Skip to main content

Full text of "Raccolta di concordati su materie ecclesiastiche tra la Santa Sede e le autorità civili"

See other formats 


RACCOLTA 


DI 


CONCORDATI 

SU  MATERIE  ECCLESIASTICHE 


TRA  LA 


SANTA  SEDE 


E  LE 


AUTORITÀ  CIVILI 


ROMA 

TIPOGRAFIA    POLIGLOTTA   VATICANA 
1919 


IMPRIMATUR. 
Fr.  Albertus  Lepidi,  Ord.  Praed.,  S.  P.  A.  Magister. 

IMPRIMATUR 
t  Iosephus  Palica,  Archiep.  Philippen.,  Vices  gerens. 


20  Wt       \ 


\°\\<\ 


AVVERTENZA. 


arie  ragioni  di  ordine  pratico  hanno  consigliato  la  rinunzia 
ad  una  edizione  diplomatica,  nel  senso  scientifico  della  parola, 
dei  documenti  riuniti  in  questa  raccolta:  essa  del  resto  non 
avrebbe  dato  vantaggi  apprezzabili  rispondenti  alla  somma  delle  cure  e 
del  tempo  necessarii  e  sarebbe  stata  ben  lungi  dal  recare  utili  sensibili 
alla  scienza,  perchè  in  subiecta  materia  non  le  particolarità  paleo- 
grafiche, ortografiche  e  simili,  ma  ciò  che  importa  è  avere  un  testo 
sicuro  delle  genuine  disposizioni  concordate.  Si  è  pertanto  preferito  di 
prendere  il  testo  dei  documenti  da  pubblicazioni  precedenti,  scegliendo 
le  più  comunemente  adoperate  (ad  es.  i  Bollarti,  Nussi  ecc.)  ed,  ove  fosse 
il  caso  di  poterle  riconoscere  tali,  le  migliori  (ad  es.  quelle  nei  Monu- 
menta Germaniae  ///storica),  ma  collazionando  tutto  con  gli  originali  e 
con  le  copie  avute  a  disposizione  e  introducendo  nel  testo  o  indicando 
nelle  note  '  tutte  le  varianti  di  qualche  interesse.  Le  edizioni  prese 
come  basi"'  furono  riprodotte  con  scrupolosa  esattezza  in  tutte  le  loro 
particolarità,  anche  le  meno  commendabili  (come  l'uso  promiscuo  della 
maiuscola  e  minuscola  per  la  lettera  iniziale  della  medesima  parola, 
la  varia  grafia  dello  stesso  vocabolo  [nunquam,  numquam  ;  executio, 
exsecutio,  exsequutio],  la  interpunzione  non  sempre  applicata  con 
metodo  costante  e  non  sempre  ragionevole,  migliorandola  solo  le- 
desse luogo  ad  alterazione  del  senso  o  ad  equivoci),  ma  correggendo 
gli  evidenti  errori  di  stampa.3  Al  fine. di  non  aumentare  inutilmente  il 


1  Xon  sempre  si  introdussero  nel  testo  le  lezioni,  anche  buone,  delle  fonti,  per  la  ra- 
gione che  le  edizioni  potevano  fondarsi  su  redazioni  aventi  eguale  autorità,  anche  officiale. 
Gli  studiosi  e  i  competenti  giudicheranno  Ira  la  lezione  del  testo  e  quella  delle  note,  in 
queste  sono  anche  indicati  gravi  errori  -  non  varianti  -  delle  edizioni,  accompagnando  talora 
il  rilievo  con  un  punto  ammirativo,  che  sarebbesi  potuto  usare  più  abbondantemente. 

2  Dei  Monum.  Germ.  histor.  furono  conservati  anche  i  titoli  dei  singoli  documenti, 
che  talvolta  ricorrono  nelle  stesse  fonti. 

3  Quali  riscontransi  molto  copiosi  in  Nuss  e  quali  sono  i  molti  errori  d'accento  nei 
testi  francesi  pubblicati  in  Conventiones ...  Leonis  XIII. 


Avi'ertensa 


numero  delle  note  s'è  proceduto  senz'altro  alla  correzione  del  testo 
delle  edizioni  e  per  ciò  tutto  quanto  nel  lesto  si  allontana  da  quello 
delle  stampe,  che  l'hanno  /ornilo,  deriva  dalle  fonti  usale  e  fu 
sostituito  come  "  doverosa  ,,  correzione.  Nei  pochi  casi,  in  cui  non 
si  ebbe  alcun  mezzo  di  controllo,  o,  in  caso  di  certa  correzione,  si  notò 
la  lezione  della  fonte,  o  si  suggerirono  congetture  di  correzioni  ove 
apparve  opportuno. 

Pei  documenti  pubblicati  qui  la  prima  volta  si  riprodusse  esatta 
mente  '  la  lezione  delle  fonti  in  tutte  le  loro  particolarità,  anche  le 
poco  commendevoli  (quali,  qui  pure,  l'uso  promiscuo  della  maiuscola 
e  della  minuscola  iniziale,  e,  nei  testi  portoghesi  e  spagnuoli  special- 
mente, l'accento  ora  posto  ora  omesso  nei  verbi,  preposizioni  o  con- 
giunzioni, la  varia  grafia  della  medesima  parola  [religion,  religión, 
reli/'ion]  e  simili). 

Oltre  ai  concordati  fra  la  Santa  Sede  e  gli  Stati,  che  sono  così 
varii  nella  loro  forma  di  redazione,  si  è  creduto  opportuno  di  dare 
luogo  ad  alcune  convenzioni  concluse  fra  le  autorità  locali  ecclesiastiche 
e  civili,  che  ottennero  l'approvazione  della  Sede  Romana. 2  Pei  secoli 
XVII-XX  poi,  mentre  non  fu  tralasciato  alcuno  degli  atti  che  univer- 
salmente sono  riconosciuti  come  concordati,  si  diedero  solo,  fra  i  tanti, 
alcuni  saggi  di  atti  consimili  relativi  a  erezioni  e  circoscrizioni  di 
diocesi  o  metropoli,  indulti,  ecc. 

I  concordati  sono  disposti  in  ordine  cronologico,  ma  gli  atti  inter- 
pretativi, estensivi  ecc.  vennero  uniti  alla  convenzione  fondamentale. 

Roma,  giugno  1919. 

Il  compilatore 

Sac.  Angelo  Mercati. 


Nei  documenti  fino  al  Cinquecento  []  indica,  salvo  avvertenze  in  contrario,  che  nella 
fonie  le  parole  mancano  per  guasto  negli  originali  o  per  colpa  del  menante;  (),  salvo  evi- 

1  Seguendo  pei  testi  anteriori  al  Cinquecento  le  norme  ormai  universalmente  adottate. 

8  Non  constandone  l'approvazione,  tu  omesso  il  concordato  del  5  settembre  1583  fra  i 
Vescovi  della  provincia  ecclesiastica  Salisburghese  e  Guglielmo  V  di  Baviera,  che  rimase 
in  vigore  lino  alla  secolarizzazione  (1803)  e  di  cui  Fr.  Wimmer,  lìibliographie  des  buyer. 
Concorriate*  von  1583  in  M.  v.  Deotinger,  BeytrOge  -sur  Gesch.  ecc.  des  Ersbist.  Mini 
chen  iinri  Freising  V,  Munchen  1854,93-208,  diede  una  nuova  edizione,  181-208. 


Avvertensa  vii 

dente  caso  di  parentesi,  indica  il  complemento  della  parola,  di  cui  le  fonti  danno  la  sola 
iniziale. 

«om.«  e  «add. »  riguardano,  salvo  indicazioni  in  contrario,  la  sola  parola  a  cui  si  rife- 
riscono e  voglion  dire  che  nell'edizione-base  o  nella  l'onte  citata  ess;i  manca  od  è  aggiunta. 

Bull.  Rotti.  Cocq.-Main.  significa  il  Bollarlo  i  ■mano  edito  da  (.  .  Cocquelines  e  dal 
tipografo  Mainarmi,  Romae  1739-1762  lino  al  1669)  e  173,'ì-17-ll  dal  L669  al  1740),  Il  tomi 
in  28  volumi  (si  noti  che  X  e  XI  portano  nel  titolo  l'indicazione,  rispettivamente,  "  X  pars 
prima  „  e  "  XI  pars  secun3a„). 

Bull.  Rom.  ed.  Taur.  significa  la  riproduzion  del  precedente  Bollarlo,  eseguita  a 
Torino  in  '-'4  volumi,  18.>7-1N7'_\  con  un  volume  di  Appendice,  1867. 

Bull.  Rom.  Cont.  ed.  Rom.  significa  la  continuazione  del  Bollano  per  A.  Barberi, 
V  Spetta  ed  R. Segreti,  l-XIX,  Romae  1835-1857  <  he  abbraccia  i  pontificati  di  Clemente  XIII- 
Gregorio  XVI,  anno  quarto). 

Bull.  Rodi.  Coni.  ed.  l'rat.  significa  la  riproduzione  dell'edizione  romana,  l'i  .ai  1840-1856, 
costituente  i  tomi  XV1I1-XXII1  di  Benedicti  XI\'  Opera  omnia  e  i  tomi  IV-IX  (in  10  volumi) 
della  continuazione  del  Bollano.  Si  noti  che  itomi  IV  e  V  portano  l'erronea  indicazione  Ul 
e  IV,  di  cui,  come  pure  nel  caso  indicato  di  Cocq.-Main..  non  fu  tenuto  conto. 

Fu  abbandonata  la  numerazione  che  i  Boll,  ed  i  Mimimi.  Gertn.  histor.  pongono  alle 
sezioni  dei  documenti. 

Le  clausole  dell'1  Bolle  e  dei  Brevi  Pontifici  furono  date  secondo  i  Boll,  o  altre  edi- 
zioni, sebbene  nelle  minute  dell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi  ecc.  esse  comunemente 
non  figurino  o  .siano  semplicemente  accennate  da  qualcuna  delle  parole  usuali  accompa- 
gnate da  «  etc.  >. 


SERIE  DEI  CONCORDATI 


PAr..  PAC. 

I.  Legazia  di  Sicilia 1_10 

1.  Urbano  II  conferisce  la  legazia  a  Ruggero  conte  di  Calabria  e  di  Sicilia. 

5  luglio  1098 1 

2.  Pasquale  II  determina  le  (unzioni  della  legazia,  1°  ottobre  1117  ....  1-2 

3.  Benedetto  XIII  ristabilisce  il   tribunale   della    Monarchia    Sicula    fissan- 

done il  funzionamento,  30  agosto  1728 2-10 

II.  -  Convenzioni  tra  Pasquale  lied  Enrico  V  nella  questione  delle  investiture  10-18 

1.  Conventio  praevia  in  ecclesia  S.  Mariae  in  Turri  fa  età,  9  febbraio  1111  .  10-12 

<i    Promissio  regis 10-11 

b    Iuramentum  procerum  regni 11 

l'romissio  papae  per  Petrum  Leonis  dieta 11-12 

<i   Iuramentum  Petri  Leonis 12 

2.  Iuramenta  Sutrii  praestita,  l»  febbraio  1111 12-13 

<7    Iuramentum  regis 12 

h    Iuramentum  procerum  regni 12-13 

3.  lleinrici  V.  decretimi  de  bonis  ecclesiasticis,  12  febbraio  1111 13 

4.  Paschalis  II.  privilegium  primae  conventionis 13-14 

5.  Conventio  apud  Pontem  Mammeum  facta,  11  aprili    1111 14-15 

a)  Promissio  papae 14 

/'    Iuramentum  in  anima  papae 14 

fi  Nomina  cardinalium  iurantium 15 

tf)  Iuramentum  in  anima  regis 15 

e)  Nomina  iuratorum  regis  et  formula  iuramenti 15 

6.  Privilegium  Paschalis  II.  de  investituris,  12  aprile  1111 16 

7.  Gesta  dampnationis  pravilegii,  23  marzo  1112 16-18 

III.  -  Concordato  di  Worms 18-19 

1.  Formulae  pacis  cura  Calixto  II,  17-19  ottobre  1119 18 

a    Scriptum  imperatoris 18 

b   Scriptum  pontificis 18 

2.  Pax  Wormatiensis  cum  Calixto  11,23  settembre  1122 18-19 

a)  Privilegium  imperatoris 18-19 

6N  Privilegium  pontificis 19 

IV.  -  Patto  Beneventano  fra  Adriano  IV  e  Guglielmo  I  di  Sicilia,  giugno  1156.  20-23 

a)  Privilegium  Wilhelmi  regis 20-22 

h   Privilegium  Hadriani  IV.  pontificis 22-23 

V.  -  Pace  fra  Alessandro  IH  e  Federico  I 23-31 

1.  Pactum  Anagninum,  ottobre-novembre  1176 23-27 

a    factum  pacis  praeviae 23-26 

b)  Promissio  legatorurn  imperialium 26-27 

2.  Pax  Veneta 27-31 

a)  Pactum  praevium  inter  imperatorem  et  ecclesiam 27-30 


Serie  dei  Conconiati 


pag.        rv<-. 

/>   [uramenta  promissionis  in  anima  imperatoris,  22  luglio  1177 IO 

e  Confirmatio  pads  cum  ecclesia,  17  settembre  1177 30-31 

onfirmatio  pacis  per  duodecim  magnates  imperii,  17  settembre  1177.         31 

VI.  Patto  fra  Clemente  III  e  Guglielmo  II  di  Sicilia,  febbraio  1188        .    .  32 

VII.  -  Patto  di  Tancredi  di  Sicilia  con  Celestino  III,  giugno  1192 32-35 

,'    lui -.imentum  Tancredi »--33 

b)  Privilegium  Tancredi 33-34 

e    Promissio  hominii 34-35 

\' 111.  -  Innocenzo  III  e  Costanza  di  Sicilia,  19  novembre  1198 35-36 

IX.  -  Trattato  di  Filippo  di  Svevia  con  Innocenzo  III,  maggio  1203 36  38 

a)  Promissio  regis 36-37 

b)  Epistola  regis ..37-38 

\.      Promessa  di  Ottone  IV,  22  marzo  1209 ■ 38-39 

XI.  -  Patti  e  privilegi  di  Federico  II 39-47 

1.  Patto  con  Innocenzo  III,  febbraio  1212 39-41 

a    Privilegium  Friderici  II.  regis 39-40 

b    Privilegium  Friderici  II.  de  electionibii'- 10-41 

2.  Promessa  di  Eger,  12  luglio  1213 41-44 

(/    Privilegia  regia  primum  et  secundum 41-43 

b)  Privilegium  regium  tertium 43-44 

3.  Promessa  di  Hagenau,  settembre  1219 45-47 

a)  Privilegium  regium 45-46 

b)  Confirmatio  iuramenti  Hagenowiensis,  gennaio  1221 46-47 

XII.  -Promesse  di  Giovanni  senza  Terra  re  d'Inghilterra 48-56 

1.  l'ace  coi  prelati  del  regno 48-54 

a)  Lettera  d'Innocenzo  HI,  che  fissa  le  condizioni,  28  febbraio  1212 .    .    .  48-'  0 

b   Lettera  con  cui  il  re  accetta  le  condizioni,  13  maggio  1213 51-52 

e)  Lettera  d'Innocenzo  IH  ai  prelati,  31  ottobre  1213 53-54 

2.  Innocenzo  III  conferma  la  pace  fra  il  re  ed  i  prelati  circa   le  elezioni, 

30  marzo  1215 54-56 

XIII   -  Convenzione  con  Sancio  II  re  di  Portogallo 56-59 

a)  Condizioni  fissate  da  Gregorio  IX,  14  aprile  1238 56-59 

h    Accettazione   delle  condizioni   da   parte   di    re  S.tncio  II,  25  novem- 
bre 1238 59 

Convenzione  fra  Sancio  I  e  il  vescovo  di  Porto,  confermata  da  Innocenzo  III, 

13  maggio  1210 56,  n.  1 

XIV.  Giuramento  di  Alfonso  conte  di  Boulogne,  6  settembre  1245 59-62 

t  ■  invenzione  fra  Sancio  II  e  il  Vescovo  di  l'orto,  confermata  da  Innocenzo  IV, 

2  febbraio  1245 b0,  n. 

XV.  Condizioni  apposte  all'investitura  del  regno  delle  due  Sicilie  concessa  a 

Carlo  1  d  A  ngiò  confermate  da  Clemente  IV,  4  novembre  12b5  ....  62-79 

Promessa  di  Federico  III  d'Aragona,  31  marzo  1373 79-81 

XVI.  -  Rodolto  I  di  Habsburg  e  Gregorio  X 81-:  6 

1.  Confirmatio  privilegiorum   et  iuramentorum   per  procuratoteli!   data, 

6  giugno  1274 81-83 

2.  Privilegium  regium,  21  ottobre  127"> S4-86 

XVII.  -  Confermazione  da  parte   di  Onorio  IV  d.  II.    costituzioni  di  Carlo  11 

d'Angiò  relative  alle  cose  ecclesiastiche,  17  settembre  1285 86-88 


Serie  dei  Concordati  u 


PAG.  PAG. 

XVIII.  -  Concordia  degli  undici  articoli  fra  i  prelati  del  Portogallo,  autoriz- 
zati da  Niccolò  IV,  e  il  re  1  >ionigi,  7  febbraio  1289 89-93 

\IX   -  Concordia  dei  quaranta  articoli  tra  re  Dionigi  di  Portogallo  e  i  pre- 
lati del  regno  approvata  da  Niccolò  IV,  12  febbraio  1289 94-111 

Riconferma  della  concordia  da  parte  di  Niccolò  IV,  7  marzo  1289    .    .    107-111 

XX      Patti  fatti  da  Bonifacio  Vili  a  Giacomo  d'Aragona  per  l'investitura  di 

Sardegna  e  di  Corsica,  4  aprile  1297 112-119 

XXI.  -  Promesse  di  Alberto  I  di  Habsburg 120-124 

1    l'romissio  prior,  17  luglio  1303 120-122 

_'    Prqmissio  altera,  17  luglio  1303 122-124 

XXII.  -  Promessa  di  Enrico  VII  di  Lussemburgo 124-128 

1.  Promissio  Lausannensis.  11  ottobre  1310 124-127 

2.  Iuramentum  imperatoris,  b  luglio  1312 127-128 

Promessa  di  Carlo  1Y,  27  aprile  1347 124. n.l 

XXIII.  -  Accordo  fra  Clemente  VI  e  Pietro  IV  d'Aragona,  24  9  ttembre  1351.  128-131 

XXIV.  -  Accordo  fra  Pietro  IV  d'Aragona  ed  il  clero  Tarragonese,  esteso 

da  Giulio  III   il  20  marzo  1551  ai   territorii   di  Maiorca,  Minorca. 

Iviza  e  Sardegna.  10  giugno  1372 131-137 

XXV.  -  Composizione  fra  Gregorio  XI  ed  Edoardo  HI  d  Inghilterra,  1  set- 

tembre 1375  137-144 

XXVI.  -  Concordati  di  Costanza.  1418 144-168 

1.  Colla  Spagna 144-150 

2.  Colla  Francia 150-157 

3.  Colla  Germania 157-165 

4.  Colf  Inghilterra 165-168 

XXVII.  -  I  concordati  dei  principi 168-177 

1  Eugenio  IV  promette  di  convocare  il  concilio  ecumenico,  5  feb- 
braio 1447     .    .    - 168-169 

2.  Eugenio  IV  concede   che  la  nazione  germanica  usi  dei  decreti  del 

concilio  di  Basilea  accettali  da  Alberto  II  d'Austria,  5  febbraio  1447     169-170 

3  Eugenio  IV  restituisce  alle  loro  chiese  e  nel  pristino  stato  gli  Arci- 
vescovi di  Treviri  e  di  Colonia.  5  febbraio  1447 170-171 

4.  Indulti  di  Eugenio  IV  alla  Nazione  Germanica,  7  febbraio  1447    .    .    171-175 

5.  Protesta  di  Eugenio  IV.  5  febbraio  1447 176 

6.  Niccolò  V  approva  e  conferma  le  concessioni  latte  da  Eugenio  IV 

alla  Nazione  Germanica,  28  marzo  1447 176-177 

XXVIII.  -  Concordato  di  Menna 177-185 

1.  Patti  conclusi  fra  il  legato  pontificio  e  i  principi  germanici,  17  feb- 

braio 144S _ 177-181 

2.  Xiccolò  V  conferma  il  concordato  di  Vienna.  19  marzo  1448.    .    .    .    181-185 

XXIX.  -  Concordia  fra  Alfonso  V  d'Aragona  e  i  prelati  ecc.  dei  suoi  stati. 

confermata  da  Niccolò  V,  6  gennaio  1451 186-195 

XXX.  -  Indulto  di  Niccolò  V  a  Lodovico  duca  di  Savoia  circa  le  nomine 

ecclesiastiche,  10  gennaio  1452 195-1% 

Interpretazioni  ed  estensioni  dell'indulto  di  Niccolò  V 196-213 

1.  Leone  X,  27  maggio  1515 196-199 

2.  Clemente  VIII,  19  giugno  1595 200-203 

3.  Innocenzo  XII,  3  luglio  1700 204-205 


Serie  dei  Concordati 


4.  Benedetto  XIII,  29  maggio  1727    .- 205-206 

Altra  redazione  dell'indulto  di  Benedetto  XIII 207-208 

5.  Pio  VI,  11  giugno  1791 208-210 

6.  l'io  VII,  14  luglio  1819 211-213 

XXXI.  -  Abolizione  della  prammatica  sanzione 214-222 

1.  Bolla  di  Papa  Sisto  IV,  7  agosto  1472 214-217 

2.  Breve  di  Papa  Sisto  IV,  13  agosto  1472 217-218 

3.  Lettere  patenti,  con  cui  Luigi  XI  ratifica  il  concordato,  31  ottobre  1472.    219-222 

XXXII.  -  Pace  fra  Innocenzo  VIII  e  Ferdinando  di  Napoli,  7  febbraio  14'  2.  222-233 

XXXIII.  -  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X,  1516 233-251 

XXXIV.  -  Concordato  fra   i  prelati  portoghesi  e  il   re  Emanuele  corifei 

mato  da  Leone  X,  25  luglio  1516   .    .    .  ' 251-253 

XXXV.  -  Concordati  sui  benefizi  in  Polonia 253-261 

1.  Bulla  Leonis  X,  1  luglio  1519 253-255 

2.  Bulla  Clementis  VII,  1  dicembre  1525 256-259 

3.  Copia  supplicationum  expeditarum  in  favorem  ordinariorum  Regni 

l'oloniae  . 259-2t>l 

XXX  VI.  -  Concordato  tra  il  foro  ecclesiastico  e  il  laico  in  Milano  confer- 
mato da  Papa  Paolo  V,  2  giugno  1615 2t>2-266 

XXXVII.  -  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia,  8  marzo  1630.    .  266-282 

XXXVIII.  -  Concordato  Aldrovandi- Alberoni  colla  Spagna,  17  giugno  1717.  282-286 
Concordia  Facheneti 282,  n.l 

XXXIX   -  Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  Spagna,  13  maggio  1723 

{Apostolici  Ministerii) 286-297 

Benedetto  XIII   inculca  l'osservanza  dell 'Apostolici  Ministeri/ ,  27  mar- 
zo 1726 297-300 

XL.  -  Progetto  di  accomodamento  fra  Benedetto  XIII  e  Vittorio  Amedeo  II 
re  di  Sardegna  sull'immunità  e  la  giurisdizione  ecclesiastica, 
24  marzo  1727 301-309 

XLI.  -  Concordato  fra  Benedetto  XIII  e  Vittorio  Amedeo  I!  re  di  Sar- 
degna, 29  maggio  1727 310-311 

XLII.  -  Concordato  sulle  Abbazie  di  Polonia 311-321 

1.  Tractatus  de  Abbatiis  in  Regno  Poloniae  die  VI.  mensis  Augusti  Anno 

Domini  1736,  6  agosto  173t>,  10  luglio  1737 311-318 

2.  Bolla  con  cui  Clemente  XII  approva  il  trattato,  13  settembre  1737    .    318-321 

XI. Ili    -  Concordato  con  la  Spagna,  26  settembre  1737 321-327 

XLIV.  -  Concordato  col  Portogallo,  19  dicembre  1737 328  330 

XLV,  -  Concordato  col  re  di  Sardegna  sui  feudi  ecclesiastici,  5  gennaio  1741.  331-335 
XLVI.  -  Concordato  col  re  di  Sardegna  circa  la  materia  beneficiale,  5  gen- 
naio 1741 335  337 

XLVII.  -  Concordato  con  Napoli,  2  giugno  1741 338-364 

XLVI1I.  -  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  regno  di  Sardegna 

sopra  l'immunità  e  l'esercizio  della  giurisdizione  ecclesiastica    .    .  364-381 

1.  Benedetto  XIV  a  Carlo  Emanuele  III  re  di  Sardegna,  6  gennaio  1742    364-365 

2.  Carlo  Emanuele  III  Re  di  Sardegna  a  Papa  Benedetto  XIV,  17  gen- 

naio 1742 365 

3.  Istruzione 365-381 

Modificazioni  ed  estensioni  della  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ....  381-405 


Serie  ilei  Concordati 


r*r,.  pac. 

1.  Clemente  XIII,  3  settembre  1763 381-385 

Clemente  XIII,  L'I  marzo  1759 381, n.  1 

2.  Clemente  XIV,  22  settembre  1769 385-387 

3   Istruzione  di  Clemente  XIV 387-392 

a)  Clemente  XI V  a  Carlo  Emanuele  III  Re  di  Sardegna,  28  gennaio  1770.     87-388 

b)  Carlo  Emanuele  III  Re  di  Sardegna  a  Papa  Clemente  XIV,  7  te  b 

braio  1770 188-389 

<     Istruzione 389-3' »2 

4.  Clemente  XIV,  1   marzo  1770 392-395 

5.  l'io  VI.  18  aprile  1776 395    196 

6.  l'io  VI,  11  dicembre  I771» 396  398 

7.  Pio  VI,  9  aprile  1782 398-400 

S.  l'io  VI,  L5  settembre  1786 400-401 

9.  Leone  XII,  20  giugno  1826 402-405 

XLIX.  -  Concordato  sulla  composizione  delie  pensioni   palatine   in  Porto 

gallo,  30  agosto  174") 405-409 

L.  -  Concordato  tra  Benedetti»  XIV  e  Carlo  Emanuele  III  Re  di  Sardegna, 

24  giugno  1750 HO  113 

LI.  -  Concordati)  per  il  patriarcato  di  Aquileia  tra  Maria  Teresa  e  \\  Doge 

di  Venezia  approvalo  da  Papa  Benedetto  XIV,  6  luglio  1751  .    .    .  113-422 

Lll.  -  Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Ferdinando  VI  di  Spagna,  11  gen 

naio  1753 122-437 

I  III.  -  Benedetto  XIV  cede  al  Re  di  Sardegna  i  diritti   sul   principato  di 

Masserano  e  la  contea  di  Crevalcore,  13  luglio  1753 437-440 

LIV.  -  Concordato  fra  Benedetto  XI V  e  Maria  Teresa  per  il  ducato  di 

Milano,  17  dicembre  1757 140-443 

LV.  -  Convenzione  fra  l'Arcivescovo  di  Cagliari  e  l'Ordine  dei  SS.  Mau- 
rizio e  Lazzaro  sulla  giurisdizione  temporale  e  il  dominio  utile 
dell'isola  di  S  Antioco  confermata  da  Clemente  XIII,  21  marzo  1758.  W3   1".  ; 

LVL-  Convenzione  sull'immunità  ecclesiastici  in  Baviera, 30 settembre  1758.  154    lr>7 

LVI1.  -  Limitazione  del  privilegio  del  foro  per  i  rei  di  lesa  maestà  in  Por 

togallo,  11  agosto  1759 • 457-459 

LVI1I.  -  Istruzione  sopra  diversi   provvedimenti   per  governo  delle  curie 

ecclesiastiche  nel  regno  di  Sardegna,  14  gennaio  1761 169   167 

LIX.  -  Accordo  sulle  facoltà  del  Nunzio  in  Spagna,  18  dicembre  17h6    .    .  467-473 

LX.  -  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara,  confer- 
mata da  Clemente  XIII,  15  giugno  1767 173  l'- 
Altra convenzione  fra  i  medesimi,  confermata  da  Pio  VII,  25  agosto  1817.                  482  183 

LXI.  -  Accordo  sul  Tribunale  della  Nunziatura  in  Spagna, 26  marzo  1771.  184    187 

LXII.  -  Riduzione  del  diritto  d'asilo   in  Spagna,  12  settembre  1772    .    .    .  487  492 

:  Nili.  -  Convenzioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  l'Abbazia  di  S.  Mi- 
chele della  Chiusa,  approvate  da  Papa  Pio  VI,  1  febbraio  s  di- 
cembre 1773 493-504 

LXIV.  -  Concordato  sulla  collazione  di  alcuni  canonicati  nel  Belgio.  21  mag 

gio  1776 505-509 

L\  V.  -Concordato  tra  Papa  Pio  VI  e  Maria  I  di  Portogallo,  20  luglio  1778.  500-511 

LXVI.  -  Erezione  del  tribunale  per  l'esame  dei  libri  a  Lisbona,  29  no- 
vembre 1780 511-514 


xiv  Serie  dei  Concordati 

PAr..  PAG. 

LXVII.  -  Concordato  fra  Pio  VI  e  L'Imperatore  Giuseppe  II  sulle  nomine 

ecclesiastiche  nei  ducati  di  Milano  e  di  Mantova,  20  gennaio  1784  .  514-515 

LXVIII.  -  Facoltà  d'ipotecare  ed  alienare  beni  ecclesiastici  concesse 
da  Pio  VI  a  Vittorio  Amedeo  III  e  Carlo  Emanuele  IV  Re  di  Sar- 
degna    516-527 

1    15  marzo  1794 516-517 

2.  4  settembre  1795 517-519 

3.  18  luglio  1797 519-523 

4.  1  dicembre  1797 523-527 

LXIX   -  Imposizione  di   una  gabella   per  l'Ospedale  della  Misericordia  in 

Parma 527-530 

1.  23  giugno  1795 527-529 

2.  19  aprile  1796 529-530 

LXX.  -  Ordinamento  ecclesiastico  in  Corsica,  1795 531-536 

LXXI.  -  Incarico  al  Nunzio  in   Baviera  di   confermare  una  convenzione 

fra  il  Duca  di  Baviera  e  la  Prepositiva  di  Berchtesgaden,  3  giu- 
gno 1796 536-53S 

LXXII.  -  Ordinamento   delle   diocesi   latine    nell'  impero   russo,    16   otto 

bre  179S 533-559 

LXXIII.  -  Facoltà  ai  Vescovi  di  Spagna  e  d'America  d'alienare  beni  di 

opere  pie,  13  agosto  1799 559-560 

LXXIY   -  Concordato  fra  Pio  VII  e  la  Repubblica  francese,  15  luglio  1801.  561-565 

LXX  V.  -  Concordato  fra  Pio  VII  e  la  Repubblica  italiana,  16 'settem- 
bre 1803 565-572 

LXXVT.  -  Prescrizioni  per  il  governo  degli  Ordini   religiosi  in   Spagna, 

15  maggio  1804 573-579 

LXXVII.  -  Concordato  di  Fontainebleau 579-585 

a)  Articoli,  25  gennaio  1813 57-9-581 

6)  Lettera  di  S.  S.  Pio  VII  all'Imperatore  Napoleone  con  cui  ritratta 
il  concordato  firmato  a  Fontainebleau,  24  marzo  1813 581-585 

LXXVII1.  -  Concordato  intorno  al  ripi  istinamento  degli  Ordini   religiosi 

in  Toscana,  4  dicembre  1815 585-590 

LXXIX.  -  Concordato  fra  Pio  VII  e  Massimiliano  Giuseppe  Re  di  Baviera, 

5  giugno  1817 591-597 

LXXX.  -  Concordato  fra  Pio  VII  e  Luigi  XVIII  Re  di  Francia,  11  giu- 
gno 1817 597-601 

LXXXI.  -  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte,  17  luglio  1817   .  601-619 

LXXXII.  -  Concordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie, 

16  febbraio  1818 620-637 

LXXXIH.  -  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  in  Polonia,  30  giugno  1818.  638-648 
LXXXIV.  -  Muova  circoscrizione  delle  diocesi  del  Regno  di  Prussia,  16  lu- 
glio 1821 648-665 

Breve  Quod  de  fidelium,  16  luglio  1821 665-666 

LXXXV.  -  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi   nelle   Provincie  del    Reno 

superiore,  16  agosto  1821 667-676 

LXXXVI.  -  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Francia,  6  ottobre  1822  .  677-688 
LXXXVII.  -  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del    Regno  di   Hannover, 

16  marzo  1824 68^-696 


Serie  dei  '  ovcordati 


ì 


TAG.  r\r.. 

I. XXXVIII   -   accordo  fra   la  Casa   Ducale  di   Lucca  e  l'amministrazioni 

dei  beni  ecclesiastici  approvato  da  Leone  XII,  6  maggio  1826.    .    .  697-700 

I  ,\\\l\    -  Norme  per  l'elezione  episcopale  ecc.  nelle  diocesi  dell. 

viride  del  Reno  superiore.il  aprile  1827 700-703 

Breve  Ne  sacra,  28  maggio  1827 703 

XC.  -  Concordato  tra  Leone  XII  eGuglielmo]  Re  dei  Paesi  Bassi,  18  giù 
gno  1827 

XCI.  -  Convenzione  con  alcuni  Cantoni  Svizzeri  per  il  vescovado  di  Ba- 
silea ed  accessione  a  questo  dei  Cantoni  di  Argovia  e  Turgovia, 
1828-1830  711-721 

1.  Convenzione  fra   Leone  XII  e  i  Cantoni  di  Lucerna,  Berna,  Soletia 
e  Zug,  20  marzo  1828 711-714 

2.  Nuova  circoscrizione  del  vescovado  di  Basilea,  7  maggio  1*28  .    .    .    714-719 
Breve  Quod  ad  rem  sacrarti,  15  settembri-  1828 71''    20 

Recessione  dei  Cantoni  d'Argovia  e  Turgovia  al  vescovado  di    Ba 

silea,  2  dicembre  1828 720-722 

4.  Approvazione  dell'accessione,  23  marzo  1830 722-724 

XCII   -  Concordato  fra  Gregorio  XVI  e  Ferdinando  11  Ri-  di  Napoli  Milla 

immunità  personale,  16  aprile  1834 724-725 

XC1II.  -  Istruzione  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  sui  registri  parroc- 
chiali      725-736 

1.  Gregorio  XVI  a  Carlo  Alberto  Re  di  Sardegna,  24  agosto  1836    .    .    72.V726 

2.  Carlo  Alberto  Re  di  Sardegna  a  Papa  Gregorio  XVI,  20  ottobre  1836  726 

3.  Istruzione    della    Sacra    Congregazione    degli    Affari    Ecclesiastici 

Straordinarii,  23  agosto  1836 727-736 

XCIV.-Coneordatocol  Re  di  Sardegna  sull'immunità  personale, 27  marzo  1841  7  :■    738 

^  XCV.  -  Concordato  tra  Gregorio  XVI  e  Francesco  IV  Duca  di  .Modi  na 

sul  foro  e  amministrazione  dei  beni  ecclesiastici 739-747 

1.  Breve  di  Gregorio  XVI.  30  aprile  1841 739-740 

2.  Decreto  del  Duca  Francesco  IV,  8  maggio  1841 740-742 

Due  decreti  del  Duca  Francesco  IV,  13  aprile  1846,  24  febbraio  1851    .    742-717 

XCVI.  -  Riorganizzazione  del  Vescovado  di  San  Gallo,  7  novembre  1845  747-750 
XC  VII.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie,  3  ago- 
sto 1847 751-765 

1.  Articoli  concordati 751-761 

2.  Articoli  non  concordati 761-765 

X  XCVIII.  -  Concordati  fra  Pio  IX  e  Leopoldo  li  Granduca  di  Toscana    .    .  765-769 

1.  Concordato  preliminare,  30  marzo  1848 765-767 

2.  Concordato  definitivo,  25  aprile  1851 767-769 

IC.  -  Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna,  46  marzo  1851.  77<i-7'«> 

Concordato  con  la  Spagna,  27  aprile  1845 796-799 

C.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Costarica,  7  ottobre  1852    .  800-809 

CI.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Guatemala,  7  otto- 
bre 1852 810-821 

CU.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria, 
18  agosto  1855 

1.  Concordato 821-829 

2.  Articolo  segreto 829 


Serie  dei  Concordati 


PAG.  PA6. 

Documenti  relativi 830-844 

a     Lettera   dell'Arcivescovo   di   Vienna   al   Cardinale   Viale   Prelà, 

17  agosto  1855 : 830-832 

b)  Risposta  del  Cardinale  Viale  Prelà,  18  agosto  1855 832-833 

.     Altra  lettera  dell'Arcivescovo  di  Vienna  al  Cardinale  Viale  Prelà, 

18  agosto  1855 833-836 

d)  Risposta  del  Cardinale  Viale  Prelà,  18  agosto  1*55 836-837 

e)  Altra  lettera  dell'Arcivescovo  di  Vienna  al  Cardinale  Viale  Prelà, 

18  agosto  1855 837-840 

/)  Risposta  del  Cardinale  Viale  Prelà,  18  agosto  1855 840-841 

g)  Altra  lettera  dell'Arcivescovo  di  Vienna  al  Cardinale  Viale  Prelà, 

18  agosto  1855 841 

h)  Pio  IX  ai  Cardinali,  Arcivescovi  e  Vescovi  dell'Impero  Austriaco, 

5  novembre  1855 842-844 

CHI.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  Re  di  Portogallo  intorno  al  Patro- 
nato delle  Indie,  21  febbraio  1857 844-852 

CIV.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wiirttemberg,  8  aprile  1857.  853-862 

Documenti  relativi 862-875 

a)  Lettera  del  Barone  von  Ow  al  Cardinale  von  Reisach,  8  aprile  1857.    862-864 

b)  Risposta  del  Cardinale  von  Reisach  al  Barone  von  Ow,  8  aprile  1857.  864-866 
r  Lettera  di  Pio  IX  al  Vescovo  di  Rottenburg,  22  giugno  1857 .  .  •  866  867 
d    Pio  IX  al  Vescovo  di  Rottenburg,  30  giugno  1857 868-875 

CV.  -  Accordo  fra  Pio  IX  e  Francesco  V  Duca  di  Modena  su  beni  eccle- 
siastici, 1857 876-880 

1.  Breve  di  Pio  IX  al  Duca,  23  giugno  1857 876-879 

2.  Decreto  del  Duca,  14  novembre  1857 879-880 

CVI.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden,  28  giugno  1859.  880-895 

Documenti  relativi 895-920 

a)  Dichiarazione  dei  plenipotenziarii,  12  settembre  1859 895-897 

b  Lettera  dei  plenipotenziarii  Badesi  al  Cardinale  von  Reisach,  28  giu- 
gno 1859  897 

i     Altra  lettera  dei  medesimi  al  medesimo,  28  giugno  1859    ....    897-898 

d)  Altra  lettera  dei  medesimi  al  medesimo,  28  giugno  1859  ....  899 

e)  Altra  lettera  dei  medesimi  al  medesimo,  28  giugno  1859    ....  899 
f\  Lettera  del  Cardinale  von  Reisach  ai  plenipotenziarii  Badesi,  28  giu- 
gno 1859 899-900 

g)  Altra  lettera  del  medesimo  ai  medesimi,  28  giugno  1859  ....  900-903 
li  Altra  lettera  del  medesimo  ai  medesimi,  28  giugno  1859  ....  903-904 
i    Altra  lettera  del  medesimo  ai  medesimi,  28  giugno  1859  ....  904 

k)  Pio  IX  all'Arcivescovo  di  Friburgo  in  Brisgovia,  29  settembre  1R59  904-907 
l    I     ttera   del  Cardinale   Antonelli  all'Arcivescovo  di   Friburgo  in 

Brisgovia,  30  settembre  1859 907-920 

C VII.  -  Concordatola  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna,  25  agosto  1859.  920-929 

CVI  II.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Haiti,  28  marzo  1860  929-934 

Documenti  relativi 935-936 

a)  Lettera  del  Ministro  plenipotenziario  di  Haiti  al  Cardinale  Anto- 
nelli, 28  marzo  1860 935 

b)  Risposta  del  Cardinale  Antonelli,  28  marzo  1860 935-936 


Serie  dei  Concordati 


PAG.  PAG. 

I  l\       I  on  o  dato  tra  Pio  IXc  la  Repubblica  di  Honduras,  9  luglio  1861.  936-947 
Documenti  relativi: 

a)  Lettera  del  Cardinale  Antonella  a  S.  E.C.  Gutierrez,  9  luglio  1861.  948 

b)  Risposta  di  S.  E.  C.  Gutierrez,  9  luglio  1861 948 

\  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua,  2  novembre  1861  '*.|s-')V' 

CXI.-  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblicadi  S.  Salvador,  22  aprile  1862  960-970 

CXII.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblicadi  Venezuela,  '.'"luglio  1862  971-983 

CXI1I.  -  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore,  26  settem- 
bre 1862 983-995 

Documenti  relativi  : 
a)-d)  Il  Cardinale  Antonelli  al  Ministro  plenipotenziario  dell'Equa- 
tore, 26  settembre  1862 ' 995-999 

CXIV.  -  Convenzione  per  l'incorporazione  di  Poschiavo  e  Brusio  alla 

diocesi  di  Coirà,  23  ottobre  1869 1000 

CXV,  -  Nuova  versione  del  concordato  della  Repubblica  dell'Equatore, 

2  maggio  1881 1001-1013 

CXVI.  -  Convenzione  fra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  Austro-Ungarico 

per  la  Bosnia  ed  Erzegovina,  8  giugno  1881 1014-lnlò 

CXVII.  -  Accordi  stipulati  fra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  Russo,  24  di- 
cembre 1882 1016-1018 

A.  -a    I  lomanda  del  Governo  Russo  circa  diocesi  soppresse  dal  me- 

desimo   1016 

b)  Adesione  della  Santa  Sede  alla  domanda 1016 

B.  -  a)  Convenzione  fra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  Russo  circa  i 
Seminarii 1016-1017 

h    Dichiarazione  del  Governo  Russo  circa  i  Seminarii li  il  7 

'  .  Accordo  fra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  Russo  relativo  all'Acca- 
demia Ecclesiastica  di  Pietroburgo 1017-1018 

D.  Dichiarazione  del  Governo  Russo  colla  quale  si  obbliga  alla  revo- 
cazione o  modificazione  delle  misure  eccezionali  prese  contro  il 

Clero 1018 

CXVIII   -  Concordato  colla  Repubblica  di  Guatemala,  2  luglio  1884  .    .  1018-1020 

Documenti  relativi 1020-1021 

a)  Lettera  del  Ministro  di  Guatemala  al  Cardinale  Jacobini,  2  lu- 
glio 1882 ' 1020 

fr  Risposta  del  Cardinale  Jacobini,  3  luglio  1882 1020-1021 

(  XIX    -  Convenzioni  per  il  Canton  Ticino,  1884,  1888 1021-1027 

1.  Convenzione  per  regolare  la  situazione  religiosa  delle  parrocchie 

del  Canton  Ticino,  1  settembre  1884 1021-1022 

2.  Convenzione  per  l'amministrazione  apostolica  nel  Canton  Ticino, 

23  settembre  1884 1023-1025 

3.  Convenzione  relativa   all'Amministratore   apostolico   del  Canton 

Ticino,  16  marzo  1888 1025-1027 

CXX.  -  Convenzione  per  l'amministrazione  regolare  della  diocesi  di  Ba- 
silea, 1  settembre  1884 1027-1029 

CX XI.  -  Concordato  fra  Leone  XIII  e  Luigi  1  Re  di  Portogallo  sul  Patro- 
nato Regio  nelle  Indie  orientali ln'.H»-1048 

1.  Concordato,  23  giugno  1886 1029-1039 


xviii  Serie  dei  Concordati 

PAG.  PAG. 

2.  Documenti  per  l'esecuzione  del  concordato 1039-1048 

a    Mota  di  Mons.  Sostituto  della  Segreteria  di  Stato -all'Ambascia- 
tore portoghese,  9  marzo  1887 103^-1040 

b)  Nota  responsiva  dell'Ambasciatore,  15  marzo  1887 1041-1042 

<  )  .Vota  dell'Emo   Rampolla  all'Ambasciatore  portoghese,  27  feb- 
braio 1890 1042-1043 

d)  Nota  responsiva  dell'Ambasciatore,  3  marzo  1890 1043-1044 

e)  Nota  dell'Emo  Rampolla  all'Ambasciatore  portoghese,  14  otto- 
bre 1891 1044-lU4b 

f)  Nota  responsiva  dell'Ambasciatore,  21  ottobre  1891 1047-1048 

CXXII.  -  Convenzione  fra  Leone  XIII  e  Niccolò  I  Principe  del  Monte- 
negro, 18  agosto  1886 1048-1050 

CXXIII.  -  Accordo  fra  la  Santa   Sede  e  il  Governo  della   Repubblica 

Francese  per  Pondichery,  1  settembre  1886 1050-1031 

CXXIV.  -  Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 1051-1069 

1.  Concordato,  31  dicembre  1887 1051-1061 

2.  Concordato  addizionale,  20  luglio  1892 1061-1068 

3.  Lettera  dell'Emo  Rampolla  ai  Vescovi  di  Colombia,  3  luglio  1893  1068-1069 
CXXV. -Accordi  stipulati  per  l'isola  di  Malta 1069-1079 

1.  Intorno  ai  matrimonii 1069-1071 

a)  Decretum  S.  C.  Negotiis  Ecclesiasticis  Extraordinariis  praepo- 

sitae,  12  gennaio  1890 1069 

b)  Nota  del  Cardinale  Segretario  di  Stato  al  Generale  Simmons, 

17  gennaio  1890 1069-1070 

e)  Risposta  del  Generale  Simmons,  18  gennaio  1890 1070-1071 

2.  Sull'educazione  del  Clero *".     1071-1074 

a)  Nota  del  Cardinale  Segretario  di  Stato  al  Generale  Simmons, 

22  gennaio  1890 1071-1072 

b)  Risposta  del  Generale  Simmons,  22  gennaio  1890 1072-1074 

3.  Sulla  elezione  dei  Vescovi 1074-1079 

a)  Nota  del  Cardinale  Segretario  di  Stato  al  Generale  Simmons, 

20  marzo  1890 1074-1075 

b)  Risposta  del  Generale  Simmons,  26  marzo  1890 1075-1079 

CXXVI.  -  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore  sulla  sostituzione 

delle  decime,  8  novembre  1890 1079-1085 

Documenti  relativi 1085-1086 

a)  Nota  del  Cardinale  Rampolla  a  S.  E.  L.  A.  Larrea,  9  novem- 
bre 1890 1085 

b)  Risposta  di  S.  E.  L.  A.  Larrea,  10  novembre  1890 1085-1086 

Convenzione  del  30  settembre  1865 1086-1088 

C XXVII.  -  Accordo  sulla  sistemazione  della  diocesi  di  Cartagine,  7  no- 
vembre 1893 .••■'■  1088-1089 

1.  Nota  diplomatica  dell'Emo  Card.  Segretario  di  Stato  a  S.  E.  l'Am- 

basciatore di  Francia 1088-1089 

2.  Nota  diplomatica  di  S.  E.  l'Ambasciatore  di  Francia  all'Emo  Card. 

Segretario  di  Stato  di  Sua  Santità 1089 

CXXVIII.  -  Concordato   per  l'erezione  della  facoltà  teologica  nell'Uni- 
versità di  Strasburgo,  5  dicembre  1902 - 1090-1091 


Serie  dei  Concordati 


CXXIX.  -  Convenzione  ira  l'io  X  e  Alfonso  \l!l   l\<-  di  Spagna  relativamente 

agli  Ordini  Religiosi,  19  giugno  1904 1091-10  l 

CXXX.  -  Accordo  preliminare  colla  Spagna  per  modifiche  al  concordato  del  1851, 

12  luglio  1904 1094-1095 

*  XXXI.  -  Concordato  perle  missioni  cattoliche  nel  Congo,  26  maggio  1906  1096-1097 

CXXXII.  -Convenzione  sull'insegnamento  nei   Seminarli  della  Polonia  Russa, 

22  luglio  1907 1097-1098 

Convenzione  del  1897 .    .  1098-1099 

CXXXIII.  -  Concordato  tra  Pio  X  e  Pietro  I  Re  di  Serbia,  24  giugno  1914   .  1100-1103 


I. 

LEGAZIA    DI   SICILIA. 


1.  -  Urbano  II  conferisce  la  legazia  a  Ruggero  conte  di  Calabria  e  di  Sicilia. 

5  luglio  1098. 

Urbanus  episcopus  seruus  seruorum  Dei.  Carissimo  filio  Rogerio  corniti  Calabriae 
et  Siciliae  salutem  et  apostolicam  benedictionem.  Quia  prudentiam  tuam  supernae 
maiestatis  dignatio  multis  triumphis  et  honoribus  exaltauit  et  probitas  tua  in  Sarace- 
norum  finibus  ecclesiam  Dei  plurimum  dilatauit  sanctaeque  sedi  apostolicae  deuotam 
se  multis  modis  semper  exhibuit,  nos  in  specialem  atque  carissimum  fìlium  eiusdem 
uniuersalis  ecclesiae  assumpsimus.  Idcirco  de  tuae  probitatis  sinceritate  plurimum 
confidentes,  sicut  uerbis  promisimus,  ita  etiam  litterarum  auctoritate  firmamus:  quod 
omni  uitae  tuae  tempore  uel  filii  tui  Simonis  aut  alterius  qui  legitimus  tui  haeres 
exstiterit,  nullum  in  terra  potestatis  uestrae  praeter  uoluntatem  aut  consilium 
uestrum  legatimi  Romanae  ecclesiae  statuemus,  quinimmo  quae  per  legatum  acturi 
sumus,  per  uestram  industriam  legati  uice  exhiberi  uolumus,  quando  ad  uos  ex 
latere  nostro  miserimus  ad  salutem  uidelicet  ecclesiarum,  quae  sub  uestra  potcstate 
existant,  ad  honorem  beati  Petri  sanctaeque  eius  sedis  apostolicae,  cui  deuote 
hactenus  obedisti,  quamqe  in  opportunitatibus  suis  strenue  ac  fideliter  adiuuisti.  Si 
vero  celebrabitur  concilium,  tibi  mandauero,  quatenus  episcopos  et  abbates  tuae 
terrae  '  mini  mittas,  quot  et  quos  uolueris  mittas,  alios  ad  seruitium  ecclesiarum  ac 
tutelam  retineas.  Omnipotens  Dominus  actus  tuos  in  beneplacito  suo  dirigat  et  te 
a  peccatis  absolutum  in  uitam  aeternam  perducat. 

Dat.  Salerni  per  manum  Ioannis  sanctae  Romanae  ecclesiae  diaconi,  III.  nonas 
iulii,  indictione  VII,  pontirìcatus  domini  Urbani  secundi  [anno]  XI. 

Da  edizione  di  E.  Caspar  in  Quelle»  inid  Forschuugeu  aus  Italie».  Archiven  nini 
Bibliotheken  herausgeg.  vo»i  kgl.  Preus*.  Iustititt  i»  Rovi  VII  (1904),  218-219. 


2.  -  Pasquale  II  determina  le  funzioni  della  legazia. 

1"  ottobre  1117. 

Paschalis  papa  II  Rogerio  corniti  Siciliae.  Ante  Sarracenorum  invasionem  Sicilie 
insula  romane  ecclesie  adeo  familiaris  fuit  ut  semper  in  ea  Romani  pontifices  et  patri- 
moniorum  suorum  curatores  et  sue  vicis  representatores  habuerint.  Patri  autem  tuo 
divina  gratia  prerogativam  contulit,  ut  suo  et  suorum  labore  ac  sanguine  Sarraceni 

1  Caspa  r  :  «terre». 


2  Legazia  di  Sicilia  -  Monarchia  Sicilia  a.  1117,  1728 

ab  eadem  insula  pellerentur,  et  in  ea  Dei  ecclesie  restituerentur.  Unde,  sicut  in  tuis 
litteris  suggessisti,  antccessor  meus  patri  tuo  legati  vicem  gratuita  benignitate  con- 
cessit.  Nos  quoque  tibi  post  ipsum  eius  successori  concessimus,  ea  videlicet  ratione 
ut  si  quando  illuc  ex  latere  nostro  legatus  dirigitur,  quem  profecto  vicarium  intel- 
ligimus,  que  ab  eo  gerenda  sunt  per  tuam  industriam  effeetui  mancipentur.  Sic  enim, 
sic  in  ecclesia  seculares  potestates  dispositas  legimus,  ut  quod  ecclesiastica  humi- 
litas  minus  valet,  secularis  potestas  sue  formidinis  rigore  perficiat.  Nam  personarum 
ecclesiasticarum  seu  dignitatum  judicia  nusquam  legimus  laicis  vel  religiosis  fuisse 
commissa.  Porro  episcoporum  vocationes  ad  synodum  quis  unquam  sibi  legatus  aut 
vicarius  usurpavit?  quod  aliquando  singularibus  aliquando  pluralibus  litteris  per 
quoslibet  solet  nuntios  fieri.  Cognosce,  fili  karissime,  modum  tuum,  et  datam  tibi  a 
Domino  potestatem  noli  contra  dominicam  erigere  potestatem.  Sic  enim  a  Domino 
Romane  ecclesie  potestas  concessa  est  ut  ab  hominibus  auferri  non  possit.  Disce 
in  comitatu  tuo  bonorum  imperatorum  exempla,  ut  ecclesias  non  impugnare  studeas 
set  juvare,  non  judicare  aut  opprimere  episcopos  set  tamquam  Dei  vicarios  venerari. 
Que  a  patre  tuo  nobilis  memorie  R(ogerio)  comite  Ecclesiae  data  sunt,  per  te  nulla- 
tenus  minuantur,  set  potius  augeantur.  Noli  Deum  precedere  set  sequaris,  quia  eo 
duce  non  offendes  set  vite  lumen  habebis.  Hec  tibi  tamquam  filio  karissimo  precipio, 
hec  moneo;  si  ut  spondes  obedieris  et  obtemperaveris,  tuam  profecto  salutem  obtem- 
peraberis.  Omnipotens  Dominus  suo  te  beneplacito  dirigat,  conservet  atque  custodiat. 
Datum  Anagnie  kal.  Octobris. 

Da  Jaffé-Loewenfeld,  Regesta  Pontificum  Romanorum,  n.  6562  (I,  766  s.)  e  Fabre- 
Duchesne,  Le  «  Liber  Censitimi  »  de  VEglise  Romaine  (Bibliothèque  des  Écoles  francaises 
d' Athènes  et  de  Rome)  II,  125  s.,  con  nuova  collazione  del  testo  dato  dal  libro  XI  dei  Gesta 
panperis  scolaris  Albini  in  Cod.  Ottob.  3057 ,  f.  151r    Biblioteca  Vaticana). 


3.  -  Benedetto  XIII   ristabilisce  il  tribunale  della  Monarchia  Sicula  fissan- 
done il  funzionamento.  ' 

30  agosto  1728. 

BENEDICTUS  EPISCOPUS 

i 

SERVUS  SERVORUM  DEI 
AD  PERPETUAM   REI   MEMORIAM. 

Fideli  ac  prudenti  dispensatori,  quem  in  supremo  Apostolatus  apice  constituit  Dominus 
super  familiam  suam,  maxime  convenit  tradita  sibi  coelitus  uti  potestate,  ut,  si  quae  sint 
inter  pontiticalem  auctoritatem  et  regiam  potestatem  contentiones,  quantum  fieri  potest, 
amoveantur,  utque  nedum  tìdelium  populorum  pericula  arceantur,  sed  etiam  incommoda 
leniantur,  prout,  locorum  et  tcmporum  ratione  habita,  magis  in  Domino  videbitur  expedire. 

1  Soppressa  da  Clemente  XI  colla  Bolla  Romamis  Ponti/ex  del  20  febbraio  1715  (in  Bull.  Rom.  Cocq.-Main.  XI, 
39-43;  ed.  Taur.  XXI,  651-658),  la  cosi  detta  Monarchia  Sicula  venne  ripristinata  da  Benedetto  XIII  coll'ordinamento 
segnato  nella  Bulla  qui  sopra.  Ottenne  poscia  qualche  facoltà  da  Gregorio  XVI  col  Breve  Iamdiu  del  3  marzo  1816 
(A.  M.  Bernasconi,  Ada  Gregorii  XVI  III,  Romac  1902,  467  s.,  n  cccxlix)  e  da  Pio  IX  col  Breve  Peculiaribus  del 
26  gennaio  1856  (Pu  IX  Acta,  Pars  prima,  Voi.  II,  Romae  1858,  499  509).  Indi  fu  abolita  definitivamente  dal  mede- 
simo Pontefice  colle  Lettere  Apostoliche  Suprema  universi  del  28  gennaio  1864  (Pu  IX  Aeta.  Pars  prima.  Voi.  IV, 
Romac  1869,  338-350),  rese  di  pubblica  ragione  nel  1867  (v.  ibid.  368). 


a.  l"a8  Legaste  di  Sicilia  -  Monarchia  Siculo  3 

Cum  itaque  felicis  recordationis  Clemens  Papa  XI  praedecessor  noster  Apostolicam 
Regni  Siciliae  ultra  Pharum  legationem  ac  monarchiam  nuncupatam,  eiusque  tribunal 
extinxerit  ac  suppresserit  et  aboleverit,  si  quae  essent  privilegia  et  indulto  a  quibus- 
cumque  Romanis  Pontilicibus  praedecessoribus  quomodolibet  concessa  revocaverit  et  abro- 
gaverit,  et  certuni  interim  modum  praescripserit,  quo  causae  ad  forum  ecclesiasticum  per- 
tinentes  cognosci  et  in  eodem  regno  line  debito  terminar!  possent,  quemadmodum  in  eius 
apostolicis  litteris,  expeditis  anno  millesimo  septingentesimo  decimo  quarto  et  millesimo 
septingentesimo  decimo  quinto  plenius  continetur;  cumque  carissimus  in  Christo  lìlius 
noster  Carolus  VI  in  Romanorum  imperatorem  electus,  Siciliae  ultra  Pharum  rex,  exponi 
nobis  nuper  fecerit,  iura  apostoltcae  legationis  in  eodem  regno,  sibi,  eiusdem  haeredi  legi- 
timo  et  possessori,  ex  privilegio  signanter  Urbani  Papae  II  praedecessoris  nostri,  compe- 
tere, quae  quidem  iura  iam  olim  Rogerio  corniti  e  Normannorum  gente  eiusque  successo- 
ribus,  ob  eliminatam  Saracenorum  tyrannidem,  catholicam  tìdem  restitutam,  ecclesiasque, 
patriarchatui  Constantinopolitano  tunc  temporis  adhaerentes,  Romanae  Sedi  iierum  subie- 
ctas,  concessa,  anteactorum  sex  saeculorum  decursu  usque  ad  Caroli  II  obitum,  in  suo 
robore  atque  usu  permanserint  ;  hinc  nos,  etsi  compertum  habeamus,  huiusmodi  rationibus 
eumdem  praedecessorem  nostrum,  praesertim  propter  abusus,  quos  irrepsisse  constabat, 
minime  acquievisse,  nosque  ipsi,  dum  cardinalatus  honore  fungebamur,  eidem  constitu- 
tioni  reverenter  subscripserimus,  omniumque  circumstantiarum  opportune  reminiscamur  ; 
attamen,  cum  graves  inde  exortae  fuerint  contentiones  atque  mala  non  sine  animarum  per- 
nicie,  publicaeque  tranquillitatis  detrimento,  serio  propterea  considerantes,  quantum  pasto- 
ralis  sollicitudinis  intersit,  causas  etiam  talium  contentionum  avertere  ac  prorsus  elimi- 
nare, ita  ut,  abusibus  e  medio  sublatis,  ius  ex  aequo  universis  reddatur,  ex  voto  Congrega- 
tionis  venerabilium  fratrum  nostrorum  sanctae  Romanae  Ecclesiae  cardinalium,  prò  huius 
negocii  examine  specialiter  deputatae,  ac  etiam  motu  proprio,  et  ex  certa  scientia  et  matura 
deliberatione  nostris,  deque  apostolicae  potestatis  plenitudine,  finem  huic  operoso  gravis- 
simoque  negocio  imponentes,  nostra  hac  perpetuo  valitura  constitutione,  vim  et  efìectum 
concordiae  habente,  haec,  quae  sequuntur,  decernimus  et  sancimus,  ac  inviolabiliter  ab  his, 
ad  quos  spectat,  et  in  futurum  spectabit,  observari  mandamus. 

I.  Causae  omnes,  ad  forum  ecclesiasticum  quomodolibet  pertinentes,  iis  exceptis  quae 
vere  maiores  sunt,  quaeque  iuxta  canonicas  sanctiones  apud  Apostolicam  Sedem  tractari, 
et  a  Romano  Pontifice,  vel  a  iudicibus  quos  ipse  specialiter  deputaverit,  cognosci  debent, 
non  alibi,  quam  in  ipso  Siciliae  ultra  Pharum  regno  cognoscantur,  et  fine  debito,  quem 
iustitia  postulaverit,  terminentur,  ita  videlicet  ut  non  exemptorum  causae  in  prima  instantia 
coram  Ordinariis  locorum  dumtaxat  cognoscantur  nec  ab  eorum  curiis  avocentur  nisi  per 
viam  legitimae  appellationis  a  sententia  definitiva,  aut  ab  interlocutoria  vim  definitivae 
habente,  vel  ab  actu,  cuius  gravamen  per  appellationem  a  definitiva  reparari  nequeat,  vel 
praeiudiciale  sit  invertendo  iustum  iuris  et  iudiciorum  ordinem,  aut  nisi  integro  biennio,  a 
die  motae  litis  computando,  coram  ipsis  Ordinariis  remanserint  indecisae,  quemadmodum  a 
Concilio  Tridentino  in  cap.  XX  Causae  omnes,  sessione  XXIV  De  reformatione ,  decretum 
est;  sique  secus  fiat,  quaecumque  appellalo,  inhibitio,  aut  sententia,  eo  ipso  nulla  et  irrita 
sit,  iuxta  eiusdem  Concilii  praescriptum;  respectu  vero  exemptorum  ab  Ordinariis,  iudex 
ecclesiasticus,  a  rege  illius  regni,  ut  infra  dicendum,  nominatus  et  delegatus,  et  prò  tempore 
eius  arbitrio  nominandus  et  delegandus,  tamquam  Ordinarius,  de  causis  civilibus  et  crimina- 
libus  illorum,  ut  postea  dicetur,  cognoscat,  ne  aliter  huiusmodi  personae  et  iura  sine  provi- 
dentia  remaneant.  A  sententia  Ordinarli  ad  metropolitanum  appelletur,  servata  itidem  in 
omnibus  forma  in  antedicti  Concilii  decretis  constituta. 

II.  Postquam  vero  metropolitanus  in  causa  pronunciaverit,  vel  in  secunda  instantia  quoad 
sententias  suorum  suffraganeorum,  vel  in  prima  quoad  causas  propriae  dioecesis,  possint 


4  Legasta  dì  Sicilia  -  Monarchia  Sicilia  a.  1728 

partes,  vel  earum  altera,  provocare  ad  eum  virum  in  iure  canonico  doctorem,  seu  licentiatum, 
nobilumi  universitatum  more,  diligenti  examine  praecedente,  promotum,  et  in  ecclesiastica 
dignitate  constitutum,  a  carissimo  filio  nostro  Carolo  VI  in  Romanorum  Imperatorem  electo 
et  Siciliae  rege,  eiusque  in  regno  Siciliae  ultra  Pharum  successoribus,  aut  de  eorumdem 
mandato,  ex  concessione  Sedis  Apostolicae  deputatum  et  delegatimi,  et  in  posterum  ab  ipso 
eiusque  in  eodem  Regno  successoribus  aut  de  eorumdem  mandato  deputandum  et  delegan- 
dum:  quem  eo  ipso  delegatimi  auctoritate  Sedis  Apostolicae  constitutum,  et  prò  tempore 
constituendum,  recognoscimus  et  firmamus,  ut  causas  ecclesiasticas  antedictarum  appella- 
tionum  in  praedicto  regno  Siciliae  ultra  Pharum  cognoscere  aliaque  inferius  exprimenda 
peragere  possit,  servatis  tamen  praemissis  aliisque  inferius  explicandis,  ita  ut  quidquid 
aliter  sive  scienter  sive  ignoranter  fieri  contigerit,  ipso  iure  nullum  irritumque  sit. 

III.  Si  vero  antedictus  index  gravamen  inferat,  vel  quomodocumque  partes,  sive  earum 
altera,  gravatas  ab  eiusdem  sententia  seu  decreto  sese  senserint,  tunc,  ut  appellationis  atque 
extremae  provocationis  remedio  omnibusque  legum  atque  canonicarum  sanctionum  auxiliis 
christifideles  praedicti  Siciliae  regni  uti  et  frui  possint,  eademque  remedia,  iuris  ordine 
servato,  sicut  oportet,  experiri,  idem  carissimus  in  Christo  filius  Siciliae  rex,  eiusque  succes- 
sores  in  perpetuum,  vel  alter  de  eiusdem  aut  de  ipsius  successorum  mandato,  sedulo  provi- 
debunt,  ut  apertum  atque  patens  sit  l  omni  tempore  tribunal,  seu  curia  in  qua  tamen  vir, 
etiam  in  dignitate  ecclesiastica  constitutus,  atque,  ut  supra,  in  utroque  iure  licentiatus  seu 
doctor,  deputatus  et  delegatus,  cum  tribus  aliis  assessoribus  in  utroque  iure  versatis,  eodem 
pariter  modo,  uti  supra,  deputandis  et  nominandis,  ius  reddat,  atque  primum  diligenter 
expendat  an  appellatio  reiici  vel  admitti  debeat,  et  quibus  clausulis  causa  committenda  sit. 
Quoties  vero  causa  fuerit  visa  digna  ulteriori  cognitione,  eam  primo  cognoscat  et  iudicet 
idem  modo  dictus  iudex,  a  quo  ulteriori  cognitione  digna  decreta  est,  adhibito  eorumdem 
assessorum  Consilio.  Quod  si  post  haec  res  adhuc  ulteriori  discussione  opus  habeat,  nec  lis 
finita  sit,  eadem  coram  altero  idoneo  ecclesiastico  iudice,  ut  supra,  cum  assessoribus  vel 
consiliariis  nominando,  discutiatur;  et  ita  deinceps:ita  tamen  ut  causa  in  quacumque 
instantia  coram  iudice  ecclesiastico  semper  pertractetur,  et,  in  omnibus  iuris  ordine  servato, 
terminetur. 

IV.  Appellantes  in  una  causa,  omnino  subiecti  remaneant,  quoad  alias  causas,  iurisdi- 
ctioni  suorum  Ordinar:  orum,  a  qua  eximi  nec  a  metropolitano  nec  a  delegato  possint,  nisi  in 
casibus  a  iure  canonico  praescriptis. 

V.  In  causis,  in  quibus  conservatores  regularium  decreium  vel  sententiam  tulerint,  qui 
se  ab  illis  gravatum  existimaverit,  recursum  similiter  habere  poterit  ad  antedictum  delega- 
tum:  qui  quidem,  si,  inspectis  utriusque  partis  iuribus,  appellationem  duxerit  admittendam, 
ipse  in  talis  causae  cognitione,  prout  iuris  fuerit,  procedet:  sique  partes,  vel  earum  altera, 
de  gravamine  ab  eius  iudicato  sibi  illato,  conquereretur,  id  servetur,  quod  supra  de  appel- 
lationibus  a  decreto  vel  sententia  iudicis  delegati  statutum  est.  Ceterum  praedicti  conserva- 
tores inviolate  servare  debeant  praescripta  in  constitutionibus  felicis  recordationis  Innocentii 
Papae  IV,  Alexandri  IV,  BonifaciiVIII,Gregorii  XV,  aliorumque  nostrorum  praedecessorum, 
necnon  in  Concilii  Tridentini  decretis,  sub  poenis  ibidem  contentis. 

VI.  Appellationes  nunquam  recipiantur,  nisi,  per  publica  documenta  realiter  exhibenda, 
prius  constiterit,  appellationem  a  sententia  definitiva  vel  habente  vim  definitivae,  aut  a  gra- 
vamine quod  per  definitivam  sententiam  reparari  non  possit,  vel  quod  praeiudiciale  sit  in 
casibus  a  iure  non  prohibitis,  per  legitimam  personam  et  intra  statuta  tempora  fuisse  inter- 
positam  aut  prosecutam;  nec,  praeterquam  in  casibus  a  iure  permissis,  dum  causa  coram 
inferioribus  iudicibus  pendet,  ante  definitivam  sententiam  vel  vim  definitivae  habentem,  de 

1   .  Sit>  manca  in  Bull.  Rom.  Coco.-Main.  e  ed.  Taur.,  che  pongono  e  in.. 


a.  1728  Legasia  di  Sicilia  -  Mona  idi  in  Sicilia  5 

gravamine,  quod  asseratur  illatum,  superiores  cognoscere  possint,  li*.-*,  i  citra  praeindirium 

ordinarli  cursus  causae  sese  id  facere  declarent;  nec  ad  hunc  effectum  liceat  eis  inhibere, 
aut  etiam  simpliciter  mandare  ut  ipsis  copia  processus  mittatur,  etiam  expensis  appellantis 
vel  recurrentis,  nisi  in  casibus  a  iure  permissis. 

VII.  Inhibitiones,  post  appellationes  sicut  praemittitur  admissas,  non  concedami»-  nisi 
cnm  insertione  tenoris  sententiae  aut  decreti,  a  qua  vel  a  quo  provocatum  fuerit;  alias  inhi- 
bitiones et  processus  et  inde  secuta  quaecumque  sint  ipso  iure  nulla,  eisque  impune  liceat 
non  parere.  Sed  si  appellans  asserat  sententiae  vel  decreti  sive  appellationis  interpositae 
exemplum  authenticum  habere  se  non  posse  culpa  iudicis,  a  quo,  vel  aetuarii;  Urne,  sive 
metropolitanus,  sive  praefatus  iudex  ecclesiasticus  delegatus,  respective,  iniungat  iis,  ad 
quos  pertinet,  ut,  soluta  actorum  mercede,  exemplum  in  torma  probante  tradatur  appellanti 
intra  brevem  terminum:  et  interim  nihil  novi  corani  indice,  a  quo,  contra  appellantem 
attentetur. 

Vili.  A  decretis  Ordinariorum,  in  visitatione  vel  prò  correctione  morum  editis,  nullus  sit 
appellationi  locus  quoad  effectum  suspensivum,  nisi  cum  visitator,  citata  parte,  et  adhibila 
causae  cognitione,  iudicialiter  processero,  et  in  aliis  casibus  a  iure  permissis. 

IX.  Cum  a  gravamine,  quod  per  detìnitivam  reparari  nequeat,  vel  quod  praeiudiciale  sit, 
appellatur,  nonnisi  visis  actis,  ex  quibus  apparet  de  gravamine,  appellalo  admittatur,  aut 
inhibitio  vel  provisio  ulla  concedatur. 

X.  In  causa  indebitae  carcerationis,  quatenus  sit  secuta  cum  mandato  iudicis  verbali, 
possit  iudex  appellationis  expedire  inhibitiones  vigore  appellationis,  constito  sive  per  deposi- 
tionem  duorum  testium  de  mandato,  sive  per  documentum  notarii  vel  custodis  carcerum,  de 
carceratione.  Incausis  vero  comminatae  iniustae  carcerationis,  vel  torturae,  vel  exeommunica- 
ttonis,  non  expediantnr  inhibitiones  generales  et  indefinitae,  sed  tantum  compulsoriales  prò 
transmissione  copiae  actorum  ad  effectum  cognoscendi  an  sit  deferendum  nec  ne  appella- 
tioni, adiuncta  in  dictis  litteris  compulsorialibus  inhibitione  ut  interim  iudex,  a  quo,  ad  ulte- 
riori non  procedat;  et  quatenus,  visis  actis,  resultet  evidensgravamen,  tunc  admittatur  appel- 
lalo cum  inhibitione,  et  causa  cognoscatur  coram  iudice,  ad  quem.  Si  vero  de  huiusmodi 
gravamine  non  constet,  remittatur  causa  ad  iudicem  a  quo  cognoscenda  in  prima  instaniia. 

XI.  Acta  originalia  primae  instantiae  notarius  sive  actuarius  mittere  ad  iudicem  appel 
lationis  minime  cogatur,  nisi  natura  ipsa  causae  id  fìagitet,  aut  probabilis  aliqua  falsitat  is 
suspicio  incidat,  quae  iudicialiter  apposita  ab  interesse  habentibus  fuerit:  et  tunc,  post  termi- 
nationem  causae,  statini  remittantur  ad  Ordinarium,  et  in  eius  curiae  tabularlo  asserventur. 

XII.  Causa  appellationis  pendente,  appellans  in  eodem  ubi  reperitur  carcere  perma- 
neat,  quoad  iudex,  ad  quem  causae  cognitio  devolvenda  est,  visis  actis,  causaque  cognita, 
aliter  decreverit:  et  tunc  quidem,  si  a  decreto  secundi  iudicis  vim  definiti vae  habente  appel- 
latum  fuerit,  nihil  ipsc  interim  mandare  aut  prò  decreti  sui  executione  attentare  poterit, 
donec  per  iudicem  superiorem  aliter  fuerit  ordinatum;  exceptis  tamen  casibus,  in  quibus 
aliter  a  iure  statutum  sit,  et  in  quibus  appellatio  contra  decretum  excarcerationis  effectum 
tantum  devolutivum,  favore  libertatis,  producit. 

XIII.  Censura  ecclesiastica,  in  appellantem  prolata,  revocari  aut  nulla  declarari  per  iudi- 
cem appellationis  etsi  is  sit  delegatus,  non  possit,  nisi  prius  auditis  partibus  et  causa  cognita; 
et  tunc,  si  eam  esse  iustam  constiterit,  ad  iudicem,  qui  exeommunicationem  protulit,  remit- 
tatur appellans,  et  ab  ipso  iuxta  sacros  canones  benefìcium  absolutionis,  si  humiliter  petierit 
debitamque  emendationem  praestiterit,  oblincat;  si  vero  iniustam  essi'  appareat,  index  appel- 
lationis absolutionem  concedati  et  si  dubitetur  an  iusta  fuerit  vel  iniusta,  quamvis  honestius 
sit  ut  ad  exeommunicatorem  intra  brevem  aliquem  competentem  terminum,  eidem  praetì- 
gendum.  absolvendus  remittatur,  iudex  nihilominus  appellationis,  hoc  casu,  per  se  poterit 
eum  absolvere. 


Lcgazia  di  Sicilia  -  Monarchia  Siculo  a.  1728 


XIV.  Absolutioad  cautelarci,  nonnisi  servatis  de  iure  servandis,  cura  dubitatur  de  nullitate 
excommunicationis  vel  ab  homine  prolatae  vel  a  iure  inflictae,  si  dubium  facli  vel  probabile 
dubium  iuris  occurrat,  eoncedenda  erit  tamquam  ad  breve  tempus,  cum  reincidentia,  necnon 
praestita  per  excommunicatum  cautione  de  stando  iuri  et  parendo  mandatis  Ecelesiae.  Quod 
si,  iuxta  formam  a  iure  praescriptam,  apparebit  aliquem  ob  manifestarci  offensam  excommu- 
nicatum fuisse,  debitam  etiam  satisfactionem  praestare,  necnon  ob  contumaciam  manifestam, 
expensis  quoque  satisfacere,  et  cavere  de  iudicio  sisti  coram  excommunicatore  tenebitur, 
priusquam  antedictam  absolutionem  obtineat.  Praeterea  huiusmodi  absolutiones  cum  rein- 
cidentia a  iudice  appellationis,  etiamsi  sit  antedictus  iudex,  committantur  ipsis  Ordinariis 
excommunicantibus,  cum  clausula,  ut  intra  tres  dies  absolvant  censuratos;  dummodo  tamen 
excommunicati  in  eodem  loco  sint  ubi  degunt  Ordinarii.  Quod  si  in  eodem  loco  non  sint, 
vel  si  Ordinarii,  praesentes  et  requisiti,  absolvere  recusaverint  vel  neglexerint,  absolvantur 
a  confessano  iuxta  formam  eiusdem  commissionis  a  iudice  appellationis,  ut  praefertur,  expe- 
diendae.  Ceterum  commissiones  praedictae  de  absolvendo,  non  ipsis  Ordinarii  immediate  et 
personaliter,  sed  eorumdem  cancellariis  praesentari  debent,  ut  reverentia  episcopis  debita 
sartatecta  servetur,  et  a  praesentatione,  cancellano  facta  praedicti  tres  dies  numerari  debeant. 
Cedulones  autem,  in  casu  absolutionis  obtinendae  ad  certum  tempus  cum  reincidentia,  qua- 
tenus  affixi  fuerint,  non  amoveantur;  sed  dumtaxat  tegantur,  tectique  remaneant  durante 
termino  in  absolutione  praefixo;  salva  tamen  praxi  ibidem  servata  de  eorumdem  in  non- 
nullis  casibus  amotione. 

XV.  A  sententia  definitiva,  contra  verum  contumacem  prolata,  '  appellatio  non  recipia- 
tur,  nec  inhibitio  aut  alia  quaevis  provisio.  durante  contumacia,  concedatur. 

XVI.  Ubi  in  causis  criminalibus  Ordinarii  locorum  processerint  ex  officio,  si  ab  eorum- 
dem sententiis  appellatio  vel  ad  metropolitanum  vel  ad  praedictum  iudicem  interposita  fuerit, 
tunc  procuratores  fiscales  curiae  metropoli tanae  vel  tribunalis  praetati  delegati  actoris2  vices 
gerant,  et  instantias  aliosque  actus  desuper  necessarios  peragant  et  prosequantur,  ut  prae- 
dictorum  Ordinariorum  sententiae  confirmationem  et  executionem,  si  ita  fuerit  iustitiae  con- 
sonum,  obtineant.  Quod  si,  dictis  procuratoribus  fìscalibus  non  citatis  vel  auditis,  contrarias 
sententias  in  gradu  appellationis  proferri  contigerit,  istae  prorsus  nullae  sint  ac  irritae  cum 
omnibus  actis  gestis;  quinimmo  praecedentes  Ordinariorum  sententiae  executioni  mandentur, 
perinde  ac  si  appellatio  ab  ipsis  interposita  nullatenus  fuisset. 

XVII.  Pauperibus  litigantibus  condonentur  sportulae  et  emolumenta  quaecumque  etiam 
cancellano  alioquin  debita:  aliae  itidem  quaecumque  expeditiones  gratis  dentur,  ac  etiam 
copiae  publicorum  instrumentorum  sive  testamentorum,  necnon  regesta  et  copiae  actorum 
transmittendorum  ad  iudicem  appellationis:  et  haec  in  causis  tam  civilibus  quam  crimina- 
libus. Quo  vero  ad  probationem  paupertatis,  ea  summarie  fiat  per  testes,  gratis  similiter 
examinandos,  et  quoad  ipsam  paupertatem  stetur  arbitrio  iudicis. 

XVIII.  In  criminalibus  causis  regularium,  quando  deliquerint  intra  claustra,  Tridentini 
Concilii  et  peculiarium  illius  Ordinis,  quem  quisque  delinquens  professus  fuerit,  constitutio- 
num  dispositio  exacte  servetur.  Quod  si  delinquant  extra  claustra,  vel  extra  monasterium 
degant,  ab  episcopis,  iuxta  eiusdem  Concilii  Tridentini  et  apostolicarum  constitutionum  prae- 
scriptum,  iudicentur  et  puniantur.  Qui  vero  ab  episcopi  iudicio  gravamen  sibi  illatum  puta- 
verint,  recursum  habere  poterunt  ad  antedictum  iudicem,  qui,  ubi  appellatio  admittenda  de 
iure  fuerit,  causae  revisionem  assumet.  Quod  si  quis  ab  huius  etiam  iudicis  sententia  vel 
decreto  se  gravatum  existimaverit,  ea  serventur,  quae  prò  appellantibus  a  decreto  iudicis 
delegati  supra  exposita  sunt.  Si  vero  praelati  exempti,  alios  superiores  in  regno  Siciliae 

1  L'ed.  Taur.  stampa:  <  A.  s.  d.,  contra  verum.  contumacem»  e  nota:  «Ni  Iegcndum  sii  reum»,  ma  anche  il 
titolo  in  mainine  della  stampa  ufficiale  ha  •  verum  •. 

2  La  stampa  officiale  ha:  «pracfati,  Delegati,  actoris  ». 


a.  1728  Lega: in  ili  Sicilia  -  Monarchia  Siculo 

ultra  Pharum  non  habentes,  deliquerint,  antedictus  iudex  ecclesiasticus,  tamquam  ordinarius, 
respectu  exemptorum,  contra  eos,  ut  iuris  fuerit,  procedat,  servata  semper  regula  circa  modum 
praescripta. 

XIX.  Ne  autem  de  lacultatibus  anledicti  iudicis  ecclesiastici  disputatio  unquam  oriri 
queat,  constanter  declaramus:  quod  ille,  uti  supra,  a  rege  Siciliae  ultra  l'harum  auctoritate 
Sedis  Apostolicae  nominatus  et  delegatus,  quascumque  personas  adversus  sententias,  res 
iudicatas  ac  contractus  quoscumque,  prout  iuris  fuerit,  in  integrimi  restituendi  plenam  et 
liberam  licentiam  et  potestatem  exercere  possit  et  debeat. 

XX.  Iuramenta  quaecumque,  ad  effectum  agendi  dumtaxat  ex  causa,  quibuscumque 
relaxandt. 

XXI.  Quoscumque  a  quibusvis  censuris  et  poenis  ecclesiasticis,  simpliciter  vel  ad  cau- 
telam,  si  et  postquam  congrue,  prout  debuerint,  tam  partibus  quam  iudicibus,  satisfecerint, 
tirmis  tamen  manentibus,  servatisque  respective  iis  quae  circa  modum  et  ordinem  imper- 
tiendae  absolutionis  superius  praescripta  sunt,  absolvendi. 

XXII.  Quoscumque  itidem,  qui  homicidium  necnon  periurii  reatum  quomodocumque 
commiserint,  quique  bellis  interfuerint,  et  qui  adulterium,  incestum,  tornicationem  et  aliud 
quodeumque  flagitium  carnis  perpetraverint.  necnon  usurarios,  facta  tamen  usurarum  resti- 
tutione,  ab  exeommunicationibus  aliisque  sententiis,  censuris  et  poenis  ecclesiasticis  et  tem- 
poralibus,  quas  quomodolibet  incurrerint,  iniuncta  cuique  prò  modo  culpae  poena  salutari, 
et  aliis  quae  de  iure  fuerint  iniungenda,  etiam  in  utroque  foro  absolvendi. 

XXIII.  Declaramus  tamen,  nec  praedictum  iudicem  ecclesiasticum,  nec  quameumque 
aliam  ecclesiasticam  personam  cuiuscumque  gradus,  dignitatis  et  praeeminentiae  sit,  et 
quamvis  de  latere  legatus  existat,  potuisse  aut  posse  aliquem  absolvere  a  censuris  ecclesia- 
sticis per  apostolicas  constitutiones  inliictis,  quarum  absolutio  soli  Romano  Pontifici  reserva- 
tur.  Et  licet  hoc  ipsum  procedat  etiam  quoad  illud  genus  absolutionis,  quod  cum  reincidentia, 
et  ad  effectum  agendi  tantum,  aut  ad  cautelam  dicitur,  et  quoad  cognitionem  an  declaratoria 
censurarum  praedictarum  valida  fuerit  aut  nulla,  iusta  vel  iniusta,  cum  haec  quoque  omnia 
Romano  Pontifici  prò  tempore  existenti  et  Congregationi  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  car- 
dinalium  Immunitatis  ecclesiasticae  et  controversiis  iurisdictionalibus  praepositae,  ad  id  a 
Sede  Apostolica  specialiter  deputatae,  privative  quoad  omnes  alios  etiam  de  latere  legatos, 
competat,  attentis  nihilominus  specialibus  circumstantiis  animum  nostrum  moventibus, 
declaramus  quod  praefatus  iudex  ecclesiasticus,  tamquam  a  carissimo  in  Christo  filio  nostro 
Carolo  VI  Siciliae  ultra  Pharum  rege,  eiusque  in  posterum  successoribus,  ut  supra,  depu- 
tatus  et  delegatus,  servatis  de  iure  servandis,  et  citra  quemeumque  abusum,  concedere  possit 
recurrentibus  a  gravamine,  quod  in  declaratoria  censurarum  Sedi  Apostolicae  reservatarum 
sibi  illatum  esse  demonstraverint,  absolutiones  cum  reincidentia,  ad  effectum  agendi  tantum, 
et  etiam  ad  cautelam,  necnon  cognitionem  assumere  an  praedictae  declaratoriae  censurarum, 
Sedi  Apostolicae  reservatarum,  promulgatae  ab  episcopis  aut  archiepiscopis  regni  Siciliae 
ultra  Pharum,  fuerint  validae  aut  nullae,  iustae  vel  iniustae;  ita  tamen,  ut,  si  solius  nulli- 
tatis  vitio  laborare  cognoverit,  episcopo  vel  archiepiscopo,  qui  ad  earum  declarationem 
respective  processerint,  mandet,  ut  ex  integro  procedant,  reservata  post  novam  declarato- 
riam  absolutione  plenaria  Sedi  Apostolicae;  et  quatenus  nullitatis  et  iniustitiae  vitio  labo- 
rare cognoverit,  declaret  recurrentes  nonincurrisse;etsideclaratoriam  iustam  esse  deprehen- 
derit,  recurrentes  prò  absolutione  ad  eamdem  Sedem  Apostolicam  remittat.  Quod  si  praefatus 
iudex  delegatus  ipse  fuerit,  qui  ad  declaratorias  processerit,  et  censuratus  se  gravatum  fuisse 
praetenderit,  aut  ex  capite  nullitatis,  aut  nullitatis  et  iniustitiae,  aut  solius  tantum  iniustitiae; 
tunc  ea  observentur,  quae  supra  statuta  fuerunt  in  casu  quo  quis  a  sententia  aut  ab  alio 
quocumque  decreto  eiusdem  iudicis  se  gravatum  senserit:  novusque  iudex  ecclesiasticus 
ea  omnia  servare  teneatur,  quae  iudex  ipse  delegatus,  iuxta  ea  quae  modo  dieta  sunt,  sei- 


Legnaia  di  Sicilia  -  Monarchia  Sicula  a.  1728 


vare  tenetur  in  casu  recursus  ad  ipsum  facti  a  nulla  vel  iniusta  declaratoria  censurarum 
Sedi  Apostolicae  reservatarum,  quae  ab  episcopis  vel  archiepiscopis  respective  fuerint  pro- 

mulgatae. 

XXIV.  Praeterea  quascumque  monitoriales,  poenalesque  litteras  in  forma  significavit 
consueta,  contra  occultos  et  ignotos  malefactores,  satisfacere,  conscios  vero  relevare  diffe- 
rentes,  servata  tamen  forma  Concilii  Tridentini  necnon  constitutionis  Pii  Papae  V  prae- 
decessoris  nostri  super  haec  editae,  concedendi. 

XXV.  Necnon  vota  quaecumque,  ultramarino  tamen,  visitationis  liminum  beatorum 
Petri  et  Pauli  apostolorum  de  Urbe  et  S.  Iacobi  in  Compostala,  et  castitatis  ac  religionis 
votis  exceptis,  in  alia  pietatis  opera  commutandi.  Tum  etiam  nationis  Siculae  commoditati 
et  utilitati  prospicere  volentes,  eidem  iudici,  uti  supra,  nominato  et  delegato  a  Siciliae  rege 
ultra  Pharum,  facultatem  specialem  elargimur  matrimoniales  dispensationes  concedendi  in 
tertio  et  quarto  gradu;  gratis  tamen,  nulloque  recepto  vel  minimo  emolumento,  et  favore 
eorum  tantum,  qui  vere  pauperes  sunt  et  miserabiles,  et  labore  manuum  suarum  vivunt. 

XXVI.  Et,  ut  concessiones,  gratiae  et  litterae,  per  antedictum  iudicem,  sic,  ut  supra, 
concedendae,  sublatis  obstaculis,  suum  sortiantur  effectum,  quascumque  personas,  ad  effe- 
ctum  dumtaxat  omnium  et  singulorum  praemissorum  consequendum,  ab  omnibus  et  qui- 
buscumque  excommunicationibus,  suspensionibus  et  interdictis,  aliisque  ecclesiasticis  cen- 
suris,  quibus  innodati  fuerint,  absolvendi,  et  absolutas  pronunciandi. 

XXVII.  Pro  maiori  tamen  cautela,  ea,  quae  infra  sequuntur,  declaramus  et  decernimus: 
videlicet  non  posse  nec  debere  praedictum  iudicem  sese  ingerere  in  causis,  in  quibus  agitar 
de  executione  litterarum  apostolicarum,  etiam  super  collatione  quorumcumque  beneficiorum 
saecularium  vel  regularium,  prò  quarum  executione  certi  sunt  dati  executores,  quorum  a 
decreto,  seu  data  executione,  si  fuerit  quoquomodo  reclamatum,  et  de  illato  gravamine  vel 
excessu  dictum  ;  tunc  idem  iudex  in  hisce  causis  in  omnibus  et  per  omnia,  ut  supra  de  aliis 
dictum  et  declaratum  est,  procedat. 

XXVIII.  Deputare  etiam  non  poterit  subdelegatos  in  dioecesibus  praedicti  regni  com- 
morantes,  multoque  minus  eis  concedere  exemptionem  a  iurisdictione  suorum  Ordinario- 
rum,  praeterquam  unum,  qui  tamen  ecclesiasticus  sit,  in  quacumque  episcoporum  residentia, 
et  in  praecipuis  aliis  regni  civitatibus,  ut  sunt  Drepanum,  Therme,  Mile,  et  Masara,  seu  Augu- 
sta, vulgo  Trapani,  Termini,  Melasso  et  Augusta  nuncupatis. 

XXIX.  Praeterea  nemini  concedi  poterunt  litterae  patentes  exemptionis  a  iurisdictione 
sui  Ordinarii  ex  titulo  inserviendi  curiae  vel  tribunali  ipsius  iudicis  delegati,  exceptis  tan- 
tum ministris  et  officialibus  necessariis,  qui  tamen  in  toto  regno  non  sint  ultra  quinquaginta, 
praeter  eos  qui  praecipuis  primae,  secundae  et  tertiae  instantiae  ecclesiasticis  curiis  Panormi 
inserviunt. 

XXX.  Nullatenus  quoque  idem  iudex  ecclesiasticus  nec  in  prima  instantia  nec  in  gradu 
appellationis  aut  recursus  aut  per  modum  provisionis  sese  ingerat  in  quomodolibet  concer- 
nentibus  disciplinam  et  observantiàm  regularem  personarum  utriusque  sexus,  distributionem 
officiorum,  collocationem  regularium  in  uno  aut  altero  monasterio  aut  conventu,  ordinationes 
circa  chorum  et  allocutorium  monialium  earumque  clausuram,  designationes  cellarum  alia- 
que  similia;  sed  in  his  omnibus  procedatur  ab  iis  ad  quos  pertinet  iuxta  sacros  canones, 
statina  singulorum  Ordinum  et  apostolicas  constitutiones. 

XXXI.  Caveat  similiter  ne  deputet  praesides  capitulorum,  superiores  vel  abbatissas, 
vicarios  vel  vicarias,  vel  qualescumque  officiales  in  monasteriis  vel  domibus  regularibus 
utriusque  sexus  ex  quocumque  titulo,  vel  colore,  sive  inconvenientium,  sive  dissidiorum,  sive 
discrepantiae  suffragiorum,  etiam  per  viam  actuum  provisionalium;  scd  omnino  liberac 
remaneant,  iuxta  sacrorum  canonum  praescriptum  et  ipsorum  Ordinum  regularium  statuta, 
electiones  et  deputationes  omnium  praelatorum  et  officiorum. 


a.  it^s  Legasia  di  Sicilia  -  Monarchia  Stenla  9 

XXXII.  Itidem  nequeat,  etiam  per  modum  provisionis,  deputare  magistros,  lectores, 
rectores  studiorum,  neque  in  possessione  munerum  vel  officiorum  confirmare  eos,  qui,  finito 
tempore  a  constitutionibus  suorum  Ordinum  praescripto,  debent  illa  dimittere,  vel  qui  remoti 
a  legitimis  superioribus  tuerint.  In  causis  autem  inter  regulares  vere  contentiosis,  et  in  qui- 
bus  esse  potest  de  iure  locus  appellationi,  expleto  cursu  iudicii  in  unoquoque  Ordine  regulari 
a  suis  constitutionibus  praefinito,  si  succumbentes  prosequi  intendant,  tunc  causae  ad  praedi- 
ctum  iudicem  ecclesiasticum  devolvantur,  qui  procedere  teneatur,  servatis  in  omnibus  et 
per  omnia  iis  quae  supra  quoad  alias  causas  statuta  sunt:  ita  tamen  ut  in  causis  nullitatis 
professionis,  tam  ante  quam  post  elapsum  quinquennii,  nullo  modo  se  interponat;  sed  illae 
ad  normam  sacrorum  canonum  et  sacri  Concilit  Tridentini,  sessione  XXV  De  regularibus 
cap.  XXXIX,  cognoscantur  et  terminentur. 

XXXIII.  Ad  haec  delegatus  non  impediat  usum  iurisdictionis  a  sacro  Concilio  Triden- 
tino episcopis,  uti  Sedis  Apostolicae  delegatis,  in  exemptos  saeculares  clericos  attributae; 
facultatem  tamen  habet  idem  iudex  ecclesiasticus  procedendi  etiam  in  prima  instantia  in 
eorumdem  clericorum  saecularium  exemptorum  causis  tam  civilibus  quam  criminalibus, 
easdemque,  iuris  ordine  servato,  cognoscendi  ac  iudicandi;  et  in  casu  appellationis  a  decretis 
vel  sententiis  eiusdem  iudicis  delegati,  in  omnibus  '  ea  serventur  quae  supra  hac  de  re 
statuta  sunt. 

XXXTV.  Quoad  graviores  episcoporum  et  archiepiscoporum  causas  servetur  omnino 
dispositio  sacrarum  constitutionum  et  sacri  Concilii  Tridentini,  sessione  XXIV,  cap.  V,  De 
reformatione.  In  aliis  vero  minoribus  et  civilibus  causis,  in  quibus  episcopi  aut  archiepiscopi 
regni  Siciliae  ultra  Fharum,  non  actores,  sed  rei  sunt,  delegatus  ius  habet  iudicandi  etiam  in 
prima  instantia,  si  causa  sit  archiepiscopi  vel  episcopi  exempti  a  iurisdictione  metropolitica 
(et  signanter  quoad  omnes  in  causis  solutionis  pensionum),  et  in  secunda  tantum  instantia, 
si  causa  sit  episcopi  iuri  metropolitico  subiecti;  tunc  enim  in  prima  instantia  causa  ab 
archiepiscopo  erit  iudicanda:  in  casu  autem  appellationis  a  iudicio  delegati,  serventur  omnia 
in  superioribus  disposita. 

XXXV.  Denique,  ut  nos  nostrique  successores  Romani  Pontirices  diligenter  curabimus 
ut  supra  disposita  ac  statuta  adamussim  serventur,  quae  vim  et  effectum  habere  concordiae 
statuimus  et  decernimus,  nec  quidquam  a  nostris  ministris  sub  quovis  praetextu  vel  colore 
peragatur  quod  eorumdem  observantiam  et  executionem  retardare  vel  impedire  possit;  ita 
dictus  iudex  ecclesiasticus  nulla  sibi  sumat  partes,  etiam  per  modum  provisionis,  vel  sub 
alio  quovis  praetextu,  contra  ordinationes  et  mandata,  quae  vel  nostra,  vel  nostrorum  prò 
tempore  successorum  propria  manu  per  speciale  rescriptum  signata  et  subscripta  erunt,  nec 
eorum  executionem,  quantum  in  ipsomet  sit,  audeat  impedire  vel  retardare;  sed  eisdem 
debita  reverentia,  observantia  et  executio  omnino  praestetur. 

Decernentes,  omnia  et  singula  in  superioribus  expressa  per  nullum  patriarcham,  archie- 
piscopum,  episcopum,  aliasque  personas,  quacunque  alia  auctoritate,  dignitate  et  praeemi- 
nentia  fulgentes,  impugnari  unquam  posse  aut  debere,  praesentesque  semper  et  perpetuo 
validas  et  efficaces  esse  et  fore,  suosque  plenarios  et  integros  effectus  sortiri  et  obtinere 
debere,  atque  ab  omnibus  et  singulis,  ad  quos  spectat  sive  spectabit,  eas  rirmiter  et  invio- 
labiliter  observandas  esse,  nulloque  unquam  tempore  notari,  retractari,  invalidari,  inque  ius 
vel  contro versiam  vocari  posse,  ipsas  praesentes  sub  quibuscumque  gratiarum  revocatio- 
nibus,  suspensionibus,  limitationibus,  aliisque  contrariis  dispositionibus,  etiam  per  nos  ipsos 
et  successores  nostros  Romanos  Pontirices  factis  et  faciendis,  concessis  et  concedendis,  mini 
me  comprehendi  ;  sed  statuimus,  easdem  has  litteras,  tamquam  ad  ecclesiarum  Siciliae  tran- 
quillitatem  et  pacem  a  nobis  editas,  semper  omnino  excipiendas,  et,  quidquid  secus  super  his, 

1  La  stampa  officiale  ha  •  in  manibus  ». 


10 


Pasquale  II  ed  Enrico  V  a-  UU 


ut  praefertur  per  nos  approbatis,  a  quoquam,  quavis  auctoritate,  scienter  vel  ignoranter, 
contigerit  attentari,  irritum  et  inane  decernimus,  non  obstantibus  consuetudinibus,  privilegiis 
et  indultis,  quomodocumque  in  contrarium  praemissorum  alias  concessis. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrae  constitutionis,  concordiae  et 
voluntatis  infringere  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare  prae- 
sumpserit,  indignationem  omnipotentis  Dei  ac  Beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eius  se 
noverit  incursurum. 

Datum  Romae,  apud  S.  Petrum,  anno  Incarnationis  dominicae  millesimo  septingente- 
simo  vicesimo  octavo,  tertio  kalendas  septembris,  pontifìcatus  nostri  anno  quinto. 

j.  B.  Archiepiscopi^  Nisibenus  Subdatarius. 

Visa 
De  Curia  J.  Archiepiscopus  Ancjranus. 

Lucas  Martinettus. 

Registrata  in  Camera  Apostolica. 

Felix  Francischinus  R.  C.  A.  Secretanus. 

Da  Bull.  Som.  Cocq.-Main.  XII,  291-296  e  ed.  Taur.  XXII,  670-679,  collazionata  la  stampa  Saiictissimi  in  Christo 
Patris  et  Domini  Nostri  Benedirti.  XIII  Constitutio  De  fattone  pertractandi  et  deftniendi  causas  ecclesiasticas  in 
Regno  Siciliae  ultra  Pharum.  Romae  mdccxxviii.  Ex  Typ.  Rev.  Cam.  Apost.,  in  AA.  Ann.  IXVIII561,  nell'Archivio 
segreto  Vaticano,  della  quale  è  anche  la  numerazione  degli  articoli,  diversa  da  quella  dei  bollarii,  nei  quali  man- 
cano le  firme. 


II. 

CONVENZIONI  TRA  PASQUALE  II  ED  ENRICO  V 
NELLA  QUESTIONE  DELLE  INVESTITURE. 


1.  -  Conventio  praevia  in  ecclesia  S.  Mariae  in  Turri  facta. 

9  febbraio  UH. 
a)  -  P roti lissio  regis. 

Rex  scripto  refutabit  omnem  investituram  omnium  ecclesiarum  in  manu  domni 
pape,  in  conspectu  cleri  et  populi,  in  die  coronationis  sue.  Et  postquam  domnus 
papa  fecerit  de  regalibus  sicut  in  alia  carta  scriptum  est,  sacramento  firmabit,  quod 
numquam  se  de  investituris  ulterius  intromittet.  Et  dimittet  ecclesias  liberas  cum 
oblationibus  et  possessionibus  quae  ad  regnum  manifeste  non  pertinebant.  Et  absolvet 
populos  a  iuramentis  que  contra  opiscopos  facta  sunt.  Patrimonia  et  possessiones 
beati  Petri  restituet  et  concedet,  sicut  a  Karolo,  Lodoico,  Heinrico  et  aliis  impera- 
toribus  factum  est,  et  tenere  adiuvabit  secundum  suum  posse.  Non  erit  in  facto  aut 
Consilio,  ut  dominus  papa  perdat  papatum  Romanum  vel  vitam  vel  membra,  vel 
capiatur  mala  captione,  aut  per  se  aut  per  summissam  personam,  nec  ipse  nec  fideles 
ipsius  qui  prò  ipso  securitatem  ei  fecerint,  id  est  Petrus  Leonis  cum  nliis  suis,  quorum 
bona  dampnum  studiose  non  patiantur,  vel  alii  quos  regi  significaverit  ;  et  si  quis  ei 


1111  Pasquale  1/  ed  Enrico  V 


vel  eis  fecerit,  rex  eos  fideliter  adiuvabit.  Pro  huius  securitatis  observatione  media 
tores  dabit  rex  domno  papae  principes  quos  petiit,  id  est  Fridericum  filium  sororis 
suae,  marchionem  Engilbertum,  marchionem  Thiebaldum,  comitem  Hermannum,  Fri- 
dericum palatinum  comitem  de  Saxonia,  Beringarium  de  Bavaria,  Godefridum  comi- 
tem, Fridericum  Saxonem,  Albertum  cancellarium,  Cononem  fratrem  Beringarii, 
Sigebot  de  Bavaria,  Henricum  ducem  Carinthie,  Bertoldum  filium  ducis  Bertoldi. 
Qui  iurabunt  domno  pape  securitatem  de  vita,  de  membris,  de  papatu,  de  captione. 
Et  si  rex  hec  omnia  suprascripta  non  observaverit,  ipsi  cum  honoribus  suis  ad  dom- 
num  papam  et  ad  Romanam  ecclesiam  se  tenebunt.  Obsides  prò  securitate  domni 
pape  dabit  rex  proxima  quinta  feria,  et  secure  mittet  ad  insulam  in  potestate  domni 
papae  Fridericum  ducem  nepotem  suum,  Spirensem  episcopum  Brunonem,  Chonra- 
dum  nepotem  comitis  Herimmanni,  et  filium,  Heinricum  fratrem  comitis  Friderici. 
Obsides  si  receperit,  reddet  in  die  coronationis  sue  transito  ponte.  Et  si  forte  coro- 
natus  non  fuerit  aut  non  transierit,  similiter  reddet  aput  castellum  sancti  Angeli. 
Legatos  autem,  quos  domnus  papa  ad  eum  miserit,  in  eundo  et  redeundo  securos 
faciet  tam  a  se  quam  a  suis.  Et  si  eis  nescienter  iniuria  inlata  fuerit,  ad  emendandum 
fideliter  adiuvabit. 

b)  -  Iuramentum  procerum  regni.  ' 

Ego  Albertus  cancellarius,  ego  comes  Ego  comes  Hermannus,  ego  comes  Go- 
Erimmannus,  ego  comes  Fridericus,  ego  tefridus,  ego  Fridericus,  ego  Volcmarus, 
comes  Godefridus,  ego  Folcmarus  iuro  ego  Adelbertus  cancellarius  iuro  vobis: 
vobis:  quia  domnus  rex  proxima  quinta  quia  domnus  rex  proxima  quarta  vel 
feria  ita  iurabit  et  principes  iurare  faciet  quinta  feria  ita  principes  iurare  faciet 
et  obsides  dabit,  sicut  in  conventionis  et  obsides  dabit,  sicut  in  carta  conven- 
carta  scriptum  est;  et  sic  observabit  do-  tionis  scriptum  est;  et  sic  observabunt 
mno  pape  sine  fraude  et  malo  ingenio,  si  principes  domno  papae,  si  domnus  papa 
domnus  papa  proximo  die  dominico  sic  proximo  die  dominico  sic  adimpleverit 
adinpleverit  regi,  sicut  in  alia  conven-  regi  per  omnia,  sicut  in  carta  conven- 
tionis cartula  scriptum  est.  Si  me  Deus  tionis  scriptum  est. 
adiuvet. 

e)  -  Promissio  papae  per  Petrum  Leoitis  dieta. 

[Si  rex  adinpleverit  domno  papae,  sicut  in  alia  conventionis  cartula  scriptum 
est,]  domnus  papa  precipiet  aepiscopis  presentibus  in  die  coronationis  eius,  ut  dimit- 
tant  regalia  regi,  et  regno  quae  ad  regnum  pertinebant  tempore  Karoli,  Lodoici, 
Heinrici  et  aliorum  praedecessorum  eius.  Et  scripto  firmabit  sub  anathemate  aucto- 
ritate  [sua]  et  iustitia,  ne  quis  eorum  [vel]  praesentium  vel  absentium  vel  successores 
eorum  intromittant  se  vel  invadant  eadem  regalia,  id  est  civitates,  ducatus,  mar- 
chias,  comitatus,  monetas,  teloneum,  mercatum,  advocatias  regni,  iura  centurionum 
et  curtesquae  [manifeste)  regni  erant,  cum  pertinentiis  suis,  militiam  et  castra  [regni]. 
Nec  ipse  regem  et  regnum  super  his  ulterius  inquietabit,  et  privilegio  sub  anathe- 
mate confirmabit,  ne  posteri  [sui]  inquietare  praesumant.  Regem  benigne  et  honorifice 

1  E  tradito  in  duplice  forma. 


Pasquale  II  ed  Enrico  V  a.  1111 


suscipiet  et,  more  praedecessorum  ipsius  catholicorum  scienter  non  subtracto,  coro- 
nabit.  Et  ad  tenendum  regnum  officii  sui  auxilio  adiuvabit. 

Si  dominus  papa  hec  regi  non  adinpleverit,  ego  Petrus  Leonis  cum  tota  potentia 
mea  tenebo  me  ad  domnum  regem.  Obsides  autem,  nisi  effugerint,  reddemus  altero 
die  post  coronationem  regis.  Si  per  papam  remanserit,  ut  non  coronetur,  similiter 
reddemus.  Die  dominico  cum  rex  ad  processionem  receptus  fuerit,  obsides  dabo  [aut 
per  me  aut  per  nuntium  meum]  Gratianum  filium  meum  et  filium  Oguitzonis  filli 
mei  vel  filium  sororis  meae,  si  eum  habere  potuero,  [nisi  per  regem  remanserit,  prò 
securitate  regis,  ut  secure  transeat  castellum  et  pontem.] 

d)  -  Iuramentum  Petri  Leonis. 

Ego  Petrus  Leonis  iuro  vobis,  quia  domnus  papa  proximo  die  dominico  adin- 
plebit  regi,  [nisi  in  rege  remanserit,]  quod  in  conventionis  carta  scriptum  est,  [si  rex 
observaverit  domno  papae  sicut  in  alia  conventionis  carta  scriptum  est.] 

Actum  II.  Nonas  Februarias  in  atrio  beati  Petri  in  ecclesia  beatae  Mariae  quae 
dicitur  in  Turri. 

Da  Monum.  Gemi.  Hislor.  Legnili  Sectio  I V.  Constitutiones  et  acta  publica  impera- 
torum  et  regum.  Tomus  I  (Hannoverae  1893),  ed.  L.  Weiland  137-139  (n.  83-86).  Le  parole 
incluse  fra  [  ]  mancano  nella  relazione  cesarea. 


2.  -  Iuramenta  Sutrii  praestita. 

9  febbraio  1111. 
a)  -  Iuramentum  regis. 

Ego  Heinricus  rex  ab  hac  hora  inantea  non  ero  in  facto  aut  Consilio,  ut  domnus 
papa  Paschalis  II.  perdat  papatum  Romanum  vel  vitam  vel  membra,  vel  capiatur 
mala  captione,  aut  per  me  aut  per  summissam  personam,  nec  ipse  nec  fideles  ipsius 
qui  prò  ipso  securitatem  mihi  fecerunt  vel  fecerint,  id  est  Petrus  Leonis  cum  filiis 
suis  et  Walfredus,  quorum  bona  damnum  studiose  non  patiantur,  vel  alii  quos  domi- 
nus papa  mihi  significaverit.  Et  si  quis  domno  pape  vel  eis  fecerit,  ego  eos  fideliter 
adiuvabo.  Legatos,  quos  ad  me  domnus  papa  '  miserit,  in  eundo  et  redeundo  securos 
faciam  tam  a  me  quam  a  meis.  Et  si  eis  nescienter  iniuria  inlata  fuerit,  ad  emen- 
dandum  fideliter  adiuvabo.  Sic  observabo  domino  papae  sine  fraude  et  malo  ingenio, 
si  dominus  papa  proximo  die  dominico  sic  adinpleverit  mihi,  sicut  in  conventionis 
carta  scriptum  est.  Sic  me  Deus. 

b)  -  Iuramentum  procerum  regni. 

Ego  Frethericus  dux,  ego  Ingelbertus  marchio,  ego  comesHerimmannus,  egoTheo- 
baldus  marchio,  ego  Fredericus  palatinus  comes  de  Saxonia,  ego  Beringarius  comes  de 
Bavaria,  ego  Godcfridus  comes,  ego  Fridericus  Saxo,  ego  Cuono  frater  Beringarii, 
ego  Sygeboto  de   Bavaria,  ego  Heinricus  dux  de  Carinthia,  ego  Bertoldus  filius 

1  Weiland:  ■  pape  •. 


a.  1111  Pasquale  II  ed  Enri  \  ; 

ducis  Bertoldi,  ego  Albertus  eancellarius  non  ero  in  facto  aut  Consilio,  ut  dominus 
papa  Paschalis  IL  perdat  papatum  Romanum  vel  vitam  vel  membra,  vel  capiatur 
mala  captione.  Et  si  rex  iuramentum  hoc  et  ea  quae  in  carta  conventionis  scripta 
sunt  non  observaverit,  ego  cum  honore  meo  ad  dominum  papam  et  ad  Romanam 
ecclesiam  me  tenebo.  Sic  observabo  domino  papae  sine  fraude  et  malo  ingenio, 
si  dominus  papa  sic  adinpleverit  domino  nostro  regi  proximo  die  dominico  sicut 
in  conventionis  carta  scriptum  est. 

Actum  Sutrii  in  burgo,  quinto  ldus  Februarii. 

Da  Monum.  Germ.  Histor.,  loc.  cit.  139-140  (n.  87,  88). 


3.  -  Heinrici  V.  decretum  de  bonls  ecclesiarum. 

12  febbraio  1111. 

Ego  Heinricus  Dei  gratia  Romanorum  imperator  augustus  aftìrmo  Deo  et  sancto 
Petro,  omnibus  episcopis,  abbatibus  et  omnibus  ecclesiis  omnia  quae  antecessores 
mei  reges  vel  imperatores  eis  concesserunt  vel  tradiderunt.  Et  quae  il  li  prò  spe 
eternae  retributionis  obtulerunt  Deo,  ego  peccator  prò  timore  terribilis  iudicii  ullo 
modo  subtrahere  recuso. 

Da  Monum.  Germ.  Histor.,  loc.  cit.  140  in.  89). 


4.  -  Paschalis  II.  privilegium  primae  conventionis.  ' 

Paschalis  episcopus  servus  servorum  Dei  dilecto  filio  H(einrico)  R(egi)  eiusque 
successoribus  in  perpetuum.  Et  divine  legis  institutione  sanccitum  est  et  sacratis  cano- 
nibus  interdictum,  ne  sacerdotes  curissecularibus  occupentur,  neve  ad  comitatum,  nisi 
prò  dampnatis  eruendis  aut  prò  aliis  qui  iniuriam  patiuntur,  accedant.  Unde  et  aposto- 
lus  Paulus:  «  Secularia,  inquit,  iudicia  si  habueritis,  contemptibiles  qui  sunt  in  ecclesia, 
illos  constituite  ad  iudicandum  ».  In  regni  autem  vestri  partibus  episcopi  vel  abbates 
adeo  curis  secularibus  occupantur,  ut  comitatum  assidue  frequentare  et  militiam 
exercere  cogantur.  Que  nimirum  aut  vix  aut  nullomodo  sine  rapinis,  sacrilegiis, 
incendiis  aut  homicidiis  exhibentur.  Ministri  enim  altaris  ministri  curie  facti  sunt, 
quia  civitates,  ducatus,  marchias,  monetas,  curtes  et  cetera  ad  regni  servitium  per- 
tinentia  a  regibus  acceperunt.  Unde  etiam  mos  inolevit  ecclesiae  intollerabilis,  ut  epi- 
scopi electi  nullo  modo  consecrationem  acciperent,  nisi  prius  per  manum  regiam  inve- 
stirentur.  Qua  ex  causa  et  symoniace  heresis  pravitas  et  ambitio  nonnunquam  tanta 
prevaluit,  ut  nulla  electione  premissa  episcopales  cathedre  invaderentur.  Aliquando 
etiam  vivis  episcopis  investiti  sunt.  His  et  aliis  plurimis  malis,  que  per  investituras 
plerumque  contigerant,  predecessores  nostri  Gregorius  VII.  et  Urbanus  II.  felìcìs 
memorie  pontifices  excitati,  collectis  frequenter  episcopalibus  conciliis,  investituras 
illas  manus  laice  dampnaverunt,  et  qui  per  eas  obtinuissent  ecclesias  deponendos, 

1  Doveva  venir  promulgato  il  12  febbraio  1111  nel  giorno  dall'incoronazione  del  re. 


14  Pasquale  li  ed  Enrico  V  a.  1111 


donatores  quoque  communione  privandos  esse  censuerunt;  iuxta  illut  apostolico- 
rum  canonum  capitulum  quod  ita  se  habet:  «Si  quis  episcopus  seculi  potestatibus 
usus  ecclesiam  per  ipsos  obtineat,  deponatur  et  segregetur,  omnesque  qui  illi  com- 
municant  ».  Quorum  vestigia  subsequentes,  et  nos  eorum  sententiam  episcopali  con- 
cilio confirmavimus.  Tibi  itaque  fili  karissime  rex  Heinrice  et  nunc  per  officium 
nostrum  Dei  gratia  Romanorum  imperator,  et  regno  regalia  illa  dimittenda  preci- 
pimus,  que  ad  regnum  manifeste  pertinebant  tempore  Karoli,  Ludewici,  Heinrici  et 
ceterorum  predecessorum  tuorum.  Interdicimus  etiam  et  sub  districtione  anathematis 
prohibemus,  ne  quis  episcoporum  seu  abbatum,  presentium  vel  futurorum,  eadem 
regalia  invadant,  id  est  civitates,  ducatus,  marchias,  comitatus,  monetas,  teloneum, 
mercatum,  advocatias  regni,  iuta  centurionum  et  curtes  que  manifeste  regni  erant, 
cum  pertinentiis  suis,  militiam  et  castra  regni,  nec  se  deinceps  nisi  per  gratiam 
regis  de  ipsis  regalibus  intromittant.  Set  nec  posteris  nostris  liceat,  qui  post  nos  in 
apostolica  sede  successerint,  te  aut  regnum  super  hoc  inquiaetare  negotio.  Porro 
ecclesias  cum  oblationibus  et  hereditariis  possessionibus,  que  ad  regnum  manifeste 
non  pertinebant,  liberas  manere  decernimus,  sicut  in  die  coronationis  tuae  omnipo- 
tenti  Domino  in  conspectu  totius  ecclesiae  promisisti.  Oportet  enim  episcopos  curis 
secularibus  expeditos  curam  suorum  agere  populorum  nec  ecclesiis  suis  abesse 
diutius.  Ipsi  enim  iuxta  apostolum  Paulum  pervigilant,  tamquam  rationem  prò  ani- 
mabus  eorum  reddituri. 

Da  Monuin.  Germ.  Histor.,  loc.  cit.  140-142  (n.  90),  con  nuova  collazione  del  Cod.  Vatic. 
lat.  1984,  f.  193"  (Biblioteca  Vaticana). 


5.  -  Conventio  apud  Pontem  Mammeum  facta. 

11  aprile  1111. 
a)  -  Pronti ssio  papae. 

Domnus  papa  Paschalis  concedet  domno  regi  Heinrico  et  regno  eius  et  privi- 
legio suo  sub  anathemate  confirmabit  et  corroborabit,  episcopo  vel  abbate  libere 
electo  sine  simonia  assensu  regis,  quod  domnus  rex  illum  anulo  et  virga  investiat. 
Episcopus  autem  vel  abbas  libere  investitus  libere  accipiat  consecrationem  ab  eo, 
ad  quem  pertinuerit.  Si  quis  vero  a  clero  et  a  populo  eligatur  nisi  a  rege  investiatur, 
a  nemine  consecretur.  Et  archiepiscopi  et  episcopi  libertatem  habeant  consecrandi 
a  rege  investitos.  Super  his  domnus  papa  Paschalis  non  inquietabit  regem  Heinricum 
nec  eius  regnum  et  imperium. 

b)  -  Iuramentum  in  anima  papae. 
Domnus  papa  Paschalis  non  inquietabit  domnum  regem  Heinricum  neque  eius 
regnum  de  investitura  episcopatuum  et  abbatiarum  neque  de  iniuria  sibi  inlata  et 
suis  in  persona  et  bonis,  neque  aliquod  malum  reddet  sibi  vel  alicui  persone  prò  hac 
causa,  et  penitus  in  personam  regis  Heinrici  nunquam  anathema  ponet.  Nec  rema- 
nebit  in  domno  papa,  quin  coronet  eum  sicut  in  Ordine  continetur.  Et  regnum  et 
imperium  offitii  sui  auxilio  eum  tenere  adiuvabit  prò  posse  suo.  Et  haec  omnia  adin- 
plebit  domnus  papa  sine  fraude  et  malo  ingenio. 


a.  1111  Pasquale  II  ed  Enrico  V  15 


e)  -  Nomina  cardiiialium  iurantium. 

Haec  sunt  nomina  illorum  episcoporum  et  cardinalium  qui  praecepto  domni 
pape  Paschalis  privilegium  et  amiciciam  sacramento  confirmaverunt  domno  impe- 
ratori Heinrico:  Petrus  Portuensis  episcopus.  Centius  Sabiniensis  episcopus.  Rotbertus 
cardinalis  Sancti  Eusebii.  Bonifatius  cardinalis  Sancti  Marci.  Anastasius  cardìnalis 
Sancti  Clementis.  Gregorius  cardinalis  Sanctorum  apostolorum  Petri  et  Pauli.  Item 
Gregorius  cardinalis  Sancti  Grisogoni.  Iohannes  cardinalis  Sanctac  Potentianae. 
Risus  cardinalis  Sancti  Laurentii.  Rainerus  cardinalis  Sanctorum  Marcellini  et  Petri. 
Vitalis  cardinalis  Sanctae  Balbinae.  Diuizo  cardinalis  Sancti  Martini.  Tietbaldus  car- 
dinalis Iohannis  et  Pauli.  Iohannes  diaconus  Sanctae  Mariae  in  scola  Greca.  Leo 
diaconus  Sancti  Vitalis.  Aldo  diaconus  Sanctorum  Sergii  et  Bachi. 

d)  -  Iuramentum  in  anima  regis. 

Ego  Heinricus  rex  quarta  vel  quinta  feria  proxima  dimittam  domnum  papam 
et  episcopos  et  cardinales  et  omnes  captivos,  qui  cum  eo  vel  prò  co  capti  sunt,  et 
obsides,  et  securos  perduci  faciam  intra  portas  Transtiberine  civitatis,  nec  ulterius 
capiam  aut  capi  permittam.  Eis  qui  in  fidelitate  domni  pape  Paschalis  permanent  et 
populo  Romane  civitatis  et  Transtiberine  et  Insule  pacem  et  securitatem  servabo, 
tam  per  me  quam  per  meos,  et  in  personis  et  in  rebus,  qui  pacem  mini  servaverint. 
Domnum  papam  Paschalem  fideliter  adiuvabo,  ut  papatum  quiete  et  secure  teneat; 
patrimonia  et  possessiones  Romane  ecclesiae  que  abstuli  restituam,  et  cetera  que 
iure  habere  debet  more  antecessorum  meorum  recuperare  et  tenere  adiuvabo  bona 
fide;  et  domno  pape  Paschali  obediam  salvo  honore  regni  et  inperii,  sicut  catholici 
imperatores  catholicis  pontificibus  Romanis.  Haec  omnia  observabo  bona  fide,  sinc 
fraude  et  malo  ingenio. 

e)  -  Nomina  iuratorum  regis  et  formula  iuramenti. 

Et  isti  sunt  iuratores  ex  parte  ipsius  regis:  1.  Fredericus  Coloniensis  archiepi- 
scopus.  2.  Gebehardus  Tridentinus  episcopus.  3.  Burchardus  Monasteriensis  episcopus. 
4.  Bruno  Spirensis  episcopus.  5.  Albertus  cancellarius.  6.  Comes  Herimannus.  7.  Fre- 
dericus comes  palatinus.  8.  Berengarius  comes.  9.  Fredericus  comes.  10.  Bonefacius 
marchio.  11.  Albertus  comes  de  Blandriaco.  12.  Fredericus  comes.  13.  Godefridus 
comes.  14.  Warnerius  marchio. 

Sic  domnus  rex  presens  Heinricus  observabit  domno  pape  Paschali  presenti  sine 
fraude  et  malo  ingenio.  Sic  me  Deus. 

Actum  III.  Idus  Aprii,  tertia  feria  post  octavas  pasche  indict.  UN.  in  agro  iuxta 
pontem  Mammeum. 

,     Da  Mommi.  Cerni.  Histor.,  loc.  cit.  142-144  (n.  91-95). 


16  Pasquale  TI  ed  Enrico  V  a.  1111,  1112 


()  -  Privileeium  Paschalis  II.  de  investituris. 

*  12  aprile  1111. 

Paschalis  episcopus  servus  servorum  Dei  karissimo  in  Christo  filio  Heinrico 
glorioso  Theuconicorum  regi  et  per  Dei  omnipotentis  gratiam  Romanorum  impera- 
tori augusto  salutem  et  apostolicam  benedictionem.  Regnum  vestrum  sanctae  Roma- 
nae  ecclesiae  singulariter  coherere,  dispositio  divina  constituit.  Predecessores  siqui- 
dem  vestri  probitatis  et  prudentiae  amplioris  gratia   Romanae  urbis  coronam  et 
imperium  consecuti  sunt.  Ad  cuius  videlicet  coronae  et  imperii  dignitatem  tuam 
quoque  personam,  fili  karissime  Heinrice,  per  nostri  sacerdotii  ministerium  maiestas 
divina  provexit.  IHam  igitur  dignitatis  prerogativam,  quam   predecessores   nostri 
vestris  predecessoribus  catholicis  imperatoribus  concesserunt  et  privilegiorum  paginis 
contirmaverunt,  nos  quoque  dilectioni  tuae  concedimus  et  presentis  privilegii  pagina 
confirmamus,  ut  regni  tui  episcopis  et  abbatibus  libere,  preter  violentiam  et  simo- 
niam,  electis  investituram  virgae  et  anuli  conferas.  Post  investitionem  vero  canonice 
consecrationem  accipiant  ab  episcopo  ad  quem  pertinuerint.  Si  quis  autem  a  clero 
et  populo  preter  assensum  tuum  electus  fuerit,  nisi  a  te  investiatur,  a  nemine  con- 
secretur  [exceptis  nimirum  illis  qui  vel  in  archiepiscoporum  vel  in  Romani  pontificis 
solent  dispositione  consistere].  Sane  archiepiscopi  vel  episcopi  libertatem  habeant  a 
te  investitos  episcopos  vel  abbates  canonice  consecrandi.  Predecessores  enim  vestri 
ecclesias  regni  sui  tantis  regalium  suorum  beneficiis  ampliarunt,  ut  regnum  ipsum 
episcoporum  maxime  vel  abbatum  presidiis  oporteat  communiri,  et  populares  dissen- 
siones,  que  in  electionibus  sepe  contingunt,  regali  oporteat  maiestate  compesci.  Quam 
ob  rem  prudentie  et  potestati  tue  cura  debet  sollicitius  imminere,  ut  Romanae  eccle- 
siae magnitudo  et  ceterarum  salus  tuis  prestante  domino  beneficiis  et  serviciis  con- 
servetur.  Si  qua  igitur  ecclesiastica  secularisve  persona  liane  nostre  concessionis 
paginam  sciens,  contra  eam  temerario  ausu  venire  temptaverit,  anathematis  vinculo, 
nisi  resipuerit,  innodetur  honorisque  ac  dignitatis  periculum  patiatur.  Observantes 
autem  misericordia  divina  custodiat  et  personam  potestatemque  tuam  ad  honorem 
suum  et  gloriam  feliciter  imperare  concedat. 

Da  Monum.  Germ.  Histor.,  loc.  cit.,  144-145  (n.  96):  l'incluso  fra  []  non  è  in  tutti  i  codici. 


7.  -  Gesta  dampnationis  pravilegii. 

23  marzo  1112. 

Actio  concilii  contra  heresim  de  investitura. 

Anno  ab  incarnatane  Domini  MCXII,  indictione  V,  anno  pontificata  domni  pape 
Paschalis  secundi  XIII,  mense  Martio,  XV.  Kalendas  Apriles,  celebratum  est  concilium 
Rome  Lateranis  in  basilica  Constantiniana.  In  quo  cum  domnus  papa  Paschalis  rese- 
disset  cum  archiepiscopis  et  episcopis  et  cardinalibus  et  abbatibus  et  varia  multitu- 
dine  clericorum  et  laicorum,  ultima  die  concilii,  facta  coram  omnibus  professione 
catholice  fidei,  ne  quis  de  fide  ipsius  dubitaret,  dixit: 

«  Amplector  omnem  divinam  scripturam,  scilicet  veteris  et  novi  testamenti, 
legem  a  Moyse  scriptam  et  a  sanctis  prophetis.  Amplector  ITTI  euangelia,  VII  cano- 


a.  ni»  Pasquale  II  ed  Eìuìco  V  1/ 

nicas  epistolas,  epistolas  gloriosi  doctoris  beati  Pauli  apostoli,  sanctos  canones  apo- 
stolorum,  III I  universalia  concilia  sicut  III I  euangelia,  Nicenum,  Ephesinum,  Con- 
stantinopolitanum,  Calcedonense,  et  Antiocenum  concilium  et  decreta  sanctorum 
patrum  Romanorum  pontifìcum,  et  precipue  decreta  domni  mei  pape  Gregorii  et 
beate  memorie  pape  Urbani.  Que  ipsi  laudaverunt,  laudo;  que  ipsi  tenuerunt,  teneo; 
que  confìrmaverunt,  contìrmo;  que  dampnaverunt,  dampno;  que  reppulerunt,  repello; 
que  interdixerunt,  interdico;  que  prohibuerunt,  prohibeo  in  omnibus  et  per  omnia, 
et  in  his  semper  perse verabo  ». 

Quibus  expletis  surrexit  prò  omnibus  Girardus  Engolismensis  episcopus,  legatus 
in  Aquitania,  et  communi  assensu  domni  pape  Paschalis  tociusque  concilii  coram 
omnibus  legit  liane  scripturam: 

«  Privilegium  illud,  quod  non  est  privilegium,  sed  vere  debet  dici  pravilegium, 
prò  liberatione  captivorum  et  ecclesie  a  donino  papa  Paschali  per  violentiam  Hen- 
rici  regis  extortum,  nos  omnes  in  hoc  sancto  concilio  cum  donino  papa  congregati 
canonica  censura  et  ecclesiastica  auctoritate,  iudicio  sancti  Spiritus  dampnamus  et 
irritum  esse  iudicamus  atque  omnino  cassamus  et,  ne  quid  auctoritatis  et  efficaci- 
tatis  habeat,  penitus  exeommunicamus.  Et  hoc  ideo  dampnatum  est,  quia  in  eo  pri- 
vilegio continetur,  quod  electus  canonice  a  clero  et  populo  a  nemine  consecretur, 
nisi  prius  a  rege  investiatur,  quod  est  contra  Spiritimi  sanctum  et  canonicam  insti- 
tutionem  ». 

Perlecta  vero  hac  carta,  acclamatum  est  ab  universo  concilio:  «Amen,  amen; 
fiat  fiat!  ». 

Archiepiscopi  qui  cum  suis  suffraganeis  interfuerunt  hii  sunt:  Iohannes  patriar- 
cha  Veneticus,  Sennes  Capuanus,  Landulfus  Beneventanus,  Amalfitanus,  Regitanus, 
Hidrontinus,  Brundisinus,  Compsanus,  Giruntinus,  et  Greci:  Rossanus  et  archiepi- 
scopi Sancte  Severine.  Episcopi  vero:  Centius  Sabinensis,  Petrus  Portuensis,  Leo 
Hostiensis,  Cono  Prenestinus,  Girardus  Engolismensis,  Guaio  Leonensis,  legatus  prò 
Bituricensi  et  Viennensi  archiepiscopis,  Rogerius  Vulturnensis,  Gualfredus  Senensis, 
Rolandus  Populoniensis,  Gregorius  Terracinensis,  Wilihelmus  Siracusanus  legatus 
prò  omnibus  Siculis,  Wilihelmus  Troianus,  et  alii  fere  C  episcopi.  Bruno  Signinus 
et  Iohannes  Tusculanus  episcopi  cum  essent  Rome,  illa  die  concilio  non  interfue- 
runt; qui  postea  lecta  dampnatione  pravilegii  consenserunt  et  laudaverunt. 

Cardinales  vero  -  Bonifacius  tituli  Sancti  Marci,  Robertus  tituli  Sancti  Eusebii, 
Romanus  tituli  Sancte  Prisce,  Gregorius  tituli  Sanctorum  apostolorum,  Benedi- 
ctus  tituli  Sancti  Petri  ad  vincula,  Anastasius  tituli  Sancti  Clementis,  Riso  tituli 
Sancti  Laurentii  in  Damaso,  Iohannes  tituli  Sancte  Cecilie,  Divizo  tituli  Sancti  Mar- 
tini, Thebaldus  tituli  Sanctorum  Iohannis  et  Pauli,  Gregorius  tituli  Sancti  Grisogoni, 
Rainerius  tituli  Sanctorum  Marcellini  et  Petri,  Vitalis  tituli  Sancte  Balbine,  Petrus 
tituli  Sancti  Systi  et  Albericus  tituli  Sancte  Savine  cardinales  -  cum  essent  Rome, 
illa  die  concilio  non  interfuerunt;  postea  lecta  dampnatione  nefandi  pravilegii  con- 
senserunt et  laudaverunt. 

Diaconi  vero:  Iohannes  abbas  Sublacensis,  Iohannes  Gaietanus  abbas  Sancti 
Andree,  Leo,  Gregorius,  Aldo,  Theobaldus,  Roscemannus,  hii  omnes  in  dampnatione 
predicti  pravilegii  consenserunt,  cum  abbatibus  et  innumerabili  multitudine  tam  cle- 
ricorum  quam  laicorum. 


18 


Concordato  di  Wortns  »•  1119>  ,122 


Hec  carta  dictata  est  a  Girardo  Engolismensi,  Leone  Ostiensi,  Gregorio  Ter- 
racinensi,  Gualone  Leonensi  episcopis,  a  Roberto  cardinali  titilli  Sancti  Eusebii, 
Gregorio  tituli  Sanctorum  apostolorum  communi  aliorum  Consilio. 

Da  Mommi.  Gemi   Histor.,  loc.  cit.  571-573  (n.  399). 


III. 
CONCORDATO   DI  WORMS. 


1.  -  Formulae  pacis  cum  Calixto  II.1 

17-19  ottobre  1119. 
a)  -  Scriptum  imperatoris. 

Ego  H.  Dei  gratia  Romanorum  imperator  augustus  prò  amore  Dei  et  beati 
Petri  et  domni  papae  Calixti  dimitto  omnem  investituram  omnium  aecclesiarum, 
et  do  veram  pacem  omnibus  qui,  ex  quo  discordia  ista  coepit,  prò  aecclesia  in  werra 
fuerunt  vel  sunt.  Possessiones  autem  aecclesiarum  et  omnium,  qui  prò  aecclesia 
laboraverunt,  quas  habeo,  reddo  ;  quas  autem  non  habeo,  ut  rehabeant  fideliter  adiu- 
vabo.  Quod  si  quaestio  inde  emerserit,  quae  aecclesiastica  sunt,  canonico,  quae  autem 
saecularia  sunt,  saeculari  terminentur  iudicio. 

b)  -  Scriptum  pontificis. 

Ego  Calixtus  secundus  Dei  gratia  Romanae  aecclesiae  episcopus  catholicus  do 
veram  pacem  H.  Romanorum  imperatori  augusto  et  omnibus  qui  prò  eo  contra  aec- 
clesiam  fuerunt  vel  sunt.  Possessiones  eorum,  quas  prò  werra  ista  perdiderunt,  quas 
habeo,  reddo;  quas  non  habeo,  ut  rehabeant  fideliter  adiuvabo.  Quod  si  quaestio  inde 
emerserit,  quae  aecclesiastica  sunt,  canonico,  quae  autem  secularia  sunt,  saeculari 
terminentur  iudicio. 

Da  Monum.  Gemi.  Histor.,  loc.  cit.  157-158  (n.  104,  105). 


2.  -  Pax  Wormatiensis  cum  Calixto  II. 

23  settembre  1122. 
a)  -  Privilegium  imperatoris. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Ego  Heinricus  Dei  gratia  Romanorum 
imperator  augustus  prò  amore  Dei  et  sancte  Romane  ecclesie  et  domini  pape  Calixti 
et  prò  remedio  anime  mee  dimitto  Deo  et  sanctis  Dei  apostolis  Petro  et  Paulo  san- 
cteque  catholice  ecclesie  omnem  investituram  per  anulum  et  baculum,  et  concedo 

i  Concordate  fra  i  legati  del  Papa  ed  Enrico  V  e  da  attuarsi  il  24  ottobre  1119  a  Mouzon,  ma  non  se  ne  fece  nulla. 


a.  1122  Concordato  di  Worms  19 

in  omnibus  ecclesiis,  que  in  regno  vel  imperio  meo  sunt,  canonicam  fieri  electionem 
et  liberam  consecrationem.  Possessiones  et  regalia  beati  Petri,  que  a  principio  huius 
discordie  usque  ad  hodiernam  diem  sive  tempore  patris  mei  sive  etiam  meo  ablata 
sunt,  que  habeo,  eidem  sancte  Romane  ecclesie  restituo,  que  autem  non  habeo, 
ut  restituantur  fideliter  iuvabo.  Possessiones  etiam  aliarum  omnium  ecclesiarum  et 
principum  et  aliorum  tam  clericorum  quam  laicorum,  que  in  werra  ista  amiss? 
sunt,  Consilio  principum  vel  iusticia,  que  habeo,  reddam,  que  non  habeo,  ut  red 
dantur  fideliter  iuvabo.  Et  do  veram  pacem  domino  pape  Calixto  sancteque  Roman? 
ecclesie  et  omnibus  qui  in  parte  ipsius  sunt  vel  fuerunt.  Et  in  quibus  sancta  Ro- 
mana ecclesia  auxilium  postulaverit,  fideliter  iuvabo  et,  de  quibus  mihi  fecerit  que- 
rimoniam,  debitam  sibi  faciam  iusticiam.  Hec  omnia  acta  sunt  consensu  et  Consilio 
principum  quorum  nomina  subscripta  sunt:  Adellurtvs  archiepiscopus  Mogonti- 
nus,  F.  Coloniensis  archiepiscopus,  H.  Ratisbonensis  episcopus,  O.  Bauenbergensis 
episcopus,  B.  Spirensis  episcopus,  H.  Augustensis,  G.  Traiectensis,  Ò.  Constanciensis, 
E.  abbas  Wldensis,  Heinricus  dux,  Fridericus  dux,  S.  dux,  Pertolfus  dux,  marchio 
Teipoldvs,  marchio  Engelbertus,  Godefridus  Palatinus,  Otto  Palatinus  comes,  Berin- 
garius  comes.  f  Ego  Fridericvs  Coloniensis  archiepiscopus  et  archicancellai  ius 
recognovi. 

Da  Montini.  Gemi.  Histor.,  loc.  cit.  159  s.  m.  107),  collazionata  nuovamente  la  copia  ori- 
ginale in  AA.  Arni.  I-X  Vili  62  (già  Ami.  I,  e.   VI,  n.  11)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 

b)  -  Privilegitim  pontificis. 

Ego  Calixtus  episcopus  servus  servorum  Dei  tibi  dilecto  filio  Heinrico  Dei  gratia 
Romanorum  imperatori  augusto  concedo,  electiones  episcoporum  et  abbatum  Teuto- 
nici regni,  qui  ad  regnum  pertinent,  in  praesentia  tua  fieri,  absque  simonia  et  aliqua 
violentia;  ut  si  qua  inter  partes  discordia  emerserit,  metropolitani  et  conprovincia- 
lium  Consilio  vel  iudicio,  saniori  parti  assensum  et  auxilium  praebeas.  Electus  autem 
regalia  absque  omni  exactione  '  per  sceptrum  a  te  recipiat  et  quae  ex  his  iure  tibi 
debet  faciat.  Ex  aliis  vero  partibus  imperii  consecratus  infra  sex  menses  regalia 
absque  omni  exactione  '  per  sceptrum  a  te  recipiat  et  quae  ex  his  iure  tibi  debet 
faciat;  exceptis  omnibus  quae  ad  Romanam  ecclesiam  pertinere  noscuntur.  De  quibus 
vero  mihi  querimoniam  feceris  et  auxilium  postulaveris,  secundum  officii  mei  debitum 
auxilium  tibi  praestabo.  Do  tibi  veram  pacem  et  omnibus  qui  in  parte  tua  sunt  vel 
fuerunt  tempore  huius  discordiae. 

Da  Monum.  Gemi.  Histor.,  loc.  cit.  161  (n.  108);  cfr.  le  varianti  del  codice  modenese 
a  p.  735. 

1  La  frase  a.  o.  e.,  considerata  da  alcuni  come  un'interpolazione,  fu  conservata  nel  testo  per  le  ragioni  addotte 
da  R.  Nostitz  Rieneck,  Textkiitisches  zum  Investititi  pi ivileg  Calixtus'  II  in  Ut.  Jahresbcricht  tles  affiliti.  Privai- 
gymnasiums  an  dei   Stella  Matiitina  zu  Fehikirch.  Feldkirch  1894,  24-33. 


20  Adriano  IV  e  (Ingiù  uno  I  di  Sicilia  a.  1156 


IV. 

PATTO  BENEVENTANO  FRA  ADRIANO  IV 
E  GUGLIELMO  I  DI  SICILIA. 

Giugno  1156. 
a)  -  Privilegium  Wilhelmi  regis. 

f  In  nomine  Dei  eterni  et  salvatoris  nostri  Iesu  Christi  amen. 

Domino  Adriano  Dei  grada  sancte  Romane  ecclesie  summo  pontifici,  karissimo 
domino  et  patri  suo  reverendo  eiusque  successoribus  W.  eadem  gratia  rex  Sicilie, 
ducatus  Apulie  et  principatus  Capue. 

Nostre  semper  consuetudinis  extitit  animum  nostrum  in  triumphis  et  maximis 
humiliare  successibus  et  tunc  nos  attentius  ad  omnipotentis  Dei  obsequium  et  cultum 
mansuetudinis  exponere,  cum  ad  maiorem  prosperitatem  et  gloriam  nos  vidimus 
pervenisse,  tales  in  tranquillis  et  prosperis  rebus  erga  nostri  redemptoris  obsequium 
inveniri  volentes,  qui  et  perceptorum  a  rege  omnium  regum  beneficiorum  non  appa- 
reamus  ingrati  et  maiores  successus  atque  victorias  de  brachio  virtutis  Dei  iugiter 
sperare  possimus.  Huiusmodi  quidem  nostre  consuetudinis  consideratione  inducti, 
cesis  et  comprehensis  in  manu  bellica  ad  laudem  et  gloriam  nominis  Dei  Grecis  et 
barbaris  nationibus,  que  regnum  nostrum  nulla  eorum  vi  set  proditorum  nostrorum 
dolositate  intraverant,  devictis  et  fugatis  de  finibus  regni  nostri  turbatoribus  pacis  et 
proditoribus  nostris,  humiliandos  nos  sub  omnipotenti  manu  Dei  decrevimus  et  ad 
cultum  humilitatis  propensius  intendendum.  Discordie  igitur  illi,  que  inter  Romanam 
ecclesiam  et  nos  fuerat  agitata,  finem  congruum  imponere  cupientes,  cum  appropin- 
quavissemus  civitati  Beneuenti  et  inimici  nostri  ante  faciem  indignationis  nostre  fugis- 
sent,  venerabiles  cardinales  vestros  Hvnbaldum  scilicet  tituli  Sancte  Praxedis  et  Iulium 
tituli  Sancti  Marcelli  presbiteros  cardinales  et  cum  eis  Rollandum  tituli  Sancti  Marci 
presbiterum  cardinalem  et  cancellarium  vestrum,  quos  ad  nostram  presentiam  dire- 
xistis,  eo  quo  decuit  honore  suscepimus  et  desiderium  ac  monita  vestra  de  bono  pacis 
ex  ore  ipsorum  libenti  animo  audientes,  ipsis  et  Maione  magno  ammirato  ammira- 
torum  dilecto  fideli  et  familiarissimo  nostro  et  Hvgone  Panormitano  et  Romoaldo 
Salernitano  venerabilibus  archiepiscopis  et  W.  Troiano  episcopo  et  Marino  Cauensi 
abbate  fidelibus  nostris  mediantibus,  in  hunc  vobiscum  per  eos  pacis  devenimus  con- 
cordieque  tenorem,  videlicet  de  capitulis  illis,  de  quibus  inter  maiestatem  vestram 
et  nos  controversia  vertebatur,  quod  subscriptum  est  observetur.  De  appellationibus 
quidem  ita:  Si  aliquis  clericus  in  Apulia  et  Calabria  et  aliis  terris,  que  Apulie  sunt 
affines,  adversus  alium  clericum  de  causis  ecclesiasticis  querelam  habuerit  et  a  capi- 
tulo  aut  episcopo  vel  archiepiscopo  suo  seu  alia  ecclesiastica  persona  sue  provincie 
non  potuerit  emendari,  libere  tunc  si  voluerit  ecclesiam  Romanam  appellet.  Trans- 
lationes  in  ecclesiis  fient,  si  necessitas  et  utilitas  ecclesie  aliquem  de  una  ecclesia  ad 


a.  1156  Adriano  IV  <■  ( .uà lif ì iim  l  di  Sicilia  21 

aliarti  vocaverit  et  vos  aut  vestri  successores  concedere  volueritis.  Consecrationes 
et  visitationes  libere  Romana  ecclesia  in  omni  regno  nostro  habebit.  Sane  celebra- 
tìones  conciliorum  Romana  ecclesia  faciet,  in  quacumque  Apulie  vel  Calabrie  civitate 
voluerit  aut  illarum  parcium,  que  Apulie  sunt  aftìnes,  civìtatibus  illìs  exceptis,  in 
quibus  persona  nostra  vel  nostrorum  heredum  in  ilio  tempore  fuerint,  remoto  malo 
ingenio,  nisi  cum  voluntate  nostra  nostrorumve  heredum.  In  Apulia  et  Calabria  et 
partibus  illis,  que  Apulie  sunt  affines,  Romana  ecclesia  libere  legationes  habebit.  UH 
tamen,  qui  ad  hoc  a  Romana  ecclesia  fuerint  delegati,  possessiones  ecclesie  non 
devastent.  In  Sicilia  quoque  Romana  ecclesia  consecrationes  et  visitationes  habeat. 
Et  si  de  Sicilia  personas  aliquas  ecclesiastici  ordinis  vocaverit,  eant.  Magnificentia 
nostra  autem  nostrorumque  heredum  prò  christianitate  facienda  vel  prò  suscipienda 
corona  remoto  malo  ingenio  retinebit,  quas  providerit  retinendas.  Cetera  quoque 
ibidem  habebit  Romana  ecclesia,  que  habet  in  aliis  partibus  regni  nostri,  excepta 
appellatane  ac  legatione,  que  nisi  ad  peticionem  nostrani  et  heredum  nostrorum  ibi 
non  fient.  De  ecclesiis  et  monasteriis  terre  nostre,  de  quibus  a  Romana  ecclesia 
questio  mota  fuit,  sic  fiet:  Vos  quidem  et  vestri  successores  in  eis  habebitis,  quod 
habetis  in  ceteris  ecclesiis,  que  sub  nostra  potestate  consistunt,  que  solite  sunt  arci- 
pere  consecrationes  seu  benedictiones  a  Romana  ecclesia  et  debitos  insuper  et  sia- 
lutos  ei  census  exsolvent.  De  electionibus  quklem  ita  fiet:  clerici  convenient  in  per 
sonam  idoneam  et  illuci  inter  se  secretimi  habebunt,  donec  personam  illam  excellentie 
nostre  pronuntient.  Et  postquam  persona  celsitudini  nostre  fuerit  designata,  si  per- 
sona illa  de  proditoribus  aut  inimicis  nostris  vel  heredum  nostrorum  non  fuerit  aut 
magniheentie  nostre  non  e|x]titerit  hodiosa,  '  vel  alia  in  ea  causa  non  fuerit,  prò 
qua  non  deb[ea]mus  assentire,  assensum  prebebimus.  Profecto  vos  nobis  et  Rogerio 
duci  filio  nostro  et  heredibus  nostris,  qui  in  regnimi  pio  voluntaria  ordinatione  nostra 
successerint,  conceditis  regnum  Sicilie,  ducatum  Apulie  et  principatum  Capue  cum 
omnibus  pertinentiis  suis,  Neapolim,  Salernum  et  Amallìam  cum  pertinentiis  suis,  Mar- 
siam  et  alia  que  ultra  Marsiam  debemus  habere  et  reliqua  tenimenta.  que  tenemus  a 
predecessoribus  nostris,  hominibus  sacrosancte  Romane  ecclesie,  iure  detenta  et  contra 
omnes  homines  adiuvabitis  honorifice  manutenere.  Pro  quibus  omnibus  vobis  vestris- 
que  successoribus  et  sancte  Romane  ecclesie  fidelitatem  iuravimus  et  vobis  ligium 
homini[um  fe]cimus,  -  sicut  continetur  in  duobus  similibus  capitularibus,  quorum  aite- 
rum  penes  vestram  maiestatem  sigillo  nostro  aureo,  alterum  vero  sigillo  vestro  signa- 
tum  penes  nos  habetur.  Et  censum  sexcentorum  skifatorum  de  Apulia  et  Calabria, 
quadringentorum  vero  de  Marsia  vel  equivalens  in  auro  vel  argento  nos  ac  nostros 
heredes  Romane  ecclesie  statuimus  annis  singulis  soluturos,  nisi  forte  impedimentum 
aliquod  intervenerit,  quo  cessante  census  ex  integro  persolvetur.  Omnia  vero  pre- 
dieta,  que  nobis  concessistis,  sicut  nobis  ita  etiam  et  heredibus  nostris  conceditis, 
quos  prò  voluntaria  ordinatione  nostra  statuerimus,  qui  sicut  nos  vobis  vestrisque 
successoribus  et  ecclesie  Romane  fidelitatem  facere  et  que  prescripta  sunt  voluerint 
observare.  Ut  autem  que  supradicta  sunt  tam  vestro  quam  vestrorum  successorum 
tempore  perpetuam  optineant  firmitatem  et  nec  nostris  nec  nostrorum  heredum  tem- 


Weii  ino:  -  hodiosus 
Weilanu:  •  feclimus 


22  Adriano  IV  e  Guglielmo  I  di  Sicilia  a.  1156 

poribus  alicuius  valeant  presumptione  turbari,  presens  scriptum  per  manum  Matheì 
nostri  notarii  scribi  et  bulla  aurea  nostro  tipario  impressa  insigniri  ac  nostro  signa- 
culo  decorari  iussimus.  (Rota). 

Dat.  ante  Beneuentum  per  manus  Maionis  magni  ammirati  ammiratorum,  anno 
dominice  incarnationis  millesimo  centesimo  quinquagesimo  sexto,  mense  Iun.  quarte 
indictionis,  anno  vero  regni  domini  W.  Dei  gratia  magnifici  et  gloriosissimi  regis 
Sicilie,  ducatus  Apulie  et  principatus  Capue  sexto;  feliciter  amen. 

Da  Montivi.  Germ.  Histor.,  loc.  cit.  588-590  (n.  413),  nuovamente  collazionato  l'autografo 
in  Ami.  XIV,  e.  Vili,  n.  49  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


b)  -  Privilegium  Hadriaui  IV.  pontificis. 

Hadrianus  episcopus  servus  servorum  Dei  charissimo  in  Christo  filio  Willelmo 
illustri  et  glorioso  Sicilie  regi  eiusque  heredibus,  quos  prò  voluntaria  ordinatione  sua 
statuerit  in  regnum,  in  perpetuum. 

Licet  ex  iniuncto  nobis  a  Deo  apostolatus  officio  universos  Christi  fideles  paterne 
charitatis  brachiis  debeamus  amplecti  atque  ad  pacem  eos  et  concordiam  invitare, 
reges  tamen  et  sublimiores  quasque  personas  tanto  amplius  diligere  et  honorare 
debemus  atque  de  bono  pacis  tanto  studiosius  commonere,  quanto  ecclesie  Dei  et 
fidelibus  christianis  maior  inde  fructus  spiritualiter  ac  temporaliter  dignoscitur  pro- 
venire. Constat,  diarissime  in  Christo  fili  Willelme  gloriose  Sicilie  rex,  te  inter 
reges  et  celsiores  personas  seculi  eximiis  operibus,  potentia  opibusque  clarere,  ita 
ut  ex  vigore  iustitie,  quam  in  terra  sub  tua  ditione  constituta  conservas,  ex  secu- 
ritate  pacis,  qua  omnes  per  eamdem  constituti  letantur,  et  ex  terrore,  quem  inimicis 
cftristiani  nominis  per  opera  magnifica  incussisti,  usqùe  ad  extremos  angulos  fama 
tui  nominis  et  gloria  protendatur.  Quod  siquidem  nos  diligentius  attendentes  et  inspi- 
cientes  pariter,  quante  utilitates  Romane  ecclesie  valeant  provenire,  si  celsitudo  tua 
per  firmam  pacem  ei  et  concordiam  coniungatur,  dum  in  civitate  Beneventana  securi 
et  liberi  cum  fratribus  nostris  essemus,  ad  pacem  tecum  habendam  diligenti  studio 
decrevimus  intendere.  Misimus  ergo  ad  excellentiam  tuam  quosdam  fratrum  nostro- 
rum,  scilicet  ut  supra  et  proposuimus  per  eos  nostrum  de  bono  pacis  et  concordie 
desiderium  et  invitavimus  attentius  et  monuimus  excellentiam  tuam  ad  pacem.  Et 
illius  inspirante  virtute  qui  ad  celum  iturus  discipulis  suis  ait:  «pacem  meam  do 
vobis,  pacem  meam  relinquo  vobis  »,  talem  animum  tuum  invenimus,  qualem  fìlli 
pacis  et  catholici  principis  decuit  inveniri.  Et  mediantibus  prefatis  filiis  nostris  etc. 
ut  supra  in  hanc  formam  pacis  libera  et  spontanea  voluntate  nostra  devenimus,  ut 
videlicet  de  capitulis  illis,  de  quibus  inter  nos  et  excellentiam  tuam  controversia  est 
per  omnia  etc:  ut  supra  in  proxime  scripta  regis  est  conclusione.  Pergit:  Ut  autem 
que  supra  diximus  tam  nostro  quam  successorum  nostrorum  tempore  perpetuam 
obtineant  firmitatem  et  nec  tuis  nec  tuorum  heredum  temporibus  alicuius  valeant 
presumptione  turbari,  nos  ea  de  communi  Consilio  et  voluntate  fratrum  nostrorum 
auctoritate  apostolica  confirmamus  et  valitura  in  perpetuum  presentis  scripti  pagina 
communimus  et  tam  a  nobis  quam  a  nostris  successoribus  perpetuis  temporibus  sta- 
tuimus  observanda.  Nulli  ergo  omnino  liceat  hanc  paginam  nostre  concessionis  et  con- 


a.  1176  Alessandro  III  e  Federico  I 

firmationis  infringere  vel  ci  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare 
voluerit,  omnipotentis  Dei  et  beatorum   Petri   et  Pauli  apostolorum  eius  indigna- 
tionem  incurrat.  Amen,  amen,  amen. 
Datum  cadetti  die  qua  et  super ior. 

Da  Monti m.  Geriti.  Histor.,  loc.  cit.  590  s.  (n.  414\  che  tolgono  da  Baroxius,  Ann.  Eccl. 
XII  ad  a.  1156,  8,  il  quale  desunse  da  un  codice  della  Basilica  di  S.  Pietro  non  più  rin- 
tracciato. In  Cod.  Vatic.  lat.  5666  (Biblioteca  Vaticana),  f.  32r  non  c'è  che  un  brevissimo 
indice  degli  oggetti  delle  condizioni  contenute  in  a),  di  cui  dà  le  note  cronologiche. 


V. 
PACE  FRA  ALESSANDRO  III  E  FEDERICO  I. 


1.  -  Pactum   Anagninum. 

Ottobre  -  novembre  1176. 
a)  -  Pactum  pacis  praeviae. 

Dominus  imperator  et  domina  imperatrix  et  dominus  Heinricus  rex  filius  eorum 
et  principes  universi  exibent  ecclesie  Romane  quod  primum  et  principale  est,  vide- 
licet  quod  dominum  papam  Alexandrum  in  catholicum  et  universalem  papam  reci- 
pient  et  ei  debitam  reverentiam  exibebunt,  sicut  katholici  sui  antecessores  suis  catho- 
licis  antecessoribus  exibuerunt. 

Et  reddet  dominus  imperator  veram  pacem  tam  domino  pape  Alexandre  quam 
omnibus  successoribus  suis  et  toti  ecclesie  Romane. 

Et  universa  regalia  et  alias  possessiones  sancti  Petri  quas  ipse  abstulit  vel  sui 
vel  alii  favore  ipsius,  quas  scilicet  Romana  ecclesia  habuit  a  tempore  Innoccntii, 
domino  pape  Alexandre  et  ecclesie  Romane  restituet  et  ad  retinendum  iuvabit. 

Possessionem  quoque  prefecture  Urbis  dominus  imperator  libere  et  plenarie  resti- 
tuet domino  pape  Alexandre  et  Romane  ecclesie.  Si  autem  post  optentam  plenam 
restitutionem  eius  dominus  imperator  aliquid  iuris  in  ea  voluerit  requirere  a  domino 
papa  et  ab  ecclesia  Romana,  cum  hoc  postulaverit,  paratus  erit  dominus  papa  et 
ecclesia  Romana  iustitiam  ei  exibere. 

Similiter  et  universos  vasallos  ecclesie,  quos  occasione  scismatis  imperator  abstulit 
vel  recepit,  absolvet  et  domino  pape  A.  et  ecclesie  Romane  restituet. 

Possessionem  etiam  terre  comitisse  Matildis,  sicut  ecclesia  Romana  tempore 
Lotherii  imperatoris  et  domini  regis  Conradi  et  eciam  tempore  huius  domini  F.  impe- 
ratoris  habuit,  domino  pape  A.  et  ecclesie  Romane  restituet,  sicut  etiam  dictum  est 
inter  mediatores  pacis. 

Preterea  dominus  papa  et  dominus  imperator  ad  honorem  et  iura  ecclesie  et 
imperii  conservanda  vicissim  se  iuvabunt,  dominus  papa  ut  benignus  pater  devotum 
et  carissimum  filium  et  imperatorem  christianissimum,  dominus   vero  imperator  ut 


24  Alessandro  III  e  Federico  I 


devotus  filius  et  christianissimus  imperator  dilectum  et  reverendum  patrem  et  beati 
Petri  vicarium. 

Quecunque  autem  tempore  scismatis  vel  occasione  ipsius  aut  sine  ordine  iudi- 
ciario  ecclesiis  a  domino  imperatore  vel  suis  sunt  ablata,  eis  restituentur. 

Pacem  etiam  veram  dominus  imperator  faciet  cum  Lombardis  secundum  quod 
tractabitur  per  mediatores  quos  dominus  papa  et  dominus  imperator  et  Lombardi 
ad  perfìciendum  interposuerint.  Et  [sij,  postquam  de  pacem  inter  dominum  papam, 
ecclesiam  et  imperatorem  dispositum  fijerit  sufficienter,  aliquid  in  tractatu  pacis 
domini  imperatoris  et  Lombardorum  emerserit  quod  per  mediatores  componi  non 
possit,  arbitrio  maioris  partis  mediatorum,  qui  ex  parte  domini  pape  et  domini  impe- 
ratoris ad  id  constituti  sunt,  stabitur.  Ipsorum  autem  mediatorum  par  numerus  erit. 

Pacem  veram  reddet  dominus  imperator  regi  Cicilie  et  imperatori  Constammo- 
politano  et  universis  adiutoribus  ecclesie  Romane  et  nullum  malum  meritum  reddet 
per  se  vel  suos  prò  servitio  collato  ecclesie  Romane. 

De  querelis  autem  et  controversiis  que  ante  tempora  domini  pape  Adriani  inter 
ecclesiam  et  imperatorem  vel  inter  dominum  imperatorem  et  regem  Sicilie  verte 
bantur,  mediatores  domini  pape  et  domini  imperatoris  constituentur,  quibus  com- 
mittentur,  et  eas  iudicio  vel  concordia  terminabunt.  Interim  autem,  donec  tractatus 
pacis  durabit,  hinc  inde  guerre  et  offense  cessabunt.  Si  vero  predicti  mediatores  non 
convenerint,  arbitrio  domini  pape  et  domini  imperatoris  vel  eius  vel  eorum,  quos  ad 
id  elegerint,  finientur.  Interim  autem  similiter  hinc  inde  offense  cessabunt. 

Cristiano  autem  dicto  cancellano  Moguntinus  archiepiscopatus,  Philippo  autem 
Coloniensis  concedentur  archiepiscopatus  et  confirmabuntur  cum  omni  plenitudine 
archiepiscopalis  dignitatis  et  officii.  Et  primus  archiepiscopatus,  qui  in  regno  Teu- 
tonico vacabit,  domino  Conrado  auctoritate  domini  pape  et  auxilio  domini  impera- 
toris assignabitur,  qui  tamen  congruus  ei  videatur.  Interim  autem  per  dominum 
papam  et  dominum  imperatorem  ei  honorifìce  providebitur. 

Ei  autem  qui  dicitur  Calixtus  una  abbatia  dabitur.  Illi  autem  qui  dicebantur  eius 
cardinales  redibunt  ad  loca  que  ante  scisma  habuerunt,  nisi  ea  sponte  vel  iudicio 
dimiserant,  et  in  ordinibus,  quos  ante  scisma  perceperunt,  relinquentur. 

Gero  autem  nunc  dictus  Halberstadiensis  precise  deponetur  et  Ulricus  verus 
Halberstadiensis  restituetur.  Alienationes  a  Gerone  facte  et  beneficia  data  similiter 
et  ab  omnibus  intrusis  auctoritate  domini  pape  et  domini  imperatoris  cassabuntur 
et  suis  ecclesiis  restituentur. 

De  electione  Brandeburgensis  episcopi,  qui  ad  Bremensem  archiepiscopatum 
electus  erat,  cognoscetur  et,  si  canonicum  fuerit,  ad  eandem  ecclesiam  transferetur. 
Et  quecunque  a  Baldewino,  qui  nunc  preest  Bremensi  ecclesie,  alienata  vel  inbene- 
ficiata sunt,  sicut  canonicum  et  iustum  fuerit,  eidem  ecclesie  restituentur. 

Item  que  Salseburgensi  ecclesie  tempore  scismatis  subtracta  sunt,  ei  piene  resti- 
tuentur. 

Universi  clerici  qui  sunt  de  Italia  vel  aliis  regionibus,  qui  sunt  extra  Teutoni- 
cum  regnum,  dispositioni  et  iudicio  domini  pape  A.  successorumque  eius  et  Romane 
ecclesie  relinquentur.  Si  vero  domino  imperatori  rogare  placuerit  prò  ordinibus 
aliquorum  quos  canonice  perceperunt,  usque  X  vel  XII,  si  instare  voluerit,  exau- 
dietur. 


a.  1176  Alessandro  III  e  Federico  I  25 

G.  etiam  Mantuanus  ad  episcopatum  quondam  suum  restituetur,  ita  tamen  quod 
ilio,  qui  nunc  est  Mantuanus,  auctoritate  domini  pape  et  auxilio  domini  imperatoris 
ad  Tridentinum  episcopatum  transferatur,  nisi  forte  inter  dominum  papam  et  domi- 
num  imperatorem  convenerit,  ut  in  alio  ei  episcopati!  provideatur. 

Archipresbiter  autem  de  Sacco  in  archipresbiteratu  quondam  suo  et  aliis  benefi- 
ciis,  que  ante  scisma  habuit,  cum  omni  plenitudine  restituetur. 

Universi  etiam  ordinati  a  quondam  catholicis  vel  ab  ordinatis  eorum  in  Teuto- 
nico regno  restituentur  in  ordinibus  taliter  perceptis. 

De  Argentinensi  autem  et  Basiliensi  dictis  episcopis,  qui  ordinati  raerunt  a  Gui- 
done Cremensi,  in  eodem  regno  a  predictis  mediatoribus  committetur  vel  X  vel  Vili 
episcopis  quòs  ipsi  elegcrint,  qui  prestito  iuramento  fìrmabunt,  quod  illud  consilium 
de  ipsis  [Romano]  pontifici  et  domino  imperatori  dabunt  quod  viderint  se  canonice 
posse  dare  absque  periculo  scilicet  [animae  domini |  imperatoris  et  domini  pape  et 
sue,  et  dominus  papa  acquiescet  Consilio  eorum. 

Dominus  autem  papa  et  omnes  cardinales  si[cut  receperunt]  dominum  impera- 
torem in  Romfanorum  et  catholicum  imperajtorem  et  B.  felicem  eius  uxorem  in 
[catholicam  et  Romanorum  impera]tricem,  ita  quod  ipsa  recipiat  jcoronam  a  domino 
papa  A.  vel  a  legato  ipsius,  ita  recipient  dominum  H.  filium  eorum  in]  Romanorum 
et  katholicum  regem. 

P[acem  etiam  vera]m  reddent  dominus  papa  A.  et  cardinales  [domino  impera- 
tori F.  et  domine|  B.  imperatrici  et  H.  regi  filio  eorum  et  universis  adiutoribus  ipso- 
rum,  salvis  que  de  sp[iritualibus  dispositioni]  et  iudicio  domini  pape  et  Romane  ecclesie 
presenti  scripto  relinquentur  et  salvo  omni  iure  Romane  ec[clesie  adversus]  deten- 
tatores  rerum  beati  Petri  et  salvis  bis  que  scripta  sunt  tara  prò  parte  domini  pape 
et  ecclesie  quam  prò  parte  domini  imperatoris  et  imperii. 

Pacem  vero  predictam  Romanus  pontifex  promittet  se  observaturum  in  verbo 
veritatis  et  omnes  cardinales,  et  privilegium  inde  taciet  cum  subscriptione  omnium 
cardinalium.  Ipsi  etiam  cardinales  scriptum  confirmationis  predicte  pacis  facient  cum 
appositione  sigillorum  suorum. 

Et  dominus  papa  statim  advocato  concilio,  quale  subito  advocari  potest,  cum 
cardinalibus  episcopis  aliisque  religiosis  viris  qui  interfuerint  exeommunicationem 
statuet  in  omnes  qui  hanc  pacem  infringere  temptaverint.  Deinde  in  generali  concilio 
idem  faciet. 

Plures  etiam  de  nobilibus  Romanis  et  capitaneis  Campanie  hanc  eandem  pacem 
iuramento  fìrmabunt. 

Imperator  vero  pacem  ipsam  firmabit  iuramento  suo  et  principum  et  conlìrma- 
tionem  corroborabit  scripto  suo  cum  subscriptione  sua  et  principum. 

Si  forte,  quod  absit,  '  dominus  papa  premoriatur,  dominus  imperator  et  domi- 
nus Heinricus  rex  fìlius  eius  et  principes  hanc  formam  pacis  et  compositionis 
tìrmiter  observabunt  successoribus  suis  et  cardinalibus  universis  et  toti  ecclesie 
Romane  et  regi  Scicilie  et  Lombardis  et  ceteris  qui  secum  sentiunt.  Similiter,  quod 
absit,  si  dominus  imperator  premoriatur,  dominus  papa  et  cardinales  et  ecclesia 
Romana  iam  dictam  pacem  firmiter  observabunt  Beatrici  felici  uxori  eius  et  Hein- 

1  Weilahd:  «  non  sii  •. 


26  Alessandro  III  e  Federico  I  a.  1176 


rico  fìlio  eius  et  omnibus  de  Teutonico  regno  et  ceteris,  sicut  scriptum  est,  adiuto- 
ribus  suis. 

Interim  autem,  donec  tractatus  pacis  durabit,  dominus  imperator  per  se  vel  suos 
guerram  non  faciet  terre  domini  pape  quam  ipse  tenet  vel  rex  Scicilie  per  eum  vel  alii. 

Si  vero,  quod  Deus  avertat,  ab  altera  parcium  renuntiatum  fuerit  tractatui  pacis, 
postquam  eadem  renunciatio  significata  fuerit  alteri  parti,  predicta  securitas  per  tres 
menses  inconvulsa  perseveret. 

f  Ego  Wigmannus  Madeburgensis  archiepiscopus  subscripsi. 
f  E[go  Cristianus  Mo]guntinus  archiepiscopus  subscripsi. 
f  Ego  Cunradus  Wormaciensis  electus  subscripsi. 
f  Ego  Arduinus  imperialis  aule  protonotarius  subscripsi. 

Da  Mommi.  Gemi.  Histor.,  loc.  cit.  350-353  (n.  249),  nuovamente  collazionata  la  copia 
coeva  in  AA.  Arni.  I-X  Vili  172  (già  Ann.  II,  e.  I,  n.  8)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


b)  -  Promissio  legatoruni  imperialinm. 

Nos  legati  domini  imperatoris  C.  Maguntinus  et  W.  Mad[eburgensis  archiepi- 
scopus et  C]  Warmaciensis  electus,  Arduinus  aule  imperialis  prothonotarius,  ad 
pacem  ecclesie  et  imperii  ordinandam  destinati,  promittimus  et  fidem  d]amus:  Quod 
dominus  imperator  et  sui  dominimi  papam  A.  recipient,  reverentiam  exhibebunt;  et 
veram  pacem  redfdet  dominus  imjperator  domino  pape  A.  et  successoribus  suis  et 
toti  Romane  ecclesie  ;  et  prefecturam  Urbis  et  terram  comitisse  Matildis  restituet  ei  ; 
et  quod  ordinatum  est  de  Calixto  et  parte  sua  observabit;  et  quantum  in  se  erit, 
operam  dabit  efficacem,  ut  dominus  C.  assequatur  quod  a  nobis  et  vobis  scripto  est 
ordinatum.  Hec  omnia  faciet  dominus  imperator,  sicut  a  vobis  domini  cardinales,  qui  ad 
ordinandam  pacem  ex  parte  ecclesie  estis  constituti,  et  nobis  in  scripto  communiter 
disposito  est  ordinatum,  pace  de  ceteris  piene  disposita,  sicut  scripto  ordinavimus  vel 
ordinaverimus  nos  vel  alii  qui  ad  hec  disponenda  et  complenda  fuerint  constituti.  De 
regalibus  vero  beati  Petri  et  aliis  possessiohibus,  quas  dominus  imperator  abstulit 
vel  sui  vel  alii  favore  ipsius,  iuramus,  quod  ipsum  faciemus  iurare,  quod  scilicet 
ea,  que  habet  de  predictis  ipse  vel  sui,  bona  fide  restituet;  de  his,  que  alii  habent, 
bona  fide  operam  dabit  studiosam,  ut  similiter  restituantur.  Et  iuramus  quod  bona 
fide  operam  dabimus,  ut  ea  que  iuraverit  exequatur,  cum  pax  piene  fuerit  disposita 
de  rege  Sicilie,  et  Lanbardis,  sicut  ordinavimus  vel  ordinandum  statuerimus.  Et  de 
ceteris  que  in  scripto  predicto  continentur,  ut  impleantur  sicut  ordinavimus  vel 
simul  ordinaverimus,  operam  bonam  fide  dabimus.  Promittimus  etiam  et  iuramus, 
quod  si  dominus  imperator,  quod  absit,  mortuus  fuerit  ante  complementum  pacis 
communi  scripto  disposite,  domina  B.  imperatrix  et  dominus  Henricus  rex  filius  eius 
et  principes  formam  pacis  communi  scripto  dispositam  compleb[unt,  confirmajbunt 
et  observabunt,  sicut  |communi)ter  est  ordinatum  vel  communiter  ordinabitur  a  media- 
toribus  [utriusque  partis  domino]  pape  A.  et  successor[ibus  su]is  et  universis  cardi- 
nalibus  et  toti  Romane  ecclesie. 


a.  1176  Alessandro  111  <•  Federico  I  27 

Preterea  domino  pape  et  universis  cardinalibus  et  clericis  et  famulis  et  rebus 
eorum  universis  in  comitatu  eorum  existentibus  firmam  et  plenam  securitatem  ex 
parte  domini  imperatoris  et  suorum  omnium  damus  in  eundo  Venetias  vel  Rauennam 
et  cetera  loca,  ad  que  procedere  disposuerint  et  in  quibus  fuerint,  et  munendo  et 
redeundo,  sive  pax  compleatur  sive  disrumpatur.  Et  si  disrumpatur,  quod  Deus 
avertat,  iuramus,  quod  post  disruptionem  per  tres  menses  firmam  treuguum  obser- 
vabit  dominus  imperator  et  sui  domino  pupe  Alexundro  et  toti  terre  sue,  quam  ipse 
tenet  et  rex  Sicilie  vel  alii  per  eum.  Et  sicut  promittimus  et  damus,  ita  iuramus, 
quod  dominus  imperator  per  se  et  partem  suam  observab[it,  it]a  quod  nec  per  se 
nec  per  suos  aliquod  gravamen  seu  impedimentum  eis  scienter  inferet  vel  inferri 
co[nsen]tiet:  et  si  quis  eo  ignorante  intulerit,  [bon]a  fide  emendari  faciet.  Precipiemus 
etiam  et  a  domino  imperatore  districte  mandali  et  precipi  faciemus  [per]  terras  suas 
universales  sub  pena  personarum  et  rerum  balivis  suis  universis  et  aliis  nobilibus  per 
terras  [et  casjtra  '  constitutis  et  per  bailivos  aliis  quibus  precipi  oportebit,  ut  nullos 
ad  dominum  papum  A.  vel  [cardinalcs]  procedentes  vel  ad  eos  venientes  vel  ab  eis 
redeuntes  vel  quos  miserint,  offendent  vel  offendi  permittent;  et  si  quis  eis  ignoran- 
tibus  offenderà,  quam  citius  poterint,  bona  fide  facient  emendari.  Faciemus  edam, 
quod  dominus  imperator  in  presentia  nuntii,  quem  dominus  papa  et  cardinales  nobis- 
cum  direxerint,  vel  cardinalium,  quos  premiserint,  faciet  iurari  in  anima  sua,  quod 
predictam  securitatem  et  treuguam  bona  fide,  sicut  predictum  est,  observubit  et 
faciet  observari.  Ceterum  postquam  dominus  imperator  iuraverit  ea  que  communiter 
disposuimus  eum  iuraturum,  nos  a  iuramento  erimus  absoluti,  excepto  quod  tene- 
bimur  de  bis  que  precise  iuravimus,  et  excepto  quod  tenebimur  iuramento,  quod 
bona  fide  operam  dabimus,  ut  cetera  que  in  communi  scripto  continentur  impleantur. 

Da  Monunt.  Genti.  Histor.,  loc.  cit.  353  s.  (n.  'J50t,  nuovamente  collazionato  l'originale 
in  Ann.  XI,  e.  VII,  n.  37  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


2.  -  Pax  Veneta. 

a)  -  Pactittn  praevium  inter  imperatorem  et  ecclesiam. 

Dominus  imperator  F.  sicut  dominum  papam  A.  in  catholicum  et  universalem 
papam  recepit,  ita  ei  debitam  reverentiam  exhibebit,  sicut  catholici  sui  antecessores 
suis  catholicis  antecessoribus  exhibuerunt.  Successoribus  quoque  suis  catholice  intran- 
tibus  eandem  reverentiam  exhibebit. 

Et  reddet  dominus  imperator  veram  pacem  tam  domino  pape  Alexundro  quam 
omnibus  successoribus  suis  et  toti  Romane  ecclesie. 

Omnem  vero  possessionem  et  tenementum  sive  prefecture  sive  alterius  rei,  quam 
Romana  ecclesia  habuit  et  ipse  abstulit  per  se  vel  per  alios,  bona  fide  restituet  ei 
salvo  omni  iure  imperii.  Ecclesiu  quoque  Romana  omnem  possessionem  et  tene- 
mentum, quod  ei  abstulit  per  se  vel  per  alios,  bona  fide  ei  restituet  salvo  omni  iure 
Romane  ecclesie. 

Possessiones  etiam,  quas  dominus  imperator  restituet,  ad  retinendum  iuvabit. 

1  Wliland  :  «  [et  castrja  .. 


28  Alessandro  HI  e  Federico  I 


Similiter  et  universos  vasallos  ecclesie,  quos  occasione  scismatis  dominus  impe- 
rator  abstulit  vel  recepit,  dominus  imperator  absolvet  et  domino  pape  A.  restituet  et 
ecclesie  Romane. 

Preterea  dominus  imperator  et  dominus  papa  ad  honorem  et  iura  ecclesie  et 
imperii  conservanda  se  vicissim  iuvabunt,  dominus  papa  ut  benignus  pater  devotum 
et  carissimum  filium  et  imperatorem  christianissimum,  dominus  vero  imperator  ut 
devotus  fìlius  et  christianissimus  imperator  dilectum  et  reverendum  patrem  et  beati 
Petri  vicarium. 

Quecumque  autem  tempore  scismatis  vel  occasione  ipsius  aut  sine  ordine  iudi- 
tiario  ecclesiis  a  domino  imperatore  vel  suis  sunt  ablata,  eis  restituentur. 

Domina  etiam  B.  imperatrix  recipiet  dominum  papam  A.  in  catholicum  et  uni- 
versalem  papam.  Dominus  quoque  Henricus  rex  fìlius  eorum  similiter  eum  recipiet 
et  ei  et  catholicis  successoribus  suis  debitam  reverentiam  exhibebit  et  iuramentum, 
quod  dominus  imperator  exhibuerit,  similiter  et  ipse  prestabit. 

Pacem  autem  veram  reddit  dominus  imperator  et  dominus  Hericus  rex  fìlius 
eius  illustri  regi  Sicilie  usque  ad  XV  annos,  sicut  per  mediatores  pacis  est  ordinatum 
et  scriptum. 

Constantinopolitano  etiam  imperatori  et  universis  adiutoribus  ecclesie  Romane 
pacem  veram  reddit  et  nullum  malum  meritum  reddet  eis  per  se  vel  per  suos  prò 
servitio  collato  ecclesie  Romane. 

De  querelis  autem  et  controversiis,  que  ante  tempora  domini  Adriani  inter  eccle- 
siam  et  imperium  vertebantur,  mediatores  ex  parte  domini  pape  et  domini  impera- 
toris  constituentur,  quibus  committentur,  ut  eas  htditio  vel  concordia  terminent.  Si 
vero  predicti  mediatores  non  convenerint,  iuditio  domini  pape  et  domini  imperatoris 
vel  eius  seu  eorum,  quos  ad  id  elegerint,  finientur. 

Cristiano  autem  dicto  cancellarlo  Maguntinus  archiepiscopatus,  Philippo  autem 
Coloniensis  archiepiscopatus  concedentur  et  confìrmabuntur  eis  cum  omni  pleni- 
tudine archiepiscopalis  dignitatis  et  offitii.  Et  primus  archiepiscopatus,  qui  in  Theu- 
tonico  regno  vacaverit,  domino  Corrado  auctoritate  domini  pape  et  auxilio  domini 
imperatoris  assignabitur,  qui  tamen  congruus  videatur. 

Ei  autem  qui  dicitur  Calixtus  una  abbatia  dabitur.  UH  autem  qui  dicebantur  eius 
cardinales  redibunt  ad  loca  que  primo  habuerunt,  nisi  ea  sponte  vel  iuditio  dimise- 
rant,  et  in  ordinibus,  quos  ante  scisma  perceperunt,  relinquentur. 

Gero  autem  nunc  dictus  Alberstatensis  precise  deponetur  et  Ulricus  verus  Alber- 
statensis  restituetur.  Alienationes  a  Gerone  facte  et  benefìtia  data  similiter  et  ab 
omnibus  intrusis  auctoritate  domini  pape  et  domini  imperatoris  cassabuntur  et  suis 
ecclesiis  restituentur. 

De  electione  Brandeburgensis  episcopi,  qui  ad  Bremensem  archiepiscopatum 
electus  erat,  cognoscetur  et,  si  canonicum  fuerit,  ad  eandem  ecclesiam  transferetur. 
Et  quecumque  a  Baldeuuino,  qui  nunc  preest  Bremensi  ecclesie,  alienata  vel  inbe- 
neficiata sunt,  sicut  canonicum  et  iustum  fuerit,  eidem  ecclesie  restituentur. 

Item  que  Salsiburgensi  ecclesie  tempore  scismatis  subtracta  sunt,  ei  plenarie 
restituentur. 

Universi  clerici  qui  sunt  de  Ytalia  vel  aliis  reqionibus,  qui  sunt  extra  Theoto- 
nicum  regnum,  dispositioni   et  iuditio  domini  pape  A.  successorumque  eius  relin- 


1176  Alessandro  III  e  Federico  1 


quentur.  Si  vero  domino  imperatori  placcuerit  rogare  prò  ordinibus  aliquorum  quos 
canonice  perceperunt,  usque  ad  X  vel  XII,  si  instare  voluerit,  exaudietur. 

G.  autem  Mantuanus  ad  episcopatum  quondam  suum  restituetur,  ita  tamen  quod 
ille  qui  nunc  est  Mantuanus,  auctoritate  domini  pape  et  auxiliu  domini  imperatorìs 
ad  Tridentinum  episcopatum  transferetur,  nisi  forte  inter  dominum  papam  et  domi- 
num  imperatorem  convenerit,  ut  in  alio  ei  episcopati!  provideatur. 

Archipresbiter  vero  de  Sacco  in  archipresbiteratu  quondam  suo  et  in  aliis  bene- 
fitiis,  que  ante  scisma  habuit,  cum  omni  plenitudine  restituetur. 

Universi  etiam  ordinati  a  quondam  catholicis  vel  ab  ordinatis  eorum  in  Theu- 
tonico  regno  restituentur  in  ordinibus  taliter  perceptis  nec  occasione  huiusscismatis 
gravabuntur. 

De  Argentinensi  autem  et  Basiliensi  dictis  episcopis,  qui  ordinati  fuerunt  a  Gui- 
done Cremensi,  in  eodem  regno  a  predictis  mediatoribus  committetur  X  vel  octo 
quos  ipsi  elegerint,  qui  prestito  iuramento  firmabunt,  quod  illud  consilium  de  ipsis 
Romano  pontifici  et  domino  imperatori  dabunt  quod  viderint  se  canonice  posse  dare 
absque  periculo  scilicet  anime  domini  pape  et  domini  imperatoris  et  sue,  et  dominus 
papa  adquiescet  eorum  Consilio. 

Dominus  autem  papa  et  omnes  cardinales  sicut  receperunt  dominum  impera- 
torem F.  in  Romanorum  et  catholicum  imperatorem,  ita  recipient  B.  felicem  uxorem 
eius  in  catholicam  et  Romanorum  imperatricem,  ita  tamen  quod  ipsa  coronetur  a 
domino  papa  A.  vel  a  legato  ipsius.  Dominum  autem  Hericum  fìlium  eorum  in  catho- 
licum regem  recipient. 

Pacem  etiam  veram  reddent  dominus  papa  et  cardinales  domino  imperatori  F. 
et  domine  imperatrici  B.  et  Herico  regi  filio  eorum  et  universis  adiutoribus  ipso- 
rum,  salvis  que  de  spiritualibus  dispositioni  et  iuditio  domini  pape  A.  et  Romane 
ecclesie  presenti  scripto  relinquuntur  et  salvo  omni  iure  Romane  ecclesie  adversus 
detentatores  rerum  beati  Petri  et  salvis  his  que  prescripta  sunt  tam  prò  parte  ecclesie 
quam  prò  parte  domini  imperatoris  et  imperii.. 

Pacem  vero  predictam  promittit  dominus  papa  se  observaturum  in  verbo  veri- 
tatis  et  omnes  cardinales,  et  privilegium  inde  faciet  cum  subscriptione  omnium  car- 
dinalium.  Ipsi  etiam  cardinales  scriptum  confirmationis  predicte  pacis  facient  cum 
appositione  sigillorum  suorum. 

Et  dominus  papa  statim  advocato  concilio,  quale  subito  advocari  poterit,  cum 
cardinalibus  episcopis  aliisque  religiosis  viris  qui  interfuerint  excommunicationem 
statuet  in  omnes  qui  liane  pacem  infringere  temptaverint.  Deinde  in  generali  con- 
cilio idem  faciet. 

Plures  etiam  de  nobilibus  Romanis  et  capitaneis  Campanie  liane  eandem  pacem 
iuramento  firmabunt. 

Imperator  vero  predictam  pacem  ecclesie  et  iam  dictam  pacem  XV  annorum 
illustris  regis  Sicilie  et  treuquam  Lombardorum  a  proximis  Kal.  Augusti  usque  ad 
VI  annos  firmabit  iuramento  suo  et  principum  et  faciet  Lombardos  qui  ex  parte 
sua  sunt,  sicut  in  communi  scripto  treuque  dispositum  et  scriptum  est,  eamdem 
treuquam  firmari.  Si  vero  aliquis  fuerit  ex  parte  imperatoris  qui  predictam  treuquam 
iurare  recusaverit,  imperator  precipiet  universis,  qui  ex  parte  sua  sunt,  sub  debito 
fidelitatis  et  grafie  sue,  ut  nullum  prestent  ei  auxilium  et  volentibus  eum  offendere 


30  Alessandro  III  e  Federico  I  a.  1177 

in  nullo  obsistant  vel  contradicant,  et  si  quis  offenderit,  non  teneatur  inde.  Manda- 
timi autem  istud  non  revocabit  dominus  imperator,  donec  treuqua  durabit.  Et  dominus 
Hericus  rex  filius  eius  predicta  fìrmabit,  sicut  scripto  dispositum  est.  Dominus  etiam 
imperator  predictam  pacem  ecclesie  et  illustris  regis  Sicilie  usque  ad  XV  annos  et 
treuquam  Lombardorum  corroborabit  scripto  suo  cum  subscriptione  sua  et  principum. 
Si  vero,  quod  absit,  dominus  papa  premoriatur,  dominus  imperator  et  dominus 
Hericus  rex  filius  eius  et  principes  liane  formam  pacis  et  compositionis  firmiter  obser- 
vabunt  successoribus  suis  et  universis  cardinalibus  et  toti  Romane  ecclesie  et  illustri 
regi  Sicilie  et  Lombardis  et  ceteris  qui  secum  sentiunt.  Similiter,  quod  absit,  si  domi- 
nus imperator  premoriatur,  dominus  papa  et  cardinales  et  ecclesia  Romana  iam 
dictam  pacem  firmiter  observabunt  successori  suo  et  B.  felici  uxori  eius  et  Herico 
regi  filio  eius  et  omnibus  de  Theotonico  regno  et  ceteris  adiutoribus  suis,  sicut  pre- 
scriptum est.  Et  successores  domini  pape  similiter  observabunt. 

f  Wicmannus  Madiburgensis  archiepiscopi  subscripsi. 
f  Philippus  Coloniensis  archiepiscopus  subscripsi. 
f  Ego  Cristianus   Maguntinus  archiepiscopus   subscripsi. 
f  Ego  Arnuldus  Treuerensis  archiepiscopus  subscripsi. 
f  Ego  Arduinus  imperialis  prothonotarius  subscripsi. 

Da  Mommi.  Gemi.  Histor.  loc.  cit.  362-65  (n.  260),  nuovamente  collazionata  la  copia  coeva 
in  AA.  Ann.  I-XVIII  35  (già  Ann.  I,  e.  IV,  n.  10)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


b)  -  Iuramenta  promissionis  in  anima  imperatorìs. 

22  luglio  1177. 

Ego  comes  Dedo  iuro,  quod  domnus  imperator  mandavit  mihi,  ut  in  anima  sua 
iurarem  iuramentum,  quod  nunc  facturus  sum,  et  postquam  mandavit,  non  revocavit 
mandatum.  Et  ego  ex  mandato  imperatoris  iuro  in  anima  sua,  quod  ex  quo  venerit 
Venetias,  omni  questione  et  contradictione  amota,  faciet  iurari  in  anima  sua,  quod 
pacem  ecclesie,  sicut  disposita  est  per  mediatores  et  scripta,  et  pacem  regis  Sicilie 
usque  ad  XV  annos,  sicut  scripta  est,  et  treuguam  Lombardorum,  sicut  est  per 
mediatores  utriusque  partis  dispositum  et  in  scripto,  quod  est  apud  eosdem  media- 
tores, continetur,  bona  fide  servabit  et  principes  suos  hoc  ipsum  iurare  faciet. 

Ego  Sigilboth  iuro,  quod  ex  quo  domnus  imperator  venerit  Venetias,  predictum 
iuramentum  pacis  ecclesie  et  regis  Sicilie  et  treugue  Lombardorum  faciet  prestari 
in  anima  sua  et  principes  similiter  iurare  faciet. 

Da  Monum.  Germ.  Histor.,  loc.  cit.  365 s.  (n.  261). 


e)  -  Confirmatio  pacis  cum  ecclesia. 

17  settembre  1177. 

Reverendo  in  Christo  patri  domno  pape  Alexandro  sacrosancte  romane  ecclesie 
summo  et  universali  pontifici  Fridericus  Dei  gratia  Romanorum  imperator  et  semper 
augustus  debitam  obedientiam  et  filialis  dilectionis  affectum. 

Cum  imperatoria  maiestas  a  rege  regum  ad  hoc  in  terris  ordinata  sit,  ut  per 
eius  operam  totus  orbis  pacis  gaudeat  incremento,  nos,  quos  Deus  in  solio  Romani 


a.  1177  Alessandro  ili  e  Federico  I  31 

imperii  constituit,  eam  diligentius  amplecti  et  ferventìus  conservare  debemus  et 
volumus.  Inde  est,  quod  pacem  ecclesie  et  imperii,  secundum  quod  a  principibus 
nostris  et  a  cardinalibus  Romane  ecclesie  disposita  est  et  ordinata  et  in  scripto  prin- 
cipini] nostrorum  sigillis  eorum  signato  continetur,  sicut  per  interpositam  personam 
secundum  formam,  que  in  scripto  continetur,  iurari  fecimus,  sic  presenti  scripto  nos 
tirmiter  pbservare  promittimus,  confirmamus  et  ratum  in  posterum  permanere  volu- 
mus, et  sic  deinceps  firmiter  observabimus  et  faciemus  quantum  in  nobis  fuerit  Deo 
propitio  observari. 

Datum  apud  Venetias  in  palatio  ducis  XV.  Kalendas  Octobris,  indictione  X. 

Da  Montini.  Cerni.  Histor.,  loc.  cit.  371  s.  (num.  270),  nuovamente  collazionata  la  copia 
coeva  in  AA.  Arni.  IX Vili  35  (già  Arni.  I,  e.  IV,  n.  IO)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


d)  -  Confirmatio  pacis  per  duodecim  magnates  imperii. 

17  settembre  1177. 

Domino  suo  ac  patri  venerando  Alexandro  Dei  gratia  sancte  Romane  sedis  et 
catholice  ecclesie  summo  pontifici  et  universali  pape  Christianus  Maguntinus  archiepi- 
scopus,  Phylippus  Coloniensis  archiepiscopus,  Wicmannus  Magdeburgensis,  Arnoldus 
Treverensis  archiepiscopi,  Conradus  Wormatiensis  electus,  Godefridus  cancellarius, 
Woruwinus  protonotarius,  F.  comes  Hollandie,  T.  marchio  de  Lusiz  et  frater  eius 
Dedo,  H.  comes  de  Dietsa,  R.  comes  de  Duma  filialis  devotionis  obsequium  cum 
debita  obedientia  et  subiectione. 

Commoda,  que  ex  consummata  pace  ecclesie  et  imperii  toti  mundo  proveniunt, 
ipsa  innumerata  mala,  que  inde  vitantur,  manifeste  ostendunt.  Sicut  enim  ab  utrius- 
que  concordi  providentia  orbis  terrarum  ad  salutem  et  tranquillitatem  regitur,  ita 
sub  eorum  divisione  a  propria  debiti  status  rectitudine  distrahebatur.  Gaudeat  itaque 
tellus  tam  desiderabilis  roris  visitatione  respersa,  tam  gratiosae  pluvie  inundatione 
fecundata,  per  quam  fidelis  populi  arida  sitis  depellitur  et  omnium  iurgiorum  scan- 
dala  et  scandalorum  incendia  suffocantur.  Nos  ergo,  pater  sanctissime,  de  tanto  con- 
cordie fructu  letantes,  ipsam  sacratissimam  ecclesie  et  imperii  pacem,  sicut  ab  utrius- 
que  partis  mediatoribus  est  disposita  et  in  commune  scriptum  redacta,  et  pacem 
illustris  regis  Sicilie  ad  XV  annos  et  treuguam  Lombardorum  a  proximis  Kalendis 
Augusti  usque  ad  VI  annos,  sicut  a  mediatoribus  est  ordinata  et  nostris  iuramentis 
firmata  et  in  scriptum  communiter  redacta,  quod  scilicet  scriptum  propriis  subscri- 
ptionibus  ipsorum  mediatorum  hinc  inde  conlìrmatum  est  et  sigillis  ipsorum  corro- 
boratum,  nostri  consensus  studio  et  vigore  confirmamus  et  ratam  et  inconcussam 
tenemus  et,  ut  sic  observetur,  operam  dabimus.  Et  ut  hec  nostre  confirmationis 
pagina  subsecuturis  temporibus  firma  et  illibata  permaneat,  eam  propriis  subscriptio- 
nibus  communiri  et  nostrorum  sigillorum  appositione  fecimus  insigniri. 

f  Ego  Christianus  Maguntine  sedis  archiepiscopus  subscripsi.  f  Ego  P.  Colo- 
niensis archiepiscopus  et  Ytalie  archicancellarius  subscripsi.  f  Ego  C.  Wormacensis 
electus  subscripsi.  j  Ego  G.  imperialis  aule  cancellarius  subscripsi.  f  Ego  Wo.  pro- 
tonotarius subscripsi. 

Da  Montini.  Gemi.  Histor.,  loc.  cit.  372  (n.  271). 


32       Clemente  III  i  '  Guglielmo  II  di  Sicilia  -  Tancredi  di  Sicilia  e  C  'elestino  III    a.  1188, 1192 


VI. 
PATTO  FRA  CLEMENTE  III  E  GUGLIELMO  II  DI  SICILIA.1 

Febbraio  1188. 

Wilhelmi  II.  regis  Iuramentum. 

Ego  W.  Dei  gratia  rex  Sicilie,  ducatus  Apulie  et  principatus  Capue  ab  hac  hora 
et  deinceps  ero  fidelis  beato  Petro  et  sancte  Romane  ecclesie  et  tibi  domino  meo 
pape  Clementi,  salvo  hoc  quod  scripsistis  et  concessistis  nobis  in  privilegio  vestro. 
In  Consilio  aut  facto  aut  consensi!,  unde  vitam  aut  membrum  perdas  vel  captus  sis 
mala  captione,  non  ero.  Consilium,  quod  michi  credideris  et  contradixeris  ne  illud 
manifestem,  alicui  non  pandam  ad  tuum  dampnum  me  sciente.  Et  bona  fide  adiu- 
vabo  te  honorifice  papatum  Romanum  terramque  sancti  Petri  tenere.  Et  si  tu  vel 
tui  successores  ante  me  ex  hac  vita  migraveritis,  secundum  quod  monitus  fuero  a 
melioribus  cardinalibus  sancte  Romane  ecclesie,  adiuvabo  ut  papa  eligatur  et  ordi- 
netur  ad  honorem  sancti  Petri.  Hec  omnia  suprascripta  observabo  sancte  Romane 
ecclesie  et  tibi  recta  rìde.  Et  ridelitatem  observabo  tuis  successoribus  canonice  intran- 
tibus  et  ad  honorem  sancti  Petri  ordinatis,  qui  michi  et  heredibus  meis,  si  in  me 
non  remanserit,  firmaverint  quod  a  vobis  michi  concessum  est  in  privilegio  vestro, 
salva  concordia  que  inter  papam  Adrianum  bone  memorie  et  dominum  regem  W. 
patrem  nostrum  felicis  recordationis  facta  fuit  et  hinc  inde  scripto  firmata.  Sic  me 
Deus  adiuvet  et  sancta  Dei  euangelia. 

Da  Mon.  Cervi.  Histor.  loc.  cit.  592  (n.  415). 


VII. 

PATTO  DI  TANCREDI  DI  SICILIA  CON  CELESTINO  III. 

Giugno  1192. 
a)  -  Iuramentum  Tancredi. 

Ego  Tancredus  Dei  gratia  rex  Sicilie,  ducatus  Apulie  et  principatus  Capue  ab 
hac  hora  et  deinceps  ero  fidelis  beato  Petro  et  sancte  Romane  ecclesie  et  domino 
meo  pape  Celestino,  salvo  hoc  quod  scriptum  est  et  concessum  michi  in  privilegio 
eius.  In  Consilio  aut  facto  aut  consensu,  unde  vitam  aut  membrum  perdat  vel  sit 
captus  mala  captione,  non  ero.  Consilium,  quod  michi  crediderit  et  contradixerit  ne 
illud  manifestem,-  alicui  non  pandam  ad  suum  dampnum  me  sciente.  Et  bona  fide 
adiuvabo  eum  honorifice  papatum  Romanum  terramque  sancti  Petri  tenere.  Et  si 

'  Non  ne  rimane  che  la  formula  del  giuramento. 
-  Wf.ii.ani>:  >  manifestimi  ». 


a.  U92  Tancredi  di  Sicilia  e  Celestino  III 

ipse  vel  successores  eius  ante  me  ex  hac  vita  migraverint,  secundum  quod  monitus 
luen»  a  maiori  et  saniori  parte  cardinalium  sancte  Romane  ecclesie,  adiuvabo  ut 
papa  eligatur  et  ordinetur  ad  honorem  beati  Petri.  Hec  omnia  suprascripta  obser- 
vabo  sancte  Romane  ecclesie  et  ipsi  domino  meo  pape  Celestino  recta  fide.  F.t  fidfr 
litatem  observabo  successoribus  suis  canonice  intrantibus  et  ad  honorem  beati  l'etri 
ordinatis,  qui  michi  et  heredibus  meis,  si  in  me  non  remanserit,  tìrmaverint  quod 
michi  concessum  est  a  predicto  domino  papa  Celestino  in  privilegio  eius.  Sic  me 
Deus  adiuvet  et  sancta  Dei  euangelia.  Amen. 

b)  -  Privilegium   Tancredi. 

In  nomine  Dei  eterni  et  salvatoris  nostri  Iesu  Christi  amen.  Domino  Celestino 
Dei  gratia  sancte  Romane  ecclesie  summo  pontifici  carissimo  in  Christo  patri  suo  et 
domino  eiusque  successoribus  canonice  intrantibus  Tancredus  eadem  grada  rex  Sici- 
lie, ducatus  Apulie  et  principatus  Capue. 

A  primordio  nostri  regiminis  hoc  in  votis  semper  habuimus  speciale,  ut  ea 
omnipotenti  Deo  devotione  debita  persolvamus,  que  nos  celestibus  auxiliis  reddant 
merito  commendandos.  Licet  enim  divina  favente  clementia  plura  potestati  nostre 
subiaceant  et  nostre  prò  voto  respondeant  voluntati,  cuncta  tamen  largitori  omnium 
honorum  duximus  adscribenda,  de  cuius  manu  cuncta  recepimus,  et  sic  progenitorum 
nostrorum  exempla  sectantes,  tales  erga  eum,  qui  nos  ad  huius  solii  fastigium  tan- 
quam  regni  filium  et  heredem  legitimum  misericorditer  evocavit,  dignis  cupimus 
obsequiis  inveniri,  ut  et  de  perceptis  a  rege  regum  omnium  non  appareamus  ingrati 
et  maiores  successus  de  potenti  manu  eius  iugiter  sperare  possimus.  Huius  siquidem 
propositi  consideratione  diligenter  inducti,  sacrosancte  Romane  ecclesie,  cui  proge- 
nitores  nostri  felicis  memorie  multa  et  grata  studuerunt  obsequia  ministrare,  debitam 
reverentiam  conservare  volentes,  dum  essemus  in  civitate  nostra  Gravine,  Albinum 
venerabilem  Albanensem  episcopum  et  Gregorium  sancte  Marie  in  Aquiro  diaconum 
cardinalem,  quos  ad  nostrani  presentiam  direxistis,  eo  quo  decuit  honore  suscepimus 
et  super  hiis,  que  inter  sacrosanctam  Romanam  ecclesiam  et  nostrani  celsitudinem, 
mediantibus  dilecto  familiari  nostro  Riccardo  fìlio  Mathei  dilecti  cancellarli  nostri 
et  Dion.  venerabili  Amalfitano  archiepiscopo  dilectis  fidelibus  nostris,  fuerunt  agitata, 
iuxta  quod  inferius  annotata  sunt  et  de  communi  voluntate  convenimus.  De  appel- 
lationibus  quidem  ita:  Appellationes  libere  fient  ad  Romanam  ecclesiam  in  toto  regno 
Sicilie.  Legationes  vero  in  Apulia  et  Calabria  et  illis  partibus  regni,  que  Apulie  sunt 
aftìnes,  ecclesia  Romana  habebit  libere.  In  Siciliam  vero,  si  voluerit,  legatum  de 
quinquennio  in  quinquennium  destinabit,  nisi  forte  interim  vel  ab  excellentia  regia 
legatus  peteretur  vel  evidens  necessitas  id  exigeret.  Electiones  libere  fient  in  toto 
regno,  ita  videlicet  quod  vacantibus  sedibus  clerici  convenient  in  personam  idoneam 
et  eam  excellentie  nostre  nunciabunt:  que  si  non  fuerit  de  notis  proditoribus  aut 
notis  inimicis  nostris  vel  heredum  nostrorum  assensum  prestabimus;  si  vero  de  notis 
proditoribus  aut  notis  inimicis  nostris  vel  heredum  nostrorum  fuerit,  illud  ecclesie 
Romane  nos  et  heredes  nostri  significabimus,  et  ecclesia  Romana  eam  ad  nostrum 
vel  heredum  nostrorum  testimonium  reprobabit.  Celebrationes  conciliorum  ecclesia 
Romana  faciet,  in  quacumque  civitate  Apulie  vel  Calabrie  voluerit  aut  illarum  par- 


34  Tancredi  ili  Sicilia  e  Celestino  IH  a.  1192 


tium,  que  Apulie  sunt  affines.  Translationes  in  ecclesiis  regni  fient,  si  necessitas  et 
utilitas  ecclesie  aliquem  de  una  ecclesia  ad  aliam  vocaverit  et  vos  aut  successores 
vestri  concedere  volueritis.  Consecrationes  et  visitationes  libere  Romana  ecclesia 
tam  in  Sicilia  quam  in  toto  regno  habebit.  Et  si  de  Sicilia  personas  aliquas  eccle- 
siastici ordinis  vocaverit,  venient.  Magnificentia  vero  nostra  vel  heredes  nostri  prò 
christianitate  facienda  vel  prò  suscipienda  corona  remoto  malo  ingenio  retinebit,  quas 
providerit  retinendas.  Cetera  quoque  ibidem  habebit,  que  habet  in  aliis  partibus  regni 
nostri.  De  ecclesiis  et  monasteriis  terre  nostre,  de  quibus  a  Romana  ecclesia  questio 
mota  fuit,  sic  fiet  :  vos  quidem  et  successores  vestri  in  eis  habebitis,  quod  habetis  in 
ceteris  ecclesiis,  que  sub  nostra  potestate  consistunt,  que  solite  sunt  accipere  conse- 
crationes seu  benedictiones  a  Romana  ecclesia,  et  debitos  insuper  et  statutos  ecclesie 
Romane  census  exsolvent.  Profecto  vos  nobis  et  heredibus  nostris,  qui  in  regnum 
successerint,  concessistis  regnum  Sicilie,  ducatum  Apulie  et  principatum  Capue  cum 
omnibus  pertinentiis  suis,  Marsiam  et  alia  que  ultra  Marsiam  debemus  habere,  Nea- 
polim,  Salernum  et  Amalfiam  cum  pertinentiis  suis  et  reliqua  tenimenta,  que  inclite 
recordationis  predecessores  nostri  Sicilie  reges,  homines  sacrosancte  Romane  eccle- 
sie, iure  tenuerunt;  et  contra  omnes  homines  iuvabitis  honorifice  manutenere.  Pro 
quibus  omnibus  vobis  vestrisque  successoribus  et  sancte  Romane  ecclesie  fidelita- 
tem  iuravimus  et  vobis  ligium  hominium  fecimus,  sicut  continetur  in  duobus  simi- 
libus  capitularibus,  quorum  alterum  penes  vos  sigillo  nostro  aureo,  alterum  vero 
sigillo  vestro  signatum  penes  excellentiam  nostram  habetur.  Et  censum  sexcentorum 
scifatorum  de  Apulia  et  Calabria,  quadringentorum  vero  de  Marsia  vel  equivalens 
in  auro  vel  argento  nos  ac  nostros  heredes  Romane  ecclesie  statuimus  annis  singulis 
soluturos,  nisi  forte  impedimentum  aliquod  intervenerit,  quo  cessante  census  ex  integro 
persolvetur.  Omnia  vero  predicta,  que  nobis  concessistis,  sicut  nobis,  ita  etiam  et 
heredibus  nostris  qui  in  regnum  successerint  concessistis  et  qui,  sicut  nos,  vobis 
vestrisque  successoribus  et  ecclesie  Romane  fidelitatem  tacere  et  que  prescripta  sunt 
voluerint  observare.  Ut  autem  que  supra  diximus  tam  vestro  quam  vestrorum  suc- 
cessorum  tempore  perpetuam  obtineant  firmitatem  et  nec  nostris  nec  nostrorum 
heredum  temporibus  alicuius  valeant  presumptione  turbari,  presens  scriptum  per 
manus  Raynaldi  notarii  et  fidelis  nostri  scribi  fecimus  et  bulla  aurea  nostro  typario 
impressa  iussimus  roborari,  anno,  mense  et  indictione  subscriptis,  nullo  alio  scripto 
huic  nostro  privilegio  preiudicium  faciente. 

Datum  in  civitate  Gravine,  per  manus  Riccardi  regii  familiaris,  filii  Mathei  regii 
cancellarvi,  quia  ipse  cancellarius  absens  erat,  anno  dominice  incarnationis  millesimo 
centesimo  nonagesimo  secundo,  mense  Iunii,  decime  indictionis,  regni  vero  domini 
nostri  Tancredi  Dei  gratia  magnifici  et  gloriosissimi  regis  Sicilie,  ducatus  Apulie  et 
principatus  Capue  anno  tertio,  feliciter  amen,  ducatus  autem  Rogerii  ducis  Apulie 
filii  eius  anno  secundo,  prospere  amen. 

e).  -  Promissio  hotninii. 

Domino  Celestino  Dei  gratia  sedis  apostolice  summo  pontifici  reverendo  in  Christo 
patri  suo  et  domino  Tancredus  eadem  gratia  rex  Sicilie,  ducatus  Apulie  et  princi- 
patus Capue. 


a.  1198  Innocenzo  III  e  Costanza  ili  Sicilia 

Per  hoc  scriptum  notum  facimus,  quoti  cum  vestre  preminentia  sanctitatis  pio 
recipiendo  a  nobis  hominio  iuxta  consuetudinem  progenitorum  nostrorum  ad  partes 
regni  nostri  quibusdam  supervenientibus  non  posset  accedere,  prò  recipiendo  iura- 
mento  fidelitatis  a  nobis  Albani  venerunt  Albinus  venerabilis  Albanensis  episeopus 
et  Gregorius  Sancte  Marie  in  Aquiro  venerabilis  cardinalis  ad  nostrani  celsitudinem 
destinati.  Quibus  presentibus  iuxta  formam  capitularis,  quod  per  eos  sanctitati  vestre 
traiiNmittimus  aurea  bulla  nostra  signatum,  fìdelitatem  iuravimus.  Et  tam  nos  quam 
heredes  nostros  obligantes  presenti  scripto,  qua  vobis  tenemur  fidelitate  promittimus 
ut,  quandocumque  vos  aut  successores  vesti-i  nobis  aut  heredibus  nostris  in  quacumque 
parte  regni  nostri  que  nostre  subiaceat  ditioni  signilìcaveritis ...  '  nisi  aliquod  impe- 
dimentum  intervenerit  vel  evidens  necessitas  detineat;  quo  cessante  nichilominus  ad 
faeiendum  hominium  debitum  sine  fraude  veniemus.  Et  sic  a  nobis  vel  heredibus 
nostris  vobis  vel  successoribus  vestris  prestito  hominio,  presens  scriptum  curie  vestre 
uelxt  sine  contradictione  qualibet  assignari. 

Da  Montini.  Geriti.  Histor.,  loc.  cit.  592-595  (n.  416-418),  ove,  come  pel  n.  VI  dato  a  p.  32, 
è  ripetuta  l'edizione  fattane  da  Huillard-Bréholles  in  Notices  et  Extraits  des  Manuscripts 
de  la  Bibliothèque  Imperiale  XXI,  deux.  partie  I  Paris  1865\  330-334  dal  codice  Parigino  8890, 
copia  dei  Rouleaux  de  Clitny. 


Vili. 

INNOCENZO  IH  E  COSTANZA  DI  SICILIA. 

19  novembre  1198. 

Innocentius,  etc,  Constancie  imperatrici  regine  Sicilie  ac  carissimo  (ìlio  F.s  illu- 
stri regi  Sicilie,  etc.  Nec  novum  nec  injustum  existit  si  regno  Sicilie  gratiam  facimus 
specialem,  quod  inter  universas  et  singulas  regiones  in  quibus  nomen  colitur  chri- 
stianum  fere  semper  promptius  et  devotius  in  Ecclesie  Romane  devotione  permansi! 
et  ab  ea3  specialius  meruit  honorari.  Reges  siquidem  et  principes  ejus  in  Apostolice 
Sedis  fidelitate  fortius  roborati  usque  adeo  ei  fideliter  et  familiariter  adheserunt  ut 
ad  ipsius  exaltationem  potenter  intenderint  et  ab  ea  nullius  divelli  potuerint  impetu 
tempestatis,  se  in  ipsa  et  per  ipsam  exaltari  credentes  et  in  ea  post  Deum  sue  spei 
ponentes  et  gaudii  fundamentum.  Specialiter  autem  inclyte  recordationis  R.  quon- 
dam pater,  W.  frater  et  \V.  nepos  tui,  filia  imperatrix,  reges  Sicilie,  familiari  eam 
venerati  sunt  devotionis  obsequio  et  predecessoribus  nostris  usque  adeo  non  minus 
in  adversis  quam  prosperis  adheserunt  ut  cum  fratribus  nostris  vobis  ob  eorum 
memoriam  et  constantiam  sinceritatis  quam  ad  nos  vos  habere  cognovimus,  per 
effectum,  quantum  cum  Deo  et  nostra  possumus  honestate,  deferre  velimus  et,  salva 
justitia  et  ecclesiarum  canonica  libertate,  petitionibus  vestris  assensum  facilem  exhi- 
bere.  Ne  igitur  ulla  de  cetero  inter  nos  et  successores  nostros  ac  vos  et  heredes 
vestros  super  electionibus  dissensio  suscitetur,  modum  faciende  in  posterum  electionis 

1  Weiland  propone  il  supplemento:  «  acce-suri  -imus  ligium  hominium  presuturi  ». 
5  H.  -  B.  om.  «  F.  ■. 
'  H.  -  B.  :  «eo». 


36  Filippo  di  Svevia  e  Innocenzo  III  a.  1203 

presentibus  curavimus  litteris  explicare  ;  in  quibus  sic  in  multis  regie  serenitati  defe- 
rimus  ut  libertatem  ecclesiasticam  non  ledamus.  Sede  vacante  capitulum  significabit 
vobis  et  vestris  heredibus  obitum  decessoris.  Deinde  convenientes  in  unum,  invocata 
Spiritus  Sancti  gratia,  secundum  Deum  eligent  canonice  personam  idoneam  cui  requi- 
sitimi a  vobis  prebere  debeatis  assensum,  et  electionem  factam  non  different  publi- 
care.  Electionem  vero  factam  et  publicatam  denuntiabunt  vobis  et  vestrum  requi- 
rent  assensum.  Sed  antequam  assensus  regius  requiratur,  non  inthronizetur  electus 
nec  decantetur  laudis  solennitas  que  inthronizationi  videtur  annexa,  nec  antequam 
auctoritate  pontificali  fuerit  confirmatus,  administrationi  se  ullatenus  immiscebit.  Sic 
enim  honori  vestro  volumus  condescendere  ut  libertatem  canonicam  observemus, 
nullo  prorsus  obstante  rescripto  quod  a  Sede  Apostolica  fuerit  impetratum.  Rogamus 
ergo  serenitatem  regiam  et  attentius  exhortamur  quatenus  contra  prescriptam  ele- 
ctionis  formam  nec  vos  veniatis  de  cetero  nec  cogatis  alios  nec  patiamini  qualibet 
occasione  venire,  sed  taliter  in  hoc  nobis  studeatis  et  ecclesiastice  libertati  deferre 
ut  timorem  ejus  habere  pre  oculis  videamini  per  quem  reges  regnant  et  principes 
dominantur  et  sponsam  ejus  Ecclesiam  venerari.  Nulli  ergo,  età,  hanc  paginam  nostre 
dispositionis  et  constitutionis,  etc. 
Datum  Laterani. 

Da  I.-L.-A.  Huillard-Bréholles,  Historia  diplom.  Friderici secundi  1 1  (Parisiis  1853), 
19 s.,  con  nuova  collazione  del  Reg.  Vat.  4  nell'Archivio  segreto  Vaticano,  f.  113.v 


IX. 
TRATTATO  DI  FILIPPO  DI  SVEVIA  CON  INNOCENZO  III. 

Maggio  1203. 
a)  -  Promissa  regìs. 

In  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.  Ego  Philippus  Romanorum  rex  semper 
augustus. 

Antequam  Martinus  prior  Camaldulensium  et  frater  Otto  monachus  de  Salem 
venirent  ad  me  tractaturi  de  pace  ecclesie  et  imperii,  voveram  Deo  et  sanctis  eius 
me  iturum  ultra  mare  ad  liberandam  terram  promissionis  a  gentium  feritate,  et  iterum 
post  eorum  adventum  audito  verbo  eorum  super  tractatu  pacis  de  concessione  domini 
apostolici  in  manu  predicti  prioris  vice  domini  apostolici  vovi  et  promisi  Deo  et  san- 
ctis eius  et  eidem  priori  loco  sepedicti  domini  apostolici,  me  oportuno  tempore  ecclesie 
et  imperio  et  liberationi  terre  predicte  bona  fide  absque  omni  fraude  illuc  iturum  et 
opitulanto  Deo  terram  illam  prò  posse  meo  liberaturum.  Huius  voti  testes  sunt  Dittalh- 
mus  Constantiensis  episcopus,  Eberchardus  abbas  de  Salem,  Petrus  abbas  de  Burgo 
sancti  Sepulcri,  frater  Otto  de  Salem,  Henricus  dapifer  de  Walpurc,  Henricus  de 
Smalenekke,  Henricus  marescalcus  de  Papinheim,  Helfricus  notarius. 

Insuper  promisi  me  facturum  omnia  hic  subscripta: 

Omnia  bona  tam  Romane  ecclesie  quam  aliarum  ecclesiarum,  que  antecessores 
mei  reges  vel  imperatores  iniuste  abstulerunt  vel  detinuerunt  vel  ego  abstuli  vel 
iniuste  detineo,  restituam  et  ab  eis  quiete  ac  pacifice  semper  possideri  permittam. 


1203  Filippo  di  Svevia  e  Innocenzo  III  37 


Omnes  abusus,  quos  antecessores  nostri  in  ecclesiis  habuerunt,  utputa  mortuis 
prelatis  bona  ipsorum  vel  ecclesiarum  eorum  accipiebant,  perpetuo  relinquam. 

Electiones  episcoporum  et  aliorum  prelatorum  canonice  fieri  permittemus,  omnia 
--piritualia  summo  pontifici  relinquentés. 

Monasteria  irregularitcr  viventia  in  quantum  maiestati  imperiali  congruit  caia 
adiutorio  domini  apostolici  regularibus  conventibus,  scilicet  Cisterciensi,  Camaldu- 
lensi,  Premonstratensi,  subiciemus  et  operam  dabo.  ut  tam  monasticus  quam  cleri- 
calis  ordo  ea  qua  decet  religione  vivat  et  honestate. 

Advocatos  sive  patronos  ecclesiarum  ab  exactionibus,  angariis,  perangariis  in 
quantum  poterò  cessare  compellam. 

Si  omnipotens  Dominus  regnum  Grecorum  michi  vel  leviro  meo  subdiderit,  eccle- 
siam  Constantinopolitanam  Romane  ecclesie  bona  fide  et  sine  fraude  faciam  foro 
subiectam. 

Romane  ecclesie  in  omnibus  et  per  omnia  fidelis  et  devotus  atque  filius  et  defensor 
semper  ero. 

Generalem  legem  statuam  et  observari  faciam  semper  et  ubique  per  totum 
imperium,  ut  quicumque  excommunicatus  fuerit  a  domino  apostolico,  in  banno  statim 
sit  imperiali. 

Insuper  prò  pace  et  amicitia  inter  me  et  dominum  apostolicum  semper  servanda 
et  omni  mala  suspectione  auferenda.  ut  ipse  semper  michi  sit  benignissimus  pater 
et  ego  ei  fìdelissimus  et  obtimus  filius,  nliam  meam  nepoti  eius  in  coniugium  dabo 
et  alias  vel  alios  de  cognatione  mea  secundum  voluntatem  suam  generi  suo  copu 
lari  faciam. 

De  omnibus  excessibus  meis  ad  mandatum  et  voluntatem  domini  apostolici  Deo 
et  ecclesie  piene  satisfaciam. 

Hec  etiam  in  presentia  domini  episcopi  Constancie  et  domini  Martini  prioris 
Camaldulensium  et  domini  Ebirhardi  abbatis  de  Salem  et  domini  Retri  abbatis  de 
Burgo  sancti  Sepulcri  et  fratris  Oddonis  de  Salem  presentium  latoris,  Hainrici  dapi- 
feri de  Walpurc,  Hainrici  de  Smalenegge,  Hainrici  marescalci  de  Bapinham,  Helferici 
notarii  me  facturum  et  observaturum  bona  fide  et  sine  omni  fraude  turavi. 

b)  -  Epistola  regis. 

Reverendo  in  Christo  patri  domino  Innocentio  sacrosancte  Romane  ecclesie 
summo  pontifici  Ph.  Dei  gratia  Romanorum  rex  et  semper  augustus  salutem  et 
filialis  obedientie  sincerum  affectum. 

Omnium  bonorum  largitori  et  vestre  sanctissime  paternitati  gratias  referimus 
quam  plures,  quod  placuit  vestre  pietati,  venerabili  priori  Camaldulensium  concedere, 
ut  ipse  ad  nostram  accederet  presentiam  super  tractatu  concordie  et  amicitie  inter 
vos  et  nos  et  prò  reformanda  pace  inter  ecclesiam  et  imperium  secundum  propo- 
sitiones  et  conditiones  a  viro  religioso  et  honesto  fratre  Oddone  de  Salem  sanctitati 
vestre  intimatas.  Indubitanter  itaque  sciat  vestra  prudentia,  nostrum  esse  domino 
inspirante  firmissimum  propositum,  vobis  obedientes  et  devotos  semper  existere  et 
Romanam  ecclesiam  totis  viribus  nostris  tueri  et  exaltare,  hoc  etiam  liquere  volentes, 
quod  per  nos  non  stabit,  quin  de  tranquillitate  totius  ecclesie  una  cum  veslro  auxilio 


38  Promessa  di  Ottone  IV  a.  120!» 

affectuosissime  cogitare  et  disponere  intendamus.  Universas  itaque  '  conditiones  in 
cartula  intra  istam  inclusas  bona  fide  et  absque  omni  fraude  semper  inconcusse 
ac  inviolabiliter  observabimus  et  executioni  pienissime  mandabimus.  Ceterum  pieno 
rogamus  afìectu,  ut  eis  que  latores  presentium,  antedictus  prior  et  frater  O.,  vobis 
ex  parte  nostra  dixerint,  indubitatam  adhibere  curetis  fiduciam.  Quecumque  enim 
ipsi  cum  vestra  sanctitate  de  presenti  negotio  tractaverint,  nos  in  totum  ratum  sumus 
habituri  et  inviolabiliter  observaturi. 

Da  Monum.  Genti.  Histor.,  Lcgum  scctio  IV.  Constitutioncs  et  actet  publica  impera- 
torutn  et  regunt.  Tomus  II  (Hannoverae  18%)  ed.  L.  Weiland  8-10  (n.  8-9),  nuovamente 
collazionata  la  copia  del  1245  in  A  A.  Ann.  I-XVIII  582  (già  Arni.  II,  e.  VI,  n.  1)  nell'Ar- 
chivio  segreto  Vaticano. 


X. 

PROMESSA  DI  OTTONE  IV. 

22  marzo  1209. 

(C).  In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Otto  quartus  divina  favente  cle- 
menza Romanorum  rex  et  semper  augustus.  Recognoscentes  ab  eo  nostra  promo- 
tionis  donum  misericorditer  processisse,  a  quo  est  omne  datum  optimum  et  omne 
donum  perfectum,  ipsum  eiusque  vicarium  et  sponsam  eius,  sanctam  ecclesiam, 
disposuimus  et  decrevimus  magnifice  honorare,  ut  qui  nobis  in  presenti  temporale 
contulit  regnum,  in  futuro  quoque  tribuat  sempiternum.  Proinde  vobis,  reveren- 
tissime pater  et  domine  summe  pontifex  Innocenti,  quos  prò  multis  beneficiis  nobis 
impensis  sincerissimo  veneramur  affectu,  vestrisque  catholicis  successoribus  et  eccle- 
sie Romane  omnem  obedientiam,  honorificentiam  et  reverentiam  semper  humili 
corde  ac  devoto  spiriti!  impendemus,  quam  predecessores  nostri  reges  et  impera- 
tores  catholici  vestris  antecessoribus  impendisse  noscuntur,  nichil  ex  iis  volentes 
diminuì,  sed  magis  augeri,  ut  nostra  devotio  clarius  enitescat.  Illum  igitur  abolere 
volentes  abusum,  quem  interdum  quidam  predecessorum  nostrorum  exercuisse 
dicuntur  in  electionibus  prelatorum,  concedimus  et  sanctimus,  ut  electiones  pre- 
latorum  libere  ac  canonice  fiant,  quatinus  ille  prefitiatur  ecclesie  viduate  quem 
totum  capitulum  vel  maior  et  sanior  pars  ipsius  duxerit  eligendum,  dum  modo 
nichil  ei  obstet  de  canonicis  institutis.  Appellationes  autem  in  negociis  et  causis 
ecclesiasticis  ad  apostolicam  sedem  libere  fiant  eorumque  prosecutionem  sive  pro- 
cessum  nullus  impedire  presumat.  Illum  quoque  dimittimus  et  refutamus  abusum, 
quem  in  occupandis  bonis  decedentium  prelatorum  aut  edam  ecclesiarum  vacantium 
nostri  consueverunt  antecessores  committere  prò  motu  propri?  voluntatis.  Omnia 
vero  spiritualia  vobis  et  aliis  ecclesiarum  prelatis  relinquimus  libere  disponenda,  ut 
que  sunt  cesaris  cesari  et  que  sunt  Dei  Deo  recta  distributione  reddantur.  Super 
eradicando  autem  heretice  pravitatis  errore  auxilium  dabimus  et  operam  efficacem. 
Possessiones  etiam,  quas  ecclesia  Romana  recuperava  ab  antecessoribus  nostris  seti 

'  Copia  Vatic;    ■  iiamque», 


a.  1212  Federico  II  39 

quibuslibet  aliis  ante  detentas,  liberas  et  quietas  sibi  dimittimus  et  ipsam  ad  eas 
rettinendas  bona  fide  promittimus  adiuvare.  Quas  vero  nondum  recuperavit,  ad  recu- 
perandum  prò  viribus  crimus  adiutores;  et  quecumque  ad  manus  nostras  devenient, 
sine  difiìcultate  ei  restituere  satagemus.  Ad  has  pertinet  tota  terra  quo  est  à  Radi- 
cofano  usque  ad  Ceperanum,  marchia  Anconitana,  ducatus  Spoletanus,  terra  comitisse, 
Mahtildis,  comitatus  Brittenorii,  exarchatus  Ravenne,  Pentapolis  cum  aliis  adiacen- 
tibus  terris  expressis  in  multis  privilegi  imperatorum  et  regum  a  tempore  Lodwici, 
ut  eas  habeat  Romana  ecclesia  in  perpetuum,  cum  omni  iurisdictione,  districtu  et 
honore  suo.  Veruntamen  cum  ad  recipiendum  coronam  imperii  vel  prò  necessita- 
tibus  ecclesie  ab  apostolica  sede  vocati  venerimus,  de  mandato  summi  pontitìcis  reci- 
piemus  procurationes  sive  fodrum  ab  illis.  Adiutores  etiam  erimus  ad  rettinendum 
et  defendendum  ecclesie  Roman?  regnum  Sicilig  ac  cetera  iura  que  ad  eam  perti 
nere  noscuntur,  tamquam  devotus  filius  et  catholicus  princeps.  Ut  autem  hec  omnia 
memorato  sanctissimo  patri  nostro  domino  Innocentio  sacrosancte  Romane  ecclesie 
summo  pontifici  eiusque  successoribus  per  nos  et  nostros  successores  Romanorum 
imperatores  et  reges  observentur  firmaque  et  inconvulsa  semper  permaneani,  presens 
exinde  privilegium  conscriptum  maiestatis  nostre  aurea  bulla  iussimus  communiri. 

Sicnum  domini  Ottonis  quarti  Romanorum  recis  invictissimi.  (M.). 

Ego  Conradus  Spirensis  episcopus  vice  domini  Sitridi  Maguntini  archiepiscopi 
et  tocius  Germani?  archicancellarii,  regalis  aule  cancellarius,  recognovi. 

Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  millesimo  CCVIIII,  indiction.  XII, 
regnante  domino  Ottone  quarto  Romanorum  rege  glorioso,  anno  regni  eius  undecime 

Datum  apud  Spiram  XI.  Kalendas  Aprilis. 

Da  Mommi.  Germ.  Histor.,  loc.  cit.  36s.  (n.  31).  collazionato  nuovamente  l'originale 
in  AA.  Ann.  I-XVIII  22  (già  Ann.  I,  e.  Ili,  n.  4)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


XI. 
PATTI  E   PRIVILEGI   DI  FEDERICO  II. 

1.  -  Patto  con   Innocenzo   III. 

Febbraio  1212. 
a)  -  Privilegium  Friderici  IL  regis. 

In  nomine  Dei  eterni  et  salvatoris  nostri  Iesu  Christi,  amen.  Reverentissimo 
patri  et  carissimo  domino  Innocentio  Dei  gratia  sancte  Romane  ecclesie  summo 
pontifici  Fredericus  Dei  gratia  rex  Sicilie,  ducatus  Apulie  et  principatus  Capue. 

Inter  universa,  que  gerimus  in  desideriis  nostris  precipue,  hoc  principaliter  affe- 
ctamus,  ut  vobis  et  sacrosancte  Romane  ecclesie  gratum  inpendamus  obsequium  et 
devotum  exhibeamus  honorem,  ne  unquam  beneficiorum  vestrorum,  quod  avertat 
Dominus,  inveniamur1  ingrati,  cum  post  divini  muneris  gratiam  non  solum  terram, 

1  Weiland:  >  inveniamus  ». 


40  Federico  II  a.  1212 

sed  vitam  per  vestrum  patrocinium  nos  fateamur  habere.  Licet  igitur  antecessores 
nostri  dare  memorie  reges  Sicilie  apostolice  sedis  fideles  fuerint'et  devoti,  nos  tamen 
tanto  fideliores  et  devotiores  ei  desideramus  existere,  quanto  plura  et  potiora  beneficia 
nos  ab  ea  cognovimus  percepisse  ac  inposterum  percepturos  esse  speramus.  Vos  enim 
nobis  et  heredibus  nostris,  qui  in  regnum  successerint,  concessistis  regnum  Sicilie,  du- 
catum  Apulie  ac  principatum  Capue  cum  suis  pertinentiis  universis,  Neapolim,  Saler- 
num  et  Amalfiam  cum  pertinentiis  suis,  Marsiam  et  alia  que  ultra  Marsiam  debemus 
habere  ac  reliqua  tenimenta,  que  tenemus  a  predecessoribus  nostris  hominibus  sacro- 
sancte  Romane  ecclesie  iure  detenta,  et  contra  omnes  homines  honorifice  manute- 
aere  iuvabitis.  Pro  quibus  omnibus  coram  carissimo  amico  nostro  domino  Gregorio 
Sancti  Theodori  venerabili  diacono  cardinali,  apostolice  sedis  legato,  fidelitatem  vobis 
vestrisque  successoribus  et  ecclesie  Romane  iuravimus,  sicut  in  duobus  similibus 
capitularibus  est  expressum,  quorum  unum  penes  nos  vestro  sigillo  et  alterum  penes 
vos  nostro  sigillo  aureo  munitum  habetur,  firmiter  promittentes,  quod  quia  presens 
presenti  debet  hominium  exhibere,  quandocunque  vos  aut  successores  vestri  nos  in 
aliquam  partem  regni,  quam  secure  possimus  adire,  ad  vestram  presentiam  vocavc- 
ritis,  accedemus  ligium  hominium  prestituri,  nisi  certum  impedimentum  aut  evidens 
necessitas  intervenerit,  quibus  cessantibus  veniemus  sine  fraude  ad  ligium  hominium 
faciendum.  Censum  vero  sexcentorum  squifatorum  de  Apulia  et  Calabria,  quadrili- 
gentorum  vero  de  Marsia  vel  equivalens  in  auro  vel  argento  nos  et  heredes  nostri 
vobis  et  successoribus  vestris  annis  singulis  persolvemus,  nisi  forte  aliquod  impedi- 
mentum intervenerit,  quo  cessante  census  ex  integro  persolvetur.  Electiones  autem 
secundum  Deum  per  totum  regnum  canonice  fiant  de  talibus  quidem  personis,  quibus 
nos  et  heredes  nostri  requisitum  a  nobis  prebere  debeamus  assensum.  Hec  autem 
omnia  sicut  nobis,  sic  etiam  et  heredibus  nostris,  qui  in  regnum  successerint  conces- 
sistis, quique  sicut  nos  vobis  et  successoribus  vestris  ac  ecclesie  Romane  fidelitatem 
facere  queve  prescripta  sunt  voluerint  observare.  Ut  autem  que  supra  diximus  tam 
vestro  quam  successorum  vestrorum  tempore  perpetuam  obtineant  firmitatem  et  nec 
nostris  '  nec  heredum  nostrorum  temporibus  alicuius  valeant  presumptione  turbari, 
presens  privilegium  per  manus  Bonihominis  de  Gaieta  notarii  et  fidelis  nostri  scribi 
et  bulla  aurea  tipario  nostre  maiestatis  impressa  precepimus  communiri,  anno,  mense 
et  indictione  subscriptis. 

Dat.  in  civitate  Messanensi,  anno  dominice  incarnationis  MCC  undecimo,  mense 
Februarii,  quintedecime  indictionis,  regni  vero  domini  nostri  Frederici  Dei  gratia 
gloriosissimi  regis  Sicilie,  ducatus  Apulie  et  principatus  Capue  anno  quartodecimo  ; 
feliciter  amen. 

Da  Monum.  Genti.  Histoi:,,  loc.  cit.  543  (n.  412),  con  nuova  collazione  della  copia  in 
.1.1.  Ann.  I-XVIII  96  (già  Ann.  I,  c.X,  n.4)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 

b)  -  Privilegium  Friderki  IL  de  electionibus. 

-;-  In  nomine  Dei  eterni  et  salvatoris  nostri  Iesu  Christi,  amen.  Reverentissimo 
patri  et  carissimo  domino  Innocentio  Dei  gratia  sancte  Romane  ecclesie  summo 
pontifici  Fredericus  Dei  gratia  rex  Sicilie,  ducatus  Apulie  et  principatus  Capue.  Ne 

i  Weilakd:  ■  ne  vestris  ». 


a.  1213  Federico  II 


ulla  de  cetero  inter  vos  vel  successores  vestros  et  nos  vel  heredes  nostros  super 
electionibus  celebrandis  dissensio  suscitetur,  que  nonnunquam  inter  ecclesiali]  et 
regnum  rancoris  et  indignationis  fomitem  ministrabant,  modum  et  ordinerà  eleetionis 
in  posterum  faciende  presentibus  litteris  curavimus  explicare,  in  quibus  sic  canonice 
libertati  deferimus,  ut  dignitatem  regiam  non  ledamus.  Sane  sede  vacante  capitulum 
significabit  nobis  et  heredibus  nostris  obitum  decessoris,  deinde  convenientes  in  unum 
invocata  Spiritus  sancti  grada  secundum  Deum  eligent  eanoniee  personam  idoneam, 
cui  requisitum  a  nobis  prebere  debeamus  assensum,  et  electionem  factam  non  diflc- 
rent  publicare.  Electionem  vero  factam  et  publicatam  denuntiabunt  nobis  et  nostrum 
requirent  assensum;  set  antequam  assensus  regius  requiratur,  non  intronizetur  electus 
nec  decantetur  laudis  sollempnitas,  que  intronizationi  videtur  annexa,  nei  antequam 
auctoritate  pontificali  fuerit  confìrmatus,  amministrationi  se  ullatcnus  inmiscebit. 
Volumus  igitur  et  concedimus,  ut  secundum  prescriptam  formam  electiones  de  cetero 
per  totum  regnum  nostrum  libere  celebrentur,  nullo  prorsus  obstante  rescripto  ;i 
sede  apostolica  impetrato.  Ad  huius  autem  nostre  concessionis  memoriam  et  robur 
perpetuo  valiturum  presens  scriptum  per  manus  Bonihominis  de  Gaieta  notarii  et 
fidelis  nostri  scribi  et  bulla  aurea  ripario  nostre  maiestatis  impressa  precepimus  com- 
muniri  anno,  mense  et  indictione  subscriptis. 

Data  in  civitate  Messane,  anno  dominice  incarnationis  millesimo  ducentesimo 
undecimo,  mense  Februar.,  quintedecime  indictionis,  regni  vero  domini  nostri  Frede- 
rici  Dei  gratia  gloriosissimi  regis  Sicilie,  ducatus  Apulie  et  principatus  Capue,  anno 
quartodecimo;  feliciter  amen. 

Da  Monum.  Gemi.  Histov.,  loc.  cit.  544  (n.  413),  collazionato  nuovamente  l'autografo 
in  Arni.  XIV,  e.  IX,  ti.  4  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


2.  -  Promessa  di  Eger. 

12  luglio  1213. 
a)  -  Privilegia  regia  primiim  et  secundum. 

(C.)  In  nomine  san[ctje  et  individue  Trinitatis.  Fredericus  secundus  divina  (avente 
clementia  Romanorum  rex  semper  augustus  et  rex  Sycilie. 

Regnum  nostrum  tunc  stabiliri  credimus  et  confidimus,  cum  Altissimum,  de 
cuius  manu  ea  que  possidemus  bona  recepimus,  honoramus.  Tanto  enim  Domino, 
qui  bona  tribuit  nobis,  ad  oflerendas  hostias  operis  et  devotionis  astringimi!)-,  quanto 
ipsum  misericordem  in  nobis  et  mirabilem  experimur.  Congnoscentes  igitur  gratiam 
que  data  est  nobis  ab  ipso,  habentes  quoque  pre  oculis  inmensa  et  innumera  bene- 
fitia  vestra,  (carissime  domine  et  reverentissime  pater,  protector  et  benefactor  noster 
domine  Innocenti  Dei  gratia  summe  pontifex  venerande,  per  cuius  benefitium,  operam 
et  tutelam  aliti  sumus,  protecti  pariter  ac  promoti,  postquam  in  sollicitudirtem  vestram 
mater  nostra  felicis  memori?  Constantia  imperatrix  ex  ipso  quasi  utero  nos  iactavit, 
vobis,  beatissime  pater,  et  omnibus  catholicis  successoribus  vestris  sancteque  Romane 
ecclesie  spetiali  matri  nostre  omnem  obedientiam,  honorificentiam  atque  reverentiam 
semper  humili  corde  ac  devoto  spiritu  impendemus,  quam  predecessores  nostri  reges 
et  imperatores  catholici  vestris  antecessoribus  impendisse  noscuntur,  nichil  ex  his 


12  Federico  li  a.  1213 

volentes  diminuì,  set  magis  augeri,  ut  nostra  devotio  magis  enitescat.  Illum  igitur 
abusum  volentes  abolere,  quem  interdum  quidam  predecessorum  nostrorum  exer- 
(  uisse  dinoscuntur  et  dicuntur  in  electionibus  prelatorum,  concedimus  et  sanccimus, 
ut  electiones  prelatorum  libere  fiant  et  canonice,  quatenus  ille  prefitiatur.  ecclesie 
viduate  quem  totum  capitulum  vel  maior  et  sanior  pars  ipsius  duxerit  eligendum, 
dummodo  nichil  obstet  ei  de  canonicis  institutis.  Appellationes  autem  in  negotiis  et 
causis  ecclesiasticis  ad  sedem  apostolicam  libere  fiant,  earum  prosecutionem  sive 
processum  nullus  impedire  presumat.  Illum  quoque  dimittimus  et  refutamus  abusum, 
quem  in  occupandis  bonis  decedentium  prelatorum  aut  etiam  ecclesiarum  vacantium 
nostri  consueverunt  antecessores  committere  prò  motu  proprie  voluntatis.  Omnia 
vero  spiritualia  vobis  et  aliis  ecclesiarum  prelatis  relinquimus  libere  disponenda,  ut 
que  sunt  cesaris  cesari  et  que  sunt  Dei  Deo  recta  distributione  reddantur.  Super 
eradicando  autem  heretice  pravitatis  errore  auxilium  dabimus  et  operam  enìcacem. 
Possessiones  etiam,  quas  ecclesia  Romana  recuperava,  ab  antecessoribus  nostris  seu 
quibuslibet  aliis  ante  detentas,  liberas  et  quietas  sibi  dimittimus,  ipsamque  ad  eas  obti- 
nendas  bona  fide  promittimus  adiuvare.  Quas  autem  nondum  recuperavit,  '  ad  recu- 
perandoli prò  viribus  erimus  coadiutores;  et  quecumque  ad  manus  nostras  deve- 
nient,  sine  diftìcultate  ei  restituere  satagemus.  Ad  has  pertinet  tota  terra  que  est  a 
Radicophano  usque  Zeperanum,  marchia  Anconitana,  ducatus  Spoletanus,  terra  comi- 
tisse  Mahtildis,  comitatus  Brittenorii,  exarcatus  Rauenne,  Pentapolis  cum  aliis  adia- 
centibus  tetris  expressis  in  multis  privilegiis  imperatorum  et  regum  a  tempore 
Lud[o]wicì,  ut  eas  habeat  Romana  ecclesia  in  perpetuum,  cum  omni  iurisditione, 
districtu  et  honore  suo.  Veruntamen  cum  ad  recipiendam  c[or]onam  imperii  vel  prò 
necessitatibus  ecclesie  ab  apostolica  sede  vocati  venerimus,  de  mandato  summi  pon- 
tificis  recipiemus  procurationes  sive  fodrum  ab  illis.  Adiutores  etiam  erimus  ad  retti- 
nendum  et  deffendendum  Romane  ecclesie  regnum  Sycilie  ac  cetera  iura  que  ad 
ipsam  pertinere  dinoscuntur,  tamquam  devotus  filius  et  catholicus  princeps.  Ut  autem 
hec  omnia  vobis  memorato  sanctissimo  patri  nostro  domino  Innocentio  sacrosancte 
Romane  ecclesie  summo  pontifici  vestrisque  successoribus  per  nos  et  nostros  succes- 
sores  Romanorum  reges  et  imperatores  observentur  firmaque  et  inconvulsa  semper 
permaneant,  presens  privilegium  conscriptum  maiestatis  nostre  aurea  bulla  iussimus 
communiri. 

Testes  autem  hii  sunt:  Sigefridus  Moguntine  sedis  arciepiscopus  apostolica 
sedis  legatus,  Eberhardus  Salzburgensis  arciepiscopus,  Berardus  Barensis  arciepisco- 
pus, Chìinradus  Ratisponensis  episcopus,  Otto  Wirzinburgensis  episcopus,  Manegoldus 
Pattauiensis  episcopus,  Engelhardus  Zizensis  episcopus,  Odacrius  Boemorum  rex, 
Lodwicus  dux  Bawarie,  Liupoldus  dux  Austri?  et  Styrie,  Hermannus  lantgrauius 
Thuringie,  comes  Albertus  de  Eberstein,  comes  Adolfus  de  Sowenburc,  comes  Bur- 
chardus  de  Mannesueld,  comes  Gerhardus  de  Diets,  comes  Ludwicus  de  Wirtem- 
berch,  Gebèhardus  burcrauius  Meigdeburgensis,  Hainricus  de  Stahhelburch,  Wal- 
terus  de  Langenberch,  Hainricus  de  Chalandrino  marescalcus  imperii,  Waltherus 
de  Sypf  pincerna  imperii,  Gwaltherus  Gentilis  comestabulus  regni  Sycilie,  et  alii 
quam  plures. 

i  \Vnt  ano:  «  recuperaverit  .. 


a.  1213  Federico  II  43 

Signum  domini  Frederici  secundi  Romanorum  regis  invici  issimi  (M.)  et  regis 
Sycilie. 

Ego  Chfinradus  Dei  et  apostolico  sedis  gratia  Metensis  episcopus  vice  domini 
Sigefridi  Moguntini  arciepiscopi  et  apostolica  sedis  legati  ac  totius  Germanie  arci- 
cancellarii  recognovi. 

Acta  sunt  hec  anno  domini  nostri  lesu  Christi  millesimo  CCXII1,  indictione 
prima,  regnante  domino  Frederico  secundo  Romanorum  rege  glorioso  et  rege  Sicilie, 
anno  regni  eius  Romani  primo,  Sicilie  vero  XVI. 

Datum  apud  Egram  per  manus  Bertoldi  de  Niffen  regalis  aule  prothonotarii, 
quarto  Idus  lulii. 

Da  Mommi.  Germ.  Histor.,  loc.  cit.  58  s.  (n.  4b-47),  ove  è  detto  che  i  due  privilegi  •  uno 
textu  iungi  potuerunt,  quippe  quac  paucis  modo  locis  iisque  haud  magni  momenti  inter  se 
discrepent  »  :  fu  collazionato  l'autografo  A  A.  Arni.  C.  399  (già  Tnstr.  mise.  C.  fase.  37, n.  I, 
D.  2)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


b)  -  Privilegimn  regìunt  tertium. 

12  luglio  1213. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis,  amen.  Fredericus  secundus  divina 
(avente  clementia  Romanorum  rex  et  semper  augustus  et  rex  Sicilie.  Regnum 
nostrum  tunc  stabiliri  confidimus,  cum  Altissimum,  de  cuius  manu  ea  que  pos- 
sidemus  bona  recepimus,  honoramus.  Tanto  enim  Domino,  qui  bona  tribuit  nobis, 
ad  offerendas  hostias  operis  et  devotionis  astringimur,  quanto  ipsum  misericordem 
in  nobis  et  mirabilem  experimur.  Cognoscentes  igitur  gratiam  que  data  est  nobis 
ab  ipso,  habentes  quoque  pre  oculis  immensa  et  innumera  beneficia  vestirà,  karis- 
sime  domine  et  reverentissime  pater,  protector  et  benefactor  noster  domine  Inno- 
centi Dei  gratia  summe  pontifex  venerande,  per  cuius  beneficium,  operam  et  tute- 
lam  aliti  sumus,  protecti  pariter  et  promoti,  postquam  in  sollecitudinem  vestram 
mater  nostra  felicis  memorie  Constantia  imperatrix  et  Sicilie  regina  ex  ipso  quasi 
utero  nos  iactavit,  vobis,  beatissime  pater,  et  omnibus  successoribus  vestris  catho- 
licis  sancteque  Romane  ecclesie  speciali  matri  nostre  omnem  obedientiam,  honorifì- 
centiam  atque  reverentiam  semper  humili  corde  ac  devoto  spiritu  impendemus,  quam 
predecessores  nostri  reges  et  imperatores  catholici  vestris  antecessoribus  impendisse 
noscuntur,  nichil  exinde  volentes  diminuì,  set  magis  augeri,  ut  nostra  magis  devotio 
enitescat.  Illum  igitur  volentes  abolere  abusum,  quem  interdum  quidam  predecessorum 
nostrorum  exercuisse  dinoscuntur  et  dicuntur  in  electionibus  prelatorum,  concedimus 
et  sancimus,  ut  electiones  prelatorum  libere  et  canonice  fiant,  quatinus  ille  prefi- 
ciatur  ecclesie  viduate  quem  totum  capitulum  vel  maior  et  sanior  pars  ipsius  duxeril 
eligendum,  dummodo  nichil  desit  ei  de  canonicis  institutis.  Appellationes  autem  in 
negotiis  et  causis  ecclesiasticis  ad  sedem  apostolicam  libere  fiant,  earum  prosecu- 
tionem  sive  processum  nullus  impedire  presumat.  Illuni  quoque  dimittimus  et  relu- 
tamus  abusum,  quem  in  occupandis  bonis  decedentium  prelatorum  aut  etiam  eccle- 
siarum  vacantium  nostri  consueverunt  antecessores  committere  prò  motu  proprie 
voluntatis.  Omnia  vero  spiritualia  vobis  et  aliis  ecclesiarum  prelatìs  relinquimus 
libere  disponenda,  ut  que  sunt  cesaris  cesari  et  que  sunt  Dei  Deo  recta  distributionc- 


1 1  Federico  li  a.  1213 

reddantur.  Super  eradicando  autem  heretice  pravitatis  errore  auxilium  dabimus  et 
operam  efficacem.  Possessiones  etiam,  quas  Romana  ecclesia  recuperavit,  ab  ante- 
cessoribus  nostris  seu  quibuslibet  aliis  ante  detentas,  liberas  et  quietas  sibi  dimit- 
timus  et  ipsam  ad  eas  obtinendas  bona  fide  promittimus  adiuvare.  Quas  vero  nondum 
recuperavit  ad  reeuperandum  erimus  prò  viribus  adiutores;  et  quecumque  ad  manus 
nostras  devenient,  sine  diffieultate  ae  mora  ei  restituere  satagemus.  Ad  has  pertinet 
tota  terra  que  est  a  Radicofano  usque  Ceperanum,  marchia  Anconitana,  ducatus 
Spoletanus,  terra  comitisse  Matildis,  comitatus  Brittenorii,  exarchatus  Rauenne,  Pen- 
tapolis,  Massa  Trabaria  cimi  adiacentibus  terris  et  omnibus  aliis  ad  Romanam  eccle- 
siam  pertinentibus,  ut  eas  habeat  Romana  ecclesia  in  perpetuum  cum  omni  iuris- 
dietione,  districhi  et  honore  suo.  Verumtamen  cum  ad  recipiendam  coronam  imperii 
vel  prò  necessitatibus  ecclesie  ab  apostolica  sede  vocati  venerimus,  de  mandato 
summi  pontificis  recipiemus  procurationes  sive  fodrum  ab  ipsis.  Omnia  igitur  supra- 
dicta  et  quecumque  alia  pertinent  ad  Romanam  ecclesiam  de  voluntate  et  conscientia, 
eonsilio  et  consensu  principum  imperii  libere  illi  dimittimus,  renuntiamus  et  resti- 
tuimus,  nccnon  ad  omnem  scrupulum  removendum,  prout  melius  valet  et  efficacius 
intelligi,  coneedimus,  conferimus  et  donamus,  ut  sublata  omnis  contentionis  et  dissen- 
sionis  materia,  firma  pax  et  piena  concordia  in  perpetuum  inter  ecclesiam  et  impe- 
rium  perseverent.  Adiutores  etiam  erimus  ad  retinendum  et  defendendum  ecclesie 
Romane  regnum  Sicilie  cum  omnibus  ad  ipsum  spectantibus  tam  citra  Farum  quam 
ultra,  necnon  Corsicam  et  Sardiniam  ae  cetera  iura  que  ad  eam  pertinere  noscuntur, 
tamquam  devotus  filius  et  catholicus  princeps.  Ut  autem  hec  omnia  memorato  san- 
ctissimo  patri  nostro  domino  Innocentio  sacrosancte  Romane  ecclesie  summo  ponti- 
fici eiusque  successoribus  per  nos  et  nostros  successo res  Romanorum  reges  et  impe- 
ratores  observentur  firmaque  et  inconvulsa  semper  permaneant,  presens  privilegium 
conscriptum  maiestatis  nostre  aurea  bulla  iussimus  communiri. 

Testes  autem  hii  sunt:  Sifridus  Maguntine  sedis  archiepiscopus  apostolice  sedis 
legatus,  Eberhardus  Salzburgensis  archiepiscopus,  Chounradus  Ratisponensis  episco- 
pus,  Otto  Wirzburgensis  episcopus,  Manegoldus  Patauiensis  episcopus,  Engelhardus 
Zizensis  episcopus,  Otacharus  Boemorum  rex,  Lodouicus  dux  Bawarie,  Liupoldus 
dux  Austrie  et  Styrie,  Hermannus  lantgrauius  Thuringie,  comes  Albertus  de  Eber- 
stein,  comes  Adolfus  de  Sowemberc,  comes  Burchardus  de  Mannesueld,  comes 
Gerardus  de  Dets,  comes  Lodouicus  de  Wirtemberhc,  Gebehardus  burcrauius  Meig- 
deburgensis,  Hainricus  de  Stahelberch,  Walterus  de  Langenberch,  Hainricus  de  Cha- 
landina  marescalcus  imperii,  Walterus  de  Sipf  pincerna  imperii,  et  alii  quam  plures. 

Signum  domini  Frcderici  secundi  Romanorum  regis  invictissimi  et  regis  Sicilie. 

Ego  Chunradus  Dei  et  apostolice  sedis  gratia  Metensis  et  Spirensis  episcopus 
imperialis  aule  cancellarius  vice  domini  Sifridi  Maguntini  archiepiscopi  et  apostolice 
sedis  legati  ac  totius  Germanie  archicancellarii  recognovi. 

Acta  sunt  hec  anno  domini  nostri  Iesu  Christi  millesimo  CCXIII,  indictione  prima, 
regnante  domino  Frederico  seeundo  Romanorum  rege  glorioso  et  rege  Sicilie,  anno 
regni  eius  Romani  primo,  regni  vero  eius  Sicilie  XVI. 

Datum  apud  Egram  per  manus  Bertoldi  de  Niffe  regalis  aule  prothonotarii, 
quarto  Idus  lulii. 

Da  Monum.  Germ    Histor.,  [oc,  cit.  60s.  (n.  48). 


a.  1219  Federico  11  45 


3.  -  Promessa  di  Hagenau. 

Settembre  1219. 
a)  -  Privilegium  regium. 

(C.)  In  nomine  Dei  eterni  et  salvatori*  nostri  Iesu  Christi,  amen.  Fridericus 
secundus  divina  favente  elementia  Romanorum  rex  semper  augustus  et  rex  Sicilie. 
Regnum  nostrum  tunc  stabiliri  confidimus,  cum  Altissimum,  de  cuius  manu  ea 
que  possidemus  bona  recepimus,  honoramus.  Tanto  enim  Domino,  qui  bona  tribuit 
nobis,  ad  offerendas  hostias  operis  et  devocionis  astringimur,  quanto  ipsum  miseri- 
cordem  in  nobis  et  mirabilem  '  experimur.  Cognoscentes  igitur  gratiam  que  data 
est  nobis  ab  ipso,  habentes  quoque  pre  oculis  inmensa  et  innumera  beneficia  vestra, 
karissime  domine  et  reverentissime  pater,  protector  et  benefactor  noster  domine 
Honori  Dei  gratia  summe  pontifex  venerande,  per  cuius  benelicium,  operam  et  tutelarli 
aliti  sumus,  protecti  pariter  et  promoti,  postquam  in  sollicitudinem  vestram  mater 
nostra  felicis  memorie  Constancia  imperatrix  et  regina  Sicilie  ex  ipso  quasi  utero 
nos  iactavit,  vobis,  beatissime  pater,  et  omnibus  successoribus  vestris  catholicis  san- 
cteque  Romane  ecclesie,  speciali  matri  nostre,  omnem  obedientiam,  honorifìcentiam 
atque  reyerentiam  semper  humili  corde  ac  devoto  spiritu  inpendemus,  quam  prede- 
cessores  nostri  reges  et  imperatores  catholici  vestris  antecessoribus  inpendisse 
noscuntur,  nichil  exinde  volentes  diminui,  set  magis  augeri,  ut  nostra  magis  devotio 
enitescat.  Illum  igitur  volentes  abolere  abusum,  quem  interdum  quidam  predeces- 
sorum  nostrorum  exercuisse  noscuntur  et  dicuntur  in  electionibus  prelatorum,  con- 
cedimus  et  sancimus,  ut  electiones  prelatorum  libere  et  canonice  fiant,  quatenus  ille 
prericiatur  ecclesie  viduate  quem  totum  capitulum  vel  maior  et  sanior  pars  ipsius 
duxerit  eligendum,  dum  modo  nichil  desit  de  canonicis  institutis.  Appellationes 
autem  in  negociis  et  causis  ecclesiasticis  ad  sedem  apostolicam  libere  fiant,  earum 
prosecutionem  sive  processum  nullus  impedire  presumat.  Illum  quoque  dimittimus 
et  refutamus  abusum,  quem  in  occupandis  bonis  decedentium  prelatorum  aut  etiam 
ecclesiarum  vacantium  nostri  consueverunt  antecessores  committere  prò  motu  proprie 
voluntatis.  Omnia  vero  spiritalia  vobis  et  aliis  ecclesiarum  prelatis  relinquimus  libere 
disponenda,  ut  que  sunt  cesaris  cesari  et  que  sunt  Dei  Deo  recta  distributione  red- 
dantur.  Super  eradicando  autem  heretice  pravitatis  errore  auxilium  dabimus  et 
operam  efficacem.  Possessiones  etiam,  quas  Romana  ecclesia  recuperavit,  ab  anteces- 
soribus nostris  seu  quibuslibet  aliis  ante  detentas,  liberas  et  quietas  sibi  dimittimus 
et  ipsam  ad  eas  obtinendas  bona  fide  promittimus  adiuvare.  Quas  vero  nondum 
recuperavit  ad  recuperandum  erimus  prò  viribus  adiutores;  et  quecumque  ad  manus 
nostras  devenient,  sine  dirficultate  ac  mora  ei  restituere  satagemus.  Ad  has  pertinet 
tota  terra  que  est  a  Radicotono  usque  Ceperanum,  marchia  Anchonitana,  ducatus 
Spoletanus,  terra  comitisse  Mahtildis,  comitatus  Brutenorii,  exarcatus  Rauenne,  Pen- 
tapolis,  Massa  Trabaria  cum  adiacentibus  terris  et  omnibus  aliis  ad  Romanam  eccle- 
siam  pertinentibus,  ut  eas  habeat  Romana  ecclesia  in  perpetuum  cum  omni  iuridi 
ctione,  districtu  et  honore  suo.  Verumtamen  cum  ad  recipiendam  coronam  imperii 
vel  prò  necessitatibus  ecclesie  ab  apostolica  sede  vocati  venerimus,2  de  mandato 

>  Weilaxd:  «  miserabilem  ». 
s  Weiland.  <  venirc-mus  ». 


II. 


Federico  II  »•  1221 


summi  pontìficis  recipiemus  procurationes  sive  fodrum  ab  ipsis.  Omnia  igitur  supra- 
dicta  et  quecumque  alia  pertinent  ad  Romanam  ecclesiam  de  voluntate  et  con- 
scientia,  Consilio  et  consensi!  principimi  imperi]  libere  LUÌ  dimittimus,  renunciamus 
c<  restituimus,  nec  non  ad  omnem  scrupulum  removendum,  prout  melius  valet  et  effi- 
catìus  intelligi,  concedimus,  conferimus  et  donamus,  ut  sublata  omnis  contentionis 
et  dissonsionis  materia,  firma  pax  et  piena  concordia  inter  ecclesiam  et  imperium 
perseverent.  Adiutores  etiam  erimus  ad  retinendum  et  defendendum  ecclesie  Romane 
regmim  Sicilie  cum  omnibus  ad  ipsum  spectantibus  tam  citra  Farum  quam  ultra, 
nec  non  Corsicam  et  Sardiniam  ac  cetera  iura  que  ad  eam  pertinere  noscuntur, 
lamquam  devotus  fìlius  et  catholicus  princeps.  Ut  autem  hec  omnia  memorato  san- 
cissimo patri  nostro  domino  Honorio  sacrosancte  Romane  ecclesie  summo  pontifici 
eiusque  successoribus  per  nos  et  nostros  successores  Romanorum  reges  et  impera- 
lores  observentur  iirmaque  et  inconvulsa  semper  permaneant,  presens  privilegium 
conscriptum  maiestatis  nostre  aurea  bulla  iussimus  communiri. 

Testes  mi  sunt:  Henricus  Argentinus  episcopus,  Henricus  Basiliensis  episcopus, 
abbas  Sancti  Galli,  Vgo  abbas  Morbacensis,  Golfradus  abbas  de  Wicziburc,  Tibaldus 
dux  Lotheringie,  comes  Egeno  de  Vrahc,  comes  Lodowicus  de  Wirtinberc,  comes 
Euerardus  de  Ellinstein,  Henricus  de  Niffen,  et  alii  quam  plures. 

Signum  domini  Friderici  Dei  grada  Romanorum  regis  semper  augusti  (M.)  et 
regis  Sicilie. 

Ego  Conradus  Dei  et  apostolice  sedis  gratia  Metensis  et  Spirensis  episcopus  inpe- 
rialis  aule  cancellarius  vice  domini  Sifridi  Maguntini  archiepiscopi  et  tocius  Germa- 
nie archicancellarii  recognovi. 

Acta  sunt  hec  anno  dominice  incarnationis  millesimo  ducentesimo  nonodecimo 
mense  Septembr.  indictione  octava,  regnante  domino  Fr.  secundo  Romanorum  rege 
glorioso  et  rege  Sicilie,  anno  Romani  regni  ipsius  in  Germania  septimo,  et  in  Sicilia 
vicesimo  secundo  ;  feliciter  amen. 

Dat.  apud  Hagnowe  per  manus  Henrici  regalis  aule  prothonotarii,  anno,  mense 
et  indictione  prescriptis. 

Da  Moniim.  Cerni.  Histor.,  loc.  cit.  78  s.  (n.  65),  con  nuova  collazione  dell'autografo 
in  AA.  Arni.  I-XVHI  25  (già  Arni.  I,  e.  TV,  n.  1)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


b)  -  Coiifìriiiatio  ut  lamenti  Hagenoweiisis. 

(ramaio  1221. 

Fredericus  divina  favente  clementia  Romanorum  imperator  semper  augustus  et 
rex  Sicilie.  Per  presens  scriptum  notum  facimus  tam  presentibus  quam  iuturis,  quod 
nobis  existentibus  anno  preterito  in  mense  Septembri  octave  indictionis  apud  Age- 
noue  fieri  fecimus  quoddam  scriptum  ad  mandatum  karissimi  in  Christo  patris 
domini  H.  sancte  Romane  ecclesie  summi  pontìficis  et  nuntiorum  eius,  quod  con- 
ti nebat: 

In   nomine  sancte  et  individue  Trinitatis,  amen.  Ego  Fridericus  secundus 

Dei  gratia  Romanorum  rex  semper  augustus  et  rex  Sicilie  tibi  domino  meo  san- 
ciissimo  et  patri  karissimo  Honorio  pape  tertio  tuisque  successoribus  et  ecclesie 
Romane,  presentibus  subscriptis  principibus  imperii  et  nobilibus,  spondeo,  polliceor, 


a.  1^1 


Federico  II  47 


promitto  et  iuro:  quod  omnes  possessione^,  honores  et  iura  Romane  ecclesie  pio 
posse  meo  bona  fide  protegam  et  servabo.  Possessiones  autem,  quas  ecclesia 
Romana  recuperava,  liberas  et  quietas  sibi  dimittam  et  ipsam  ad  eas  retinendas 
bona  fide  iuvabo;  quas  autem  nondum  recuperavit,  adiutor  ero  ad  recuperandum, 
et  recuperatarum  secundum  posse  meum  ero  sine  fraude  defensor.  Et  quecumque 
ad  manus  nostras  devenient,  sine  difficultate  restituere  procurabo.  Ad  has  pertinct 
tota  terra  que  est  a  Radicofano  usque  Ceperanum,  exarcatus  Ravenne,  Pentapolis, 
marchia  Anconitana,  ducatus  Spoletanus,  terra  comitisse  Mahthildis,  comitatus  Brit- 
tenorii  cum  adiacentibus  terris  expressis  in  multis  privilegio  impcratorum  a  tem- 
pore Lodoyci.  Has  omnes  prò  posse  meo  restituam  et  quiete  dimittam  cum  omni 
iurisdictione,  districtu  et  honore  suo.  Verumtamen  cum  ad  recipiendam  coronam 
imperii  vel  pio  necessitatibus  ecclesie  ab  apostolica  sede  vocatus  accessero,  de 
mandato  summi  pontificis  accipiam  procurationem  ab  eis.  Adiutor  etiam  ero  ad 
retinendum  et  defendendum  ecclesie  Romane  regnum  Sicilie.  Tibi  etiam  domino  meo 
Honorio  pape  et  successoribus  tuis  omnem  obedientiam  et  honorificentiam  exhibebo, 
quam  devoti  et  catholici  imperatores  consueverunt  sedi  apostolice  exhibere.  Et  si 
propter  negocium  meum  Romanam  ecclesiam  oportuerit  incurrere  guerram,  subve- 
niam  ei,  sicut  necessitas  postulaverit,  in  expensis.  Omnia  vero  supradicta  tam  iura- 
mento  quam  scripto  firmabo,  cum  imperii  fuero  coronam  adeptus. 

Principes  autem  imperii  et  nobiles,  coram  quibus  iuravi,  hii  sunt  :  Henricus  Argen- 
tinus  episcopus,  Henricus  Basiliensis  episcopus,  abbas  sancti  Galli,  Ugo  abbas  Mor- 
bacensis,  Golfradus  abbas  de  Wicziburc,  Tibaldus  dux  Lotheringie,  comes  Egeno  de 
Vrahc,  comes  Lodowicus  de  Wirtiberc,  comes  Everardus  de  Helfinstein,  Henricus 
de  Niffen,  et  quam  plures  ahi. 

Actum  apud  Hagnowe,  anno  dominice  incarnationis  millesimo  ducentesimo  nono 
decimo,  mense  Septembris,  indictione  octava. 

Nos  autem  pre  oculis  habentes  dilectionis  et  grafie  puritatem,  quam  predictus 
pater  noster  summus  pontifex  in  nostra  promotione  laudabiliter  dignoscitur  habuisse, 
et  quod  de  bono  in  melius  ad  exaltationem  nostram  intendit,  scriptum  ipsum,  sicut 
continetur  superius,  confìrmamus  et  volumus  ab  omnibus  observari,  et  ad  maiorem 
securitatem  presens  scriptum  fieri  fecimus  bulla  aurea  typario  nostre  maiestatis 
impressa  fìrmatum. 

Datum  Capue  post  curiam  sollempniter  celebratam,  anno  dominice  incarnationis 
millesimo  ducentesimo  vicesimo  primo,  mense  Ianuarii,  indictione  nona  et  anno  imperii 
nostri  primo;  feliciler  amen. 

Da  Mommi.  Genti  Histor.,  toc.  cit.  113s.  (n.90),  ma  il  giuramento  di  Hagenau  da  ibid. 
79s.  (n.  66),  collazionatone  l'autografo  in  AA.  I-XVIII 26  (già  Arni.  I,  e.  IV,  n.  2)  nell'Ar- 
chivio segreto  Vaticano. 


48  Giovanni  Stizza  Terra  re  d'Inghilterra  a.  1212 


XII. 

PROMESSE  DI  GIOVANNI  SENZA  TERRA  RE  D'INGHILTERRA. 


1.  -  Pace  coi  prelati  del  regno. 

27  febbraio  1212. 

a)  -  Lettera  ti' Innocenzo  III,  che  fissa  le  condizioni. 

Joanni  illustri  regi  Angliae,  spiritum  consilii  sanioris. 

Auditis  verbis  nuntiorum  tuorum,  qui  ad  nostrani  praesentiam  pervenerunt,  etsi 
non  illa  nobis  ex  parte  tua  suftìcienter  obtulerint  quae  sunt  ad  satisfactionem  suffi- 
cientia  competentem  super  multis  et  magnis  injuriis  et  jacturis  quas  longo  jam 
tempore  intulisti  Ecclesiae  Anglicanae  contra  divini  nominis  gloriam  et  apostolicae 
sedis  honorem,  in  periculum  animae  ac  dispendium  iamae  tuae,  adhuc  tamen  expe- 
riri  volentes  utrum  te  revocare  possimus  ab  errore  ad  veritatem,  ecce  tibi  bene- 
dictionem  et  maledictionem  proponimus,  ejusexemplo  qui  per  Moysem  iamulum  suum 
benedictiones  et  maledictiones  proposuit  nliis  Israel,  ut  eligas  quam  malueris,  vel 
benedictionem,  si  satisfeceris,  ad  salutem,  vel  maledictionem,  si  contempseris,  ad 
ruinam.  Licet  enim  quasdam  nobis  litteras  destinaveris,  quibus  asseruisti  habiturum 
te  ratum  quidquid  abbas  de  Belloloco  et  frater  A.  Marcel  '  et  alii  quatuor  nuntii  tui 
super  negotio  Cantuariensis  Ecclesiae  agerent  coram  nobis,  quia  tamen  ex  iis  non- 
nisi  tres  ad  nostram  pervenere  praesentiam,  ii  sine  aliis  nihil  facere  poterant  secundum 
earumdem  continentiam  litterarum.  Praeterea  non  agitur  tantum  de  negotio  Cantua- 
riensis Ecclesiae,  sed  totius  Ecclesiae  Anglicanae,  quam  impie  persequendo  niteris 
ancillare:  propter  quod  anathematis  meruisti  vinculo  innodari.  li  vero  tres  nuntii 
nobis  ad  ultimum  obtulerunt  quod  secundum  illam  formam  satisfacere  promittebas 
quam  per  dilectos  hlios  Pandulphum  subdiaconum  et  fratrem  Durandum  familiares 
nostros  tibi  curavimus  destinare.  Verum  cum  per  te  steterit  quo  minus  secundum 
eamdem  formam  pax  fuerit  reformata,  et  postea  peiora  prioribus  attentaveris,  nos 
ad  eam,  quae  prò  maiori  parte  gratiam  continebat,  minime  iam  tenemur,  cum  ipsa 
gratia  reddideris  te  indignum.  Ut  autem  vincamus  in  bono  malum  et  omnem  tibi 
excusationis  materiam  auferamus,  adhuc  eam  parati  sumus  servare,  si  usque  ad 
Kalendas  Junii  proxime  venturas  per  juramenta  quatuor  baronum  tuorum  juran- 
tium,  te  praesente  ac  mandante,  in  animam  tuam,  et  per  patentes  tuas  litteras  repro- 
miseris  quod  eam  lìdeliter  et  efficaciter  adimplebis  secundum  expositiones  et  expla- 
nationes  quas  ad  omnis  dubitationis  scrupulum  removendum  duximus  adhibendas,  et 
infra  eumdem  terminum  hoc  totum  significaveris  per  tuas  patentes  litteras  venera- 
bili fratri  nostro  Stephano  Cantuariensi  archiepiscopo  et  qui  cum  eo  sunt  episcopis 
suis.  Alioquin  eius  exemplo  qui  populum  suum  de  servitine  Pharaonis  in  manu  valida 

1  /.'.  ,.  i  ii.    .  \i  .i  celi  •. 


a.  1212 


Giovanni  Sema  Jena  re  ^Inghilterra  49 


liberavit,  Anglicanam  Ecclesiam  in  forti  brachio  de  servitute  tua  studebimus  liberare; 
praedicentes  nunc  tibi  veraciter  et  constanter  quod  si  pacem  recipere,  cum  vales, 
non  vis,  cum  volueris  non  valebis,  eritque  inutilis  poenitentia  post  ruinam;  sicut  per 
eorum  exempla  potes  cognoscere  qui  diebus  istis  umilia  praesumpserunt.  Formam 
vero  quam  praefatis  nuntiis  nostris  injunximus  praesentibus  tibi  litteris  mittimus 
interclusam. 

Expositiones  autem  et  explanationes  sunt  istae.  In  primis  itaque  solemniter  et 
absolute  jurabis  stare  mandatis  nostris  coram  legato  vel  delegato  nostro  super 
omnibus  prò  quibus  a  nobis  exeommunicatus  existis,  et  veram  pacem  ac  plenam 
securitatem  praestabis  venerabilibus  fratribus  Stephano  Cantuariensi  archiepiscopo, 
Willelmo  Londoniensi,  Eustachio  Eliensi,  Aegidio  Herefordensi,  Jocelino  Bathoniensi, 
et  Huberto  Lincolniensi  episcopis,  ac  dilectis  filiis  priori  et  monachis  Cantuarien- 
sibus,  Roberto  quoque  filio  Walteri,  et  Eustachio  de  Vesci,  nec  non  caeteris  clericis 
et  laicis  hoc  negotium  contingentibus,  praestando  simul  coram  eodem  legato  vel 
delegato  nostro  publice  juramentum  quod  ipsos  cum  suis  nec  laedes  nec  laedi  facies 
aut  permittes  in  personis  et  rebus,  eisque  omnem  indignationem  dimittes,  et  in  gra- 
tiam  tuam  eosdem  recipies,  ac  bona  fide  tenebis,  quodque  praefatos  archiepiscopum  et 
episcopos  non  impedies  nec  permittes  aut  facies  impediri  quo  minus  ipsi  libere  suum 
exsequantur  officium,  et  piena  suae  jurisdictionis  auctoritate,  prout  debent,  utantur; 
et  super  iis  tam  nobis  quam  ipsi  archiepiscopo  et  singulis  episcopis  tuas  patentes 
litteras  exhibebis,  faciens  ab  episcopis  et  comitibus  ac  baronibus  tuis,  quot  et  quos 
praefati  archiepiscopus  et  episcopi  postulaverint,  juramenta  et  patentes  eorum 
litteras  exhiberi  quod  ipsi  bona  fide  studebunt  ut  haec  pax  et  securitas  firmiter 
observetur.  Et  si  forte  (quod  Deus  avertat),  per  te  ipsum  vel  alios  contraveneris, 
ipsi  prò  Ecclesia  contra  violatores  securitatis  et  pacis  mandatis  apostolicis  inhae- 
rebunt,  tuque  perpetuo  custodiam  vacantium  Ecclesiarum  amittes.  Quod  si  forte 
nequiveris  eos  ad  hanc  ultimam  juramenti  partem  inducere,  videlicet  quod  si  per 
teipsum  vel  alios  contraveneris,  ipsi  prò  Ecclesia  contra  violatores  securitatis  et 
pacis  mandatis  apostolicis  inhaerebunt,  tu  propter  hoc  nobis  ac  Romanae  Ecclesiae 
per  tuas  patentes  litteras  obligabis  omne  jus  patronatus  quod  habes  in  Ecclesiis 
Anglicanis.  Omnes  autem  litteras  quae  prò  securitate  praedictorum  sunt  exhibendae 
praefatis  archiepiscopo  et  episcopis  ante  suum  ingressum  in  Angliam  destinabis. 
Si  vero  tibi  placuerit,  saepefati  archiepiscopus  et  episcopi  praestabunt,  salvo  honore 
Dei  et  Ecclesiae,  juratoriam  et  litteratoriam  cautionem  quod  ipsi  nec  per  se  nec 
per  alios  contra  personam  vel  coronam  tuam  aliquid  attentabunt,  te  illis  praedi- 
ctam  securitatem  et  pacem  illibatam  servante.  De  ablatis  autem  plenam  restitu- 
tionem  et  de  damnis  recompensationem  sufficientem  omnibus1  impendes,  tam  cle- 
ricis 2  quam  laicis  3  universis  ad  hoc  negotium  pertinentibus,  non  solum  rerum, 
verum  4  etiam  libertatum,  eisque  libertates  redditas  conservabis,  archiepiscopo  qui- 
dem  et  episcopo  Lincolniensi  a  tempore  suae  confirmationis,  aliis  autem  a  tempore 
discordiae  inchoatae. 

1  Reg.  Val.  om. 

-  Reg.  Val.  :  >  clericis  omnibus  ■. 
3  Reg.  Val.:  «  quam  etiam  laicis  ». 
»  Reg.  Vai.:  «  sed  ». 


50  Giovanni  Senza   Terra  re  d'Inghilterra  a.  1212 


Nec  obstabit  aliqua  pactio  vel  promissio  seu  concessici  quominus  et  damna  recom- 
pensentur  et  restituantur  ablata  tam  vivorum  quam  etiam  defunctorum.  '  Nec  de  ablatis 
aliquid  retinebis  praetextu  servitii  quod  tibi  dcbuerit  impendi;  sed  postea  tibi  debita 
prò  servitio  compensatio  tribuetur;  statimque  facies  omnesquos  detines  clericos  abso- 
lute  dimitti  ac  restitui  propriae  ìibertati,  et  etiam  laicos  qui  occasione  hujus2  negotii 
detinentur.  Incontinenti  quoque  post  adventum  illius  qui  te  debebit  absolvere  facies  de 
parte  restitutionis  ablatorum  octo  milia  librarum  legalium  sterlingorum  prò  persolven- 
dis  debitis  et  faciendis  expensis,  nuntiis  praedictorum  archiepiscopi  et  episcoporum 
ac  monachorum  Cantuariensium  assignari  sine  impedimento  quolibet  per  tuam  potesta- 
tem  ad  eos  libere  deferenda,  ut  expediti  revertantur  in  Angliam  honorifice  revocati, 
videlicet  Stephano  Cantuariensi  archiepiscopo  duo  milia  et  quingentas  libras,  Willelmo 
Londoniensi  episcopo  septingentas  et  quinquaginta  libras,  Eustachio  Eliensi  mille  et 
quingentas  libras,  Aegidio  Herefordensi  septingentas  et  quinquaginta  libras,  Joee- 
lino  Bathoniensi  septingentas  et  quinquaginta  libras,  Huberto  Lincolniensi  septin- 
gentas et  quinquaginta  libras,  priori  et  monachis  Cantuariensibus  mille  libras. 3  Sed 
protinus4  absque  mora  postquam  pacem  istam  duxeris  acceptandam  resignari  facies 
archiepiscopo  et  episcopis,  et  clericis  ac  Ecclesiis  universis  in  manibus  nuntiotum 
vel  procuratorum  ipsorum  omnia  immobilia  cum  administratione  libera  eorumdem, 
et  in  pace  dimitti.  Interdictum  etiam  vulgariter  utlagatio  nuncupatum,  quod  proponi 
fecisti  contra  personas  ecclesiasticas,  publice  revocabis,  protestando  per  tuas  patentes 
litteras  archiepiscopo  tribuendas  id  ad  te  de  personis  ecclesiasticis  nullatenus  per- 
tinere,  quodque  illud  de  caetero  contra  personas  ecclesiasticas  non  facies  promul- 
gare Revocabis  praeterea  utlagationem  laicorum  ad  hoc  negotium  pertinentium,  et 
remittes  hominia  quae  post  interdictum  ab  ecclesiarum  hominibus  recepisti  praeter 
regni  consuetudinem  et  ecclesiasticam  libertatem.  Si  vero  super  damnis  vel  ablatis 
aut  eorum  quantitate  vel  aestimatione  quaestio  fuerit  de  facto  suborta,  per  legatum 
aut  delegatum  nostrum  receptis  probationibus  publice  terminetur.  Et  his  omnibus 
rite  peractis,  relaxabitur  sententia  interdicti.  Super  caeteris  autem  capitulis  si  quae 
fuerint  dubitationes  subortae,  de  quibus  merito  valeat  dubitari,  nisi  per  legatum 
vel  delegatum  nostrum  de  partium  fuerint  voluntate  sopitae,  ad  nostrum  referantur 
arbitrium,  ut  quod  super  iis  decreverimus  observetur.  Remittimus  igitur  ad  tuam 
regalem  praesentiam  praefatum  subdiaconum  et  familiarem  nostrum  Pandulphum, 
nobis  et  fratribus  nostris  merito  suae  probitatis  acceptum,  fideliter  consulentes  ut  his 
quae  tibi  ex  parte  nostra  suggesserit  omni  dubitatone  postposita  benevolum  imper- 
tiaris  assensum. 

Datum  Laterani,  III  Kal.  Martii,  pontificatus  nostri  anno  quinto  decimo. 

Da  Mk.ni-,  Patrol.  lai, CCXVI, 772-776,  collazionato  il  Reg.  Vat.8,  f.  132'-133r  nell'Ai* 
chlvlo  secreto  Vaticano. 


1  Rt  ^.   Val.  :  1  morruoruni  ». 
-  J\'i x-  Val,:  •  huiusmodi  ». 

li  "    livi  1    1    1  ioe  Londra,  Batti,  Ely,  Heri  ford  e  Lincoln. 
,  Id,  «et». 


a.  1813  Giovanni  Senza  Terra  re  d'Inghilterra  51 


b)  -  Lettera  con  cai  il  re  neretta  le  condieioni. 

13  nitigi;io  1213. 

Joannes  Dei  gratia  rex  Angliae,  dominus  Hiberniae,  dux  Normaniac  '  et  Aqui- 
taniae,  comes  Andegavensis,  omnibus  praesentes  litteras  inspecturis  salutem.  Per 
has  patentes  litteras  sigillo  nostro  munitas  volumus  esse  notum  quod  nobis  praesen- 
tibus  et  mandantibus  ii  quatuor  nostri  barones,  scilicet  Willelmus !  comes  Sarisberiae 
frater  noster,  Reginaldus  comes  Bononiensis,  Willelmus  comes  Warennae,  Willelmus 
comes  de  Ferraria,  juraverunt  in  animam  nostrani  quod  nos  subscriptam  pacis 
formam  bona  fide  curabimus  per  omnia  observare.  In  primis  itaque  solemniter  et 
absolute  jurabimus  stare  mandatis  domini  papae  coram  eius  legato  vel  delegato 
super  omnibus  prò  quibus  exeommunicati  sumus  ab  ipso,  et  veram  pacem  ac  plenam 
securitatem  praestabimus  venerabilibus  viris  Stephano  Cantuariensi  archiepiscopo, 
Willelmo  Londoniensi,  Eustachio  Eliensi,  Aegidio  Herefordensi,  Jocelino  Bathoniensi  et 
Huberto  Lincolniensi  episcopis,  priori  quoque  ac  monachis  Cantuariensibus,  et  Roberto 
(ìlio  Walteri,  ac  Eustachio  de  Vesci,  nec  non  et3  caeteris  clericis  ac  laicis  hoc  negotium 
contingentibus,  praestando  simul  coram  eodem  legato  vel  delegato 4  publice  jura- 
mentum  quod  ipsos  cum  suis  nec  laedemus  nec  laedi  faciemus  vel  permittemus  in 
personis  vel  rebus,  eisque  dimittemus  omnem  indignationem,  et  in  gratiam  nostram 
recipiemus  eosdem  ac  tenebimus  bona  fide,  quodque  praefatos  archiepiscopum  et 
episcopos  non  impediemus  nec  faciemus  aut  permittemus  aliquatenus  impediri  quo 
minus  ipsi  libere  suum  exsequantur  oftìcium  et  piena  suae  jurisdictionis  auctoritate, 
prout  debent,  utantur;  et  super  iis  tam  domino  papae  quam  ipsi  archiepiscopo  et 
singulis  episcopis  nostras  patentes  litteras  exhibebimus,  facientes  ab  episcopis  et 
comitibus  ac  baronibus  nostris,  quot  et  quos  praefati  archiepiscopus  et  episcopi  postu- 
laverint,  juramenta  et  eorum  patentes  litteras  exhiberi  quod  ipsi  bona  fide  stude- 
bunt  ut  haec  pax  et  securitas  firmiter  observetur.  Et  si  forte  (quod  Deus  avertat), 
per  nos  ipsos  vel  alios  contravenerimus,  ipsi:'  prò  Ecclesia  contra  violatores  securi- 
tatis  et  pacis  mandatis  apostolicis  inhaerebunt,  nosque  perpetuo  vacantium  eccle- 
siarum  custodiam  amittamus. 

Quod  si  forte  nequiverimus  eos  ad  hanc  ultimam  juramenti  partem  inducere, 
vidclicet  quod  si  per  nos  ipsos  vel  alios  contravenerimus,  ipsi  prò  Ecclesia  contra 
violatores  securitatis  et  pacis  mandatis  apostolicis  inhaerebunt,  nos  propter  hoc 
domino  papae  ac  Ecclesiae  Romanae  per  nostras  patentes  litteras  obligabimus1''  omne 
jus  patronatus  quod  habemus  in  Ecclesiis  Anglicanis.  Et  omnes  litteras  quae  prò 
securitate  praedictorum  sunt  exhibendae  praefatis  archiepiscopo  et  episcopis  ante 
suum  ingressum  in  Angliam  transmittemus.  Si  vero  nobis  placuerit,  saepefati  archie- 
piscopus et  episcopi  praestabunt,  salvo  honore  Dei  et  Ecclesiae,  juratoriam  et  litte- 


1  Mickf,  contro  la  su;i  fonte:  .  N'urthmanniae  ». 

8  Cosi,  rettamente,  Reg.  Vut.  invece  del  ■  Walterus  •  di  Migne. 

1  Reg.  Val.  "m. 

1  /?<X.  Voi. :  «subdelegato». 

"  Migse  :   *  ipse  ». 

<■  Migne  ci  Baluzb,  da  cui  prende:  «  obligavimus  ». 


Giovanili  Senea  tetra  re  d'Inghilterra  a.  1218 


ratoriam  cautionem  quod  ipsi  nec  per  se  nec  per  alios  contra  personam  vel  coronam 
nostrani  aliquid  attentabunt,  nobis  praedictam  eis  securitatem  et  pacem  servantibus 
illibatam.  De  ablatis  autem  plenam  restitutionem  et  de  damnis  recompensationem 
sufficientem  omnibus  impendemus,  tam  clericis  omnibus  quam  etiam  laicis  universis 
ad  hoc  negotium  pertinentibus,  non  solum  rerum,  sed  etiam  libertatum,  et  restitulas 
conservabimus  libertates,  archiepiscopo  quidem  et  episcopo  Lincolniensi  a  tempore 
suae  contirmationis,  aliis  autem  a  tempore  discordiae  inchoatae.  Nec  obstabit  aliqua 
pactio  vel  promissio  seu  concessio  quo  minus  et  damna  recompensentur  et  resti- 
tuantur  ablata  tam  vivorum  quam  etiam  defunctorum.  '  Nec  de  iis  aliquid  retine- 
bimus  praetextu  servitii  quod  debuerit  nobis  impendi,  sed  postea  debita  nobis  prò 
servitio  recompensatio  tribuetur.  Statimque  omnes  quos  detinemus  clericos  faciemus 
absolute  dimitti  ac  restituì  propriae  libertati,  et  etiam  laicos  qui  occasione  hujus 
negotii  detinentur.  Incontinenti  quoque  post  adventum  illius  qui  nos  debebit  absol- 
vere  faciemus  de  parte  restitutionis  ablatorum  octo  millia  librarum  legalium  ster- 
lingorum  prò  persolvendis  debitis  et  faciendis  expensis  nuntiis  praedictorum  archie- 
piscopi et  episcoporum  ac  monachorum  Cantuariensium  assignari,  sine  impedimento 
quolibet  per  potestatem  nostram  ad  eos  libere  deferenda,  ut  expediti  revertantur  in 
Angliam  honorifice  revocati,  videlicet  Stephano  Cantuariensi  archiepiscopo  duo  millia 
et  quingentas  libras,  Willelmo  Londoniensi  septingentas  et  quinquaginta  libras,  Eusta- 
chio Eliensi  mille  et  quingentas  libras,  Aegidio  Herefordensi  septingentas  et  quin- 
quaginta libras,  Jocelino  Bathoniensi  septingentas  et  quinquaginta  libras,  Huberto 
Lincolniensi  septingentas  et  quinquaginta  libras,  priori  et  monachis  Cantuariensibus 
mille  libras.  Sed  protinus  absque  mora  postquam  pacem  istam  duxerimus  acce- 
ptandam  resignari  faciemus  archiepiscopo  et  episcopis  et  clericis  ac  ecclesiis  uni- 
versis in  manibus  nuntiorum  vel  procuratorum  ipsorum  omnia  immobilia  cum  admi- 
nistratione  libera  eorumdem  et  in  pace  dimitti.  Interdictum  vero  vulgariter  utlagatio 
nuncupatum,  quod  proponi  fecimus  contra  personas  ecclesiasticas,  publice  revoca- 
bimus,  protestando  per  nostras  patentes  litteras  archiepiscopo  tribuendas  id  ad  nos 
de  personis  ecclesiasticis  nullatenus  pertinere,  quodque  illud  de  caetero  contra  per- 
sonas ecclesiasticas  nullatenus  faciemus  proponi.  Revocantes  praeterea  utlagationem 
laicorum  ad  hoc  negotium  pertinentium,  et  remittentes  hominia  quae  post  inter- 
dictum recepimus 2  ab  ecclesiarum  hominibus  praeter  regni  consuetudinem  et  eccle- 
siasticam  libertatem.  Si  vero  super  damnis  vel  ablatis  aut  eorum  quantitate  vel  aesti- 
matione  quaestio  fuerit  de  facto  suborta,  per  legatum  vel  delegatum  domini  papae 
receptis  probationibus  publice  terminetur.  Et  his  omnibus  rite  peractis,  relaxabitur 
sententia  interdicti.  Super  caeteris  autem  capitulis  si  quae  fuerint  dubitationes 
subortae,  de  quibus  merito  valeat  dubitari,  nisi  per  legatum  vel  delegatum  domini 
papae  de  partium  fuerint  voluntate  sopitae,  ad  ipsius  referantur  arbitrium,  ut  super 
iis  quod  ipse  decreverit  observetur.  Teste  me  ipso,  apud  Doveram  13  die  Maii,  anno 
regni  nostri  quarto  decimo. 

Da    MlGNE,    loc.  cit.    876-878,  collazionato   il    Reg.    Vat.  8,  f.   154    (Archivio   segreto 
Vaticano). 


•  mortuorum 

i  iims  ., 


a.  1^13  Giovanni  Senea  Terra  re  d'Inghilterra  53 


e).  -  Lettera  di  Innocenzo  III  ai  prelati. 

31  ottobre  1213. 

Dublinensi  archiepiscopo  et  Norwicensi  et  Wintoniensi  episcopis,  et  nobilibus 
viris  Guillelmo  Saresberiensi,  G.  filio  Petri  Essexiae,  R.  Boloniae,  R.  Cestriae,  W.  Vua- 
ranniae,  W.  marescallo  Pambrociae,  R.  li  Bigot  Norfolciae,  W.  Arundelli,  Guillelmo 
de  Ferr.  et  Saero  '  Wintoniae  comitibus,  et  R.  filio  Rogeri  ;  W.  Brigerte,  R.  de  Ros, 
G.  filio  Ranfredi,2  R.  de  Mortuomari,  P.  filio  Heberti,  et  W.  de  Albiniaco. 

In  forma  concordiae  qua3  cum  multa  deliberatione  providimus  prò  reformanda 
pace  inter  charissimum  in  Christo  filium  nostrum  Joannem  Anglorum  regem  illu- 
strem  et  Ecclesiam  Anglicanam  hoc  inter  caetera  continetur  expressum,  quod  idem 
rex  veram  pacem  et  plenam  securitatem  praestabit  venerabilibus  viris  Stephano 
Cantuariensi  archiepiscopo,  Willelmo  Londoniensi,  Eustachio  Eliensi,  Aegidio  Here- 
fordensi,  Jocelino  Bathoniensi  et  Huberto  Lincolniensi  episcopis,  priori  quoque  ac 
monachis  Cantuariensibus  et  Roberto  filio  Walteri  ac  Eustachio  de  Vesci,  nec  non 
caeteris  clericis  ac  laicis  hoc  negotium  contingentibus,  praestando  simul  coram  legato 
vel  delegato  nostro  publice  juramentum  quod  ipsos  cum  suis  nec  laedet  nec  laedi 
faciet  vel  permittet  in  personis  vel  rebus,  eisque  omnem  indignationem  dimittet,  et 
in  gratiam  suam  eosdem  recipiet  ac  bona  fide  tenebit,  quodque  praefatum  archiepi- 
scopum  et  episcopos  non  impediet  nec  faciet  aut  permittet  aliquatenus  impediri  quo- 
minus  ipsi  libere  suum  exsequantur  officium  et  piena  suae  jurisdictionis  auctoritate, 
prout  debent  utantur,  et  super  iis  tam  nobis  quam  ipsi  archiepiscopo  et  singulis  epi- 
scopis suas  patentes  litteras  exhibebit,  faciens  ab  episcopis  et  comitibus  ac  baronibus 
suis,  quot  et  quos  praefati  archiepiscopus  et  episcopi  postulaverint,  juramenta  et 
eorum  patentes  litteras  exhiberi  quod  ipsi  bona  fide  studebunt  ut  haec  pax  et  secu- 
ritas  firmiter  observetur,  et  si  forte  (quod  Deus  avertat),  idem  rex  per  seipsum  vel 
alios  contravenerit,  ipsi  prò  Ecclesia  contra  violatores  securitatis  et  pacis  mandatis 
apostolicis  inhaerebunt,  ac  dictus  rex  perpetuo  custodiam  vacantium  Ecclesiarum 
amittat.  Sane  intelleximus  vos  prò  praescripta  securitate  ac  pace  jurasse  vestrasque 
patentes  litteras  tradidisse.  Unde  per  apostolica  vobis  scripta  mandamus  quatenus 
ad  consummandam  et  conservandam  formam  ejusdem  securitatis  et  pacis  diligens 
studium  impendatis  et  operam  efficacem.  Ne  quis  autem  ex  hujus  vinculo  cautionis 
occasionem  assumat  contra  praefatum  regem  aliquam  turbationis  matcriam  susci- 
tando cum  per  eam  sic  illis  ad  necessariam  securitatem  et  pacem  velimus  esse 
provisum  quod  isti  ad  gravamen  indebitum  vel  incommodum  non  redundet,  prae- 
sentium  vobis  auctoritate  praecipimus  quatenus,  si  quid  forsan  emerserit  quod 
contra  praescriptam  securitatem  et  pacem  facere  proponatur,  non  ante  cujusquam 
instinctu  adversus  eumdem  regem  aliquatenus  moveamini  quam  consulto  Romano 
pontifice  ipsius  recipiatis  cum  responso  mandatum  qui  omnia  consuevit  aequo 
libramine   moderari,  cum   hoc   ipsum   in   praedicta   forma  contineatur  expressum, 


1  Mignk  :   «  Sacro  ». 
8  Mig.ve:  «  Ranfredi  . 
5  Reg.  Val.  :  ■  quam  i 


Giovanni  Senza  Terra  re  d'Inghilterra  a.  1213 


quod  vos  prò  Ecclesia  contra  violatores  securitatis  et  pacis  debetis  mandatis  apo- 
stolicis  inhaerere. 

Datum  Laterani,  II  Kal.  Novemb.,  pontificatus  nostri  anno  sexto  decimo. 

I  )a  Migne,  loc.  cit.  925s.  collazionato  il  Reg.  Val.  8,  f.  162M631  (Archivio  segreto  Vaticano). 


2.  -  Innocenzo  IH  conferma  la  pace  fra  il  re  ed  i  prelati  circa  le  elezioni. 

30  marzo  1215. 

Innoccntius  episcopus  servus  servorum  Dei,  venerabilibus  fratribus  et  dilectis 
rìliis  universis  Ecclesiarum  praelatis,  per  Angliam  constitutis,  salutem  et  apostolicam 
benedictionem. 

Dignis  laudibus  attollimus  magnificentiam  Creatoris,  quod,  postquam  idem,  qui 
est  mirabilis  et  terribilis  in  consiliis  super  filios  hominum,  aliquandiu  toleravit  ut 
peiilando  discurreret  per  areolam  horti  sui  spiritus  tempestatis,  quasi  ludens  taliter 
in  orbe  terrarum  '  ut  sic  ostenderet  infirmitatem  et  insuffieientiam  nostram  nobis,  - 
statim,  cum  voluit,  Aquiloni  dixit  Da,  et  Austro  Noli  prohibere,  imperansque  ventis 
et  mari  statuit  procellam  in  auram,  ut  nautae  portum  quietis  inveniant  peroptatum. 

Cum  enim  inter  regnum  et  sacerdotium  Anglicanum  non  sine  magno  periculo 
atque  damno  super  electionibus  praelatorum  gravis  fuerit  controversia  diutius  agi- 
tata, ilio  tandem  cui  nihil  est  impossibile,  quique  ubi  vult  spirat  mirabiliter  operante, 
charissimus  in  Christo  filius  noster  J.  rex  Anglorum  illustris,  liberaliter  ex  mera 
et  spontanea  voluntate,  de  consensu  communi  suorum  baronum,  prò  salute  animae 
suae  ac  praedecessorum  et  successorum  suorum,  vobis  concessit  et  suis  litteris  con- 
firmavit,  ut  de  caetero  in  universis  et  singulis  ecclesiis  ac  monasteriis,  cathedralibus 
et  conventualibus  totius  regni  Angliae,  in  perpetuum  libere  fiant  electiones  quorum- 
cumque  praelatorum,  majorum  etiam  et  minorum. 

Nos  igitur  hoc  gratum  et  ratum  habentes,  concessionem  huiusmodi,  vobis  et  per 
vos  ecclesiis  et  successoribus  vestris,  prout  in  ejusdem  regis  litteris  perspeximus3 
contineri,  auctoritate  apostolica  confirmamus,  et  praesentis  scripti  patrocinio  com- 
munimus. 

Ad  majorem  autem  firmitatem  '  et  perpetuam  memoriam  hujus  rei,  praefatas 

regis  litteras  super  hoc  confectas  praesentibus  inseri  fecimus,  quarum  tenor  talis  est  : 

«  Joannes  Dei  gratia  rex  Angliae,  dominus  Hiberniae,  dux  Normanniae  et  Aqui- 

taniae,  et  comes  Andegaviae,  archiepiscopis,  episcopis,  comitibus,  baronibus,  et  mili- 

tibus,  ballivis  et  omnibus  has  litteras  visuris,  salutem. :' 

«  Quoniam  inter  nos  et  venerabiles  patres  nostros,  Stephanum  Cantuariensem 
archiepiscopum,  totius  Angliae  primatem  et  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  cardinalem, 
Willelmum  Londoniensem,  Eustachium  Elyensem,  Egidium   Herefordiensem,  Joce- 

'  Mi'. v>   om.  •  in  orbi-  terrarum». 

•  Miche:  •  nostrani;  nobia  .. 

mus  .. 

•  Migri   om. 

.-1.1.   «  CI    -  + 1  '  li  ni  .  ! 


a.  1813  Giovanni  Senea  Tara  re  d'Inghilterra  55 


linum  Bathoniensem  et  Glastoniensem,  et  Hugonem  Lincolniensem  episcopos  super 
damnis  et  ablatis  eorum,  tempore  interdicti,  per  Dei  gratiam  de  mera  et  libera  volun- 
tate  utriusque  partis,  piene  convenit,  volumus  '  non  solum  eis  quantum  secundum 
Deum  possumus,  satisfacere,  verum  etiam  toti  Ecclesiae  Anglicanae  salubriter  et 
utiliter  in  perpetuimi  providere. 

«  Inde  est  quod,  qualiscunque  consuetudo  temporibus  nostris  et  praedecessorum 
nostrorum  hactenus  in  Ecclesia  Anglicana  fuerit  observata,  et  quidquid  juris  nobis 
hactenus  vendicaverimus  '  in  electionibus  quorumcunque  praelatorum;  nos,  ad  ipso- 
rum  petitionem,  prò  salute  animae  nostrae  et  praedecessorum  ac  successorum  nostro- 
rum  regum  Angliae,  liberaliter,  mera  :|  et  spontanea  voluntate,  de  communi  consensu 
baronum  nostrorum,  concessimus  et  constituimus,  et  hac  praesenti  charta  nostra 
contìrmavimus,  ut  de  caetero  in  universis  et  singulis  ecclesiis  et  monasteriis,  cathedra- 
libus  et  conventualibus  totius  regni  nostri  '  Angliae,  liberae  sint  in  perpetuum  electio- 
nes  quorumcunque  praelatorum,  majorum  et  minorum,  salva  nobis  et  haeredibus 
nostris  custodia  ecclesiarum,  et  monasteriorum  vacantium,  quae  ad  nos  pertinent. 

«  Promittimus  etiam  quod  nec  impediemus  nec  impediri  permittemus  per  nostros, 
nec  procurabimus  quin  in  singulis  et  universis  ecclesiis  et  monasteriis  memoratis, 
postquam  vacaverint  praelaturae,  quandocunque  voluerint,  libere  sibi  praeficiant 
electores  pastorem,  petita  tamen  prius  ar'  nobis  et  haeredibus  nostris  licentia  eligendi, 
quam  non  denegabimus  nec  differemus. 

«  Et  si  forte,  quod  absit,  denegaremus  vel  differremus,  nihilominus  procedent 
electores  ad  electionem  canonicam  faciendam,  et  similiter  post  celebratam  electionem 
noster  requiratur  assensus,  quem  non  denegabimus,  nisi  aliquid  rationabile  propo- 
suerimus,  et  legitime  probaverimus,  propter  quod  non  debeamus  consentire. 

«  Quare  volumus  et  fìrmiter  jubemus,  ne  quis,  vacantibus  ecclesiis  vel  monaste- 
rii>,  contra  hanc  nostram  concessionem  et  constitutionem  in  aliquo  veniat,  vel  venire 
praesumat.  Si  quis  vero  contra  hoc  aliquo  unquam  tempore  venerit, 6  maledictionem 
omnipotentis  Dei  et  nostram  incurrat. 

Hiis  testibus, 

P.  Wintoniensi  episcopo.  W.  comite  de  Ferrariis. 

W.  Marescallo  comite  Pembroc.  W.  Briwerr'. 

W.  comite  Warennae.  \V.  filio  Geroldi. 

R.  comite  Cestriae.  W.  de  Cantilupo. 

S.  comite  Wintoniae.  H.  de  Nevill'. 

G.  de  Mandevilla  comite  Roberto  de  Vere. 

Gloucestriae  et  Essexiae.  W.  de  Hunteingefeld. 

Datum  per  manus  Magistri  Ricardi  de  Mariscis  cancellarli  nostri,  quinto  decimo 
die  Januarii,  apud  Novum  Templum  London',  anno  regni  nostri  sexto  decimo  ».7 


Mh. ni    add.  «  nos  ». 

Mi'. ni-  om. 

Mi'. ni-  om. 

MlGNE  ora. 

MlGNE  om. 

Miche:  «  veniret  •. 

Mic.ve  om.  «  Hiis  -  sexto  decimo  i 


56 


Sancio  II  di  Portogallo  «•  1238 


Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrae  confirmationis  incin- 
gere, vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit, 
indignationem  omnipotentis  Dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  ejus,  se 
noverit  incursurum. 

Datum  Laterani,  tertio  Kalend.  Aprilis,  pontificati^  nostri  anno  octavo  decimo. 

Da  Migne,  Patrol.  lat.,  CCXVII,  246-248,  collazionata  l'edizione,  da  lui  malamente  ripro- 
dotta, in  Th.  Rymer,  Foedera  etc.  accurantibus  A.  Clarke  et  Fred.  Holbrooke  I,  Londini 
1816,  127s.,  126s.,  che  pubblicano  da  originali  conservati  a  Londra. 


XIII. 
CONVENZIONE  CON  SANCIO  II   RE  DI  PORTOGALLO.1 

a)  -  Condizioni  fissate  da  Gregorio  IX. 

14  aprile  1238. 

..  illustri  regi  Portugalie,  spiritum  consilii  sanioris.  Si  quam  horribile  sit  in  manus 
Dei  viventis  incidere,  debita  meditatione  pensares,  ab  offensione  Sacrosancte  Ecclesie, 
sponse  sue,  quam  ipse  proprio  sanguine  comparavit,  et  servitorum  ejus  cautius 
abstineres.  Ad  nostram  siquidem  audientiam  noveris  pervenisse,  quod  tu,  pretextu 
cujusdam  prave  constitutionis  quam  proavus  tuus  asseritur  edidisse,  videlicet  ut 
mulier  capiatur,  cum  qua  persona  ecclesiastica  reperitur,  officiales  et  quidam  alii 
vassalli  tui  sepe  domus  hujùsmodi  personarum  diocesis  Bracharensis  infringunt,  et, 
sive  inveniantur  cum  eis  mulieres,  sive  non,  easdem  personas  infamant,  et  bona  diri- 
piunt  earumdem  ;  propter  quod  nonnulle  ex  ipsis,  coacte  vexationem  suam  redimere, 
officialibus  et  aliis  certam  persolvunt  pecunie  quantitatem.  Preterea,  si  contingat 
aliquando  quod  venerabilis  frater  noster...  archiepiscopus  Bracharensis  et  ejus  vicarii 
procedant  contra  personas  ecclesiasticas,  puniendo  ipsas,  iuxta  quod  earum  excessus 

1  Ai  13  di  maggio  del  1210  Innocenzo  III  aveva  confermato  una  convenzione,  conclusa 
giusta  un  suo  rescritto,  fra  il  re  di  Portogallo  Sancio  I  e  il  vescovo  di  Porto,  nella  quale 
contenevasi  :  «  vos  prius  ipsum  episcopum  et  suos  in  plenitudine  gratiae  vestrae  bona  fide 
recipiatis ...  et  episcopatum  suum  cum  debita  integritate  eidem  et  patrimonium  suum  cum 
inde  ablatis  restituatis;  de  causis  religiosorum  et  quorumcunque  clericorum  episcopatus  sui 
vos  non  intromittetis  per  vos  vel  per  homines  vestros,  nisi  requisitus  ab  eo,  et  ab  omni 
ipsorum  gravamine  deinceps  desistetis;  et  si  causam  vel  querimoniam  adversus  aliquem 
de  praedictis  habueritis,  non  per  vos,  sed  per  eum,  justitiam  consequemini  ;  si  autem  adversus 
i-piscopum  vel  adversus  suos  per  archiepiscopum  vel  per  summum  pontificem  tantum,  si 
ad  eum  appellatum  fuerit,  vobis,  nisi  cum  eo  aliter  conveneritis,  satisfaciet;  et  vobis  non 
recipientibus  in  protectione  vestra  contra  eum  aliquem  de  suis  subditis,  nec  in  aliquo  amodo 
eum  gravantibus,  neque  impedientibus,  omnia  quae  ad  eum  et  ad  officium  ejus  et  ad  jus 
ecclesiae  suae  pertinent  habeat,  libere  exerceat  et  quiete...  addidimus  etiam  praeterea,  ut 
fabricam  ipsius  ecclesiae  cum  omnibus  pertinentiis  suis  ecclesiae  libere  relinquatis.  Ipsa 
enim  ecclesia  debet  de  ipsa  fabrica  disponere  prout  viderit  expedire  ».  Migne,  Patrol.  lat., 
CCXVI,  272  s. 


a,  1238  Smtcìo  II  iti  Portogallo  57 


exposcunt,  tu  ipsos  quod  penam  hujusmodi  revocent,  tam  per  occupationem  honorum 
suorum,  quam  alias,  prò  tua  voluntate  compellis,  et  per  tuos  facis  integrari  puni- 
tos  ;  ex  quo  crimina  remanent  incorrecta.  Archiepiscopum  quoque  ipsum  ac  personas 
ecclesiasticas  ut  in  tuo  procedant  exercitu,  prò  tue  eitas  arbitrio  voluntatis,  eosque 
ad  hoc  per  te  ac  tuos  cogis  invitos,  ipsis  nisi  iverint  penam  pccuniariam  infiggendo, 
personas  nichilominus  ecclesiasticas  ad  retinendura  homines  et  equos  tuos  in  eccle- 
siarum  domibus  et  ministrandum  eis  necessaria,  subire  angarias  et  perangarias  et 
ad  alia  compellis  onera  inhonesta,  et  tam  tua  quam  baronum  et  oftìcialium  tuorum 
banna  et  statuta  servare;  inter  que  tu  tale  fecisti,  in  odium  Dei  et  ecclesie  ac  mini- 
strorum  ejus,  statutum,  videlicet  ut,  si  quis  possessiones  uliquas  ecclesie  vel  mona- 
sterio  donaverit  inter  vivos  aut  in  ultima  reliquerit  voluntate,  non  liceat  ecclesie 
ipsas  recipere,  nec  eis  aut  cuiquam  persone  ecclesiastice  possessiones  aliquas  com- 
parare, quantumcunque  ab  omni  onere  tributi  vel  servitutis  immunes;  ex  quo  devotio 
fìdelium  et  voluntas  decedentium  nequiter  impeditur.  Ad  hec,  si  qua  persona  eccle- 
siastica, super  possessionibus  vel  rebus  aliis  conventa  a  laico  in  seculari  judicio,  fori 
exceptione  proposita,  ibi  experiri  recuset,  in  rei  petite  possessionem  ponitur  statim 
actor,  sicque  conventus  vel  rem  ipsam  amittit,  vel  sub  non  suo  judice  litigare  aut 
compositionem  cogitur  inire  dampnosam,  et,  quod  gravius  est,  tam  in  criminali 
quam  civili  causa  passim  prefate  persone  compelluntur  subire  judicia  laicorum. 
lnsuper,  quotiens  tu  per  ecclesias  aut  monasteria  facis  transitum,  ab  illis  que  nulla 
obtinent  a  te  regalia,  procurationes,  vel  procurationum  pretextu,'  pecuniam  exigis 
et  extorques,  alias  eadem  pluribus  exactiombus  aggravando.  Et  cum  excommunicatos 
cautius  evitare  deberes,  tu  eosdem  ad  communionem  tuam  scienter  admittis,  bona 
cathedralis  et  aliarum  ecclesiarum  ac  monasteriorum,  sumpta  occasione  qualibet 
contra  ipsa,  frequentius  occupando.  Tu  etiam  non  attendens  quod  laicis,  quantum- 
cumque  religiosis,  super  ecclesiis,  personis  et  rebus  ecclesiasticis  nulla  sit  attributa 
potestas,  quos  obsequendi  manet  necessitas,  non  auctoritas  imperandi,  de  ipsis  contra 
canonica  instituta  disponis,  et,  quod  dolentes  referimus,  bona  occupans  ecclesiarum 
vacantium  Bracharensis  diocesis,  que,  quamdiu  rectores  non  2  haberent,  per  ipsum 
archiepiscopum  aut  eius  vicarios  hactenus  viris  ecclesiasticis  facto  consueverunt 
inventario  commendari,  easdem  facis  per  laicos  custodiri;  ac,  in  quibusdam  earum 
jus  patronatus  tibi  contra  justitiam  vendicare  contendens,  quandoque  ad  eas  personas 
indignas,  extraneas  et  ignotas,  nolentes  in  ipsis  residentiam  facere  nec  ad  presbite- 
ratus  ordinem  promoveri,  eidem  archiepiscopo  representas  ;  que,  te  cogente,  sepius 
admittuntur;  et  aliquando  in  aliquas  ipsarum  personas  intrudis,  archiepiscopo 
minime  requisito.  Ecclesias  etiam  ac  monasteria  et  colonos  ipsarum  per  ofnciales  tuos 
et  baronum  tuorum  adeo  exactionibus  aggravas,  et  aggravari  permittis,  quod  coloni 
suas  colonias  deserere  compelluntur;  alias  ipsum  archiepiscopum,  clerum  et  suos 
injuriis  et  molestiis  et  gravaminibus  opprimendo.  Propter  que  ecclesie  ac  monasteria 
ad  tantam  exinanitionis  miseriam  sunt  deducta,  quod  non  possint  ministros  proprios 
sustentare.  Unde  idem  archiepiscopus  te  sepius  monuit  diligenter  ut  ecclesiis  et 
monasteriis  ac  personis  ecclesiasticis  de  dampnis  et  injuriis  per  te  ac  tuos  irrogatis 


i  Auvray:  «procurationes,  et  ab  aliis,  procurationum  pretextu  • 
-  Auvray  om. 


Sancio  li  di  Portogallo  a.  ìass 


eisdem,  satisfaceres  competenter,  personam  tuam,  et  officiales  ac  subditos  tuos  super 
premissis  vcl  similibus  ab  ecclesiarum  molestiis  cohibendo.  Sed,  te  monitiones 
eiusdem  archiepiscopi  surdis  auribus  transeunte,  idem  post  monitiones  et  expecta- 
tiones  diutinas,  gravamen  ecclesiarum  ulterius  equanimiter  sustinere  non  valens, 
in  tua,  baronum  et  aliorum  tuorum  hominum,  episcoporum  quoque  et  multorum 
relisjiosorum  presentia,  excommunicavit  tam  barones  quam  omnes  alios,  qui  vel  de 
mandato  tuo,  vel  propria  auctoritate,  seu  temeritate  potius,  occasione  quacumque, 
premissis  vel  aliis  similibus  modis,  contra  libertatem  ecclesiasticam  ecclesias,  mona- 
steria  vel  personas  ecclesiasticas  Bracharensis  diocesis  presumerent  aggravare.  Nos 
igitur,  et  saluti  tue  consulere,  et  ecclesiarum  ac  personarum  ecclesiasticarum  indem- 
pnitatibus,  sicut  tenemur,  precavere  volentes,  serenitatem  tuam  auctoritate  presentium 
districtius  inhibemus  ne  per  te,  vel  officiales  aut  vassallos  tuos,  personas  ecclesia- 
ticas  infamare,  vel  domos  infringere  seu  bona  ipsarum  diripere,  predicto  vel  alio 
consimili  modo,  presumas.  Si  vero  archiepiscopus  vel  ejus  vicarii  contra  viros  eccle- 
siasticos  processerint,  de  facta  ex  eis  justitia  vel  etiam  facienda  te  nullatenus  intro- 
mittas,  nec  alias  ipsius  archiepiscopi  vel  officialium  suorum  jurisdictionem  impedias 
vel  impediri  permittas,  cum  non  sit  fas  te  talibus  immisceri.  Archiepiscopatum 
quoque  Bracharensem,  vel  maioris  aut  aliarum  ecclesiarum  seu  monasteriorum 
bona  in  toto  non  occupes  vel  in  parte,  studens  excommunicatos  artius  evitare  ; 
nec  per  te  nec  per  tuos  compellas  personas  ecclesiasticas  in  seculari  foro  de  causis 
criminalibus  vel  civilibus  respondere;  viros  etiam  ecclesiasticos  ab  hiis  que  tenent 
et  possident,  non  removeas,  dummodo  parati  sint  super  illis  coram  suo  judice  de  se 
conquerentibus  exhibere  justitie  complementum.  Preterea  in  ecclesias  aliquos  non 
intrudas  nec  ab  ejsdem  amoveas  institutos.  Caveas  '  ne  archiepiscopum  et  personas 
ecclesiasticas  in  expeditione  tua  profìcisci,  seu  banna  et  statuta  tua,  baronum  et 
officialium  tuorum  servare,  maxime  de  possessionibus  liberis  ab  ecclesiis  vel  per- 
sonis  ecclesiasticis  minime  acquirendis, 2  sive  angarias  vel  perangarias  aut  alia  onera 
inhonesta  subire  compellas,  ab  ejusdem  archiepiscopi,  personarum,  monasteriorum 
et  ecclesiarum  gravaminibus,  injuriis  et  molestiis  expressis  superius  penitus  desi- 
stendo. Alioquin  cum  non  sit  cuique  in  anime  sue  periculum  deferendum,  noveris 
nos  eidem  archiepiscopo  nostris  dedisse  litteris  districtius  in  preceptis  ut,  nisi  tu 
infra  tres  menses  post  receptionem  litterarum  nostrarum,  vel  publicationem  earum 
in  loco  ubi  fueris,  predicta  curaveris  adimplere,  et  ecclesiis  ac  monasteriis  de  dam- 
pnis  et  injuriis  per  te,  ac  tuos  irrogatis  eisdem,  satisieceris  competenter,  promittens 
firmiter  per  patentes  litteras  tuas  quod  articulos  expressos  superius,  cum  sint  de 
jure  communi,  observabis,  et  facies  observari,  eidem  archiepiscopo  et  suis  plenam 
securitatem  impendens,  te  ac  tuos,  barones,  officiales,  balivos  et  subditos  tuos  ab  eccle- 
siarum gravaminibus  cohibendo;  idem  archiepiscopus  omnia  capitula  suprascripta, 
sublato  cujusque  contradictionis  et  appellationis  obstaculo,  exequatur;  contradictores, 
si  qui  fuerint,  vel  rebelles  per  censuram  ecclesiasticam,  appellatione  postposita, 3 
compescendo;  te  insuper  sententia  excommunicationis  percellens,  loca  ad  que  te 
devenire  contigerit,  quamdiu  ibi  fueris,  supponat  ecclesiastico  interdicto,  et  faciat 

1   Ai  vka v  :   «  ,  cavcns  ». 

k>v  "in.  •  max  imi    ■  acquirendis    . 
•      i  .la  BrandÀo. 


a.  1l'4.">  Alfonso  contr  di  Boa  toglie  59 


sententias  ipsas  usque  ad  satisfactionem  condignam  auctoritate  nostra  inviolabiliter 
observari.  Non  obstante  indulgentia  quo  tibi  dicitur  ab  Apostolica  Sede  concessa, 
ne  quis  in  te  vel  regnum  tuum  excommunicationis  vel  interdicti  sententiam  audeat 
promulgare.  Si  vero  tu  in  hujusmodi  pertinacia  diutius  duxeris  persistendum,  Romana 
Ecclesia  super  hijs  aliter,  auctore  Domino,  providebit. 
Dat.  Laterali!,  XVIII  kalendas  maii,  anno  duodecimo. 

Da  L.  Acvray,  Les  registres  de  Grégoirc  IX  (Biblioth.  des  Écoles  (rane.  d'Athènes  et 
de  Rome)  II,  Paris  1907,  997-999,  n.  4319,  il  quale  per  alcuni  brani  rimanda  al  testo  del 
n.  2743  (154-158)  al  vescovo  di  Salamanca  e  altri  ;  fu  collazionato,  adottandone  le  varianti, 
che  compaiono  nella  lettera  all'arcivescovo  di  Braga  (Auvray  999,  n.  4320  \  pubblicata  con 
gravi  errori  da  A.  Brand.\o,  Quarta  Parte  da  Monarchia  Lusitana,  Lisboa  1632,  274  s., 
il  Reg.   Vat.  19,  f.  13r-14r  nell  Archivio  segreto  Vaticano. 

b).  -  Accettazione  delle  cottdisioni  da  parte  di  re  Sane/o  li. 

25  novembre  1238 

Dom  Sancho  por  graca  de  Deos  Rey  de  Portugal,  a  vòs  Dom  Syluestre  pella 
mesma  Arcebispo  de  Braga,  saude.  Sabei  que  eu  prometo  hrmemente  por  està  minha 
carta  aberta,  que  quero  seja  testemunha  da  verdade,  de  fazer  goardar,  et  por  em 
execucào  os  artigos  da  liberdade  Ecclesiastica  contheudos  no  rescripto  Apostolico, 
que  principia  nesta  maneira  -  Gregorio  Bispo  seruo  dos  seruos  de  Deos  ao  illustris- 
simo Rey  de  Portugal,  deseja  espirito  de  mais  sào  conselho.  Se  pezareis  com  madura 
considerarlo  quào  horrivel  cousa  seja  encorrer  na  indinacào  diuina,  et  cahir  nas 
màos  de  Deos  viuo;  certo  he  que  vos  abstiuereis  de  offender  sua  esposa  a  Igreja 
sagrada  acquirida  com  seu  propio  sangue,  et  tratareis  os  ministros  della  com  mais 
recato,  etc.  Dada  em  Guimaràes  sette  dias  antes  das  Calendas  de  Dezembro  da 
Era  mil  et  duzentos  et  setenta  et  seis. 

Da  BrandÀo,  loc.  cit.  143,  che  traduce  dal  testo  latino  in  «  Archiuo  de  Braga  »,  di  cui 
non  si  è  potuto  avere  copia. 


XIV. 

GIURAMENTO  DI  ALFONSO  CONTE  DI  BOULOGNE.  ' 

6  settembre  1245. 

Universis  Christi  fidelibus  tam  praesentibus  quam  futuris.  Magister  Ioan.  D.  Papae 
Capellanus,  et  Ecclesiae  Carnotensis  Decanus,  Magister  Lucas  Decanus,  et  Magister 
Petrus  Cancellarius  Parisiensis,  Petrus  Garsia  Thesaurarius  Bracharensis,  Sugerius 
Sugerij  Cantor  Ciuitatens.  Frater  Petrus  Pictauiens.  Custos  domus  Fratrum  Mino- 

1  Non  solo  la  presenza  di  Giovanni  cappellano  del  Papa,  che  fu  poi  fatto  Vescovo  di  Mondonedo  (cf.  C.  Euiikl. 
Hierarchia  cathol.  meda  aevi-,  ab  an.  1198  mi  an.  1431,  Monasterii  1913,  343  e  Les  Registres  d'Ittnocent  [V  par 
E.  Berger  [Biblioth.  des  Écoles  frane;.  d'Athènes  et  de  Rome]  II,  Paris  1887,  8,  n.  4148),  ma  specialmente  l'indica- 
zione «  Datum  Laterani  •  ecc.  sebbene,  ove  non  si  riferisca  ad  altro  Pontefice,  si  celi  un  errore  nella  trascrizione  della 
data,  che  non  può  convenire  al  pontificalo  di  Innocenzo  IV,  fanno  comprendere  trattarsi  di  cosa  concordata  e  poi  appro- 


b0  Alfonso  inule  di  Boulogttc  a.  1246 


rum  Parisiens.  Frater  Henricus  Theutonicus,  Frater  Martinus  de  Valentinis,  et 
Frater  Petrus  Alfonsus  Hispanus  de  Ordine  Praedicatorum,  Frater  Dominicus 
Brachar.  de  Ordine  Minorum,  Rodericus  Gomesij  de  Britteiros,  Gomes  Egee  milites, 
Petrus  Honorici,  et  Stephanus  Ioannes  nobilis  viri  Alfonsi  Comitis  Boloniae  Came- 
rarij  salutem  in  Domino.  Noueritis  quod  nobilis  vir  Alfonsus  Comes  Boloniae,  et 
filius  inclitae  recordationis  Alfonsi  Regis  Portugalliae  in  praesentia  constitutus, 
venerabili  Patre  Ioanne  Bracharensi  Archiepiscopo  recipiente  nomine  suo,  et  Ioannis 
Martini  Capellani  venerabili*  Patris  Tiburcij  Episcopi  Colimbrien.  recipiente  nomine 
eiusdem  Episcopi,  misso  ad  hoc  ex  parte  eiusdem  Episcopi  cum  sigillo  ipsius  inte- 
resse, propter  corporis  inualitudinem  non  valentis,  sub  hac  forma  ad  sancta  Dei  Euan- 
gelia  corporaliter  praestitit  iuramentum. 

Ego  Alfonsus  Comes  Boloniae  natus  clarae  memoriae  Alfonsi  Regis  Portu- 
galliae, promitto,  et  iuro  super  haec  Dei  Euangelia,  quod  quocunque  titulo  Regnum 
Portugalliae  adeptus  fuero,  communitatibus,  seu  concilijs,  militibus,  et  populis  uni- 
uersis,  ac  Religiosis  et  clero  eiusdem  Regni  obseruabo,  et  faciam  obseruari  bonas 
consuetudines  seu  foros  scriptos  et  non  scriptos,  quos  habuerunt  cum  Auo  et  Proauo 
meo,  et  tollam  malas  consuetudines,  seu  potius  abusus  introductos  qualibet  occasione, 
seu  per  quaslibet  personas  tempore  patris,  vel  fratris  mei,  et  specialiter  de  paena 
paecuniaria  prò  homicidio  non  extorquenda  a  vicinia  interfecti,  maxime  ubi  author 
homicidij  notus  est. 

Item  quod  iudices  faciam  poni  ubi  ad  me  spectauerit  per  totum  Regnum  iustos 
et  rectos,  quantum  mihi  Dominus  dederit  intelligere  per  electionem  populi  cui  prae- 
ordinandus  est  iudex,  vel  alio  modo  secundum  Dominum,  non  per  paecuniam,  vel 
oppraessionem,  seu  etiam  petitionem  cuiuslibet  petentis  in  cuius  terra  iudex  futurus 
est,  et  hic  cum  sit  electus,  fuerit  vel  assumptus  iura  facere,  iudicium,  et  iustitiam 
secundum  Dominum  sine  personarum  acceptione  inter  eos  qui  suae  iurisdictionis 
extiterint,  per  me  si  in  inquisitione  annua  de  huiusmodi  facienda  in  aliquo  reus 
inventus  fuerit,  animaduersione  debita  puniendus. 

Item  quod  faciam  iustitiam  de  quolibet  homicida,  et  specialiter  de  ijs,  qui  per 
se,  vel  per  alium  clericos,  seu  quoslibet  Religiosos  capiunt,  spoliant,  vulnerant,  vel 
occidunt,  taliter  quod  paena  talium  sit  omnibus  in  exemplum. 

Item  quod  Ecclesias,  Monasteria,  et  caetera  pia  loca,  clericos  et  Religiosos,  et 
possessiones,  ac  eorum  iura  defendam,  et  manu  tenebo,  et  conseruabo  in  statu  debito, 
et  quantum  mihi  possibile  fuerit  ijsdem  hactenus  per  quoscunque  rapta  vel  ablata 
restituam,  seu  restituì  faciam  a  quomodolibet  detentore,  et  spoliatore,  vel  etiam  exa- 
ctore,  satisfieri  nihilominus  de  damnis  et  iniurijs  quibuscunque  modis  irrogatis  ijsdem 
à  quibuscunque  personis,  siue  patroni  sint  vel  haeredes,  siue  alij,  secundum  quod 
Archiep.  Brachar.  et  Episcopus  Colimbr.  et  alij  Praelati,  et  Religiosi,  et  alij  boni 
homines  non  iure  suspecti,  vel  malefactores,  considerato  statu  Regni,  et  pace  danda 
ei  viderint  expedire. 

vai  .1  da  Roma,       [n  data      febbraio  1245  Innocenzo  IV  a  ve  va  confermata  una  •  amicabilis  composi  tio  • •  sicut  sine 

■  praul  ,       parte  spoiue  recepta,  et  hactenus  pacifice  obseruata  •,  intervenuta  dopo  che  fra  il 

>»c  il  Capitolo  di  Porto  ed  il  re  di  Portogallo    Sancio  II)  era  sorta  •  materia  questionis  super  quibusdam  arti- 

■  coli  libertatil  seruandis.  decimis   et   rebus  aliis  .  (/?<ff.   Val.  21,  f.  148'  nell'Archivio    «egreto  V«tl= 
ceno:  cfr.  BsMEI    loc.  cu.  I.  Parìa  1884,  161,  n.  100'Jj.  Il  tc^to  della  convenzione  non  fu  rintracciato. 


a.  1245  Alfonsn  conte  dì  Boulogne  61 


Item  quod  quintanas  seu  casas  factas  de  nouo  tempore  Sancij  fratris  mei  à  qui- 
buslibet  personis  in  praeiudicium  aliorum,  et  maxime  Ecclesiarum,  et  Monasteriorum, 
et  caeterorum  Religiosorum,  non  obstante  lapsu  temporis,  faciam  penitus  demoliri. 
Item  quod  defensabo  specialiter  Ecclesias,  et  Monasteria  ab  illis,  qui  propter 
maleficia  sua,  vel  parentum  suorum  iure  amiserunt  ius  patronatus  in  ipsas,  ex  quo 
mihi  de  talibus  innotuerit  per  Episcopum  locorum  illorum. 

Item  quod  vitem  exeomunicatos  denunciatos  mihi  per  exeomunicatores,  et  si 
forte  tales  in  exeomunicatione  permanere  efficaciter  voluerint,  priuatos  benefieijs 
quae  à  me  tenuerint  crescente  contumacia  maiori  paena  inde  vitabo  ad  arbitrium 
Praelatorum,  sicut  Catholicus  Princeps  facere  debet. 

Item  quod  cum  Consilio  Praelatorum  paenam  statuendam  contra  eos,  qui  exeo- 
municantes  se  pignorant,  vel  alijs  iniurijs  afficiunt,  ipsos  aut  suos  sine  personarum 
acceptione  executioni  mandabo,  cum  contra  nouos  morbos  noua  oporteant  antidota 
praeparari. 

Item  quod  collectas  non  recipiam  in  paecunia  numerata,  nec  maiores  quam 
Auus  meus  recipiebat,  nec  nisi  semel  in  anno,  et  cum  transiero  per  loca  unde  dandae 
fuerint,  et  ut  breviter  transeam,  quod  articulos  libertatis,  et  alios  in  litera  prouisionis 
bonae  memoriae  Domini  Gregorij  papae  Noni  per  Archiepiscopum  Brachar.  et  alios 
obtenta  obseruabo,  et  faciam  per  totum  Regnum  à  meis  subditis  obseruari. 

Item  quod  emendabo  et  faciam  emendari  per  posse,  secundum  quod  praelati 
considerato  statu  Regni,  et  pace  danda  eidem  expedire  viderint,  mala  hactenus  com- 
missa  in  Regno  Portugalliae,  et  non  permittam  de  caetero  talia  impune  committi, 
quae  scilicet  continentur  in  literis  Domini  Innocenti]'  Papae  Quarti,  super  hoc  ad  me, 
Praelatos,  communitates,  '  et  alios  destinatis. 

Item  quod  curam,  et  administrationem  eiusdem  Regni,  et  alia  ad  quae  assum- 
ptus  sum,  quantum  Dominus  dederit,  et  mihi  possibile  fuerit  fideliter  geram,  et  iusti- 
tiam  faciam  studiose,  malorum  audaciam  coercendo,  et  ius  suum  singulis  impen- 
dendo magnorum,  vel  minorum,  pauperum  vel  diuitum,  non  accipiendo  personas. 

Item  quod  ero  semper  Ecclesiae  Romanae  Matri  meae  obediens  et  deuotus,  sicut 
Princeps  Catholicus  debet  esse,  et  honori  et  exaltationi  eius  intendam,  quantum 
licuerit,  et  decuerit,  secundum  posse  meum  bona  fide. 

Item  quod  omnibus  negotijs  contingentibus  statum  bonum  Regni,  cum  Consilio 
Praelatorum,  vel  aliquorum  eorum  qui  conuenienter  vocari  potuerint  secundum  tempus 
et  locum  bona  fide. 

Per  hoc  autem  Sacramentum  non  intelligunt  dicti  Archiepiscopus,  et  Episcopi 
Comitem  esse  obligatum,  et  in  dando  et  tollendo  terras  Regni,  et  in  paecunijs  suis 
dandis  teneatur  sequi  consilium  Praelatorum,  si  melius  sibi  apparuerit,  et  hoc  con- 
cedunt  eidem. 

Haec  autem  omnia  supradicta  ego  praefatus  Comes  seruabo  saluo  iure  meo  et 
Regni  Portugalliae,  ita  tamen  quod  omnia  supradicta  semper  rata  et  firma  perma- 
neant,  et  in  omnibus  et  per  omnia  obseruentur. 

Nos  igitur  in  testamentum  praedictorum  ad  petitionem  praefati  Comitis,  et 
dictorum  Archiepiscopi  Bracharensis,  et  Episcopi  Colimbriensis  sigilla  nostra  in 

'  Così  correggo  il  t  cummunitis  .  di  BranoÀo:  cfr.  Behger  loc.  cit.  I,  212,  n.  1389. 


Carlo  1  d'Angiò  e  Clemente  IV  a.  1265 

praesenti  scripto  duximus  apponenda.  Nos  vero  fratres  Petrus  Alfonsus  Hispanus, 
Frater  Dominicus  Bracharensis,  et  ego  Gomesius  Egee  miles,  qui  sigilla  propria  non 
habemus,  appositionem  sigillorum  approbamus.  Aetum  Parisijs  in  domo  dicti  Can- 
cellarij  Parisiensis  Vili.  Idus  Septembris  anno  Domini  1245. 

Datum  Laterani  V.  Kal.  Aprii.  Pontifieatus  nostri  anno  primo. 

Da  BrandÀo,  loc.  cit.  283"-284,  che  toglie  da  «  Archiuo  da  Sé  de  Braga  »  :  da  A.  C.  De  Sousa 
Provas  da  bistorta  genealogica  da  Casa  Real  Portugueza  I,  Lisboa  1739,  51-53,  il  quale 
desume  dal  BrandÀo,  fu  presa  qualche  correzione.  Non  s'è  potuto  avere  copia  del  docu- 
mento originale,  e  perciò  si  sono  lasciati  tali  e  quali  alcuni  luoghi  scorretti. 


XV. 

CONDIZIONI  APPOSTE  ALL'INVESTITURA  DEL  REGNO  DELLE  DUE 
SICILIE  CONCESSA  A  CARLO  I  D'ANGIÒ  CONFERMATE  DA  CLE= 

MENTE  IV. 

4  novembre  1265. 

Clemens  episcopus  servus  servorum  Dei  '  carissimo  in  Christo  filio  nostro  Karolo 
regi  Sicilie  illustri,  -  nato  dare  memorie  Lodovici  regis  Francorum.  Ad  perpetuam  rei 
memoriam. 

Constituti  ab  eo,  per  quem  reges  regnant  et  principes  imperant  et  qui  solus  habet 
in  regno  hominum  potestatem,  super  gentes  et  regna,  necesse  habemus  interdum 
de  regnis  ipsis,  et  specialiter  que  Romane  ecclesie  iuris  et  proprietatis  existunt,  cum 
fratribus  nostris  ad  pacem  et  iustitiam  populorum  perpetua  stabilitale  disponere  ac 
in  eorum  soliis  ad  regimen  gentium  subiectarum  quos  dignos  credimus  sublimare. 
Et  quia  instructi  ab  eo,  qui  spiritus  angelos  suos  facit,  super  huiusmodi  dispositione 
regnorum  nonnumquam  aliquibus  ex  fratribus  ipsis  aliqua  committimus  peragenda, 
licet  ea,  que  ab  ipsis  fratribus  super  illis  cum  maturitate  debita  rite  ac  provide 
ordinantur,  eo  ipso,  quod  constat  ipsa  de  nostra  fieri  iussione,  robur  obtineant  fìrmi- 
tatis,  ne  tamen  vacillent  in  posterum  vel  cavillationi  subiaceant,  eo  sunt  fortius  apo- 
stolico munimine  roboranda,  quo  circa  maiora,  in  quibus  maius  periculum  formidatur, 
maior  est  cautele  discretio  adhibenda.  Sane  porrecta  nobis  tue  filialis  devotionis  petitio 
continebat,  quod  cum,  regno  Sicilie  et  tota  terra  citra  Farum  usque  ad  confinia  ter- 
rarum  Romane  ecclesie,  que  de  predicto  Sicilie  regno  esse  dinoscitur,  ad  disposi- 
tionem  et  ordinationem  sedis  apostolice,  ad  quam  specialiter  pertinet,  piene  ac  libere 
devolutis,  sedes  ipsa  obtentu  devotionis  qua  persona  tua  erga  dictam  Romanam  preful- 
get  ecclesiam,  et  prò  fidei  puritate,  qua  christianissimum  genus  tuum  semper  noscitur 
claruisse,  perpenso  Consilio  disposuerit  ad  laudem  Dei,  honorem  et  pacem  ipsius 
ecclesie  ac  tranquillitatem  et  profectum  fìdelium  regni  eiusdem  de  regno  ipso  per- 
sonam  et  domum  tuam  regiam  honorare,  habitis  diligentibus  et  diutinis  inter  te  et 
sedem  eandem  tractatibus  de  predictis  regno  et  terra  in  feudum  tibi  tuisque  here- 


1  Rodhsbi-'ki.  om,  •  Cle 
E  .  \  .ti.  om. 


a.  1865  Carlo  1  d'Angiò  e  Clemente  IV  63 


dibus  concedendis,  nos,  ad  lìnalem  consumationem  eorundem  tractatuum  et  negotii 
regni  predicti  nostrum  animum  fìrmiter  dirigentes,  clilectis  filiis  nostris  Anibaldo 
Basilice  Duodecim  Apostolorum  presbvtero,  Riccardo  Sancti  Angeli,  Iohanni  Sancti 
Nicolai  in  Carcere  Tulliano,  et  Iacobo  Sancte  Marie  in  Cosmidin  diaconis  cardi- 
nalibus  nostris  dedimus  litteris  in  mandatis,  ut  iuxta  condiciones  et 'formarci  tibi  per 
venerabilem  fra  t  rem  nostrum  B(artholomeum)  archiepiscopum  Cusentinum  et  dilectum 
filium  magistrum  Petrum  notarium  nostrum  novissime  presentatas,  quas  condiciones 
et  formam  et  nostrani  super  dicto  negotio  difììnitionem  aliaque  ipsi  oportuna  negotio 
sub  bulla  nostra  eisdem  cardinalibus  miseramus,  ad  plenariam  consumationem  eius- 
dem  negotii  et  ad  collationem  et  investituram  tibi  de  predicto  regno  auctoritate 
nostra  faciendam  efficaciter  procedere  procurarent,  concessa  eisdem  per  dictas  litteras 
a  nobis  de  ipsorum  fratrum  Consilio  et  assensu  procedendi  ad  consumationem,  col- 
lationem et  investituram  huiusmodi  piena  et  libera  potestate.  Qui,  considerantes  difììni- 
tionem predictam  a  nobis  super  dicti  regni  negotio  editam  nostra  et  fratrum  nostro- 
rum  subscriptionibus  et  bulla  necnon  et  eorundem  fratrum  sigillis  ad  perpetuati! 
memoriam  roboratam  et  etiam  predictas  condiciones  et  formam  per  dictos  archie- 
piscopum et  notarium  tibi  ex  parte  nostra  novissime  presentatas,  ac  etiam  diligentius 
attendentes  quod  ea,  que  ante  consumationem  predicti  negotii  tibi  facienda  et  implenda 
incumbebant  ex  forma  predicta,  per  te  facta  fuerunt'  et  etiam  adimpleta,  ad  plenariam 
consumationem  eiusdem  negotii,  collationem  et  investituram  faciendam  tibi  de  regno 
et  terra  predictis  iuxta  prefatas  condiciones  et  formam  ex  mandato  nostro  et  pote- 
state sibi  super  hoc  tradita  processerunt  ;  tibique  totum  regnum  Sicilie  ac  totam  ter- 
nari que  est  citra  Farum  usque  ad  confinia  terrarum  predicte  Romane  ecclesie, 
excepta  cavitate  Beneventana  cum  toto  territorio  et  omnibus  districtibus  et  perti- 
nentiis  suis  per  Romanum  pontifìcem  distinctis  vel  in  posterum  distinguendis,  quam 
sibi  eadem  ecclesia  Romana  usque  ad  tempus  illud  retinuisse  ac  reservasse  dinosci- 
tur  et  tunc  etiam  expresse  retinuit  et  ad  suum  demanium  reservavit,  in  feudum 
perpetuo  tibi  tuisque  heredibus  ex  te  legitime  descendentibus,  predictum  consu- 
mando negotium,  sub  predictis  condicionibus  tibi  plenius  expressis  et  expositis  con- 
ferentes  et  etiam  concedentes,  investierunt  te  per  vexillum  ecclesie  presentialiter  de 
eisdem,  a  te  vice  nostra  et  predicte  Romane  ecclesie  fidelitatis  iuramento  recepto  - 
iuxta  formam  in  eisdem  condicionibus  comprehensam,  receptione  ligii  homagii, 
quod  teneris  nobis  et  diete  ecclesie  facere,  nobis  specialiter  reservata,  prout  in  paten- 
tibus  dictorum  cardinalium  litteris  exinde  confectis  et  ipsorum  sigillis  pendentibus 
communitis  plenius  continetur.  Ut  autem  collatio  seu  concessio  et  investitura  pre-  \ 
diete  sub  predictis  forma  et  condicionibus  expressis  et  appositis  robur  obtineant 
perpetue  firmitatis,  humiliter  supplicasti  eas  sub  ipsis  forma  et  condicionibus  apo- 
stolice  confirmationis  munimine  roborari.  Nos  igitur,  volentes  tibi  et  heredibus  tuis 
fai  posterum  super  hiis  salubriter  providere,  tuis  supplicationibus  inclinati,  collatio- 
nem, concessionem  et  investituram  predietorum  regni  et  terre  sub  condicionibus  et 
forma  predictis  a  prenominatis  cardinalibus  tibi  et  dictis  heredibus  tuis  factas  ac 
regnum  ipsum  et  totam  terram  predictam  tibi  et  eisdem  heredibus  ex  certa  scientia  et 
de  fratrum  nostrorum  Consilio  et  assensu  auctoritate  apostolica  confirmamus,  et  pre- 

1  Roi>fnbfr<;  :  «fuerant». 


Ol  Carlo  I  d'Angiò  e  Clemente  IV  a.  1265 


sentis  scripti  patrocinio  communimus.  Ceterum,  quia  in  quibusdam  articulis  seu  capi- 
tulis  condicionum  ipsarum  expressius  continetur,  quod  in  certis  casibus  tu  et  heredes 
tui  excommunicationis  sententiam  incurratis  et  dictum  regnum  ac  tue  et  ipsorum 
heredum  terre  sint  ecclesiastico  supposite  interdicto:  nos  exnunc  huiusmodi  senten- 
tias,  videlicet  excommunicationis  in  te  ac  eosdem  heredes  et  interdicti  in  prefatum 
regnum  ac  terras  predictas,  si  tua  vel  ipsorum  culpa  huiusmodi  casus  emerserit,  de 
dictorum  fratrum  nostrorum  Consilio  auctoritate  apostolica  promulgamus,  tenorem 
predictarum  litterarum  cardinaliuni  eorundem  de  verbo  ad  verbum  presentibus  inseri 
facientes.  Qui  talis  est: 

«  Excellentissimo  et  magnifico  principi  domino  Karolo  illustri  regi  Sicilie,  nato 
dare  memorie  Ludovici  regis  Francorum,  miseratione  divina  frater  Anibaldus  Basi- 
lice  Duodecim  Apostolorum  presbyter,  Riccardus  Sancti  Angeli,  Iohannes  Sancti 
Nicolai  in  Carcere  Tulliano  et  Iacobus  Sancte  Marie  in  Cosmidin  diaconi  cardinales 
ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Quoniam  ad  subsistentiam  multorum  et  regimen  preesse  oportuit  unum  singu- 
lare  principium,  prò  eo  quod  pluralitas  in  presistentia  scissuram  induceret  et  solidam 
gubernaculi  disrumperet  firmitatem,  preminent  dispositione  divina  singulis  regnis  et 
mundi  provinciis  singula  regnantium  solia  et  singule  principantium  potestates,  quia 
dum  reges  populis  imperant,  et  populi  regibus  reverenter  intendunt,  dum  hii  humi- 
liter  subsunt  et  illi  benigne  presunt,  dum  congruis  illi  preeunt  iussibus  et  devotis 
isti  animis  obsequuntur,  viget  ex  hoc  in  eisdem  populis  concordium  animorum  unitas, 
misericordia  et  veritas  sibi  obviant  ac  iustitia  et  pax  se  invicem  complectuntur. 
Ideo  namque  a  summo  ilio  celesti  rege,  per  quem  singuli  reges  regnant  et  principes 
principantur,  temporalis  gladii  ad  malorum  vindictam  laudemque  honorum  terrenis 
est  regibus  attributa  potestas,  ut  ipsi  assumpto  dominandi  officio  iudicent  in  equi- 
tate  populos  et  dirigant  in  terris  subiectas  sibi  gentium  nationes,  quatinus  sit  voluntas 
eorum  in  executione  iustitie  ac  meditatio  in  lege  rectitudinis  et  observantia  sancte 
pacis.  Sane  regno  Sicilie  et  tota  terra  citra  Farum  usque  ad  confinia  terrarum 
Romane  ecclesie,  que  de  predicto  regno  Sicilie  esse  dinoscitur,  ad  dispositionem  et 
ordinationem  sedis  apostolice  ad  quam  specialiter  pertinent,  piene  et  libere  devo- 
lutis,  sede  ipsa  circa  statum  eiusdem  regni  sollicite  cogitante  illiusque  regimen  alicui 
catholico  et  devoto  principi  cupiente  committere,  qui  ad  laudem  Dei,  honorem  et 
pacem  ecclesie  et  tranquillitatem  et  profectum  l  fidelium  ipsius  regni  eius  solio  presi- 
derei: tandem,  quia  persona  vestra  multa  erga  Romanam  ecclesiam  devotione  refulget 
vestrumque  Christianissimum  genus  precipua  2  semper  fidei  claruit  puntate,  sedes 
ipsa  Consilio  perpenso  3  disposuit  vos  de  regno  ipso  domumque  vestram  regiam 
honorare.  Habitis  igitur  diligentibus  diutinisque  tractatibus  inter  eandem  sedem 
et  vos1  de  predictis  regno  et  terra  in  feudum  vobis  vestrisque  heredibus  conce- 
dendis,  demum  sanctissimus  pater  et  dominus  noster,  dominus  Clemens  sacrosancte 
Romane   et   universalis   ecclesie    summus   pontifex,  ad   salutarem    consumationem 


1    RoDRXBKRG    «,     «  L'I    profivlum  I 

ibi  K'.  :  «  precipue  ». 
1  Rodenbi-.kc:  i perpetuo». 
*  Rodkxbi  k(i  ora.    «Il   VOS». 


a.  12C.5  Carlo  I  d'Augia  e  Clemente  1 1  '  65 


eorundem  tractatuum  et  negotii  regni  Sicilie  suum  animum  firmiter  dirigens,  suas 
transmisit  nobis  litteras  in  hac  forma: 

"  Clemens  episcopus  servus  servorum  Dei  dilectis  filiis  Anibaldo  Basilice  Duo- 
decim  Apostolorum  presbytero,  Riccardo  Sancti  Angeli,  Iohanni  Sancti  Nicolai  in 
Carcere  Tulliano,  et  Iacobo  Sancte  Marie  in  Cosmidin  diaconis  cardinalibus  salutem 
et  apostolicam  benedictionem. 

Piene  vos  scire  credimus  conditiones  et  formam  dilecto  (ilio  nobili  viro  Carolo  ' 
Andegavie  et  Provincie  corniti  per  venerabilem  fratrem  nostrum  B.  archiepiscopum 
Cusentinum  et  dilectum  filium  magistrum  Petrum  notarium  nostrum  super  negotio 
regni  Sicilie  ex  parte  nostra  novissime  presentatas,  cum  et  nos  illas  necnon  et 
nostram  super  negotio  ipso  difnnitionem  et  alia  eidem  oportuna  negotio  nuper  vobis 
sub  bulla  nostra  duxerimus  destinanda.  Volumus  igitur  et  de  fratrum  nostrorum 
Consilio  et  assensu  vobis  per  apostolica  scripta  mandamus,  quatinus  ad  plenariam 
consumationem  ipsius  negotii  et  ad  collationem  et  investituram  de  predicto  regno 
ipsi  corniti  faciendam  auctoritate  nostra  iuxta  easdem  conditiones  et  formam  effica- 
citer  procedatis.  Nos  enim  procedendi  ad  consumationem,  collationem  et  investituram 
huiusmodi  plenam  et  liberam  de  ipsorum  fratrum  Consilio  et  assensu  vobis  conce- 
dimus  auctoritate  presentium  potestatem,  -  nobis  tamen  receptione  homagii,  quod  per 
ipsum  comitem  sine  alicuius  interpositione  ministri 3  volumus  nobis  oportuno  tem- 
pore presentialiter  exhiberi,  specialiter  reservata,  -  non  obstante  quod  dictus  comes 
ex  forma  diffinitionis  huiusmodi  tenebatur  infra  festum  beatorum  apostolorum  Petri 
et  Pauli  ad  nostram  personaliter  i  venire  presentiam,  collationem  et  investituram 
easdem  et  totani"'  ipsius  consumationem  negotii  de  nostris  manibus  recepturus. 

Dat.  Perusii,  XI  Kalendas  Iulii,  pontificatus  nostri  anno  I  „. 

Nos  itaque,  considerantes  difrinitionem  ab  ipso  summo  pontifice  editam  super 
dicti  regni  negotio  et  eiusdem  domini  pape  et  fratrum  suorum  subscriptionibus  eiusque 
bulla  et  eorundem  fratrum  sigillis  ad  perpetuam  memoriam  roboratam  ac  formam 
et  conditiones  per  venerabilem  patrem  B.  archiepiscopum  Cusentinum  et  discretum 
virum  magistrum  Petrum  notarium  ipsius  summi  pontificis  super  ipso  negotio  vobis 
ex  parte  ipsius  summi  pontificis  novissime  presentatas,  ac  diligentius  attendentes 
quod  "  ea,  que  ante  consumationem  predicti  negotii  vobis  facienda  et  implenda  incum- 
bebant  ex  forma  predicta,  per  vos  facta  sunt  et  etiam  adimpleta,  ad  plenariam  con- 
sumationem eiusdem  negotii  et  ad  collationem  et  investituram  faciendam  vobis  de 
regno  et  terra  predictis  iuxta  predictas  conditiones  et  formam  ex  mandato  ipsius 
summi  pontificis  et  potestate  tradita  nobis  per  supradictas  litteras  duximus  proce- 
dendum. 

Ad  honorem  igitur  Dei  omnipotentis  patris  et  filii  et  spiritus  sancti,  et  beate  et 
gloriose  semperque  virginis  Marie,  beatorum  quoque  apostolorum  Petri  et  Pauli  nec 
non  predicti  domini  Clementispape  IIII  et  sacrosancte  Romane  ecclesie  totum  regnum 


*  Rodenbbrg :  «  filio  nostro  Carolo». 

2  Rodenberg :   <  vobis  concedimus  auctoritatem  > 
!  Rodfnberg  :  «  sine  interpretatione  ministri  ». 

*  RODENBFR(.    Olii. 

••  Rodenberc :  •  etiam  ». 

"   RODSNBERG    "m. 


i'  Carlo  I  <l  Augia  e  Clemente  IV  a.  litìó 

Sicilie  et  totam  terram  que  est  citra  Farum  usque  ad  confinia  terrarum  Romane 
ecclesie,  excepta  civitate  Beneventana  cum  toto  territorio  et  omnibus  districtibus  et 
pertinentiis  suis,  quam  Romana  sibi  hactenus  retinuit  et  reservavit  et  nunc  prout 
plenius  infra  exprimitur  retinet  et  reservat  ecclesia,  '  in  feudum  perpetuo2  vobis 
vestrisque  heredibus  ex  vobis  legitime,  sicut  infra  dicitur,  descendentibus  sub  infra  - 
scriptis  conditionibus  auctoritate  et  potestate  nobis  in  hac  parte  concessa,  dictum 
eiusdem  regni  negotium  consumando,  concedimus  atque  conferimus,  vosque  de  ipsis 
regno  et  terra  per  vexillum  ecclesie  presentialiter  investimus  -  non  obstante  quod 
ex  forma  diete  diffìnitionis  tenebamini  infra  instans  festum  beatorum  apostolorum 
l'etri  et  Pauli  ad  ipsius  summi  pontificis  personaliter  ire a  presentiam,  collationem  et 
investituram  casdem  et  totam  ipsius  negotii  eonsumationem  de  suismanibus  recepturi. 
Recipimus  etiam  vice  ipsius  summi  pontificis  et  ecclesie  Romane  iuramentum  fide- 
litatis  a  vobis  secundum  formam  in  eisdem  contentam  conditionibus  et  inferius  anno- 
tatam  nec  non  et  aliorum,  super  quibus  secundum  tenorem  conditionum  ipsarum 
Romano  pontifici  et  predicte  ecclesie  prestare  tenemini  iuramenta,  receptione  homagii 
predicto  summo  pontifici  specialiter  4  reservata.  Omnes  quoque  concessiones  comi- 
tatuum,  '  baroniarum,  feudorum  et  aliorum  quorumeumque  bonorum  et  iurium  factas 
in  predicto  regno  Sicilie  per  quondam  Fridericum  olim  Romanorum  imperatorem 
et  Conradum  et  Manfredum  natos  eius  ipsorumque  officiales,  familiares,  et  fauto- 
res  post  depositionis  sententiam  in  ipsum  Fridericum  per  felicis  recordationis  domi- 
num  Innocentium  papam  UH  promulgatam  in  Lugdunensi  concilio  revocamus.  Con- 
ditiones  autem  sunt  he: 

Si  in  vestro  vel6  heredum  vestrorum  obitu  legitimum,  prout  subsequitur,  heredem 
vos  aut  ipsos,  quod  absit,  non  habere  contigerit,  regnum  ipsum  ad  Romanam  eccle- 
siam  eiusque  dispositionem  libere  revertatur.  Descendentes  autem  ex  vobis  et 
vestris  heredibus,  Sicilie  regibus,  mares  et  femine  in  eodem  regno  succedent,  sic 
tamen  quod  de  liberis  duobus  maribus  in  eodem  gradu  per  eandem  lineam  concur- 
rentibus  primogenitus,  et  de  duabus  feminis  primogenita,  et  de  mare  et  femina  in 
eodem  gradu  similiter  concurrentibus  masculus  omnibus  aliis  preferatur.  Si  vero  vos, 
quod  absit,  sine  liberis  ex  vobis  legitime  descendentibus  mori  contigerit,  possit  vobis 
in  regno  et  terra  predictis  succedere  dumtaxat  nobilis  vir  Alphonsus  comes  Picta- 
vensis,  germanus  vester.  Et  si  dictus  Alphonsus  vobis  non  supervixerit,  "  possit  vobis 
succedere  unus  ex  filiis  domini  Ludovici  illustris  regis  Francorum,  videlicet  maior 
natu  post  illum,  qui  succedet 8  in  regno  Francorum.  Et  hec  gratia  vel  successio  tam 
ex  parte  vestra  quam  ex  parte  illorum  erit  tantummodo  personalis,  ita  scilicet  quod 
ad  nullum  filiorum  vel  heredum  ipsius  Alphonsi,  si  Alphonsum  ipsum  premori  vobis 
contigerit,  huiusmodi  successio  se  extendet,  sed  huiusmodi  maior  natu  succedet  ■'  in 

1  Rodenberg  :  .  qu;im  Romana  ecclesia  hactemi!  sibi  reservat»  con  in  noia:  .reservavit?». 

Rodi  nbi  ne  om. 

R rbbro  :  ■  venire]   . 

'  R ubi  ve.    .  geni  caliti  i  >. 

'  RoDENBRRG  :   •  .  "imminJlal imi  ■. 

0  Rodenberg  . 

:  E*.  Vat.  «  sapervi  veret». 

»  Roni 

Rodi    beri      •  succi  lai  .. 


a.  1205  Carlo  l  d'Angiò  e  Clemente  1\  67 

regno  Sicilie  et  terra  predictis  ;  similiter  et  nullus  tìliorum  vel  heredum  ipsius 
maioris  natu,  si  idem  maior  natu  vobis  non  supervixerit,  huiusmodi  successionem 
habebit,  sed  regnum  Sicilie  et  terra  predicta  ad  Romunam  ecclesiam  eiusque  disposi- 
tionem  libere  devolventur.  Si  vero  Alphonsum  et  maiorcm  natu  predictos  premori 
vobis  contigerit,  nullus  alius  vobis  sine  '  liberis  ex  vobis  legitime  descendentibus  in 
ci>dem  regno  et  terra  succedet,  sed  liberum  erit  eidem  Romane  ecclesie  de  ipsis 
regno  Sicilie  et  terra  disponere  iu\ta  sue  beneplacitum  voluntatis.  Si  autem  predictos 
Alphonsum  et  maiorem  natu  post  successionem  huiusmodi  a  ut  eorum  heredes  sine 
liberis  ex  ipsis  legitime  descendentibus  mori  contigerit,  regnum  Sicilie  et  terra  pre- 
dicta similiter  ad  eandem  Romanam  ecclesiam  eiusque  dispositionem  libere  rever- 
tentur.  Sed  si  aliquem  de  aliis  successoribus  vestris,  regem  vel  reginam  Sicilie,  sine 
legitima  prole  sui  corporis  mori  contigerit,  in  futurum  succedent  eidem  servatis 
gradibus,  si  superstites  fuerint,  he  persone:  videlicet  regis  vel  regine  sine  prole 
legitima  sui  corporis  decedentis  frater  vel  soror  ac  collaterale*  superiores,  mares 
et  femine,  ut  puta-  patrui  et  avunculi,  amite  et  matertere,  et  sursum  usque  ad  quartum 
gradum  dumtaxat,  illis  collateralibus,  quos  vos  habetis  ad  presens  et  habebitis  dum 
vixeritis3  et  qui  post  vestrum  obitum  forsitan  ex  eisdem  orirentur,  '  exceptis;  collate- 
rales edam  inferiores  succedent  •  similiter,  mares  et  femine,  utpote'1  nepos  vel 7  neptis 
ex  tratte  vel  sorore,  et  inferius  usque  ad  eundem  tantummodo  quartum  gradum.  Quod 
autem  de  feminabus  recte  linee  et  collateralium  superius  est  expressum,  intelligendum 
est  tam  de  nuptis  quam  etiam  de  innuptis,  dummodo  nupte  sint  fidelibus  et  Romane 
ecclesie  devotis.  Et  sicut  inter  hass  personas  gradus  servali  volumus,  ut  scilicet  prior 
gradus  posteriori  gradui  preferatur, a  sic  et  in  eodem  gradu  pluribus  concurrentibus 
priorem  natu  posteriori  et  marem  femine  in  huiusmodi  successionibus  volumus  ante- 
ferri. Personarum  autem  huiusmodi  nulla  superstite,  regnum  ipsum,  sicut  predicitur, 
ad  Romanam  ecclesiam  et  eius  dispositionem  libere  revertatur.  Quod  si  forte,  defi- 
cientibus  masculis,  contigerit  feminam  innuptam  in  regno  succedere,  illa  maritabitur 
persone,  que  ad  ipsius  regni  regimen  et  defensionem  existat  idonea.  Romani  tamen 
pontificis  prius  l0  super  hoc  Consilio  requisito  ;  nec  nubet  "  nisi  viro  catholico  et  Romane 
ecclesie  devoto.  Et  si  contra  hoc  fieret,  ''-  licebit  eidem  Romano  pontifici  contra  ipsam 
ad  privationem  regni  et  terre  predictorum  sine  figura  iudicii  et  absque  omni  iuris 
solempnitate,  in  quacumque  etate  filia  "  ipsa  consistet,  procedere,  si  hoc  ei  videbitur 
expedire.  In  regnum  vero  et  terram  predictam  nullus  succedet,  qui  non  fuerit  de 
legitimo  matrimonio  procreatus. 

1  Rodenbbrg:  <  sive  •. 

-   RoDENBERG  :        UtpOtc». 

Rodenbbrg:  •  quo-;  vos  habebitis  ad  presens  .lum  rixenas» 

*  Rooenbekg  :  t  orientur  ». 
Rodbnbekg:  ■  succedunt  ». 

0  Cosi  anche  Es.  Vat. 

•  Rodrnbkrg:  •  .  t  ». 

"  Rodenbkkg  :   «  eas  ». 

■  Rodenbbrg:  >  preferetnr». 
1,1  Rodenberg  ora. 
"  Rodbnberg  :  «  nub.tt  -. 
'-  Rodfsberg  :  «  fecerit  ». 

1  Rodenbbrg    •  femina  •. 


68  Carlo  I  d'Angiò  e  Clemente  IV  a.  1265 

Adhec  tam  vos  quam  vestri  '  in  regno  heredes  regnum  et  terram  predicta 
nullatenus  dividetis, 2  sed  semper  illa  unus  tantum  sub  ipsis  conditionibus  immediate 
ac  in  capite  ab  ecclesia  Romana  tenebit. 

Vos  autem,  nobis  recipientibus  vice  predicti  Romani  summi  pontificis  et  ecclesie 
Romane,  prestatis  :t  ad  presens  iuramentum  fidelitatis,  reservata  receptione  ligii 4 
homagii  eidem  summo  pontifici  iuxta  ipsius  mandatum  ;  et  tam  vos  eius  successori- 
bus5  canonice  intrantibus  expressis  eorum  nominibus  et  ipsi  ecclesie  quam  vestri  in 
predicto  regno  heredes  sub  propriis  nominibus  prelibato  summo  pontifici  et  huius- 
modi  eius  successoribus  dicteque  ecclesie  f'  ligium  homagium  facietis,  et  dictum  iura- 
mentum fidelitatis  faciendo  mentionem  de  presenti  instrumento  seu  litteris  presta- 
bitis  in  hunc  modum: 

"  Ego  Carolus  Dei  gratia  rex  Sicilie,  plenum  et  ligium  vassallagium 1  faciens 
ecclesie  Romane  prò  regno  Sicilie  et  tota  terra  que  est  citra  Farum  usque  ad  con- 
finia  terrarum  ipsius  ecclesie,  excepta  civitate  Beneventana  cum  toto  territorio  et 
omnibus  districtibus  et  pertinentiis  suis  secundum  antiquos  fines  territorii,  pertinen- 
tiarum  et  districtus  civitatis  eiusdem  per  Romanum  pontificem  distinctos  vel  in 
posterum  distinguendos,  ab  hac  hora  inantea  fidelis  ero  et  obediens  beato  Petro  et 
domino  meo  domino  Clementi  pape  UH  suisque  successoribus  canonice  intrantibus 
et  sancte  apostolice  Romane  ecclesie.  Non  ero  in  Consilio  aut  consensu  vel  factp,  ut 
vitam  perdant  aut  membrum  aut  capiantur  mala  captione.  Consilium,  quod  mihi 
credituri  sunt  per  se  aut  per  nuncios  suos  sive  per  litteras,  ad  eorum  dampnum  me 
sciente  nemini  pandam,  et  si  scivero  fieri  vel  procurari  sive  tractari  aliquid,  quod  sit 
ad  ipsorum  dampnum,  illud  prò  posse  impediam;  et  si  impedire  non  possem, 8  illud  eis 
significare  curabo.  Papatum  Romanum  et  regalia  sancti  Petri,  tam  in  regno  Sicilie  et 
terra  predictis  quam  alibi  existentia,  adiutor  eis  ero  ad  retinendum  et  defendendum 
ac  recuperandum  et  recuperata  manutenendum  contra  omnem  hominem.  Universas  et 
singulas  conditiones  contentas  in  presenti  instrumento  seu  litteris  super  ipsorum  regni 
et  terre  concessione  confectis  et  omnia  et  singula,  que  continentur  in  eodem  instru- 
mento seu  litteris,  plenarie  adimplebo  et  inviolabjliter  observabo,  nec  ullo  umquam 
tempore  veniam  contra  illa.  Sic  me  Deus  adiuvet  et  hec  sancta  Dei  evangelia  ". 

lluiusmodi  autem  homagium9  vos  et  dicti  heredes  facere  et  iuramentum  fideli- 
tatis prestare  secundum  formam  prescriptam,  si  Romanus  pontifex  in  Italia  fuerit, 
infra  sex  menses,  si  vero  eum  extra  Italiani  esse  contigerit,  infra  annum,  postquam 
regni  dominium  adepti  fueritis,  teneamini;  et  singulis  ipsis  successoribus  et  eidem 
ecclesie  Romane  renovabitis  tam  ipsum  homagium  quam  huiusmodi  iuramentum. 
In  optione  autem  et  beneplacito  erit  Romane  ecclesie  vos  et  '"  heredes  vestros  vocare 


«  \  ìli  ». 

•  ih  idatis  .. 

■  prestabitis  ■. 

,.m. 

-'    RODHNBRRG 

«  tam  vis  sibi  ci  eius  successoribus 

om.  «  prelibato  -  ecclesii 

•  homagium  •. 

ini  .. 

.  1    • 

"    RODRSBBKc. : 

a.  1265  Carlo  I  d'Angiò  e  Clemente  IV  69 

ad  prestandum  personaliter  iuramentum  tidelitatis  et  ligium  homagium  Romano  pon- 
tifici et  eidem  ecclesie,  dummodo  ad  hoc  '  vobis  locum  tutum  statuant  et  assignent, 
vel  aliquem  cardinalem  ipsius  ecclesie  seu  alium,  qui  vice  Romani  pontificis  iura- 
mentum iuxta  eandem  formam  et  homagium  recipiat,  destinare. 

Vos  quoque  '  predicto  summo  pontifici  et  ecclesie  Romane  in  manibus  nostris 
iuratis,  3  ad  presens  vos  ad  hoc  '  specialiter  obligantes,  et  tam  vos  singulis  eius  suc- 
cessoribus  et  ipsi  ecclesie4  quam  vestri  in  dicto  regno  heredes  prefato  summo  pontifici 
et  singulis  eius  successoribus  ac  predicte  ecclesie,  quando  prestabitis  huiusmodi  iura- 
mentum tidelitatis,  iurabitis,  vos  ad  hoc'  specialiter  obligantes,  quod  numquam  per  vos 
vel  alios  seu  quocumque  modo  procurabitis,  ut  eligamini  vel  nominemini  in  regem  vel 
imperatorem  Romanorum  vel  regem  Theutonie  seu  dominimi  Lombardie  seu  Tuscie 
vel  maioris  partis  earundem  Lombardie  vel  Tuscie.  Et  si  electionem  vel  nomina- 
tionem  ad  imperium  vel  ad  regnum  Romanum  seu  ad  regnum  Theutonie  aut  ad 
dominium  Lombardie  vel  Tuscie  seu  maioris  partis  earundem  de  vobis  celebrari 
contigerit,  nullum  huiusmodi  electioni  vel  nominationi  assensum  prestabitis  nec 
intromittetis  vos  ullo  modo  de  regimine  ipsius  imperii  vel  regni  Romani  seu  regni 
Theutonie  aut  Lombardie  seu  Tuscie  vel  maioris  partis  ipsarum,  ad  quodcumque  horum 
nominati  fueritis  vel  electi.  Quod  si  vos  vel  aliqui  vestrorum  in  regno  heredum 
studentibus  et  procurantibus  5  vobis  aut  eis,  ad  imperium  ipsum  sive  ad  dictum 
regnum  Romanum  sive  regnum  Theotonie  aut  dominium  Lombardie  seu  Tuscie 
vel  maioris  partis  earum  electi  vel  nominati  fueritis  vel  fuerint,  si  hoc  verum  et 
manifestum  fuerit,  aut  si  post  talem  electionem  vel  nominationem  de  imperii  vel 
regni  Romani  seu  regni  Theutonie  aut  Lombardie  seu  Tuscie  seu  maioris  ipsarum 
partis  regimine  vos  manifeste  intromiseritis  vel  intromiserint  :  eo  ipso  a  iure  predi- 
ctorum  regni  Sicilie  et  terre  cadatis  et B  cadant  ex  toto  ipsaque  prorsus  amittatis  et 
amittant;  et  eadem  regnum  et  terra  ad  Romanam  ecclesiam  libere  devolvantur. 
Si  autem  vos  aut  aliquis  ex  predictis  heredibus  electioni  vel  nominationi  facte  non  pro- 
curantibus vobis  vel  eis,  aut  procurantibus  consenseritis  vel  consenserint  et 1  ut  huic 
electioni  vel  nominationi  facte  seu  iuri  omnino  renuncietis  et  renuncient,  et  quod  de 
imperio  seu  aliquo  alio  premissorum,  ad  quod  electi  seu  nominati  fueritis  vel  fuerint, 
vos  nullatenus  intromittatis  et  intromittant,  moniti,  infra  quatuor  mensium  spatium 
post  monitionem  huiusmodi  tali  electioni  vel  nominationi  seu  iuri  non  renunciaveritis 
vel  renunciaverint,  vel  de  ipso  imperio  vel  de  aliquo  premissorum,  ad  quod  electi 
seu  nominati  fueritis  vel  fuerint,  vos  intromiseritis  vel  intromiserint  quoquomodo: 
ex  hoc  sitis  et  sint  eisdem  regno  Sicilie  et  terra  et  omni  prorsus  eorundem  iure  pri- 
vati ;  et,  ut  dictum  est,  eadem  regnum  et  terra  ad  Romanam  ecclesiam  libere  devol- 
vantur. Si  vero  ad  vos  vel  vestros  in  eodem  regno  heredes  non  poterit  commode  talis 
monitio  pervenire, 8  super  quo  utique  impedimento,  videlicet  quod  moneri  commode 

1  Roubnberg  :  «hec». 

'  Rodenberg:  «  vosque  •. 

>  Rodenberg:  «et  ecclesie  in  vcsiris  nominibus  manibus  iunctis». 

«  Rodenberg  om.  «  et  ipsi  ecclesie  ». 

s  Rodenberg:  -in  rei»no  sedentium  heredum  eodem,  procurantibus». 

'  Rodenberg:  >vel». 

:  Rodenberg  om.  «  electioni-et  •. 

•  Rodenberg:  «provenire». 


70  Carlo  I  d'Angle  e  Clemente  II'  a.  1265 


nequeatis  vel  nequeant,  credetur  et  stabìtur  assertioni  Romani  pontificis  sive  dicto: 
sufficiet  prò  ea  super  hoc  ipsius  Romani  pontificis  monitio  publica  et  solempnis,  ita 
quod  si  infra  sex  menses  post  illam  non  renunciaveritis  seu  renunciaverint  aut  de 
imperio  seu  de  aliquo  alio  predictorum,  ad  que  vos  vel  dicti  heredes  electi  seu  nomi- 
nati fueritis  vel  fuerint,  vos  quolibet  modo  intromiseritis  vel  intromiserint,  ex  hoc 
cadatis  et  '  cadant  ab  omni  iure  ipsorum  regni  et  terre  ;  et  regnum  et  terra  ipsa  ad 
Romanam  ecclesiam  libere  devolvantur.  Ceterum  si  contigerit  aliquem  ex  vestris 
heredibus,  qui  deberent  "in  predictis  regno  Sicilie  et  terra  succedere,  in  regem  vel 
imperatorem  Romanorum  seu  in  regem  Theutonie  vel  dominum  Lombardie  seu  Tuscie 
sive  maioris  partis  earum  nominari  seu  eligi  vel  assumi,  nullatenus  possessionem 
eorundem  regni  Sicilie  et  terre  nanciscatur  vel  habeat,  nec  se  de  illorum  cura  seu 
dominio  et  regimine  per  se  vel  per  alios  aliquatenus  intromittat,  nisi  prius  imperio  vel 
regno  Romano  seu  regno  Theutonie  aut  dominio  Lombardie  vel  Tuscie  seu  maioris 
earum  partis,  ad  quodcumque  eorum  electus  seu  nominatus  fuerit  vel  assumptus,  et 
omni  iuri  sibi  in,  illis  competenti  omnino  renunciet,  et  illorum  regimen,  nec  de  iure 
nec  de  facto  illud  gerens  vel  retinens,  omnino  dimittat,  ipsum  nullo  umquam  tempore 
resumpturus;  alioquin  cadat  ab  omni  successione  et  iure,  que  in  regno  Sicilie  et 
terra  predictis  sibi  competerent,  ipso  facto,  ita  quod  eadem  regnum  Sicilie  et  terra 
ad  Romanam  ecclesiam  eiusque  dispositionem  piene  ac  2  libere  devolvantur.  Quod  si, 
non  extantibus  masculis,  femina  in  eisdem  regno  et  terra  successerit,  illa  regi  vel 
imperatori  Romanorum  seu  in  regem  vel  imperatorem  Romanorum  electo  aut  regi 
vel  electo  in  regem  Theutonie  aut  domino  Lombardie  seu  Tuscie  aut  maioris  partis 
earum  seu  electo  ad  earum  dominium  numquam  matrimonialiter  copuletur;  et  si 
contrarium  fecerit,  eo  ipso  cadat  a  Sicilie  regno  et  terra  predictis  maneatque  prorsus 
ipsorum  iure  privata,  ipsis  regno  et  terra  Sicilie  ad  eandem  ecclesiam  devolutis. 
Si  autem  vos  vel  aliquis  vestrorum  in  regno  heredum  contra  hec  veneritis  vel 
venerint,  eo  ipso  excommunicati  et  insuper  labe  et  reatu  periurii  respersi  et  notati 
existatis  vel  existant.  In  huiusmodi  quoque  iuramento  vos  nunc  expresse  additis, 3  et 
tam  per  vos  quam  per  vestros  in  dicto  regno  heredes  addetur  expresse,  quod  nullo 
umquam  tempore  regnum  seu  imperium  Romanum  aut  regnum  Theutonie  vel  domi- 
nium Lombardie  vel  Tuscie  vel  maioris  partis  ipsarum  aut  easdem  Lombardiam  vel 
Tusciam  vel  maiorem  partem  ipsarum  per  vos  vel  per  alium  aut  alios  occupabitis, 
capietis  vel  acquiretis  aut  vobis  alias  quolibet  modo  vendicabitis,  '  et  si  secus  feceritis, 
secundum  prescriptam  formam  penas  similes  incurratis.  Quod  autem  dicitur  de 
maiori  parte  domimi'  Lombardie  sive  Tuscie,  intelligitur  scienter;  si  vero  ignoranter, 
eam  ad  mandatum  ecclesie  dimittere  teneamini,  et  si  eam  ecclesia  mandante  dimit- 
tatis,  non  incidatis  in  penam  in  isto  articulo  et  in  consimilibus  constitutam.  Si  vero 
moniti  non  dimittatis,  remaneat  pena,  prout  est  in  hoc  articulo  et  in  aliis  similibus 
constituta.  Quod  si  forte  in  posterum  regem  Sicilie  contingat  in  imperatorem  eligi, 
postquam  fuerit  regni  Sicilie  possessionem  adeptus,  non  transeat  ad  imperium;  alio- 

I  K. .di  nbbbg  :  •  ei  ». 

18ERG  om.  •  pieni   ai   », 

RODBNBERO:  •  vos  addi  tis  ». 
'  Rodenberg  :    •  \  nuli.  u\  mi is     . 

{{ODI  nberg  om. 


a.  1265  Carlo  l  d'Angiò  e  (Irniente  IV  71 

quin  in  penas  incidat  in  hoc  articulo  vel  aliis  similibus  comprehensas.  Quod  si,  regni 
possessione  predicti  nondum  habita  '  seu  obtenta,  in  imperatorem  electus  transire 
voluerit  ad  imperium,  in  manu  prius  Romani  pontifìcis  vel  illius,  quem  ad  hoc  idem 
pontifex  duxerit  destinandum,  tilium  suum  successurum  in  regno,  cuiuscumque  fuerit 
etatis,  emancipet  et  regno  renunciet,  nichil  iuris  in  eo  retinens  clam  vel  palam  nec 
cuiuslibet  etiam  potestatis,  nec  ipsum  filium  ad  servitium  seu  subsidium  aliquod 
faciendum  iuramento  vel  voto,  stipulatione  vel  pacto  sibi  vel  successoribus  suis 
astringat  ;  sicque  factus  filius  sui  iuris  ab  eodem  Romano  pontifice  vel  alio  destinato 
ab  ipso  protinus  investiatur  de  regno,  ad  cuius  regis  -  successionem,  si  torte  decederet 
sine  liberis,  nullo  umquam  tempore  pater  veniat  imperator  existens.  Sed  si  imperio 
et  omnibus,  que  pertinent  ad  imperium,  idem  pater  renunciare  voluerit  et  regno 
tantum  esse  contentus,  post  renunciationem  huiusmodi  ad  illius  successionem  lìbere 
admittatur;  et  tunc  ab  ipso  Romano  pontifice  vel  alio  destinato  ab  eodem  investi- 
turam  recipiat  regni  eiusdem. 

Quod  si  dictus  filius  sic 3  ad  regnum  assumptus  maior  annis  XVIII  fuerit,  libere 
administret;  sed  quamdiu  minor  extiterit,  tam  ipse  quam  regnum  ipsius  in  custodia 
Romane  ecclesie  remaneat,  donec  rex  ipse  impleverit  supradictam  etatem,  fructibus 
et  obventionibus  regni,  ex  quibus  sumptus  necessarii  faciendi  prò  eiusdem  regni 
custodia  deducantur,  regi  conservandis  eidem  et  lucro  alterius  ratione  ipsius  custodie 
non  cessuris. 

Que  vero  de  filio  dicuntur,  ut  ei  videlicet  regnum  possit  sub  observatione 
premissa  a  patre  ad  imperium  transeunte  dimitti,  de  filia  etiam  duximus  conce- 
dendum.  Et  si  rex  non  habens  filios  in  imperatorem  electus  ad  imperium  transire 
voluerit,  et  de  personis,  quas  supra  diximus  liberis  non  extantibus  in  regno  posse 
succedere,  aliqui  superstites  fuerint  :  que  de  filio  et  filia  preordina vimus,  obser- 
ventur  in  illis,  excepto  emaneipationis  articulo,  que  in  solis  illis  procedere  poterit, 
qui  capaces  emaneipationis  existent  *  ratione  patrie  potestatis. 

Declaramus  etiam,  quod  si  regi :'  Sicilie  sine  filio  decedenti  superstes  sit  filia 
vel  mulier  alia,  que  iuxta  predictam  formam  debeat  ad  huiusmodi  successionem 
admitti,  que  imperatori,  dum  ipse  rex  viveret,  fuerat  desponsata  vel  nupta,  non 
succedat  in  regno;  et  si  regno  sibi  delato  imperatori  nupserit,  cadat  protinus  ab 
eo,  nisi  vir  eius  imperio  prorsus  renuntians,  regno  solummodo  sit  contentus.  In 
primo  autem  casu,  repulsis  filia  et  alia  predicta,  ad  personas  ipsas  servatis  gradibus 
regnum  perveniat,  quas  prenotavimus  in  regno  posse  succedere,  si  regi  premortuo 
liberi  non  supersint.  ';  In  secundo  autem  casu  regnum  ipsum  ad  Romanam  eccle- 
siam  devolvatur. 

Regnum  quoque  Sicilie  et  terra  predicta  imperio  nullo  modo  subdentur  seu  sibi 
ullo  umquam  tempore  in  eadem  persona  quolibet  modo  unientur  ;  et  precise  super 
hoc  articulo  tam  per  penas  spirituales  quam  alias  cautiones  cavebitur  iuxta  ecclesie 


1  Es.  Vat.  :   <  agnita  »  ! 

:  Rodenberg  :  «  in  regno,  ad  cuius  regni  ». 

1  Rodenberg  om. 

*  Rodenberg:  cexistant». 

*  Rodenberg:  •etiam,  si  illi  regi  •. 

«  Rodenberg:  «  rege  premortuo  filii  non  supersint 


72 


Carlo  I  (/Augii)  e  Clemente  IV  a.  1285 


voluntatem,  quandocumque  Romanus  pontifex  hoc  duxerit  requirendum,  cum  prorsus 
intentionis  sit  Romane  ecclesie,  ut  regnum  et  terra  predicta  nullo  umquam  tem- 
pore imperio  uniantur,  ut  scilicet  unus  Romanus  imperator  et  Sicilie  rex  existat. 
Quod  autem  circa  unionem  ipsorum  regni  et  terre  cum  imperio  dicimus,  hoc  ipsum 
circa  unionem  dictorum  regni  et  terre  cum  regno  Romano  aut  regno  Theutonie  seu 
cum  Lombardia  seu  Tuscia  seu  cum  maiori  parte  ipsarum  Lombardie  vel  Tuscie 
intelligimus  et  volumus  esse  dictum. 

Pro  toto  vero  generali  censu  ipsorum  regni  et  terre  '  octo  milia  unciarum  auri  ad 
pondus  ipsius  regni  in  festo  beati2  Petri,  ubicumque  Romanus  pontifex  fuerit,  ipsi 
Romano  pontifici  et  Romane  ecclesie  annis  singulis  persolventur.  Si  vero  vos  vel 
vestri  in  dicto  regno  heredes  quocumque  termino  non  solveritis  integre  ipsum  censum, 
et  expectati  per  duos  menses  terminum  ipsum  immediate  sequentes  de  ilio  ad  plenum 
non  satisfeceritis,  eo  ipso  eritis  exeommunicationis  vinculo  innodati.  Quod  si  in  secundo 
termino  infra  subsequentes  duos  menses 3  eundem  censum  sine  diminutione  qualibet 
non  persolveritis,  totum  regnum  Sicilie  ac  tota  terra  predicta  ecclesiastico  i  erunt 
supposita  interdicto.  Si  vero  nec  in  tertio  termino  nec  infra  duos  menses  proximos  per 
plenam  satisfactionem  illius  eiusdem  census  vobis  duxeritis  consulendum,  ita  quod 
transactis  eodem  termino  tertio  et  duobus  mensibus  proxime  sequentibus  non  sit  de 
octo  milibus  unciis5  huiusmodi  primi  termini  ipsi  ecclesie  integre  satisfactum,  ab  ipsis 
regno  et  terra  ipsorumque  iure  cadetis6  ex  toto,  et  regnum  ipsum  et  terra  ad  Romanam 
ecclesiam  integre  et  libere  revertentur. 7  Si  autem  de  censu  octo  milium  unciarum 
huiusmodi  primi  termini  infra  dictos  tertium  terminum  et  sequentes  duos  menses  ple- 
narie satisfeceritis,  nichilominus  semper  prò  singulis  octo  milibus  unciarum  singu- 
lorum  terminorum,  si  simili  modo  in  eorum  solutione  cessaveritis  vel  ipsas  non  sol- 
veritis, penas  similes  incurretis,  salvis  aliis  penis  et  processibus,  que  vel  qui  de  iure 
inferri  vel  haberi  poterunt  per  Romanum  pontificem  in  hoc  casu. 

In  quolibet  etiam  triennio  dabitis  vos  et  vestri  in  dicto  regno  heredes  Romano 
pontifici  unum  palafredum  album,  pulchrum  et  bonum  in  recognitionem  veri  dominii 
eorundem  regni  et  terre. 

Adhec  postquam  vos  predictum  regnum  vel  tantum  de  ipso  acquisiveritis  et8 
habueritis,  quod,  etiamsi  alique  ipsius  regni  civitates  vel  munitiones  aut  aliqua  alia  loca 
adhuc  vobis  rebellia  fuerint,  reputemini  et  possitis  ipsius  regni  rex  et 8  dominus  repu- 
tari,  solvetis  Romane  ecclesie  quinquaginta  milia  marcarum  sterlingorum  per  infra 
scriptos  terminos:  scilicet  quod  infra  sex  menses,  postquam  dictum  regnum  acqui- 
siveritis, prout  dictum  est,  solvetis  eidem  ecclesie  decem  milia  marcarum  sterlin- 
gorum, et  infra  singulos  sex  menses  successive  sequentes  solvetis  singula  decem 
milia,  donec  tota  predicta  quinquaginta  milium  summa  fuerit  integre  persoluta. 
Quod  si  vos  in  huiusmodi  terminis  illa  non  solveritis,  liberum  erit  Romano  pontifici 


1  Koiienbehì,  um.  :  ipsorum- terre  • . 

-  Rodi  nbhri.  :   •  sancti  ». 

1  Rodbnbbrg:   •  unii"  [et]  infra  scquenles  duos  menses 

•   RODBMHKRG   Oli. 

■■>  rg  om. 
■■  Rodbnbbkg:  •  cadatis  ■. 
T  Rodenberg :  ■  revertantur  ». 

»  Rodknbhkg  :  •  vel  •. 


a.  12(>5  Cariò  I  d'Augia  e  Clemente  IV  73 

contra  vos  prò  singulis  terminis  ad  penas  spirituales  procedere,  prout  sibi  videbitur 
expedire.  Quia  vero,  sicut  in  tractatu  negotii  actum  extitit,  tempore,  quo  esset  tra- 
ctatus  sive  negotium  consumandum,  dominus  papa  petitionem  vestram  super  remil- 
tendis  vobis  eisdem  quinquaginta  milibus  marcarum  factam  audiret  ex  parte  saltem 
aliqua,  de  qua  vos  teneri  sibi  ad  gratias  deberetis,  nolumus  quod  per  prefixionem  huius- 
modi  terminorum  aliquod  vobis  in  hoc  preiudicium  generetur,  quin  illa  pars  de  qua 
vobis  taciet  gratiam,  de  predicta  summa  quinquaginta  milium  deducatur. l 

Quandocumque  autem  Romanus  pontifex,  qui  prò  tempore  fuerit,  asseruerit  vel 
dixerit  Romanam  ecclesiam  indigere,  ita  quod  super  indigentia  huiusmodi  ipsius 
Romani  pontificis  simplici  verbo  stetur,  vos  vel  vestri  in  dicto  regno  heredes  requi- 
siti ab  co  in  Urbem,  in  Campaniam,  in  Maritimam,  in  patrimonium  beati  Petri 
in  Tuscia,  ducatum  Spoletanum,  marchiam  Anconitanam  et  in  premissam  civitatem 
Beneventanam  ac  eius  territorium  et  pertinentias,  que  remanebunt  ecclesie,  et  in 
omnes  terras  alias  ipsius  ecclesie  per  Italiani  trecentos  milites  equis  et  armis  bene  et 
decenter  munitos  et  paratos,  ita  quod  unusquisque  ipsorum  habeat  quatuor  equita- 
turas  vel  tres  ad  minus,  in  ecclesie  predicte  obsequium  et  subsidium  transmittetis, 
per  tres  menses  integros  in  vestris  vel  dictorum  in  regno  heredum  sumptibus  et 
stipendiis,  semel  tantum  in  anno,  in  servitio  eiusdem  ecclesie  moraturos,  mensibus 
ipsis  a  die,  quo  iidem  milites  terram  vestri  domimi  vel  fines  vestri  districtus  egressi 
fuerint,  per  vulgares  dietas  et  solitas  computandis.  Quod  si  maluerit  ecclesia  eadem 
ingruenti  necessitate,  super  qua  stetur 2  verbo  Romani  pontificis,  ut  dictum  est,  navali 
iuvari  exercitu,  predicti  milites  debita  taxatione  et  recompensatione  prehabita  in 
navale  stolium  commutentur. 

Verum  predicta  civitas  Beneventana,  quam  hactenus  Romana  ecclesia  sibi  reti- 
nuit  et  in  suum  demanium  et  dominium  cum  omnibus  iuribus  suis  et  pertinentiis 
reservavit,  et  totum  tenimentum  civitatis  eiusdem  cum  finibus  eius  antiquis,  quos 
Romanus  pontifex  quandocumque  semel,  cum3  sibi  placuerit,  bona  fide  distinguet, 
eidem  ecclesie  et  in  eius  proprietate  libere  remanebit,  nullo  iure  vobis  vel  cuicumque 
alii  de  regno  predicto  ibidem  retento  seu  quolibet  modo  reservato.  Distinctioni  quoque 
per  Romanum  pontificem  semel  faciende,  ut  dictum  est,  stabitis  absque  contra- 
dictione  seu  refragatione  quacumque,  prout  ipsa  distinctio  per  apostolicas  litteras 
apparebit. 

Pro  predicta  quoque  ci  vitate  Beneventana  hac  vice  reficienda  per  Beneventanos 
exponetis  per  septennium  prò  lignaminibus  omnia  nemora  ipsorum  regni  et  tene 
et  omnem  materiam  ad  edificia  oportunam,  puta  lapides,  arenam  que  puteolana 
vocatur,  cementum  et  similia,  sine  preiudicio  iuris  singularum  personarum  ad  unam 
dietam  prope  Beneventum.  Prestabitis  etiam  ipsis  Beneventanis  securitatem  per  totum 
regnum  et  terram  predictam,  nisi  in  terra  vestra  de  novo  delinquant;  propter  quod 
ad  vos  de  iure  iustitia  pertinebit.  Privilegia  insuper  diete  civitati  a  regibus  et  prin- 


1  Rodenberg:  «  super  remittendis  vobis  eisdem  decem  milibus  marcarum  factam  crederet  ex  parte  saltem  aliqua. 
de  qua  vos  teneri  sibi  ad  padani  deberetis,  nolimus,  quod  per  prefixionem  huiusmodi  aliquod  in  hoc  vobis  faciet 
vobis  per  gratiam  de  predicta  summa  decem  milium  marcarum  deducatur  »  con  in  nota  una  proposta  non  felice  di 
correzione  al  «  locus  corruptus  >  del  testo  da  lai  seguito. 

■'  Es.   Val.:    .  statuì"  ». 

3  Es.  Vat.:  «  tantum  •, 


,'J 


Carlo  l  d'Aìtgiò  e  Clemente  IV  »•  1^65 


cipibus  concessa  illibata  servabitis.  Omnia  statuta  per  quondam  Fridericum  olim 
Romanorum  imperatorem  seu  quoscumque  alios  reges  Sicilie  facta  contra  libertatem 
civitatis  eiusdem  revocabitis;  et  in  omnibus  et  per  omnia  que  libertatis  fuerint  ceteris 
regnicolis  parifìcabitis  illam  ;  nec  aliqua  statuta  seu  aliquas  leges  condetis  inposterum, 
per  que  diete  civitati  directe  vel  indirecte  possit  preiudicium  generari;  ac  prò  apo- 
stolice  sedis  et  beati  Bartholomei  patroni  civitatis  eiusdem  reverentia  fidancias  ab 
omnibus  remitti  facietis  et  remittetis  eisdem.  Fidanciarum  autem  remissio  est  con- 
cessio  libertatis,  ut  cives  Beneventani  possint  libere  proprias  vineas  et  terras  exco- 
lere  ipsarumque  fruges  et  fructus  colligere  et  easdem  vineas  ac  terras  vendere  et 
de  ipsis  prò  sua  voluntate  disponere  sine  aliqua  exactione  vel  munere  vel  etiam 
datione. 

Vos  autem  et  vestri  in  regno  Sicilie  heredes  in  dieta  civitate  ac  eius  territorio 
et  pertinentiis  suis,  que  Romane  remanebunt  ecclesie,  vel  in  Urbe  seu  Campania  vel 
Maritima  seu  in  ducatu  Spoletano  aut  marchia  Anconitana  aut  in  patrimonio  beati 
Petri  in  Tuscia  sive  in  aliis  quibuscumque  tetris  aut  demaniis  sive   feudis  ipsius 
ecclesie  ubilibet  constitutis  ex  successione  vel  legato  aut  venditione  sive  donatione 
aut  alio  quocumque  iure  vel  titulo  seu  contractu  nichil  umquam  vobis  acquiretis  vel 
vendicabitis  seu  poteritis  acquirere  vel  quolibet  modo  vendicare,  et  nichil  umquam 
recipietis,  habebitis  vel  retinebitis,  seu  poteritis  recipere,  vel  habere  seu  etiam  reti- 
nere;1  ac  nullam  potestariam  seu  capitaniam  vel  rectoriam.nullumque  alium  honorem 
nullamque  dignitatem  seu  potestatem,  senatoriam  vel  quameunque  aliam,  aut  admi- 
nistrationem  vel  commendam,  nec  quodeumque  aliud  officium  recipietis  seu  recipere 
poteritis,  habebitis  vel  retinebitis,  seu  habere  vel  retinere  poteritis  in  eisdem.  Hoc 
autem  intelligimus  de  illis  heredibus  vestris,  qui  vobis  in  eodem  Sicilie  regno  succe- 
dent.  Nolumus  enim,  quod  delictum  aliorum  heredum,  qui  succedent  vobis  in  comi- 
tatibus  et  aliis  terris  vestris,  in  penam  heredis,  qui  est  vobis  successurus  in  regno, 
aliquatenus  extendatur.  Ne  vero  huiusmodi  alii  heredes  vestri  contra  ea,  que  conti- 
nentur  in  isto  articulo,  forsan  aliquo  tempore  venire  presumant,  acquirendo  vel  vendi- 
cando aut  recipiendo  vel  habendo  seu  retinendo  sibi  aliquid  in  terris  in  articulo  ipso 
expressis,  vel  recipiendo,  habendo  seu  retinendo  in  eisdem  terris  potestariam  seu 
capitaniam  vel  aliquid  aliud  de  his  que  in  articulo  continentur  eodem:  sic  super 
hoc  duximus  providendum,  ut   videlicet   nulli   etiam  huiusmodi  aliorum   heredum 
vestrorum  ullo  umquam  tempore  liceat  sibi  quicquam  in  eisdem  terris  acquirere  vel 
vendicare,  recipere,  habere  vel  etiam  retinere  aut  recipere  vel  habere  seu  retinere  - 
potestariam  seu  capitaniam  vel  rectoriam  aut  aliquid  aliud  ex  his,  que,  prout  dictum 
est,  in  eodem  articulo  plenius  exprimuntur.  Quicumque  autem  ipsorum  secus  presum- 
pserit,  eo  ipso  exeommunicatus  existat,  nec  ipse  nec  eius  posteri  in  perpetuum  pos- 
sint in  eodem  regno  succedere,  si  eis  in  casu  aliquo  huiusmodi  successio  deferretur;  'J 
sed  ab  illa  repellantur  '  omnino,  et  nichilominus  ille,  qui  tunc  eiusdem  regni  guber- 
naculis  presidebit,  ;>  Romano  pontifici  contra  eum  patenter  assistere  teneatur. 


i  Rohenbeki;  :  ■  recipere,  habere  vel  retinere  < 
-  Rodenhkki.  om.  •  aut-retinere  ». 

Roderbbrc:  •  devolvere  tur  •. 
'  Rodenuekg  .  ■  repellatUT  >, 

■'  Rodenberi.  .  «  irubernacula  possidet  ». 


a.  1285  Carlo  /  d'Angiò  e  Clemente  l\  75 

Si  vero  vos  vel  vestri  in  regno  heredes  predictam  Beneventanam  civitatem,  ter- 
ritorium  vel  pertinentias  cius,  que  remanebunt  ecclesie,  vel  aliquam  partem  earum, 
aut  Campaniam  aut  Maritimam  seu  Urbem  aut  ducatum  Spoletanum  vel  marchiani 
Anconitanam  sive  patrimonium  beati  Petri  in  Tuscia  aut  alias  quascumque  terras 
Romane  ecclesie  ubilibet  constitutas  occupaveritis  vel  occupati  feceritis  aut  super 
hiis  offenderitis  vel  molesta veritis  ecclesiam  seu  feceritis  molestari,1  et  postquam 
super  hoc  a  Romano  pontifice  moniti  vel  requisiti  fueritis,  vel  si  commode  moneri 
aut  requiri  nequiveritis,  iuxta  ipsius  Romani  pontificis  assertionem  vel  dictum,  post- 
quam de  hoc  ipse  publice  ac  2  solempniter  vos  monuerit,  intra  tres  menses  non  resti- 
tueritis  integre  omnia  occupata:  eo  ipso  ab  eorundem  regni  Sicilie  et  terre  iure 
cadatis  totaliter,  ipsaque  regnum  et  terram  prorsus  amittatis,  et  hec  ad  Romanam 
ecclesiam  libere  devolvantur.  Quod  si  etiam  restitueritis  occupata,  nichilominus  ad 
plenum  de  universis  iniuriis  et  dampnis  illatis  ad  mandatum  eiusdem  Romani  pontificis 
satisfacere  teneamini.  Alii  quoque  heredes  vestri,  videlicet  qui  vobis  non  3  succedent 
in  regno,  occupare  vel  facere  occupari  easdem  terras  Romane  ecclesie  vel  molestare 
et  molestari  facere  super  illis  eandem  ecclesiam  non  attemptent.  UH  vero,  qui  secus 
attemptaverint,  premissas  penas,  ut  videlicet  eo  ipso  sint  excommunicati  et  tam  ipsi 
quam  eorum  posteritas  in  perpetuum  ad  successionem  predicti  regni,  si  in  aliquo 
forte  casu  eadcm  successio  devolveretur  4  ad  illos,  nullatenus  admittantur,  incurrant  ; 
et  rex  Sicilie,  qui  tunc  erit,  teneatur  assistere  Romano  pontifici  contra  ipsos,  prout 
superius  est  expressum. 

Sane  omnibus  ecclesiis,  tam  cathedralibus  quam  aliis,  regularibtts  et  secularibus, 
necnon  et  omnibus  prelatis  et  clericis  ac  universis  personis  ecclesiasticis,  secula- 
ribus et  religiosis, r'  et  quibuslibet  religionis  locis  plenarie  dimittentur  et  restituentur 
integre  omnia  bona  eorum  immobilia,  a  quibuscumque  ablata  vel  occupata  sint  et 
per  quoscumque  detineantur.  Mobilia  vero,  que  extant  et  poterunt  inveniri,  simili 
modo  restituentur  eisdem.  Hec  autem  restitutio  fiet  absque  contradictione  vel  diffi- 
cultate  qualibet,  sicut  nanciscemini  predictorum  regni  Sicilie  et  terre  possessionem, 
hoc  modo,  scilicet  quod  statim  in  illa  parte  ipsorum  regni  et  terre,  que  vobis  obediet, 
restitutio  ipsa  fiet  ipsaque  postmodum  successive  consumabitur,  sicut  eadem  regnum 
et  terra  habebuntur.  Ne  autem  super  his  rebus  restituendis  ingerì  possit  aliqua  diffi- 
cultas,  deputabuntur  a  Romano  pontifice  aliqui  viri  discreti,  ad  quorum  mandatum 
et  arbitrium  iurium  et  rerum  immobilium  et  mobilium  que  extant  restitutio  piena 
fiat,  ita  quod  ea,  de  quorum  dominio  vel  proprietate  seu  possessione  notorium 
fuerit,  ad  eorum  mandatum  et  arbitrium  mox  reddentur.  In  dubiis  vero  per  ipsos 
de  plano  et  absque  strepitu  iudicii  veritas  diligentiusinquiretur.  Sufficiet  autem 6  vocari 
camerarium  vel  procuratorem  seu  ballivum,  in  cuius  iurisdictione  vel  ballivia  seu 
territorio  bona,  de  quibus  agetur, 7  consistant,  ad  videndum  iurare  testes,  qui  in 
huiusmodi  inquisitione  deponent. 

1  Rodeinberc.  :  e  occupaveritis  vel  occupari  feceritis  am  molestari  •. 

■  Rodexberg  :  ■  aut  >. 
J  Es.  Vat.  ora.  ! 

*  Rodexrerc,  :  ■  devolventi- •. 

■  Rodexberg  :  «  regularirius  .. 

6  Rodenberg:  <  sufficit  enim  .. 

7  Es.  Yat.:  caseretur». 


7b  Carlo  I  d'Angiò  e  Clemente  IV  a.  1265 


Omnes  insuper  ecclesie,  tam  cathedrales  quam  alie,  regulares  et  seculares, 
necnon  et  omnes  prelati  et  clerici  et  universe  persone  ecclesiastice,  seculares  et 
religiose,  et  quecumquc  religionis  loca  cum  omnibus  bonis  suis  in  electionibus,  postula- 
tionibus,  nominationibus,  provisionibus  et  omnibus  aliis  piena  libertate  gaudebunt  ;  nec 
ante  electionem  sive  in  electione  vel  post  regius  assensus  vel  consilium  aliquatenus 
requiretur.  Quam  utique  libertatem  vos  et  vestri  in  predicto  regno  heredes  semper 
manutenebitis  et  conservabitis  et  manuteneri  et  conservari  facietis  '  ab  omnibus  subditis 
vestris;  dicteque  ecclesie  ac  persone  utentur  libere  omnibus  bonis  et  iuribus  suis, 
salvo  vobis  et  vestris  in  regno  heredibus  iure  patronatus  in  ecclesiis  in  tantum,  quantum 
in  hac  parte  patronis  ecclesiarum  canonica  instituta  concedunt,  ubi  antiqui  reges 
Sicilie  huiusmodi  ius  patronatus  in  ipsis  ecclesiis  habuerunt.  Omnes  etiam  cause  ad 
forum  ecclesiasticum  pertinentes  libere  et  absque  ullo  impedimento  agitabuntur, 
tractabuntur  et  ventilabuntur  coram  ordinariis  et  aliis  ecclesiasticis  iudicibus  et  termi- 
nabuntur  per  eos.  Et  si  ad  sedem  apostolicam  super  huiusmodi  causis  appellari  conti- 
gerit,  tam  appellantes  quam  appellati  ad  eandem  venire  sedem  prò  appellationum 
prosecutionibus 2  libere  et  absque  aliqua  inhibitione  permittantur.  Sacramenta  vero 
(ìdelitatis  prestabuntur  secundum  antiquam  et  rationabilem  consuetudinem,  prout 
canonica  instituta3  permittunt,  ab  illis  ecclesia  rumprelatis,  quorum  predecessores  anti- 
quis  illa  Sicilie  regibus  prestiterunt.  Ab  illis  autem  prelatis  et  ecclesiis,  qui  tempo- 
ralia  sive  regalia  bona  tenent,  si  qui  tamen  sunt,  qui  huiusmodi  bona  teneant  a  domino 
regni  et  aliis  dominis  temporalibus,  et  qui  huiusmodi  ratione  honorum  ab  antiquo 
consueverunt  regibus  et  ipsis  dominis  temporalibus  servitia  exhibere,  huiusmodi 
honesta  et  antiqua  servitia  eis  secundum  rationabilem  et  antiquam  consuetudinem,  et 
sicut  antiqua4  patiuntur  canonica  instituta,3  impendantur,  salva  semper  circa  ecclesias 
cathedrales  et  alias  regulares  et  seculares  ac  personas  et  loca  ecclesiastica  tam  in 
faciendis  provisionibus  et  electionibus  confirmandis  quam  in  omnibus  quibuscumque 
aliis  Romani  pontificis  et  ecclesie  romane  iurisdictione  :'  ac  auctoritate  plenaria  et 
libera  potestate. 

Revocabitis  quoque  omnes  constitutiones  seu  leges  per  dictum  Fridericum  vel 
per  reges  Sicilie  seu  per  Conradum  ipsius  Friderici  fìlium  aut  Manfredum  quondam 
principem  Tarentinum,  qui  de  facto  detinet 6  ipsum  regnum  occupatum,  editas  contra 
ecclesiasticam  libertatem,  nec  statuta  vel  constitutiones  aliquas  edetis  aut  etiam 
promulgabitis,  per  que  iuri  aut  ecclesiastice  libertati  derogetur. 7 

Promittitis"  etiam,  quod  nullus  clericus  vel  persona  ecclesiastica  eorundem  regni 
et  terre  in  civili  vel  criminali  causa  convenietur  coram  iudice  seculari,  nisi  super 
feudis  iudicio  petitorio  '  conveniatur  civiliter,  sed  omnes  ecclesie  et i0  persone  eccle- 
siastice omnimode  erunt  libere  et  in  nullo  regi  vel  principi  subiacebunt. 


1  Rodbnberg:  "i  manuteneri  facietii 
-  Rodbnberg:  «executionibns». 

3    RODENBERG :    .  stallila.  . 

'  Bs.  Val.  om. 

*  Rodenhkrg  :  >  iurisdictionibus  •. 

•  RoDBKBI  BC      ■  "ini'  l  •. 
:  RoDBNBBRG  :    ■  derOgCtl 

"  Rodbnberg:  «  Premiti 

-  pi  i  itorìs  .. 

-.m.     ei  i  lesie  <  i  •. 


a-  1265  Carlu  I  d'Angiò  e  Clemente  TV  77 

Xullas  insuper  tallias  vel  collectas  imponetis  ecclesiis,  monasteriis,  clericis  et 
riris  ecclesiasticis  vel  rebus  eorum;  et  in  ecclesiis  vacantibus  vos  vel  vestri  in 
regno  heredes  nulla  habebitis  regalia;  nullosque  fructus,  redditus  et  proventus,  nullas 
edam  obventiones  ac  nulla  prorsus  alia  percipietis  ex  iisdem,  custodia  earundem 
ecclesiarum  interim  libera  '  remanente  penes  personas  ecclesiasticas  iuxta  canonicas 
sanctiones. 

Comites  vero,  barones,  milites  et  universi  homines  totius  regni  et  terre  pre- 
diete  vivent  in  eadem  libertate  et  habebunt  illas  immunitates  illaque  privilegia  ipsisque 
gaudebunt,  quas  et  que  tempore  dare  memorie  Guilk-lmi  secundi  Sicilie  regis  et 
aliis  antiquis.  temporibus  habuerunt. 

Omnes  exules  regni  Sicilie  et  terre  predicte,  cuiuscumque  conditionis  existant, 
ad  mandatum  ecclesie  reducentur  -  in  regnum  et  terram  predicta,  ipsisque  de  bonis 
et  iuribus  eis  debitis  restitutio  piena  fiet.  In  huiusmodi  autem  restitutione  secundum 
predictam  formarti  in  capitulo  de  bonis  ecclesiarum ;l  restituendis  contentam  tam 
in  notoriis  quam  in  dubiis  procedetur;  omnesque  captivos  et  obsides,  qui  tenentur 
in  regno  et  terra  predictis,  Romanos,  regnicolas  et  alios  de  terra  ecclesie,  Tuscos  et 
Lombardos  et  illos  de  marchia  Tarvisina  bona  fide  restituetis  libertati  prò  posse. 

Heredibus  vero  quondam  Riccardi  comitis  Sorani,  germani  felicis  recordationis 
domini  Innocentii  pape  tertii,  ius,  quod  in  comitatu  Sorano,  et  aliis  ecclesie  Romane 
tidelibus  illud,  quod  in  aliis  civitatibus  et  bonis,  si  qua  eis  in  regno  et  terra  predictis 
a  regibus  et  principibus  sunt  concessa,  obtinent,  penitus  erit  salvum;4  nec  per  pre- 
sentem  ipsorum  regni  et  terre  concessionem  comitatuum  Sore  :'  concessorum  eorun- 
dem  cuique,  quo  ad  proprietatem  seu  possessionem,  preiudicium  generetur,  regio 
in  his  omnibus  iure  salvo. 

Nullam  etiam  confederationem  vel  pactionem  seu  societatem  cum  aliquo  impe- 
ratore vel  rege  vel  principe  seu  barone,  Sarraceno,  Christiano  vel  Greco,  aut  cum 
aliqua  provincia  seu  civitate  aut  communitate  vel  loco  aliquo  scienter  contra  Roma- 
nam  ecclesiam  vel  in  dampnum  ecclesie  facietis;  et  si  etiam  feceritis  ignoranter, 
teneamini  ad  mandatum  ecclesie  revocare. 

Habebitis 6  autem  mille  ad  minus  Ultramontanorum  militum  comitivam;  quorum 
quilibet  equitaturas  quatuor  secum  habeat.  '  Habebitis  etiam  trecentos  balistarios  et 
tot  alios  bellatores,  quot  ad  prosecutionem  negotii  sufficere  videbuntur. 8 

Et  usque  ad  annum  a  presenti  die  computandum  sic  muniti  cum  tota  vestra 
huiusmodi  comitiva  esse  teneamini  et  sitis  extra  fines  comitatus  Provincie  versus 
Italiani  vel  in  Italia,  et  ex  tunc  infra  tres  menses  immediate  sequentes  esse  teneamini 
et  sitis  in  terris  conterminis9  regno  Sicilie,  nisi  forsitan  in  Italia  hostium  obstaculo 
impediamini  vel  occursu  ;  quorum  impugnationi  et  debellationi  quamdiu  taliter  muniti 

1  Rodknberg:  «libere». 

2  Rosenberg  :  «  reducantnr  ». 

■  Rodenberg:  •  ecclesiasticis». 

«  Rodenbekg:  .illud  in  aliis  comitatibus-pridcipibus  concessa  obtinent,  erit  salvum». 

1   RODF.NBERG  :    «  sic  ». 

«  Rodenberg:  •  Haheatis  .. 

<  Rodenberg  :  «  habebit  ». 

»  Rodenberg:  »  negotii  tidei  sufficere  videntur  ». 

»  Rodenberg:  »contiguis». 


78  CarlQ  1  d-'Angiò  <•  Clemente  IV  a.  1265 

perscveranter  institeritis,  intelligamini  negotium  prosequi,  nec  vobis  tempus  predi- 
ctorum  trium  mensium  currat.  Quod  si  vos  sic  muniti  usque  ad  huiusmodi  annum 
non  fueritis  extra  fines  predicti  comitatus,  vel  si  infra  eosdem  tres  menses  tali  non 
prepediti  obstaculo  non  fueritis  in  terris  eisdem  Sicilie  regno  conterminis  cum  comi- 
tiva huiusmodi  constituti,  vel  in  quocumque  easu,  vobis  prosecutioni  negotii  opor- 
tunam  non  impcndentibus  '  operam,  in  eisdem  terris  conterminis  dicto  regno  infra 
ipsos  tres  menses  non  fueritis  sic  muniti:  liberum  erit  Romano  pontifici  ac  in  pote- 
state  remanebit  ipsius  dicere,  pronunciare  vel  proferre  in  scriptis  vel  sine  scriptis 
de  Consilio  vel  sine  Consilio  fratrum  suorum,  vobis  aut  alio  etiam  quocumque,  cuius 
forsitan  interesset,  non  vocatis  et  absque  omni  iuris  solempnitate,  collationem,  con- 
cessionem,  investituram,  vobis  et  lieredibus  vestris  de  regno  et  terra  predictis  factas, 
vacuas  omnino  esse  nullumque  robur  vel  valorem  habere  ac  eas  revocare,  cassare, 
irritare  ac  ipsas  cassas  et  irritas  nunciare.  Liberum  quoque  erit  eidem  Romano  pon- 
tifici hoc  idem  facere,  si,  quod  absit,  vel  longa  prepediti  valitudine  vel  morte  pre- 
venti dictum  negotium  iuxta  eandem  formam  non  assumpseritis  vel  assumptum  non 
fueritis  prosecuti,  nisi  forte  talis  persona  et  tam  idonea  iuxta  formam  eandem  vices 
vestras  vel  vestrorum  heredum  in  hac  parte  suppleverit,  que  merito  ad  hoc  suffi- 
ciens  possit 2  et  debeat  a  Romana  ecclesia  reputari.  Quod  si  forte  vos  alio3  impedi- 
mento fueritis  irretiti  et  hoc  significaveritis  Romano  pontifici,  tunc  liberum  erit  eidem 
Romano  pontifici  et 4  in  potestate  remanebit  ipsius  vel  '  dicere,  pronunciare  et  appro- 
bare  et  proferre  iuxta  formam  in  capitulo  ipso  contentam  collationem,  concessionem 
et  investituram  huiusmodi,  vobis  et  heredibus  vestris  factas  de  regno  et  terra  pre- 
dictis, vacuas  omnino  esse  nullumque  valorem  et  robur  habere  ac  eas  revocare, 
cassare  et  irritare  et  ipsas  cassas  et  irritas  nunciare,  vel  talem  personam  et  tam 
idoneam  assumere  vel  admittere  ad  dictum  negotium,  que  merito  ad  hoc  ab  ipso 
suftìciens  reputetur. 

Denique  "  omnes  premissas  conditiones,  que  in  persona  vestra  apponuntur,  circa 
vestros  etiam  in  dicto  regno  heredes  et  successores  intelligimus  et  volumus  esse 
dictas,  sai  vis  omnibus,  que  circa  alios  heredes  vestros  ordinata  consistunt,  prout 
superius  est  expressum. 

Vos  etiam  dabitis  privilegium  vestrum  domino  pape  ac  Romane  ecclesie  bulla 
aurea  bullatum,  in  quo  proprio  iuramento  fatebimini  et  recognoscetis  expresse 
regnum  Sicilie  et  totam  terram  que  est  citra  Farum  usque  ad  confinia  terrarum 
Romane  ecclesie,  cxcepta  civitate  Beneventana  cum  territorio  et  pertinentiis  eius, 
que  ecclesie  remanebit  eidem,  ex  sola  gratia  et  mera  liberalitate  sedis  apostolice 
vobis  vestrisque  heredibus  de  novo  fore  concessa,  vosque  recepisse  ac  tenere  regnum 
et  terram  huiusmodi  a  dieta  Romana  ecclesia  sub  pactis  et  conditionibus  supradictis. 

Ut  autem  predicti  negotii  consumatio  et  hec  nostra  collatio,  concessio  et  inve- 
stitura ac  revocano  ac  alia  premissa  illibata  perpetuo  maneant  et  inconeussam  semper 

1  E-.  Vat.:  •  impedientibus  »  ! 

RODBMBERG      ■     UfBl  eri    el    possil   .. 

RoDENBI  «..  :    €  aliquo  ». 
'    RoDINBBKC   "in.    «  uni.  -et  .. 

Rodi  ibi  k..  om. 
Rodi  kbbrc     ■  Deii 


a.  1372  Gregorio  XI  e  Federico  HI  d'Aragona  7C< 

obtineant  fìrmitatem,  presens  instrumentum  seu  presentes  litteras  sigillorum  nostro- 
rum  munimine  roboratas  vobis  duximus  concedendas. 

Actum  Rome  apud  Lateranum  in  basilica  Salvatoris  l  que  appellatur  Constan- 
tiniana,  ante  sacratissimum  altare  ipsius  basilice,  Il II  Kalendas  Iulii,  *  anno  Do- 
mini MCCLXV,  pontificatus  vero  predicti  Clementis  pape  INI  anno  primo  ». 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostre  confirmationis  infrin- 
gere  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit, 
indignationem  omnipotentis  Dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eius  se 
noverit  incursurum. 

Dat.  Perusii  per  man  uni  magistri  Michaelis  de  Tholosa  sancte  Romane  ecclesie 
vicecancellarii,  IlNonas  Novembris,  indictione  nona.incarnationis  Dominice  MCCLXV, 
pontificatus  vero  domini  Clementis  pape  UH  anno  primo. 

Da  Montini.  Gemi.  Histor.  Epistolae  saeculi  XIII  e  regestis  Pontificum  Romanorum 
selectae,  ed.  C.  Rodenberg.  Tomus  III  (.Berolini  1894),  639-653  (n.  646)  il  quale,  salvo  il 
tratto  fino  alla  parola  «  officio  »  in  1.  25  di  p.  o4,  tradito  anche  in  Reg.  Val.  32  neh'  Archivio 
segreto  Vaticano  (nuovamente  ora  collazionato i,  tolse  dall'edizione  di  E.  Martene-U. 
Durand,  Thesaurus  novits  anecdotorum  II,  Lutetiae  Parisiorum  1717,  col.  220-237  (n.  174) 
e  corresse  il  testo  sulla  base  delle  «conditiones  super  negotio  regni  Sicilie»,  colle  quali 
Urbano  IV  era  stato  disposto  a  conferire  a  Carlo  il  regno  di  Sicilia,  ripubblicate  da  Roden- 
berg, loc.  cit.  510-520  (n.  539),  collazionato  ora,  e  seguito  in  tutto  ciò  che  possa  avere  qualche 
valore,  il  testo  contenuto  nella  dichiarazione  originale  in  data  di  Roma  17  febbraio  1295, 
con  cui  Carlo  li  d'Angiò  riconosce  che  il  padre  aveva  ricevuto  in  feudo  dalla  Chiesa 
Romana  la  Sicilia  e  le  terre  napoletane,  in  AA.  Arni.  I-XVIII  480  (già  Ann.  II,  e.  V, 
>i.  5)  nell  Archivio  segreto  Vaticano.  L'esemplare  vaticano  pone  compiuta  l'investitura 
«HII  Kalendas  Iunii»,  ciò  che  è  incompatibile  colla  data  (XI  Kalendas  Iulii)  della  com- 
missione e  podestà  conferite  dal  Papa  ai  Cardinali. 


/  re  di  Napoli  e  Sicilia  ripeterono  in  seguito  questa  formula  nell'atto  dell'omaggio 
feudale.  Essa  presenta  qualche  variazione  negli  accordi  intervenuti,  nel  1372,  per  opera 
di  Gregorio  XI  fra  Giovanna  I  di  Napoli  e  Federico  IH  d'Aragona,  che  dolcette  pro- 
mettere, fra  altro,  l'osservanza  di  quanto  segue: 

Item  quod  praefatus  Fredericus  promittet  solemniter  et  jurabit,  quod  omnibus  ecclesiis 
tam  cathedralibus  quam  collegiatis  regularibus  et  secularibus,  nec  non  aliis  ecclesiis,  et 
omnibus  praelatis  et  clericis,  ac  universis  personis  ecclesiasticis  secularibus  et  regularibus, 
et  quibuscunque  reliyiosis  locis  et  personis  in  regno  Trinacriae  seu  insulis  praedictis  infra 
tres  annos,  et  ante,  quantocius 3  poterit,  bona  fide  assignabit  realiter  et  cum  effectu  suo  posse 
omnia  castra,  fortalitia,  jura  et  bona  ad  ipsas  ecclesias,  seu  ecclesiasticas  personas  spectantia 
quoquo  modo,  seu  per  eas,  seu  earum  nomine  •  quomodolibet  possessa,  seu  in  quorum  posses- 
sione fuerunt  tempore,  quo  Siculi  contra  inclytae  memoriae  praefatum  Regem  Carolum  rebel- 

1  Rodenberg:  <  saniti  Salvatoris  .. 

-  Es.  Vat.:  «  Iunii  >. 

3  Raynaldcs:  «annos,  quanto  citius  .. 

"  Rayxaldus:  €  prò  eis  seu  eorum  nomine». 


Gregorio  XI  e  Federico  III  d'Aragona  a.  1372 

larunt;  ita  quod  de  nullo  cursu  temporis  opponatur  eisdem,  cum  notorie  dictis  temporibus 
hostilitates  duraverint;  nisi  '  per  praelatos  ecclesiarum  ipsarum,  vel  alios  authoritatem  haben- 
tes,  aliqua  ex  praedictis  castris,  fortalitiis,  possessionibus,  juribus,  et  bonis  quibuscunque 
personis  concessa,  permutata,  si  ve  alienata  legitimc  extiterint:  quo  casu  praedicta  concessio, 
datio,  permutatio,  seu  alienatio  inviolabiliter  observentur,  et  in  suo  robore  perseverent: 
quodque  libertatem  ecclesiasticam  conservabit  suo  posse,  universis  personis  ecclesiasticis  ac 
rebus  et  bonis  earum,  et  ecclesias  praedictas  ecclesiasticasque  personas,  omnia  religiosa,  et 
pia  loca,  resque  et  bona  eorum  in  sua  libertate  restituet,  et  gaudere  permittet  et  curabit 
restituì  tacere,  et  gaudere  permitti  '  juribus  et  jurisdictionibus,  privilegiis,  libertatibus  a  jure 
concessis,  beneficiis,  bonis,  juribus,  redditibus,  et  proventibus  earundem:  nec  aliquas  exa- 
ctiones  quovis  quaesito  colore  petet  vel  exiget  ab  eisdem  per  se  vel  alium,  directe  vel  indirecte; 
nec  peti,  vel  cxigi  permittet.  Ne  autem  super  iis  restituendis  ingerì  possit  aliqua  difficultas, 
deputabuntur  a  Romano  Pontefice  aliqui  viri  discreti,  ad  quorum  mandatum  et  arbitrium 
jurium  et  rerum  immobilium  (si  qua  extent)  restitutio  piena  fiat,  ita  quod  ea  de  quorum 
dominio  vel  proprietate  seu  possessione  notorium s  fuerit,  ad  eorum  mandatum,  et  arbitrium 
mox  reddantur.  In  dubiis  vero  per  ipsos  summarie,  simpliciter,  et  de  plano,  ac  sine  strepitu 
et  figura  judicii  veritas  inquiretur, 4  et  justitia  ministrabitur. 

Omnes  insuper  ecclesiae  tam  cathedrales  quam  aliae  regulares  et  seculares,  nec  non 
omnes  praelati  et  clerici,  ac  universae  personae  ecclesiasticae  seculares  et  religiosae  in  ele- 
ctionibus,  postulationibus,  nominationibus,  provisionibus,  et  omnibus  aliis  piena  libertate 
gaudebunt:  nec  ante  electionem  nec  in  electione,  vel  post  dicti  Frederici  seu  eius  succes- 
sorum  in  regno  sive  insulis  praedictis,  consensus  vel  consilium  aliquatenus  requiretur  : 5  quam 
utique  libertatem  ipse  Fredericus,  ipsiusque  in  dictis  insulis  seu  regno  successores  semper 
manutenebunt  et  conservabunt,  et  manuteneri  facient  ab  omnibus  subditis  suis:  dictaeque 
ecclesiae  et  personae,  et  omnia  religiosa  et  pia  loca  utentur  libere  omnibus  bonis  et  juribus 
suis;  salvo  sibi  et  successoribus  suis  in  regno  praedicto  Trinacriae  seu  insulis  jurepatro- 
natus,  prout  et  secundum  quod  patronis  ecclesiarum  canonica  instituta  concedunt,  et  in  illis 
tantum  ecclesiis,  in  quibus  Reges  antiqui  Siciliae  huiusmodi  juspatronatus  habuerunt;  salva 
semper  circa  ecclesias  cathedrales,  et  alias  regulares  et  seculares  quascumque,  ac  personas 
et  loca  ecclesiastica  tam  in  faciendis  provisionibus  et  electionibus  confirmandis,  quam  in 
reservationibus  de  ipsis  ecclesiis  faciendis,  quam  in  omnibus  et  quibuscumque  aliis  Romani 
Pontificis  et  ecclesiae  Romanae  jurisdictione,  ordinatione,  et  authoritate  plenaria,  et  libera 
potestate. 

Omnes  vero  causae  ad  forum  ecclesiasticum  pertinentes  libere  et  absque  ullo  impedi- 
mento agitabuntur,  ventilabuntur,  et  tractabuntur  coram  ordinariis,  et  delegatis  apostolicis,  et 
aliis  ecclesiasticis  judicibus,  et  terminabuntur  per  eos:  et  si  ad  sedem  Apostolicam  super 
hujusmodi  causis  appellari  contigerit,  tam  appellantes  quam  appellati  ad  eamdem  venire 
sedem  prò  appellationum  prosecutionibus  libere,  et  absque  inhibitione  aliqua  et  impedi- 
mento quolibet  permittentur.  Sacramenta  vero  fidelitatis  praestabuntur  Frederico  praefato, 
et  eius  in  regno  Trinacriae  successoribus  secundum  antiquam  et  rationabilem  consuetudinem 
Iprout  canonica  instituta  permittunt)  ab  illis  ecclesiarum  praelatis,  quorum  praedecessores 
antiquis  Regibus  Siciliae  praestiterunt.  Si  qui  autem  sint  praelati  et  clerici,  qui  temporalia 
sive  regalia  bona  teneant  a  dicto  Rege  et  aliis  dominis  temporalibus,  et  qui  ratione  hujus- 
modi honorum  ab  antiquo  consueverunt  Regibus  et  ipsis  dominis  temporalibus  servitia 

lALDira    •  nisi  quod  •. 

Rayhaldui    »  i,   i.ni-i  titni  lacere  et  gaudere  permittet  ». 

1  Ratralods    ■  notum  ». 
'  Ra YN ALDUS  :  »  inquinimi  », 

R  n  .-.  u  Dua    •  n  quiratui  •. 


a.  1274  Rodolfo  I  di  Habsburg  '   Gregorio  X  81 

exhibere  hujusmodi  lionesta  et  antiqua  servitia  ipsis  '  Regi  et  dominis  secundum  rationa- 
bilem  et  antiquam  consuetudinem,  et  sicut  statuta  patiuntur  canonica  impendent.  Promittet 
etiam  quod  nullus  clericus  vel  persona  ecclesiastica  eorumdem  regni,  seu  insularum  in 
civili,  vel  criminali  causa  conveniatur  '•'  coram  judice  seculari:  sed  omnes  personae  ecclesia- 
sticae  omnimode  erunt  liberae,  et  in  nullo  dicto  Frederico  seu  ejus  successoribus  subjace- 
bunt.  N'ullas  insuper  talias  vel  collectas,  seu  alia  onera  ecclesiis,  monasteriis,  clericis,  et 
viris  ecclesiasticis  vel  rebus  eorum  directe  vel  indirecte  imponent,  imponi  facient,  vel  per- 
miuent;  et  in  ecclesiis  ac  benefìciis  vacantibus  ipse  Fredericus  vel  ipsius  in  regno  Trina- 
criae  vel  insulis  successores  nulla  habebunt  regalia,  nullam  custodiam,3  nullosque  fructus, 
redditus,  et  proventus;  nullas  obventiones  et  nulla  prorsus  alia  percipient  ab  eisdem;  sed 
custodia  earumdem  ecclesiarum  et  beneliciorum  interim  libera  penes  personas  ecclesiasticas 
juxta  et  secundum  statuta  canonica  remanebit.  Revocabunt  etiam  omnes  constitutiones  seu 
leges  per  eumdem  Fredericum  seu  praedecessores  suos,  praefatarum  insularum  detentores, 
si  quae  editae  existant  contra  ecclesiasticam  libertatem:  quas  nos  etiam  ex  nunc  irritas 
nunciamus,  nec  constitutiones  vel  statuta  edent  aut  promulgabunt,  quae  juri  vel  ecclesiasticae 
libertati  in  aliquo  derogent. 

Da  O.  Raynaldus,  Ann.  Eccl.  ad  a.  1372,  x  s.,  ed.  J.  D.  Mansi  VII,  Lucae  1752,  212 s., 
collazionato  il  Reg.  Aligli.  185,  f.  4b3r-4t>4r  e  ristrumento  originale  di  Giovanna  I  di  Napoli 
in  data  31  marzo  1373  (cfr.  Raynaldus,  loc.  cit.  xxiv,  p.  221)  in  AA.  Ann.  IXVIII  510  (già 
Arni.  II,  e.    V,  n.  34)  nell  Archivio  segreto  Vaticano. 


XVI. 
RODOLFO  I  DI  HABSBURG  E  GREGORIO  X. 

1.  -  Confirmatio  privilegiorum  et  iuramentorum  per  procuratorem  data. 

6  ghigno  1274. 

In  nomine  Domini  amen. 

Ego  Otto  Sancti  Guidonis  Spirensis  prepositus  regie  aule  cancellarius,  gloriosis- 
simi principis  domini  mei  Rodulfi  Dei  gratia  regis  Romanorum  semper  augusti  pro- 
curator  et  nuntius,  habens  ab  ipso  mandatum  in  forma  subscripta  presenti  scripto 
confiteor,  me  privilegia  necnon  et  iuramenta  dare  memorie  Ottonis  II II.  et  quondam 
Fr(ederi)ci  secundi  imperatorum,  tunc  regum  Romanorum,  non  cancellata,  non  abo- 
lita nec  in  aliqua  sui  parte  vitiata,  sed  in  prima  sui  facie  aureis  bullis  regum  ipsorum 
regie  maiestatis  impressis  typario  consignata,  diligenter  inspexisse,  de  verbo  ad  ver- 
bum  legisse  ac  in  Theotonico  ydiomate  propter  infrascriptos  nobiles  exposuisse  in 
consistorio  vestro,  sanctissime  pater  et  domine  domine  Gregori  papa  decime,  astan- 
tibus  vobis  reverendis  patribus  Iohanne  Portuensi,  Petro  Tusculano,  Vicedomino 
Prenestino,  fratribus  B.  Albanensi,  Petro  Ostiensi  episcopis,  Symone  tituli  Sancti  Mar- 
tini in  Montibus,  A.  tituli  Sancte  Praxedis,  Guillelmo  tituli  Sancti  Marci,  Symone 
tituli  Sancte  Cecilie  presbiteris,  Ottobono  Sancti  Adriani,  Iacobo  Sancte  Marie  in 


R AVN ALDUS  :    ■  ipsi  ». 

Raynaldus  om. 
Raynaldus  :  «  justitiam  ■ 


Rodolfo  I  di  Habsburg  e  Gregorio  A  a.  1274 


Cosmidin,  Gottifrido  Sancti  Georgii  ad  Velum  aureum,  Uberto  Sancti  Eustachii  et 
Matheo  Sancte  Marie  in  Porticu  diaconis  cardinalibus,  et  presentibus  inibi  venera- 
bilibus  patribus  Henrico  Treverensi,  Guarnero  Maguntino,  Engueberto  Coloniensi, 
Conrado  Magdeburgensi,  Giselberto  Bremensi  archiepiscopis,  Conrado  Argentinensi, 
Leone  Ratisponensi,  Brunone  Brixinensi,  Ottone  Mindensi,  Fr(ederi)co  Merseburgensi, 
Widegone  Misnensi,  Iohanne  Kimensi,  Ildebrando  Eistetensi  episcopis  et  nobilibus 
viris  Frederico  burclavio  de  Nurenberk  ac  Gottefrido  comite  Seunensi. 

Tenores  autem  predictorum  privilegiorum  et  iuramentorum  de  verbo  ad  verbum 
tales  sunt: 

Forma  iuramenti  Ottonis  quarti  imperatoris  tunc  regis  Romanorum  prestiti 
felicis  recordationis  Innocentio  pape  III  :  «  Ego  Otto  -  coronam  adeptus  »  (in  Monum. 
Germ.  Histor.  Legum  Sectio  IV.  Constit.  etc.  T.  II,  27  s.  [n.  23]). 

Tenor  privilegii  dicti  Ottonis  quarti  imperatoris  tunc  regis  Romanorum  con- 
cessi eidem  Innocentio  et  ecclesie  Romane:  «  In  nomine  sancte  -  Kalendas  Aprilis  » 
(v.  sopra  p.  38  s.). 

Tenor  privilegii  Frederici  secundi  imperatoris  tunc  regis  Romanorum  concessi 
eidem  Innocentio  pape  III.  et  ecclesie  Romane:  «In  nomine  sancte  -  Idus  Iulii  » 
(v.  sopra  p.  43  s.). 

Simile  privilegium  concessum  ab  eodem  Fr(ederi)co  tunc  rege  Romanorum  felicis 
recordationis  Honorio  pape  III:  «  In  nomine  Dei  -  indictione  prescriptis  »  (v.sopra  p.45s.). 

Forma  iuramenti  eiusdem  Frederici  tunc  regis  Romanorum  prestiti  prefato  Inno- 
centio pape  tercio  :  «  In  nomine  sancte  -  indictionis  prime  »  (in  Montini.  Germ.  Histor., 
loc.  cit.  62  [n.  50]). 

Forma  iuramenti  eiusdem  Frederici  tunc  regis  Romanorum  prestiti  prefato  ' 
Honorio  pape  tercio:  «  In  nomine  sancte  -  indictione  octava  »  (in  Monum.  Gemi. 
Histor.,  loc.  cit.  79 s.  [n.  66]). 

De  predictorum  itaque  archiepiscoporum,  episcoporum  ac  nobilium  Consilio  et 
expresso  consensu  ego  memoratus  cancellarius  omnia  et  singula  in  eisdem  con- 
tenta privilegiis  eiusdem  regis  R.  nomine  ratifico,  rata  et  firma  habeo  et  ab  aliis 
haberi  volo  et  eadem  innovo  atque  de  novo  concedo,  promittens  eodem  nomine 
beato  Petro,  celestis  regni  clavigero,  ac  vobis  patri  sanctissimo  eius  successori 
ceterisque  vestris  successoribus  et  ecclesie  Romane  ac  iurans  in  animam  ipsius 
regis  R.,  quod  ipse  per  se  vel  per  alium  seu  alios  non  occupabit  nec  invadet  in 
totum  vel  partem  aliquam  terras  ipsius  ecclesie  Romane  aut  terras  vassallorum 
eius,  quas  iure  feudi  vel  sub  census  aut  alterius  prestationis  titulo  sive  alio  quo- 
cumque  modo  tenent  ab  ipsa  ecclesia,  nec  eas  vel  earum  aliquam  procurabit 
occupari  per  alium  seu  alios  vel  invadi.  Quin  etiam  nec  ipsas  nec  tenentes  eas- 
dem,  se  vel  terras  ipsas  sibi  ultro  volentes  subicere,  nec  officium  aliquod  aut 
dignitatem  vel  quamcumque  potestatem  ih  terris  eisdem  et  specialiter  in  civitate 
Romana  recipiet  sub  quocumque  colore  sine  vestra  seu  successorum  vestrorum 
licentia  speciali.  Et  si  qui  eas  occupare  vel  invadere  temptarent,  non  solum  dene- 
gabit  illis  auxilium,  consilium  et  favorem  publicum  et  occultum,  verum  etiam 
ad  requisitioncm   vestram  vestrorumve   successorum   adiutor  erit   contra  illos  in 

1  Si  BWA1  v 


a.  1274  Rodolfo  I  di  Habsburg  e  Gregorio  A  83 

defendendis  et  conservandis  eisdem.  Item  quod  idem  Rex  Rudolphus  per  se  vel  per 
alium  non  offender  vassallos  ecclesie  et  specialiter  magnificum  principem  dominum 
Carolimi  regem  Sicilie  illustrem  seu  heredes  ipsius,  nec  volentibus  ipsum  offendere 
prestabit  consilium,  auxilium  aut  tavorem  publice  vel  occulte,  nec  regnum  Sicilie, 
quod  idem  rex  C.  ab  eadem  Romana  tenet  ecclesia,  vel  aliquam  eius  partem  occu- 
pabit  aut  invadet  per  se  vel  per  alium  aut  occupali  vel  invadi  procurabit,  nec 
invadere  aut  occupare  temptantibus  prestabit  auxilium,  consilium  aut  favorem  publi- 
cum  vel  occultum.  Alios  etiam  devotos  ipsius  ecclesie,  qui  eidem  ecclesie  astiterunt 
contra  dictum  Fredericum,  heredes  vel  successores  ipsius,  propterea  non  gravabit, 
sed  nichilominus  favorabiliter  prosequetur.  Vassallos  autem  suos  contra  predicto- 
rum  aliquod  facientes  prò  posse  bona  fide  compescet.  Servabit  preterea  et  faciet 
omnia  et  singula,  que  in  canonibus  positis  sexagesima  tertia  distinctione,  quorum 
quidem  canonum  alter  "  Ego  Lodowicus  „ ,  alter  vero  "  Tibi  domino  pape  ,,  incipit, 
contine[n]tur.  Quodque  idem  rex  R.  premissa  omnia  tam  in  privilegiis  ipsis  contenta 
quam  alia  inviolabiliter  observabit  ac  de  premissis  omnibus  et  singulis  observandis 
prestabit  tactis  corporaliter  sacrosanctis  euangeliis  iuramentum,  et  privilegia  per 
omnia,  verbis  tamen  competenter  mutatis  prout  facti  qualitas  exigit,  similia  supra- 
scriptis  continentia  et  nichilominus  piene  alia  omnia,  que  preter  privilegiorum  pre- 
missorum  tenores  superius  exprimuntur,  ac  insuper  ratificationem,  confirmationem, 
innovationem  ac  novam  concessionem  omnium  renuntiationum,  dimissionum,  pro- 
missionum,  pollicitationum,  sponsionum,  concessionum,  cessionum,  confirmationum 
et  confessionum,  quas  tam  dictus  Fredericus  secundus  quam  alii  reges  et  impera- 
tores  Romanorum  precedentes  eundem  beato  Petro  apostolorum  principi,  summis 
pontificibus  qui  prò  rempore  fuerunt  vel  ecclesie  Romane  prestitisse  noscuntur,  pre- 
fato apostolorum  principi  ac  vobis  sanctissimo  patri  eius  successori  ceterisque 
catholicis  vestris  successoribus  et  ecclesie  Romane  concedet,  quandocumque  per 
sedem  apostolicam  super  hoc  litteris  fuerit  vel  nuntio  requisitus.  Et  iuramenta  etiam 
prestabit  et  litteras  super  huiusmodi  prestatione  concedet,  prout  dicti  reges  Roma- 
norum prestiterunt  et  concesserunt.  Postquam  autem  Romam  ad  recipiendum  unctio- 
nem,  coronationem  seu  imperiale  diadema  pervenerit  ipsaque  perceperit,  premissa 
omnia  et  singula  innovabit  seu  de  novo  faciet,  ac  sine  aliqua  difficultate  iuramenta 
prestabit,  que  imperatores  romani  hactenus  prestiterunt.  Item  quod  dictus  rex 
Rudolfus  bona  fide  sine  fraude  et  malo  ingenio  procurabit,  quod  omnes  principes  Ale- 
manie  laici  promittent  et  iurabunt,  se  bona  fide  curaturos  et  facturos,  quod  ipse  rex 
Rudolfus  premissa  omnia  et  singula  inviolabiliter  observabit,  et  si  quod  absit  ipse  rex 
Rudolfus  predicta  non  servaret,  iidem  principes  in  hoc  ipsi  aliquatenus  non  assistent. 
Tenor  quoque  predicti  mandati,  quod  ab  eodem  Rudolfo  recepì,  per  omnia  talis  est  : 
«  Sanctissimo  in  Christo  -  anno  primo  »  (in  Montini.  Gcnn.Histor.,  loc.  cit.42  fn.48]). 
Acta  sunt  hec  Lugduni  in  predicto  consistorio,  anno  Domini  MCCLXXIIII, 
mense  Iunii,  die  Martis  VI.  mensis  eiusdem,  pontificatus  vestii  anno  tercio.  Porro 
ad  certitudinem  presentium  et  memoriam  futurorum  de  premissis  omnibus  presentes 
litteras  fieri  feci  et  mei  sigilli  munimine  roborari. 

Da  Montini.  Gemi.  Histor.  Leguni  Sectio  IV.  Constit.  Tomus  III  (Hannoverae  et 
Lipsiae  1904-1906),  ed.  I.  Schwalm,  42-44  (n.  49),  collazionato  nuovamente  il  transunto  del  1278 
in  Arni.  I-XVIII  48  (già  Arni.  I,  e.  V,  ».  9)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


84 


Rodolfo  I  di  Hubsbitrg  e  Gregorio  X  a.  1275 


2.  -  Privilegium  regium. 

21  ottobre  1275. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis.  Rudolfus  divina  favente  clementia  Roma- 
norum  rex  semper  augustus. 

Ab  eo  solo,  per  quem  reges  regnant  et  potentes  scribunt  iustitiam,  recogno- 
scentes  inextimabilem  nostre  promotionis  gratiam,  qui  regali  iam  in  nobis  culmine 
consumato  nos  ad  obtinendum  imperialis  glorie  solium  sua  sola  pietate  disponens, 
ut  non  solum  cum  principibus  sedeamus,  sed  ut  illis  presideamus,  erexit,  sancteque 
matris  ecclesie  ac  vestra,  pater  reverentissime  domine  Gregori  divina  providentia 
papa  X,  immensa  beneficia,  quibus  nos  in  benedictione  dulcedinis  prevenistis  feli- 
cibus  eiusdem  nostre  promotionis  auspitiis,  multiplicibus  concurrendo  favoribus  et 
ipsam  favorabilis  prosecutionis  auxiliis  confòvendo,  attenta  sollicitudine  recensentes, 
reddimur  corde  solliciti,  cogimur  cogitare  profundius,  qua  tante  dignationis  gratiam 
digna  saltem,  prout  humana  insufficientia  sufficit,  gratitudine  prosequamur.  Illi  ergo, 
a  quo  cuncta  procedere  novimus  et  humiliter  confitemur  quod  ab  eo  recepimus, 
offerentes  eius  et  apostolice  sedis  ac  vestris  obsequiis,  nos  quicquid  possumus,  quic- 
quid  sumus,  in  perpetuum  humili  voto  et  incommutabili  '  proposito  devovemus,  vobis- 
que,  beatissime  pater,  et  omnibus  successoribus  vestris  catholicis  ac  eidem  sancte 
Romane  ecclesie,  speciali  matri  nostre,  omnem  obedientiam,  honorificentiam  atque 
reverentiam  semper  humili  corde  ac  devoto  spiritu  impendemus,  quam  predeces- 
sores  nostri  reges  et  imperatores  catholici  vestris  antecessoribus  impendisse  noscun- 
tur,  nichil  exinde  volentes  diminui,  sed  magis  augeri,  ut  nostra  magis  devotio  enitescat. 
Illum  igitur  abolere  volentes  abusum,  quem  interdum  quidam  predecessorum  nostro- 
rum  exercuisse  noscuntur  et  dicuntur  in  electionibus  prelatorum,  concedimus  et  san- 
cimus,  ut  electiones  prelatorum  libere  et  canonice  fiant,  quatinus  ille  preficiatur  ecclesie 
viduate  quem  totum  capitulum  vel  maior  et  sanior  pars  ipsius  duxerit  eligendum, 
dummodo  nichil  desit  de  canonicis  institutis.  Appellationes  autem  in  negotiis  et  causis 
ecclesiasticis  ad  sedem  apostolicam  libere  fiant,  earum  prosecutionem  sive  processum 
nullus  impedire  presumat.  Illuni  quoque  dimittimus  et  refutamus  abusum,  quem  in 
occupandis  bonis  decedentium  prelatorum  aut  etiam  ecclesiarum  vacantium  nostri 
consueverunt  antecessores  committere  prò  motu  proprie  voluntatis.  Omnia  vero  spiri- 
tualia  vobis  et  aliis  ecclesiarum  prelatis  relinquimus  libere  disponenda,  ut  que  sunt 
cesaris  cesari  et  que  sunt  Dei  Deo  recta  distributione  reddantur.  Super  eradicando 
autem  heretice  pravitatis  errore  auxilium  dabimus  et  operam  efficacem.  Possessiones 
etiam,  quas  Romana  ecclesia  recuperavi^  ab  antecessoribus  nostris  seu  quibuslibet 
aliis  ante  detentas,  liberas  et  quietas  sibi  dimittimus  et  ipsam  ad  eas  obtinendas  bona 
fide  promittimus  adiuvare.  Quas  vero  nondum  recuperavit,  ad  recuperandum  erimus 
prò  viribus  adiutores;  et  quecumque  ad  manus  nostras  devenient,  sine  difficultate 
ac  mora  ei  restituerc  satagemus.  Ad  has  pertinet  tota  terra  que  est  a  Radicofono 
usque  Ceperanum,  marchia  Anconitana,  ducatus  Spoletanus,  terra  comitisse  Matil- 
dis,  comitatus  Rrittenorii,  exarchatus  Rauenne,  Penthapolis,  Massa  Trabaria  cum 


a.  J275  Rodolfo  I  di  Habsburg  e  Oregon     V  85 

adiacentibus  terris  et  omnibus  aliis  ad  Romanam  ecclesiam  pertinentibus,  ut  eas 
habeat  Romana  ecclesia  in  perpetuum  cum  omni  iurisdictione,  districtu  et  honore 
suo.  Verumtamen  cum  ad  recipiendum  coronam  imperii  vel  prò  necessitatibus  eccle- 
sie ab  apostolica  sede  vocati  venerimus,  de  mandato  summi  pontificis  reeipiemus 
procurationes  sive  fodrum  ab  ipsis.  Omnia  igitur  supradicta  et  quecumque  alia  per- 
tinent  ad  Romanam  ecclesiam  de  voluntate  et  conscientia,  Consilio  et  consensu  prin 
cipum  imperii  libere  il  li  dimittimus,  renuntiamus  et  restituimus,  nec  non  ad  omnem 
scrupulum  removendum,  prout  melius  valet  et  efficacius  intelligi,  concedimus,  con- 
ferimus  et  donamus,  ut  sublata  omnis  contentionis  et  dissensionis  materia,  firma  pax 
et  piena  concordia  inter  ecclesiam  et  imperium  perseverent.  Adiutores  erimus  ad 
retinendum  et  defendendum  ecclesie  regnum  Sicilie  cum  omnibus  ad  ipsum  spectan 
tibus  tam  citra  Farum,  quam  ultra,  necnon  Corsicam  et  Sardiniam  ac  cetera  ima 
que  ad  eam  pertinere  noscuntur,  tamquam  devotus  filius  et  catholicus  princeps. 

Promittimus  quoque  beato  Petro,  celestis  regni  clavigero,  ac  vobis  patri  sancis- 
simo ipsius  beati  Petri  [successori]  '  ceterisque  vestris  successoribus  et  eidem  ecclesie 
Romane,  quod  per  nos  vel  per  alium  seu  alios  non  occupabimus  nec  invademus  in 
totum  vel  in  partem  aliquas  terras  ipsius  ecclesie  Romane  aut  vassallorum  eius,  quas 
iure  feudi  vel  sub  census  seu  alterius  prestationis  titulo  sive  alio  quocumque  modo 
tenent  ab  ipsa  ecclesia,  nec  eas  vel  earum  aliquam  proturabimus  occupali  per  alium 
seu  alios  vel  invadi.  Quin  etiam  nec  ipsas  nec  tenentes  easdem,  se  vel  terras  ipsas 
nobis  ultro  volentes  subicere,  nec  orficium  aliquod  aut  dignitatem  vel  quamcumque 
potestatem  in  terris  eisdem  et  specialiter  in  civitate  Romana  reeipiemus  sub  quo- 
cumque colore  sine  vestra  seu  successorum  vestrorum  licentia  speciali.  Et  si  qui 
eas  occupare  vel  invadere  temptarent,  non  solum  denegabimus  illis  auxilium,  con- 
silium  et  favorem  publicum  et  occultum,  verum  etiam  ad  requisitionem  vestram 
vestrorumve  successorum  adiutores  erimus  contra  illos  in  defendendis  et  conservandis 
eisdem.  Nec  offendemus  per  nos  vel  per  alium  vassallos  ecclesie  ipsius  et  specia- 
liter magnificum  principem  dominimi  Carolum  regem  Sicilie  illustrem  seu  heredes 
ipsius,  nec  volentibus  ipsum  offendere  prestabimus  auxilium,  consilium  vel  favorem 
publice  vel  occulte,  nec  regnum  Sicilie,  quod  idem  rex  Carolus  ab  eadem  Romana 
tenet  ecclesia,  vel  aliquam  eius  partem  occupabimus  aut  invademus  per  nos  vel  per 
alium  aut  occupari  vel  invadi  procurabimus,  nec  invadere  aut  occupare  temptantibus 
praestabimus  publicum  vel  occultum  auxilium,  consilium  aut  favorem.  Alios  etiam 
devotos  ipsius  ecclesie,  qui  eidem  ecclesie  astiterunt  contra  quondam  Fredericum 
olim  Romanorum  imperatorem,  heredes  aut  successores  ipsius,  propterea  non  gra- 
vabimus,  sed  nichilominus  favorabiliter  prosequemur.  Vassallos  autem  nostros  contra 
predictorum  aliquod  facientcs  compescemus  prò  viribus  bona  fide.  Servabimus  pre- 
terea  et  faciemus  omnia  et  singula,  que  in  canonibus  positis  sexagesima  tertia  distin- 
zione, quorum  quidem  canonum  alter  "  Ego  Lodouicus  „,  alter  vero  "  Tibi  domino 
pape  „  incipit,  continentur.  Postquam  autem  Romam  ad  recipiendam  unctionem, 
coronationem  et  imperiale  diadema  pervenerimus  ipsaque  perceperimus,  premissa 
omnia  et  singula  -innovabimus  seu  de  novo  faciemus,  et  sine  aliqua  difficultate  iura- 
menta  prestabimus,  que  imperatores  Romanorum  hactenus  prestiterunt.  Promittimus 

i  Manca  nell'originale. 


86  Onorio  IV  e  Carla  II  <l  Angiò  a.  1285 

insuper,  quod  bona  fide  sine  fraude  ac  malo  ingenio  procurabimus,  quod  omnes 
principe?  Alemanie  laici  promittent  et  iurabunt,  se  bona  fide  curaturos  et  facturos, 
quod  nos  premissa  omnia  et  singula  inviolabiliter  observemus,  et  si  quod  absit  eadem 
non  servaremus,  ipsi  principes  nobis  in  hoc  aliquatenus  non  assistent.  Ut  autem  hec 
omnia  vobis  memorato  sanctissimo  patri  nostro  domino  Gregorio  sacrosancte  Romane 
ecclesie  summo  pontifici  vestrisque  successoribus  per  nos  et  nostros  successores 
Romanorum  reges  et  imperatores  observentur  firmaque  semper  et  inconvulsa  per- 
maneant,  presens  privilegium  conscriptum  nostro  iussimus  sigillo  cereo  communiri. 
Promittentes  nichilominus  aliud  de  verbo  ad  verbum  et  per  omnia  simile  aurea  bulla 
typario  nostre  maiestatis  impressa  munitum  infra  tempus  coronationis  nostre  vobis 
et  sedi  apostolice  sine  difficultate  qualibet  exhibere. 

Testes  hii  sunt:  Ademarus  Lugdunensis,  Bonifatius  Rauennas,  Odo  Bisuntinus, 
et  Iacobus  Ebredunensis  archiepiscopi,  Stephanus  Parisiensis,  Henricus  Basiliensis, 
Johannes  Leodiensis  et  Amedeus  Valentinus  episcopi,  Ludowicus  comes  palatinus 
Reni  dux  Bowarie,  Phylippus  dominus  Karinthie,  Cunradus  dominus  de  Tekke,  Hen- 
ricus marchio  de  Batslerch,  Fredericus  burgravius  de  Nurenberch,  Henicho  et  Fre- 
dericus  comites  de  Liningen,1  Albertus  et  Burchardus  comites  de  Hohenberch,  Theo- 
baldus  comes  de  Pherreto,  Ebhardus  comes  de  Karrenellenbogen,  Gibertus  langravius 
Alsatie  inferioris,  Henricus  comes  de  Vriburch,  Mangoldus  comes  de  Nellenburch, 
Eberardus  comes  de  Habesburch,  Hermannus  comes  de  Sulz,  Lodowicus  comes  de 
Honberch,  Gottifredus  comes  de  Leustein,  Cunradus  nobilis  de  Wartenberch,  Ebhar- 
dus nobilis  de  Luphe  et  Reinhardus  nobilis  de  Hanawe,  comes  de  Buchekke. 

Acta  sunt  hec  anno  Domini  millesimo  ducentesimo  septuagesimo  quinto,  indi- 
ctione  HII,  regnante  domino  Rudolfo  Romanorum  rege  glorioso,  regni  eius  anno  tertio. 

Signum  domini  Rudolphi  Romanorum  regis  invictissimi  (M.). 

Dat.  Lausane,  per  manum  Henrici  episcopi  Tridentini  regalis  aule  prothonotarii, 
XII.  Kal.  Novembr. 

Da  Monum.  Gemi.  Histor.,  loc.  cit.  81-83  (n. 90),  con  nuova  collazione  dell'autografo 
in  AA.  Ann.  I-X  Vili  40  (già  Ami.  I,  e.   V,  n.  1)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


XVII. 

CONFERMAZIONE  DA  PARTE  DI  ONORIO  IV  DELLE  COSTITUZIONI 
DI  CARLO  II  D'ANGIÒ  RELATIVE  ALLE  COSE  ECCLESIASTICHE. 

17  settembre  1285. 

Ad  perpetuam  rei  memoriam.Dilectus  filius  nobilis  vir  C(arolus),2  dare  memorie  C. 
regis  Sicilie  primogenitus,  tunc  princeps  Salernitanus  et  ejusdem  regis  in  regno  Sicilie 
vicarius  generalis,  tanquam  vir  catholicus  de  genere  ortus  christianissimo  devotam 
ad  Dcum  et  ipsius  ecclesias  mentem  gerens  ejusdem  generis  vestigia  imitatus  prò 
bono  statu  ecclesiarum  regni  predicti  et  ad  conservationem  jurium  earundem  inter 

1  Originale  :  •  Liuin^'cn  •. 
:  I'kou  om. 


a.  1285  Onorio  IV  e  Carlo  II  d 'Augia  87 

cetera,  licet  sub  alio  forsan  verborum  scemate,  dicitur  statuisse  et  mandasse  invio- 
labiliter  observari. 

Quod  decime  que  debebantur  ecclesiis  et  personis  ecclesiasticis  regni  ejusdem 
catholicorum  regum  Sicilie  temporibus  et  debentur  et  recipi  ab  ecclesiis  consueve- 
runt,  eisdem  ipsis  ecclesiis  sine  difficultatis  obstaculo  ac  more  dispendio  persolvantur, 
scilicet  que  debentur  in  pecunia  in  festo  Pentecostes  et  alia  que  debentur  in  fru- 
mento et  aliis  victualibus,  vino,  oleo,  seu  fructibus  aliis,  illis  temporibus,  quibus  per- 
cipiuntur,  et  si  aliqua  sint  que  ceteris  diebus  persolvi  consueverunt  die  debita  per- 
solvantur, et  ne  de  hoc  ecclesie  vel  persone  ecclesiastice  necesse  habeant  singulis 
annis  a  curia  litteras  impetrare,  statuit  quod  sub  pena  dupli  ejus  quod  prò  decimis 
vel  aliis  juribus  personis  vel  ecclesiis,  quibus  secundum  ordinationem  premissam 
solutum  non  fuit,  debetur,  secreti  seu  magistri  procuratores  ac  magistri  salis  bajuli 
vel  alii  officiales  qui  eas  debent  persolvere  tam  presentes  quam  futuri  teneantur  ea 
integraliter  solvere,  secundum  quod  superius  est  distinctum,  nullo  inde  mandato  alio 
expectato. 

Item,  quod  comites,  barones  et  ceteri  qui  tenentur  ad  decimas  et  jura  alia  eccle- 
siis vel  personis  ecclesiasticis  prò  bonis  que  tenent  ea  teneantur  solvere  suis  tem- 
poribus, quibus  hactenus  extitit  consuetum,  adiciens  quod  ad  hoc  auctoritate  sui  sta- 
tuti super  hoc  editi  ad  requisitionem  personarum  quibus  debentur  per  justitiarios 
Provincie  compellantur,  quodque  solvantur  a  baliis  quibuscumque  per  quos  bona 
pupillorum  terras  et  feuda  tenentium  procurantur,  sive  baliatus  curia  teneat,  sive 
alii  sint  commissi  sive  terre  vel  feuda  aliquorum  occasione  delieti  vel  quacumque 
alia  causa  per  curiam  teneantur. 

Item,  quod  clerici,  nisi  prò  bonis  feudalibus,  prout  continetur  in  conventionibus 
inter  dictum  regem  et  Romanam  ecclesiam  habitis,  ad  judicia  saecularia  non  tra- 
hantur. 

Item,  quod  ecclesie  in  toto  regno  predicto  gaudeant  privilegio,  eis  per  com- 
munia  jura  indulto,  scilicet  quod  rei  qui  ad  eas  confugiunt  abinde  non  extrahantur 
inviti,  nisi  in  casibus  a  jure  permissis.1 

Item,  quod  domus  prelatorum,  religiosorum  et  aliarum  ecclesiasticarum  perso- 
narum sine  voluntate  ipsorum  causa  hospitandi  ab  officialibus  vel  aliis  personis,  eis 
invitis,  nullatenus  capiantur;  et  si  de  voluntate  ipsorum  prelatorum,  religiosorum 
vel  aliarum  personarum  ecclesiasticarum  recepti  fuerint,  ibi  criminalia  judicia  exer- 
cere  aliquatenus  non  presumant,  nec  lectos  vel  res  eorum  contra  voluntatem  ipsorum 
accipiant,  et  si  secus  factum  fuerit,  post  emendationem  et  restitutionem  dampni,  si 
comes  fuerit  vel  baro  qui  contra  fecerit,  teneatur  2  ad  penam  duodecim  unciarum 
auri,  si  simplex  miles  ad  sex,  et  si  burgensis  ad  tres. 

Item,  quod  officiales,  comites,  barones,  vel  alie  quecumque  persone  laicales  non 
intromittant  se  de  electionibus  prelatorum,  vel  collationibus  prebendarum  seu  quo- 
rumlibet  ecclesiasticorum  beneficiorum  directe  vel  indirecte,  nec  de  aliis  ad  spiri- 
tualia  pertinentibus,  nisi  quantum  ratione  juris  patronatus  aliquibus  competit,  vel  ex 
privilegio  est  concessum,  nec  propter  prelatos  capitula  ecclesiarum  seu  conventus 
piorum  locorum  ipsorum  consanguinei  vel  vassalli  quomodolibet  molestentur. 

1  Prou:  «  premissis  •• 
-  Prou  :   «  tenentur  » 


88  Onorio  IV  e  Carlo  II  a" Augia  a.  1285 

Item,  quod  clerici  qui  clericaliter  vivunt  in  collectis  et  exactionibus  aliis  quibus- 
cumque  nec  prò  bonis  ecclesiasticis,  nec  prò  patrimonialibus  de  portionibus  eos  legi- 
time  contingentibus  cum  aliis  teneantur. 

Item,  quod  res  et  possessiones,  que  non  sunt  in  aliquo  curie  vel  alii  obligate, 
dari,  donari  possint  ecclesiis  et  legari,  sed,  et  si  ea  obligatione  tenentur  propter  quam 
datio,  donatio,  vel  legatio  de  jure  impediri  non  possit,  hoc  casu  res  et  possessiones 
hujusmodi  prefatis  titulis  cum  onere  suo  ad  ecclesias  transferantur. 

Item,  quod  vassallis  ecclesiarum,  qui  ea  que  habent  ab  ecclesiis  tenent  et  sunt 
eisdem  ecclesiis  ad  servitia  personalia  obligati,  officia  per  curiam,  comites,  barones 
vel  alios  sine  ipsorum  prelatorum  licentia  nullatenus  committantur. 

Item,  quod  privilegia  et  jura  concessa  ecclesiis  et  personis  ecclesiasticis  a  catholicis 
et  antiquis  regibus  Sicilie,  in  quorum  possessione  sunt,  serventur  illesa  ;  de  illis  vero 
in  quorum  possessione  non  sunt,  fiat  eis  sine  difficultate  justitia  in  curia  competenti. 

Item,  quod  officiales  et  commissarii  curie  possessiones  et  res  que  ab  ecclesiis  possi- 
dente non  auferant  nec  in  ipsis  easdem  ecclesias  contra  justitiam  perturbare  presumant. 

Item,  quod  officiales  seu  seculares  persone  se  nullatenus  intromittant  ad  cogno- 
scendum  de  aliquo  crimine  ecclesiastico  nec  impediant  prelatos  aut  ipsorum  officiales 
quin  de  hujusmodi  crimine  libere  cognoscant  et  puniant  ut  est  juris. 

Item,  quod  justitiarii  vel  alii  officiales  vassallos  ecclesiarum  coram  se  vel  ad 
ipsorum  judicia  in  civilibus  trahere  non  presumant. 

Item,  quod  prelati  ecclesiarum,  ecclesiastice  persone  ac  officiales  ipsarum  vas- 
sallos earum  debitores  suos  possint,  prout  eis  competit,  compellere  ad  satisfaciendum 
sibi  de  debitis  et  juribus  earundem,  contradictione  aliqua  illegitima  non  obstante. 

Item,  licet  idem  princeps  statuerit  aliqua  de  vassallis  ecclesiarum  eis  ad  per- 
sonalia servitia  obligatis  si  forsan  a  terris  in  quibus  morari  debent  aufugerint  per 
prelatos  et  personas  ecclesiasticas  revocandis,  nos  tamen  dicimus  distinguendum  ut, 
si  ratione  persone  ad  hujusmodi  servitia  teneantur,  possint,  si  recesserint,  legitime 
revocari;  si  vero  tenentur  rerum  tantummodo  ratione  et  recedere  voluerint  res  ipsas 
ecclesiis  et  personis  eisdem  omnino  dimittere  compellantur. 

Item,  quod  Judeis  qui  sunt  ecclesiarum  vassalli  nulla  committantur  officia  nec 
eis  alie  oppressiones  vel  gravamina  inferantur. 

Nos  itaque,  cum  fratribus  nostris  deliberatione  habita,  '  premissa  in  favorem 
ecclesiarum  Dei  et  ministrorum  ipsius  attendentes  inducta  de  ipsorum  fratrum  Con- 
silio et  assensu  ac  plenitudine  potestatis  ea  firmitatis  perpetue  robur  statuimus  obti- 
nere,  ipsaque  precipimus  perpetuis  temporibus  inviolabiliter  observari.  Decernimus 
ergo  ut  nulli  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostre  constitutionis  atque  pre- 
cepti  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  etc. 

Ego  Honorius  catholice  ecclesie  episcopus  subscripsi. 

Ego  Ordonius  Tusculanus  episcopus  subscripsi  et  sic  de  aliis  ut  in  proximc 
superiori. 

Dat.  Tibure  per  manum  magistri  Petri  de  Mediolano  etc,  ut  supra. 
Da  M.  Prou,  Les  registres  d' Honorius  /FfBibl.  des  Écoles  frane.  d'Athènes   et  de 
Rome),  Paris   1888,  86-89,  n.  97,  nuovamente  collazionato  il  Reg.  Vat.  43,  f.  29  (Archivio 
secreto  Vaticano). 

i  Prou:  •  prehablta  >. 


a.  1289  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  89 


XVIII. 

CONCORDIA   DEGLI    UNDICI   ARTICOLI 

FRA  I  PRELATI   DEL  PORTOGALLO, 

AUTORIZZATI  DA  NICCOLÒ  IV,  E  IL  RE  DIONIGI. 

7  febbraio  1289.' 

Nos  Dyonisius  Dei  gratia  Portugalie  et  Algarbij  rex  Notum  facimus  uniuersis 
presentes  litteras  inspecturis,  quod  pridem  in  Romana  Curia  inter  venerabiles  patres 
fratrem  T(ellium)  archiepiscopum  Bracharensem,  A(imericum)  Colimbriensem,  B(ar- 
tholomeumt  Siluensem  et  I'oannem)  Lamecensem  episcopos  prò  se  et  alijs  prelatis  et 
personis  ecclesiasticis,  prò  quibus  componendi  et  pacificandi  nobiscum,  seu  cum  pro- 
curatoribus  nostris  nomine  nostro,  sanctissimus  pater  dominus  Nicholaus  diuina  proui- 
dentia  papa  quartus  concessit  eis2  plenariam  et  liberam  potestatem  ex  parte  una, 
et  dilectos  clericos  et  procuratores  nostros,  Martinum  Petti  cantorem  Elborensem, 
et  Iohannem  Martini  canonicum  Colimbriensem,  ad  componendum  et  pacificandum 
cum  prelatis  predictis  sufficiens  a  nobis  mandatum  habentes  ex  altera  super  quibus- 
dam  articulis  numero  undecim  per  Dei  gratiam  pax  et  compositio  interuenit  prout 
instrumentum  publicum  confectum  per  manum  discreti  viri  magistri  Nicholai  Bar- 
tholomei  de  Gracino3  publici  auctoritate  sedis  apostolice  tabellionis  manifestat, 
quorum  quidem  articulorum  tenor  talis  est: 

Primus  articulus  est.  Item  quod  ipse  rex  non  vult  soluere  decimas  de  suis  reddi- 
tibus,  licet 4  debeantur  de  iure  communi  et  etiam  ex  concessione  priuilegij  patris  sui 
et  manutenet  communitates  contra  episcopos  et  ecclesias  in  sua  malicia  quod  non 
soluant.  Respondent  Martinus  Petri  cantor  Elborensis  et  Iohannes  Martini  canonicus 
Colimbriensis  procuratores  prefati  domini  D(ionysii)  regis  Portugalie  et  Algarbij, 
nomine  et  vice  dicti  regis,  quod  ipse  soluit  et  soluet  decimas  de  pane,  de  vino,  de 
lino,  et  de  alijs  rebus,  de  quibus  soluere  consueuit  et  debet  secundum  terre  consue- 
tudinem,  saluis  compositionibus  si  que  sunt.  Item  respondent  ipsi  procuratores,  quod 
placet  dicto  regi  quod  persoluant  communitates  decimas  et  quod  nec  ''  manutenet  nec 
manutenebit  quod  non  soluant  et  quod  placet  ei  quod  soluant  et  quod  episcopi  et 
alij  prelati  exerceant  iusticiam  in  rebelles.  Secundus  articulus  est.  Item  quod  idem 
rex  non  solum  inhibet  episcopis  et  personis  ecclesiasticis,  quod  possessiones  non 
emant  aliquas  etiam  non  emphiteoticas ,:  neque  feudales,  immo  etiam  ab  antiquo  vel 
de  nouo  emptas  ab  ipsis  vel  eorum  antecessoribus  vel  aliter  acquisitas  facit  per 
iniuriam  occupari.  Volunt  prelati  et  dicti  procuratores  nomine  regis  quod  seruetur 

1  Samare»  -  L.  A.  Rebello  da  Silva,  Quadro  dementar  das  relafòes  politicase  diplotnaticas de Portugal  IX. 
Lisboa  1864,  278  ne  pone  la  data  al  «  1:80  [?)  •,  ma  nel  Livia  das  Leis  e  Posturas  (\ .  ■•"ito),  dal  quale  si  apprende 
che  questi  «  onze  artigos  ...  forom  apartados  dos  outros  por  que  eram  caros  »,  è  detto  che  la  concordia  fu  conclusa 
a  Roma  nella  casa  di  Latino   fMalabranca    Vescovo   di  Ostia  ai  V  di   febbraio  del  1-89  (f.  \38r). 

•  Cod.  Parig.  :  «  eam  >. 
Co-i  Cud.  Parig.   invece  di   <  Garcino  ». 

«  Cod.  Parig.:  e  liceat  ». 

»  Cod.  Parig.  om. 

0  Cod.  Parig.:  «  enphiteucitas  ». 


90  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  a.  1286 


in  hoc  lex  aui  sui  domini  regis  Alfonsi,  que  talis  est.1  «  Quia  posset  contingere  quod 
monasteria  et  ordines  regni  nostri  tot  possessiones  emerent,  quod  in  nostrum  [et] 2  eius- 
dem  regni  magnum  incommodum  redundarent,  et  ob  hoc  opporteret  nos  aliquid  tale 
tacere  per  quod  ecclesie  iacturam  incurrerent  et  nos  incommodum  et  grauamen,  super 
hoc  deliberato  Consilio  nobis  et  ipsis  prouidimus  in  futurum,  et  iudieamus  quod  de 
cetero  nulla  religiosa  domus  possessiones  emat  sine  consensu  nostro  eo  excepto  quod 
possint  eas  prò  anniversarijs  comparare,  et  alijs  modis  possint  sine  peccato  possessio- 
nes et  alias  res  acquirere.  Nec  aufferimus  potestatem  alicui  clerico  emendi  possessio- 
nes et  faciendi  de  ipsis  quicquid  voluerit.  Et  si  aliquis  contra  hoc  fecerit  puniatur  in 
perdendo  peccuniam  quam  alij  dederit  ».      Tercius  articulus  est.  Item  quod  quandam 
inquisitionem  ad  prelatorum  instantiam  et  magnos  eorum  sumptus  super  iniurijs, 
inuasionibus  et  rapinis  ac  monasteriorum  effractionibus  et  diuersis   enormitatibus 
alijsque  multiplicibus  malis  abbatibus,  prioribus,  alijsque  personis  religiosis  eccle- 
siarum  rectoribus  et  alijs  clericis  irrogatis  fieri  generalem  fecit  eamque  in  regia 
curia  publice  apperiri  et  dari  per  litteras  formam  et  modum  secundum  quas3  ad  exe- 
cutionem  procederetur  in  inquisitione  huiusmodi  contentam,  sed  hec  omnia  post- 
modum  nullo  iure  cogente  sed  voluntatis  motu  proprio  reuocauit,  et  sic  nulla  facta 
est  iusticia  vel  emenda  de  commissis.  Respondent  procuratores  predicti  quod  placet 
regi  quod  procedat  inquisitio  secundum  formam  iuris  vocatis  partibus  et  auditis,  et 
quod  corrigantur  que  de  iure  inuenta  fuerint  corrigenda.        Quartus  articulus  est. 
Item  quod  auffert  clericis  et  religiosis  bladum,  seruos  et  ancillas,  sarracenos  et  sar- 
racenas,  destrarios  et  equitaturas  et  res  alias  pretiosas  et  interdum  idem  rex,  barones, 
pretores  et  consiliarij  et  familiares  sui  vacas,  porcos,  arietes,  et  gallina  s  et  alia 
huiusmodi  prò  velie  capiunt  seu  capi  faciunt  titulo  emptionis  et  tamen  uix  huius- 
modi rerum  dominis   mediam  aut  terciam  aut  quartam  eius  quod  valet  partem  et 
.iliquando  penitus  nichil  soluunt  contra  deum  et  iusticiam  et  ipsius  regni  consuetu- 
dinem  approbatam.  Respondent  iidem  procuratores  quod  rex  multa  de  predictis  prò 
voluntate  dominorum  suorum  habuit  et  quedam  comparauit  et  si  aliqua  habuit  de 
predictis  que  de  iure  teneatur  restituere  vel  emendare  promittunt  regem  restitu- 
turum  et  emendaturum.  Item  de  victualibus  respondent  quod  de  consuetudine  regni 
est,  quod  in  certis  locis  ipse  rex  et  barones  sui  accipiunt  victualia  secundum  quod 
appreciata  fuerint  et  usitata  ab  antiquo   et  in  alijs  locis  per   almotacariam,  et   si 
aliter  factum  fuit  quod  ipse  rex  fecit  querelantibus  emendari.  Et  si  forte  in  ali- 
quibus  non  fuit  emendatum  quod  paratus  est    facere  emendari,  et  quod  precepit 
et  precipiet  et  prohibuit  et  prohibebit  quod  de  cetero  non  fiat,  et  quod  si  fiat  ipse 
rex  faciet  emendari.         Quintus  articulus  est.  Item  quod  impingit  aliquibus  viris 
ecclesiasticis  et  mulieribus  religiosis  et  abbatissis  quod  inuenerunt  thesauros  quorum 
occasione   facit  eos  vel  eas  capi  et  secum  taliter  captos   duci   non   parcens  reli- 
gioni vel  dignitati  et  intendens  et  compellens  contra  iura  ut  totus  thesaurus  sibi 
restituatur  etiam  si  in  propria  domo,  possessione,  villa,   cauto,  seu  allodio  ipsius 
inuentus  sit  aut  dicatur  inuentus.  Respondent  procuratores  prefati  quod  placet  regi 
quod  seruetur  lex  quam  pater  suus  statuit  super  hoc  et  prelati  consenserunt.  Legis 

i  in  Porlugaliae  Monumenta  Histoiica.  Leges  et  eonstuttiiiincs  I,  Olisipone  1856, 169. 
■  Manca  in  ambedue  le  copie. 
>  Cosi  in  ambedue  le  copie. 


a.  1289  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  91 

autem  tenor  de  verbo  ad  verbum  talis  est.  '  «  Quanquam  de  consuetudine  antiqua 
ubicunque  in  nostro  regno  thesaurus  inueniretur  esset  nobis,  nicbilominus  nostris 
subditis  volentes  facere  gratiam  specialem,  statuimus  quod  si  quis  thesaurum  in  agro 
suo,  aut  in  suo  fondo,  ab  ignotis  dominis  reconditum  inuenerit,  duas  partes  vendieet 
inuentor,  nos  partem  terciam  habeamus.  Sed,  si  in  agro  nostro  siue  fundo,  vel  in 
loco  publico  alicuius  ciuitatis  vel  ville  vel  eorum  ressio  2  thesaurus  inuentus  fuerit 
a  quocunque,  nos  duas  partes  eiusdem  thesauri  habeamus  aliam  vero  terciam  partem 
habeat  inuentor.  Item  si  in  fundo  alterius  thesaurus  inuentus  fuerit,  tercia  pars  nobis 
et  tercia  domino  fundi  et  alia  inuentori  pars  tercia  tribuatur,  ita  tamen  quod  inuentor 
non  opera  odiosa  vel  arte  magica  thesaurum  in  fundo  alieno  vel  contra  voluntatem 
domini  fundi  expetat 3  vel  perquirat,  quia  in  hoc  casu  inuentor  nichil  habere  debet. 
Sed  si  thesaurus  sic  inuentus  fuerit  in  fundo  nostro  totus  a  nobis  thesaurus  vendi- 
cetur.  Si  autem  in  fundo  alterius  inueniatur,  dominus  fundi  duas  partes  et  nos  terciam 
habeamus.  Si  vero  nobis  negauerit  inuentor  thesaurum  aut  non  manifestauerit  cum 
primo  potuerit  quando  inuenerit  amittat  totum  illud  quod  habere  debebat  supra- 
dictus  ».  Sextus  articulus  est.  Item4  quod  si  aliqua  persona  ecclesiastica  Parisius 
commorans  vel  alibi  aut  edam  in  Curia  Romana  ex  causa  aliqua  prò  substentatione 
vel  prò  libris  emendis  aut  alijs  necessarijs  vel  ad  contrada  olim  debita  persoluenda  ex 
propriis  prouentibus  propter  monete  illius  terre  utilitatem  et  cambij  difhcultatem  facit 
sibi  peccuniam  de  Ulixbona  vel  ex  alijs  locis  in  mercibus  per  mare  transuhei,  idem  rex 
contra  consuetudinem  cum  antecessoribus  suis  obtentam,  et  usque  nunc  cum  ipso 
inuiolabiliter  obseruatam  nunc  nouam  seruitutem  inducens  cogit  per  se  et  suos  quasi 
nouum  pedagium  seu  portagium  inducendo  in  elusionem  proprij  iuramenti  et  contra 
ecclesiasticam  libertatem  huiusmodi  personas  seu  eorum  procuratores  fideiussoria 
cautione  cauere  quod  equiualentes  merces  ad  portum  refferant  de  quibus  regi  decima 
persoluatur  in  redditu,  alias  non  extrahantur  a  portu  vel  statim  in  ipso  ingressu  de 
eisdem  transuhendis  mercibus  decima  occupatur  quod  nunquam  ante  huiusmodi 
regis  tempora  factum  fuit,  quod  scilicet  talis  exigeretur  decima  nisi  de  mercibus  a 
mercatoribus  ad  terram  illam  aliunde  transuectis.  Respondent  predicti  procuratores 
quod  placet  regi  quod  aurum  et  argentum  et  peccuniam  quamuis  non  tamen  Portu- 
galie  de  regno  extrahatur  per  prelatos  et  quaslibet  personas  ecclesiasticas  absque 
alicuius  onere  vectigali,  et  promittunt  quod  ipse  rex  hoc  in  futurum  eis  permittet 
et  firmiter  obseruabit  et  prelati  consentiunt  in  hoc  propter  bona  pacis.  Septimus 
articulus  est.  Item  quod  si  milites  vel  alij  viri  aut  (emine  nobiles  in  possessionem 
aliquam  que  dum  tenetur  ab  eis  libera  est  et  exempta  ab  omni  seruitute  regali  ex 
causa  donationis  inter  viuos  vel  ex  testamento  in  ultima  voluntate  seu  quocunque 
alio  titulo  in  ecclesie  aut  monasterij  dominium  transferunt  prò  suorum  remedio  pec- 
catorum,  idem  rex  et  sui  statim  possessionem  ipsam  exutam  omni :'  libertatis  priuilegio 
vel  honoris  in  Dei  et  ecclesie  sue  contemptum  in  eam  seruitutem  redigunt  que  exerce- 


1  Vedine  il  testo  portoghese  in  Portug.  Mommi.  Hislor.,  loc.  cil.  328  s. 

-  Cod.  Parig.  :  «  sessio  »;  nella  copia  di   Lisbona  «ressio»   con   un  segno  di  abbreviazione  sulla  lettera 
che  dev'essere  una  svista  dell'amanuense,  poiché  anche  il  testo  portoghese  ha  <  ressio  ». 
3  Cod.   Parig.  ■  expectat  ». 
*  Cod.  Parig.  om. 
5  Cod.  Parig.  :  «  omnis  » . 


92  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  a.  1289 


tur  ab  cis  in  possessionibus  uilium  rusticorum  ecclesiam  Dei  personis  innobilibus  et 
seruilis  condictionis  hominibus  miserabiliter  comparantes.  Prelati  et  procuratores 
nomine  regis  volunt  quod  seruetur  in  hoc  consuetudo  regni  duin  tamen  permittantur 
excolentes  ipsas  possessiones  vel  casalia  rumpere  in  suis  testarijs,  videlicet  quod  in 
casalibus  distinctis  quilibef  rumpat  prò  parte  eum  contingente.  '  Octauus  articulus 
est.  Item  cum  contingit  eumdem  regem  ad  aliquas  ciuitates,  villas  et  alia  dicti  regni 
loca  venire,  officiales  et  alij  de  familia  sua  barones  et  ceteri  milites  sequentes  eum 
et  non  sequentes  quandoque  domos  episcoporum,  personarum  et  canonicorum,  eccle- 
siarum  cathedralium  et  aliorum  clericorum  et  ecclesiasticorum  ad  hospitandum  seu 
quiescendum  in  eis  prò  suo  velie  occupant  inuitis  dominis  earundem  contra  liber- 
tatem  ecclesiasticam  et  ipsius  patos  sui  statuta,  que  ipse  facere  obseruari  non  curat 
in  odio  clericorum.  Respondent  supradicti  procuratores  quod  dominus  rex  inhibuit 
baronibus  et  inhibebit  et  alijs  de  domo  sua  ne  pausent  in  domibus  episcoporum,  seu 
canonicorum  et  aliorum  clericorum  et  de  hoc  habent  ab  eo  bonas  litteras.  In  alijs  vero 
domibus  clericorum2  quas  ibi  non  inliabitant  et  in  quibus  bona  sua  non  tenent,  consue- 
uerunt  pausare  aliqui  quando  pausando  neccessitas  imminet,3  maxime  quia  non  est 
ibidem  de  consuetudine,  quod  hospicia  inueniantur  conductiua  sicut  in  alijs  partibus 
inueniri  consueuerunt.  Et  quod  si  forte  in  domibus  predictis  episcoporum  et  canoni- 
corum aliqui  contra  voluntatem  eorundem  pausauerunt  ipse  rex  fecit  eos  incontinenti 
expelli  inde,  et  quod  ita  faciet  de  cetero  obseruari.  Quod  si  aliqua  statuta  sunt  super 
hoc  in  fauorem  clericorum  placet  regi  quod  seruentur  et  quod  precipiet  obseruari. 
Nonus  articulus  est.  Hoc  ipsum  diceris  facere  quando  prelati,  capitula  et 
conuentus  vel  alie  ecclesiastice  persone  super  ecclesijs,  juribus  et  rebus  eccle- 
siasticis  nolunt  in  tua  curia  coram  te  uel  coram  superiudice  respondere,  dictus 
etiam  superiudex  in  clericos  et  personas  ecclesiasticas  dicti  regni  indebitam  sibi 
iurisdictionem  usurpans  de  causis  ad  ecclesiasticum  forum  spectantibus  cogno- 
scere  et  de  rebus  ecclesiasticis  iudicare  presumit,  et  si  dicti  prelati  propter  hoc  ad 
apostolicam  sedem  appellant  dictus  superiudex  eorum  appellationibus  vilipensis 
eos  reputat  contumaces  et  conquerentes  in  possessionem  dictorum  honorum  indu- 
cere non  veretur.  Tu  quoque  predictos  clericos  et  possessiones  ecclesiasticas  pas- 
sim in  omni  causa  in  tua  et  aliorum  laicorum  iudicum  curijs  respondere  com- 
pellis.  Respondent  procuratores  predicti  quod  dominus  rex  non  intendit  vocare 
seu  citare,  nec  iudicare  aliquem  episcopum  nec  clericum  super  ecclesijs  iuribus 
et  rebus  ecclesiasticis  nec  super  possessionibus  earundem,  sed  placet  ei  quod 
in  omnibus  istis  respondeant  coram  iudice  ecclesiastico.  Sed  quia  reges  progeni- 
tores  dicti  regis  habuerunt  de  iure  semper  et  de  consuetudine  quod  tam  clerici 
quam  laici  qui  fìscales  notorias  fundatarias4  et  regalengas  possessiones  excolunt 
respondere  debent  et  consueuerunt  super  huiusmodi  possessionibus  iuribus  et  cen- 
sibus  earundem  in  curia  sua,  vel  coram  alio  iudice  seculari,  quod  ipse  vult  quod 
hoc  fiat  et  quod  seruetur  tam  ei  quam  successoribus  suis,  et  hanc  responsionem  pre- 
lati approbant  et  concedunt.        Decimus  articulus  est.  Noua  etiam  pedagia  et  exa- 

1  «  videlicet  -  contingente  »,  cosi,  servendomi  ilei  testo  portoghese,  restituisco  il  testo  guasto  in  ambedue  le  copie. 

'  Cod.  Parig.  om. 

J  Cod.  Parig.  om. 

*  Bs.  Lisbon.:  •  feudatarias  »:  tosi  anche  la  versione  portoghese. 


a.  1289  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  93 

ctiones  indebitas  impones  tam  clericis  quam  laicis  vassallis  et  colonis  suis  ab  ipsis 
in  eorum  preiudicium  nomine  pedagij  decimam  partem  omnium  que  de  regno  pre- 
dicto  extrahunt  exigi  et  extorqueri  facis  contra  canonicas  sanctiones,  latam  in  tales 
per  sedem  apostolicam  exeommunicationis  sentenciam  non  formidans.  Respondent 
procuratores  predicti  quod  talis  sentencia  non  est  lata  contra  principes  cum  ipsi 
principes  et  reges  de  iure  et  consuetudine  vectigalia  et  pedagia  possint  imponere 
regno  suo  in  locis  quibus  viderint  expedire  et  quod  dominus  rex  non  exigit  decimam 
partem  nisi  de  illis  rebus  que  per  mare  transuehuntur.  Quedam  vero  alia  de  nouo 
imposita  que  populus  atque  clerus  reputabant  ad  grauamen,  ipse  rex  remouit  licet 
de  iure  imponi  potuisse[n]t.  Et  ideo  dominus  rex  utendo  iure  suo  nulli  facit  iniuriam 
dummodo  huiusmodi  vectigalia  seti  pedagia  imponantur  ex  causa  prout  iura  volunt 
et  consuetudines  approbatc  et  prelati  acceptant  pio  bono  pacis.  Undecimus  arti- 
culus  est.  A  colonis  preterea  prediorum  clericorum  et  ecclesiarum  et  etiam  laicorum 
in  ipsorum  clericorum  et  ecclesiarum  preiudicium  contra  antiquam  consuetudinem 
partem  fructuum  dictorum  prediorum  sub  nomine  iugate  contra  iusticiam  exigis  et 
tam  clericis  quam  laicis  in  ipsorum  clericorum  preiudicium  in  fructibus  et  laborum 
prediorum  suorum  ac  in  emptionibus  et  venditionibus  rerum  venalium,  onera  leges  et 
consuetudines  nouas  imponis.  Respondent  procuratores  predicti  quod  in  isto  articulo 
dictus  rex  obseruabit  forum  suum  et  quod  habent  per  cartam.  Nos  itaque  dictam 
compositionem  ac  omnia  et  singula  que  cum  archiepiscopo  et  episcopis  memoratis 
per  eosdem  procuratores  nostros  acta  sunt  nostro  nomine  in  premissis  pacificamus, 
acceptamus,  approbamus,  ex  certa  scientia  tanquam  nomine  nostro  acta,  et  eisdem 
consentientes  expresse  promittimus  prelatis  archiepiscopo  et  episcopis  prò  se  suisque 
successoribus  et  ecclesiis,  necnon  capitulis  ecclesiarum  ipsarum  et  personis  ecclesia- 
sticis  ac  omnibus  alijs  prefati  regni  Portugalie  et  Algarbij  quorum  interest  solemniter 
stipulantibus  et  promissionem  nostram  recipientibus  nos  et  successores  nostros  pre- 
dictos  quos  omnes  et  singulos  ad  hoc  specialiter  obligamus  predictam  compositionem 
et  omnia  et  singula  premissa  prout  ad  nos  et  successores  ipsos  pertinet  per  nos  et  suc- 
cessores nostros  piene  impleturos  et  perpetuo  inuiolabiliter  seruaturos,  preséntes 
patentes  litteras  plumbeo  nostro  regio  sigillo  munitas  venerabili  patri  domino  V(in- 
centio)  episcopo  Portugalensi  in  perpetuum  veritatis  testimonium  concedentes.  Datum 
apud  Portum  vicesima  quarta  die  Augusti  rege  mandante.  Franciscus  Johannis 
notarius.  Era  millesima  trecentesima  tricesima. 

Dal  «  transumptum  »  in  Cod.  latin  .  5956  A,  f.  14t>r  -  147v,  della  Biblioteca  Nazionale 
in  Parigi,  collazionata  anche  la  copia  che  contiene  meramente  il  testo  degli  articoli  colle 
risposte  dei  procuratori  del  re,  esistente  in  Gav.  17,  mafo  7,  n.  4  nell'Arqulvo  nacional 
da  Torre  do  Tombo  In  Lisbona.  Versione  portoghese  in  Livro  das  Leis  e  Posturas  (in 
quest'ultimo  Archivio),  f.  136  ss.  (cfr.  il  testo  datone  da  G.  Pereira  de  Castro,  De  manti 
regia,  prima  pars,  Ulyssipone  1622,  237v  -  2411)-  La  data  della  conferma  del  Re  Dionigi 
risponde  al  24  agosto  1292. 


i-4  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  a.  12S9 


XIX. 

CONCORDIA  DEI  QUARANTA  ARTICOLI 

FRA  RE  DIONIGI  DI  PORTOGALLO  E  I  PRELATI  DEL  REGNO 

APPROVATA  DA  NICCOLÒ  IV. 

12  febbraio  1289. 

Ad  certitudinem  presentium  et  memoriam  futurorum.  Cum  olim  inter  prelatos 
regni  Portugalie  et  Algarbii  ac  reges  qui  diversis  temporibus  regnaverunt  in  eo 
super  variis  gravaminibus  que  iidem  prelati,  sibi,  ecclesiis,  et  personis  ecclesiasticis 
regni  eiusdem  ab  ipsis  regibus  irrogari  dicebant  longa  controversia  extitisset  et 
usque  ad  tempus  Dionisii  regis  qui  nunc  regno  predicto  preesse  dinoscitur  proro- 
gata, tandem  operante  pacis  actore  inter  venerabiles  fratres  nostros  T.  Archie- 
piscopum  Bracharensem,  A.  Colimbriensem,  B.  Silvensem  et  J.  Lamecensem  epi- 
scopos  apud  sedem  apostolicam  existentes,  habentes  a  nobis  liberam  facultatem 
componendi  suo  ac  aliorum  omnium  prelatorum  et  ecclesiarum,  ecclesiasticarumque 
personarum  prefati  regni  nomine,  super  gravaminibus  prelibatis,  cum  dilectis  fìliis 
Martino  Petri  cantore  Elborensi  et  Iohanne  Martini  Canonico  Colimbriensi  procu- 
ratoribus  dicti  regis  ab  ipso  ad  hoc  sufficiens  mandatum  habentibus  ex  parte  una, 
et  eosdem  procuratores  nomine  memorati  regis  ex  altera,  quantum  ad  infrascri- 
ptos  articulos  quadraginta,  pax  et  compositio  intervenit,  sicut  per  instrumentum 
publicum  inde  confectum  manu  dilecti  filii  magistri  Nicolai  Bartholomei  de  Guar- 
cino  scriptoris  nostri  publici  auctoritate  sedis  apostolice  tabellionis,  et  signatum 
sigillis  venerabilis  fratris  L.  episcopi  Ostiensis  et  dilectorum  filiorum  nostrorum 
P.  tituli  sancti  Marci  presbyteri  et  B.  sancti  Nicolai  in  Carcere  Tulliano  diacono- 
rum  Cardinalium  evidenter  apparet.  Cuius  instrumenti  tenorem  dictarum  partium 
suppìicationibus  inclinati  ad  perpetuam  rei  memoriam  fecimus  presentibus  anno- 
tari,  decernentes  et  auctoritate  apostolica  statuentes,  ut  idem  tenor  taliter  anno- 
tatus  etiam  si  dictum  originale  instrumentum  contingeret  deperire  seu  alias  quo- 
cumque  casu  vel  occasione  ipsius  copiam  non  haberi,  easdem  vires  habeat, 
eandemque  fidem  faciat,  quam  originale  instrumentum  predictum  haberet  et  faceret, 
si  non  abolitum,  non  cancellatum,  nec  in  aliqua  sui  parte  vitiatum,  sed  in  prima 
sui  figura  omnino  integrum  appareat.  Tenor  autem  instrumenti  et  articulorum  in 
eodem  instrumento  ut  premittitur  contentorum  de  verbo  ad  verbum  per  omnia 
talis  est: 

In  nomine  Domini.  Amen.  In  regno  Portugalie  et  Algarbii  grandis  inter  pre- 
latos ipsius  regni  et  reges  qui  fuerunt  prò  tempore  super  eo  ab  olim,  sicut  habet 
assertio  infrascriptarum  partium,  dissentio  est  exorta,  quod  iidem  prelati  se,  eccle- 
sias  et  personas  ecclesiasticas  regni  ejusdem,  non  solum  in  depressionem,  sed  etiam 
in  subversionem  ecclesiastice  libertatis,  in  multis  gravatos  fuisse  ac  gravari  dice- 
bant; super  quibus  sub  diversis  romanis  pontificibus  et  per  eos  multiplicatis  pro- 
cessibus  et  tractatibus  habitis  inter  partes,  contigit  controversiam  super  infrascriptis 
artiiulis,  quorum  aliqui  primo  coram  felicis  recordationis  domino  Clemente  papa  IIII, 


a.  12S9  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo 


et  tam  ipsi  quam  nonnulli  alii  coram  recolende  memorie  domino  Gregorio  papa  \. 
ex   parte   dictorum    prelatorum    oblati   fuisse    dicuntur,  ut   inferius   exprimitur  in 
eisdem,  usque  ad  tempora  magnifici  principis  domini  Dionisii,  illustris  regis  Por- 
tugalie    et    Algarbii,   prorogari,   et  tandem  inter    venerabiles    patres   dominos  T., 
archiepiscopum  Bracharensem,  A.,  Colimbriensem,  B.,  Sylvensem,  et  J.,  Lamecensem 
episcopos,  in  curia  romana  presentes,  tam  prò  se  quam  prò  aliis  prelatis,  ecclesiis 
et  personis  ecclesiasticis  regni  ejusdem,  prò  quibus  sanctissimus  pater  et  dominus 
dominus  Nicolaus,  divina  providentia  papa  UH,  ad  componendum  et  pacificandum 
super  pretactis  articulis,  eis  concessit  per  suas  litteras  subscripti  tenoris  liberam 
potestatem;  et  discretos  viros  Martinum  Petri,  cantorem  Elborensem,  et  Johannem 
Martini,  canonicum  Colimbriensem,  procuratores  regis  ejusdem,  ab  ipso  in  forma 
infrascripta  mandatum  habentes,  dicti  regis  nomine,  mediantibus  reverendis  patribus 
dominis  L.,  Ostiensi  et  Velletrensi   episcopo,  P.,  tituli  S.   Marci  presbytero,  et   B., 
S.  Nicolai  in  Carcere  Tulliano  diaconis  cardinalibus,  ab  eodem    summo  pontifice 
ad  discutiendum  et  dirigendum  hujusmodi  negotium   deputatis,  talis  super  eisdem 
articulis,  in  presentia  eorumdem  cardinalium,  mei  notarii  et  testium  subscriptorum, 
pax  et  compositio  intervenit.  Predictis  siquidem  archiepiscopo  et  episcopis,  prò  se 
ac   illorum  nomine,  prò   quibus   ad  pacificandum  et  componendum  receperant  ab 
eodem    summo    pontifice,   ut   premittitur,   potestatem,   et    prefatis   procuratoribus 
dicti  regis,  prò  ipso  rege,  in  dictorum  cardinalium  et  testium  ac  mei  notarii  pre- 
sentia constitutis;  lectisque  singulis  subscriptis  articulis  per  me  notarium  dictum, 
et  subter  annexis  responsionibus  per  eosdem  procuratores  ad  singulos  eorumdem 
singulariter  subsecutis,  vice  ac  nomine  dicti  regis,  cum  expressa  intentione  ipsum 
regem  ad  contenta  in  ipsis  responsionibus  obligandi,  quibus  quidem  responsionibus 
iidem  prelati  se  dixerunt  expresse  et  vocaverunt  piene  contentos;  demum  iidem 
cantor  et  Johannes  archiepiscopo  et  episcopis  memoratis  et  michi  subscripto  notario, 
prò  ipsis  omnibus  et  singulis  ecclesiis  et  ecclesiasticis  personis  regni  predicti  sti- 
pulantibus,  sollemniter  promiserunt,  nomine  prefati  regis  et  prò  ipso,  eundem  regem 
expresse  ratificaturum,  approbaturum  et  acceptaturum  omnia  et  singula  contenta 
in  responsionibus  supradictis;  et  tam  se  quam  suos  quoslibet  successores  in  regno 
prefato   eadem  omnia  et  singula   que   in  dictis  responsionibus  continentur,  prout 
eorum  singulorum  qualitas  exigit,  piene  adimplendis,  et  perpetuo  per  se  ac  succes- 
sores suos  inviolabiliter  observandis  in  forma  quam  sedes  eadem  super  hoc  ei  duxerit 
destinandam. 

Tenor  vero  articulorum  predictorum  et  responsionum,  ut  predicitur,  subsecu- 
tarum  ad  ipsas  de  verbo  ad  verbum  talis  est. 

Hii  sunt  articuli  qui  prò  parte  prelatorum  regni  Portugalie  et  Algarbii  coram 
felicis  recordationis  predicto  domino  Clemente  papa  UH  fuerint  oblati: 

Primus  articulus  est:  In  primis  idem  rex  prò  sua  voluntate  compellit  priores 
et  abbatissas  ac  ecclesiarum  rectores  ut  prioratibus  et  abbatiis  et  ecclesiis  suis 
renuntient,  maxime  in  illis  monasteriis  et  ecclesiis  in  quibus  contendit  jus  patronatus 
habere.  Respondent  Martinus  Petri,  cantor  Elborensis,  et  Johannes  Martini,  cano- 
nicus  Colimbriensis,  procuratores  predicti  domini  D.,  regis  Portugalie  et  Algarbii, 
quod  ipse  rex  non  fecit  hactenus  hec,  et  promittunt  ejus  nomine  quod  non  faciet 
in  futurum. 


96  Re  Dionigi  e  /  Prelati  del  Portogallo  a.  1289 


Secundus  articulus  est:  Si  episcopi  vel  ecclesiarum  rectores  in  parrochianos 
suos,  prò  eo  quod  decimas  et  alia  jura  sibi  debita  non  solvunt  eisdem,  exeommu- 
municationis  ferunt  sententias,  vel  loca  supponunt  ecclesiastico  interdicto,  justitia 
erigente,  dominus  rex  et  sui,  occasione  hujusmodi,  exeommunicatores  banniri  faciunt 
et  alia  bona  eorum  occupari.  Respondet  dicti  procuratores  quod  idem  rex  contenta 
in  articulo  non  fecit  hactenus,  et  promittunt  quod  ipse  '  non  faciet  in  futurum,  et 
quod,  si  contra  per  suos  subditos  factum  fuerit,  justitie  complementum  conqueren- 
tibus  exhibebit,  occupata  restituì  et  de  injuriis  satisfieri  faciendo. 

Tertius  articulus  est:  Item  si  episcopi  vel  alii  conveniunt  seu  convenire  velint 
abbates,  abbatissas,  priores  aut  alias  personas  ecclesiasticas,  auctoritate  litterarum 
sedis  apostolice,  prefatus  rex  id  fieri  non  permittit.  Respondent  procuratores  pre- 
dicti  quod  idem  rex  non  fecit  hec  hactenus,  et  promittunt  quod  ipse  non  faciet  in 
futurum,  et  quod  permittet  ipsos  libere  uti  litteris  apostolicis. 

Quartus  articulus  est  :  Item  si  forte  feratur  definitiva  sententia  prò  actore,  non 
permittit  executioni  mandari  et  actori  judicata  precipit  occupari,  sibi  retinens 
occupata.  Respondent  procuratores  predicti  quod  idem  rex  non  fecit  hec  hactenus, 
et  promittunt  quod  ipse  non  faciet  in  futurum,  et  quod  permittet  quod  sententie 
executioni  legitime  demandentur. 

Quintus  articulus  est  :  Item  si  archiepiscopus,  episcopi  vel  eorum  vicarii  locum 
aliquem  vel  ecclesiam  supponunt  ecclesiastico  interdicto,  vel  in  homines  ipsius 
regis  exeommunicationis,  prout  justitia  exigit,  ferant  sententias,  dominus  rex  et  sui 
episcopos  vel  eorum  vicarios  ad  relaxandum  hujusmodi  sententias  per  minas  et 
terrores  et  occupationem  bonorum  suorum  compellunt,  judicans  eos,  si  sententias 
relaxare  noluerint,  judicio  judeorum,  subtrahendo  ipsis  communionem  fidelium,  ac 
fideles  ipsos,  si  eis  in  aliquo  communicaverint,  vel  receperint  ipsos  in  castris,  villis 
aut  domibus  suis,  capiendo,  incarcerando  et  bonis  propriis  spoliando.  Respondent 
procuratores  predicti  quod  idem  rex  contenta  in  articulo  non  fecit  hactenus,  et  pro- 
mittut  quod  non  faciet  in  futurum;  et  quod  si  contra 'per  suos  subditos  factum 
fuerit,  justitie  complementum  conquerentibus  exhibebit,  de  dampnis  et  injuriis  satis- 
fieri faciendo,  et  puniendo  contrarium  facientes,  prout  fuerint  puniendi. 

Sextus  articulus  est:  Item  si  aliqui  judices  a  sede  apostolica  vel  ab  ordinariis 
delegati,  aut  etiam  ipsi  ordinarii,  prò  aliquibus  clericis,  contra  communitatem  ali- 
quam  ad  regem  pertinentem  eundem  vel  aliquos  de  ipsa  communitate  interdicti 
vel  exeommunicationis  sententiam  ferunt,  exigentibus  culpis  suis,  interdicitur  quan- 
doque  per  regem  ipsum,  quandoque  per  officiales  suos,  quandoque  per  ipsam  com- 
munitatem clericis  ipsis  commune  commertium  ;  et  ne  ipsos  aliquis  in  suis  domibus 
recipiat  prohibetur,  aqua  et  igne  ipsis,  pena  super  hoc  gravi  apposita  hiis  qui  contra 
fecerint,  interdictis,  et  hec  officiales  ipsius  regis  et  communitates  per  muros  et 
districtum  suum  ac  alia  loca  voce  faciunt  preconia  proclamari;  nichilominus  iidem 
clerici  diffidantur  et  bonis  spoliantur  suis  ecclesiasticis  et  paternis;  idem  etiam  fìt2 
ordinariis  et  eorum  delegatis  et  vicariis,  si  sententias  ex  aliquibus  aliis  causis  ferant. 
Respondent  procuratores  predicti  quod  idem  rex  nicliil  horum   fecit  hactenus,  et 


1  Languii*,  om. 
'  Lanclois):  «  si 


a.  1289  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  97 


promittunt  quod  ipse  in  futurum  non  faciet,  sed  et  fieri  prohibebit,  et  quod,  si  per 
suos  subditos,  communitates  vel  alias  contra  factum  fuerit,  justitie  complementum 
conquerentibus  exhibebit,  de  dampnis  et  injuriis  satisfieri  faciendo. 

Septimus  articulus  est:  Item  si  contingit  quod  locus  aliquis  vel  ecclesia  sup- 
ponatur  ecclesiastico  interdicto,  vel  judex  aut  alius  oflìcialis  regis,  vel  aliquis  aut 
aliqui  de  ipso  loco  excommunicentur,  statuunt  inter  se  communiter  quod  nullus 
solvat  decimas,  vel  in  testamento  aliquid  relinquat  ecclesie,  seu  oblationem  aliquam 
ad  ecclesiam  ipsam  ferat.  Respondent  procuratores  predicti  et  promittunt  quod 
idem  rex  hoc  (ieri  prohibebit,  et  prohibitionem  suam  faciet  observari,  de  dampnis 
et  injuriis  satisfieri  faciendo,  et  puniendo  contrarium  facientes,  prout  fuerint  puniendi. 

Octavus  articulus  est:  Preterea  prefatus  rex  et  communitates  ejus  non  permit- 
tunt  episcopos  ecclesiarum  suarum  civitatum  et  diocesium  parrochias  limitare. 
Respondent  procuratores  predicti  quod  placet  regi  ut  hujusmodi  limitatio  fiat  per 
prelatos  justa  et  equa,  vocatis  eis  quorum  interest  per  edictum  publicum  propo- 
nendum  in  ecclesiis  de  quorum  parrochiis  limitandis  agetur,  tribus  dominicis  diebus 
continuis,  infra  missarum  sollempnia,  coram  populo  tunc  presente,  ita  quod  dies  ad 
faciendum  limitationem  prefixa  in  quolibet  exprimatur  edicto,  ipsamque  diem  edi- 
ctum in  tertia  dominica  proponendum  unius  saltem  mensis  spatio  antecedat.  Quod 
si  rex  ipse  in  aliqua  ecclesiarum  hujusmodi  jus  patronatus  habuerit,  erit  tempore 
congruo  ante  faciende  limitationis  diem  specialiter  evocandus;  et  consentiunt  prelati 
quod  si  limitatio,  eis  quorum  interest  non  vocatis,  ut  dictum  est,  de  cetero  fuerit 
tacta,  non  teneat;  ita  tamen  quod  patroni  qui  sunt  barones  aut  milites  vel  fìlli  militum 
non  veniant  personaliter,  sed  mittant  procuratores,  si  velintjet  promittunt  predicti 
procuratores  quod  dictus  rex  prelatos  in  hoc  nullatenus  impediet,  sed  observabit 
que  predicta  sunt,  quantum  pertinebit  ad  ipsum,  et  faciet  a  suis  subditis  observari. 

Nonus  articulus  est:  Item  usurpat  sibi  ipse  rex  et  communitates  ejus,  in  quibus- 
dam  episcopatibus  regni  tertias  decimarum  ecclesiarum  fabricis  deputatas,  et  in 
quibusdam  pontifìcales,  et  faciunt  de  ipsis  tertiis  construi  et  retici  muros  suos,  et 
quandoque  illas  prò  stipendiis  rex  assignat  militibus  memoratus.  Respondent  procu- 
ratores predicti  quod  rex  consentit  quod  tertia  decimarum  percipiatur  ad  muros 
construendos  vel  reficiendos  in  illis  dumtaxat  ecclesiis  in  quibus  a  fundatione 
ipsarum  ecclesiarum  hoc  expresse  actum  est  de  consensu  prelatorum,  in  aliis  vero 
jus  commune  servetur;  et  promittunt  dicti  procuratores  regem  ita  in  posterum 
servaturum,  et  hanc  responsionem  prelati  prò  bono  pacis  patienter  acceptant. 

Decimus  articulus  est  :  Item  quod  hospitalia  seu  albergarias  pauperum  usibus 
deputatas,  que  in  episcoporum  dispositione  de  jure  consistunt,  cum  possessionibus  et 
pertinentiis  suis  usurpat.  '  Respondent  procuratores  predicti  quod  placet  regi  ut  circa 
hoc  serventur  jus  commune  et  bone  consuetudines,  et  promittunt  ipsum  regem  ita 
perpetuo  servaturum. 

Undecimus  articulus  est:  Item  quod  compellit  tam  per  se  quam  per  communi- 
tatos  suas  clericos  et  personas  ecclesiasticas  ad  contribuendum  in  constructione  seu 
refectione  murorum  civitatum  et  locorum  suorum  cum  laicis,  contra  libertatem  eccle- 
siasticam,  necnon  contra   legem   paternam.  Respondent  procuratores  prefati  quod 

1  Laxglois     «usurpanti. 


Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  a.  1289 


ipse  rex  predictas  personas  non  compulit  ad  contributionem  hujusmodi,  et  promit- 
tunt  quod  non  compellet  in  futurum  et  quod  contra  injuriantes  in  hoc  ecclesiis  vel 
personis  predictis  exhibebit  justitie  complementum. 

Duodecimus  articulus  est  :  Item  cogit  colonos  ecclesiarum  et  monasteriorum,  ad 
hoc  nullo  jure  obnoxios,  ad  constructionem  seu  refectionem  murorum  hujusmodi; 
per  quod  contingit  colonos  suas  deserere  colonias  et  possessiones  devastari  predictas. 
Respondent  dicti  procuratores  quod  rex  in  hoc  faciet  observari  quicquid  de  jure 
communi  fuerit  observandum,  salvis  gratiis  seu  privilegiis  vel  compositionibus,  si 
apparuerint  que  de  jure  debeant  observari. 

Tertius  decimus  articulus  est:  Item  quod  personas  ad  ecclesias  fugientes,  in 
illis  casibus  in  quibus  debent  per  ecclesias  defensari,  violenter  facit  ipse  ac  sui  per 
Sarracenos  et  judeos  vel  per  christianos  extrahi  ab  eisdem,  vel  facit  eos  ibi  custo- 
dia vel  compediri  quandoque  per  suos  satellites,  et  eis  cibaria  denegari,  ut  exire 
de  ecclesia  compellantur.  Respondent  procuratores  predicti  quod  rex  non  extrahet 
nec  extrahi  faciet  de  ecclesiis  fugientes  ad  ipsas,  nec  compediri,  nec  eis  cibaria  dene- 
gari, nisi  in  casibus  a  iure  permissis. 

Quartus  decimus  articulus  est:  Item  ipse  ac  merini  sui  et  judices  capiunt  pre- 
sbyteros  et  clericos,  irrequisitis  eorum  episcopis,  nec  volunt  eos  restituere,  licet 
petantur  ab  eis.  Item  hujusmodi  capti  quandoque  per  ipsum  et  suos,  denegatis  ali- 
mentis,  vel  per  suspendium,  aut  modis  aliis,  occiduntur,  quorum  interdum  aliqui 
parrochianis  ecclesiarum  suarum,  ad  eorum  parrochianorum  instantiam  importunam, 
restituuntur  cum  cautione,  ut  missarum  eis  sollempnia  celebrent,  quibus  utique  cele- 
bratis,  juxta  formam  cautionis  prestitam,  reducuntur  in  pristinam  captionem.  Respon- 
dent procuratores  memorati  quod  idem  rex  talia  nunquam  fecit,  nec  tempore  suo 
facta  fuerunt,  et  promittunt  quod  non  faciet  in  futurum,  et  quod,  si  aliquando  per- 
sona ecclesiastica  etiam  ex  causa  capta  fuerit,  restituetur  prelato  suo  ad  requisi- 
tionem  ipsius,  et  si  injuriose  capiatur  hujusmodi  persona  vel  capta  fuerit  hactenus, 
justitie  complementum  conquerentibus  exhibebit,  faciendo  satisfieri  de  dampnis  et 
injuriis,  et  puniendo  capientes,  prout  fuerint  puniendi. 

Quintus  decimus  articulus  est:  Item  quod  sepe  minatur  archiepiscopo  et  epi- 
scopis mortem,  et  quandoque  procurat  et  facit  eos  inclusos  in  ecclesiis,  monasteriis 
et  alibi  detineri,  Sarracenis,  judeis  et  aliis  suis  apparitoribus,  pretoribus  et  meyrinis 
ad  interfìciendum  eos  adhibitis  circumquaque;  facit  etiam  amputari  auriculas  ser- 
vientum  episcoporum,  et  quandoque  alios  capi  et  alios  interrici  coram  eis.  Respon- 
dent procuratores  sepedicti  quod  idem  rex  talia  nunquam  fecit,  et  promittunt  quod 
ipse  non  faciet  in  futurum. 

Sextus  decimus  articulus  est:  Item  quod  facit  ipsos  episcopos  in  aliquibus  obsi- 
deri  locis  per  vassallos  suos,  eosdem  sepe  ac  publice  dehonestans,  et  contumeliosa 
verba  proferens  contra  eos,  et  hoc  idem  temeritate  propria  barones  sui  faciunt  et 
vassalli.  Respondent  procuratores  predicti  quod  idem  rex  non  fecit  aliquid  de  con- 
tentis  in  articulo,  et  promittunt  quod  ipse  non  faciet  in  futurum,  et  quod  contrarium 
facientes  puniet,  prout  fuerint  puniendi. 

Septimus  decimus  articulus  est:  Item  quod  idem  rex  ac  sui,  tam  barones  quam 
alii  milites,  verbis  et  factis,  prò  sui  motus  libito,  dehonestant  religiosos,  clericos  et 
conversos,  et  quandoque  aliquos  ex  eisdem  faciunt  coram  se  denudari  totaliter  prò- 


a.   1289  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  99 

priis  indumentis,  in  grave  vituperium  eorumdem  et  totius  ordinis  clericalis.  Respon- 
dent  procuratores  predicti  quod  idem  rex  non  feiit  aliquid  de  contentis  in  articulo, 
et  promittunt  quod  ipse  non  faciet  in  futurum,  et  quod,  si  per  barones  vel  alios  in 
regno  suo  factum  fuit  hactenus,  vel  fuerit  in  futurum,  justitie  complementum  con- 
querentibus  exhibebit,  de  dampnis  et  injuriis  satisfìeri  faciendo,  et  puniendo  contra- 
rium  facientes,  sicut  fuerint  puniendi. 

Octavus  decimus  articulus  est  :  Item  quod  facit  inquisitiones  per  totum  regnum 
per  homines  proprios,  in  ecclesiarum  tam  cathedralium  quam  aliarum  de  regno 
ipso  prejudicium,  super  possessionibus  et  ecclesiarum  patronatibus  fieri,  patronis 
ecclesiarum  vel  possessionum  dominis  ecclesiasticis  non  vocatis,  et  si  per  talem 
inquisitionem  illieitam  et  iniquam  invenit  quod  jus  patronatus  alicujus  ecclesie  vel 
possessio  aliqua  spectet  ad  ipsum,  ilico  facit  omnia  occupari,  licet  possessa  fuerint 
ab  eorumdem  dominis  a  tempore  cujus  memoria  non  existit,  amotis  nichilominus 
ab  hujusmodi  ecclesiis  rectoribus  violenter;  cum  in  tali  casu,  non  per  inquisitionem 
foret  procedendum,  sed  in  foro  competenti  judicium  potius  ordinandum.  Respondent 
supradicti  procuratores  quod  idem  rex  non  fecit  aliquid  de  contentis  in  articulo,  et 
promittunt  quod  non  faciet  in  futurum. 

Nonus  decimus  articulus  est:  Item  occupat  episcoporum  et  aliorum  ecclesias, 
quas  a  longis  temporibus  pacifice  possederunt,  et,  quod  est  absurdius,  presentatos 
a  sede  ad  huiusmodi  ecclesias,  ipsos  compellit  admittere  ac  instituere  in  eisdem  ; 
quod  si  forte  aliqui  ex  ipsis  finaliter  nolunt  admittere  hujusmodi  presentatos,  idem 
rex  per  homines  suos  facit  detineri  easdem,  ac  fructus  et  proventus  ipsarum  per 
eos  percipit  ex  eisdem.  Respondent  procuratores  prefati  quod  idem  rex  talia  nun- 
quam  fecit  hactenus,  et  promittunt  ipsum  regem  ea  non  facturum  in  futurum. 

Vicesimus  articulus  est:  Item  si  ad  vacantem  ecclesiam  in  discordia  diversas 
patroni  diocesano  episcopo  presentant  personas,  et  ipse,  discussis  cause  meritis  de 
altero  presentatorum  vel  alio  forsitan  ecclesiam  ordinat,  juxta  canonicas  sanctiones, 
dum  ille  de  quo  ecclesie  '  providetur  per  aliquorum  ex  patronis  violentiam  corpo- 
ralem  nancisci  possessionem  non  potest,  si  tunc  diocesanus  ad  hoc  dicti  regis 
invocet  brachium,  ipse  non  solum  non  defendit  eundem,  immo  favet  injuriam  infe- 
renti, hoc  ipsum  servans  in  omnibus  que  sunt  contra  ecclesiasticam  libertatem. 
Respondent  prefati  procuratores  quod  idem  rex  nichil  eorum  de  quibus  premissus 
articulus  querelam  continet  fecit  hactenus,  et  promittunt  quod  ipse  non  faciet  in 
futurum,  et  quod  brachium  suum  contra  facientes  injuriam  in  premissis,  quando 
fuerit  invocatum,  exhibebit,  sicut  jura  volunt. 

Vicesimus  primus  articulus  est:  Item  quod,  pretextu  exercende  justitie,  ponit 
non  modestos  et  timoratos  meyrinos  et  submeyrinos,  qui  exactiones  in  ecclesiis 
faciunt  sicut  volunt,  et,  cum  de  stipendiis  que  ab  ipso  rege  percipiunt  sustentari 
deberent,  cum  intolerabili  evectionum  et  personarum  multitudine,  in  ecclesiis,  mona- 
steriis  et  cameris  seu  capellis  et  possessionibus  episcoporum,  et  Templariorum  quo- 
que ac  Hospitalariorum  domibus,  et  aliis  piis  locis  et  eorum  possessionibus  hospi- 
tantur,  per  loca  hujusmodi  passim  et  assidue  discurrentes,  de  bonis  eorum  sibi 
faciunt  necessaria  ministrari;  id  ipsum  etiam  a  baronibus,  judicibus  et  aliis  officia- 

1  Laxclois  :    -  ecclesia  >. 


100  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  a.  1289 

libus  elicti  regis  et  quibuslibct  aliis  perpetratili-.  Respondent  supradicti  procuratores 
quod  idem  rex  talia  non  fecit  hactenus,  et  promittunt  quod  ipse  non  faciet  in  futu- 
rum,  et  quod,  si  talia  tempore  patris  sui  vel  suo  per  alios  facta  dicantur,  exhibebit 
conquerentibus  justitie  complementum,  de  dampnis  et  injuriis  satisfieri  faciendo,  et 
delinquentes  puniendo,  prout  fuerint  puniendi. 

Vicesimus  secundus  articulus  est:  Item  quod  ab  illis  ecclesiis  in  quibus  jus 
obtinet  patronatus  procurationes  immoderatas  seu  servitia  onerosa  de  novo  exigit, 
et  ad  dandum  sibi  equitaturas,  si  habeant,  et  ad  emendum  prò  ipso  quales  sibi 
placet,  si  non  habeant,  earumdem  compellit  rectores.  Respondet  procuratores  pre- 
fati quod  idem  rex  de  hiis  omnibus  nichil  fecit,  et  promittunt  quod  non  faciet  in 
futurum,  et  specialiter  quod  procurationes  non  recipiet,  nisi  sibi  debitas,  et  illas 
recipiet  moderatas. 

Vicesimus  tertius  articulus  est:  Item  quod  si  aliquis  balivus,  vicarius,  officialis 
seu  major  domus  terre  regis,  baronis,  seu  cujuscumque  alterius  ab  eo  terram  tenentis 
in  beneficium,  vassallo  seu  cuilibet  alicui  alii  nomini  alicujus  episcopi,  clerici  vel 
religiosi  crimen  impingit  aliquod,  trahens  super  hec  eum  in  causam  coram  terre 
judice,  ut  ea  possit  occasione  pecuniam  extorquere,  non  permittitur  ei  a  supradictis 
potentibus  in  illa  terra  quod  contra  eas  habeat  advocatum;  nec  judex  est  ausus  de 
advocato  sibi,  ut  de  jure  tenetur  et  consuetudine,  providere,  nec  ausus  foret  advo- 
catus  àliquis  alnmde  adductus  advocationis  inibì  prò  eo  uti  officio  contra  eos. 
Respondent  predicti  procuratores  quod  idem  rex  in  domo  sua  habet  advocatos, 
quibus  dat  portionem  et  vestitum,  quod  advocent  prò  populo  atque  clero,  et  etiam 
contra  eum,  si  necesse  fuerit,  unde  credunt  quod  dictum  est  superius  regem  non 
audi  visse,  nec  sci  visse  quod  factum  fuisset,  quia,  si  scivisset,  fecisset  emendari; 
et  promittunt  quod  rex  precipiet  quod  de  cetero  hujusmodi  non  committantur,  et 
quod  placet  eidem  regi  quod  quilibet  in  terra  sua  libere  habeat  advocatum,  et  qui- 
libet  advocatus  libere  prestet  patrocinium,  sicut  ei  competit;  et  quod  judices  non 
habentibus  advocatos  libere  de  ipsis  provideant;  et  quod  si  contra  factum  fuerit, 
querelantibus  emendabit. 

Vicesimus  quartus  articulus  est  :  Item  quod  quando  barones  aut  alii  milites  reci- 
piunt  castra  a  rege  tenenda  et  servanda  prò  stipendiis  propriis,  faciunt  ei  homagium 
quod  sibi  irato  et  pacato  in  omnem  eventum  restituent  castra  sua;  alioquin  rema- 
nebunt  exinde  proditores.  Hujusmodi  autem  castellani,  ingruente  guerra,  vel,  ut 
avaritie  sue  satisfaciant,  fingentes  guerram  in  vicino  futuram,  ipsi  et  sui  bladum, 
vinum,  vaccas,  porcos  et  alia  vietili  necessaria  ab  ecclesiis  episcoporum  et  aliis 
clericis  ac  hominibus  eorumdem,  ad  castra  hujusmodi  munienda,  ut  dicunt,  acci- 
piunt  indifferenter,  et  sive  guerra  superveniat,  sive  non,  nullo  modo  restituunt  sibi 
ablata,  nec  rex  eos  ad  restitutionem  compellit,  nec  barones,  aut  quoslibet  milites 
terram  ab  eodem  rege  seu  baronibus  ipsis  tenentes,  et  alios  quoscumque  nobiles 
et  potentes,  qui  singuli  in  locis  suis  episcoporum  et  cathedralium  aut  aliarum  eccle- 
siarum,  monasteriorum  quoque  et  ceterorum  '  religiosorum  seu  etiam  clericorum  homi- 
nes,  et  clericos  ipsos,  in  quibus  nullum  omnino  jus  habent,  ad  faciendum  eis  servitia 
prò  sue   voluntatis  libito  compellunt,  invitos  cohibet   rex  predictos;  sed  permittit 

1  Lanqi.019    .  «terum  ». 


a.  1289  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  101 

potius  hujusmodi  servitutes  in  possessiones  et  homines  ecclesiarum  induci,  nec 
defensat  eosdem.  Respondent  procuratores  prefati  quod  idem  rex  nichil  horum  suo 
tempore  factum  audivit,  et  promittunt  quod,  si  ad  eum  super  hiis  querela  perve- 
niat,  querelantibus  justitiam  exhibebit,  et  exprimunt  quod,  si  bladum  et  alia  victualia 
propter  imminentem  guerram  capiantur  in  locis  limitogrosis,  sive  que  sunt  in  con- 
finio,  in  quibus  hoc  est  consuetum,  ipse  rex  faciet  exinde  satisficri,  etiam  si  guerra 
in  ventate  immineat;  si  vero  capta  fuerint  aliqua  propter  gucrram  non  imminentem, 
sed  malitiose  confictam,  non  solum  satisneri  faciet,  sed  et  puniet  facientes;  quodque 
ab  hominibus  ecclesiarum  quarumlibet  regni  sui,  sive  monasteriorum  vel  religio 
sorum  aut  etiam  clericorum  non  permittet  exigi  servitia  non  debita;  et  quod,  si 
per  barones  vel  milites  seu  quoslibct  alios  contrarium  factum  fuerit,  querelantibus 
exhibebit  justitie  complementum. 

Vicesimus  quintus  articulus  est:  Item  quod  ipse  rex  inducit  servitutes  episco- 
pis,  abbatibus,  prioribus  et  aliis,  compellendo  eos  ut  portarios  suos  teneant,  et  prò 
eis  tenendis  majori  suo  portano  certam  summam  pecunie  tribuant,  et  eisdem  por- 
tariis  alias  provideant  in  salario  et  expensis.  Respondent  procuratores  predicti  quod, 
licet  a  tempore  avi  et  proavi  dicti  regis  et  etiam  patris  sui  portarii  positi  fuerint 
in  predictis  locis  per  ipsos,  ipse  tamen  rex,  ad  instantiam  prelatorum,  concessit  eis 
ut  de  cetero  contra  voluntatem  suam  portarios  habere  non  compellantur,  nec  eis 
provideant  in  salario  vel  expensis,  nisi  quando  eis  placuerit  habere  portarios  ad 
voluntatem  suam,  si  sibi  et  ecclesiis  suis  viderint  expedire;  et  tunc  portariis  quos 
habuerint  provideant  de  salario  competenti,  et  major  portarius,  quando  prelatis  et 
personis  ecclesiasticis  concedit  minores  portarios,  salarium  recipiat  moderatum  ; 
et  promittunt  ipsi  procuratores  eundem  regem  dictam  concessionem  perpetuo  ser- 
vaturum. 

Vicesimus  sextus  articulus  est:  Item  si  aliqua  ecclesia  rationabilem  de  ali- 
quibus  possessionibus  permutationem  diocesani  sui  facit  auctoritate  cum  alia,  vel 
ipse  diocesanus  cum  alio,  dictus  rex,  ut  ecclesiarum  solummodo  prolectum  impe- 
diat,  frequenter  obstaculum  interponit.  Respondent  procuratores  prefati  quod 
idem  rex  contenta  in  articulo  nunquam  fecit,  et  promittunt  quod  non  faciet  in 
futurum. 

Vicesimus  septimus  articulus  est:  Item  quod  preficit  judeos  indifferenter,  contra 
generalis  statuta  concilii  legemque  paternam,  in  officiis  christianis,  quos  ad  deferen- 
dum  signum,  quo  a  christianis  qualitate  habitus  distinguantur,  compellere  deberet, 
prout  in  generali  concilio  est  statutum;  propter  quod  dampnate  comixtionis  exces- 
sus  sub  erroris  potest  velamento  presumi;  nec  ipsos  judeos  ad  debitas  decimas 
persolvendas  compelli  permittit.  Respondent  supradicti  procuratores  quod  idem  rex, 
quantum  est  ad  judeos,  quod  non  preferantur  christianis  in  officiis  publicis,  servabit 
quod  super  hoc  statutum  est  in  concilio  generali;  quantum  est  de  signis,  quod 
distinguet  judeos  a  christianis  per  aliquod  signum;  quantum  est  de  decimis  judeo- 
rum,  respondent  quod  ipse  permittet  eos  compelli;  et  promittunt  ipsum  regem  ita 
perpetuo  servaturum. 

Vicesimus  octavus  articulus  est:  Item  si  que  ecclesie  cathedrales  vacent,  idem 
rex,  majorem  sibi  auctoritatem  vendicare  intendens  in  eis,  prò  clericis  familiaribus 
suis  vel  aliis  minus  dignis,  de  quibus  sperat  quod  in  ecclesiarum  negotiis,  seu  dispo- 


102  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  a.  1289 


sitionibus  earumdem,  '  ejus  sequentes l  arbitrium  ipsas  ecclesias  contra  eum  in  suis 
juribùs  et  libertatibus  non  defendent,  capitulis  ecclesiarum  hujusmodi  universaliter 
et  singulariter  singulis  litteras  suas  mittit,  precibus  exigens  et  minis  gravibus  et 
terroribus  interjectis8  ut  nullum  omnino  in  episcopum  eligant,  nisi  quem  ipse  in 
hujusmodi  litteris  nominat,  vel  per  suos  facit  nuntios  nominari.  Hoc  idem  in  aliis 
ecclesiis  minoribus  facit,  quibus  est  per  electionem  de  prelatis  vel  rectoribus  provi- 
dendum.  Respondent  procuratores  prefati  quod  idem  rex,  si  preces  aliquando  porrexit 
prò  aliquibus  eligendis  in  ecclesiis  cathedralibus  aut  aliis,  prò  dignis  interposuit 
preces  suas,  nullis  per  hoc  minis  vel  terroribus  interjectis,  et  quod  super  hoc  non 
gravavit  nec  intendit  gravare  ecclesias  vel  canonicos;  et  promittunt  regem  ita  per- 
petuo servaturum,  nec  in  suis  precibus  adjecturum,  quod  nullus  alius  eligatur,  nisi 
is  prò  quo  direxerit  preces  suas. 

Vicesimus  nonus  articulus  est  :  Item  quod  nititur  ad  forum  suum  testamentarias 
et  alias  ecclesiasticas  evocare  causas,  defunctorum  clericorum  occupando  legata, 
ac  rectorum  ecclesiarum  decedentium  bona  ipsarum  ecclesiarum  intuitu  acquisita. 
Respondent  procuratores  sepedicti  et  promittunt  quod  rex  in  isto  articulo  jus  com- 
mune  servabit. 

Deinceps  secuntur  articuli,  sicut  formati  fuerunt  in  litteris  domini  Gregorii 
pape  X,  super  hiis  de  quibus  dicti  prelati,  una  cum  premissis  articulis  predicto 
domino  Clementi  oblatis,  eidem  domino  pape  Gregorio  conquesti  dicuntur. 

Tricesimus  articulus  est:  Inter  alia,  quidem  que  nostris  sunt  auribus  intimata, 
mirantes  audivimus  quod  tu,  ad  bona  ecclesiastica  oculos  cupiditatis  iniciens,  Bracha- 
rensis,  Colimbriensis,  Visensis  et  Lamecensis  ecclesiarum  redditus  et  proventus 
occupasti  et  detines  occupatos,  civitati  Bracharensi,  cujus  proprietas  et  dominium  ad 
predictam  Bracharensem  ecclesiam  pertinere  dicitur  pieno  jure,  pretorem  auctoritate 
propria  prefecisti.  Respondent  procuratores  predicti  quod  idem  rex  nichil  horum 
occupavit,  sed  que  fuerunt  occupata  per  patrem  suum  ipse  restituit,  et  si  qua  juste 
restituenda  supersunt,  promittunt  quod  ipse  rex  restituet  integre;  et  idem  dicunt 
de  ecclesia  Silvensi.  Dicunt  etiam  ipsi  procuratores  quod  dictus  rex  civitati  Bracha- 
rensi pretorem  hactenus  non  prefecit,  et  promittunt  quod  non  preficiet  in  futurum. 
Tricesimus  primus  articulus  est:  Accepimus  sane  quod  tu,  in  regno  tuo  predi- 
ctam satagens  subvertere  libertatem,  venerabiles  fratres  nostros  episcopos  et  alios 
ecclesiarum  prelatos,  clericos  et  personas  ecclesiasticas,  necnon  concilia  et  commu- 
nitates  ac  homines  civitatum,  castrorum  et  villarum  ipsarum  in  predicto  regno 
consistentium,  in  eorum  prejudicium,  gravibus  injuriis  aflicis  et  dampnis  importabi- 
libus  aggravas  et  molestas,  immemor,  vel  transgressor  potius  juramenti  quod  de 
conservanda  libertate  predicta  et  provisionibus  apostolicis,  quas  firmiter  observare 
teneris  in  regno  prefato,  diceris  prestitisse.  Respondent  procuratores  predicti  quod 
idem  rex  nichil  horum  fecit,  sed  cum  pater  suus  ea  que  fecerat  corrigi  mandaverat, 
ipse  incepit  corrigere;  et  que  correda  non  sunt,  promittunt  quod  ipse  corriget,  et 
quod  omnes  de  regno  tam  personas  ecclesiasticas  quam  seculares  manutenebit  in 


i  .akclois:  ■  corumdem  > 
3  Lanclois:  -  frequentes  ■ 
!  Kanglois:  •injectis», 


«.  12S9  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  103 

sua  justitia,  et  servabit  eis  foros  suos  et  bonas  consuetudines,  et  specialiter  servabit 
ac  manutenebit  ecclesiasticam  libertatem. 

Tricesimus  secundus  articulus  est:  Nonnullas  vero  ecclesias  parrochiales,  jura 
patronàtus  ipsarum,  necnon  domos,  aldeas,  possessiones,  jura  et  redditus  venerabilis 
fratris  nostri  ...  episcopi  et  ecclesie  Egitaniensium  occupans,  aliquas  ecclesiarum, 
aldearum  et  possessionum  ipsarum  diversis  personis,  clericis  vel  laicis  contulisti; 
aliarum  vero  possessionum  in  laicos  et  seculares  personas  transtulisti,  prò  tue  libito 
voluntatis,  auctoritatis  ecclesiastice  terminis  illicite  occupatis.  Respondent  procura- 
tores  prefati  quod  rex  nichil  horum  occupavit,  sed  que  fuerunt  occupata  per  patrem, 
ipse  restituit,  et  si  qua  juste  restituenda  supersunt,  promittunt  quod  ipse  rex  restituet 
integre. 

Tricesimus  tertius  articulus  est:  Audivimus  insuper  quod,  cum1  nobilem  virum 
Alfonsum,  natum  tuum,  de  Portu  Alacri  et  de  Maruam  castrorum,  Egitaniensis  dioce- 
sis,  noviter  constitueris  dominum  et  heredem,  idem  Alfonsus,  non  sine  tua  coniventia, 
ut  creditur,  vel  consensu,  episcopum  et  ecclesiam  Egitanienses  predictos,  eorumdem 
castrorum  et  terminorum  suorum  ecclesiis,  decimis,  redditibus  et  aliis  suis  juribus 
spoliavit  et  detinet  spoliatos,  ac  nichilominus,  quod  intollerabilius  est,  in  predictis 
castris  voce  preconis  fecit  publice  sub  certa  pena  tam  clericis  quam  laicis  inhilxri 
ne  predictum  Egitaniensem  episcopum  ad  ecclesias  dictorum  castrorum,  ut  ibidem, 
tanquam  diocesanus  locorum  illorum,  suum  exerceret  officium,  accedentem,  in  eccle- 
siis ipsis  vel  in  domibus  suis  reciperent,  nec  sibi  vel  familie  sue  aliqua  victualia 
venderent  vel  exhiberent.  Et  cum  ex  parte  dicti  Egitaniensis  episcopi  fueris  cum 
instantia  requisitus  ut  hec  faceres  revocari,  tu,  tanquam  horum  conscius,  ab  hiis 
avertens  auditum,  id  efficere  non  curasti,  aliarum  etiam  cathedralium  ecclesiarum 
decimas,  redditus  et  proventus  occupans,  aliquas  alienare,  aliquas  vero  militibus  et 
laicis  concedere  donationis  titulo  attemptasti.  Respondent  procuratores  predicti  quod 
idem  rex  in  premissis  in  nulla  culpa  fuit,  nec  est,  et  si  de  ipsis  non  fuit  satisfactum 
ad  plenum,  promittunt  quod  ipse  conquerentibus  exhibebit  justitie  complementum, 
de  occupatis,  alienatis  et  concessis  militibus,  prout  in  articulo  continetur,  si  qua 
inveniantur,  satisfactionem  debitam  impendendo. 

Tricesimus  quartus  articulus  est:  Preterea,  cum  a  prelatis,  capitulis  et  conven- 
tibus  predicti  regni  vis  aliquid  per  calumpniam  extorquere,  in  ecclesiis,  aldeis  et 
possessionibus  monasteriorum  ipsorum,  quas  iidem  prelati,  capitula  et  conventus  a 
longissimis  temporibus  possederunt 2  pacifice  et  quiete,  jus  aliquod  te  habere  conten- 
dens,  compellis  eos  ut  in  arbitros  de  regno  tuo  dumtaxat  tecum  super  eisdem  eccle- 
siis, aldeis  et  possessionibus  compromittant.  Et  si  prefati  prelati,  capitula  et  conventus 
talium  recusant  subire  judicium,  vel  parere  sententie  arbitrorum,  tu  per  quendam, 
qui  superjudex  tue  curie  appellatur,  in  possessionem  ecclesiarum  ipsarum,  possessio- 
num et  aldearum,  causa  rei  servande,  facis  finaliter  te  induci.  Respondent  procura- 
tores prefati  quod  idem  rex  non  compulit  hactenus,  et  promittunt  quod  ipse  rex  in 
futurum  aliquem  non  compellet  compromittere  in  aliquem,  vel  in  aliquos  arbitros, 
et  quod,  si  qua  pater  suus  occasione  hujusmodi  occupavit,  ipse  de  illis  debitam 
satisfactionem  impendet. 

1  Reg.  Val.  oro. 

•  Langlois:  «possiderunt  », 


104  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  a.  1289 


Tricesimus  quintus  articulus  est:  Hoc  ipsum  diceris  facete  quando  prelati,  capi- 
tala et  conventus  ac  alie  ecclesiastice  persone  super  ecclesiis,  juribus  et  rebus 
ecclesiasticis  nolunt  in  tua  curia  coram  te,  vel  eodem  superjudice  respondere.  Dictus 
etiam  superjudex,  in  clericos  et  personas  ecclesiasticas  dicti  regni  indebitam  sibi 
jurisdictionem  usurpans,  de  causis  ad  ecclesiasticum  forum  spectantibus  cognoscere 
et  de  rebus  ecclesiasticis  judicare  presumit;  et  si  dicti  clerici  propter  hoc  ad  apo- 
stolicam  sedem  appellant,  dictus  superjudex,  ipsorum  appellationibus  vilipensis,  eos 
reputai  contumaces;  et  conquerentes  in  possessionem  dictorum  bonorum  inducere 
non  veretur.  Tu  quoque  predictos  clericos  et  personas  ecclesiasticas  passim  in  omni 
causa  in  tua  et  aliorum  omnium  laicorum  judicum  curiis  respondere  compellis. 
Respondent  procuratores  predicti  quod  dictus  rex  non  intendit  vocare  seu  citare, 
nec  etiam  judicare  aliquem  episcopum  neque  clericum  super  ecclesiis,  juribus  et 
rebus  ecclesiasticis,  nec  super  possessionibus  eorumdem,  sed  placet  ei  quod  in 
omnibus  istis  respondeat  coram  judice  ecclesiastico.  Super  causis  vero  quas  clerici 
qui  fiscales,  notorias,  feudatarias  et  regalengas  possessiones  exeolunt  occasione 
ipsarum  habuerint,  facta  est  inter  prelatos  et  procuratores  predictos  compositio 
spetialis. 

Tricesimus  sextus  articulus  est:  Preterea,  si  quando  judei  vel  Sarraceni  liberi 
divina  inspiratione  veniunt  ad  baptismum,  tu  bona  ipsorum  facis  protinus  confiscari, 
et  eos  in  novam  redigi  servitutem,  et  si  Sarraceni  servi  judeorum  per  baptismum 
Christi  fidem  acceperint,  eos  reduci  facis  in  servitutem  pristinam  judeorum.  Respon- 
dent procuratores  prefati  quod  idem  rex  de  hiis  omnibus  hactenus  nichil  fecit,  et 
promittunt  quod  non  faciet  in  futurum,  et  si  qua  talia  facta  inveniantur,  promittunt 
quod  ipse  emendabit,  in  servitutem  redactos  restituendo  libertati,  de  connscatis  etiam 
satisfactionem  debitam  impendendo. 

Tricesimus  septimus  articulus  est:  Si  judei  vel  Saraceni  emptionis  vel  pignoris 
titulo  christianorum  possessiones  obtinent  vel  acquirant,  non  permittis,  edicto  gene- 
rali super  hoc  edito,  ut  de  hujusmodi  possessionum  fructibus,  quas  dicti  judei  vel 
Saraceni  propriis  manibus  vel  sumptibus  exeolunt,  ecclesiis  in  quarum  parrochiis 
possessiones  ipse  consistunt  decime  ac  primitie  persolvantur.  Respondent  procura- 
tores predicti  quod  idem  rex  nichil  horum  fecit,  et  promittunt  quod  ipse  permittet 
et  non  impediet  solvi  decimas  de  quibus  in  articulo  continetur,  et  quod  edictum,  si 
quod  in  contrarium  fuit  editum  tempore  patris  sui,  quod  non  credit,  revocabit  et 
statuet  prò  revocato  haberi. 

Tricesimus  octavus  articulus  est:  A  violatione  libertatis  ecclesiastice,  quam 
profecto  qui  violat  precipuum  robur  quo  fides  viget  catholica  et  regia  dirigitur  cel- 
situdo  confringit,  necnon  ab  usurpatione  jurium  divinorum,  ad  quorum  tutelam 
distributor  omnium  regnorum  temporali  gladio  te  accinxit,  ac  a  molestiis  personarum 
quas  ad  cultum  divini  nominis  prò  populo  constitutas  sacre  sortis  misterium  desti- 
nava abstineas,  et  alios  tibi  subditos  cessare  compellas.  Respondent  procuratores 
supradicti  quod  idem  rex  non  intendit  libertates  ecclesiarum  infringere,  nec  infregit, 
quod  ipse  intelligere  potuisset,  nec  infringet  in  posterum,  nec  jura  ecclesiarum 
usurpat,  nec  in  posterum  usurpabit,  et  quod,  si  aliqua  usurpavit,  paratus  est  corri- 
gere,  et  a  personarum  ecclesiasticarum  molestiis  abstinere,  et  quod  si  super  hiis 
contra  subditos  ejus  ad  ipsum  querimonia  deferatur,  querelantibus  justitiam  exhibebit. 


12«9  Re  Dionigi  e  i  Prelati  <lcl  Portogallo  105 


Tricesimus  nonus  articulus  est:  Universa  vero  et  singula  bona  prelatorum,  eccle- 
siarum  et  monasteriorum  et  aliarum  quarumeumque  ecclesiasticarum  personarum, 
que,  quacumque  occasione  ablata,  vel  quocumque  modo  illicite  occupata,  consumpta 
seu  data  vel  alienata  per  te,  vel  de  mandato  tuo,  aut  per  barones,  militcs  et  officiales 
tuos  hactenus  extiterunt,  sine  difficultatis  obstaculo  rcstituens  et  restituì  faciens  cum 
fructibus  inde  perceptis,  de  dampnis  et  injuriis  illatis  eisdem  satisfactionem  exhibeas 
ipsis  et  exhiberi  facias  competentem.  Respondent  procuratores  predicti  quod  idem 
rex  nichil  horum  fecit,  et  promittunt  quod  ipse  non  faciet  in  futurum,  et  quod,  si 
qua  per  eum  vel  predecessores  suos  talia  facta  fuerunt,  emendabit;  quodque  de 
hiis  que  per  barones  et  alios  facta  dicuntur  querelantibus  exhibebit  justitie  coni- 
plementum. 

Quadragesimi  articulus  est:  Statuta  et  consuetudincs  in  codem  regno  contra 
libertatem  canonicam  et  statum  predicti  regni  pacifìcum  introducta  non  serves  nec 
permittas  ab  aliis  '  observari,  sed  predictas  ecclesias  et  personas  in  piena  libertate 
conscrves.  Respondent  procuratores  sepedicti  quod  placet  regi  quod  male  consuetu- 
dines  tollantur,  et  bone  serventur,  et  quod  ita  mandabit  ac  faciet  observari;  et  si 
aliquid  fuit  ordinatimi  de  consensu  prelatorum  prò  bono  et  pacifico  statu  regni,  et 
consuetudine  roboratum,  dummodo  sit  canonicum  et  rationabile,  nec  contra  eccle- 
siasticam  libertatem,  consentiunt  prelati  quod  servetur. 

Tenor  autem  litterarum  apostolicarum  per  quas,  prefatis  archiepiscopo  et  epi- 
scopis  in  curia  romana  presentibus,  pacificandi  et  componendi  est,  ut  supra  expri- 
mitur,  data  potestas,  similiter  de  verbo  ad  verbum  talis  est. 

Nicolaus,  episcopus  servus  servorum  Dei.  Venerabilibus  fratribus  T.,  archiepiscopo 
Bracharensi,  B.,  Silvensi,  A.,  Colimbriensi,  et  J.,  Lamecensi  episcopis,  salutem  et  apo- 
stolicam  benedictionem.  Cupientes  ut  controversie  graves,  que  inter  reges  Portugalie 
et  Algarbii  ex  parte  una  et  vos  et  predecessores  vestros  aliosque  prelatos  regni 
ejusdem  super  diversis  gravaminibus  et  injuriis,  que  per  eosdem  reges  ecclesiis  et 
personis  ecclesiasticis  dicti  regni  hactenus  irrogata  fuisse  dicuntur,  longo  jam  tem- 
pore duraverunt,  per  compositionem  pacificam  ecclesiis,  personis  ac  regno  prediclis, 
actore  Domino,  utilem  terminentur,  vos  apud  sedem  apostolicam  nunc  presentes  ac 
prosequentes  in  hoc  negotio  vestrum  et  ecclesiarum  vestrarum  prout  ad  vos  per- 
tinet  interesse  ad  prosecutionem  ipsius  negotii  etiam  aliorum  prelatorum  et  omnium 
ecclesiarum  ecclesiasticarumque  personarum  dicti  regni  nomine,  de  potestatis  pleni- 
tudine deputamus,  vobis  pacificandi  et  componendi  super  premissis  cum  dilectis 
filiis  Martino  Petri  cantore  Elborensi  et  Iohanne  Martini,  canonico  Colimbriensi,  pro- 
curatoribus  Dyonisii  Portugalie  et  Algarbii  regis  illustris,  ab  ipso  mandatum  haben- 
tibus  ad  pacem  et  compositionem  hujusmodi  faciendam  vice  ac  nomine  regis  ipsius, 
plenam  et  liberam  concedentes  auctoritate  presentium  facultatem.  Dat.  Rome,  apud 
Sanctam  Mariam  Majorem,  kalendis  februarii,  pontincatus  nostri  anno  primo. 

Tenor  quoque  mandati  regii,  de  quo  supra  facta  est  mentio,  similiter  de  verbo 
ad  verbum  talis  est. 

Noverint  universi  presentis  procurationis  seriem  inspecturi  quod  nos  Dyoni- 
sius  Dei  gratia  rex  Portugalie  et  Algarbii  constituimus,  facimus,  et  ordinamus  pro- 


Langlois:  ■  illis  > 


106  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  a.  1289 

curatores  discretos  viros  Martinum  Petri  cantorcm  Elborensem  et  Iohannem  Martini 
canonicum  Colimbriensem  latores  presentium  quemlibet  eorum  in  solidum  ad  tractan- 
dum,  faciendum  auctoritate  apostolica  pacem,  compositionem  et  concordiam  cum 
prelatis  regnorum  nostrorum  super  negotio  quod  geritur  inter  nos  et  ipsos,  et  ad 
confirmandum  ipsam  compositionem  modis  et  penis  quos  et  quas  viderint  expedire 
militati  nostre  et  regnorum  nostrorum  et  ad  faciendum  omnia  alia  et  singula  que 
circa  premissa  facienda  occurrerint  et  quolibet  premissorum,  ratum  et  firmum  habi- 
turi  quicquid  per  ipsos  vel  eorum  alterum  actum  fuerit  in  premissis.  In  cuius  rei 
testimonium  presentem  litteram  nostri  sigilli  munimine  fecimus  communiri.  -  Dat. 
Colimbrie,  V  die  junii,  rege  mandante.  Petrus  Johannis  notavit.  Era  M.CCC.XXVI.' 

Predicte  autem  littere  apostolice  bullate  erant  vera  bulla  predicti  domini 
Nicolai  Papae  IIII.  Et  prefatum  mandatum  regium  sive  procuratorium  sigillatum 
erat,  sigillo  cereo  pendenti  predicti  domini  Dyonisii,  Portugalie  et  Algarbii  regis, 
prout  prima  facie  apparebat.  Actum  Rome,  in  ecclesia  Sancte  Marie  Majoris,  anno 
Domini  M.CC.LXXXIX,  indictione  secunda,  pontificatus  predicti  Nicolai  papae  IIII, 
anno  primo,  die  duodecima  mensis  februarii.  Presentibus  venerabilibus  patribus 
dominis  G.,  Mimatensi,  et  Gaietano  episcopis,  ac  venerabilibus  viris  Magistro  Berardo 
de  Neapoli,  domini  pape  notario,  domino  fratre  Roderico,  Compostellano,  et  magistro 
Garsia,  Seguntino  electis,  ac  discretis  viris  domino  Fernando  Roderici,  decano 
ecclesie  Abulensis,  magistris  Laurentio,  scolastico  Wratislaviensi,  Guillelmo  de 
Godorio  de  Rupeforti,  cantore,  et  Guillelmo  de  Gregollo,  canonico  Colimbriensibus, 
necnon  Petro  de  Aguyar  de  Campou  et  Didaco  Didaci  de  civitate  Yspalensi,  cano- 
nicis  Bracharensibus,  testibus  rogatis,  et  pluribus  aliis.  Et  ego  Nicolaus  Bartholomei 
de  Guarcino,  clericus,  auctoritate  sancte  romane  ecclesie  notarius  publicus,  qui  pre- 
dicte compositioni,  coram  memoratis  dominis  cardinalibus  facte,  una  cum  dictis 
testibus  in  ecclesia  prefata  presens  interfui,  de  mandato  ipsorum  cardinalium  et  ad 
preces  partium  predictarum,  omnia  et  singula  supradicta  scripsi,  et  in  publicam 
formam  redegi,  meique  nominis  signum  feci.  Et  nos,  miseratione  divina  frater  L., 
Ostiensis  et  Velletrensis  episcopus,  P.,  tituli  sancti  Marci  presbyter,  et  B.,  sancti  Nico- 
lai in  Carcere  Tulliano  diaconus  cardinales  predicti,  ad  majorem  premissorum  omnium 
firmitatem  et  certitudinem  pleniorem  presens  publicum  instrumentum  sigillorum 
nostrorum  fecimus  appensione  muniri  ». 

Nulli  ergo  etc,  nostre  annotationis  et  constitutionis  etc.  Si  quis  autem  etc. 
Dat.  Rome,  apud  Sanctam  Mariam  Majorem,  nonis  martii,  anno  secundo. 

Da  E.  Langlois,  Les  registres  de  Nicolas  IV  (Bib\.  des  Écoles  frane.  d'Athènes  et  de 
Rome)I,  Paris  1886-1893, 150-158,  n.  716,  collazionato  nuovamente  il  Reg.  Vat.44,  f.  117r-120v 
(Archivio  segreto  Vaticano),  donde  furono  presi  i  tratti  omessi  dal  Langlois.  Presso 
V.,  Nussi,  Conventiones,  Moguntiae  1870,  2-14  (n.  2),  sta  una  redazione  contratta,  già  data 
da  G.  Pereira  de  Castro,  De  marni  regia,  prima  pars,  225T-236T.  Altra  redazione  in 
Cod.  Vatic.  lat.  2688,  t.  3'"-12v  e  16  (Biblioteca  Vaticana),  donde,  ma  non  integralmente, 
in  A.  Bzovius,  Ann.  Eccl.  XIII,  Coloniae  Agrippinae  1616,  989-994,  ad  a.  1289,  ix. 


a.  1289  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  107 


Papa  Xiccolò  IV  riconfermò  la  concordia,  dando  norme  per  l'attuazione  colla  seguente 
costituzione,  che  espone  anche  i  precedenti  storici. 

7  marzo  1289. 

Ad  perpetuam  rei  memoriam.  Occurrit  nostre  considerationis  obtutibus  ab 
antiquo  inter  prelatos  regni  Portugalie  et  Algarbii,  ac  suis  vicibus  regnantes  in  eo, 
super  ecclesiarum  ecclesiasticarumque  personarum  juribus  et  oppressione  libertatis 
ecclesiastice,  orta  contentio,  tanto  profecto  ex  temporis  diuturnitate  molestior, 
quanto  animabus  incolarum  regni  predicti,  quibus  est  proinde  carismatum  divino- 
rum  diutius  interdicta  communio,  graviora  pericula  ingerebat,  propter  quod,  eum 
habeat  etiam  naturalis  instinctus  ut  quivis  suis  laboribus  finem  votivum  presertim 
libenter  imponat,  tanto  instantius,  nostris  fratrumque  nostrorum  laboribus  non  vitatis, 
eidem  eontentioni  sopiende  vacavimus,  quanto  magis  ex  officii  debito  ad  subditorum 
salutem  afficimur,  quantoque  novimus  ad  id  a  longis  retro  temporibus  per  sedem 
apostolicam  laboratum,  prout  subscriptorum  series,  prolixitatis  vitande  grada  non 
singula  repetens,  sed  summa  rerum  fastigia  suffragantia  in  hoc  nostro  partiumque 
proposito,  succincto  sermone,  quantum  absque  sui  seductione  patitur  facti  diffusio, 
prosequens,  manifestat.  Dudum  siquidem  coram  felicis  recordationis  Martino  papalIII, 

predecessore  nostro,  fuit  ex  venerabilium  fratrum  nostrorum archiepiscopi  Bra- 

charensis  et  episcoporum  regni  predicti  parte  propositum  quod  nonnulli  ex  ipsis, 
una  cum  predecessoribus  aliorum,  contra  quondam  Alfonsum,  Portugalie  et  Algarbii 
regem,  super  injuriis  et  gravaminibus  que  sibi,  ecclesiis  et  personis  ecclesiasticis,  in 
derogatione  ecclesiastice  libertatis,  per  eundem  regem  et  suos  irrogata  et  irrogari 
dicebant,  coram  pie  memorie  Clemente  HIT,  quosdam,  et  postea  coram  recolende 
recordationis  Gregorio  X,  summis  pontificibus,  predecessoribus  nostris,  tam  illos 
quam  nonnullos  alios  articulos  obtulerunt,  et  eundem  regem,  ut  injurias  et  grava- 
mina,  que  seriatim  exprimuntur  in  illis,  jam  irrogata  corrigeret  et  in  futurum  a 
simìlibus  abstineret,  per  varias  apostolicas  sub  certa  forma  litteras  obtinuere  moneri. 
Quodque  idem  predecessor  Gregorius,  reputans  premissis  super  hoc  monitionibus 
paritum  non  fuisse,  quandam  super  predictis  provisionem  seu  ordinationem  de  fra- 
trum suorum  Consilio^  edidit,  diversarum  penarum  et  sententiarum  exeommunica- 
tionis  et  interdicti  adjectione  vallatam;  eamque  tam  ab  ipso  rege  quam  ab  ejus 
successoribus  in  regno  predicto  statuit  et  decrevit  in  perpetuum  observandam.  Et 
quia  nec  dictus  rex  eam  observaverat,  nec  Dyonisius,  rex  Portugalie  et  Algarbii, 
ipsius  A.  filius,  et  in  eodem  regno  successor,  observare  curabat,  idem  regnum,  quod 
per  eosdem  prelatos  antea  ex  certis  causis  fuerat  interdictum,  per  eandem  dicti  pre- 
decessoris  Gregorii  provisionem  seu  ordinationem  ecclesiastico  interdicto  subjectum 
extitit,  et  adhuc  etiam  existebat,  idemque  rex  Dyonisius,  exeommunicationis  sen- 
tenza innodatus,  non  absque  animarum  periculo,  que  proinde  jam  diutius  fuerant 
divinorum  sacramentorum  partecipatione  private;  propter  quod  archiepiscopo  et  ali- 
quibus  ex  prelatis  aliis  supradictis  cum  eodem  rege  Dyonisio,  apud  locum  qui  dicitur 
Guardia,  convenientibus,  ad  pacis  et  concordie  inter  se  tractatum  habendum,  pre- 
fati articuli  dicto  regi  Dyonisio  in  sua  generali  curia,  quampluribus  religiosis,  baro- 
nibus,  militibus  et  nonnullis  de  communitatibus  ejusdem  regni  ad   hoc  in  eadem 


108  Re  Dionigi  e  /  Prelati  del  Portogallo  a.  1289 

curia  congrega tis,  exhibiti,  et  coram  eo  lecti  piene,  piane  ac  diligenter  expositi  exti- 
terunt  Idemque  rex  Dyonisius,  de  consensu  et  Consilio  curie  ipsius  consiliario- 
ruinque  suorum,  ad  eosdem  articulos  singulariter  libera  et  spontanea  voluntate 
respondit,  archiepiscopo  et  prelatis  eisdem  acceptantibus  responsiones  ipsius,  si  super 
hoc  apostolice  sedis  interveniret  assensus.  Memoratis  autem  archiepiscopo  et  pre- 
latis aliis  ac  dicto  rege  Dyonisio  petentibus  per  eundem  predecessorem  Martinum 
lnijusmodi  tractatum  sive  compositionem  inter  eos  habitam  contìrmari  et  firmari 
taliter  quod  robur  perpetuum  obtineret,  idem  predecessor  M.,  responsiones  predictas 
discutiens,  quia  nonnullas  ex  eis  invenit,  etsi  forsan  juri  consonas,  captiosis  tamen 
adjectionibus  involutas,  ipsas  fecit  in  formam  redigi  juri  conformem  et  cujuslibet 
captionis  cxpertem,  ut  ei  confirmatio  adhiberi  posset  absque  conscientie  scrupulo, 
si  forsitan  peteretur.  Reliquas  vero  adeo  comperit  defectivas  et  a  juris  tramite 
alienas,  quod  illis  confirmationis  beneficium  adjicere  non  valebat,  conscientia  relu- 
ctante;  quia  vero  dictorum  archiepiscopi  et  prelatorum  habebat  assertio  quod  super 
illis  etiam  articulis,  super  quibus,  ut  premittitur,  fuerat  defective  nec  secundum  jura 
responsum,  sperabant  componere  taliter  quod  in  utilitatem  ecclesie  habenda  super 
illis  compositio  redundaret,  dictus  predecessor  M.  venerabili  fratri  nostro  ...  episcopo 
Legionensi  et  dilectis  filiis... decano  et  ...archidiacono  de  Ledesma  Salamantinis  omnes 
predictos  articulos  et  responsiones,  ut  supra  exprimitur,  reformatas  sub  bulla  sua 
destinans,  eis  inter  cetera  per  suas  commisit  litteras  et  mandavit  ut  ipsi  vel  duo  ex 
eis  dictos  articulos,  super  quibus  responsiones  reformatas  fuisse  predicitur,  necnon 
et  responsiones  ipsas  sepefato  regi  Dyonisio  exhibentes,  ipsum  diligenter  monerent 
et  efficaciter  inducerent  ut  responsiones  easdem  in  generali  sua  curia,  de  consensu 
et  Consilio  ipsius  curie  suorumque  consiliariorum,  coram  dictis  archiepiscopo  et  pre- 
latis quos  tunc  in  eodem  regno  presentes  esse  contingeret,  acceptaret,  ita  quod  lectis 
sibi  singulis  articulis  et  piene,  piane  ac  diligenter  expositis,  responderet  ipsis  archie- 
piscopo et  prelatis,  prout  earumdem  responsionum  series  exprimebat,  eisdemque 
archiepiscopo  et  prelatis  patentes  litteras,  suo  pendenti  sigillo  munitas,  super  ipsarum 
responsionum  confirmatione  ab  eadem  sede  petenda  concederet  in  forma  quam  dictus 
predecessor  M.  sub  eadem  bulla  destinavit  inclusam  ;  quodque  super  aliis  articulis 
ad  quos,  ut  predicitur,  tuerat  defective  nec  secundum  jura  responsum,  taliter  idem 
rex  Dyonisius  componeret  cum  predictis  archiepiscopo  et  prelatis  quod  in  eorum 
utilitatem  tractata  inter  eos  compositio  redundaret,  statuque  regni  ejusdem,  aliisque 
pensatis  circumstantiis,  eadem  compositio  vel  ad  habcndum  apostolice  confirmationis 
robur  non  indigne  posset  admitti,  vel  saltem  absque  remorsu  conscientie  tolerari. 
Ceterum  prefatis  decano  et  archidiacono  procedentibus  in  premissis  juxta  traditam 
sibi  formam,  memorato  episcopo  excusato  legitime,  sepefatus  rex  Dyonisius,  asse- 
rens  in  aliquibus  ex  predictis  articulis  ipsis  decano  et  archidiacono,  ut  predicitur, 
destinatis,  ac  sibi  juxta  tenorem  mandati  apostolici  exhibitis  per  eosdem,  et  specia- 
liter  in  predictarum  penarum  sententiarumque  duritia,  intolerabiliter  se  gravali, 
dilecto  filio  Martino  Petri,  Elborensi  cantore,  et  quondam  Stephano  Laurentii,  cle- 
ricis  suis,  ad  sedem  apostolicam,  pie  memorie  Honorii  pape  MI,  predecessoris  nostri, 
tempore,  destinatis,  super  hujusmodi  gravaminibus  ipsius  sedis  providentiam  implo- 
rava, idemque  predecessor  venerabilem  fratrem  nostrum  L.,  Ostiensem  Episcopum, 
et  bone  memorie  Gervasium,  tituli  S.  Martini  in  Montibus  presbyterum,  ac  dilectum 


a.  1289  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  109 

tìlium  nostrum  Benedictum,  S.  Nicolai  in  Carcere  Tulliano  diaconum  cardinales, 
ad  discutiendum  et  dirigendum  hujusmodi  negotium  deputaAit.  Et,  licet  ipsius 
predecessoris  H.  tempore  fuerit  per  cardinales  eosdem  diligenter  et  efficaciter 
in  tacta  eis  commissione  processum,  ipso  tamen  predecessore  H.  morte  prevento, 
idem  negotium  non  potuit  expediri.  Nobis  vero,  prout  concessit  altissimus,  ad  apicem 
summi  apostolatus  assumptis,  memoratus  cantor  et  dilectus  filius  Johannes  Martini, 
canonicus  Colimbriensis,  ejusdem  regis  Dyonisii  nuntii  et  procuratores,  ad  compo- 
nendum  super  premissis  sumciens  ab  ipso  mandatum  habentes,  nostram  presentiam, 
premisse  implorationis  instantiam  prosequentes,  [adierunt].  Nos  autem,  sollicitudinem 
directionis  ejusdem  negotii  memoratis  Ostiensi  episcopo  et  Benedicto  cardinalibus 
denuo  committentes,  dilecto  filio  nostro  Petro,  tituli  Sancti  Marci  presbvtero  cardi- 
nali, prefato  Gervasio  in  eadem  sollicitudine  subrogato,  ut  ad  animarum  vitanda 
pericula,  que  in  eodem  regno  pretacta  ingessit  hactenus  et  adhuc  ingerit  inveterata 
dissensio,  posset  idem  negotium  celerius  expediri,  venerabiles  fratres  nostros  ...  Bra- 
charensem  archiepiscopum  et  Colimbriensem,  Silvensem  et  Lamecensem  episcopos, 
presentes  in  romana  curia,  et  suum  ac  suarum  ecclesiarum  interesse  in  eodem 
negotio,  sicut  ad  eos  pertinet,  prosequentes,  ad  prosecutionem  ipsius  negotii,  etiam 
aliorum  prelatorum  ac  omnium  ecclesiarum  eeclesiasticarumque  personarum  dicti 
regni  nomine,  de  potestatis  plenitudine  duximus  deputandos,  piena  eis  et  libera  com- 
ponendi  cum  dicto  rege  seu  ipsius  procuratoribus  ejus  nomine  super  dictis  articulis 
specialiter  et  expresse  facultate  concessa.  Eisdem  itaque  archiepiscopo,  episcopis  et 
procuratoribus  super  quampluribus  ex  predictis  articulis,  necnon  et  super  eisdem 
penis  et  sententiis  per  eorumdem  cardinalium,  quibus  id  commisimus,  diligentiam, 
post  tractatus  varios,  ad  concordiam  revocatis,  factaque  nobis  per  eosdem  cardinales 
de  premissis  relatione  tideli,  demum  talis  inter  partes  easdem  pax  et  compositio 
intervenit.  Predictis  siquidem  archiepiscopo  et  episcopis,  prò  se  ac  illis  prò  quibus 
ad  pacificandum  et  componendum  eis,  ut  premisimus,  dedimus  potestatem,  et  pre- 
fatis  procuratoribus,  prò  rege  Dyonisio  memorato,  in  dictorum  cardinalium  presentia 
constitutis,  et  dilecto  filio  magistro  Nicolao  Bartholomei  de  Guarcino,  scriptori  nostro, 
publico  sedis  apostolice  auctoritate  tabellione,  aliisque  pluribus  testibus  fide  dignis 
presentibus,  lecti  fuerunt  per  eundem  tabellionem  singillatim  dicti  articuli  numero 
quadraginta,  super  quibus  eedem  partes  se  dicebant  esse  concordes,  et  prefati  procu- 
ratores, sepefati  regis  nomine,  ad  singulos  singulariter  responderunt,  quorum  respon- 
sionibus  predicti  archiepiscopus  et  episcopi  se  contentos  vocaverunt  et  expresse 
dixerunt.  Et  deinde  iidem  procuratores  prefati  regis,  archiepiscopo  et  episcopis 
memoratis,  ac  etiam  tabellioni  prefato,  prò  ipsis  et  omnibus  ac  singulis  ecclesiis  et 
personis  ecclesiasticis  dicti  regni  stipulantibus,  sollempniter  promiserunt,  prefati 
regis  nomine  ac  prò  ipso,  eundem  regem  expresse  ratificaturum,  approbaturum  et 
acceptaturum  omnia  et  singula  contenta  in  responsionibus  supradictis,  et  tam  se 
quam  suos  quoslibet  successores  in  regno  prefato  eadem  omnia  et  singula,  que  in 
dictis  responsionibus  continentur,  prout  eorum  singulorum  qualitas  exigit,  piene 
adimpleturos  et  perpetuo  inviolabiliter  servaturos,  prout  in  instrumento  publico  con- 
tinente predictos  articulos  quadraginta,  super  quibus  eadem  compositio  intervenit, 
per  eundem  tabellionem  confecto  exinde,  et  sigillis  dictorum  cardinalium  roborato, 
plenius  continetur,  cujus  tenorem,  quia  comode  cum  presentium  serie  ipsum  eadem 


110  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  a.  1289 


capere  carta  non  poterat,  aliis  nostris  mandavimus  litteris  annotari.  Nos  igitur,  de 
omnium  predictorum  fratrum  nostrorum  Consilio,  ad  eorumdem  archiepiscopi  et  epi- 
scoporum  Colimbriensis,  Silvensis  et  Lamecensis,  necnon  et  procuratorum  suppli- 
cationis  instantiam,  compositionem  predictam,  quantum  ad  responsiones  factas  ad 
articulos  in  dicto  instrumento  contentos,  et  omnia  que  in  responsionibus  continentur 
eisdem,  auctoritate  apostolica  contìrmantes,  et  presentis  scripti  patrocinio  munientes, 
ordinamus,  providemus,  decernimus  atque  statuimus  in  omnibus  et  singulis  articulis 
in  instrumenti  prefati  tenore,  nostris,  ut  predicitur,  annotando  litteris,  comprehensis, 
ea  que  in  predictis  factis  ad  eos  responsionibus  continentur,  tam  ab  ipso  rege  Dyo- 
nisio  et  ejus  successoribus,  qui,  continuata  temporum  et  successionum  perpetuitatc, 
in  sepefato  ei  regno  successerint,  quam  a  quibuslibet  ofncialibus  et  ministris  ipsius, 
necnon  et  baronibus  ceterisque  habitatoribus  regni  ejusdem,  prout  singulis  eorum 
competit,  inviolabiliter  observanda.  Quod  si  per  eundem  regem  Dyonisium,  aut  pre- 
dictorum successorum,  officialium,  ministrorum  et  habitatorum  aliquem,  contra  pre- 
dictam compositionem  et  hec  nostra  contìrmationem,  ordinationem,  provisionem, 
decretum  sive  statutum  quicquam  fuerit  temeraria  presumptione  commissum,  et 
idem  rex,  vel  quivis  ejus  successor,  qui  prò  tempore  preerit  regno  predicto,  monitus 
per  loci  ordinarium,  in  quo  id  commissum  fuerit,  vel,  ipso  extra  terram  prefati  regis 
absente,  per  ejus  vicarium  vel  per  capitulum  ecclesie  cathedralis,  ecclesia  ipsa  vacante, 
id  infra  duos  menses  non  emendaverit,  vel,  sicut  ad  ipsum  pertinebit,  non  fecerit  emen- 
dari,  ex  tunc  capella  ipsius  ecclesiastico  subjaceat  interdicto,  ita  tamen  quod  hujusmodi 
prima  monitio,  sive  per  ordinarium,  sive  per  vicarium,  sive  per  capitulum  eam,  ut 
predicitur,  fieri  contingat,  de  Consilio  et  assensu  archiepiscopi  Bracharensis,  qui  prò 
tempore  fuerit,  vel  duorum  episcoporum,  et,  si  propter  commissum  in  civitate  vel 
diocesi  Bracharensi  fuerit  tacienda,  de  Consilio  et  assensu  saltem  unius  episcopi  de 
regno  predicto  procedat.  Quod  si  post  lapsum  duorum  mensium  predictorum,  iterum 
monitus  per  ordinarium  vel  vicarium  aut  capitulum  memoratos,  per  alios  duos 
menses  in  contumatia  non  emendandi  vel  faciendi  emendari  perstiterit,  loca  que- 
libet  ad  que  ipsum  contigerit  declinare,  quandiu  inibi  presens  fuerit,  simili  subja- 
ceant  interdicto.  Rursum  si  forte  post  lapsum  quatuor  mensium  predictorum,  simi- 
liter  per  ordinarium  seu  vicarium  aut  capitulum  tertio  monitus,  aliorum  duorum 
mensium  spatio  in  hujusmodi  contumatia  manserit  obduratus,  eo  ipso  sententiam 
excommunicationis  incurrat,  quam  ex  nunc  in  eum  casum  ferimus  in  eundem. 
Omnes  autem  premissas  monitiones,  tam  primam,  in  qua  solum  debent  archiepiscopi 
Bracharensis  vel  duorum  episcoporum,  ut  premittitur,  aut  unius  episcopi,  cum  con- 
tingit  monitionem  fieri  ob  commissum  in  civitate  vel  diocesi  Bracharensi,  requiri 
consilium  et  assensus,  quam  sequentes  alias,  in  quibus  non  sunt  consilium  et 
assensus  hujusmodi  requirenda,  in  scriptis  fieri  mandamus,  et  in  eis  offensam  exprimi 
super  cujus  emendatione  rex  ejus  temporis  admonetur.  Prelati  vero  ac  eorum  vicari! 
et  cathedralium  ecclesiarum  vacantium  capitula  diligentius  caveant  ne  ad  ipsas 
sine  rationabili  et  necessaria  causa  procedane  Porro  si,  quod  absit,  rex  aliquis  Por- 
tugalie,  taliter  monitus,  predictas  penas  animo  contempserit  pertinaci,  non  immerito 
poterit  formidare  quod,  non  solum  ad  generale  interdictum  totius  regni  predicti  et 
cujuslibet  alterius  terre  sue,  sed  etiam  ad  absolutionem  vassallorum  ejus  ab  obser- 
vatione  juramentorum  fidelitatis  et  homagii,  quibus  sibi  astricti  fuerint,  et  ad  inter- 


a.  1289  Re  Dionigi  e  i  Prelati  del  Portogallo  111 

dicendum  eidem  regi  ne  jure  patronatus,  si  quod  habet  in  dicti  regni  ecclesiis,  uti 
possit,  sedes  memorata  procedet,  prout  sibi  expedire  videbitur  et  facti  qualitas  sua- 
debit.  Per  hec  autem  prelatis  dicti  regni  procederteli  ex  officio  suo  in  aliis  casibus, 
qui  compositionem  hujusmodi  non  contingent,  non  adimimus  potestatem,  sed  eis 
libera,  prout  a  jure  conceditur,  sit  facultas.  Sane,  sicut  compositionem,  confirma- 
tionem,  ordinationem,  provisionem,  decretum  statutumque  predicta  quoad  prefatos 
articulos  comprehensos  in  tenore  predicto  volumus  inviolabiliter  observari,  sic  de 
consueta  ejusdem  sedis  benignitate  concedimus  ut,  si  memoratus  rex  Dyonisius,  aut 
dictorum  suorum  quilibet  successorum,  prefatas  interdictorum  et  exeommunica- 
tionis  sententias  a  nobis  latas  incurrerit,  et  deinde,  ad  cor  rediens,  piene  satisfacere 
sit  paratus,  ita  quod  ille  qui  monitionem  fecerat,  vel  eo  extra  dictum  regnum 
absente,  ipsius  vicarius  exinde  merito  sit  contentus  satisfactione  hujusmodi  pre- 
stita,  eo  ipso  interdkta  sint  eadem  relaxata.  Quodque  ipse  rex  sive  successor  a  sen- 
tenza exeommunicationis  per  suum  confessorem,  in  forma  ecclesie,  auctoritate  nostra 
absolvi  possit,  injuncta  sibi  penitentia  salutari.  De  ipsarum  insuper  voluntate  par- 
tium  providemus  quod,  postquam  idem  rex  Dyonisius  ratificaverit,  acceptaverit  et 
approbaverit  in  sua  curia  generali  ad  hoc  specialiter  congregata  omnia  et  singula 
que  cum  dictis  archiepiscopo  et  episcopis  per  eosdem  procuratores  suos  acta  sunt 
ejus  nomine  in  premissis;  et  hujusmodi  nostris  confirmationi,  ordinationi,  provisioni, 
decreto  seu  statuto  expresse  consenserit,  eaque  ac  omnia  et  singula  contenta  in  eis 
se  suosque  successores  in  eodem  regno  promiserit  piene  adimpleturos  et  perpetuo 
inviolabiliter  servaturos;  et  super  ratificatione,  acceptatione,  approbatione  ac  promis- 
sione hujusmodi  patentes  litteras  suo  regio  plumbeo  sigillo  pendenti  munitas,  tam 
dileetis  filiis  ...  priori  predicatorum  et  ...  guardiano  minorum  fratrum  ordinum  Ulix- 
bonensibus,  seu  eorum  vicem  gerentibus  ecclesie  romane  nomine,  quam  dicto  archie- 
piscopo et  singulis  episcopis  vel,  ipsis  absentibus,  eorum  vicariis,  vel  aliqua  ejusdem 
regni  ecclesia  cathedrali  vacante,  vicariis  seu  vicario  quoad  spiritualia  in  eadem, 
necnon  et  singulis  capitulis  ecclesiarum  cathedralium  predicti  Portugalie  et  Algarbii 
regni  concesserit,  in  forma  quam  sedes  eadem  sibi  duxerit  destinandam,  nec  ipse  rex 
Dyonisius  nec  aliquis  successorum  ipsius  ad  observandam  prefatam  provisionem 
sive  ordinationem  dicti  predecessoris  nostri  Gregorii  aliquatenus  teneatur.  Nos  enim 
ex  nunc  decernimus,  de  partium  earumdem  expresso  consensu,  ipsam  quoad  omnes 
quos  eadem  provisio  seu  ordinatio  contingebat,  postquam  predicte  ratificatio,  acce- 
ptatio,  approbatio  et  promissio  facte  ac  littere  per  eundem  regem  Dyonisium  date 
fuerint,  ut  premittitur,  super  eis  fore  omnino  viribus  vacuam,  et  carere  omni  robore 
firmitatis.  Nulli  ergo  età,  nostre  confirmationis,  ordinationis,  provisionis  et  constitu- 
tionis  etc.  Dat.  Rome,  apud  Sanctam  Mariam  Majorem,  nonis  martii,  anno  secundo. 

Da  E.  Langlois  tom.  cit.  158-161  (n.  717),  nuovamente  collazionato  il  cit.  Reg.   Vat.  44, 
f.  120M21*  (Archivio  segreto  Vaticano). 


112  Bonifacio  VHI  e  Giacomo  d  Aragona  a.  1297 


XX. 

PATTI  FATTI  DA  BONIFACIO  Vili  A  GIACOMO  D'ARAGONA 
PER  L'INVESTITURA  DI  SARDEGNA  E  CORSICA. 

4  aprile  1297. 

Bonifacius  episcopus  servus  servorum  Dei,  diarissimo  in  Christo  filio  Iacobo, 
Sardiniae  et  Corsicae  regi  illustri.  '  Ad  perpetuarli  rei  memoriam. 

Super  reges  et  regna  positi  ex  divinae  praeeminentia  potestatis,de  ipsis  opportune 
disponimus,  prout  commodius  ex  alto  prospicitur,  actionum  se  qualitas  ingerit,  et 
iudicium  sanioris  inspectionis  inducit.  Nonnunquam  enim  in  ipsis  evellimus  de  gente 
in  gentem  propter  culpas  et  dolos  solia  transferendo  regnantium:  interdum  plan- 
tamus  et  colimus,  caros  filios  et  devotos  almae  Matris  Ecclesiae  ad  nova  regnorum 
praeficiendo  dominia,  ut  eradicatis  vitiis  et  plantatis  virtutibus,  laudetur  virtus 
Altissimi  in  Ecclesia  sponsa  sua,  quam  sic  supra  petram  fidei  soliditate  fundavit,  ei 
tribuens  in  confessionis  apostolicae  fortitudine  fundamentum,  ut  ipsam  foetu  novae 
prolis  amplifìcet,  et  ei  nec  procella  turbinis,  nec  prevalere  possit  spiritus  tempestatis. 

Sane  ad  genus  tuum,  ex  quo  prodierunt  filii  benedictionis  et  gratiae,  dirigentes 
intuitum  considerationis  internae,  tibi  de  regione  dissimilitudinis  redeunti  brachiis 
paternae  affectionis  accumbimus,  et  te  solidae  charitatis  amplexu  pressius  obsculamur; 
et  quo  plus  tuae  ferventis  devotionis  affectum  erga  nos,  et  ipsam  Ecclesiam,  a  cuius 
olim  unitate  recesseras,  oculate  et  attente  conspicimus,  eo  potius  erga  te  ipsius 
benignitas  excitatur  Ecclesiae,  et  nostrae  dilectionis  sinceritas  incalescit. 

Ad  honorem  igitur  Dei  omnipotentis  Patris  *  et  Filii  et  Spiritus  Sancti,  ac 
Beatae  et  Gloriosae  semperque  Virginis  Mariae,  beatorum  quoque  apostolorum 
Petri  et  Pauli,  necnon  et  sanctae  Romanae  Ecclesiae,  de  fratrum  nostrorum  Consilio 
et  assensu,  regnum  Sardiniae  et  Corsicae,  quod  ipsius  Ecclesiae  iuris  et  proprietatis 
existit,  cum  iuribus  omnibus  et  pertinentiis  suis  tibi  et  tuis  haeredibus,  ex  tuo 
et  ipsorum  corporibus  legitime  descendentibus  utriusque  sexus  natis  iam  et  etiam 
nascituris,  in  perpetuum  feudum  gratiose  conferimus,  et  ex  Apostolicae  Sedis  libe- 
ralitate  concedimus  et  donamus,  sub  modo,  forma,  tenore,  et  conditionibus,  seu 
conventionibus  contentis  praesentibus,  a  nobis,  nostrisque  successoribus  canonice 
jiitrantibus  et  dieta  Romana  Ecclesia  tenendum  in  feudum,  et  per  cuppam  auream 
te  de  eodem  praesentialiter  investimus:  ita  quod  tam  tu,  quam  quilibet  tuorum 
haeredum  in  dicto  regno,  prò  ipso  regno  Sardiniae  et  Corsicae,  nobis  et  ipsi 
Romanae  Ecclesiae  praestabitis  et  praestare  tenebimini  ligium  homagium,  vassal- 
lagium  plenum,  et  fidelitatis  iuramentum,  sub  forma  inferius  adnotata;  et  prò  eodem 
regno  Sardiniae    et  Corsicae   supradicto  nobis    et   eidem   Ecclesiae    servire    infra 


i  1  Bull   udd.:     snluteni  et  apostolicam  i idictionem  < 

'  I  Bull.    •  Dei  Patrie  omnipotentis   . 


a.  1297  Bonifacio  Vili  e  Giacomo  d'Aragona  113 

Italiani  sitis  adstricti  de  centum  equitibus  decenter  armatis  cum  uno  equo  ad 
arma,  et  duabus  equitaturis  ad  minus  per  quemlibet,  et  quingentis  peditibus,  inter 
quos  sint  saltem  centum  balistarii  de  bonis  balistis  armati  et  muniti;  et  reliqui 
pedites  suo  modo  sint  convenienter  armati:  et  tam  equites  quam  pedites  sint  incolae 
terrae  vestrae,  in  Aragoniae  vel  Cathaloniae  vel  aliis  partibus  eisdem  adiacentibus 
constitutae,  cum  sumptibus,  gagiis,  et  expensis  vestris  per  trimestris  temporis  spatium, 
a  die  quo  ipsi  equites  et  pedites  intrabunt  terram  Ecclesiae,  computandum.  Erit  autem 
in  potestate  Romani  Pontificis  seu  dictae  Ecclesiae  praedictos  equites  et  pedites  ultra 
praefati  trimestris  temporis  spatium  ad  similia  sumptus,  gaggia  et  expensas  ipsius 
Ecclesiae,  si  plus  eos  vel  ipsorum  aliquos  voluerit  '  retinere.  Et  si  Romanus  Pontifex, 
vel  ipsa  Ecclesia  maluerit2  dictum  servitium  equitum  et  peditum  commutare  totaliter 
cum  stolio,  vel  certo  numero  galearum,  seu  vasorum  marinorum  armatorum  infra  'J 
maritimam  Italiae,  possint  hoc  facere;  et  tu  et  haeredes  ipsi  commutationem  eam- 
dem  facere  teneamini,  et  sitis  astricti,  dando  infra  ipsam  maritimam  quinque  galeas 
bene  guarnitas,  munitas  et  armatas  de  bonis  hominibus  et  aliis  opportunis,  vestris 
expensis,  per  tres  menses  computandos  a  die,  quo  ingressae  fuerint  maritimam  Italiae 
tetris  Ecclesiae  supradictae  vicinam:  quas  munitas  taliter  ultra  dictos  tres  menses 
ad  similia  gaggia  et  expensas  suas  si  Romanus  Pontifex  vel  Ecclesia  ipsa  voluerint,4 
poterunt  retinere;  praestabitis  autem  et  praestare  tenebimini  supradicta  servitia  equi- 
tum, peditum  et  galearum,  ut  superius  est  expressum,  semel  in  anno  quandocumque 
indigebit  Romanus  Pontifex  seu  Romana  Ecclesia:  de  quo  ipsius  Romani  Pontificis 
vel  ipsius  Ecclesiae  simplici  verbo  credetur. 

Et  insuper  tam  tu,  quam  quilibet  tuorum  haeredum  in  dicto  regno  ;  Sardiniae 
et  Corsicae  prò  ipso  regno  censum  duorum  millium  marcarum  argenti  bonorum 
et  legalium  sterlingorum,  ubicumque  Romanus  Pontifex  fuerit,  ipsis,  Romano  Pon- 
tifici, qui  erit  prò  tempore,  et  Ecclesiae,  vel  ipsi  Ecclesiae,  ubi  ipsa  fuerit,  sede 
vacante,  recipienti  prò  futuro  Pontifice,  et  prò  portione  collegium  ipsius  Ecclesiae 
cardinalium  contingente,  in  festo  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli  annis  sin- 
gulis  integraliter  prò  dicto  regno  Sardiniae  et  Corsicae  persolvetis:  ad  quem 
censum,  ut  praemittitur,  persolvendum,  tam  tu,  quam  quilibet  haeredum  tuorum 
in  dicto  regno  tenebimini  et  sitis  astricti.  Si  vero  tu  vel  quicumque  haeredum 
tuorum  in  ipso  regno,  statuto  termino,  non  solveritis  integre,  ut  praemittitur, 
censum  ipsum  ;  et  expectati  per  quatuor  menses  terminum  ipsum  immediate 
sequentes,  de  ilio  ad  plenum  non  satisfeceritis,  eo  ipso  eritis  excommunicationis 
vinculo  innodati.  Quod  si  in  secundo  termino  infra  c  subsequentes  alios  quatuor 
menses,  eumdem  censum,  sine  diminutione  qualibet,  non  persolveritis,  totum  regnum 
Sardiniae  et  Corsicae  erit  ecclesiastico  suppositum  interdicto:  si  vero  nec  in  tertio 
termino,  nec  infra  alios  quatuor  menses  proximos,  per  plenam  satisfactionem  eius- 
dem  census,  tu  et  haeredes  tui  vobis  duxeritis  consulendum,  ita  quod,  transactis 
eodem  tertio  termino  et  quatuor  proximo  sequentibus  mensibus,  non  sit  de  huius- 

1  Reg.   Val.  48:      vuluerint    . 

-  Reg.  Val.  48:  •  maluerint  ». 

3  I  Bull.  :  ■-  intra  •. 

»  I  Bull  :  «  voluerit  ». 

'  I  Bull.:  *  ncgotio  ». 

*  I   Pulì,     t  Quuil  si  tam  in  secunju  termino    quam  intra  ». 


1)4  Bonifacio  Vili  e  Giacomo  d'Aragona  a.  1297 

modi  censu  primi  termini  ipsi  Ecclesiae  integre  satisfactum,  ab  eodem  regno  Sar- 
diniae et  Corsicae  ipso  iure  cadatis  ex  toto,  et  regnum  ipsum1  ad  Romanam  Ecele- 
siam  eiusque  dispositionem  integre  ac  libere  revertatur.  Nihilominus  prò  singulis 
duobus  minibus  marcatimi  singulorum  terminorum,  si  simili  modo  in  eorum  solutione 
cessaveritis,  vel  illa  non  solveritis,  tu,  et  quivis  tuorum  haeredum  in  dicto  regno 
Sardiniae  et  Corsicae  poenas  similes  incurratis,  sai  vis  aliis  poenis,  processibus,  et 
sententiis,  quae  vel  qui  de  iure  inferri  vel  haberi  seu  proferri  poterunt  per  Romanum 
Pontificem,  vel  Sedem  Apostolicam  specialiter  in  hoc  casu.  Sed  ad  censum  ipsum 
solvendum,  et  ad  ipsum  servitium  exhibendum  dictae  Ecclesiae  tunc  teneamini  cum 
effectu,  cum  tu  vel  haeredes  tui  in  dicto  regno  Sardiniae  et  Corsicae  ipsius  regni,  vel 
maioris  partis  eius  fueritis  possessionem  adepti. 

Ceterum,  quia  in  quibusdam  articulis,  seu  capitulis,  modi,  2  formae,  tenoris  seu 
conditionum  vel  conventionum  ipsorum  praesentibus  contentorum,  expressius  conti- 
netur,  quod  in  certis  casibus,  tu  et  tui  in  eodem  regno  haeredes  excommunicationis 
sententiam  incurratis,  et  dictum  regnum  sit  ecclesiastico  suppositum  interdicto, 
quodque  tam  tu,  quam  haeredes  ipsi  cadatis  a  regno,  seu  sitis  regno  ipso  privati; 
nos  ex  nunc  huiusmodi  sententias,  videlicet  excommunicationis  in  te  ac  eosdem 
haeredes  et  interdicti  in  praefatum  regnum  Sardiniae  et  Corsicae,  et  privationis 
regni  eiusdem,  si  tua  vel  ipsorum  culpa  huiusmodi  casus  emerserit,  de  dictorum 
fratrum  nostrorum  Consilio,  auctoritate 3  apostolica  promulgamus. 

In  succedentibus  vero  tibi,  tuisque  haeredibus  circa  successionem  tuam,  tuo- 
rumque  haeredum  in  dicto  Sardiniae  et  Corsicae  regno  forma  adiicitur  et  servabitur 
infrascripta,  videlicet  quod  ille  vel  illa  dumtaxat,  qui  vel  quae  tibi  tuisque  haeredibus 
in  Aragoniae  regno  debebit  succedere,  in  dicto  Sardiniae  et  Corsicae  regno  succedat, 
et  non  alius  vel  alia,  ita  quod  unus  et  idem  sit  rex  regni  Aragoniae  et  regni  Sar- 
diniae et  Corsicae  predictorum  :  et  in  suis  casibus,  ubi  ad  successionem  foemina  admit- 
teretur, 4  utriusque  regni  eadem  sit  regina:  et  si  in  tuo  vel  haeredum  tuorum  obitu, 
legitimos  haeredes,  prout  sequitur,  te  et  ipsos,  quod  absit,  non  habere  contingat,  de 
tuo  vel  ipsorum  corporibus  legitime  procreatos,  regnum  ipsum  Sardiniae  et  Corsicae 
ad  Romanam  Ecclesiam  supradictam,  et  eius  dispositionem  libere  revertatur.  Descen- 
dentes  autem  ex  te,  et  tuis  haeredibus  Sardiniae  et  Corsicae  regibus,  ex  tuo  vel  ipso- 
rum corporibus  de  legitimo  matrimonio  nati,  mares  et  foeminae  in  eodem  regno  succe- 
dent;  sic  tamen,  quod  de  liberis  pluribus  maribus  in  eodem  gradu  per  eamdem  lineam 
concurrentibus  primogenitus,  et  de  pluribus  foeminis  similiter  primogenita,  et  de 
mare  et  foemina  in  eodem  gradu  similiter  concurrentibus  masculus  omnibus  aliis 
praeferatur:  sed  nec  mares  nec  foeminae  illegitime  natae  succedant.  Quod  autem  de 
foeminis  rectae  lineae  dicitur,  intelligendum  est  tam  de  nuptis  quam  etiam  de  innu- 
ptis;  dum  5  tamen  nuptae  sint  fidelibus,  et  Ecclesiae  Romanae  devotis.  Et  sicut  inter 
has  personas  gradus  servari  volumus,  ut  scilicet  prior  gradu  posteriori  gradui  prae- 
feratur; sic  et  in  eodem  gradu,  pluribus  concurrentibus,  priorem  natum  posteriori,  et 

1  I  Bull.  om. 

•  I   Hall.  om. 

8  I  Bull  .  •  authorilate  . 

•  AA.  Arni    IX  Vili  141  :  •  admictetui  • 
b  I  Bull.     «  JummuJ.,  • 


a.  1297  Bonifacio  Vili  e  Giacomo  d'Aragona  11". 

marem  foerainae  in  huiusmodi  successionibus  volumus  anteferri;  personarum  autcm 
huiusmodi  nulla  superstite,  regnum  ipsum  Sardiniae  et  Corsicae  ad  Romanam  Eccle- 
siam  et  eius  dispositionem  libere  revertatur.  Quod  si  forte,  deficientibus  masculis, 
contigerit  foeminam  innuptam  in  regno  ipso  succedere,  illa  maritabitur  personae, 
quae  ad  ipsius  regni  regimen  et  defensionem  existat  idonea,  Romani  tamen  Pontificis 
prius  super  hoc  Consilio  requisito:  nec  nubet  nisi  viro  catholico  et  Ecclesiae  Romanae 
devoto:  et  si  contra  hoc  fìeret,  licebit  eidem  Romano  Pontifici  contra  ipsam  ad  pri- 
vationem  regni  Sardiniae  et  Corsicae,  de  plano  sine  strepiti]  et  figura  iudicii,  et 
absque  omni  iuris  solemnitate,  in  quacumque  aetate  filia  ipsa  consistere^  procedere, 
si  hoc  ei  videbitur  expedire.  Verumtamen  quandocumque,  te  vivente,  vel  quovis  tuo 
liaerede  in  eodem  regno  Sardiniae  et  Corsicae  vivente,  tu  vel  quis  haeredum  tuorum 
in  ipso  regno  volueritis  cum  consensu  expresso  Stimmi  Pontificis  et  Romanae  Eccle- 
siae de  persona,  quae  tibi  vel  ei  successura  sit  in  praedicto  regno  Sardiniae  et  Cor- 
sicae alitcr  ordinare,  illud  de  huiusmodi  persona  successura  servabitur,  quod  per 
te,  vel  per  quemvis  haeredum  tuorum  in  ipso  regno  cum  consensu  expresso  Romani 
Pontificis  et  Romanae  Ecclesiae  fieri  vel  ordinari  continget.  Ad  haec  tam  tu  quam 
tui  in  regno  ipso  haeredes  regnum  ipsum  Sardiniae  et  Corsicae  nullatenus  dividetis,  ' 
sed  semper  illud  unus  tantum  sub  ipsis  modo  et  forma,  tenore,  conditionibus  et 
conventionibus,  immediate  ac  in  capite  a  nobis  et  successoribus  nostris  et  ab  ipsa 
Ecclesia  Romana  tenebit. 2 

Forma  vero  juramenti  fidelitatis,  vassallagii,  ligii  et  homagii,  que  tu  in  nostra 
presentia  facies  et  prestabis  prò  regno  Sardinie  et  Corsice  sepedicto,  et  quam  pre- 
stari et  fieri  volumus,  ac  servari  a  tuis  heredibus  in  eodem,  verbis  competenter 
mutandis,  talis  est  :  -  «  Ego  Jacobus,  Dei  et  apostolice  sedis  gratia  rex  Sardinie  et  Cor- 
sice plenum  vassallagium,  fidelitatem  et  ligium  homagium  faciens,  et  juramentum  pre- 
stans  prò  dicto  regno  Sardinie  et  Corsice,  ab  hac  hora  in  antea  fidelis  et  obediens  ero 
beato  Petro  domino  meo  domino  Bonifacio  divina  providentia  pape  Vili  suisque  suc- 
cessoribus canonice  intrantibus,  sancteque  apostolice  Romane  ecclesie.  Non  ero  in 
Consilio  aut  consensu  vel  facto  ut  vitam  perdant  aut  membrum  aut  capiantur  mala 
captione.  Consilium  quod  mihi  credituri  sunt  per  se  aut  per  nuntios  suos  sive  per 
litteras,  ad  eorum  dampnum,  me  sciente,  nemini  pandam;  et  si  serverò  fieri  vel  pro- 
curari sive  tractari  aliquid  quod  sit  in  ipsorum  dampnum,  illud  pio  posse  impediam  ; 
et  si  impedire  non  possem,  illud  eis  significare  curabo.  Papatum  Romanum  et  regalia 
S.  Petri,  tam  in  regno  predicto  quam  alibi  existentia,  adjutor  eis  ero  ad  retinendum 
et  defendendum  ac  recuperandum  et  recuperata  manutenendum  contra  omnem  homi- 
nem. Universas  et  singulas  conditiones,  modos,  scu  formas,  et  tenores  contentos  in 
litteris  concessionis  dicti  regni  Sardinie  et  Corsice,  ac  omnia  et  singula,  que  conti- 
nentur  in  eisdem  litteris,  plenarie  adimplebo  et  inviolabiliter  observabo,  nec  ullo 
unquam  tempore  veniam  contra  illa.  Sic  me  Deus  adjuvet  et  hec  sancta  Dei  Evan- 
gelia ».  Similia  autem  fidelitatem,  vassallagium  plenum  et  homagium  ligium  et  jura- 
mentum renovabis,  facies  et  prestabis  unicuique  Romano  pontifici  et  diete  ecclesie, 
infra  annum  a  die  quo  in    Romanum  pontificem  electus   fuerit  computandum,   et 


I  Bull..  '  clividatis». 

I  Bull      .  ah  ipsa  Romana  t°nehit  Ecclesia 


116  Bonifacio  Vili  e  Giacomo  d'Aragona  a.  1297 


similia  prestabit  et  faciet,  et  similiter  renovabit  et  facere,  prestare  et  renovare 
tenebitur  unusquisque  heredum  tuorum  in  dicto  regno  unicuique  Romano  ponti- 
fici qui  erit  prò  tempore,  et  ipsi  Romane  ecclesie  secundum  formam  prescriptam 
nomen  Romani  Pontificis,  qui  tunc  erit,  et  suum  proprium  exprimendo.1  Sed  post- 
quam  tu  et  heredes  tui  in  regno  Sardinie  et  Corsice  sepedicto  prestiteritis  et  fece- 
ritis  personaliter  juramentum,  fidelitatem,  homagium  seu  vassallagium  secundum 
predictam  formam  uni  Romano  pontifici  per  vos  ipsos,  alii  Romano  pontifici  non 
astringamini  personaliter  prestare  et  facere;  dummodo  illa  prestetis  et  faciatis  infra 
annum  per  ydoneum  vel  ydoneos  substitutos,  ad  hoc  plenum  mandatum  habentes. 
Et  si  plus  placuerit  Romano  pontifici  vel  Romane  ecclesie  juramentum,  fidelitatem, 
vassallagium  et  homagium  predicta  prestabitis  et  facietis,  tu  et  heredes  tui,  nomine 
summi  pontificis  et  Romane  ecclesie  il  li,  vel  illis  quem  vel  quos  ad  hoc  specialiter 
ipse  Romanus  pontifex  vel  sedes  eadem  deputabit.  Quandocumque  vero  tu  vel  heredes 
tui  in  regno  predicto  predicta  juramentum,  fidelitatem,  vassallagium  et  homagium 
prestabitis  et  facietis,  per  vos  vel  per  alium  seu  alios,  ut  superius  continetur,  dabitis 
infra  mensem  post  Romano  pontifici  et  eidem  ecclesie  patentes  litteras  vestras- 
aurea  bulla  bullatas  predictos  et  infrascriptos  modos,  conventiones,  conditiones, 
tenorem  et  formam  acceptantes  expresse  et  formam  dictoruni  homagii  et  juramenti, 
lidelitatis  et  vassallagii,  similiter  et  specialiter  exprimentes. 

Sane  omnibus  ecclesiis  tam  cathedralibus  quam  aliis,  regularibus  et  secularibus, 
necnon  et  omnibus  prelatis  et  clericis,  ac  universis  personis  ecclesiasticis,  secula- 
ribus et  religiosis,  et  quibuslibet  religiosis  locis  dicti  regni  Sardinie  et  Corsice  libere 
dimittantur,  et  conserventur  integre  omnia  bona  et  jura  eorum.  Omnes  insuper 
ecclesie  tam  cathedrales  quam  alie,  regulares  et  seculares,  necnon  et  omnes  pre- 
lati et  clerici,  ac  universe  persone  ecclesiastice,  religiose  et  seculares  ac3  que- 
cumque  religiosa  loca,  cum  omnibus  bonis  suis,  in  electionibus,  postulationibus, 
nominationibus,  provisionibus J  et  omnibus  aliis,  piena  libertate  gaudebunt;  nec  ante 
electionem,  sive  in  electione,  vel  post,  regius  assensus  vel  consilium  aliquatenus 
requiratur.  Quam  utique  libertatem  tu  et  tui  in  eodem  regno  heredes  semper  manu- 
tenebitis,  et  manuteneri  et  conservari  facietis  ab  omnibus  subditis  vestris,  dicteque 
ecclesie,  ac  persone  utentur  libere  omnibus  bonis  et  juribus  suis:  salvo  tibi  et  tuis 
in  regno  ipso  heredibus  jure  patronatus  in  ecclesiis,  in  tantum  quantum  in  hac  parte 
patronis  ccclesiarum  canonica  instituta  concedunt,  in  illis  dumtaxat  ecclesiis,  in  quibus 
tibi  tuisque  heredibus  jus  patronatus  competere  dignoscetuiv' 

Omnes  etiam  cause  ad  forum  ecclesiasticum  pertinentes,  libere  et  absque  ullo 
impedimento,  agitabuntur,  tractabuntur  et  ventilabuntur  coram  suis  ordinariis  et 
aliis  ecclesiasticis  judicibus,  et  terminabuntur  per  eos;  et  si  ad  sedem  apostolicam 
super  hujusmodi  causis  appellari  contigerit,0  tam  appellantes  quam  appellati  ad 
eamdem  venire  sedem,  prò  appellationum  prosecutionibus,  libere  et  absque  inhibi- 

1  Dicar"      praescriptam,  nomine  Romani  pontificis,  qui  lune  erit,  et  suum  | nummi  proprium  exprimendo  ■ 

5  Digard  om. 

J  Digard  :     el 

4  DlOARD:  •  promissioniluis    . 

■  Diuaro:   •  dignuscatur  •. 

■  i  '!■.  tuo        ontingi  >  il 


a.  1297  Bonifacio   Vili  e  (.incoino  d'Aragona  117 

tione  aliqua  permittantur.  Omnibus  insuper  capitulis,  collegiis,  conventibus  et  per- 
sonis ecclesiasticis,  religiosis  et  secularibus,  ac  communitatibus  vel  universitatibus, 
et  pcrsonis  secularibus,  quorumcumque  locorum  dicti  regni,  cujuscumque  con- 
ditionis  et  status  extiterint,  quotiens  per  te  vel  aliquem  heredura  tuorum  tuos 
officialcs  vel  ministros  aut  alicujus  eorum  senserint  se  gravatos,  ad  apostolicam 
sedem  liberum  super  hoc  liceat  habere  recursum;  nec  prestabitur  eis  obstaculum, 
quominus  libere  et  secure  recurrant. 

Sacramenta  vero  fidelitatis  seu  assecurationis  prestabuntur,  secundum  antiquam 
et  rationabilem  consuetudinem,  prout  canonica  instituta  permittunt,  ab  illis  eccle- 
siarum  prelatis,  quorum  predecessores  illa  antiquitus  soliti  sunt  prestare.  Ab  illis 
autem  prelatis  et  ecclesiis  qui  temporalia  bona  tenent,  si  qui  tamen  sunt  qui  hujus- 
modi  bona  teneant  a  domino  dicti  regni  et  aliis  dominis  temporalibus  ;  et  qui,  ratione 
hujusmodi  honorum,  ab  antiquo  consueverunt  regibus  vel  aliis  dominis  tempora- 
libus, in  dicto  regno  Sardinie  et  Corsice  constitutis,  servitia  exhibere,  hujusmodi 
honesta  et  antiqua  servitia  eis,  secundum  rationabilem  et  antiquam  consuetudinem, 
et  sicut  instituta  patiuntur  canonica,  impendantur,  salva  semper  circa  ecclesias 
cathedrales,  et  alias  regulares  et  seculares,  ac  personas  et  loca  ecclesiastica,  tam 
in  faciendis  provisionibus  et  electionibus  confirmandis,  quam  in  omnibus  quibus- 
cumque  aliis,  Romani  pontificis  et  ecclesie  Romane  jurisdictione  ac  '  auctoritate 
plenaria  et  libera  potestate. 

Revocabis  quoque  omnes  constitutiones  seu  leges  vel  statuta  per  reges  seu  prin- 
cipes  seculares  Sardinie  et  Corsice  editas  contra  ecclesiasticam  libertatem,  nec  sta- 
tuta vel  constitutiones  aliquas  tu  vel  aliquis  heredum  tuorum  in  dicto  regno  edetis 
aut  promulgabitis,  per  que  seu  quas  juri  et  libertati  ecclesiastice  derogetur.  Pro- 
mittis  etiam  quod,  tuo  vel  heredum  tuorum  tempore,  nullus  clericus  vel  persona 
ecclesiastica  ejusdem  regni  in  civili  vel  criminali  causa  convenietur  coram  judice 
seculari,  nisi  super  feudis  judicio  petitorio  conveniatur  civiliter,  quatenus  canonica 
jura  permittunt;  sed  omnibus  ecclesiis  et  personis  ecclesiasticis  conservetur  libertas, 
nisi  sit  de  illis  personis  de  quibus  jura  permittunt. 

Nullas  insuper  tu,  aut  quivis 2  alius  tuus  in  regno  Sardinie  et  Corsice  heres  tal- 
lias  imponetis  ecclesiis,  monasteriis,  clericis,  et  viris  ecclesiasticis,  vel  rebus,  seu 
vassallis  eorum;  et  in  ecclesiis  vacantibus  tu  vel  tui  in  predicto  regno  heredes  nulla 
habebitis  regalia,  nullosque  fructus,  reditus,  et  proventus.  Nullas  etiam  obventiones 
ac  nulla  prorsus  alia  percipietis  ex  eis,  nihilominus  custodia1  earumdem  ecclesiarum, 
jurium  et  honorum  ipsarum  interim  libera  remanente  penes  personas  ecclesiasticas, 
juxta  canonicas  sanctiones  ;  salvis  tibi  dictisque  heredibus  hiis  que  tibi  vel  eis,  tan- 
quam  regi  vel  domino  temporali,  competerent  ex  prescriptione  legitima,  consue- 
tudine antiqua  et  rationabili,  privilegiis  legitimis,  aut  alias  de  jure,  quibus  jura  divina 
vel  canonica  non  obsistant. 

Judices  vero,  comites  et  barones,  milites  et  persone  cetere  seculares  regni 
ejusdem,  tam  magne  quam  parve,  in  suis  bonis,  juribus  rationabilibus,  et  laudabilibus 
consuetudinibus  servabuntur.  Et  tam  tu  quam  tui  in  predicto  regno  heredes,  per 

'  Digard:   i  et     ;  Ai.  Ann.   I-XVIIt  441:  .  aut  ». 

-  Digard:  «  quisquam  ». 

»  Digard:  •  ex  eis  nihilominus,  custodia». 


118  Bonifacio  Vili  e  Giacomo  d'Aragona  a.  1297 

vos,  alium  seu  alios,  exercebitis  regimen  dicti  regni  secundum  jura  civilia,  quibus 
canonica  instituta  non  obviant,  et  laudabiles  consuetudines,  salvis  regiminibus  eccle- 
siarum  vel  secularium  personarum,  '  competentibus  eis,  de  approbata  et  laudabili 
consuetudine,  privilegiis  legitimis,  aut  alias  de  jure. 

Omnes  captivos  et  obsides,  presertitn  Romanos  et  alios  de  terra  ecclesie  oriundos, 
si  quos  tu  vel  tui  in  dicto  regno  heredes,  tempore  quo  acquiretis  dictum  regnutti 
Sardinie  et  Corsice  invenietis  in  eo,  ad  mandatum  Romani  pontificis  seu  Romane 
ecclesie  restituetis  pristine  libertati,  vel  de  eis  facietis  quod  dictus  Romanus  pon- 
tifex  vel  Romana  ecclesia  ordinabunt. 

Nullam  etiam  confederationem  seu  pactionem  vel  societatem,  cum  aliquo  impe- 
ratore vel  rege  seu  principe  vel  barone  christiano,  vel  greco  aut  sarraceno,  vel  cum 
aliqua  provincia  seu  civitate  vel  communitate  vel  loco  aliquo  seu  personis  scienter 
contra  Romanam  ecclesiam  tu  vel  tui  in  eodem  regno  heredes  in  dampnum  eccle- 
sie facietis,  et,  si  etiam  feceritis  ignoranter,  teneamini  ad  mandatum  Romani  pon- 
titìcis  seu  Romane  ecclesie  revocare.  Et  tam  tu  quarn  tui  in  eodem  regno  heredes 
amicos  et  devotos  ecclesie  habebitis  prò  amicis  et  prò  devotis,  et  inimicos  et  inde- 
votos  ecclesie  prò  indevotis  habebitis,  nec  emulis  seu  inimicis  ecclesie  auxilium 
dabitis,  consilium  vel  favorem. 

In  Urbe  Urbisque  districtu,  seu  in  circumposita  regione,  aut  in  provinciis,  civi- 
tatibus,  terris  seu  locis  ecclesie  Romane  subjectis  non  recipietis  vel  assumetis  aut 
acquiretis  dominium,  regimen,  seu  rectoris  officium  quocumque  nomine  censeatur  ;  nec 
de  occupandis,  vel  recipiendis  aut  capiendis, =  vel  subjugandis  eisdem,  seu  aliis  bonis 
et  juribus  ejusdem  ecclesie,  tu  et  quivis  tuorum  heredum  intromittetis  vos  publice 
vel  occulte  scienter.  Quod  si  contra  feceritis  ignoranter,  et  moniti  ab  ipsa  Ecclesia 
non  destiteritis,  cadetis  a  jure  dicti  regni  Sardinie  et  Corsice  ipso  facto,  et  eritis 
ilio  privati,  et  regnum  ipsum  ad  Romanam  ecclesiam  libere  devolvatur. 

Quod  si  forte  contingeret  te  vel  heredes  tuos  in  predicto  regno  Sardinie  et  Cor- 
sice successores  in  regem  vel  imperatorem  Romanorum,  seu  regem  Theotonie  eligi 
vel  assumi,  electus  vel  assumptus  nullo  modo  dictum  regnum  Sardinie  et  Corsice, 
cum  dictis  imperio  et  regno3  valeas  vel  valeant  retinere,  et,  si  moniti  ab  ipsa 
ecclesia  dieta  imperium  et  regna  Romanorum  seu  Theotonie  non  dimiseritis,  a  jure 
dicti  regni  Sardinie  et  Corsice  ipso  facto  cadatis  ex  toto,  ac  regnum  ipsum  ad 
Romanam  ecclesiam  libere  devolvatur,  nisi  forte  tu  vel  idem  electus  vel  assumptus 
filium  habeat  successurum  sibi  in  regno  Aragonie  quem  si4  voluerit  emancipare, 
legitime  poterit  sine  fraude  renuntiando  dicto  regno  Sardinie  et  Corsice,  nihil  unquam 
juris  habiturus  in  eo  publice  vel  occulte,  et  dieta  regna  Romanorum  seu  Theotonie, 
ac  imperium  retinere.  Quod  si  contra  tu  vel  tui  in  predicto  regno  Sardinie  et  Cor- 
sice heredes  feceritis,  et  moniti  ab  ipsa  Ecclesia  non  destiteritis  a  jure  dicti  regni 
Sardinie  et  Corsice  ipso  facto  cadatis,  et  regnum  ipsum  ad  Romanam  Ecclesiam 
libere  devolvatur. 


I  >io  UtD  om. 
■  Dicahd:  •  cap ar 

>  Seg.   Vat.48  e  AA.  Ann.  1-XVII1  441:     regimim 
l  Dk.ard  om. 


a.  I2ì»7  Bonifacio   Ville  diaconie  d'Aragona  149 

Ad  hec,  ut  tibi  plus  presidii  et  favoris  accrescati,  te  regna  et  bona  tua  stabilia, 
ubilibet  constituta,  sub  beati  Petri  et  nostra  protectione  suscepimus,  '  disponente^  te 
et  ipsa  gladio  spirituali  defendere  ac  tueri  prout  expediens  fore  =  videbimus  et  tibi 
fuerit  oportunum. 

Demum  in  nostra  presentia  confìteberis  et  recognosces  expresse  ex  gratia  et  libc- 
ralitate  nostra  et  diete  ecclesie  dictum  regnum  Sardinie  et  Corsice  tibi  tuisque  heredi- 
bus  fore  concessum  in  feudum;  et  sic  teillud  recipere  vel  recepisse  sub  conditionibus, 
conventionibus  sive  pactis,  modo  tenore  ac  forma,  que  in  presentibus  nostris  litteris 
continentur,  quos  per  stipulationem  solemnem  promittes  et  jurabis  te  inviolabiliter 
servatururh:  prò  quibus  etiam  servandis,  dictum  regnum  Sardinie  et  Corsice,  jura 
tibi  in  eo  competentia  et  competitura,  et  bona  tua  que  ibidem  consistent,  nobis  et 
ipsi  ecclesie  obligabis.  Et  promittes  nihilominus  quod  successores  tui,  heredes  in 
dicto  regno  Sardinie  et  Corsice  eo  tempore  quo  facient  et  prestabunt  vassallagium, 
homagium  et  fidelitatis  juramentum  sub  forma  predieta,  similia  confessiones,3  reco- 
gnitiones,  promissiones,  juramentum  et  obligationes  facient  et  prestabunt  Romano 
pontifici,  qui  erit  pio  tempore  et  ecclesie  sepedicte.4 

Insuper  tam  tu  quam  quilibet  heredum  tuorum  in  dicto  regno  Sardinie  et  Cor- 
sice, illis  temporibus  quibus  feceritis  et  prestiteritis  vassallagium,  homagium  et  fide- 
litatis juramentum  prò  eodem  regno  Sardinie  et  Corsice,  dabitis,  infra  mensem  post, 
privilegium  seu  litteras  aurea  bulla  bullata,  in  quo  vel  quibus  fatebimini  et  recogno- 
scetis  expresse  dictum  Sardinie  et  Corsice  regnum  a  nobis  et  Romana  ecclesia  rece- 
pisse in  feudum  sub  conditionibus,  conventionibus,  modo  et  forma  atque  tenore,  que 
in  presentibus  nostris 5  litteris  continentur,  quos  tenorem,  modum,  conditiones,  con- 
ventiones  et  formam  promittetis  vos  inviolabiliter  servaturos:  prò  quorum  obser- 
vantia  obligabitis  vos  et  dictum  regnum  Sardinie  et  Corsice,  jura  et  bona  vobis  com- 
petentia et  competitura  in  eo. 

Omnium  autem  predictorum  que  in  presentibus  nostris  litteris  continentur,  decla- 
ratio  et  interpretatio,  quotiens  opus  fuerit  faciende  ad  Romanum  pontificem  seu  ad  6 
Romanam  ecclesiam  pertinebunt,  quotiescumque  super  ipsis  vel  eorum  aliquo  vel 
aliquibus  ambiguitatis  aliquid  vel  dubii  oriri  continget,  cuius  Romani  pontificis  vel 
Romane  ecclesie  interpretationi  et  declarationi  stabitur,  verbo  seu  litteris  prout  ipsis 
Romano  pontifici  vel  ecclesie  placuerit  faciendis.  Nulli  ergo—.  Si  quis  — . 

Dat.  Rome  apud  Sanctum  Petrum,  II.  non.  aprilis,  anno  tertio. 

Da  Bull.  Rom.  Cocq.-Main.  Ili,  pars  secunda,  82-86;  ed.  Taur.  IV,  136-142,  e  da  Les 
registres  de  Botiiface  VIII  par  G.  Digard,  M.  Faucon  et  A.  Thomas  (Bibl.  des  Écoles  frane. 
d'Athènes  et  de  Rome)  I,  Paris  1884-1907,  930-935,  n.  2344,  che  furono  seguiti  per  tutto  il  testo 
che  danno  (da  «Forma»  p.  115,  1.  21  alla  fine),  nuovamente  collazionati  il  Reg.  Vat.  48, 
f.  374v-376v  e  la  bolla  originale  in  AA.  Ann.  I-  X  Vili  441  (già  Avm.  Il,  e.  IV,  ti.  5)  nell'Ar= 
chivio  segreto  Vaticano. 

>  AA.  Arni.  I-XV/II  441:  .  suscipimus  >. 
-  Reg.   Vat.  48:  ■  esse  .. 
3  Digard:  *  eoncessiones  ». 
'  Digard:  <  supradicte  >. 

5  Digard  om. 

6  Digard  ohi. 


120  Alberto  I  di  Habsburg  e  Bonifacio  Vili  a.  1303 


XXI. 
PROMESSE  DI  ALBERTO  I  DI  HABSBURG. 

1.  -  Promissio  prior. 

17  luglio  1303. 

Sanctissimo  in  Christo  patri  et  domino  suo  domino  Bonifacio  divina  providencia 
sacrosancte  Romane  ac  universalis  ecclesie  summo  pontifici  Albertus  Dei  gratia 
Romanorum  rex  semper  augustus  devota  pedum  oscula  beatorum. 

Profiteor,  sanctissime  pater  et  domine,  me  honorum  omnium  largitori  ac  vobis 
et  ecclesie  sancte  sue  fore  prò  innumeris  misericordiis  et  inmensis  beneficiis  obli- 
gatum.  Profiteor,  quod  desiderii  mei  recepì  desideratum  effectum,  et  diffiteri  non 
audeo,  quod  in  eo  plus  quam  desiderare  sciverim  adinveni,  mirans  sic  in  preteritis 
esse  provisum,  quod  de  hiis,  que  circa  talia  in  futuro  peti  poterunt,  spes  miseracionis 
habetur.  Assurgens  itaque  Deo  et  sanctitati  vestre  ac  eidem  ecclesie  matri  mee 
ad  gratiarum  devotissimas  et  humilimas  acciones  totum  me  devoveo  totumque  me 
offero  et  expono  ad  gratificacionis  debitum  per  omnia,  in  quantum  humane  imbecil- 
litatis  condicio  patitur,  exolvendum. 

Ad  hec  licet  pridie,  antequam  circa  negocium  electionis  de  me  ad  Romanorum 
regnum  et  imperium  celebrate  ac  alia,  que  in  hac  parte  incumbebant,  esset  per 
sanctitatis  vestre  benencenciam  mei  status  essencia  solidata,  fecerim  infrascripta  et 
super  eis  meas  patentes  litteras  beatitudini  vestre  duxerim  destinandas,  ac  in  soli- 
dacione  huiusmodi  procuratores  mei  ad  hoc  specialiter  constituti  ea  in  vestra  pre- 
sencia  innovaverint,  ecce  nunc  tamen,  ut  gratus  reddar  et  ipsa  in  maiori  firmitate 
procedant,  illa  duxi  presentibus  innovanda. 

Recognoscens  igitur,  quod  Romanum  imperium  per  sedem  apostolicam  de  Grecis 
translatum  est  in  persona  magnifici  Caroli  in  Germanos,  et  quod  ius  eligendi  Roma- 
norum regem  in  imperatorem  postmodum  promovendum  certis  principibus  ecclesia- 
sticis  et  secularibus  est  ab  eadem  sede  concessum,  a  qua  reges  et  imperatores,  qui 
fuerunt  et  erunt  prò  tempore,  recipiunt  temporalis  gladii  potestatem  ad  vindictam 
malefactorum,  laudem  vero  honorum,  pia  devocione  et  sincero  corde  profiteor,  quod 
Romanorum  reges  in  imperatores  postmodum  promovendi  per  sedem  eandem  ad 
hoc  potissime  ac  specialiter  assumuntur,  ut  sint  sancte  Romane  ecclesie  advocati, 
catholice  fidei  ac  eiusdem  ecclesie  precipui  defensores.  Quapropter  et  ego  et  alii 
Romanorum  reges  et  imperatores,  qui  erunt  prò  tempore,  totis  viribus  ab  illis  absti- 
nere  debemus  que  ipsi  ecclesie  possunt  esse  nociva  et  per  que  inter  vos  dominum 
meum,  qui  nunc  apostolice  sedi  feliciter  preestis,  et  successores  vestros,  qui  canonice 
intrabunt,  et  me,  ac  Romanorum  reges  et  imperatores,  qui  erunt  inantea,  possent 
scandala  suscitari  et  materia  dissensionis  oriri,  et  debemus  illa  devotis  et  ferventibus 
aftectibus  promovere,  ex  quibus  christianitati  tranquillitas,  pax  et  quies  proveniant, 
dissidia  et  mala  tollantur,  per  que  paterna  sinceritas  et  vera  dilectio,  quas  vos  et 
Romanam  Ecclesiam  supradictam  ad  me  habituros  fiducia  firma  confido,  minui  vel 
offuscari  valerent 


a.  1303  Alberi»  l  di  Uabsburg  e  Bonifacio   Vili  121 

Iuro  edam,  tactis  sacrosanctis  ewangeliis,  quod  ero  fidelis  et  obediens  beato 
Petro  et  vobis  vestrisque  successoribus  canonico  intrantibus  sancteque  apostolico 
Romane  ecclesie.  Non  ero  in  Consilio,  consensu  vel  facto,  ut  vitam  perdatis  aut  mem- 
brum  aut  capiamini  mala  captione.  Consilium,  quod  vos  vel  ipsi  michi  credituri  estis 
per  vos  aut  per  nuncios  vestros  sive  per  litteras,  ad  vestrum  vel  eorum  dampnum 
nemini  pandam  me  sciente.  Et  si  scivero  fieri  vel  procurari  sive  tractari  aliquid, 
quod  sit  in  vestrum  vel  ipsorum  dampnum,  illud  prò  posso  impediam,  et  si  impedire 
non  possem,  illud  vobis  et  eis  significare  curabo.  Papatum  Romanum  et  regalia  sancti 
Petri  adiutor  ero  ad  retinendum,  defendendum  et  recuperandum  ac  recuperata  manute 
nendum  contra  omnem  hominem,  divino  fultus  auxilio,  secundum  meum  scire  et  posse. 

Et  recognosco  et  fateor  omnia  et  singula,  que  a  dive  memorie  Rudolfo  patre 
meo  Romanorum  rege  et  edam  a  quibuscumque  predecessoribus  eius  Romanorum 
regibus  vel  imperatoribus  sive  super  fidelitatis  iuramento  sive  super  quibuscumque 
aliis  recognita,  confessata,  promissa,  facta,  iurata,  confirmata,  innovata,  remissa  seu 
de  novo  donata  fuerunt  simul  vel  diversis  temporibus,  et  ipsa  ratifico,  innovo  et 
confirmo  et  ea  iuro  et  promitto  me  inviolabiliter  sorvaturum,  et  exnunc  similia  in 
presentibus  litteris  meis  patentibus  meo  magno  signatis  sigillo  remitto,  facio  et  do 
novo  concedo. 

Omnia  eciam  et  singula  privilegia,  libertaciones,  donaciones,  concessiones,  reco- 
gniciones,  tradiciones,  remissiones  et  gracias  ab  eisdem  dare  memorie  patre  meo 
seu  eciam  a  regibus  vel  imperatoribus  predecessoribus  eius  aut  ipsorum  aliquo  vel 
aliquibus  confessata,  innovata,  recognita  seu  confirmata,  facta  sunt  seu  concessa  aut 
remissa  vel  donata,  de  novo  de  quibuscumque  iuribus  seu  rebus,  bonis  aut  liberta- 
tibus  vel  aliis  quibuscumque  ratifico,  approbo,  confirmo  et  facio  et  de  novo  concedo, 
prout  magis  ipsi  sedi  poterunt  expedire. 

Statuo  insuper,  facio  et  concedo  quecumque  per  dare  memorie  Lodovicum  impe- 
ratorem  augustum  tempore  bone  memorie  Paschalis  pape  et  dare  memorie  Ottone 
rege  tempore  felicis  recordacionis  Iohannis  pape  statuta  vel  iurata,  recognita,  facta 
seu  concessa  fuerunt,  sicut  in  capitulis  positis  in  sexagesima  tercia  distinccione  con- 
tinentur  in  corpore  Decretorum,  quorum  unum  incipit  "  Ego  Lodovicus  imperator  ,, 
et  aliud  incipit  "  Tibi  domino  Iohanni  pape,,,  et  omnia  et  singula  contenta  in  uno 
quoque  ipsorum  capitulorum  ipsaque  promitto  me  inviolabiliter  servaturum. 

Devocionem  quoque  et  reverenciam  filialem  vobis  domino  meo  summo  pontifici 
et  sancte  Romane  ecclesie  reverenter  exhibeo  et  devote.  Et  ut  devocionem  et  zelum, 
quos  ad  vos  gero  et  exaltacionem  ipsius  Romane  ecclesie  efficaciter  per  operis  exhi- 
bicionem  ostendam,  paratum  me  offero,  vos  et  apostolico  sodis  primatum  ac  iura  et 
libertates  vestras  ac  diete  sedis  contra  omnem  hominem  defendere  et  tueri  et  esse 
contra  quoscumque  hostes  et  rebelles,  adversarios  seu  inimicos  sedis  eiusdem, 
cuiuscumque  fuerint  preeminencie,  ordinis,  dignitatis  aut  status,  eciamsi  regali  aut 
imperiali  profulgeant  dignitate,  nec  cum  talibus  vel  aliquo  eorum  vel  aliquibus  ami 
cicie,  coniuracionis,  confederacionis  aut  societatis  vel  ligaminis  fedus  iniam  nec  ser- 
vabo,  si  quod  forsan  inivi  cum  aliquo  vel  aliquibus,  qui  nunc  sunt  vel  quod  absit 
erunt  in  hostilitate,  rebellione,  adversitate  seu  inimicicia  vestra  et  Romane  ecclesie 
memorate,  quin  pocius  ad  mandatum  vestrum  successorumque  vestrorum  vel  ecclesie 
supradicte  talibus  guerram  movebo  et  prò  posse  impugnabo  eosdom. 


122  Alberto  1  di  Habsburg  e  Bonifacio  Vili  a.  1303 

Prelatos,  ecclesias,  monasteria,  capitula,  conventus,  personas  ecclesiasticas  regu- 
lares  et  seculares  scientcr  iniuste  aut  iniuriose  non  offendam,  sed  ipsa  in  suis  iuribus, 
bonis,  libertatibus  et  immunitatibus,  prout  et  quantum  in  me  fuerit,  conservabo. 
Contra  libertates  et  bona  ac  iura  sepe  diete  Romane  ecclesie  non  veniam,  sed  ea 
defendam  et  ad  defendendum  iuvabo,  et  de  nullo,  quod  ad  ipsam  sedem  pertinet  vel 
pertinebit,  me  contra  eius  beneplacitum  intromittam. 

Et  si  divino  fultus  auxilio  velim  intrare  Italiam,  meum  adventum  seu  introitum 
vobis  domino  meo  summo  pontifici  ac  eidem  sedi  ante  significato  et  a  vobis  et  ab 
ea  requiram  humiliter  et  fideliter,  ut  michi  super  meo  introitu  et  adventu  vos  et 
sedes  ipsa  dignemini  paterni  favoris  auxilium  impertiri. 

Item  iura  Romani  regni  et  imperii  defendere  et  recuperare  studebo  secundum 
scire  meum  et  posse,  prout  divino  fultus  adiutorio  fuero.  Insuper  omnia  et  singula 
supradicta  et  infrascripta  iuro  me  bona  fide  inviolabiliter  servaturum  et  contra  non 
venturum  scienter. 

Ad  hec  promitto  et  iuro  tactis  sacrosanctis  ewangeliis,  quod  ad  quemeumque 
gradum  et  statum  cuiuscumque  eminencie  seu  dignitatis  aut  solium  quantumeum- 
que  sublime,  quocumque  nomine  censeatur,  ascenderò  seu  promotus  vel  assumptus 
fuero,  supradicta  omnia  et  singula  confirmabo,  innovabo  et  eciam  de  novo  faciam 
et  concedam,  verbis  competenter  mutatis,  ac  vobis  domino  meo  pape  Bonifacio] 
vestrisque  successoribus  canonice  intrantibus  et  apostolice  sedi  super  hiis  patentes 
litteras  meo  magno  sigillo  signatas  et  eciam  bulla  aurea,  cum  illa  uti  contigerit,  ' 
faciam  assignari. 

In  quorum  omnium  testimonium  evidens  atque  robur  sigillum  meum  regium 
presentibus  est  appensum. 

Dat.  apud  Nuremberg,  anno  Domini  millesimo  trecentesimo  tercio,  indictione 
prima,  XVI.  Kal.  Augusti,  regni  vero  mei  anno  quinto. 

Da  Monum.  Germ.  Histor.  Legum  Sectio  IV.  Consta.  Tomus  IV,  Pars  I  (Hannoverae 
et  Lipsiae  1906),  ed.  I.  Schwalm,  154-157  (n.  181),  collazionato  l'autografo  in  AA.  Arm.  I-X  Vili 
89  (già  Arm.  I,  e.  IX,  n.  1)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 

2.  -  Promissio  altera. 

17  luglio  1303. 

Sancissimo  in  Christo  patri  et  domino  suo  domino  Bonifacio  sacrosancte  Romane 
ac  universalis  ecclesie  summo  pontifici  Albertus  Dei  gratia  Romanorum  rex  semper 
augustus  devota  pedum  oscula  beatorum. 

Profiteor,  sanctissime  pater  et  domine,  me  bonorum  omnium  largitori  ac  vobis 
et  ecclesie  sancte  sue  fore  prò  innumeris  misericordiis  et  immensis  beneficiis  obli- 
gatum.  Profiteor,  quod  desiderii  mei  recepì  desideratum  effectum,  et  diffiteri  non 
audeo,  quod  in  eo  plus,  quam  desiderare  sciverim,  adinveni,  mirans  sic  in  preteritis 
esse  provisum,  quod  de  hiis,  quae  circa  talia  peti  in  futuro  poterunt,  spes  misera- 
tionis  habetur.  Assurgens  itaque  Deo  et  sanctitati  vestre  et  eidem  ecclesie  matri 
mee  ad  gratiarum  devotissimas  et  humilimas  actiones  totum  me  devoveo,  totum 
que  me  offero  et  expono  ad  gratificationis  debitum  per  omnia,  in  quantum  humane 
imbecilitatis  conditio  patitur,  exolvendum. 

1  Schwalm:  «  contingerit  ». 


a.  130.1  Alberto  I  di  Habsburg  e  Bonifacio  Vili  123 

Ad  hec  licot  pridie,  antequam  circa  negotium  electionis  de  me  ad  Romanorum 
regnum  et  imperium  celebrate  ac  alia,  que  in  hac  parte  incumbebant,  esset  per 
sanctitatis  vestre  beneficentiam  mei  status  essentia  solidata,  fecerim  infrascripta  et 
super  eis  meas  patentes  litteras  beatitudini  vestre  duxerim  destinandas  ac  in  soli- 
datione  huiusmodi  procuratores  mei  ad  hoc  specialiter  constituti  ea  in  vestra  pre- 
sentia  innovaverint,  ecce  nunc  tamen,  ut  gratus  reddar  et  ipsa  in  maiori  firmitate 
procedant,  illa  duxi  presentibus  innovanda. 

Rememorans  igitur,  quod  nonnulli  Romanorum  imperatores  et  reges,  qui  fuerunt 
hactenus,  multiplicum  honorum,  benefìciorum  et  gratiarum  a  sede  apostolica  obtem- 
ptorum  immemores  et  ingrati,  promissionibus  et  iuramentis  ipsi  sedi  prestitis  vio- 
latis,  ipsam  sedem  multipliciter  impugnarunt,  provinciis,  civitatibus,  castris,  terris  et 
locis  ac  vassallis  scdis  eiusdem  dampnis  gravibus  et  iniuriis  irrogatis  et  occupatis 
nonnullis  ex  eis  etiam  et  detentis  in  ipsius  ecclesie  ac  subiectorum  eius  grave  pre- 
iudkium  et  gravamen,  providi  nonnulla  tacere,  per  que  de  me  et  meis  suspitio 
valeat  amputari,  et  sedes  ipsa  reddatur  securior,  quod  a  me  vel  a  meis  nullatenus 
offendetur  in  se  vel  in  provinciis,  civitatibus,  terris,  castris  vel  locis,  personis  aut 
vassallis  sibi  subiectis,  promitto  itaque,  quod  vicarium  nec  in  Lombardia  nec  in 
Tuscia  ponam  absque  beneplacito  et  consensu  sanctitatis  vestre  vel  diete  sedis 
usque  ad  quinquennium  a  data  presentium  numerandum,  sed  nec  ultra  dictum  quin- 
quennium  ponam  ibidem  aliquem  vicarium  indevotum  vel  suspectum  vobis  vel  ipsi 
sedi,  et  si  posuero,  admovebo.  Et  si  etiam  vicarius  devotus  et  nec  suspectus  ante 
dictum  quinquennium  vel  post  ibi  positus  efficeretur  indevotus  vel  suspectus  vobis 
vel  sedi  predicte,  illum  quotiens  hoc  contigerit  similiter  amovere  curabo. 

In  propria  etiam  persona  vel  per  decentem  armatorum  equitum  et  peditum 
comitivam  ad  requisitionem  vestram  vel  sedis  eiusdem  exnunc  potenter  et  liberaliter 
me  offero  et  exponam  cum  effectu  bona  fide  secundum  meum  posse,  quibuslibet 
dolo  et  fraude  penitus  circumscriptis,  contra  hostes  Romane  ecclesie  seu  rebelles. 
Verumtamen  cum  ad  hoc  a  vobis  vel  prefata  sede  vocatus  personaliter  venero, 
recipiam  procurationes  sive  fodrum  ab  illis,  a  quibus  et  sicut  Romanorum  reges 
seu  imperatores  debuerunt  et  consueverunt  recipere. 

Ad  maiorem  autem  securitatem  vestram  et  eiusdem  sedis  et  ad  tollendam  suspitio- 
nem,  si  qua  orta  est  occasione  quondam  Conradini  fratris  uterini  presentis  uxoris  mee, 
promitto,  quod  nec  per  me  nec  per  alium  vel  alios  tacite  vel  expresse  procurabo  vel  me 
intromittam,  quod  aliquis  ex  filiis  meis  ex  eadem  uxore  in  Romanorum  regem  vel  impe- 
ratorem  eligatur  vel  promoveatur  quomodolibet,  nisi  prius  per  eandem  sedem  detur 
licentia,  ut  hoc  procurare  possim  et  me  intromittere  valeam,  quod  aliquis  dictorum  filio- 
rum  meorum  ad  Romanum  regnum  vel  imperium  assumatur.  Et  predicta  omnia  et  sin- 
gula  iuro  me  bona  fide  inviolabiliter  servaturum  et  contra  ea  non  venturum  scienter. 

Ad  hec  promitto  et  iuro  tactis  sacrosanctis  euangeliis,  quod  ad  quemeumque 
gradum  et  statum  cuiuscunque  eminentie  seu  dignitaftijs  aut  solium  quantumeun- 
que  sublime,  quocunque  nomine  censeatur,  ascenderò  seu  promotus  vel  assumptus 
t'uero,  supradicta  omnia  et  singula  confirmabo,  innovabo  et  etiam  de  novo  faciam 
et  concedam,  verbis  competenter  mutatis,  ac  vobis  vestrisque  successoribus  cano- 
nice  intrantibus  et  apostolice  sedi  super  hiis  patentes  litteras  meo  magno  sigillo 
signatas  et  etiam  bulla  aurea,  cum  illa  me  uti  contigerit,  faciam  assignari. 


12J 


Enrico  VII  di  Lussemburgo  e  Clemente  V  *■  1310 


In  quorum  omnium  testimonium  evidens  atque  robur  sigillum  meum  regium 
presentibus  est  appensum. 

Dat.  in  Nuremberg,  anno  Domini  millesimo  trecentesimo  tertio,  ind.  prima, 
XVI.  Kal.  Augusti,  regni  vero  mei  anno  quinto. 

Da  Monùnu  Germ.Histor.,  loc.  cit.  157  s.  (n.  182),  collazionato  il  transunto  del  1339  in 
Arni.  XIII,  C.  II,  ».  2  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


XXII. 

PROMESSA    DI    ENRICO  VII   DI    LUSSEMBURGO.1 

1.  -  Promissio  Lausannensis. 

//  ottobre  L'HO, 

Sanctissimo  in  Christo  patri  et2  domino  suo  domino  Clementi  sacrosancte  Romane 
ac  universalis  ecclesie  summo  pontifici  Henricus  Dei  gratia  Romanorum  rex  semper 
augustus  cum  reverenda  debita  devota  pedum  oscula  beatorum. 

Ferventi  desiderio  cupientes  sanctitatis  vestre  pedibus  et  apostolice  sedi  toto 
corde  et  animo  zelum  nostre  reverencie,  fidei  et  devocionis  offerre,  vestris  sanctis 
monitis,  exhortationibus  et  mandatis  nos  prò  viribus  coaptando,  et  honorem  vestrum 
ac  sancte  Romane  ecclesie  et  aliarum  ecclesiarum  iura  diligere  et  prò  posse  prote- 
gere  ac  servare,  attendentes  propensius,  quod  nichil  est  quod  lumine  clariore  pre- 
fulgeat  quam  recta  fides  in  principe,  nichilque  est  quod  nequeat  occasui  subiacere 
quam  vera  religio,  et  quod  ad  Dei  timorem  servandum  mandataque  eius  custodienda 
factus  est  omnis  homo,  sed  precipue  imperialis  et  regalis  potestas,  que  a  domino  Deo 
est  et  ad  eius  ministerium  exequendum,  ad  fidem  et  reverenciam  sui  nominis  dila- 
tandam  in  omnes  regiones  et  regna,  promittimus  et  obligamus  nos  cum  omni  effi- 
cacia Deo  omnipotenti  vobisque  domino  nostro  Clementi  summo  pontifici  vestrisque 
successoribus  ac  sacrosancte  sedi  apostolice  et  Romane  ecclesie,  que   ecclesiarum 
omnium  caput  est  et  magistra,  quod  sacrosanctam  catholicam  et  apostolicam  eccle- 
siam  fidemque  catholicam  fundatam  supra  fundamentum  apostolorum  et  propheta- 
rum,  ipso  silicet  angulari  lapide  Christo  Iesu,  in  quo  omnis  edificacio  constructa 
crescit  in  templum  sanctum  in  Domino,  in  cuius  nomine  omne  genu  flectitur  cele- 
stium,  terrestrium  et  infernorum,  nec  est  nomen   aliud  sub  celo,  in  quo  sai  vari 
oporteat  credentes,  toto  corde  et  animo,  pura  fide  et  sancta  intentione  conservabi- 
mus,  reverebimur  atque  defendemus  totis  viribus  et  toto  posse,  ac  omnem  heresim 
et  scisma  extollentem  se  contra  sanctam  catholicam  et  apostolicam  ecclesiam  exter- 
minabimus  prò  viribus  et  omnes  hereticos,  cuiuscumque  secte  vel  condictionis  exi- 
stant,  facies  quidem  habentes  diversas,  sed  caudas  ad  invicem   colligatas,  quibus 
vineam  domini  Dei  Sabaoth  perdere  et  vastare  nituntur,  omnesque  fautores,  adiu- 
tores,  valitores  et  receptores  ac  defensores  eorum,  et  quod   nullo  tempore  coniun- 

i  Ripetuta  da  Carln  IV.  .  he  ini  Inde  il  n.  2,  contenente  integro  anche  il  n.  1,  nella  sua  promessa  in  data  di  Tremo 
27  aprile  VAI  appo  0.  Raynai.dus.  Ann.  Eccl.  ad  a.  1347,  ii-vn.  ed.  J.  D.  Mansi  VI.  Lucae  1750.  «3487,  il  cui  ori- 
Rinaie  *  in  .1.1.  Ann.  I  XVIII  63  (già    Um.  I    ,.   VII,  ».  /)  nell'Archivio  tegreto  V«tlc»no. 

3  Schwalm:  .  ac  .. 


a.  1310  Enrico  VII  di  Lussemburgo  e  Clemente   V  125 

gemur,  confederabimur  parentela  vel  federe  vel  unione  quacumque  cum  quocumque 
Sarraceno  vel  pagano  vel  scismatico  rege  vel  principe,  vel  cum  quocumque  alio 
fidei  catholice  communionem  non  habente  neque  cum  aliquo  rebelle  vel  inimico 
ipsius  Romane  ecclesie  vel  eidem  manifeste  suspecto. 

Item  promittimus  et  obligamus  nos  cum  omni  efficacia  et  effectu,  quod  perso- 
nam  vestram,  statum  et  honorem  et  successorum  vestrorum  contra  quemcumque 
seu  quoscumque  homines,  cuiuscumque  status,  preeminencie  vel  dignitatis  existant, 
conservabimus,  defendemus  et  manutenebimus  necnon  omnia  privilegia  regum  et 
principum  et  imperatorum  Romanorum  predecessorum  nostrorum,  cuiuscumque 
tenoris  et  continencie  existant,  quocumque  tempore  concessa  sancte  Romane  ecclesie 
ac  Romanis  pontifìcibus  et  sedi  apostolice  et  quibuscumque  ecclesiis,  prelatis  et 
ministris  ipsarum  conservabimus  et  manutenebimus,  aec  aliquo  umquam  tempore 
contraveniemus  vel  aliquem,  quantum  in  nobis  erit,  venire  permittemus  quacumque 
occasione  vel  titulo  allegato  iuris  vel  facti.  Immo  ad  perpetuarli  rei  memoriam  et 
sancte  ecclesie  securitatem  atque  cautelam  ipsa  privilegia  omnia  prò  nobis  et  suc- 
cessoribus  nostris  ratilìcamus,  confirmamus,  recognoscimus,  innovamus  et  de  novo 
concedimus,  prout  melius  et  plenius  possumus,  ex  certa  scientia  cum  omni  efficacia 
et  effectu.  Volentes  ac  etiam  decernentes,  quod  ista  generalis  ratifìcacio,  confir- 
macio,  recognicio,  innovacio  et  de  novo  concessio  perinde  robur  obtineant  perpetue 
lirmitatis,  acsi  omnia  et  singula  privilegiorum  verba  singulariter  et  expresse  ac  de 
verbo  ad  verbum  presentibus  inserta  fuissent.  Specialiter  autem  et  expresse  cum 
omni  effectu  et  efficacia  supradictis  ratirìcamus,  confirmamus,  recognoscimus,  inno- 
vamus et  de  novo  concedimus  omnia  privilegia  Constantini,  Caroli,  Henrici,  Octonis 
quarti,  Frederici  secundi  atque  Radulphi  regum  et  principum  seu  imperatorum  Roma- 
norum quocumque  tempore  concessa  super  quibuscumque,  cuiuscumque  continencie 
vel  tenoris  existant,  sancte  Romane  ecclesie  Romanisque  pontifìcibus  et  apostolice  sedi. 

Promittimus  eciam  et  obligamus  nos  cum  omni  efficacia  et  effectu,  omni  iure 
et  forma,  quo  melius  et  efficacius  fieri  potest,  manutenere  et  conservare  omnia  pri- 
vilegia, cuiuscumque  tenoris  vel  condictionis  existant,  et  nullo  umquam  tempore 
contravenire  vel  aliquem,  quantum  in  nobis  est,  venire  permittere  quacumque  occa- 
sione vel  causa  vel  titulo  allegato  iuris  vel  facti,  per  quoscumque  reges  et  princi- 
pes  seu  imperatores  Romanorum,  et  precipue  per  supradictos  Constantinum,  Caro- 
lum,  Henricum,  Octonem  quartum  et  Fredericum  secundum  atque  Rodulphum 
concessa  sancte  Romane  ecclesie  ac  Romanis  pontifìcibus  et  apostolice  sedi  super 
recognitione,  innovatione,  avoacione,  concessione,  quitacione,  renunciatione  et  libera 
dimissione  terrarum  et  provinciarum  sancte  Romane  ecclesie  ubicumque  positarum, 
precipue  marchie  Anconitane  cum  civitatibus,  terris,  limittibus,  terminis  et  confini- 
bus  integraliter  et  cum  omnibus  iuribus  et  iurisdictionibus  eorumdem,  exarcatus 
Ravenne  et  Pentapolis  ac  Romaniole  et  Bertenorii  comitatus  cum  civitate  Bononie 
et  cum  omnibus  civitatibus,  terris,  limittibus,  terminis  et  confinibus  integraliter  et 
cum  omnibus  iuribus  et  iurisdictionibus  eorumdem,  vallis  quoque  que  Spoletana 
dicitur  sive  ducatus  cum  civitatibus  Perusii  atque  Castelli  et  cum  omnibus  civita- 
tibus, terris,  limittibus,  terminis  et  confinibus  integraliter  et  cum  omnibus  iuribus 
et  iurisdictionibus  eorumdem,  Masse  quoque  que  Trabaria  nuncupatur  cum  omnibus 
civitatibus,  terris,  limittibus,  terminis  et  confinibus  integraliter  et  cum  omnibus  iuri- 


126  /{in/co  VII  di  Lussemburgo  e  Clemente  V  a.  1310 


bus  et  iurisdictionibus  eorumdem,  patrimonii  eeiam  beati  Petri  in  Tuscia  cum  civi- 
tatibus  Tuderti,  Narnie,  Urbisveteris  et  Reate  et  cum  omnibus  civitatibus,  terris, 
limittibus,  terminis  et  confìnibus  integraliter  et  cum  omnibus  iuribus  et  iurisdictio- 
nibus eorumdem,  comitatus  quoque  Sabine  cum  civitate  I[n]terampnensi  et  cum  arce 
Cesarum  et  terra  que  dicitur  Arnulphorum  cum  omnibus  civitatibus,  terris,  limit- 
tibus, terminis  et  confìnibus  integraliter  et  cum  omnibus  iuribus  et  iurisdictionibus 
eorumdem,  comitatus  quoque  Campanie  atque  Maritime  cum  omnibus  civitatibus, 
terris,  limittibus,  terminis  et  confìnibus  suis'  integraliter  et  cum  omnibus  iurisdictio- 
nibus et  iuribus  carumdem. 

Et  ex  habundanti  de  novo  et  ad  maiorem  cautelam  supradictas  omnes  terras 
atque  provincias  cum  omnibus  iuribus,  iurisdictionibus,  terminis,  limittibus  et  con- 
fìnibus earumdem  et  ius  ac  posessionem  et  proprietatem  ipsorum  cum  omni  pleni- 
tudine recognoscimus  iure  pienissimo  ad  ius  et  proprietatem  sancte  Romane  ecclesie 
spedare  ac  omnimode  pertinere,  ac  ipsas  omnes  terras  atque  provincias  de  novo 
avoamus,  innovamus  atque  concedimus,  quitamus  libere  et  dimittimus,  restituimus 
et  renunciamus.  Necnon  ad  omnem  scrupulum  removendum  et  ut  pax,  quies  atque 
tranquillitas  inter  ecclesiam  et  imperium  iugiter  vigeat  et  futuris  dante  Domino 
temporibus  feliciter  augeatur  et  omnis  contencionis  et  dissensionis  cuiuslibet  materia 
precludatur,  prout  melius  et  efficacius  fieri  et  intelligi  potest,  concedimus  ipsas, 
conferimus  et  donamus  de  novo.  Promittentes  et  obligantes  nos,  prout  plenius  et 
efficacius  possumus,  quod  nullo  unquam  tempore  occupabimus  vel  occupari,  quan- 
tum in  nobis  est,  permittemus  civitates,  loca,  castra,  terras  et  provincias  supradi- 
ctas vel  aliquam  ipsarum  vel  earum  partem,  nec  in  ipsis  vel  aliqua  ipsarum  vel 
earum  parte  iurisdictionem  aliquam  per  nos  vel  per  alium  geremus  vel  exercebimus, 
nec  iura  aliqua,  posessiones  vel  tenutas  habebimus  vel  possidebimus  in  eisdem  terris 
vel  provinciis  vel  aliqua  ipsarum  seu  parte  earum,  nec  oflìcium  aliquod  geremus 
per  nos  vel  per  alium  potestarie  vel  capitanie  seu  quocumque  nomine  censeatur  in 
ipsis  vel  aliqua  ipsarum  vel  earum  parte.  Et  quod  tanquam  princeps  catholicus, 
advocatus  et  defensor  sancte  Romane  ecclesie  iuvabimus  ipsam  sibique  asistemus 
contra  quoscumque  occupantes,  invadentes  vel  turbantes  provincias  ipsas,  civitates, 
loca,  castra  vel  terras  vel  aliquam  ipsarum  seu  earum  partem,  et  quoscumque  ino- 
bedientes  seu  rebelles  ecclesie,  precipue  in  provinciis,  civitatibus,  locis,  castris,  et  terris 
eisdem,  in  nullo  fovebimus  vel  manutenebimus  seu  per  quoscumque  foveri  vel  manu- 
teneri,  quantum  in  nobis  est,  permittemus,  sed  contra  ipsos  asistemus  auxiliis,  consiliis 
et  favoribus  oportunis  sancte  Romane  ecclesie  ac  Romanis  pontifìcibus  et  apostolice 
sedi,  quousque  rebelles  et  subditi  ad  plenam  reverenciam  et  obedienciam  reducantur. 

Promittimus  quoque  sanctam  Romanam  ecclesiam  et  ecclesias  alias  ac  liberta- 
tem  ecclesiasticam  et  bona,  iura,  prelatos  et  ministros  ipsarum  manutenere,  conser- 
vare ac  prò  viribus  defensare,  vassallos  quoque  Romane  ecclesie  contra  iusticiam 
non  offendere,  et  quod  devotos  [et]  fideles  ecclesie,  eciam  [in]  imperio  constitutos 
benigne  tractabimus  et  contra  iusticiam  non  opprimemus  neque  per  alium,  quan- 
tum in  nobis  est,  opprimi  permittemus,  sed  conservabimus  in  iuribus  et  iusticiis 
eorumdem. 


1  ^CHIVALM    um. 


a.  1310  Enrico  VII  di  Lussemburgo  e  Clemente  V  127 

Predicta  autem  omnia  et  singula  in  violabili  ter  observare  et  obscrvari  facere  et 
nullo  umquam  tempore  contravenire  iuravimus  ad  sancta  Dei  ewangelia  tacto  libro 
in  manibus  discreti  viri  Iohannis  de  Molans  scolastici  ecclesie  Tulliensis  vestri 
capellani  nomine  Romane  ecclesie  et  sedis  apostolicc  ac  vestro  et  de  vestro  man- 
dato specialiter  recipientis.  De  qua  eciam  receptione  tam  per  nostras  presentes 
quam  per  ipsius  recipientis  litteras  seu  instrumentum  publicum  piene  constat.  Et 
ad  predictorum  omnium  perpetuam  rei  memoriam  et  sancte  Romane  ecclesie  ac 
sedis  apostolicc  et  Romanorum  pontificum  securitatem  atque  cautelam  presentes  lit- 
teras regie  maiestatis  sigillo  munitas  fecimus  communiri.  Promittentes  et  obligantes 
nos  cum  omni  efficacia  et  effectu,  quod  post  imperialis  dyadematis  coronacionem 
susceptam  predicta  omnia  ratifìcabimus,  confirmabimus  et  recognoscemus  et  facie- 
mus  et  servabimus  atque  iurabimus,  et  de  supradictis  omnibus  infra  octo  dies 
nostras  patentes  dabimus  litteras  quadruplicatas  harum  seriem  continentes,  ad  per- 
petuam rei  memoriam  et  ad  securitatem  et  cautelam  vestras  et  successorum  vestro- 
rum  et  sancte  Romane  ecclesie  et  apostolicc  sedis  imperialis  maiestatis  typario 
communitas. 

Datum  Lausanne,  V.  Idus  Octobr.,  anno  Domini  millesimo  trecentesimo  decimo, 
regni  vero  nostri  anno  secundo. 

I  >a  Mommi.  Goni.  Histor.,  loc.  cit.  395-398  (n.  451,  collazionato  di  nuovo  l'autografo 
in  AA.  Ann.  I-XVIII  .12  (già  Ann.  I,  e.   VI,  n.  1)  nell'Archivio  segreto  Vaticano, 


2.  -  Iuramentum  Imperatoris. 

6  luglio  1312. 

Sanctissimo  in  Christo  patri  et  domino  suo  domino  Clementi  sacrosante  Romane 
ac  universalis  ecclesie  summo  pontifici  Henricus  divina  favente  clementia  Romano- 
rum  imperator  semper  augustus  cum  reverenda  debita  devota  pedum  oscula  bea- 
torum. 

Dudum  antequam  susceperimus  imperii  dyadema,  in  humilitatis  spiritu,  que  vir- 
tutum  comprobatur  origo,  sicut  sancte  matris  ecclesie  filius  nostre  devotionis  ac 
fidei  celum  vobis  et  ipsi  ecclesie  ferventi  desiderio  ostendere  cupientes,  reverenter 
in  manibus  discreti  viri  Iohannis  de  Molans  scolastici  Tullensis  capellani  vestri,  de 
mandato  per  vos  ei  facto  vestro,  ecclesie  predicte  et  sedis  apostolice  nomine  reci- 
pientis, sacrosanctis  euangeliis  corporaliter  per  nos  tactis  prestitimus  iuramentum, 
quod  tenor  litterarum  nostrarum  super  hoc  confectarum  nostro  regio  pendenti  muni- 
tarum  sigillo  continet,  seriose  promittentes  nosque  firmiter  obligantes  cum  omni 
efficatia  et  effectu,  quod  post  imperialis  dyadematis  a  nobis  coronationem  susce- 
ptam omnia  in  iuramento  et  litteris  contenta  predictis  ratifìcaremus,  confirmaremus, 
recognosceremus,  faceremus,  servaremus  atque  iuraremus  et  de  iis  omnibus  infra 
octo  dies  post  coronationem  huiusmodi  ad  perpetuam  rei  memoriam  ac  vestram  et 
successorum  vestrorum  et  ecclesie  ac  sedis  predictorum  securitatem  atque  cautelam 
vobis  patentes  quadruplicatas  imperialis  maiestatis  typario  communitas  concedere- 
mus  litteras  huiusmodi  litterarum  nostrarum  seriem  continentes,  que  talis  est: 

"  Sanctissimo  in  Christo  -  anno  secundo  ,,  (sopra  n.  1). 


128  Clemente   VI  e  Pietro  IV  d'Aragona  a.  1351 

Tanto  itaque  ferventius  ad  sanctitatem  vestram,  sanctam  Romanam  ecclesiam 
et  apostolicam  sedetti  zelo  fidei  et  devotionis  accensi,  quanto  sumus  amplius  per 
susceptionem  imperialis  dyadematis  divine  gratie  munere  sublimati,  omnia  in  iura- 
mento  et  litteris  contenta  predictis  ratifìcamus,  confirmamus,  recognoscimus  et  ea 
servabimus  et  etiam  faciemus  ac  predicta  omnia  et  singula  inviolabiliter  observare 
et  observari  facere  et  nullo  unquam  tempore  contravenire  de  novo  iuramus  ad 
sacrosancta  Dei  euangelia,  corporaliter  tacto  libro  in  manibus  venerabilium  domi- 
norum  miseratione  divina  Arnaldi  Sabinensis  apostolice  sedis  legati  et  fratris  Nicolai 
Ostiensis  et  Velletrensis  episcoporum,  nomine  Romane  ecclesie,  sedis  apostolice  ac 
vestro  et  de  mandato  vestro  specialiter  recipientium,  de  qua  receptione  tam  per 
nostras  presentes  quam  ipsorum  recipientium  litteras  piene  constat.  Et  ad  predi- 
ctorum  omnium  perpetuam  rei  memoriam  et  sancte  Romane  ecclesie  ac  sedis  apo- 
stolice et  Romanorum  pontificum  securitatem  atque  cautelam  presentes  litteras 
quadruplicatas,  tenore  predictarum  litterarum  nostrarum  in  eis  inserto,  imperialis 
maiestatis  typario  communitas  iuxta  promissionem  et  obligationem  nostras  predi- 
ctas  sanctitati  vestre  concessimus  et  eas  per  eosdem  venerabiles  dominos  Sabinen- 
sem  et  Ostiensem  episcopos  duximus  transmittendas. 

Dat.  Rome  apud  Sanctam  Sabinam,  II.  Non.  Iulii,  anno  Domini  millesimo  trecen- 
tesimo duodecimo,  regni  nostri  anno  quarto,  imperii  vero  nostri  anno  primo. 

Da  Monum.  Gemi.  Histor.,  loc.  cit.  Tomus  IV,  Pars  II  (Hannoverae  et  Lipsiae  1909-1911), 
ed.  I.  Schwalm  808s.  (n.  807),  collazionati  di  nuovo  i  quattro  autografi  in  AA.  Arni.  IX  Vili 
53-56  (già  Arm.  I,  e.   VI,  n.  2-5)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 

XXIII. 
ACCORDO  FRA  CLEMENTE  VI  E  PIETRO  IV  D'ARAGONA. 

24  settembre  1351. 

Sit  cunctis  notum,  quod  in  mei  notarii  et  testium  subscriptorum  praesentia  sere- 
nissimus  ac  magnificus  princeps  et  dominus  dominus  Petrus,  Dei  gratia  Rex  Ara- 
gonum,  Valentiae,  Majoricarum,  Sardiniae,  et  Corsicae,  comesque  Barchinoniae, 
Rossilionis,  et  Ceritaniae  attendens,  ut  dixit,  quod  super  controversia  exorta  '  inter 
dominum  Papam  ex  una  parte,  et  ipsum  dominum  Regem  ex  altera,  per  nonnullos 
reverendos  dominos  Cardinales  et  quosdam  de  Consilio  domini  Regis  praedicti  de 
voluntate  dicti  domini  Papae  et  ipsius  domini  Regis  fuisse2  tractata  et  concordata 
capitala,  quae  sequuntur.  Tangitur  retenta  deliberatione  domini  nostri,  quod  domi- 
nus Rex  Aragonum,  seu  ambiaxator  suus  ejus  nomine  et  cum  sufficienti  mandato 
promittet  quod  non  impediet  nec  impediri3  faciet,  seu  permittet  in  regno  et  terris 
sibi  subditis  jurisdictionem  ecclesiasticam,  ad  ecclesiam  de  jure  vel  consuetudine 
pertinentem,  quominus  libere  exerceatur  ibidem  per  judices  ecclesiasticos  compe- 
tentes,  nec  etiam  collectores  et  officiales  domini  Papae.  Item  quod  dictus  Rex  asse- 

1  Mansi,  contro  l'ed.  origin. ,:  «  controversiae  exortae  >. 
!  Sir!  anche  l'originale,  probabilmente  in  luogo  di  •  fuissent  ». 
R  iì  s  \i  di  ■.     .  impedir  • 


a.  1861  Clemente   VI  e  Pietro  TV  d'Aragona  129 

rens  quod  illa,  quae  facta  sunt  contra  collectorem  in  Perpiniano,  non  fuerunt  facta 
in  dicti  domini  nostri  vituperium  seu  contemptum,  humiliter  petet  absolutionis  bene- 
licium,  paratus  recipere  omnem  poenitentiam  imponendam  eidem.  De  absolutione 
vero  et  poenitentia  suorum  oflScialium  et  familiarium  fict  quod  dominus  Papa  duxerit 
ordinandum.  Item  quod  dominus  noster  ad  necessitates  regni  et  terrarum  ejusdem 
Regis,  praesertim  regni  Sardiniae  et  Corsicae,  quod  ab  ecclesia  Romana  tenet  '  in 
feudum,  gratiose  concedat,  quod  praelati  prò  se  et  subditis  suis,  ac  etiam  alii  viri 
ecclesiastici  dictorum  regni  et  terrarum  possint  eidem  Regi  de  aliquo  temporali 
subsidio  subvenire,  et  ratum  habeat  -  subsidium,  si  quod  sibi  per  ipsos  ad  certum 
tempus  jam  factum  est  vel  concessimi.  Item  quod  super  censu  prò  praeterito  tem- 
pore debito  ratione  dicti  regni  Sardiniae  et  Corsicae  concordatum  asseritur  cum  ; 
reverendo  patre  domino  Tusculano:  quam  concordiam  paratus  erit  Rex  praedictus, 
facto  super  hoc  sutììcienti  procuratorio,  inviolabiliter  observare.  Per  praedicta  autem 
non  intendit  dominus  noster,  quod  detrahatur  juri  suo  et  ecclesiae  Romanae,  seu 
Regis  praedicti.  Supplicatur  autem  prò  parte  dicti  Regis,  quod  prò  utilitate  eccle- 
siarum  et  consolatione  suorum  fidelium,  qui  propter  defectum  praelatorum  absen- 
tium  in  spiritualibus  incommoda  innumerabilia  et  animarum  pericula  patiuntur,  prae- 
latos  in  curia  existentes  dignetur  sanctitas  domini  nostri  ad  ecclesias  suas  remittere, 
et  eos  cogere  ad  faciendum  in  dictis  suis  ecclesiis  residentiam  personalem:  quodque 
de  praelaturis  et  beneficiis  ecclesiasticis  regni  et  terrarum  suarum  dignetur  personis 
idoneis  illarum  partium,  quod  summe  esset  gratuiti  regnicolis,  providere. 

Idcirco  dictus  dominus  Rex 4  de  fide,  industria,  et  legalitate  venerabilis  et  reli- 
giosi fratris  Hugonis  abbatis  monasterij  Rivipulli  '  ordinis  S.  Benedicti,  nobilis  viri 
Bernardi  de  Capraria,  et  Lupi  de  Correa  militum  camerarii  maioris,  "  Bernardi  de 
Ulzinellis  "  legum  doctoris  thesaurarii  consiliariorum  suorum  piene  confidens,  tenore 
bujus  publici  instrumenti  sponte  et  de  certa  scientia8  fecit,  constituit,  et  ordinavit 
certos  et  indubitatos  procuratores  suos  ac  nuncios  speciales  dictos  venerabilem  abba- 
tem  et  nobilem  Bernardum  de  Capraria,  Lupum  de  Gorrea,  et  Bernardum  de  Ulzi- 
nellis1 et  quemlibet  ipsorum  in  solidum,  ita  quod  occupantis  conditio  potior  non  existat, 
ad  promittendum  pio  ipso  domino  Rege  dicto  domino  summo  Pontifici,  seu  cui  ipse 
voluerit,  quod  idem  dominus  Rex  non  impediet,  seu  impediri  faciet  seu  permittet  in 
regno  et  terris  sibi  subditis  jurisdictioneni  ecclesiasticam,  ad  ecclesiam  de  jure  seu 
consuetudine  pertinentem,  quominus  (ut  praetangitur)  libere  exerceatur  ibidem  per 
judices  ecclesiasticos  competentes,  nec  etiam  collectores  et  officiales  domini  summi 
Pontificis  memorati:  et  etiam  ad  obtinendum  a  dicto  domino  summo  Pontifice,  vel 
alio  quocumque  ab  eo  potestatem  habente,  de  et  super  sententia  excommunicatio- 
nis,  si  quam  dictus  dominus  Rex  aut  officiales  vel  gentes  suae1'  ratione  eorum,  quae 

1  Oiig. :  «  tenctur  ■. 

-  Rato aldus:  •  habeant  •. 

R  WNALDtS  :       ;i  .. 

'  Raynaldus  ohi. 

■  Raynaldus:  •  Rumpulli  ». 

"  Raynaldus:  •  camerarii  minoris  militnm  •. 

'  Raynaldus:  «  Ulzimillis  ». 

4  Raynaldus:  tconscientia 

'•  Orig.:  «  sui  >. 


130 


Clemente  VI  e  Pietro  IV  d'Aragona  a-  1351 


facta  fuerunt  apud  Perpinianum  contra  Bernardum  de  Alanyano  '  collectorem  dicti 
domini  Papae,  incurrerunt,  absolutionis  beneficium  ad  cautelami  et  alias  et2  etiam  ad 
obtinendum  absolutionis  beneficium  ab  eodem  domino  Papa,  vel  alio  ab  eo  potestatem 
habente,  de  et  super  sententia  excommunicationis,  quam  dictus  dominus  Rex  prae- 
textu  cessatarum ''  solutionum  census  seu  tributi,  quod  sanctae  ecclesiae  annis  sin- 
gulis dare  tenetur  prò  dicto  Sardiniae  et  Corsicae  regno  incurrit  :  nec  non  ad  impe- 
trandum  et  obtinendum  a  dicto  domino  Papa  et  sacro  collegio  Cardinalium 
remissionem  et  gratiam  ejus,  quod  per  ipsum  dominum  Regem  debetur  ex  tributo 
jam  dicto,  seu  de4  parte  ejusdem  et  etiam  ad  faciendum  solutionem  et  solutiones  dicti 
tributi  et  prò  solvendo  eo,  quod  ad  solvendum  restat  ex  eodem  tributo,  dictum 
dominum  Regem  et  ejus  bona  efficaciter  obligandum,  et  super  eo  pacta,  promissio- 
nes,  et :'  obligationes  faciendum,  et  recipiendum  ab  eodem  domino  Papa  et  quibusvis 
aliis,  ab  ipso  potestatem  habentibus,  super  contentis  in  capitulis  memoratis:  et  nihi- 
lominus  ad  supplicandum  dicto  domino  Papae,  ut  contenta  in  dictis  capitulis  cum 
efficacia  exequatur,  dando  et  concedendo  eisdem  procuratoribus  suis,  et  cuilibet 
ipsorum  in  solidum  plenariam  potestatem  super  praedictis  omnibus  et  singulis 
eorumdem0  promissiones,  pacta,  conventiones,  et  obligationes  faciendi  et  recipiendi, 
et  inde  firmandi  et  recipiendi  publica  instrumenta  et  alia  rescripta  papalia  et  alias 
scripturas  praedictis  necessarias,  seu  etiam  opportunas:  et  absolutionum  beneficia 
obtinendi,  et  prò  solutione  dicti  tributi  seu  partis  ejusdem  dictum  dominum  Regem 
et  ejus  bona  obligandi:  nec  non  jurandi  in  animam  ipsius  domini  Regis  de  parendo 
mandatis  sanctae  matris  ecclesiae  ac  ipsius  domini  Papae  vel  deputandi  ab  eo:  et 
subeundi  super  praedictis  et  eorum  singulis  cujuslibet  alterius  generis  juramentum  : 
nihilominus  promittendi  et  jurandi  in  animam  ipsius  domini1  Regis,  quod  idem 
dominus  Rex  satisfactionem  et  poenitentiam  faciet  et  complebit,  quas  idem  dominus 
Papa,  vel  deputandus  ab  eo  ipsi  domino  Regi  duxerit  imponendas:  et  omnia  alia 
faciendi,  gerendi,  et  explicandi  in  et  super  praedictis,  quae  prò  obtentu  praedi- 
ctorum  et  singulorum  eorumdem  necessaria  fuerint  seu  etiam  opportuna,  etiam  si 
talia  essent  quae  mandatum  exigerent  speciale:  et  si  etiam  essent  majora  superius 
expressatis.  Et  promisit  idem  dominus  Rex  se  gratum  et  firmum  perpetuo  habiturum 
quaecumque  in  praedictis  et  circa  praedicta  per  dictos  procuratores  suos  vel  eorum 
quemlibet  acta,  gesta  fuerint,  seu  etiam  procurata,  et8  nullo  tempore  revocare. 
Et  idem  dominus  Rex  huic  instrumento  publico  suae  majestatis  sigillum  in  pendenti 
jussit  apponi  in  testimonium  praemissorum.  Actum  et  datum  Gerundae  vigesima 
quarta  die  mensis  septembris  anno  a  nativitate  Domini  MCCCLI.  Signum  Petri 
Dei  gratia  Regis  Aragonum,  Valentiae,  Majoricae,  Sardiniae  et  Corsicae,  comitisque 
barchinoniae,  Rossilionis,  et  Ceritaniae,  qui  haec  concessit  et  firmavit. 

Testes  huius  rey  sunt:  Matheus  Mercerij  miles  dicti  domini  Regis  consiliarius 


1  Raynai.dus:  cBertrandum  a.-  Alajano  < 

-'  Ed.  Manm  om. 

-  Raynaldds:  •  taxatarum  ». 

•  Raynaldds:  «  ex  ». 

■   Rays  II  DUS  Om. 

■■  Raynaldus:     singulis,  eorumdem 

r    R AYNAI 

a  ■ 


a.  1372  Pietro  IV  d'Aragona  ed  il  clero  larragonese  131 

ac  Maior  domus  illustris  domine  Alionora  Regine  Aragonum,  et   Matheus  Adriani 
eiusdem  domini  Regis  scriptor  secretarius. 

Signum  mei  Frani  isti  Fuxi  scriptoris  secretarli  dicti  domini  Regis,  et  auctoritate 
regia  notarii  publici  per  totam  terram  et  dominationem  ditti  domini  Regis,  qui  pre- 
dictis  internai,  eaque  de  ipsiu>  domini  Regis  mandato  scribi  feci,  cum  raso  et  aptato 
in  linea  Va  ubi  dicitur  "ecclesiastici,,1  et  in  IXa  ubi  legitur  "camerarii  maioris,,2  et  in 
XIIa  ubi  expressatur  "et  etiam  ab  obtinendum  absolutionis  „3  et  in  eadem  ubi  conti- 
netur  "  habente  „4  et  in  X\TIa  ubi  narratur  "  duxerit  imponendas  „6  et  clausi. 

Da  O.  Raynaldus,  Ann.  Eccl.  ad  a.  1351,  xxvi,  ed.  Mansi  VI,  Lucae  1750,  541  s.,  che 
toglie  dalla  collezione  dei  privilegi  della  Chiesa  Romana  di  Urbano  Fieschi  ed  om.  da 
"Testes,,  a  "clausi,,.  Fu  collazionato  l'originale  in  A  A.  Ann.  I-XVII1  463  uià  Arni.  II. 
e.  IV.  n.  27)  nell'Archivio  segreto  Vaticano,  dove  i  passi  indicati  dal  notaio  sono  tutti  cor- 
retti su  rasura. 


XXIV. 

ACCORDO  FRA  PIETRO  IV  D'ARAGONA  ED  IL  CLERO  TARRAGO- 
NESE,  ESTESO  DA  GIULIO  III  IL  20  MARZO  1551  AI  TERRITORII 
DI  MAIORCA,  MINORCA,  IVIZA  E  SARDEGNA. 

IO  ghigno  137 2. 

diarissimo  in  Christo  tilio  Carolo  Romanorum  Imperatori  semper  Augusto. 

Iulius  III. 

diarissime  in  Christo  fili  noster,  salutem  et  Apostolicam  benedictionem.  Exponi 
nobis0  nuper  fecit  Maiestas  Tua,  quod  alias  cum  super  correctione,  et  punitione  Cleri- 
corum  delinquentium  Principatus  Cathaloniae,  et  Comitatuum  Rossellonis,  et  Cerita- 
niae,  quorum  Tua  Maiestas  Princcps,  et  Comes  existit,  inter  Ecclesiasticas  et  secu- 
lares  Curias  dictorum  Principatus,  et  Comitatuum  diversae  contentiones,  et  lites 
exortac  fuissent,  B.  M.  Eleonora  Regina  Aragonum,  et  Bertrandus  Sanctae  Romanae 
Ecclesiae  Presbyter  Cardinalis  de  Comenga  nuncupatus,  tunc  in  partibus  illis  Sedis 
Apostolicae  Legatus  de  latere,  prò  sedandis  contentionibus,  et  litibus  praedictis,  ad 
infrascriptam  devenerunt  concordiam,  cuius  tenor  sequitur,  et  est  talis.  In  Christi 
nomine,  pateat  cunctis,  quod  inter  Illustrissimum  Dominum  Petrum  Dei  gratia  Regem 
Aragonum,  Valentiae,  Maj'oricarum,  Sardiniae,  et  Corsicae,  Comitemque  Barchi- 
nonae,  Rossellonis,  et  Ceritaniae,  ex  una  parte,  et  Reverendissimum  in  Christo  Patrem 
Dominum  Petrum  Divina  providentia  Tarraconae  Archyepiscopum  et  nonnullos  alios 
Praelatos,  et  Clerum  Provinciae  Tarraconae  ex  altera  quaestiones,  et  controversiae 


1  Pag.  129.  I.  s. 
-  Pag.  129,  1.  L'4. 
:  Pag.  130,  1.  2-Z. 
1  Pag.  13(1,  1,  1. 
»  Pag.  130,  1.  26. 
1  A>  ni    XL1  59  om. 


132  Pietro  IV  d'Aragona  ed  il  clero  tarragonese  a.  1372 


suscitatile  fuisscnt,  ratione  quorumdam  gravaminum,  quae  dicti  Archiepiscopus,  Prae- 
lati  et  Clerus  asserebant,  eis  per  dictum  Dominum  Regem,  et  Ofììciales  suos  fore 
illata,  quae  gravamina  in  seriptis  dicto  Domino  Regi  oblata  fuerunt  sub  hac  forma. 

Primo,  quod  Regia  Curia  inceperit  facere  processus  occupationis  temporalitatum 
contra  Praelatos  Vicen.  et  Gerunden.  Episcopos,  et  Abbatem  Sancti  Benedicti  de  Bagis, 
et  alios  quamplures,  contra  libertatem  Ecclesiae,  et  iustitiam,  sumpta  occasione,  quia 
l'raelati  nolunt  revocare  processus  Ecclesiasticos  contra  laycos  iustissime  factos. 

Secundo,  quod  facit  fieri  processus  pacis,  et  treguae  contra  Clericos,  etiam  in 
sacris  constitutos,  et  contra  Praelatos,  in  contemptum  S.  Matris  Ecclesiae,  et  Domini 
Nostri  Papae,  et  specialiter  contra  Dominum  Archiepiscopum  Tarraconen.  eo  quia 
denunciaverat  Vicecancellarium  Regium  incidisse  in  poenas  Sacrorum  Conciliorum 
Tarraconae,  contra  invasores,  et  usurpatores  iurisdictionis  dicti  Domini  Archiepi- 
scopi, et  suae  Ecclesiae  Tarraconae  aedictorum.  ' 

Tertio,  quia  facit  servare  processus  soni  emissi  contra  Clerum,  et  Castra,  et  loca 
corum,  sicut  contra  laycos,  et  ex  hoc  sequitur  introductum,2  quod  diruuntur  Castra, 
et  loca  Ecclesiarum,  contra  Deum,  et  iustitiam,  et  Ecclesiae  libertatem,  cum  Clerici, 
et  eorum  loca  non  sint  de  foro,  et  districtu  Judicum  secularium,  cum  etiam  non 
comprehendantur  sub  statutis  pacis,  et  treguae  et  soni  emissi,  nec  ad  ipsos  iure 
dictorum  statutorum  possit  fieri,  nec  debeat  extensio. 

Quarto,  quia  notorie  citantur  Praelati,  et  ipsorum  officiales  ad  instantiam  ali- 
quorum3  laycorum,  ut  compareant  in  audientia  Regia,  ubi  cominantur,  ut  revocent 
processus  Ecclesiasticos,  iuste,  et  rite  factos,  quod  nisi  fecerint,  contra  eos  proceditur, 
tanquam  contra  usurpantes  iurisdictionem,  et  Regalias  Regias,  et  ubi  dictam  revoca- 
tionem  processuum  obtinere  non  valent,  dieta  Curia  Regia  mandat  suis  litteris,  quod 
cum  sint  suspecti  Domino  Regi,  exeant  dicti  Praelati  et  Clerici,  seu  eorum  officiales 
infra  certuni  tempus  de  Regno,  alias  quod  contra  eos  ut  suspectos4  Domino  Regi 
procedatur  in  personis,  et  bonis,  quod  est  contra  ius  et  Ecclesiae  libertatem. 

Verum  cum  diete  partes  super  predictis  quam  plurimum  contendissent  et  non 
possent  super  eis  amicabiliter  convenire,  tandem  sanctissimus  ac  beatissimus  in 
Christo  pater  et  dominus  dominus  Gregorius  digna  Dei  providentia  papa  undecimus 
nunc  presidens,  ut  dictis  questionibus  et  controversiis  finis  amicabilis  poneretur,  sere- 
nissime domine  Eleonore  Regine  et  Comitisse  regnorum  et  comitatuum  predictorum 
et  Reverendo  in  Christo  patri  et  domino  Bertrando  Sancte  Romane  ecclesie  presbi- 
tero cardinali  apostolice  sedis  nuncio  per  suas  bullas  scripsit  in  hunc  modum. 

Gregorius  Episcopus  servus  servorum  Dei,  Charissimae  in  Christo  filiae  Eleonorae 
Reginae  Aragonum  111.  salutem  et  Apostolicam  benedictionem.  Paterna,  sicut  decuit, 
affectione  recepimus  litteras,  quas  misisti,  laetati  super  earum  serie,  qua  nobis  signi- 
ficasti super  concordia  inter  charissimum  in  Christo  filium  nostrum  Petrum  Ara- 
cviiium  Regem  111.  virum  tuum,  et  Praelatos  sui  Regni,  de  discordiis  inter  eos  super 

1  Arni.  XLI  59:  «  eo  quia  deliberaverat  Vicecancellarium  Regium  in  constitutione  s;icrurum  consiliorum  Tar- 
racune  edita  contra  invasores  et  usurpatores  iurisdictionis  dicti  domini  Archiepiscopi  et  sue  ecclesie  Tarracone 
incidisse  penas  ». 

-    imi.  xi.i  i9  ■     interdictum    : 

lini.    SII 

'  I>k  Vni.:     tanquam  suspecto     ci  ..iti.  «cum  sint      ut», 


a.  1372  Pietro  IV  d'Aragona  ed  il  eleni  tarragonese  133 

certis  libertatibus  ecclesiasticis  cxortis,  velie  laborare,  super  quo  tanto  potius  mereris 
commendari,  quanto  credimus  scripta  tua  ex  puriori  mentis  animo  proeessisse,  et  ideo 
Excellentiam  tuam  attente  rogamus,  quatenus  ul  Sion  filia  veritatis  eircumambita 
virtutibus,  '  quibus  te  Dominus  insignivit,  Regios  perficiens  actus,  in  bonum,  prout 
laudabiliter  inchoasti,  ad  huiusmodi  concordiam  peragendam,  sic  prout  piene  confidi- 
mus,  studia  tuae  benignitatis  impendas,  ac  opem  des,  et  operam  efficaces,  quod  iura 
Ecclesiarum,  et  Ecclesiasticarum  personarum  serventur  illaesa,  nosque  devotionem 
tuam  dignis  in  Domino  laudibus  attollamus,  in  hoc  enim  Deo  gratum  praestabis  2 
obsequium,  et  exinde  magnificentius  exaltabitur  in  gentibus  nomen  tuum.  Datum 
Avinione  quinto  kalendas  Decembris,  Pontificatus  nostri  anno  primo. 

Gregorius  Episcopus3  scrvus  servorum  Dei,  dilecto  filio  Bertrando  Sanctac  Roma- 
nae  Ecclesiae  Presbytero  Cardinali,  Apostolicae  Sedis  Nuncio,  salutem,  et  Apostolicam 
benedictionem.  Charissimae  in  Christo  filiae  Eleonorae  Reginae  Aragonum  111.  scri- 
bimus,  prout  contine!  cedula4  presentibus  interclusa,  et  ideo  circumspectionem  tuam 
attente  rogamus,  tibi  nihilominus  per  Apostolica  scripta  mandantes,  quatenus  in 
praemissis,  super  quibus  scribimus  specialiter,  cooperatore  existens,  prò  concordia 
ipsa  fienda,  servata  tamen  semper  libertate  Ecclesiastica,  opem  des,  et  operam 
efficaces.  Datum  Avinione  quinto'1  kalendas  Decembris,  Pontificatus  nostri  anno 
primo. 

Idcirco  prefati  domini  Regina  et  Cardinalis  auctoritate  dictarum  bullarum  circa 
concordiam  inter  dictas  partes  prò  predictis  peragendam  sedulo  intendentes,  habito 
super  hiis  semel  et  pluries  diligenti  colloquio  et  tractatu  cum  dicto  domino  rege  et 
nonnullis  personis,  doctoribus  et  aliis  in  iure  peritis  et  aliis  etiam  consiliariis  suis 
prò  parte  sua  et  dicto  domino  Rmo  archiepiscopo  Tarracone  et  Reverendo  domino 
Romeo  Illerdensi  Episcopo  et  honorabilibus  et  discretis  viris  Guillermo  de  Cumbis 
preposito  ecclesie  Tarracone,  Francisco  Botella  priore  monasterii  sancte  Eulalie  de 
Campo  Barchinone,  Ioanne  Dortoneda  decretorum  doctore  decano  Tarracone  et 
Raymundo  Ceruera  decretorum  doctore  decano  Urgelli  ac  Francisco  Sala  decre- 
torum doctore  canonico  ecclesie  Barchinone  procuratoribus  aliorumque  prelatorum 
et  cleri7  diete  provincie  Tarracone  infrascriptis  et  cum  aliis  etiam  nomine  ipsorum 
prelatorum  et  cleri,  capitula  infrascripta  ordinarunt  inhierunt  et  concordarunt  que 
presenti  die  ad  hoc  per  eas8  dictis  partibus  assignata  publicarunt  seu  legi  et  publi- 
cari  fecerunt  ac  mandarunt  per  certum  tunc  notarium  presentibus  dictis  partibus 
prout  inferius  continetur  in  forma  sequenti. 

In  Dei  nomine  amen.  Super  praetensis  quatuor  gravaminibus,  quae  Reverendus 
Pater  Dominus  Archiepiscopus  Tarraconae  et  nonnulli  alii  Praelati,  et  Clerus  Pro- 
vinciae  Tarraconae  petierunt  revocari  per  dominum  Regem  post  nonnullos9  anfra- 

'  Db  Vico:  •  ut  Sion,  filia  ventate  circumhabita,  virtutis,  ■. 

-  Ann.  XLI  59:  «  prestabitis  •. 

'  Ann.  XLI  59  e  De  Vico  om. 

'  Bali'ze:  •constai  scedula  •. 

■  Ann.  XLI  39 :  «  scribimus  spcctatus  cooperator  >.  Baluze:   ■  scribimus,  paratus  'et  operator  •. 

6  Baluze  :  «  quarto  ». 

7  Ann.  XLI  59:  «  cleris  »  :  forse  andrà  corretto:  •  procuraloribusquc  aliorum     eie. 
»  Sic! 

:i  Bali/f  e  Di'   \*iìo:   <multos». 


134  Pietro  IV  d'Aragona  ed  il  clero  tarragonese  a.  1372 

ctus  ventum  est  per  Dominam  Reginam  Aragonum,  et  Dominum  Cardinalem  Con- 
venarum  '  ad  concordiam  infrascriptam. 

Et  in  primis  super  processu  soni  emissi,  de  cuius  effectu  et  extensione  conque- 
runtur-  Praelati,  quod  per  ipsum  derogatili'  ecclesiasticae  libertari,  concordatum  est 
et  declaratum3  per  dictos  Dominam  Reginam,  et  Dominum  Cardinalem,  quod  Domi- 
nus Rex  declaret,4  quod  per  dictum  proeessum,  qui  prò  generali  iurisdictione  sua, 
quam  pio  malefactoribus  prosequendis5  fragrante  crimine  habet,  et  semper  habuit 
in  omnibus  Castris,  et  Villis  sub  sui'1  Principatu  constitutis,  cuiuscumque  soli7  exi- 
stant,8  aliquam  iurisdictionem  non  exerceat  dictus  Dom.  Rex  in  quoscumque  Clericos 
licet  malefactores  ;  Immo  si  malefactor  virtute  processus  praedicti  comprehensus, 
Clericus  reperiatur,  quod  remittendus  sit  suo'1  Ecclesiastico  Judici,  iuxta  canonicas 
sanctiones,  quas  praefatus  Dominus  Rex  dicto  casu  vult  inviolabiliter  observari,  et 
remanere  illaesas.  Concordato  insuper  per  dictos  Dominam  Reginam,  et  Dominum 
Cardinalem,  quod  Praelatis,  vel  aliis  personis  Ecclesiasticis,  vel  eorum  ofncialibus, 
non  impedientibus,  seu  non  resistentibus  exercitio  dictae  Regiae  generalis9  iurisdi- 
ctionis,  prò  dictis10  malefactoribus  prosequendis,5  quod  praefatus  Dominus  Rex,  vel 
officiales  sui,  non  possint,  nec  praesumant  sub  praetextu  dicti  processus  damnificare, 
vel  vastare  Castra,  et  bona  dictorum  Praelatorum,  vel  personarum  Ecclesiasticarum, 
quinimo  Dominus  Rex  contrafacientes  puniet,  prout  iura  et  etiam  constitutiones 
super  dicto  processu  editae  postulant,  et  requirunt. 

Super  processu  vero  pacis,  et  treguae,  de  quo,  seu  cuius  extensione  dictus 
Dominus  Archiepiscopus,  et  Praelati  conqueruntur,  concordatum  est  per  dictos 
Dominam  Reginam,  et  Dominum  Cardinalem,  quod  licet  secundum  formam  consti- 
tutionum  u  expresse  Clerici,  et  personae  Ecclesiasticae  teneantur  ad  observandam 
formam  pacis,  et  treguae,  maxime  in  constitutione  Domini  Alphonsi  Primi,  quae 
incipit,  Divinar utn,  etc.  secundum  quam  non  servantes  sunt12  eiecti  ab  ipsa  constitu- 
tione a  pace13  et  tregua,  quae  constitutio  fuit  edita14  cumeonsensu  Archiepiscopi  Tar- 
raconae,  Apostolicae  Sedis  Legati,  et  suffraganeorum  suorum,  prout  ex  eius  lectura 
patet,  concordatum  est,  quod  declaretur  per  Dominum  Regem,  quod  non  est,  nec  fuit 
intentio  Domini  Regis,  quod  ex  dictis  processibus  presbyteri,  vel  Clerici  soluti9  pos- 
sint15 trahi  ad  judicium16  Vicarii,  seu  alterius  Judicis  secularis,  sed  solum  moneri, 
non  tamen  iudicialiter  ad  observantiam  formae  pacis,  et  si  moniti  veniant,  et  pignora 

1  i  h    Vico  om. 

•  De  Vico  :  «  de  quo  conqueruntur  . . 

Di    Vico  om.  -et  declaratum  ».  Baluze:  ■  deliberatum    . 
4  Df  Vico:  « declarat  •. 

*  Baluzk  :  «  persequendis  ». 
"  De  Vico:   ■  suo  ». 

i,  ni.  XL1  ì9  •   Di    Vico  om. 

Dovrebbi    icguin    un  «  lii  »  o  qualchi   cosa  di  simile. 
'In    \ 

'"  D  praedictis  ». 

u  Di    Vico:  »  consti tutionis  ». 
i    Hi    Vico:  «  sint  ». 

li"»i    XL1  59    »  constitutione  et  pace  et  treugi     ;  De  Vi nstil  utione    pace  ». 

h  Di-  V«  'i    •  est  edii 

"  Bai  i  zi 

"  Di  Vii  o     ■  ludicem  ». 


a.  1372  Pietro  IV  d'Aragona  ed  il  clero  tarragonest  135 


ponant  in  posse  Vicarii,  tanquam  sequestri  '  utriusque  partis,  seu  mediae  personae, 
cognitio  quaerelae  factae  contra  Clericum,  nec  civiliter,  nec  criminaliter  poterit,  neque 
potest  per  Vicarium,  vel  alium  Ofticialem  Regium  expediri;  sed  ad  suum  Judicem 
remitti  secundum  Canonicas  sanctiones.  De  pignorihus  vero  restituendis,  vel  distra- 
hendis,  fiat,  prout  per  Judicem  Ecclesiasticum  fuerit  declaratum.  Si  vero  Clericus 
monitus  non  haberet  pignora  tenentia,  et  iuraret  in  posse  Judicis  Ecclesiastici,  vel 
Vicarii  de  licentia  sui  Ordinarii,  quod  non  posset  invenire-  pignora  tenentia,  eo3  casti 
ipso  Clerico  se  ponente  capto  in  posse  Judicis  sui,  et  cauto  '  de  stando  iuri,  et  indi 
catum  solvendo, B  cum  suis  clausulis  universis"  in  posse  sui  Iudicis,  ab  inveniendo  7 
pignora  sit  liberatus.  Concordatimi  est 8  insuper  per  praedictos  Dominam  Reginam, 
et  dominum  Cardinalem,  quod  si  dictus  Clericus,  vel  alia  persona  Ecclesiastica,  non 
vult  servare  formam  pacis,  quod  Vicarius,  vel  Judex  temporalis,  ob  hoc  non  possit 
eum  in  persona,  vel  in  bonis  punire;  vel  alias  offendere  quoquo  modo;  sed  solum 
succedit  prò  contumacia  provisio9  constitutionis  videlicet  quae  propter  hoc  quia 
monitus  formam  Constitutionis  non  servat,  habet  ipsum  extra  pacem,  sic  scilicet, 
quod  damna,  si  forsan  ei  darcntur,  non  posset  petere  emendar),  secundum  formam 
et  privilegium10  pacis.  Iura11  tamen  sibi12  competentia  de  iure  Canonico,  vel  civili, 
vel  alias  ex13  Ecclesiastica  libertate  illa  sibi  remanent14  illibata,  et  super  illis15  dictis 
Clericis,1'5  licet  existentibus  extra  formam  pacis,  iustitiam  facere  tenebitur,  et  faciet, 
dieta  eiectione17  in  aliquo  non  obstante. 

Super  eo  vero,  quod  conqueruntur,18  quod  ficta  suspicione,  Praelati,  et  personae 
ecclesiasticae  eiiciuntur,19  seu  banniuntur  de  Regno,  concordatum  est,  quod  illud  (si 
unquam  factum  est)  male  factum  est  cum  evidenter  sit  contra  Ecclesiasticam  liberta- 
tem;  et  est  declaratum,  quod  Dominus  Rex  declaret,-0  quod  in  posterum  numquam  fiat. 

Super  eo  vero,  quod  conqueruntur  de  temporalitatibus  occupandis  etc.21  concor- 
datum est,  quod  Dominus  Rex  declaret, 2"  quod  Praelatis,  vel  aliis  personis  Eccle- 
siasticis  facientibus  processus  Ecclesiasticos  in  casibus"  pertinentibus  ad  eos  de  con- 

1  Dk  Vico  :  «sceresti  ■. 

2  Baluze:     tornare»;  cosi  era  anche,  come  prima  lezione,  in  Arm    XLI 59   De  \'ico  :     possii    . 

3  Baluze:      ci  .. 

*  Baluze  :      iurante    :  cesi  aveva,  come  prima  lezione,  anche  Arm.  XLI  59. 

'•  Arni.  XI. I  59  e  Bai  ivi  :  «  solvi  « ,  nel  primo  però  è  corretto  in     solvendo    . 

■  Baluze  om. 

7  Baluze:  «tornando  »  ;  cosi  era  anche,  come  prima  lezione,  in  Arni.  XI.  I    <9 

*  Arm.  XLI  59  e  Balu/e  :  •  Concordato». 
'  Baluze  om. 

*-'  De  Vico:      formam  privilegii  •. 

11  De  Vico  :  «  [usta  • 

u  Dl  Vico  om. 

13  De  Vico  om. 

"  De  Vico:   «  libertale  sibi  remanente  >. 

11  De  Vico  :  «  ipsis  » . 

w  Baluze:  «  eeelesiasticis  » 

"  De  Vico:    «  obiectione  ». 

a  Ann.  XLI  59  e  De  Vico:  •  conqueritnr  >, 

'*  De  Vico:      quod  facta  sospensione,  Praelati  et  aliae  personae  eiiciuntur». 

«  Ann.  XLI  59  e  De  Vico:  «  declarat  >. 

31  Arm.  XLI 59  e  De  Vico  om. 

M  De  Vico:  «causisi. 


136  Pietro  IV  d'Aragona  ed  il  elevo  tarragonese  a.  1372 

suetudine,  vel  de  iure,  non  possit  de  iustitia  vel  iniustitia  se  intromittere  processuum 
praedictorum,  nec  eos  ;id  eorundem  revocationem  per  occupationem  témporalitatum, 
vel  alia  remedia  compellere  quovis  modo. 

Ubi  vero  evidenter,  vel  notorie  iurisdictio  Regia  per  Praelatos  impeditur,  qui 
per  processus  suos  iurisdictionem  impediunt,  vel  occupant  temporalem,  tunc  non 
debent  mirari  Praelati,  si  per  exercitium  suae  temporalitatis,1  quam  universaliter 
habet  ■'  in  universis  tetnporalitatibus  Regni  sui,  ad  defensionem  sui  iuris  notorii  adhi- 
bet3  remedia,  dudum  a  suis  antecessoribus  assuefa. 

Ubi  vero  super  hoc,  an  pertineat  notorie,  de  consuetudine,  vel  de  iure,  ad  Eccle- 
siali!, vel  ad  Regem  iurisdictio, 4  super  qua  fiunt  '  processus,  dubitatur,  tuncG  concorda 
tum  est,  quod  communes  personae  eligantur,  videlicet  una  prò  parte  Regis,  et  alia  prò 
parte  Ecclesiae,  quae  ambae  dictum  dubium  decidere  teneantur  et  sub  iuramento  infra 
tres  menses,  bona  fide,  dolo,  et  fraude  cessantibus,  providere.  Quodsi7  dictae  personae 
infra  dictos  tres  menses,  dictum  dubium  non  potuerint,  vel  noluerint  decidere, s  tertium 
eligere  teneantur,  qui  cum  ambobus,  vel  eorum  altero  infra  mensem  dictum  dubium 
decidat,  et  eius  decisioni  pareatur,  sub  poena  quingentorum  marabutinorum,  interim 
vero  processus,  qui  facti  fuerint  absque  cuiuscunque ,J  partis  praeiudicio  suspendan- 
tur,  et  si  facti  non  fuerint,  non  fìant,  quousque  dictum  dubium  fuerit10  terminatum. 

Cum  autem,  sicut  eadem  expositio  subiungebat,  inter  Ecclesiasticas,  et  seculares 
Curias  Maioricenses,  Minoricenses,  Juicenses  et  Sardiniae  Insularum,  quarum  dieta 
MaiestasTua,  ratione  Regni  Aragonum,  cuius  Rex  Catholicus  existis,  Dominusin  tem- 
poralibus  existit, n  super  correctione,  et  punitione  Clericorum  delinquentium,  similes 
quotidie  exoriantur  discordiae,  et  dissensiones,  et  ob  id  adeo  Clericorum  Insularum 
huiusmodi  delinquendi  inoleverit  audacia,  ut  illi  nedum  horrenda  perpetrare  audeant 
scelera,  verum  etiam  aliis  perpetrandi  occasionem  praebeant,  ex  quo  quam  plurima 
proveniunt  damna,  et  scandala,  quae  Insularum  praedictarum  tranquillum  pertur- 
bant  statum,  verum  si  per  ipsam  concordiam  disposita,  prout  in  eisdem  Principatu, 
et  Comitatu,  ac  Aragonum  Regno,  hactenus  observata  existit,1-'  in  eisdem  observa- 
rentur  Insulis,  profecto  scandalis  praemissis  obviaretur,  quare  eadem  Maiestas  Tua, 
Nobis  humiliter  supplicari  fecit,  quatenus  tranquillo  statui  Insularum  huiusmodi,  ac 
alias  in  praemissis  '3  oportune  providere  de  benignitate  Apostolica  dignaremur.  Nos 
igitur  eiusdem  Maiestatis  Tuae  votis  annuere  volentes,  huiusmodi  supplicationibus 
inclinati,  per  praesentes  statuimus,  et  ordinamus  quod   omnia   et   singula  in  dieta 


I  Baliize:      superiori  tatis  >. 

li  in.  XI.l  5<)  i-  De  Vico:  «  habent    . 

Aiiii.  XI.l  59   correzione  ili  seconda  mano)  e  De  Vico:     adhibent». 
'  De  Vico:     ad  Regiam  iurisdictionem    . 
>  De  Vico:      ih     .  Baluze     •  fuerit    . 

Di    V,..     ni..  Balozi   Dm.     dubitatur». 
;  De  Vico:      teneantur   bona  fide   suo   iuramento   infra   tres   menses,   dolo,    ci    fraude   cessantibus,   Quods 
Baluze:     cessantibus.  Proviso  <juod  si   . 

»  Arm.  XLI  59  e  Baluze  ;  ■  terminare    . 
iniuscuiusqUe  >. 
1 1     Vico    ■  non  fuerit  >. 
il  Di    Vico  om. 

uni    . 

II  De  Vii  o:      in  primis  ». 


a.  1375  Gregorio  XI  ed  Edoardo  111  d'Inghilterra  137 

concordia  contenta,  et  in1  dictos  Clericos  delinquentes  contentionem  iurisdictionis 
inter  Ecclesiasticos,  et  seculares  Curìas  Insularum  praedictarum,-' eorumque  Offi- 
ciales,  prout  in  dictis  Principatu,  et  Comitatibus,  et  aliis  Regni  Aragonum  huius- 
modi  partihus:J  observantur  observentur,  et  observari  debeant  in  omnibus,  ac  per 
omnia,  perinde,  ac  si  dieta  concordia  inter  Curias  Insularum  illarumque  Ofticiales 
huiusmodi  inita,  et  facta  ipsaeque  Insulae  in  dieta  concordia  specialiter,  et  expresse 
nominatae  fuissent  in  contrarium  facientibus  non  obstantibus  quibuscumque. 

Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum  sub  Annido  Piscatoris  die  20  Martii  M.  D.  LI. 
Pontificatus  Nostri  anno  secundo. 4 

Dalla  minuta  del  breve  di  Giulio  III  in  Ann.  XLI  59;  I.  246-252  (n.°  148)  nell'Archivio 
segreto  Vaticano,  ma  usando  la  stampa,  che  dà  il  documento  in  pozzi  staccati  e  senza  ordine 
e  in  cui  mancano  i  capoversi  e  Veruni  cum  diete»  e  «  Idcireo  prelati  domini»,  lattane  da 
Fr.  De  Vico,  Libro  segmido  de  las  leycs  y  pragmatica*  reale*  del  Reyno  de  Sanie  /la, 
Sasser  s.  a.,  313-315  e  323  s.,' introducendo  però  nel  testo  numerose  correzioni,  che  non  parve 
utile  rilevare  sempre.  La  lettera  di  Gregorio  XI  al  cardinale  Bertrando  e  il  testo  della  con- 
venzione anche  in  St.  Baluzius,  Concilia  Galliae  Narbonensis,  Parisiis  lob8,  App.  185-190 
n.  XLII1\  dal  quale,  oltre  a  varie  lezioni,  fu  desunta  la  data  del  patto  primitivo  ricavata 
dall'  istrumento  redattone.  De  Vico  314,  lo  pone  invece  al  21  di  luglio  del  1373,  ma  una 
prammatica  di  re  .Martino  del  28  marzo  1409,  presso  il  medesimo  De  Vico  316,  parla  della 
concordia  «contenta  in  quodam  publico  instrumento  inde  coniecto  Barchinonae  11.  die  lunii 
anno  a  Nativitate  Domini  1372».  L'11  giugno  1372  è  dato  anche  da  V.  de  la  Fuente, 
Historia  eclesidstica  de  Espana  IV-,  Madrid  1873,  409. 


XXV. 

COMPOSIZIONE 
FRA  GREGORIO  XI  ED  EDOARDO  III  D'INGHILTERRA.5 

Bullae  Gregorii  XI.  Papae,  de  composi/ione ,  inter  Regeni  et  Papali/, 
per  Nuncios  ex  utraque  parte,  concordata. 

1  settembre  1375. 

Gregorius  episcopus,  servus  servorum  Dei,  ad  luturam  rei  memoriam. 

Eximiae  devotionis  sinceritas,  quam,  carissimus  in  Christo  filius  noster,  Edwardus 
Rex  Angliae  illustris,  ad  nos  et  Romanam  ecclesiam  gerere  comprobatur,  sublimis 
quoque  ejus  Status  eminentia,  necnon  etiam  specialis  benivolentiae  plenitudo,  quam 
ad  dilectos  filios  clerum  Angliae,  infra  nostra  recumbentes  praecordia,  gerimus,  nos 

1  Ai  ,ii.  XLI  59  <>m.     et  in    .  Tanto  qui  i  no  in   Di    Viro  il  testo  lascia  in  questo  punto  a  desiderare. 

-  Arni.  XLI  59:     inter  ecclesiasticos  el  seculatf  s  iudices  predictarum  ».  » 

3  De  Vico  :     praesentibus  ■  ! 

1  Di  Vico  add.  ■  Roma  Amuseus  .  evidentemente  in  luogo  di  Rom.  Amaseus  .  In  lini.  XLI  59  si  Legge: 
<  Stantibus  n.irr.it's  videtur  posse  concedi     colla  arma  autografa  del  card.  M.  Crescerai. 

»  Dopo  lunghe  trattative,  nelle  quali  Gregorio  XI  ebbe  oo  porre  la  sua   volontà  super  certis  arti- 

cuKs,  ìhs patrona/US,  regaliam  el  quedam  .ilm  una  ccclesiarnm  regni  Anglie concernentibus (presso  O.  Raynaldus. 


138  Gregorio  XI  ed  Edoardo  111  d 'Inghilterra  a.  1375 


inducunt  ut  ipsos  Regem  atque  clerum,  et  illos  praesertim  ex  hujusmodi  clero,  qui 
eidem  Regi  specialis  studio  devotionis  et  fidelitatis  adhaerent,  favoribus  et  gratiis, 
illis  maxime  quae  conscientiae  pacem  et  animarum  salutem  respiciunt,  muniamus. 

Cum  itaque,  sicut  accepimus,  in  regno  Angliae  sint  quamplures  clerici,  qui 
ex  praesentatione  seu  collatione  dicti  Regis,  prout  ad  se  pertinere  dicebat,  digni- 
tates,  parsonatus,  officia,  canonicatus,  et  praebendas,  et  alia  beneficia  ecclesiastica, 
cum  cura,  et  sine  cura,  infra  regnum  dictum  pacifice  possident  de  praesenti; 

Nos,  ne  dicti  clerici,  super  hujusmodi  dignitatibus,  parsonatibus,  ofticiis,  canoni- 
catibus,  et  praebendis,  ac  beneficiis  ipsis,  possint  imposterum  molestari,  providere 
volentes; 

Praedicta  omnia  dignitates,  parsonatus,  officia,  canonicatus,  et  praebendas,  et  alia 
beneficia,  praemissis  clericis,  sic  ea,  ut  praefertur,  obtinentibus,  dumtamen  tempore, 
quo  illa  fuerint  assecuti,  ydonei  et  habiles  essent  ad  ea  obtinenda,  etiam  si  sint  dispo- 
sitioni  apostolicae  quomodolibet  reservata,  et  etiam  si  inter  aliquos,  ex  hujusmodi 
pacifice  possidentibus,  et  eorum  adversarios,  jam  defunctos,  fuerit  alias  in  palatio 
apostolico  litigatum,  auctoritate  apostolica  confirmamus; 

Eos,  si  propter  illicitam  detentionem  eorumdem  inhabilitatem  incurrerant,  habi 
litando; 

Et  eos  dictorum  dignitatum,  parsonatuum,  officiorum,  canonicatuum,  et  praeben- 
darum,  et  aliorum  beneficiorum  possessione  pacifica,  quam  nunc  obtinent,  gaudere 
volumus  et  etiam  ordinamus; 

Intendentes  eorum  singulis,  si  a  nobis  petierint,  super  illis  speciales  confirmationes 
seu  provisiones  novas  concedere,  prout  eis  utilius  fuerit,  et  magis  videbitur  expedire; 

Non  obstantibus  quibuscumque  constitutionibus  apostolicis,  necnon  statutis  et  con- 
suetudinibus  ecclesiarum  et  locorum,  in  quibus  hujusmodi  beneficia  seu  aliqua  ex 
eis  consistunt,  contrariis,  juramento,  confirmatione  apostolica,  vel  quacumque  alia 
firmitate  vallatis,  etiam  si  de  illis,  et  totis  eorum  tenoribus,  esset  praesentibus  spe- 
cialis et  expressa  mentio  facienda. 

Nulli  ergo  omnino  homini  liceat  hanc  paginam  nostrae  confirmationis,  habili- 
tationis,  voluntatis,  et  ordinationis  infringere,  vel  ei,  ausu  temerario,  contraire; 

Si  quis  autem  hoc  attemptare  praesumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei, 
et  beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus,  se  noverit  incursurum. 

Data  apud  Villam  Novam  Avinionensis  dioecesis,  kal.  Septembris,  pontificatus 
nostri  anno  quinto. 


Gregorius  episcopus,  servus  servorum  Dei,  ad  futuram  rei  memoriam. 

Provida  sedis  apostolicae  benignitas,  quietem  et  pacem  subditorum  perquirens, 
ad  ea  libenter  intendit,  per  quae  dispendia  litium,  inter  personas  ecclesiasticas, 
valeant  evitari. 

Ami.  Eni.  ad  .1.  ITI,  xxi,  «1.  Mansi  VII,  Lucae  175'-'.  258  s.  e  1.  Loserth,  Studien  .-.iti  Kirchetipolitik  Englands 
mi  14.  Jalirhundert  I,  120-122  in  Sitaungsberichte  dei  kaiser l.  Akademie  der  Wissensch.,  philos.-histor.  CI;.-  i  la 
Wien  1897  l  Abh.  <, .  pn  iso  w.  n.  Hi  iss  and  l.  \.  Twemlow,  Papal Letters voi.  IV  [Calendar  of  entries  in  the 
Papal  Registers  relatitig  lo  Greal  Britain  and  Treland],  London  1902.  111  s.,  201  s.,  203,  218  s.,  uhi,  127,  i  registi  .li 
lettere  del  Papa  in  proposito),  nel  congresso  di  Bruges  non  si  inninh,  i  un  accordo  parziale  consacrato  poi  da  qm^tc 
sri  bolle,  di  cui  non  ho  trovalo  copia  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


1375  Gregorio  XI  ed  Edoardo  III  d'Inghilterre^  13y 


Cum  itaque,  sicut  accepimus,  inter  nonnullos,  quorum  aliqui  sanctae  Romanae 
ecclesiae  cardinales  existunt,  et  certos  alios,  super  diversis  canonicatibus,  et  prae- 
bendis,  parochialibus  ecclesiis,  et  aliis  beneficiis  ecclesiasticis,  in  regno  Angliae  con- 
sistentibus,  in  Romana  curia  lis  pendeat  de  praesenti,  videlicet,  inter  venerabilem 
fratrem  nostrum  Egidium  episcopum  Tusculan',  et  dilectum  lìlium  Ricardum  de 
Ravenshere,  qui  se  gerit  prò  arcidiacono  Lincoln',  super  archidiaconatu  Licoln',  et 
inter  venerabilem  fratrem  nostrum  Petrum  episcopum  Porticensem,  et  dilectum  filium 
Henricum  Wakefeld,  qui  se  gerit  pio  canonico  Sarisbiriensi,  super  canonicatu  et 
praebenda  ecclesiae  Sarisbiriensis; 

Et  inter  dilectum  filium  nostrum  Petrum  Sancti  Eustachii  diaconum  cardinalem, 
et  dilectum  filium  Ricardum  de  Raveinshire,  qui  se  gerit  prò  canonico  Eboraccnsi 
super  canonicatu  et  praebenda  ecclesiae  Eboracensis; 

Et  inter  ipsum  Petrum  cardinalem,  et  dilectum  filium  Wilhermum  BorstaU,  qui 
se  gerit  prò  rectore  parochialis  ecclesiae  de  Hoghton,  Dunelmensi  dioecese,  super 
eadem  parochiali  ecclesia  de  Hoghton; 

Et  inter,  dilectos  filios,  Hugonem  Arlam,  in  Romana  curia  procuratorem,  et 
loh.innem  de  Scleford,  qui  se  gerit  prò  canonico  ecclesiae  de  Ripon,  Eboracensi 
dioecese,  super  canonicatu  et  praebenda  ipsius  ecclesiae  de  Ripon; 

Et  inter,  dilectos  filios,  Hugonem  Peregrini,  canonicum  Petragoricensem,  et 
Ricardum  Vouter,  qui  se  gerit  prò  thesaurario  ecclesiae  Lichfeldensis,  super  thesau- 
raria  ejusdem  ecclesiae  Lichfeldensis; 

Et  inter  Hugonem  Peregrini  praedictum,  et  Johannem  Fordham,  qui  se  gerit  prò 
canonico  Lincolniensi,  super  praebenda  ecclesiae  Lincolniensis; 

Et  inter  Johannem  de  Prowhu  de  Pedemontium  clericum  Taurinensis  dioecesis, 
et  Thomam  de  Ergrave,  qui  se  gerit  prò  canonico  ccclesiae  de  Howden,  dictae 
Eboracensis  dioecesis,  super  canonicatu  et  praebenda  ejusdem  ecclesiae  de  Howden; 

Et  inter  Johannem  de  Prowhu  de  Pedemontium  praedictum,  et  Ricardum  de 
Veverley,  qui  se  gerit  prò  canonico  Lincolniensi,  super  canonicatu  et  praebenda  eccle- 
siae Lincolniensis; 

Et  inter  Ricardum  Neuton  clericum  Lincolniensis  dioecesis,  et  Walterum  Malet, 
qui  se  gerit  prò  rectore  parochialis  ecclesiae  de  Waynflet,  dictae  Lincolniensis  dioe- 
cesis, super  parochiali  ecclesia  de  Waynflet  praedicta; 

Qui  quidem,  Henricus  Wakefeld,  Ricardus  de  Raveinshere,  Wilhermus  Borstal, 
Johannes  de  Scleford,  Ricardus  Vouter,  Johannes  Fordham,  Thomas  de  Ergrave, 
Richardus  de  Veverley,  et  Walterus  Malet  praemissa  beneficia  ex  titulo  regio  tenere 
dicuntur; 

Nos,  volentes  super  hiis  providere,  praefatis  episcopis,  Petro  Sancti  Eustachii 
diacono  cardinali,  Hugoni  Arlam,  Hugoni  Peregrini,  Johanni  de  Prowhu  de  Pede- 
montium, et  Ricardo  Neuton,  super  archidiaconatu,  thesauraria,  canonicatibus  et 
praebendis,  ac  parochialibus  ecclesiis  supradictis,  de  plenitudine  potestatis  perpe- 
tuum  silentium  imponimus,  ac  eorum  adversarios  praedictos  in  omni  jure  et  ad  omne 
jus  quod  praefatis  episcopis,  Petro  Sancti  Eustachii  diacono  cardinali,  Hugoni  Arlam, 
Hugoni  Peregrini,  Johanni  de  Prodhou1  de  Pedemontium,  et  Ricardo  Neuton  in  dictis 


140  Gregorio  XI  ed  Edoardo  111  d'Inghilterra  a.  1375 


archidiaconatu,  thesauraria,  canonkatibus,  et  praebendis  ac  parochialibus  Eccle- 
siis,  seu  ad  ea  quomodolibet  competebat  seu  competere  poterat,  etiam  si  sint  dispo- 
sitioni  apostolicae  quomodolibet  reservata,  apostolica  auctoritate  surrogamus; 

Dictumque  jus  eis  conferimus,  et  de  ilio  etiam  providemus; 

Ipsisque,  Ricardo  de  Ravenshere,  Wilhermo  Borstal,  Johanni  de  Scleford,  Ricardo 
Vouter,  Johanni  Fordham,  Thomae  de  Ergrave,  Ricardo  de  Veverley,  et  Valtero, 
praedicta  beneficia  confirmamus; 

Eos,  si  propter  illicitam  detentionem  eorundem  inhabilitatem  incurrerint,  habi- 
litando; 

Et  eos  dictorum  archidiaconatus,  thesaurariae,  canonicatuum,  et  praebendarum,  ac 
parochialium  ecclesiarum  possessione  pacifica  gaudere  volumus  et  etiam  ordinamus; 

Intendentes  eorum  singulis,  si  a  nobis  petierint,  super  illis  speciales  confirma- 
tiones  seu  provisiones  novas  concedere,  prout  eis  utilius  fuerit  et  magis  videbitur 
expedire  ; 

Non  obstantibus  quibuscumque  constitutionibus  apostolicis,  necnon  statutis  et 
consuetudinibus  ecclesiarum  et  locorum,  in  quibus  hujusmodi  beneficia  seu  aliqua 
ex.  eis  consistunt,  contrariis,  juramento,  confirmatione  apostolica,  vel  quacumque 
alia  firmitate  vallatis,  etiam  si  de  illis,  et  totis  eorum  tenoribus,  esset  praesentibus 
specialis  et  expressa  mentio  facienda. 

Nulli  ergo  omnino  homini  liceat  hanc  paginam  nostrae  surrogationis,  collationis, 
provisionis,  confirmationis,  voluntatis,  et  ordinationis  infringere,  vel  ei,  ausu  teme- 
rario, contraire; 

Si  quis  autem  hoc  attemptare  praesumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei, 
et  beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus,  se  noverit  incursurum. 

Data  apud  Villam  novam  Avinionensis  dioecesis,  kal.  Septembris,  pontificatus 
nostri  anno  quinto. 


Gregorius  episcopus,  servus  servorum  Dei,  ad  futuram  rei  memoriam.  • 

Super  universas  orbis  ecclesias  a  Domino  constituti,  circa  earum  commoda,  et 
gregis  dominici,  nobis  in  eis  commissi,  custodiam  libenter,  prout  tenemur,  ex  debito 
vigilis  speculatoris  officium  adhibemus,  et  ad  ea  quae  animarum  salutem,  ecclesia- 
rum  ipsarum  bonum  statum,  et  fidelium  tranquillitatem  respiciunt,  studiis  totis  inten- 
dimus,  intensis  desideriis  laborando  ut  ecclesiae  ipsae  et  loca  ecclesiastica  pastoribus 
gubernentur  ydoneis,  et  canonico  titulo  teneantur,  omnisque  tollatur  occasio  per 
quam  possit  contrarium  provenire. 

Olim  siquidem,  felicis  recordationis,  Urbanus  Papa  V.,  praedecessor  noster,  certis 
ex  causis,  locorum  metropolitanis,  et  eorum  suffragane!»  universis,  regni  Angliae, 
suis  literis,  in  virtute  sanctae  obedientiae,  et  sub  exeommunieationis  poena,  quam, 
si  ejus  mandatis  non  obedirent,  eos  incurrere  voluit  ipso  facto,  praecipiendo  dedit  in 
mandatis,  ut  infra  unum  mensem,  a  receptione  dictarum  literarum  computandum, 
singuli  eorum  per  se,  vel  suum  vicarium  in  spiritualibus  generalem,  in  sua  ecclesia 
cathedrali,  generali  synodo  congregata; 

Universos  et  singulos  clericos,  et  ecclesiasticas  tam  seculares  quam  regulares 
personas,  in  sua  civitate  et  dioecese  commorantes,  prioratus,  dignitates,  parsonatus, 


a.  1375  Gregorio  XI  ed  Edoardo  III  d'Inghilterra  141 

administrationes,  ecclesias,  canonicatus,  et  praebendas,  praestimonia,  et  alia  quae- 
cumque  beneficia,  cum  cura,  vel  sine  cura,  ac  officia  perpetua  ecclesiastica,  aut  alia 
ipsius  praedecessoris,  aut  aliarum  curarum  ecclesiasticarum,  quocumque  nuncupa- 
rentur  nomine,  obtinentes,  vel  auctoritate  apostolica  expectantes,  necnon  habentes 
capellanias,commensales,seu  alia  officia  Romanae  curiae,  cum  beneficio,  seu  beneficiis, 
aut  officiis  ecclesiasticis  seu  curarum  ecclesiasticarum  perpetuis,  cujuscumque  status, 
ordinis,  vel  conditionis  existerent,  peremptorie  monere  curarent,  districte  man- 
dantes; 

Quod,  infra  unum  mensem,  a  monitione  hujusmodi  computandum,  hujusmodi, 
eorum  prioratuum,  dignitatum,  personatuum,  administrationum,  ecclesiarum,  canoni- 
catuum,  praebendarum,  praestimoniorum,  et  beneficiorum,  ac  officiorum  nomina, 
necnon  qualitates  et  taxationes,  si  ad  decimam  essent  taxata,  seu  quantum,  prò  eis 
prò  decima  solvi  consuevit,  alioquin  eorum  veros  et  comunes  sine  fraude  valores, 
expectationes  quoque,  necnon  capellanias,  et  officia  perpetua  supradicta,  una  cum 
beneficiis  eisdem  praedictis,  metropolitanis,  et  suffragali  eis,  in  scriptis  dare,  particu- 
lariter,  et  distincte  exhiberent  atque  traderent; 

Alioquin  omnes  et  singuli,  qui  praefatis  ipsorum  metropolitanorum  et  suffraga- 
aeorum,  ymo  apostolicis  monitioni  et  mandato,  rationabili  causa  cessante,  quam  infra 
dictum  terminum,  coram  eisdem  metropolitanis  et  suffraganeis  singulis,  seu  eisdem 
vicariis,  prout  eisdem  suberant,  seu  in  ipsorum  civitatibus  et  dioecesibus  commora- 
bantur,  allegare  tenerentur,  non  parerent  cum  effectu,  hujusmodi  eorum  prioratibus, 
dignitatibus,  personatibus,  administrationibus,  ecclesiis,  canonicatibus,  et  praebendis, 
praestimoniis,  beneficiis,  expectationum  gratiis,  capellaniis,  et  officiis  perpetuis  exnunc 
ipso  facto  perpetuo  essent  privati; 

Ipsorum  prioratuum,  dignitatum,  parsonatuum,  administrationum,  ecclesiarum, 
canonicatuum,  praebendarum,  praestimoniorum,  beneficiorum,  et  officiorum  disposi- 
tione  eidem  praedecessori  specialiter  reservata; 

Et  tam  idem  Urbanus,  quam  nonnulli  alii,  nostri  et  ipsius  Urbani  praedecessores. 
Romani  pontifices,  quamplures  speciales  reservationes,  edam  cum  appositione  decreti, 
de  nonnullis  dignitatibus,  parsonatibus,  administrationibus,  officiis,  canonicatibus,  et 
praebendis,  parochialibus  ecclesiis,  et  aliis  beneficiis  ecclesiasticis,  saecularibus  et 
regularibus,  in  praedicto  regno  Angliae,  consistentibus,  fecerunt,  quibus  nec  nos  nec 
praedecessores  ipsi  usi  sumus; 

Et,  sicut  accepimus,  quamplures  hujusmodi  reservationes  et  decreta  ignorantes, 
nonnulla  ex  dignitatibus,  parsonatibus,  administrationibus,  officiis,  canonicatibus,  et 
praebendis,  parochialibus  ecclesiis,  et  aliis  beneficiis  ecclesiasticis,  hujusmodi,  alias 
canonice  fuerunt  assecuti; 

Nos  igitur,  in  praemissis  salubriter  providere  volentes,  praemissam  generalem 
reservationem,  per  dictum  Urbanum,  ut  praemittitur,  factam,  et  etiam  quascumque 
speciales  reservationes  per  Urbanum,  et  alios  praedecessores  nostros  praedictos,  de 
dignitatibus,  parsonatibus,  administrationibus,  officiis,  canonicatibus,  et  praebendis, 
et  parochialibus  ecclesiis,  et  aliis  beneficiis  ecclesiasticis,  secularibus  et  regularibus, 
in  praedicto  regno  Angliae  consistentibus,  quibus  nec  nos  nec  ipsi  praedecessores 
usi  sumus,  ut  praefertur,  auctoritate  apostolica,  tenore  praesentium,  revocamus,  cas- 
samus,  irritamus,  annullamus,  ac  viribus  vacuamus; 


1 1>  Gregorio  XI  ed  Edoardo  III  d'Inghilterra  a.  1375 


Ac  hujusmodi  dignitates,  parsonatus,  administrationes,  officia,  canonicatus,  et 
praebendas,  parochiales  ecclesias,  et  alia  beneficia  ecclesiastica,  secularia  et  regu- 
laria,  illa  obtinentibus,  dumtamen  ea  alias  fuerint  canonice  assecuti,  etiam  si  sint 
dispositioni  apostolicae  quomodolibct  reservata,  auctoritate  apostolica  confirmamus  ; 

Eos,  si  propter  illicitam  detentionem  eorumdem,  inhabilitatem  incurrerant,  habi- 
litando; 

Et  eos  dictorum  dignitatum,  personatuum,  administrationum,  officiorum,  cano- 
nicatuum,  et  praebendarum,  parochialium  ecclesiarum,  et  aliorum  beneficiorum,  secu- 
larium  et  regularium,  possessione  pacifica  gaudere  volumus  et  etiam  ordinamus; 

Intendentes  eorum  singulis,  si  a  nobis  petierint,  super  illis  speciales  confirnia- 
tiones,  seu  provisiones  novas  concedere,  prout  eis  utilius  fuerit  et  magis  videbitur 
expedire  ; 

Non  obstantibus  quibuscumque  constitutionibus  apostolicis,  necnon  statutis  et 
consuetudinibus  ecclesiarum  et  locorum,  in  quibus  huiusmodi  beneficia,  seu  aliqua 
ex  eis,  consistunt,  contrariis,  iuramento,  confirmatione  apostolica,  vel  quacumquc 
alia  firmitate  vallatis,  etiam  si  de  illis,  et  totis  eorum  tenoribus,  esset  praesentibus 
specialis  et  expressa  mentio  facienda. 

Nulli  ergo  omnino  homini  liceat  hanc  paginam  nostrae  revocationis,  cassationis, 
irritationis,  annullationis,  vacuationis,  confirmationis,  habilitationis,  voluntatis,  et  ordi- 
nationis,  infringere,  vel  ei,  ausu  temerario,  contraire; 

Si  quis  autem  hoc  attemptare  praesumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei, 
et  beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  eius,  se  noverit  incursurum. 

Data  apud  Villani  Novam  Avinionensis  dioecesis,  kal.  Septembris,  pontificatus 

nostri  anno  quinto. 

* 
*  * 

Gregorius  episcopus,  servus  servorum  Dei,  ad  futuram  rei  memoriam. 

Hodie,  certis  ex  causis  moti  pariter  et  inducti,  nonnullis  personis  ecclesiasticis 
regni  Angliae,  quarum  aliquae  ex  praesentatione  seu  titulo  regio,  aliquae  vero  dispo- 
sitioni apostolicae  per,  foelicis  recordationis,  Urbanum  Papam  V.,  praedecessorem 
nostrum,  dum  personas  ecclesiasticas  praefati  regni  Angliae  moneri  mandavit,  ut 
nomina  beneficiorum  suorum,  ipsorumque  qualitates,  locorum  dioecesanis  traderent, 
generaliter  reservata,  beneficia  ecclesiastica  alias  canonice  fuerint  assecutae,  et  non- 
nullae,  ex  huiusmodi  personis  ecclesiasticis,  tunc  expressis,  super  certis  beneficiis 
ecclesiasticis,  in  palatio  apostolico  litigabant,  ipsorum  adversariis  prius  silentio  impo- 
sito,  hujusmodi  beneficia  duximus  confirmanda; 

Intendentes  eorum  singulis,  si  a  nobis  petierint,  super  illis  speciales  confìrma- 
tiones  seu  provisiones  novas  concedere,  prout  eis  utilius  fuerit  et  magis  videbitur 
expedire,  prout  in  diversis  nostris,  inde  confectis,  literis  plenius  continetur; 

Volentes  igitur  huiusmodi  personas  ecclesiasticis  favoribus  prosequi  gratiae 
amplioris,  omnes  et  singulos  fructus,  per  eas  ex  praemissis  beneficiis,  per  nos  eis,  ut 
praemittitur,  sic  generaliter  confìrmatis,  indebite  perceptos,  et  etiam  primam  annatam, 
quam  de  huiusmodi  fructubus,  ratione  confirmationis  seu  provisionis  novae,  camerae 
ipnstolicae  solvere   tenercntur,  auctoritate  apostolica  eis  remittimus  et  donamus. 

Nulli  ergo  omnino  homini  liceat  hanc  paginam  nostrae  remissionis  et  donationis 
infringere,  vel  ei,  ausu  temerario,  contraire; 


Gregorio  XI  ed  Edoardo  III  d'Inghilterra  143 


Si  quis  autem  hoc  attemptare  pracsumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei, 
et  beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  eius,  se  noverit  incursurum. 

Data  apud  Villani  Novam  Avinionensis  dioecesis,  kal.  Seplembris,  pontificatus 

nostri  anno  quinto. 

* 

*  * 

Gregorius  episcopus,  servus  servorum  Dei,  ad  tuturam  rei  memoriam. 

Ad  ea,  ex  apostolicae  servitutis  officio,  libenter  intendimus,  per  quae  ecclesia- 
sticarum  et  aliarum  personarum  securitas  procuratur. 

Sane  nuper  accepimus  quod,  durantibus  guerris  inter,  carissimos  in  Christo 
lilios  nostros,  Edwardum  Anglorum  et  Carolum  Francorum  Reges  illustres,  Anglici, 
qui,  ut  apud  sedem  apostolicam  personaliter  compareant,  quandoque  citantur,  pro- 
pter  viarum  discrimina  ad  sedem  ipsam  commode  personaliter  venire  non  possunt  ; 

Nos  igitur,  in  praemissis  salubriter  providere  volentes,  ut  nullus,  de  Anglia,  in  causis, 
apud  dictam  sedem  motis  vel  movendis,  in  antea,  usque  ad  triennium,  a  data  praesen- 
tium  computandum,  personaliter  comparere  teneatur,  neque  ad  id  a  quoquam  com- 
pelli possit,  auctoritate  apostolica,  tenore  praesentium,  concedimus,  de  gratia  speciali; 

Ac  volumus  quod  causae,  motae  et  apud  dictam  sedem  iam  pendentes,  in 
quibus  personales  citationes  sunt  decretae,  in  statu,  in  quo  sunt,  apud  sedem  ipsam, 
absque  personali  citatione,  remaneant; 

Et  monendae,1  in  quibus  alterarti  partium  personaliter  citari  concedetur,  in  par 
tibus  citramarinis,  Brugis  videlicet,  Turnacensi  dioecesi,  vel  aliis  locis,  eisdem  An- 
glicis  tutis  et  Angliae  vicinis,  committantur. 

Quodque,  si  actores,  absque  personali  citatione,  apud  sedem  praedictam  litigare 
velint,  id  eis  liceat,  prout  justitia  suadebit. 

Et  insuper  volumus  quod,  si  infra  hujusmodi  triennium  pax  inter  dictos  Reges, 
quod  concedat  Altissimus,  firmata  fuerit,  et  in  ipsorum  regnis  publice  proclamata, 
cesset  praesens  privilegium  eo  ipso. 

Nulli  ergo  omnino  homini  liceat  hanc  paginam  nostrae  concessionis  et  voluntatis 
infringere,  vel  ei,  ausu  temerario,  contraire; 

Si  quis  autem  hoc  attemptare  praesumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei, 
et  beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  eius,  se  noverit  incursurum. 

Data  apud  Villam  Novam  Avinionensis  dioecesis,  kal.  Septembris,  pontificatus 
nostri  anno  quinto. 

* 

*  * 

Gregorius  episcopus, servus  servorum  Dei,  venerabilibus  fratribus,  Cantuariensi 
et  Eboracensi  archiepiscopis,  eorumque  suffraganeis,  salutem  et  apostolicam  benedi- 
etionem. 

Nuper  ad  nostrum  pervenit  auditum  quod  aedificia  quamplurium  canonicatuum 
et  praebendarum,  dignitatum,  personatuum,  officiorum,  parochialium  ecclesiarum,  et 
aliorum  beneficiorum  ecclesiasticorum,  quae  nonnulli  ex  venerabilibus  fratribus 
nostris  sanctae  Romanae  ecclesiae  cardinalibus  in  vestris  civitatibus  et  dioecesibus 
obtinent,  ob  defectum  reparationum  minantur  ruinam,  et  de  ipsorum  aedificiorum 
totali  destructione  timetur,  nisi  in  hiis  provideatur  de  remedio  oportuno  : 


144  Concordati  di  Costanza  a.  1418 

Quocirca  fratemitati  vestràe  per  apostolica  scripta  committimus  et  mandamus, 
quatinus  vestrum  singuli,  in  vestris  civitatibus  et  dioecesibus,  vocatis  procuratoribus 
dictorum  cardinalium,  hujusmodi  beneficia  obtinentium,  et  aliis  qui  fuerint  evocandi, 
super  praemissis  reparationibus  quod  justum  fuerit,  simpliciter  et  de  plano  et  sine 
strepitìi  et  figura  judicii,  appellatione  remota,  auctoritate  apostolica  decernatis; 

Facientes  quod  decreveritis  per  censuram  ecclesiasticam  firmiter  observari. 

Testes  autem,  qui  fuerint  nominati,  si  se  gratia,  odio,  vel  timore  subtraxerint, 
censura  simili,  appellatione  cessante,  compellatis  ventati  testimonium  perhibere. 

Et  insuper  de  reparationibus  praedictorum  aedificiorum,  quae  in  antea  immine- 
bunt,  faciendis,  hujusmodi  procuratores  dictorum  cardinalium  ad  eas  faciendas,  prout 
justum  fuerit,  appellatione  remota,  praedicta  auctoritate,  consimili  censura,  compel- 
latis, non  obstantibus  si  eisdem  procuratoribus,  vel  quibusvis  aliis,  communiter  vel 
divisim,  a  praedicta  sit  sede  indultum  quod  interdici,  suspendi,  vel  exeommunicari 
non  possint  per  literas  apostolicas,  non  facientes  plenam  et  expressam,  ac  de  verbo 
ad  verbum,  de  indulto  hujusmodi  mentionem;  praesentibus  post  triennium  minime 
valituris. 

Data  apud  Villam  Novam  Avinionensis  dioecesis,  kal.  Septembris,  pontificatùs 
nostri  anno  quinto. 

Da  Th.  Rymer,  Foedera  accuranttbus  J.  Calf.y  et  Fr.  Holbrooke  III,  n,  Londini  1830, 
1037-1039,  ma  adottata  in  qualche  punto  la  ragionevole  interpunzione  della  ed.  sec.  studio 
G.  Holmes  VII,  Londini  1728,  83-87. 


XXVI. 
CONCORDATI    DI    COSTANZA. 

1418. 
1.  -  Colla  Spagna. 

Universis  et  singulis  Joannes  miseratione  divina  episcopus  Ostiensis,  sanctae 
Romanae  ecclesiae  cardinalis  et  vice-cancillarius,  salutem  in  Domino,  et  '  praesen- 
tibus fidem  indubiam  adhibere.  Si2  juxta  laudabilem  antiquorum  sententiam  et  pro- 
vidum  sapicntum  consilium  dignum  est,  ea  quae  majorum  consultissima  providentia 
in  subditorum  gratiam  et  commoda  geruntur  scripturae  testimonio  redigere;  dignum 
per  consequens  est  et  rationi  consentaneum  ut  adeo  nota  fiat  eorum  veritas  quod 
inde,  nec  desit  pacificis  opportuna  provisio,  nec  usquam  perversis  sub  ignorantia 
variandi  suprema :|  facilitas  relinquatur.  Cum  itaque  nuper  inter  Sanctissimum  in 
Christo  Patrem  et  Dominum  nostrum  Dominum  Martinum  divina  providentia  Papam 
quintum,  et  revcrendos  Patres  praelatos,  nec  non  egregios  et  circumspectos  viros  amba- 


1 1  i  v,.\    .  in  Domino.  El    . 

in idhibere  si  •. 

V.  i  i  om  oi.i  in  colla  Frani  ia  e  colla  Gì  rmania  (qui  sotto,  n.  2,  3). 


a.  1418  Concordati  di  Costanza  14.~> 

sciatores,  procuratores,  doctores  et  magistros,  caeterosque  venerabilem  nationem 
Hispanicam  in  generali  Constantiensi  concilio  repraesentantes  et  facientes  nonnulla 
capitula  concordata  et  ab  utraque  parte  sponte  subscripta,  necnon  de  dicti  domini 
nostri  Papae  mandato  in  libro  Cancellariae  sanctae  Romanae  ecclesiae,  in  quo  Roma- 
norum  Pontificum  constitutiones  solent  conscribi  ad  tilt uram  rei  certitudinem,  nobis 
operam  dante,  prout  ad  nostrum  spectat  officium,  conscripta  fuerunt,  adjecto  quod 
sub  nostrarum  litterarum  testimonio  indigens  quisque  sibi  testimonium  sumere  valeat 
in  toto  vel  in  ea  parte  qua  indigeret  eorumdem.  Nos  ad  reverendorum,  spectabilium 
et  circumspectorum  Patrum  et  dominorum  ambasciatorum  et  oratorum  serenissimi 
Principis  domini  Joannis  regis  Castellae  instantiam  capitula  hujusmodi  sicut  praefer- 
tur1  concordata  et  sponte  suscepta  ex  integro  ex  libro  praedicto  de  verbo  ad 
verbum  transcribi  fideliter  et  praesentibus  annotati  tecimus,  quorum  tenor  sequitur 
in   hunc    modum  : 

De  mimerò  et  qualitate  dominorum  cardinalinm. 

Statuimus  ut  deinceps  numerus  Cardinalium  sanctae  Romanae  ecclesiae  adeo 
sit  moderatus  quod-  nec  sit  gravis  ecclesiae,  nec  superflua  numerositate  vilescat,  qui 
de  omnibus  partibus  christianitatis  proportionaliter  quantum  lied  poterit  assumantur, 
ut  notitia  causarum  et  negotiorum  in  Ecclesia  emergentium  facilius  haberi  possit,  et 
aequalitas  regionum  in  honoribus  ecclesiasticis  observetur,  sic  tamen  quod  numerum 
viginti  quatuor  non  excedant;  sint  autem  viri  in  scientia,  moribus,  et  rerum  expe- 
rientia  excellentes,  doctores  in  theologia  aut  in  jure  canonico  vel  civili,  praeter 
admodum  paucos  qui  de  stirpe  regia  vel  ducali,  aut  magni  principis  oriundi  existant, 
in  quibus  competens  litteratura  sufficiat;  non  fratres  aut  nepotes  ex  fratre  vel  sorore 
alicujus  cardinalis  viventis,  nec  de  uno  ordine  mendicantium  ultra  unum,  nec  cor- 
pore  vitiati,  nec  alicujus  criminis  aut  infamiae  nota  respersi,  nec  fiat  eorum  electio 
per  auricularia  vota  solummodo,  sed  etiam  cum  Consilio  cardinalium  collegialiter,  3 
sicut  in  promotionibus  episcoporum  fieri  consuevit,  qui  modus  etiam  observetur 
quando  aliquis  ex  cardinalibus  in  episcopum  assumetur.  Nisi  dominus  noster  prò 
utilitate  ecclesiae  et  de  Consilio  majoris  partis  cardinalium  aliter  usque  ad  duos  prò 
semel  dumtaxat  duxerit  providendum. 

De  reservationc  et  collatione  benefìciornm. 

Sanctissimus  dominus  noster  Papa  Martinus  Quintus  super  provisionibus  eccle- 
siarum,  monasteriorum,  ac  beneficiorum  saecularium  et  regularium  quorumcumque 
non  utetur  aliis  reservationibus  quam  juriscripti  et  constitutionis  Execrabilis,  et  Ad 
regimen  ecclesiae,  modilkatae i  ut  sequitur  :  Ad  regimen  ecclesiae  generalis  quamquam 
immeriti  superna  disposinone  vocati  '  in  nostris  desideriis  gerimus,  ut  debemus,  quod 


1  Tejada:  cprofertur   . 

-  Tejada  :  »  qui  ». 

■  Tejada  :  «  collegiatur  ». 

4  Tejada  om. 

6  11  Ood.  Palat.  647  qui  reca:  etc.  prout  in  reformacione  germanice  et  gallicane  nacionum  prescriptum  est  usque 
ad  illas  dictiones  circa  fìnem  positas  scilicet  "  dicto  quinquennio  durante  „  |\.  p.  147,  l.  15  s.t.  Et  pust  hoc  sequitur: 
"Alias  antem consti tuciones ,,    ,  etc,  Cosi  anche  il  Coti.   Vatic.  2665. 


Ub  Concordali  dì  Costanza  a.  1418 

per  nostrae  diligentiae  studium  ad  quarumlibet  ecclesiarum  et  monasteriorum  regi- 
mina  et  alia  beneficia  ecclesiastica  juxta  divinum  beneplacitum  et  nostrae  intentionis 
attedimi  viri  assumantur  idonei  qui  praesint  et  prosint  committendis  eis  ecclesiis, 
monasteriis  et  beneficiis  praelibatis.  Praemissorum  namque  consideratione  inducti  et 
suadentibus  nobis  aliis  rationabilibus  causis  nonnullorum  praedecessorum  nostrorum 
romanorum  pontincum  vestigiis  inhaerentes  omnes  patriarchales,  archiepiscopales, 
episcopales  ecclesias,  monasteria,  prioratus,  dignìtates,  personatus,  et  officia,  necnon 
canonicatus  et  praebendas  et  ecclesias  ceteraque  beneficia  ecclesiastica,  cum  cura 
vel  sine  cura,  saecularia  et  regularia  quaecumque  et  qualiacumque  fuerint,  etiam 
si  ad  illa  personae  consueverint,  vel  debuerint  per  electionem  vel  quemvis  alium 
modum  assumi,  nunc  apud  sedem  apostolicam  quocumque  modo  vacantia  et  in  poste- 
rum  vacatura,  nec  non  per  depositionem  vel  privationem  seu  translationem  per  Nos 
seu  auctoritate  nostra  factas  et  in  antea  faciendas  ubilibet.  Nec  non  ad  quae  aliqui 
in  concordia,  seu  discordia  electi  vel  postulati  fuerint,  quorum  electio  cassata  seu 
postulatio  '  repulsa  vel  per  eos  facta  renuntiatio  et  admissa  auctoritate  nostra  exti- 
terit,  seu  quorum  electorum  vel  postulatorum  et  in  antea  eligendorum  seu  postulando- 
rum  electionem  cassati  vel  postulationem  repelli  aut  renuntiationem  admitti  per  Nos 
vel  auctoritate  nostra  contigerit  apud  sedem  apostolicam  vel  alibi  ubicumque  etiam  per 
obitum  cardinalium  ejusdem  romanae  ecclesiae  ac  officiariorum  dictae  sedis  quamdiu 
ipsa  officia  actualiter  tenebunt,  videlicet  vice-cancellarii,  camerarii,  septem  nota- 
riorum,  auditoris  litterarum  contradictarum  et  apostolici  palatii-  causarum  audito- 
rum,  correctoris,3  centum  et  unius  scriptorum  litterarum  apostolicarum,  et  viginti 
quatuor  poenitentiariae  praefatae  Sedis  et  viginti  quinque  abbreviatorum.  Nec  non 
verorum  commensalium  nostrorum,  et  aliorum  viginti  quinque  Cappellanorum  sedis 
ejusdem  in  pitaffio  descriptorum  ;  et  etiam  quorumcumque  legatorum  seu  collectorum 
in  terris  romanae  ecclesiae,  rectorum  et  thesaurariorum  seu  missorum  hactenus  vel 
deputandorum  seu  mitfendorum  in  posterum  vacantia  et  in  antea  vacatura,  ubicum- 
que dictos  legatos  vel  collectores  seu  rectores  aut  thesaurarios  ante  quam  ad  roma- 
nam  curiam  redierint  seu  venerint  rebus  eximi  contigerit  ab  humanis.  Nec  non  quo-' 
rumlibet  prò  quibuscumque  negbtiis  ad  romanam  curiam  venientium  vel  recedentium 
ab  eadem,  si  in  locis  a  dieta  curia  ultra  duas  dietas  legales  non  distantibus  jam  forsan 
obierint,  vel  eos  in  antea  transire  de  hac  luce  contigerit.  Etiam  simili  modo  quorum- 
cumque curialium  peregrinationis,  infirmitatis  aut  recreationis  seu  alia  quacumque 
causa  ad  quaevis  loca  secedentium, 4  si  antequam  ad  dictam  curiam  redierint  in  locis 
ultra  duas  dietas  ab  eadem  curia  ut  praemittitur  non  remotis,  dummodo  eorum  pro- 
prium  domicilium  non  existat  jam  forsan  decesserint  vel  in  posterum  eos  contigerit 
de  medio  submoveri,  nunc  per  obitum  hujusmodi  vacantia  vel  in  posterum  vacatura. 
Rursus  monasteria,  prioratus,  decanatus,  dignitates,  personatus,  administrationes, 
officia,  canonicatus,  praebendas  et  ecclesias,  ceteraque  beneficia  ecclesiastica  saecu- 
laria et  regularia  cum  cura  vel  sine  cura,  quaecumque  et  qualiacumque  fuerint, 
etiam  si  ad  illa  consueverint  vel  debuerint  per  electionem  et  quemvis  alium  modum 

1  Tfjapa  om. 

•  palatii,  causarum   . 

I  bjada,  ma  dovrà        rrectoi  um 

1    1  haiia        dei  edi  unum    . 


a.  1418  Concordati  <li  Costanza  147 


assumi  quae  promoti  '  per  nos  vel  auctoritate  nostra  ad  patriarchalium,  archiepisco- 
palium  et  episcopalium  ecclesiarum,  nec  non  monasteriorum  regimina  obtinebant 
tempore  promotionum  de  ipsis  factarum  nunc  quocumque  modo  vacantia  seu  in 
posterum  cacatura.  Nec  non  etiam  quae  per  assecutionem  pacitìcam  quorumcumque 
prioratuum,  personatuum,  officiorum,  canonicatuum,  praebendarum  ecclesiarum  et 
benefìciorum  aliorum  per  Nos  seu  auctoritate  nostrarum  litterarum  immediate  colla- 
torum  seu  conferendorum,  praeter  quam  si  virtute  gratiae  expectativae  assecutio 
fiat,  nunc  vacantia  et  in  antea  vacatura  piena  sub  praemissis  omnibus  et  singulis 
cum  fratrìbus  nostris'-'  collatione  praehabita  et  matura  deliberatione  secuta  ordina- 
tioni,  dispositioni  ac  provisioni  nostrae  usque  ad  quinquenium  de  ipsorum  fratrum 
nostrorum  Consilio  auctoritate  apostolica  reservamus,  decernentes.ex  nunc  irritum 
et  inane  si  secus  super  praemissis  et  quolibet  eorumdem  per  quoscumque  quavis  aucto- 
ritate scienter  vel  ignoranter  contigerit  attemptari.  Non  obstantibus  quibuscumque 
consuetudinibus  a  praedecessoribus  nostris  romanis  pontificibus  editis  quatenus  obsi- 
stere  possent  super  enarratis  articulis  vel  alicui  seu  aliquibus  eorum  dicto  quinquenio 
durante.  Alias  autem  constitutiones  et  reservationes  contrarias  per  Nos  factas  seu3 
in  cancellaria  servati  mandatas  quoad  beneficia  in  futurum  vacatura  revocantes. 
In  caeteris  vero  ecclesiis  et  abbatiis  fient  electiones  canonicae.  De  abbatiis  autem 
sedi  apostolicae  immediate  non4  subjectis  quorum  fructus  secundum  taxationem 
decimae  centum  librarum  turonensium  parvorunr'  valorem  annuum6  non  excedunt 
fiant  confirmationes  aut  provisiones  canonicae  per  illos  ad  quos  alias  pertinet,  nec 
communia  seu  :  minuta  servitia  prò  eis  solvantur.  De  abbatiis  vero  excedentibus 
summas  praedictas,  nec  non  cathedralibus  ecclesiis  electiones  ad  sedem  aposto- 
licam  deferantur,8  quas  ad  tempus  constitutum  in  constitutione  Nicolai  tertii  quae 
incipit  Cupientes  Papa  expectet;  quo  facto  si  non  fuerint  praesentatae  vel  si  prae- 
sentatae  minus  canonicae  fuerint,  Papa  provideat;  si  vero  canonicae  fuerint,  Papa9 
eas  confirmet  nisi  ex  causa  rationabili  et  de  fratrum  Consilio  aliter  duxerit  provi- 
dendum.  Proviso  quod,1"  confirmati  ac  provisi  per  Papam"  nihilominus  metropolitano 
et  aliis  praestent  debita  juramenta,  et  alia  ad  quae  de  jure  vel  consuetudine  tenentur. 
De  ceteris  autem  beneficiis  salvis1-'  reservationibus  jam  dictis,  majoribus  dignitatibus 
post  pontificalem  in  cathedralibus  et  principalibus  in  collegiatis  et  in  prioratibus, 
decanat'ibus  seu  praeposituris  conventualibus  habentibus  numerum  decem  religio- 
sorum  aut  supra  jure  ordinario  provideatur  per  praelatos  et  alios  provisores  infe- 
riores  1:ì  ad  quos  alias  pertinet,  nec  computentur  in  turno  seu  vice  eorum.  De  aliis 

1  Tejada:      promitti    . 

-  Tejada:  ■•  nostri  Ini-     : 

3  1  Codici  Vaticani:     -ed  ». 

■  I  Cottici  Vaticani  om. 

■  Tejada  :     [priorum)  ». 

0  Tejada  :  «  omnium    . 

:  Cod   Palai.  C47  :     aut  •. 

1  li    un       electionibus  ad  sedem  apostohcam  dcfertur». 
'  Cod.  Palai.  647  om.     provideat-Papa  •' 

l"  Tejada:   «  Provisique  ». 
11  Cod.  Palai.  647  :  «ipsum  ». 
'-  Tejada       aliis  ». 
"  Cod.  Palai   647  oro 


148  Concordati  di  Costanza  a.  1418 


quibusi  umque  dignitatibus,  officiis  et  beneficiis  medietas  sit  in  disposinone  Papae, 
alia  medietas  in  dispositene  collatorum  patronorum,  ac  instituentium  ordinariorum 
seu  provisorum,  et  alternatis  vicibus  unum  cedat  apostolico,  et  aliud  eollatori  patrono 
aut  provisori;  ita  quod  per  quamcumque  '  reservationem  seu  affectionem  '-'  aut  prae- 
rogativas  ultra  pracdictas  vel  alias  dispositiones  apostolicas  seu  gratias  expectativas 
non  fiat  collatori  patrono  vel  provisori  praejudicium  in  dieta  medietate.  Ubi  autem 
in  his  quae  cadent  sub  expectativis  non  apparet  aliquis  expectativus  intra  mensem 
legitime  acceptans  et  provisus,  intra  tres  menses  collatorem  seu  ejus  vicarium  certi- 
licans  a  die  notae  vacationis  in  loco  beneficii,  is  ad  quem  pertinet  conferat  seu 
disponat,  nec  ei  computetur  in  sua  vice.  Item  beneficia  vacantia  per  resignationem 
simplicem,  non  cadent3  sub  expectativis  et  ista  et  illa  quae  ex  causa  permutationis 
conferentur  neutri  parti  computentur. 

De  annatis  et  communibus  servitiis. 

De  ecclesiis  et  monasteriis  virorum  dumtaxat  vacantibus  et  vacaturis  sol- 
vantur  prò  fructibus  primi  anni  a  die  vacationis  summae  pecuniae  in  libris  camerae 
apostolicae  taxatae  quae  communia  servitia  nuncupantur,  si  quae  vero  excessive 
taxatae  sint  juste  retaxentur,  et  providebitur 4  specialiter  in  gravatis  regionibus 
secundum  qualitatem  rerum,  temporum  et  regionum  ne  nimium  pruegraventur,  ad 
quod  dabuntur  commissarii  qui  diligenter  requirant  et  retaxent;  taxae  autem  prae- 
dictae  prò  media  parte  infra  annum  a  die  habitae  possessionis  pacificae  totius  vel 
majoris  partis  solvantur,  et  prò  media  parte  alia  infra  sequentem  annum  ;  et  si  infra 
illud  tempus  bis  vel  pluries  vacaverit,  semel  tantum  solvetur,  nec  debitum  hujus- 
modi  in  successorem  in  ecclesia  vel  monasterio  transeat.  De  ceteris  autem  dignita- 
tibus, personatibus,  officiis  et  beneficiis  saecularibus  et  regularibus  quibuscumque 
quae  auctoritaté  sedis  apostolicae  conferentur/'  vel  providebitur  de  iisdem  praeter 
quam  vigore  gratiarum  expectativarum  aut  causa  permutationis  solvetur '•  annata 
juxta  dispositionem  Extravagantis  Siiscepti  regiminis  infra  annum,  et  debitum  hujus- 
modi  in  successorem  in  beneficio  non  transeat.  De  beneficiis  quae  valorem  viginti 
quatuor  florenorum  de  camera  non  excedunt  nihil  solvatur,  nec  de  collatis7  per  ordi- 
narium,  debitis  omnibus  praeteriti  temporis  usque  ad  assumptionem  domini  nostri 
communium  servitiorum  et  annatarum  prò  medietate  relaxatis,  solventibus  aliam 
medietatem  infra  sex  menses  a  die  publicationis.  Item  non  intendit  dominus  noster, 
nec  vult  quod  gratiae  expectativae  se  extendant  ullo  modo  ad  officia  claustralia 
quorum  fructus,  etc,  quadringentarum  librarum  turonensium  valorem  annuum  non 
excedunt,  nec  etiam  ad  hospitalia,  xenodochia,  eleemosynarias  vel  leprosarias,  nec 
computentur  in  turno  seu  vice  collatorum  aut  provisorum. 


'  Tfiaoa:  «  itaque  per  quamquam 
I  i  iaI'.i        assi vtiiim  m  ■. 
DA:   ■  Milani  .. 
'  'hit.  647  :      pi 
ilal.  647.  •  conferafltur  ■ 
'   Ci/,  l'alni.  i>47 :  •  solvatur». 


a.  141*  Concordati  di  Costanza  149 


De  causis  in  curia  romana  tractandis  vel  non. 

Causae  quae  ad  forum  ccclesiasticum  de  jure  vel  consuetudine  non  pertinent, 
per  curiam  romanam  non  recipiantur  de  illis  cognoscendo  in  ipsa  vel  extra  com- 
mittendo,  nisi  de  consensu  partium;  quae  vero  ad  forum  ecclesiasticum,  ut  prae- 
mittitur,  pertinent,  et  de  jure  sunt  per  appellationem  aut  alias  ad  romanam  curiam 
legitime  devolutae  aut  de  sua  natura  in  illa  curia  tractandae,  tractentur  in  ea, 
caeterae  committantur  in  partibus,  nisi  forte  prò  causarum  aut  personarum  quali- 
tate  illas  tractare  in  curia  expediret  prò  justitia  consequenda,  vel  de  partium  con- 
sensu, tractarentur  in  curia.  Matrimoniales  tamen  causae1  in  prima  instantia  praeter2 
per  appellationem  non  committentur :;  in  curia,  nisi  in  casibus  proxime  dictis.  Itcm 
ad  refroenandum  appellationcs  frustratorias  quae  ante  definitivas  sententias  inter- 
ponuntur,  ordinamus  quod  injuste  seu  frivole  appellantcs  ab  interlocutoria  ultra 
condemnationem  expensarum,  damnorum  et  interesse  quindecim  florenorum,  si 
appellano  interponatur  in  curia,  et  in  viginti  si  de  partibus  ad  curiam  parti  appel- 
latae  contempnetur,  et  quod  super  eadem  interlocutoria  vel  gravamine  secundo 
appellare  non  liceat  nisi  haberent  vim  deffinitivae. 

De  commendis. 

Ordinat  idem  dominus  noster  Papa  quod  in  posterum  monasteria  aut  magni 
prioratus  conventuales,  quae  vel  qui  consueverunt  habere  octo  religiosos  in  con- 
ventu,  officia  claustralia,  dignitates  majores  post  pontificales  nulli  praelato  etiam 
Cardinali  dentur  in  titulum  seu  commendam  nisi  propter  urgentem  necessitatem 
ad  succurrendum  capiti  scilicet  Ecclesiae  vel  monasterio  superiori  de  membris 
Papa4  aliter  censeret  faciendum.  Idem  de  hospitalibus,  zenodochiis  et  leprosariis. 
Idem  de  beneficiis  non  ascendentibus  valorem  quinquaginta  florenorum  oneribus 
supportatis.  '  Una  autem  ecclesia  etiam  metropolitana  uni  cardinali  vel  Patriarchae 
credi"  poterit  provisionem  aliam  non  habenti  sufficientem.  Ubi  vero  aliqui  praelati 
essent  expulsi  sine  culpa  sua  a  praelaturis  suis  vel  adeo  diminuti  quod  non  pos- 
sent  commode  "  vivere  tunc  Papa  eis  rationaliter  provideat. 

De  indulgentiis. 

Circa  articulum  indulgentiarum  habita  deliberatione  matura  nihil  intendimus 
circa  eas  innovare  seu  ordinare. 

Item  sanctissimus  dominus  noster  et  venerabilis  Natio  Hispanica  voluerunt  et 
protestati  sunt  quod  per  ordinationem  ets  observantiam  omnium  et  singulorum  prae- 
missorum  nullum  jus  novum  alicui  eorum  quaeratur,  aut  praejudicium  aliquod  eis 
vel  alteri  ipsorum  generetur,  ut  auctoritate  apostolica  et  suprema  potestate  semper 

1  Cod.  Paint.  647  om.  •  consequenda-causae  •! 
-  Cod.  Paini.  647  om. 

■  Cod.  Palai.  647:  «  cummittantur  •. 

■  Tejada:   «  et  membris,  nisi  Papa    . 

5  Cod.   Vhidob.  om.  «  leprosariis-oneribus  ». 
<■  Cod.   Palai.  647:     comedi    . 
:  Cod.  Palai.  647:  ■omnimode». 
1  I  Codili  Vaticani:  »  <•<  u  ». 


150  Concordati  di  Costanza  a.  1418 

salvis1  atque  illibati»  remanentibus,  salvis  capitulis  Narbonensibus  et  decretis  illa 
i  oncernentibus  ipsa  -  venerabilis :1  natio  sub  apostolica  protectione  et  paterno  regi- 
mine Sanctissimi*  domini  nostri  immunitatibus  atque  privilegiis  suis  salvis  tranquil- 
lam  agens  vitam,  liberius  Deor>  possit  famulari,  semper  parata  ad  devota  obsequia 
ipsius  domini  nostri;  et  quod  sic  tolerentur  usque  ad  quinquennium  proximum  dum- 
taxat.  Et  cuilibet  volenti  habere  capitula  praedicta  vel  aliquod  eorum  in  forma 
authentica  et  sub  sigillo  domini  vicecancellarii  dentur  taliter  quod  fidem  facere 
possint  in  judicio  quocumque  et  extra,  et  expedientur 6  litterae  gratis. 

Haec  itaque  universitati  vestrae  tenore  praesentium  firmiter  attestantes  easdem  '• 
nostras  praesentes  litteras  in  horum  fidem  et  testimonium  praefatis  ambasciatoribus 
et  oratoribus  concessimus  nostri  sigilli  munimine  roboratas.  Datum  Constantiae  pro- 
vintiae  Maguntinae  in  domo  habitationis  nostrae  sub  anno  a  nativitate  Domini  mil- 
lesimo quadringentesimo  decimo  octavo.  Indictione  undecima,  die  vero  tertia  decima 
mensis  Maii,  pontificatus  dicti  domini  nostri  Papae  anno  primo. 

Da  J.  Tejada  y  Ramiro,  Coleccion  completa  de  concordatos  espaùoles  [Coleccion  de 
cdnones  y  de  todos  los  concilios  de  la  Iglesia  de  Espana y  de  America  T.  VII)  Madrid  1862, 
9-16,  collazionati  il  Cod.  Palai,  lat.  647,  f.  120v-122v  e  il  Cod.  Vatic.  lai.  2665,  f.  146  (Biblioteca 
Vaticina),  che  contiene  soltanto  i  paragrafi  sui  Cardinali  e  sulle  indulgenze.  In  fine  di 
ambo  i  codici,  che  non  danno  al  principio  e  alla  fine  (ma  v.  n.  1  di  p.  151)  la  lettera  del  vice- 
cancelliere, cardinale  Giovanni  d'Ostia,  premessa  la  notizia:  «  Collacio  facta  per  me  Iohan- 
nem  Fernandi  Archidiaconum  de  Grado  cum  originali  copia  subscripta  manu  propria 
domini  patriarche  constantinopolitani  »,  è  detto  che  furono  -  Lecte  et  publicate  Gebennis  in 
audientia  publica  literarum  contradictarum  »  il  venerdì  17  giugno.  Fu  tenuto  conto  di 
quanto  comunica  A.  Chroust  in  Deutsche  Zeitschri/t  /tir  Geschichtswissenschaft  di  L. 
Quidde  IV  (1890),  10  s.,  dal  Cod.  Vindob.  lat.  5474. 

2.  -  Colla  Francia. 

Copia  certarum  Coustitutiouiun,  in  Concilio  generali  Constautiensi  factarum,  quae 
fuerunt  praesentatae  in  curia  Parlamenti  regi/'  Parisiensis,  per  dominimi  Mar- 
tin uni  Episcopum  Atrebatensem,  anno  Domini MCCCCXVIII.  die  X.  Mensis  /unii; 
sed  non  acceptatae  per  eantdem  curiam. 

Universis  et  singulis,  Joannes  miseratione  divina  episcopus  Hostiensis,  S.  R.  E. 
cardinalis  et  vicecancellarius,  salutem  in  Domino,  et  praesentibus  fidem  indubiam 
adhibere.  Si  iuxta  laudabilem  antiquorum  sententiam  et  providum  sapientum  Con- 
silium,  dignum  est  ea  quae  in  majorum  consultissima  providentia  in  subjectorum 
gratiam  et  commoda  geruntur,  scripturae  testimonio  redigere;  dignum  est  per  conse- 
quens  et  rationi  consentaneum,  ut  adeo  nota  fiat  ecclesiae  eorum  veritas,  quod  inde 

1  1  Codici  Vaticani  om. 

'-Tejada:  concernentibus.  Ipsa».  Cod.  Vindob.:  ut  auctoritate  et  ap.  —  et  illibatis  remanentibus  caoitulia 
Narbunncnsibus  >. 

1  Codici  Vaticani:     universalis    ! 

'  I  Lodin  Vaticani  om. 

>  .  vitam  liberius,  Deo   .  I  Codici  Vaticani  :     liberati)  >. 

1  I  Codici  Vaticani:     expediantur  ». 

7  Tejada  inveci   .li  «easdem     ba  dei  punti:  v.  i  concordati  colla  Francia  <■  coll'Inghilterra  (tjui  sotto,  n.  2, 4), 


a.  1418  Concordati  di  Costanza  151 

nec  desit  pacificis  opportuna  provisio,  nec  usquequaque  perversis  sub  ignorantia 
variandi  supina  facilitas  relinquatur.1  L'uni  itaque  nuper  inter  sanctissimum  in  Christo 
patrem  et  dominum  nostrum,  dominum  Martinum,  divina  providentia  Papam  V.  et  reve- 
rendos  patres,  praelatos,  necnon  egregios  et  circumspectos  viros,  ambasciatores, 
procuratores,  doctores  et  magistros,  ceterosque,  venerabilem  nationem  Gallicanam 
in  generali  Concilio  Constantiensi  repraesentantes  et  facientes,  nonnulla  capitala  con- 
cordata, et  ab  utraque  parte  sponte  suscepta;  necnon  de  dicti  domini  nostri  Papae 
mandato  in  libro  cancellariae  sanctae  Romanae  ecclesiae,  in  quo  Romanorum  Pon- 
tificum  constitutiones  et  ordinationes  solent  conscribi,  ad  naturarti  rei  certitudinem,-' 
nobis  operam  dante,  prout  ad  nostrum  spectat  officium,  die  XV.  mensis  Aprilis,  Pon- 
tificatus  domini  nostri  Papae  anno  primo  conscripta  fuerunt,  ac  demum  de  simili 
mandato  in  audientia  contradictarum,  die  secunda  mensis  Maii,  anno  quo  supra, 
lecta  et  publicata:  adjectoque  quod  sub  nostrarum  litterarum  testimonio  indigens 
quisque  sibi  testimonium  sumere  valeat,  in  toto,  vel  in  ea  parte,  qua  indigeret 
eorumdem;  nos  ad  reverendi  patris  in  Christo  domini  Martini  episcopi  Atrebatensis 
instantiam,  capitula  hujusmodi,  sicut  praefertur,  concordata  et  sponte  suscepta,  ex 
integro  ex  libro  praedicto  de  verbo  ad  verbum  rideliter  transcribi  et  praesentibus 
annotati  fecimus,  quorum  tenor  sequitur  in  hunc  modum: 

I.  -  De  numero  et  qu alitate  domiiiorum  cardinalium. 

Martinus  etc.  Statuimus,  ut  deinceps  numerus  cardinalium  S.  R.  E.  adeo  sit 
moderatus,  quod  nec  sit  gravis  ecclesiae,  nec  superflua  numerositate  vilescat.  Qui 
de  omnibus  partibus  Christianitatis  proportionaliter,  quantum  fieri  poterit,  assumen- 
tur;  ut  notitia  causarum  et  negotiorum  in  ecclesia  emergentium  facilius  haberi 
possit,  et  aequalitas  regionum  in  honoribus  ecclesiasticis  observetur.  Sic  tamen 
quod  numerum  viginti  quatuor  non  excedat,  nisi  prò  honore  nationum,  quae  cardi- 
nales  non  habent,  unus  vel  duo  prò  semel  de  Consilio  et  assensu  cardinalium  assu- 
mendi  viderentur.  Sint  autem  viri  in  scientia,  moribus,  et  rerum  experientia  excel- 
lentes,  doctores  in  Theologia,  aut  in  iure  canonico,  vel  civili,  praeter  admodum 
paucos,  qui  de  stirpe  regia,  vel  ducali,  aut  magni  principis  oriundi  existant,  in 
quibus  competens  litteratura  sufficiat  :  non  fratres  aut  nepotes  ex  fratre  vel  sorore 
alicujus  cardinalis  viventis:  nec  de  uno  Ordine  Mendicantium,  ultra  unum:  non 
corpore  vitiati,  aut  alicujus  criminis  aut  infamiae  nota  respersi.  Nec  fiat  eorum 
electio  per  auricularia  vota  solummodo,  sed  etiam  cum  Consilio  cardinalium  collc- 
gialiter,  sicut  in  promotionibus  episcoporum  fieri  consuevit.  Qui  modus  etiam  obser- 
vetur, quando  aliquis  ex  cardinalibus  in  episcopum  assumetur:  nisi  dominus  noster 
prò  utilitate  ecclesiae,  et  de  Consilio  majoris  partis  cardinalium  aliter  usque  ad 
duos  prò  semel  dumtaxat  duxerit  providendum.  Die  Lunae  XXI.  Martii,  anno 
Domini  MCCCCXVIII.  in  sessione  generali  sacri  concilii  lecta  et  publicata,  per  orga- 
num  domini  cardinalis  sancti  Marci,  in  ambone.3 


1  Cad.  Palai.  647,  che  (f.  Ili»)  dà  in  forma  impersonale  e  generica  la  dichiarazione  del  cardinale  vice-cancelli 

•  pone  l'iscrizione  nel  libro  della  Cancelleria  ai  5  di  aprile  (cfr.  sopra  1.  10)  ha      voluntas  delinquami      ! 
Cod.  Paia!.  647:  «ad  luturam  rei  memoriam  et  certitudinem». 
Cod.  Palai.  647  <'in.   •  Die  Lunae  -  ambone  >. 


152  Concordati  di  Costanza  a.  1418 


li.  -  De  provisione  ecclesiarum,  monasteriorum,  et  reservationibus  sedis  Apostolicae, 
ac  collationìbus  beneficiorum,  et  gratiis  expectativis:  necnon  de  confirmatione 
electionum. 

Sanctissimus  dominus  noster  Papa  Martinus  V.  super  provisionibus  ecclesiarum, 
monasteriorum,  '  et  beneficiorum  -  quorumcumque,  utetur  i-eservationibus 3  iuris  scri- 
pti et  constitutionis,  Exsecrabilis,  et  Ad  regime»,  modincatae  ut  sequitur: 

«  Ad  regimen  ecclesiae  generalis  quamquam  immeriti  superna  dispositione  vocati, 

gerimus  in  nostris  desideriis,  ut  debemus,  quod  per  nostrae  diligentiae  studium  ad 
«  quarumlibet  ecclesiarum  et  monasteriorum  regimina,  et  alia  beneficia  ecclesiastica 
«  juxta  divinum  beneplacitum  et  nostrae  intentionis  affectum  viri  assumantur  idonei, 
«  qui  prosint  et  praesint  committendis  eis  ecclesiis,  monasteriis,  et  beneficiis  praeli- 

batis.  Praemissorum  nempe  consideratione  inducti,  et  suadentibus  nobis  aliis  ratio- 
«  nabilibus  causis  nonnullorum  praedecessorum  nostrorum  Romanorum  Pontificum 
«  vestigiis  inhaerentes,  omnes  patriarchales,  archiepiscopales,  episcopales  ecclesias, 

monasteria,  prioratus,  dignitates,  personatus  et  officia,  necnon  canonicatus  et  prae- 
«  bendas  ac  ecclesias,  ceteraque  beneficia  ecclesiastica,  cum  cura  vel  sine  cura,  sae- 
«  cularia  et  regularia,  quaecumque  et  qualiacumque  fuerint,  etiamsi  ad  illa  personae 
«  consueverint  vel  debuerint  per  electionem  vel  quemvis  alium  motìum  assumi;  mine  ' 
«  apud  sedem  Apostolicam  quocumque  modo  vacantia,  et  in  posterum  vacatura; 
«  necnon  per  depositionem,  vel  privationem,  seu  translationem,  per  nos  seu  aucto- 
«  ritate  nostra  factas,  et  in  antea  fiendas,  ubilibet  necnon  ad  quae  aliqui  in  con- 
«  cordia  vel  discordia  electi  vel  postulati  fuerint;  quorum  electio  cassata,  seu  postu- 
«  latio  repulsa,  vel  per  eos  facta  renunciatio  et  admissa  auctoritate  nostra  exstiterit, 
«  seu  quorum  electorum  vel  postulatorum,  et  in  antea  eligendorum  vel  postulando- 
«  rum  electionem  cassari,  vel  postulationem  repelli,  aut  renunciationem  admitti  per 
«  nos  vel  auctoritate  nostra  continget,  apud  sedem  Apostolicam,  vel  alibi  ubicumque, 
«  et  etiam  per  obitum  cardinalium  eiusdemRomanae ecclesiae5  velofficiariorum'"'  dictae 
«sedis,  quamdiu  ipsa  officia  actualiter  tenebunt";  videlicet  vicecancellarii,  camerarii, 
><  septem  notariorum,  auditorum  litterarum  contradictarum,  et  Apostolici  palatii  causa- 
«  rum  auditorum,  correctorum,  eentum  et  unius  scriptorum  litterarum  Apostolicarum, 
«  et  XXIV.  poenitentiariae  praefatae  sedis,  et  XXV.  abbreviatorum  sedis  eiusdem  ; 
«  necnon  verorum  commensalium  nostrorum,  et  aliorum  XXV.  capellanorum  sedis 
«  ejusdem,  in  pictacio  descriptorum;  et  etiam  quorumcumque  legatorum  seu  colle- 
«  ctorum,  ac  in  terris  Romanae  ecclesiae  rectorum,  et  thesaurariorum,  aut  missorum 
«  hactenus  deputatorum  seu  deputandorum  aut  mittendorum,  in  posterum  vacantia,  et 
«  in  antea  vacatura;  ubicumque  dictos  legatos  vel  collectores,  seu  rectores  aut  thesaura- 
«  rios,  antequam  ad  Romanam  curiam  redierint  seu  venerint,  rebus  eximi  contigerit  ab 


1  Cod.   Vindob.  l-  Palai.  u47  adii.,     dignitatum  .. 

2  Cod.   Vindob.  e  t'alai.  647  add.  :  •  secnlarium  et  regularium  >. 

l'ala:.  647:  «non  utetur  aliis  reservationibus  qii.im 
•  I.  l'alai.  b47 .  che  "in.      assumi»;  Mansi:  «  lune». 
Ma.ssi  um. 
*  Mansi  :  •  offlciorum  •. 
;  Mansi     ■  tem  banl    . 


».  141K 


(  om  <>> , lati  ili  Costanza  153 


«  humanis:  necnon  quorumlibet  prò  quibuscumquc  ne»otiis  ad  Romanam  curiam 
«  venientium,  vel  etiam  recedentium  ab  eadem,  <i  in  locis  a  dieta  curia  ultra  duas 
«  dietas  legales  non  distantibus  jam  forsan  obierint,  vel  eos  in  antea  transire  de 
«  hac  luce  contigerit.  Ac  etiam  simili   modo  quorumeumque  curialium,  peregrina- 

tionis,  intìrmitatis  aut  recreationis  seu  alia  quacumque  causa  ad  quaevis  loca  sece- 
«■  dentium,  si  antequam  ad  dictam  curiam  redierint,  in  locis  ultra  duas  dietas  ab 
«  eadem  curia,  ut  praemittitur,  non  remotis,  dummodo  eorum  proprium  domicilium 
«non  existat,'  jam  forsan  decesserint,  vel  in  posterum  eos  contigerit  de  medio  sub- 
«  moveri,  nunc  per  obitum  hujusmodi  vacantia  et  in  posterum  vacatura:  rursus 
«  monasteria,  prioratus,  decanatus,  dignitates,  personatus,  administrationes,  officia, 
«  canonicatus,  praebendas  et  ecclesias,  ceteraque  beneficia  ecclesiastica,  saecularia 
«  et  regularia,  cum  cura  vel  sine  cura,  quaecumque  et  qualiacumque  fuerint,  etiamsi 
«  ad  illa  personae  consueverint  seu  debuerint  per  electionem  seu  quemvis  alium 
«  modum  assumi,  quae  promoti  per  nos  vel  auctoritate  nostra  ad  patriarchalium, 
«  archiepiscopalium  vel  episcopalium  ecclesiarum,  necnon  monasteriorum  regimen 
«  obtinebant"  tempore  promotionum  de  ipsis  factarum,  nunc  quocumque  modo  vacan- 
«  tia  seu  in  posterum  vacatura.  Necnon  etiam  quae  per  assecutionem  pacificam  quo 

rumeumque    prioratuum,    personatuum,    officiorum,  canonicatuum,  praebendanim 

ecclesiasticarum  ac  beneficiorum  aliorum,  per  nos  sive  auctoritate  litterarum  nostra- 
«  rum  immediate  collatorum,  seu  conferendorum  in  posterum;  praeterquam  si  virtute 
«  gratiae  exspectativae  assecutio  fiat,  nunc   vacantia  et  in  antea   vacatura  :  piena 

super  praemissis  omnibus  et  singulis  cum  fratribus  nostris  collatione  praehabita, 
«  et  matura  deliberatione  secuta,  ordinationi,  dispositioni,  ac  provisioni  nostrae  usque 
«  ad  quinquennium,  de  ipsorum  fratrum  nostrorum  Consilio,  auctoritate  Apostolica 
«  reservamus.  Decernentes  ex  nunc  irritum  et  inane,  si  secus  super  praemissis  et 
«  quolibet  eorumdem  per  quoscumque  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter 
«  contigerit  attentari.  Non  obstantibus  quibuscumque  constitutionibus,  a  praedeces- 
«  soribus  nostris  Romanis  Pontificibus  editis,  quatenus  obsistere  possent  superius 
«  enarratis  articulis,  vel  alicui  seu  aliquibus  eorumdem,  dicto  quinquennio  durante. 
«  Alias  autem  constitutiones  et  reservationes  contrarias  per  nos  factas  seu  in  can- 
«  cellaria  servari  mandatas  revocantes.  Nulli  ergo  hominum  liceat,  etc.  ». 

In  ceteris  vero  ecclesiis  et  abbatiis  fient:l  electiones  canonicae.  De  abbatiis  autem, 
sedi  Apostolicae  non4  immediate  subiectis,  quarum  fructus,  secundum  taxationem 
decimae,  CC.  librarum  Turonensium  parvorum,  in  Italia  vero  et  Hispania,  LX  libra- 
rum  Turonensium  parvorum'  valorem  annuum  non  excedunt,  fiant  conlìrmationes  aut 
provisiones  canonicae  per  illos  ad  quos  alias  pertinet;  nec  communia  nec  minuta 
prò  cis  solventur"  servitia. 

De  abbatiis  vero  excedentibus  summas  praedictas,  necnon  cathedralibus  eccle- 
siis, electiones  ad  sedem  Apostolicam  deferentur, '  quas  ad  tempus  constitutum  in 


Cod.  Falat.  64/  add. 

Massi  :  «  obtinebunl    . 

Cod.  Palai.  647:  .  fiani  .. 

Cod.  Palai.  647  om. 
'  Cod.    Vindob.  e  Cod.  Palai.  647  om.    .in  Italia  -  parvorum    . 
■  Cod.  Palai.  i>47  :  <  solvantur    . 
'  Cod.  Palai.  647:  «  reservantur  ». 


i;, i  Concordali  di  Costanza  a.  1418 

constitutione  Nicolai  III.  quae  incipit,  Cupientes,  Papa  exspectet.  Quo  facto,  si  non 
fuerint  praesentatae  ve!  si  praesentatae,  minus  canonicae  fuerint,  Papa  provideat. 
Si  vero  canonicae  fuerint,  Papa  eas  confìrmet;  nisi  ex  causa  rationabili,  et  de  fra- 
trum  Consilio  aliter  duxerit  providendum:  proviso,  quod  confirmati  et  provisi  per 
Papam,  nihilominus  metropolitanis  et  aliis  praestent  debita  juramenta,  et  alia,  ad 
quae  de  jure  vel  consuetudine  tenentur. 

De  ceteris  autem  beneficiis,  salvis  reservationibus  jam  dictis,  majoribus  digni- 
tatibus  post  Pontificales  in  cathedralibus,  et  principalibus  in  collegiatis,  et  priora- 
tibus,  decanatibus  seu  praeposituris  conventualibus  habentibus  numerum  decem  reli- 
giosorum  '  jure  ordinario  provideatur  per  praelatos,  et  alios  provisores  inferiores, 
ad  quos  alias  pertinet,  nec  computentur  in  turno  seu  vice  eorum. 

De  aliis  quibuscumque  dignitatibus,  officiis,  et  beneficiis  medietas  sit  in  dispo- 
sinone Papae,  alia  medietas  in  dispositione  collatorum,  patronorum,  et  constituen- 
tium2  ordinariorum,  seu  provisorum.  Et  alternatis  vicibus  unum  cedat  Apostolico,  et 
aliud  collatori,  patrono,  aut  provisori.  Ita  quod  per  quamcumque  aliam  '■'  reserva- 
tionem,  seu  affectationem,4  aut  praerogativas,  ultra  praedictas,  vel  alias  dispositiones 
Apostolicas,  seu  gratias  exspectativas,  non  fiat  collatori,  patrono,  vel  provisori,  prae- 
judicium  in  dieta  medietate. 

Ubi  autem  in  his  quae  cadunt5  sub  exspectativis  non  apparerete  aliquis  exspe- 
ctans, 7  infra  mensem  legitime  acceptans,  et  provisus,  intra  tres  menses  collatorem 
seu  vicarium  certificans,  a  die  notae  vacationis  in  loco  beneficii,  is  ad  quem  per- 
tinet, conferat  seu  disponat,  dispositioque  medio8  facta  tempore  valeat,  nec  ei  coiti- 
putetur  in  sua  vice. 

Item,  beneficia  vacantia  per  resignationem  simplkem  non  cadent  sub  exspecta- 
tivis. Et  ista,  et  illa,  quae  ex  causa  permutationis  conferentur,  neutri  parti  compu- 
tentur. Quia  circa  qualitates  graduatorum,  nobiliumque,  et  litteratorum,  ad  effectum 
promotionis  eorum  ad  dignitates,  honores,  et  beneficia  ecclesiastica,  quorum  suffra- 
giis  indigere  noscitur  ecclesia,  nondum  haberi  potuit  plenaria  concordia;  dominus 
noster  cum  deputandis  ad  hoc  per  nationes  singulas,  quantum  fieri  commode  poterit, 
providebit. 

III.  -  De  Annatis. 

Sanctissimus  Dominus  noster,  pensatis  guerrarum  cladibus  atque  variis  dispen- 
diis,  quibus,  proh  dolor!  Regnum  Franciae  his  temporibus  concutitur:  pio  ei  com- 
patiens  affectu,  non  vult  nec  intendit  levari  seu  percipi  ultra  medietatem  fructuum 
primi  anni,  seu  communium  et  minutorum  servitiorum,  ecclesiarum,  seu  abbatiarum, 
quae  in  ipso  regno,  et  provincia  Delphinatus  in  posterum  vacabunt,  usque  ad  quin- 
quennium:  Quam  medietatem  vult  levari  atque  exsolvi  prò  media  parte  infra  octo 

1  Mansi  «mi.     habentibus-religiosorum ». 
■  Coti.  Palai.  647  :  «  inslituencium    . 

l'alai.  u47  ora. 
•  Cori.  Palai.  647:     atfectionem  ». 
»  Coil.  Palai.  647:  •  cadent  ». 
«  Cod.  Palai.  647:  »  appareat  ■. 
T  Cod.  Palai.  647:  »  expectativus  ». 
'  Cod.  l'iilni.  647  om.  •   pone:  ■  tempore  facta». 


a.  141H  Concordati  di  Costanza  155 

menses,  a  die  habitae  possessionis  pacificae  computandos:  prò  alia  vero  medietatc- 
infra  alios  octo  menses  subsequentes.  Et  idem  vult  et  intendit  observari  circa  j.im 
promotos  et  assumptos  a  tempore  assumptionis  ejusdem.  Nec  debitum  ejusmodi  in 
successorem  in  ecclesia  vel  monasterio  transeat.  Si  vero  ecclesia  vel  bis  in  anno 
vacaverit,  vel  pluries;  vult  '  et  ordinat,  quod  non  solvatur  nisi  semel  commune  ser- 
vitium,  sed  nec  etiam  minuta."  De  ceteris  autem  dignitatibus,  personatibus,  et  bene- 
ficus,  saecularibus  et  regularibus  quibuscumque,  quae  auctoritate  sedis  Apostolicae 
conferentur;  praeterquam  vigore  gratiarum  expectativarum,  aut  causa  permutatio- 
nis,  persolvatur  taxa  fructuum  secundum  moderationem  extravagantis,  Suscepti 
regimtnis;  domini  Joannis  papae  XXII.  prò  medietatc  infra  sex  menses,  a  die  pos- 
sessionis pacificae  computandos,  et  prò  medietatc  alia  infra  alios  sex  menses  subse- 
quentes. Et  debitum  huiusmodi  ad  successorem  in  beneficio  non  transeat.  Nec  aliquid 
solvatur  de  beneficio,  quod  valorem  XXIV.  florenorum  non  excedit.  De  monasteriis 
autem  monialium  nihil  penitus  solvatur. 

Quae  omnia  in  praesenti  capitulo  contenta  locum  habeant  prò  tota  natione  Galli- 
cana: excepta  dumtaxat  remissione  communium  et  minutorum  servitiorum.  Debita 
temporis  practeriti  remittuntur  prò  medietate,  solventibus  aliam  medietatem  infra 
sex  menses:  quae  debita  solvantur  collectoribus  in  Galliis;  qui  tamen  non  habeant 
aliquam  coercitionem  nisi  in  Galliis,  ubi  dominus  noster  disponet.3 

Item  non  intendit  dominus  noster,  nec  vull,  quod  gratiae  expectativae  se  exten- 
dant  allo  modo  ad  officia  claustralia,  quorum  fructus  '  quatuor  librarum  Turonen- 
sium  parvorum,  oneribus  supportatis,  valorem  annuum  non  excedunt  ;  nec  etiam  ad 
hospitalia,  xenodochia,  eleemosynaria,  vel  leprosaria.5  Nec  computentur  in  turno  seu 
vice  collatorum  seu  provisorum. 

I\*.  —  De  cansis  in  Romana  curia  tractandis  vel  non. 

Causae  quae  ad  forum  ecclesiasticum  de  jure  vel  consuetudine  non  pertinenl, 
per  curiam  Romanam  non  recipientur,"  de  illis  cognoscendo  in  ipsa,  vel  extra  com- 
mittendo,  nisi  de  consensu  partium.  Quae  vero  ad  forum  ecclesiasticum,  ut  praemit- 
titur,  pertinent,  et  de  jure  sunt  per  appellationem :  aut  aliter  ad  Romanam  curiam 
legitime  devolutae,  aut  de  sui  natura  in  illa  curia  tiactandae,  tractentur  in  illa. 
Ceterae  committantur  in  partibus:  nisi  forte  prò  causarum  aut  prò  personarum 
qualitate  illas  tractare  in  curia  expediret,  prò  justìtìa8  consequenda;  vel  de  partium 
consensu,  in  curia  tractentur.0  Matrimoniales  tamen  causae  in  prima  instantia,  prae- 
terquam per  appellationem,  non  committantur  in  curia,  nisi  in  casibus  prosarne 
dictis. 


1  Cod.    Vuicloh.  e  Palai.  647  :  e  Et  si  bis  aut  pluries  infra  eundem  annum  una  ecclesia  vel   monasterium    vaca- 
lerit,  vult    . 

*  Cod.  Palai.  647  :  «  quod  non  solvatur  commune  servicium  et  minuta  servicia  nisi  semel  ». 

3  Cod.  Palai.  (,47 :     qui  non  habent  aliquam  cohertionem  vel  in  Galliis  dominus  noster  disponet  ». 

4  Cod.  Palai.  647  add.  «  etc.  ». 

Cod,  l'alni.  'i47 :     elemosinarias  vel  leprosarias 
6  Cod.  l'alni.  647:     recipiantur 

;  Cod.  l'alai.  647  .im.     ut  praemmiuir  appi  Uationem  >. 
8  Cod.  Palai.  647  add.      eause    . 
''  Cod.  Palai.  617:     tractarentur    . 


156 


Concordati  di  Costanza  a.  1418 


rtem,  ad  refraenandum  frustratorias  appellationes,  quae  ante  definitivas  senten- 
ti.!- interponuntur,  òrdinamus,  quod  injuste  seu  frivole  appellans  ab  interlocutoria, 
ultra  condemnationem  expensarum,  damnorum  et  '  interesse  in  quindecim  fiorenos, 
si  appellatio  interponatur  in  curia;  et  in  vigiliti  fiorenos,  si  de  partibus  ad  curiam, 
parti  appellanti-  condemnetur  :  et  quod  super  eadem  interlocutoria  vel  gravamine 
secundo  appellare  non  liceat  nisi  haberent  vini  definitivae. J 

V.  —  De  Commciidis. 

Ordinat  idem  dominus  noster,  quod  in  posterum  monasteria,  aut  magni  prio- 
ratus  conventuales,  quae  vel  qui  consueverunt  habere  octo  religiosos  in  convenni, 
officia  claustralia,  dignitates  majores  post  pontificales  in  cathedralibus,  sive  eccle- 
siae  parochiales,  nulli  praelato  etiam  cardinali  dentili-  in  titulum  seu  commendam. 
Nisi  propter  urgenlem  necessitatem,  ad  succurrendum  capiti,4  scilicet  ecclesiae  vel 
monasterii  •"'  superiori,  de  membris  papa  aliud  censeret  faciendum. 

Idem  de1,  hospitalibus,  xenodochiis,  et  leprosariis.  Idem  de  beneficiis  non  ascen- 
dentibus  valorem  quinquaginta  florenorum,  oneribus  supportatis.  Una  autem  ecclesia, 
etiam  metropolitana,  uni  cardinali  vel  patriarchae  concedi  poterit,  provisionem  aliam 
non  habenti  sufneientem.  Ubi  vero  aliqui  praelati  essent  expulsi  sine  culpa  sua  a 
praelaturis  suis,  vel  adeo  diminuti,  quod  non  possent  commode  vivere,  tunc  Papa 
eis  rationabiliter  provideat. 

VI.  —  De  Indulgentiis. 

Circa  articulum  indulgentiarum,  habita  deliberatione  matura  nihil  intendimus 
circa  eas  immutare1  seu  ordinare. 

VII.  —  De  Dispensationibus. 

Ordinat  dominus  noster,  quod  ad  ecclesias  cathedrales,  monasteria,  prioratus 
aut  parochiales  ecclesias,  super  defectu  aetatis  ultra  triennium  nullatenus  dispen- 
sabit,  nisi  forte  in  ecclesiis  cathedralibus  ex  ardua  et  evidenti  causa,  de  Consilio 
cardinalium  seu  majoris  partis  illorum,  videretur  aliter  dispensandum. 

Item,  dominus  noster  in  gravibus  et  arduis  causis  sine  Consilio  cardinalium  non 
intendit  dispensare/ 

Item,  sanctissimus  dominus  noster  et  venerabilis  natio  Gallicana  voluerunt  et 
protestati  sunt,  quod  per  ordinationem  et  observantiam  omnium  et  singulorum 
praemissorum  nullum  jus  novum  alicui  eorum  quaeratur,  aut  praejudicium  aliquod 


1  Mansi  om. 

-  Mansi  ossen  a  i  he  nei  de<  reti  ili  Costanza  era  stalo  detto  «  parli  appellante     e  cosi  ha  anche  il  Coti.  Palat.  647, 

*  Cnti.  l'alni.  647  om.  «  nisi  -  definitivae  .. 
«  Cod   Palat.  617  ora. 

»  Coti.  Palat.  647:     monasterio  ». 

«  Mansi:  •  Item,  de    ,  come  anche  poco  dopo:  «Itera». 
/.  Palat.  647:     innovare  >• 

*  Il  Oh/.   Vindob.  riduce  l'articolo  VII  alla  (orinola:  •  Ordinava  dominus  noster  [quod|  in  gravihus  et   arduis 
c.iusis  Mn<  Consilio  cardinalium  non  intendit  dispensai* 


a.  1418  Concordati  di  Costanza  157 

eis  vel  alteri  ipsorum  generetur.  Ut  auctoritate  Apostolica  et  suprema  potestate 
semper  salvis  et  illibatis  remanentibus,  '  ipsa  venerabilis  natio  sub  Apostolica  pro- 
tezioneJ  et  paterno  regimine  sanctissimi  domini  nostri,  immunitatibus  atque  pri- 
vilegiis  suis  salvis  tranquillam  agens  vitam,  liberius  Deo  possit  familiari  semper 
parata  ad  devota  obsequia  sanctissimi  domini  nostri.  Et  quod3  tolerentur  usque  ad 
quinquennium  proximum  dumtaxat.  Et  cuilibet  volenti  habere  capitola  praedicta 
vel  aliquod  eorum,  in  forma  authentica,  et  sub  sigillo  domini  Vice  cancellarii,  denlur 
taliter,  quod  fidem  facere  possint  in  quocumque  judicio  et  extra  .* 

Haec  itaque  '  universitati  vestrae  tenore  presentium  firmiter  attestantes,  easdem 
nostras  praesentes  litteras  in  eorum  fidem  et  testimonium  praefato  domino  episcopo 
Atrebatensi  concessimus,  sigilli  nostri  munimine  roboratas. 

Datum    et   actum   Constantiae,    provinciae   Moguntinae,   in    domo   habitationis 

nostrae,  die  octava  mensis  Man,  sub  anno  a  Nativitate  Domini  MCCCCXVIII,  etc, 

Pontifìcatus  praedicti. 

Sign.  Bobeunius.  " 

Da  |.  D.  Mansi,  Sacrorum  Conciliorum  nova  et  ampliss.  Collectio  XXVII,  Venetiis 
1784,  1184-1 189,  collazionato  il  Cod.  Palat.  047  Biblioteca  Vaticana,  1.  Ili»'  115':  furono 
notate  le  poche  varianti  del  Cod.  Vindob.  lai.  .',474   date  da  A    Chroust  loe.  cit.  8  s. 

3.  -  Colla  Germania. 

Martini  V.  Papae  et  Gemtanicae  nationis  concordata  in  concilio  Constantiensi. 
Praefatio  ac  testimonium  Joannis  cardinalis  et  vice  cancellarii. 

Ego  Joannes  episcopus  Ostiensis,  S.  R.  E.  Cardinalis  et  vicecancellarius,  infra 
scriptas  constitutiones  et  statuta  transvidi  in  cancellarla,  de  mandato  domini  nostri 
Martini  Papae  V.  die  XV.  mensis  aprilis,  Pontifìcatus  dicti  domini  nostri  Papae  anno 
primo.  Et  in  libro  cancellariae  feci  scribi  de  eodem  mandato.  Et  juxta  cjusdem 
domini  nostri  mandatum  sic  observari  mandavi.  Et  mini1  extrahi  ea  feci  et  mandavi 
per  notarium  subscriptum,  et  in  nane  publicam  et  authenthicam  formam  redigi, 
inserendo  ea  de  verbo  ad  verbum,  prout  in  quaternis  seu  libris  dictae  cancellariae 
originaliter  conscripta  existunt.  Ut  in  quocumque  judicio  et  extra,  tam  in  curia 
Romana,  quam  extra,  fidem  plenariam  faciant,  illisque  stari  debeat  incommutabi- 
liter,  sicut  propriis  originalibus.  Voluit  insuper,  mandavit,  statuit,  et  ordinavit  idem 
dominus  noster  Papa,  quod  omnia  et  singula  hic  subscripta,  firmiter  et  immobiliter 
observentur.  In  quorum  omnium  testimonium  sigillum  meum  cum  notarii  publici  * 
infrascripti  subscriptione  apponi  feci  et  mandavi. 

1  Cod.  Palai.  647  orti.  •  et  illibatis  remanentibus    . 

-  Mansi:      protestatione  >! 

3  Cori.  Palai.  647  add.  •  sk  >. 

'  Cnd.  Palat.  647.  che  uni,  quanto  segue,  add.  ■  Ita  fuit  communi  consensu  concordatum  et  acceptatum  et  inde  ab 
originali  sic  positum  in  mundum  (cod.  ■  modum  ■)  et  collatio  facta.  Io.  Constantinopolitanus  ».  Cosi  anche  Cod.  Vindob. 

s  Mansi:  ■-  ita  ». 

1  II  Mansi  dà  anche  la  variante  «  Lobennius  •  ;  appo  1.  Hartzheim,  Concilia  Germaniae  V.  Coloniae  Aug. 
Agripp.  1763,  732,  pel  concordato  germanico:  ■  Lobenxius». 

:  CosìH.  von  der  Hardt  Magnum  Constantiense  Cime  Munì  I,  Francofurti  et  Lipsiae  10%  s. ,  1055;  Mansi  :     nihil •' 

'  Cosi  von  uer  Hakdt;  Mansi:   •publici    • 


158  Concordati  di  Costanza  a.  1418 


Alia  praefatio,  cut»  simili  testimonio. 
Universi*  et  singulis  Joannes,  etc,  Ut proxime prò  natione  Gallicana.  Cum  itaque 
nuper  inter....  venerabilem  nationem  Germanicam,  etc,  Nos  ad  N.  instantiam,  capi- 
tuia  hujusmodi,  etc' 

I.  -  De  numero  et  qua! itale-  Cardiualinm,  et  eornm  creatione. 

Statuimus  ut  deinceps,  etc,  ut  saprà  ascine  ad  ea  verbo,  in  episcopum  assu- 
metur. :' 

II.  -  De  provisione  ecclesiarum,  monasieriorum,  prioratum,  dignitatum, 
et  aliorum  beneficiorum. 

Sanctissimus,  etc,  ut  supra,  ttsque  ad  ea  verba.  Nulli  ergo  hominum  liceat,  etc.4 
Deinde  seguitar: 

In  ecclesiis  cathedralibus,  et  etiam  in  monasteriis  Apostolicae  Sedi  immediate 
subjectis,  fiant  electiones  canonicae,  quae  ad  Sedem  Apostolicam  deferantur.  Quas 
etiam  ad  tempus  constitutum  in  constitutione  Nicolai  III.  etc.  usque  ad  ea  verba, 
de  jure  vel  consuetudine  tenentur." 

In  monasteriis  autem,  quae  non  sunt  immediate  subjecta  sedi  Apostolicae,  nec 
non  in  aliis  beneficiis  regularibus,  super  quibus  prò  confirmatione  seu  provisione  non 
consuevit  haberi  recursus  ad  Sedem  Apostolicam,  non  teneantur  venire  electi,  seu 
il  li  quibus  providendum  est,  ad  curiam,  ad  habendam  confirmationem  seu  provisio- 
nem.  Nec  etiam'''  beneficia  regularia  cadant  in  gratiis  exspectativis. 

Ubi  autem  in  monasteriis  ad  curiam  Romanam  prò  contìrmatione  venire  vel 
mittere  consueverunt,  ibi  Papa  non  aliter  confìrmet  aut  provideat,  quam  superius 
de  ecclesiis  cathedralibus  est  expressum. 

De  monasteriis  monialium  Papa  non  disponet  nisi  sint  exempta:  et  tunc  per 
commissionem  in  partibus. 

De  ceteris  dignitatibus  et  beneficiis  quibuscumque  saecularibus  et  regularibus, 
vacaturis  ultra  reservationes  jam  dictas;  majoribus  dignitatibus  post  pontificales  in 
cathedralibus,  et  principalibus  in  collegiatis  ecclesiis,  exceptis:  de  quibus  jure  ordi- 
nario provideatur  per  illos  inferiores,  ad  quos  alias  pertinet:  nec  computentur  in 
turno  seu  vice  eorum. 7 

Idem  dominus  noster  ordinat, 8  quod  per  quamcunque  aliam  reservationem,  gra- 
tiam  expectativam,  aut  quamvis  aliam  dispositionem,  sub  quacumque  verborum 
forma  per  eum  aut  ejus  auctoritate  factam  vel  faciendam,  non  velit,  neque  volebat, 


1  Nel  Cod.  Ottoh.  2529.  che  invece  di  «supina  f:icilitas  (v.  p.  151,1.2)  dà  ■  supina  facultas  »,  la  richiesti)  della 
copia  del  concordato  germanico  è  ad  venerandi  patrìs  domini  Frederici  sacri  palatii  cftusarum  apostolici  auditoris 
instanciam  ». 

*  Mansi:      acquattale  ». 
»  P.  151,  1.  20-35. 

•  P.  152.  1.  1  153,  l.  81.  C   '    Otti  '     2  Ì29  i    Palai.  647  om.  .  Alias  ■  revocantes     (p.  153,  1.  30  s.). 
P.  il.  |.  i  5.  Cod.  Oltob.  252<)  <■  Palai.  647  .un.  .  vel  consuetudine  ». 

'  od.  Oltob.  2529  ■    l'.ilut.  647  add.  ■  dieta    . 
Oltob    2  i  "'  om       i    i   illos-eorum  -. 

0  '529  i    Palai.  647.      dei 


a.  UlS  Concordati  di  Costanza  159 

neque  intendebat  nec  intendit  '  tacere  aut  fieri  quo  minus  de  media  parte  illarum 
et  illorum,  rum  vacabunt,  altemis  vicibus  libere  disponatur  per  illos,  ad  quos  col- 
latio,  provisio,  praesentatio,  electìo  aut  alia  quaevis  disposino  pertinebit,  prout  ad 
ipsos  spectabit  de  consuetudine  vel  de  jure.  Ita  quod,  cum  de  una  dignitate,  per- 
sonatu,  officio,  vel  beneficio  ex  illis,  ad  electionem,  provisionem,  collationem,  seu 
quamvis  aliam  dispositionem  alicujus  spectante,  fuerit  auctoritate  Apostolica  provi- 
sum,  aut  alias  dispositum,  ille  ad  cujus  collationem-  electionem  vel  quamvis  aliam a 
dispositionem  primo  loco  pertinebat  de  alio  immediate  postea  vacaturo  provideat, 
aut  disponat,  prout  ad  eum  pertinebat.  Et  ita  consequenter  de  singulis  hujusmodi 
dignitatibus;  personatibus,  officiis,  et  beneficiis  vacaturis,  auctoritate  ejusdem  domini 
nostri  Papae  et  aliorum  praedictorum,  alternatis  vicibus  disponatur.  Reservatio- 
nibus,  aut  aliis  a4  praemissis  dispositionibus,  auctoritate  ejusdem  domini  nostri  Papae 
factis  vel  faciendis,  non  obstantibus  quibuscumque. 

Quoties  vero  aliquo  vacante  beneficio  cadente  in  vice  et  in  gratia  exspectativa, 
non  apparuerit  infra  tres  menses  a  die  notae  vacationis  in  loco  beneficii  quod  alicui  ' 
de  ilio  secundum  praedictas  ordinationes  fuerit  auctoritate  Apostolica  provisum  ; 
Ordinarius  vel  alius,  ad  quem  illius  dispositio  pertinebit,  de  ilio  libere  disponat,  nec 
sibi  in  sua  vice  computetur.  Beneficia  etiam,  quae  per  simplicem  renuntiationem 
aut  permutationem  vacaverint,  neutri  parti  computentur. 

Sanctissimus  dominus  noster  Papa  Martinus  V,  ad  exaltationem  fidei  catholicae, 
et  spiritualem  profectum  populi  Christiani,  de  consensu  ac  beneplacito  nationis  Ger- 
manicae  statuit,  et  ordinavit,  ac  decrevit, 6  quod  deinceps  in  metropolitanis  et  cathe- 
dralibus  ecclesiis  nationis  Germanieae  ejusdem,  sexta  pars  canonicatuum  et  prae- 
bendarum  sit  prò  doctoribus  aut  licentiatis  in  sacra  pagina,  vel  altero  jurium,  vel 
in  Theologia  baccalaureis  formatis,  aut  magistris  in  medicina,  qui  per  biennium  ; 
seu  magistris  in  artibus,  qui  per  quinquennium  post  magisterium,  in  Theologia  aut 
altero  jurium  studuerunt  "'  in  studio  generali.  Sic  videlicet,  quod  ubicumque  non 
fuerit  saltem  sexta  pars  canonicorum  praebendatorum,  in  metropolitana  vel  cathe- 
drali  ecclesia,8  taliter  graduatorum,  ibi  quicumque '■'  deinceps  canonicatus  et  prae- 
bendae  vacaverint,  quacumque'-'  etiam  Apostolica  vel  alia  auctoritate,  nonnisi  taliter 
graduatis  conferantur,  quousque  dieta  sexta  pars  compleatur  taliter  graduatis:10  si 
tamen  infra  mensem,  a  tempore  vacationis  hujusmodi  canonicatus  et  praebendae 
numerandum,11  repertus  fuerit  taliter  graduatus,  et  alias   idoneus,  qui  per  se  vel 


1  Haktzheim  e  Cui.  Ottob.  2529:     non  vclil,  ncque  vult,  neque    intendebat,    nec    intendit     ;    Coti.  Paint,   647  : 
«non  voluit  neque  intendebat    .  ma  forse  va  Ietto:  «non  voluit,  ncque  vult.  ncque  intendebat,  nec  intendit». 
'  Mansi  om. 

È  Jato  Jal  Coti.  Ottob.  2529. 
*  Cosi  Hartzheim  e  Cod.   Ottob.  2529.  Mansi  om. 

M\.\si  :  «  aliqui    . 
0  Hartzheim  e  Cod.  Ottob.  2529      ordinat  etdecernit »;  Cod.  Vatic.  26b5  e  Palai.  647.' ordinai  et  decrevit-. 
;  Cod.   Vatic.  2665  e  Palai.  647:  «  studuerint    . 

8  Cod.  Ottob.  2529:     in  metropolitana  vel  cathedralibus  ecclesiis.. 

9  Mansi:  «quaecumque 

•«  Cod.  Ottob.  2529  om.      taliter  graduatis  •;    Vatic.  2665  e  Palai.  647  om.   «  taliter  ♦. 

11  1  Coditi   Vaticani:     a  tempore  vacationis  numerando  •  ;  Hakt/heim  :    «  a    tempore  vacationis    cujuslibet    Pre- 
bende numerandum  ». 


160  Concordati  di  Costali: a  a.  1418 

per  procuratorem  voluerit  acceptare.  Quod  postmodum  continuetur,  ut  ad  minus1 
dictus  munerus  sextae  partis  canonicorum,  taliter,  ut  praemittitur,  graduatorum, 
in  ipsis  metropolitanis  et  cathedralibus  ecclesiis  habeatur. 

Ubi  autem  soli  consueverunt  illustres  autJ  de  comitum  vel  Baronum  genere,  vel 
ex  utroque  parente  :i  militares  in  canonicos  admitti:  taliter  graduati,  qui  acceptare 
vohierint,  si  taliter  nobiles,  ut  praemittitur,  fuerint,  in  illis  ecclesiis,  ceteris  etiam 
nobilibus  saltem  usque  ad  dictum  numerum  praeferantur. 

Item,  quod  in  aliis  collegiatis  ecclesiis  ejusdem  nationis,  similiter  sexta  pars 
canonicatuum  et  praebendarum  deinceps  modo  praemisso  conferatur,  sicut  prae- 
mittitur, graduatis,  aut  saltem  in  medicina,  aut  in  artibus,  magistris  vel  licentiatis, 
aut  in  Theologia,  vel  altero  jurium  baccalaureis  examinatis  per  rigorem,  cum  limi- 
tatione,  modo  et  ordine  supradicto.4 

Item,  quod  parochiales  ecclesiae  habentes  communi  aestimatione,  quae  sei  un 
dum  lamam  publicam,  attendatur,  duo  millia  communicantium,  vel  plures,  deinceps 
non  conferantur,  etiam  Apostolica  vel  quacumque  alia  auctoritate,  nisi  doctoribus 
vel  licentiatis  in  sacra  pagina,  vel  jure  canonico  vel  civili,  et  baccalaureis  in  Theo- 
logia  formatis;  si  tamen  infra  mensem,  a  tempore5  vacationis  ecclesiae"  numeran- 
dum,  reperiatur  taliter  graduatus,  qui  per  se  vel  procuratorem  voluerit  acceptare. 
Decernendo  irritum  et  inane  si  secus  in  praemissis,  tam  circa  canonicatus  et  pre- 
bendas,  quam  parochiales  ecclesias,  vel  eorum  aliquod,  a  quoquam,  qua  vis  etiam  aucto- 
ritate Apostolica  fuerit  attemptatum.7  Sai  vis  semper  laudabilibus  consuetudinibus  et 
statutis  ecclesiarum,  quae  praemissis  non  adversantur.  In  contrarium  autem  facien- 
tibus  non  obstantibus  quibuscumque. 

Item,  quatenus  praedicta  constitutio, s  seus  ordinatio,  pluribus  prosit,  et  humanae 
ambitioni  fraenum  imponatur,  ordinat,  statuit,  et  decernit  idem  dominus  noster 
Papa  quod  vigore  praesentis  constitutionis  seu  ordinationis,  nemo  graduatorum 
possit  ultra  unum  ecclesiasticum  beneficium  adipisci. 

Item,  vult  quod  in  pari  data  ad  eamdem  collationem  graduatus  non  graduato 
praeferatur  :  praerogativis  et  diligentia  non  obstantibus  quibuscumque. 

Item,  quod  vicariae  ad  certa  chori  officia  in  ecclesiis  cathedralibus  et  collegiatis 
deputatae,  non  conferantur  etiam  Apostolica  auctoritate,  nisi  talibus  qui  hujusmodi 
beneficia"  cantando,  legendo,  et  alias1"  sciverint  et  poterint  personaliter  adimplere. 

III.  —  De  Annatis. 

De  ecclesiis  et  monasteriis  virorum  dumtaxat,  vacantibus  et  vacaturis,  solventur 
prò  fructibus  primi  anni  a  die   vacationis   summae  pecuniarum,  in    libris  camerae 


1  Mansi  :  ■  minimum  •. 

<  Cui.    Vati,.  26h.->  e   /'alili.  617.       ut     . 

;  Mansi  :      generi   •. 

'  Hartzheim  e  i  Codici   Vaticani  om.  ■  cum-supradicto  ». 

I  Vi//. .  2665  e  l'alai.  647:      infra  tres  mensis  a  die  .;  rlAETZBEIU  e  Cuiì.  Oliai).  'J.V2<i:  •  infra  mensem  a  die  i 
■  Mansi  ..ni. 

'Mansi:     acceptatom  ». 
«  Hartzhkim  e  i  '.'.'/.,    I    ni, ,  mi  uni. 
»  I  Codili  Vah, iiìii   ed  anche  Hartzhkim       officia  •. 

'      M  \Ns|  ili  i    .. 


a.  1418  Concordati  di  Costanza  161 

apostolicae  taxatae,  quae  communia  servitia  nuncupantur.  Si  quae  vero  '  exces- 
sive  taxate  sunt,  juste  retaxentur  et  provideatur  specialiter  in  gravatis  regionibus 
secundum  qualitatem  rerum,  temporum  et  regionum,  ne  nimium  pregraventur  ad 
quod  dabuntur  Commissarii,  qui  diligenter  inquirant 2  et  retaxent.  Taxe  autem  pre- 
diete  prò  media  parte  infra  annuiti  a  die  habite  possessionis  pacifice  totius  vel 
majoris  partis  solventur  et  prò  media  parte  alia  infra  sequentem  annum  et  si  infra 
illud  tempus3  bis  vel  pluries  vacaverint,  semel  tantum  solvetur  nec  debitum  hujus- 
mocli  in  successorem  in  Ecclesia  vel  monasterio  transeat.  De  ceteris  autem  Digni- 
tatibus,  Personatibus,  Officiis,  et  Beneficiis  secularibus  et  regularibus,  '  quae  autho- 
ritate  Sedis  Apostolice  conferentur  vel  providebitur  de  eisdem,  preterquam  vigore 
gratiarum  expectativarum  aut  eausa  permutationis  solvatur  annata  seu  medii  fru- 
ctus  juxta  taxam  solitam  tempore  unionis  infra  annum  et  debitum  hujusmodi  in 
Successorem  in  Benelìcio  non  transeat.  •"• 

De  beneficiis  vero,  quae  valorem  XXIV.  Horenorum  de  camera  non  excedunt, 
nihil  solvatur.  Debitis  omnibus  praeteriti  temporis,  tisque  ad  assumptionem  domini 
nostri,  communium  servitiorum  et  annatarum,  prò  medietate  relaxatis,  solventibus 
aliam  medietatem  infra  sex  menses  a  die  publicationis. 

IV.  -  De  causis  tractandis  in  Romana  curia  nec  ne. 

Sanctissimus  dominus  noster  Papa  Martinus  V.  statuit,  et  ordinat,  quod  nullae 
causae  in  Romana  curia  committantur,"  nisi  quae  de  jure  et  natura  caussae  in  Ro- 
mana curia  tractari  debebunt.  Et  quod  causae  quae  ad  forum  ecclesiasticum  de  jure 
vel  consuetudine  non  pertinent,  per  Romanam  curiam,  etiam  praetextu  Cruce  signa- 
tionis  laicorum,  extra  tempus  passagli  generalis,  non  recipiantur,  de  illis  cognoscendo 
in  euria,  vel  extra  committendo,  nisi  de  consensu  partium.  Quae  vero  ad  forum 
ecclesiasticum  pertinent,  et  de  jure  sunt  per  appellationem  aut  alias  ad  Romanam 
curiam  devolutae,  ac  de  sui  natura  in  eadem  tractandae,  tractentur  in  ea:Ceterae 
committantur  in  partibus.  Nisi  forsan  prò  causae  et  personarum  qualitate,  in  com- 
missione exprimenda,  illas  tractare  in  curia  expediret,  pio  justitia  eonsequenda;  vel 
de  partium  consensu,  in  curia  tractentur." 

V.  -  De  Commendis. 
Ordinat  dominus  noster  Papa,  quod  in  posterum  monasteria,  aut  magni  prioratus 
conventuales,  habere  consueti  his  temporibus  ultra  decem  religiosos  in  conventu,  et 
officia  claustralia;8  dignitates  majores  post  Pontificalem  in  cathedralibus,  sive  eccle 

1  Ouanto  segue   Sno  a     non  transeat*  da  Hartzheim,  loc,  cit.  729,  che  dà  un  testo  piti   corretto  del   Mansi  e 
rispondente  ai  Codici  Vaticani.  Il  Mansi,  del  risto,  ili  cui  fu  adottata  in  parte  la  ragionevole  interpunzione,  mancante 
affatto  in  Hartzbbik,  qui  rinvia  al  lesio  di  un  decreto  del  concilio  di  Costanza. 
-  Cod.  Ollob.  2529:  «  inquilini  .. 

I  Codici  Vaticani      infra  annum    . 
<  I  Colliri  l'oliami:     secularibus  qnibuscumque  ci  regularibus    . 
Mansi  117"  (fuori  dei  Concordali):  ■  solvetur  valor  fructuum,  primi  anni  più  media  parte  infra  sex  menses  ■<  die 
adeptae  possessionis;  et  infra  alios  sex  menses  prò  alia  media  parli       eti 
■  Coti.  Palai.  647:  •  tractentur  seu  commictentur  >. 

;  Hartziif.im  e  i  Coil.  Ottiih.  2529  e  Palai.  647:     tractarentùr    .  Cod.  Ollob.  add.    etc.  >.  come  pure  in  fine  al  n.  111. 
Ollob.  2529:  ■  monasteria  ci  magni  prioratus  i  onventuales  hiis  temporibus  ulira  tlecem  religiosos  bahentes 
et  officia  claustralia    .  Cosi  anche  Palai.  647,  che  om.  •  habentes  •  ed  ha     ■   iuf   m  igni  >. 


lt>2  Concordati  di  Costanza  a.  1418 


siae  parochiales,  nulli  praelato  etiam  cardinali,  dentur  in  commendam:  Datae  autem 
et  dati  quanquam  commendatariis  locu  illorum  de  aequivalenti  providetur:  post  paci- 
ficam  possessionem  adeptam  illos  dimittant.  Una  etiam  ecclesia  metropolitana  uni  car- 
dinali, vel  patriarchae  concedi  poterit,  provisionem  aliam  sufficientem  non  habenti.1 

VI.  -  De  simonia  in  foro  conscientiae  providetur  ut  sequi  tur. 

Ut  autem,  considerata  malitia  aliquorum  temporum  proxime'  praeteritorum, 
quibus  labes  simoniaca  tam  in  ordinibus,  quam  in  beneficiis  ecclesiasticis,  tunc3  confe- 
rendis  et  percipiendis,  ac  religionibus  ingrediendis,  fuit  heu  nimium  frequentata,  laesis 
in  hoc  conscientiis,  ad  puriorem  administrationem  et  perceptionem  ecclesiasticorum 4 
sacramentorum,  salubriter  consulatur:  omnibus  et  singulis  patriarchis,  archiepiscopis, 
episcopis,  abbatibus,  abbatissis,  ceterisque  praelatis,  necnon  clericis  ac  personis  eccle- 
siasticis, religiosis  ac  saecularibus  utriusque  sexus,  ut  quaelibet  earum^  infra  tres 
menses  post  publicationem  aut  insinuationem  praesentium,  sibi  aut  in  dioecesi,  ubi 
domicilium  habuerit,  factam,  aliquem  in  sacra  pagina,  vel  in  jure  canonico  doctorem 
aut  licentiatum  vel  baccalaureum  formatum,  ubi  talis  commode  poterit  reperiri;  vel 
ubi  talis  non  reperiretur,  lectorem,  seu  alias  intelligentem  sacerdotem,  discretum  ac 
bona  fama,  curatimi,  vel  non  curatum,  eligere  valeat  confessorem:  qui  infra  praedi- 
ctum  tempus,  quantocius  commode  fieri  poterit,  ejus  confessione  audita,  ipsam  per- 
sonam  contìtentem,  a  suis  peccatis,  et  a  quibuscumque  excommunicationum,  suspen- 
sionum  et  interdicti,  aliisque  sententiis,  censuris  ac  poenis,  quas  forsan  propter 
simoniam  in  ordine  vel  beneficio  ecclesiastico,  religionis  ingressu,  aut  alias  quali- 
tercumque,  active  vel  passive  commissam,0  usque  ad  tempus  publicationis  praedi- 
ctae  dignoscitur  incurrisse,  in  foro  conscientiae  dumtaxat  absolvere;  nec  non  secum 
super  irregularitate  prò"  eo  quod  hujusmodi  sententiis  aut  earum  aliqua  ligata  forsan 
Missas  vel  alia  divina  officia  celebrasse,  aut  se  illis  immiscuisse  censebitur,  usque 
ad  tempus  praedictum  contracta,  ipsaque  propter  praemissa  aut  eorum  aliquod  a 
suorum  ordinis  vel  oflicii  exsecutione  suspensa,  quod  in  illis  nihilominus  ministrare, 
illa  exercere  beneficia  adepta,  vel  statum  in  quo  est  retinere,  et  ad  ulteriora  pro- 
moveri  possit,  in  dicto  foro  valeat  dispensare:  ac  eidem  beneficia  quae  obtinet,  ob 
hoc  forsitan  vaeantia  vel  vacatura,  si  et  postquam  dimiserit, s  reconferre,  omnem- 
que  inhabilitatis,  irregularitatis,  necnon  infamiae  maculam  sive  notam  atque  aliam 
labem,  per  eanT  occasione  praedicta  usque  ad  tempus  praedictum  contractam,  in 
eodem  foro  totaliter  abolere;  fructus  quoque  benelìciorum  ecclesiasticorum,  quos 
forsitan4  indebite  percepit,  et  quos  percipere  potuisset,  et1"  quidquid  occasione  prae- 
dicta luerit  refundendum :  dummodo  persona  ipsa,  ad  refusionem  faciendam  deducto, 

1  Tutto  il  capitolo  da  Mansi  I180s.  (fuori  dei  Concordati)  con  in  nota  varianti. 

'  Coi/,  fatte.  2665  e  Palai.  647:     premaxime    . 

■■  Cod.  Otlob.2529:  .  beneficiis  ecclesiastica  (sic,  ma  potrebbe  anghe  essere  "et  celerà  ..i  conferendis  >. 

*  MAN8I  "in 

HARTZHB1N  coi   Cod.   Palai,  647  e  OUvh.  2529:  •  quilibel  eorum  ». 
■  Mansi:  ■  commissum  ■. 
:  Mansi     ■  -uper  >. 
"  Cod.  Ottob.  2529:     si  et  postquam  ea  in  minibus  sui-  dimiserit  et  resignaverit ». 

•  .Mansi:     eum  ., 
1     Massi      .  aul     . 


».  141*  Concordati  di  Costanza  163 


ne  egeat  in  statu  in  quo  tunc  fuerit,  aut  alias  absque  nota  vel  scandalo  sufficiens 
non  fuerit,  in  dicto  foro  dimittere,  ac  eam  de  his  quitare  et  liberare  valeat,'  tenore 
praesentium  misericorditer  indulgemus:  Constitutionibus  Apostolicis,  et  aliis  in  con- 
trarium  facientibus  non  obstantibus  quibuscumque. 

VII.  -  De  non  vitandis  excommunicatis, 
antequam  per  judicem  fiteiint  declarati  et  denunciati. 

Ensuper  ad  vitanda  scandala  et  multa  pericula,  subveniendumque  conscientiis 
timoratis,  omnibus-  Christi  fidelibus  tenore  praesentium  misericorditer  indulgemus, 
quod  nemo  deinceps  a  communione  alicujus  in  sacramentorum  administratione,  vel 
receptione,  aut  aliis  quibuscumque  divinis,  vel  extra;  praetextu  cujuscumque  sen- 
tentiae  aut  censurae  ecclesiasticae,  a  jure  vel  ab  nomine  generaliter  promulgatae, 
teneatur  abstinere,  vel  aliquem  vitare,  aut::  interdictum  ecclesiasticum  observare  nisi4 
sententìa  vel  censura  hujusmodi  fuerit  in  vel  contra  personam,  collegium,  univer- 
sitatem,  ecclesiam,  '  communitatem,  aut  locum  certum,  vel  certa,  a  judice  publicata 
vel  denunciata  specialiter  et  expresse:  Constitutionibus  Apostolicis  et  aliis  in  con- 
trarium  facientibus"  non  obstantibus  quibuscumque:  salvo,  si  quem  prò  sacrilega 
manuum  :  injectione  in  clericum,*  sententiam  latam  a  canone  adeo  notorie  constiterit 
incidisse,  quod  factum  non  possit  aliqua  tergiversatione  celali,  nec  aliquo  juris  suf- 
fragio excusari.  Nam  a  communione  illius,  licet  denunciatus  non  fuerit,  volumus 
abstineri,  juxta  canonicas  sanctiones.  '■' 


>  Lo  di  il  -...lo  Coti.  Ollob.  2529. 

Cod.    Vatù    2665  e  l'alni.  647  om.;  Cod.  Ollob.  2529:     ommbusque    . 
;  Mansi       ac  •  . 

*  Così  Habtzheim  contro  r  interpunzione  del  Mansi:  .Misi    . 
6  Cod.    Vatic.  2665  e  Palai.  64?  add.      civitatem  ». 

«  Cod.  Ollob.  2529:  •  editis 

:  Cosi  Hartzheim  con  Cod.  Vatic.  2665  e  Palai.  647  (sebbene  in  forma    scorretta);    Mansi        prò   sacrilegio   et 
manuum  ■;  On.<i'.  2529:     per  sacrilegiam  isic,  ma  pari-  si  sia  voluto  correggere  l'originale  <  sacrilegium  •    manuum 
ni  ni 
O    i.  coi  Codici  Vaticani,  Hartzheiu;  Mansi:  .  eleni m    . 

•  .Martin-in  ab  Azpilqueta  (NavarrusJ  pretende  che  il  testo  di  questo  capitolo  sia  di  altro  tenore,  ma  un  con- 
fronto fra  la  sua  lezione  e  il  decreto  del  concilio  di  Basilea  la  vedere  che  egli  in  questo  punto  ha  fatto  confusione 
fra  i  due  concilii  ed  ha  attribuito  al  concilio  di  Costanza  il  testo  fissata  da  quello  di  Basilea. 

Ad  evitanda  multa  scandala,  et  multa  pericola,  ei  Ad   vitandum    icandala    el    multa    pericula,  subve- 

subveniendum    conscientiis    timoratis,    constituimus.  ih  niendumque   conscientiis    timoratis,    statuii   etiani  quod 

nemo  postime  teneatur  abstinere.  et  separare  s;.  ncque  nemo   deinceps   a   communione   alicujus   in   sacramento 

evitare  communicationem  alicuius  in  administrando,  aul  rum  administratione   vel  receptione,   aut  aliis  quibus- 

recipiendo   sacramenta,  aut   in   alijs  divinis  offieijs,  aia  cumque  divinis.  vel  extra,  praetextu  cujuscumque  sen- 

extra  illa  ratione  alicuius  sententiae.  aut  censurae  eccle-  tentiae  aut  censurae  Ecclesiasticae,  seu  suspensioni-,  aul 

siasticae,  aut  suspensionis,  aut  prohibitionis  ab  hominc,  prohibilionis,  ab  nomine  vel  a  jure  generaliter  promul- 

aut  a  iure  generaliter  promulgatae:  neque  servare  inter-  gatae,  teneatur  abstinere.  \  el  aliquem  vitale,  aul  inter- 

dictum ecclesiasticum.  si  illa  talis  sentcntia.  prohibitio,  dictum  Ecclesiasticum  observare,  nisi  sententia.   prohi- 

suspensio,  aut  censura  non  fuerit  promulgata,  et  denun  bitio,  suspensio,   vel   censura    hujusmodi.    fuerit    in    vel 

ciata  specialiter,  et  expresse  a  Iudice  contra  certam  ali-  contra   personam,   collegium,    universitatem,   Ecclesiam 

quam  personam.  collegium,  universitatem,  ecclesiam.  aut  aut   locum  certum    aut  certam,  a  judice   publicata   vel 

locum  certum.  aut  certam:  neque  manilesto  constet    in-  denumiata  specialiter  aut  expresse:   aut   si   aliquem  ita 

currisse   in   sententiam    exeommunicationis.  quod    nullo  notorie    exeommunicationis    sententiam    constiteli!  inci 

modo  potest  occultali,  aut  per  aliquod  remedium   iuris  disse,  quod  nulla  possit  tergiversatione  eelari,  aut  aliquo 

excusari:  quia  a  communione  huius.  vult  quod  Besepa  modo  juris  suffragio  excusari.  Nam  a  communione  illius 


164  Concordati  di  Costai!  <i  a.  141S 


Vili.  -  De  Dispensationibus. 
Ordinat  etiam  dominus  noster,  etc,  ut  supra  tit.  VII  de  dispensationibus.1 

IX.  -  De  provisioìie  Papac  et  cardinalium. 

Romano  Pontifici,  et  S.  R.  E.  Cardinalibus  prò  illorum  sustentatione  rebus  Ro- 
man; io  ecclesiae  stantibus,  ut  sunt,  non  videtur  aliter  posse  provideri,  quam  hucus- 
que  factum  est:  seilicet  per  beneficia  et  communia  servitia,  quae  vacantiae  nuncu- 
pantur.  Verum  circa  beneficiorum  qualitatem  taliter  duximus  providendum,  quod 
nulli  cardinali  monasterium,2  prioratus  conventualis,  ultra  numerum  X.  religiosorum 
secundum  moderna  tempora  habere  consueti,'1  nulla  major  dignitas  post  pontificalem 
in  cathedralibus,  aut  parochiali  ecclesia,4  etiam  nullum  officium  claustrale,  nullum 
xenodochium,  hospitale,  eleemosynaria,  seti  leprosaria  in  titulum  vel  administratio- 
nem  conferantur.  Et  si  quae  talia  nunc  obtinent,  quam  primum  Papa  loco  illorum  de 
alio  aequivalenti  providebit,  illa  dimittere  teneantur,  sicut  superius  de  commendis 
est  dictum.  Proviso,  quod  nullus  cardinalis  de  proventibus  ecclesiasticis  non  habeat 
ultra  valorem  sex  millium  florenorum.  ' 

X.  -  De  Indulgentiis. 

Cavebit  dominus  noster  Papa  in  futurum  nimiam  indulgentiarum  effusionem,  ne 
vilescant.  Et  in  praeteritum  concessas  ab  obitu  Gregorii  XI.  ad  instar  alterius  indul- 
gentiae,  revocat  et  annullat. 

XI.  -  De  horum  concordatorinn, 
Papac  Martini   l  \  et  nationis  Germanicae,  valore. 

Item,  sanctissimus  dominus  noster  Papa,  et  inclyta  natio  Germanorum  consen- 
serunt  et  protestati  sunt,  quod  omnia  et  singula  supradicta  durare  et  tolerari  debeant 
usque  ad  quinquennium  dumtaxat,  a  data  praesentium  numerandum  :  Constitutio- 
nibus  Apostolicis,  regulis  Cancellarne  factis  et  fiendis,  et  aliis  in  contrarium  facien- 
tibus,  non  obstantibus  quibuscumque.  Quodque  per  observantiam  illorum  nullum 
jus  novum  Romano  Pontifici,  Romanae"  aut  alicui  alteri  ecclesiae  vel  personae,  acqui- 
ratur,  seu  praejudicium  generetur.  Sed  lapso  dicto7  quinquennio,  quaelibet  ecclesia 

rent  insta  canonicas  constitutiones.  Per  hoc  tamen  non  abstineri  vultjuxta  canonicas  sanetiones.  Per  hoctatnen 

intendimus  relevare,  aeque  iuvare  sic  exeommunicatos,  hujusmodi  exeommunicatos,  suspensos,  interdictos,  seu 

i  .  interdictos,  aut  prohihitos.  prohibitos,  non  intendit  in  aliquo  relevare,  nec  eis  quo- 

\r.   Azpiloieta.    Enchiridion,   seu  Mannaie,  cap.  modolibet  sufl"rag:ari. 

XXV.  n.35,  a  p.889  dell'ed.  romana  del  1584.  Condì.    Basii,  sess.  XX.   II,  in    Mansi,  XXIX.  Ve- 

netiis  1788,  io::. 
1  P.  156.  I  Coilicì  Valii am.  omesso   in  principio   il   cquqd*,  li. inno  la  lezione:     ordinat,  .     nullatenus  dispen 
•ari        Hartzhkih:  «  ordinat ...  quod  .. .  nullatenus  dispensetis   . 
-'  Mansi        monast<  riorum    . 

M  w-.i      <  insuetus  ». 
«Mansi    ■  aut  parochialibus   ;  Habtzbboc     Parochialibus  Ecclesia 
i  i  1188  (fuori  dei  Concordati  .  ove  segue  altro  lungo  tratto,  ma  i  Co/Hci   Vaticani 

li    Commendis  est  dictum      e  cosi  anche  IIahi/iii  im. 
IIB1H  e  Mansi  ,,m.  ,,.n  Cali.  ì'alh.  21,65  cntn.  Palai.  647  e  Ollob.  2529. 
i  Mansi:     dieta  •. 


a.  1418  Concordati  di  <  ostansa 

et  persona  praedicta  liberarti  facultatem  habeal  utendi  quolibet  jure  suo,  non  obstan- 
tibus  supradictis.  Et  quod  capitulà  praedicta,  et  quodlibet  eorum,  dentur  cuilibet 
ea  habere  volenti  communiter  seu  divisim,  in  authentica  torma,  sub  sigilla  domini 
vicecancellarii,  cum  subscriptione  notarti:  sic  quod  fidem  faciant  exhibita  ubicumque. 
Pro  toto  autem  non  solvatur  ultra  duodecim  grossos1  Turonenses. 

I  >a  M  insi,  lo, .  cit.  1189-1193  collazionati  i  Cod.  Vatic.  hit.  2665,  f.  1 13  1  16  .  Palai,  lai.  <>-J7. 
i.  I15r-120'  e  Oltob.  lat.  2529  proveniente  dal  monastero  di  Wilten  151r-155"  (Biblioteca 
Vaticana).  In  quest'ultimo  il  testo  prosegue  così:  «  Hec  itaque  universitati  srestre  tenori 
presencium  tìrmiter  attestantes  easdem  nostras  presentes  litteras  in  horum  fidem  et  testi- 
monium  preiato  reverendo  patri  domino  Frederico  auditori  concessimus  nostri  sigilli  mimi- 
mine  roboratas.  Datum  Gebennis  in  domo  habitacionis  nostre  sub  anno  a  aativitate  l'o- 
mini MCCCCXVUIC  pontificatus  elicti  domini  nostri  pape  anno  primo  indictione  XI  die 
vero  xxiiii  mensis  iulii».  In  Hartzheim,  loc.  cit.  73'_':  Hec  itaque  -  attestando  easdem  - 
testimonium  prefatorum  concessimus  -  roboratas.  Datum  Constali!.  Provincie  Magunt.  in 
domo  habitationis  nostre  anno  quo  supra  die  ni.  mensis  Maii  Pontificis  Domini  nostri 
Pape  anno  primo.  Lobe.vmi  s  ..  Negli  altri  due  Codili  Vaticani  invece  si  legge  semplice 
mente:     collacionate  per  me  M.  de  Novaria  cancelarie  custodem    . 


4.  -  Coll'Inghilterra. 

Ex  ms.  Cantabrigensi. 

Martini  Papae  V.  et  nationis  Anglicanae  concordata 

iu  Constantiensi  Concilio  conscripta. 

Universis  et  singulis   |oannes,  etc.  Cum  itaque  nuper  inter venerabilem  natio- 

nem  Anglicanam  etc.  Nos  igitur,  ad  venerabilis  viri  Roberti  de  Nevilli,  canonici 
ecclesiae  Eboracensis,  parochialis  ecclesiae  de  Spoffoord  Rectoris,  instantiam  etc, 
ut  supra  prò  natione  Gallicana,  mutatis  t  ani  uni,  ut  hic,  nominibus. 

I.  -  De  numero  et  natione  cardinalium. 

In  primis  quod  numerus  cardinalium  S.  R.  E.  adeo  sit  moderatus,  quod  non  sii 
gravis  ecclesiae,  nec  nimia  numerositate  vilescat.  Qui  indifferenter  de  omnibus  regnis 
et  provinciis  totius  christianitatis,  et  cum  consensu  et  assensu  collegii  dominorum 
cardinalium,  vel  majoris  partis  eorum,  eligantur  et  assumantur. 

II.  -  De  Indulgentiis. 

Item,  quod  cum  occasione  diversarum  indulgentiarum,  ac  litterarum  facultatum 
a  sede  Apostolica  concessarum,  ad  absolvendum  quoscumque  visitantes,  sive  offe- 
rentes  in  certis  locis,  et  quaesturarum  quamplurimarum,  quae  in  Anglia  plus  solito 
nunc  abundant  :  nonnulli  peccandi  audaciam  frequenter  assumant,  ac  contemptis  suis 
propriis  curatis,  et  ecclesiis  suis  parochialibus  dimissis,  ad  ipsa  loca  spe  indulgen- 
tiarum et  concessionum-  accedunt,  decimas,  oblationes,  et  debita  dictarum  ecclesia- 
rum  parochialium  subtrahunt,  seu  solvere  differunt  minusjuste:  committantur  dioe- 

1  Mansi:  «non  solvantur  ulna  duodecim  grossi    . 
-  Mansi  e  Wilki.ns       confessionnio  =. 


166  Concordati  di  Costanza  a.  1418 

cesante  locorum,  ad  inquirendum  super  qualìtate  earum,  cum  potestate  suspendendi 
ninnino  auctoritate  Apostolicas  illas,  quas  invenerìnt  scandalosas,  et  illas  denunciandi 
Papae,  ut  illas  rcvocet.1 

III.  -  De  appropriationibus,  unionibus,  incorporationibus, 

ecclesia  rum,  et  vicariatuum. 

Item.  De  cetero  aullae  lìant  appropriationes  ecclesiarum  parochialium  motu 
proprio:  sed  commutatili"  episcopis  locorum  ad  inquirendum  de  ventate  suggestio- 
num.  Et  in  eventum,  quo  per  debitam  et  juridicam  notionem  constare  poterit,  quod 
causae  appropriati)  >num  verae  sint  et  legitimae  2  procedatur  ad  appropriationem 
prout  fuerit  juris.  Illarum  autem,  quae  sunt  sortitae  effectum,  nulla  fiat  revocatio,3 
si  ex  revocatione  sequi  possit  scandalum.  Alias  vero  committatur  ordinariis4  quod 
inquirant  etc.  Et  quas  invenerint  fieri  merito  non  debuisse,  vocatis  tamen  ad  hoc 
vocandis,  cassent  etc. 5 

Item.  Omnes  uniones,  incorporationes,  appropriationes,8  et  consolidationes  vicaria- 
rum  perpetuarum  in  ecclesiis  parochialibus,  ex  quibuscumque  causis  factae  a  tem- 
pore schismatis,  indistincte  revocentur;  et  vicarii  perpetui  in  iisdem  per  ordinarios 
locorum  hac  vice  ordinentur  et  instituantur.  Ac  in  singulis  ecclesiis  parochialibus 
sit  unus  vicarius  perpetuus,  qui  curae  insistat  animarum,  bene  et  competenter  dotatus, 
prò  hospitalitate  ibidem  tenenda,  et  omnibus  debitis  supportandis:  litteris  Aposto- 
licis  et  ordinariorum  compositionibus,  statutis,  et  consuetudinibus,  ac  aliis  in  contra- 
rium  factis,  non  obstantibus  quibuscumque. 

IV.  -  De  ornati*  pontificali 
inferioribus  praelatis  non  concedendo. 

Item,  omnia  privilegia,  citra  obitum  felicis  recordationis  Gregorii  Papae  XI.  con- 
cessa praelatis  inferioribus,  de  utendo  Pontificalibus,  scilicet  mitris,  sandalis,  et 
hujusmodi  ad  dignitatem  Pontificalem  pertinentibus,  revocentur.  Quae  vero  ante 
obitum  ipsius  Gregorii  concessa  fuerint,  in  suo  robore  permaneant  et  effectu. 

V.  -  De  Dispensationibus. 

Item  licet  pluralitas  beneneiorum  canonibus  exosa  exsistat,  ac  super  ea  dispen 
sationes  jure  hoc  dictante  fieri  non  debeant,  nisi  personis  nobilibus  et  viris  eximie 
literatis7:  nunc  tamen  in  curiis  dominorum  tam  spiritualium  quam  temporalium 
tales  dispensationes  irrepserunt:  praemissa,  seu  eis  consimilia  de  cetero  non  fiant, 
sed  in  praemissis  servetur  concilium  generale.  Illae  tamen  quae  sunt  sortitae  effe- 
ctum, in  suo  robore  permaneant:  nisi  forte  aliquae  fuerint  et  sint  scandalosae.  De 

1  M  wsi  add.      et)  .  ■ 

■  Mansi       appropriationum  desint,  legitime   .  Wilkins:  «verae  sint.  et  legitime  •. 

'       '  Vv '"  *'* liei  Vaticani  (in  ambedue:  •  lumen  quae  iara  suni    );  Mansi:  t  juris  illarum  ordinariorum. 

Qua)   i.im  sunt  sortitae  eflectum,  nulla  fiat,  si 

■  Mansi  om. 

•  1  Colliri  Vaticani  om. 
«  Mansi  :    ■  approbationes  ■. 
'Mansi    •  ezimiae  liberalitatis    . 


a.  I4IS  Concordati  di  Costanea  lf>7 


quibus  lieti  mandamus  inquisitionem  et  commissionem1  locorum  ordinariis:  et  ordi- 
natii  certificent,  et  revocentur  scandalosae: 

Item,  quia  modernis  temporibus  plus  solito  cum  diversis  personis,  infra  regnum 
et  dominia  praedicta,  beneficia  curata  obtinentibus,  per  sedem  Apostolicam  contra  jura 
communia  dispensatimi  existit,  ut  pertres,  quatuor,  quinque,  sex  et  quandoque-  septem 
annosvel  ultra,  aut  in  perpetuimi  beneficiati  praedicti  ipsa  beneficia  possidere  et  occti 
pare  valeant,  sic  ut  ad  ordines  debitos  interim  ordinari  minime  teneantur,  in  grave 
scandalum  ecclesiae,  etc.  omnes  dispensationes  hujusmodi  indistincte  revocentur. 
Et  beneficiati  hujusmodi  ordinaticeli  juris  communis3  in  hac  parte  omnino  subdantur. 
Si  tamen  beneficiati  praedicti  sint  alias  habiles  ad  hujusmodi  ordines  suscipiendos. 

Item,  quia  propter  dispensationes  sedis  Apostolicae,  nonnullis  personis  infra 
regnum  et  dominia  praedicta,  super  non  residentia,  necnon  archidiaconis  ad  visitan 
dum  per  procuratores,  factas,  non  solttm  animarum  cura  negligitur,  sed  etiam  pote- 
stas  episcopalis  per  impetrantes  dispensationes  hujusmodi  contemnitur:  nullae  dispen- 
sationes tales2  deinceps  fiant  absque  causa  rationabili  et  legitima,  in  litteris  dispen- 
sationum  hujusmodi  exprimenda.  Concessae  autem  absque  causa  rationabili  si  ve 
legitima,  revocentur:  de  quibus  fiat  commissio  ordinariis. 

Item,  omnes  littcrae  facultatum  concessae  religiosis  quibuscumque,  infra  regnum 
et  dominia  praedicta,  de  obtinendo  beneficia  ecclesiastica,  curata  vel  non  curata, 
quae  non  sunt  sortitae  effectum,  indistincte  revocentur,  et  abstineatur  de  cetero  ab 
hujusmodi  litteris  facultatum  concedendis. 

VI.  -  De  Anglis  ad  officia  Romanae  curiae  assumendis. 

Item,  quod  aliqui  etiam  '  de  natione  Anglicana,  dummodo  tamen  sint  idonei, 
ad  singula  officia  curiae  Romanae  assumantur  una  cum  aliis  de  ceteris  nationibus 
indifferentcr  etc.1 

Item,  quod"  super  omnibus  et  singulis  praemissis  dominus  noster  summus  Pon- 
tifex  mandet  et  fieri  faciat7  praedictae  nationi  Anglicanae  unam,  vel  plures,  ac  tot 
quot  fuerint  requisitae,  litteras  suas  bullatas,  in  bona  forma  ac  gratis  de  mandato, 
ad  perpetuam  rei  memoriam. 8 

Haec  itaque  universitati  vestrae  tenore  praesentium  firmiter  attestantes,  easdem 
nostras  litteras  praesentes,  in  horum  fidem  et  testimonium,  praefato  Roberto  Nevilli 
concessimus,  nostri  sigilli  munimine  roboratas. 

Datum  Gebennis,  in  domo  habitationis  nostrae,  sub  anno  a  Nativitate  Domini 
MCCCCKVIII.  indictione  XI.  die  vero  XXI.  mensis  Julii,  pontificatus  praefati  domini 
nostri  Papae  anno  primo. 


I     -i  WiLKiMS    i  Codici   Vaticani  e  Mansi  •  mandamus  concessionem  i 
'-'  Mansi  om. 
1  Mansi:  «  communi  •. 

•  Wileins  e  i  Cadici   Vaticani:     aliqui,  qui  sunt    . 
»  I  Codici   Vaticani  om. 
'  Wit.KiNs  c  i  Codi, ri   Vaticani  om. 
1  Coti.   Vatic.  266  i.      mandai    :  Palai.  647:      la.  il  i    . 
«  1  Codici  Vaticani  om.     ad  perpetuam  rei  memoriam». 


lt>8  '  '""<  or  dati  dei  Principi  ».  W47 

Da  Mansi,  [oc.  cit,  1193-1195,  collazionati  il  Cod,  Vatic.  lai.  2665,  fol.  146v-147v  e  il 
Cod.  l'alai,  lai.  647,  fol.  122M23"  (Biblioteca  Vaticana),  nei  quali  .si  dice  che  furono 
«  tradite  Berne  lausanensis  dyocesis  penultima  maii  pontincatus  domini  nostre  Pape  anno 
primo.  Io.  Constantinopolitanus  >  e  l'edizione  in  L).  Wilkdjs,  Concilia  Magnar  Britanniae  111, 
Londini  1737,  391  s.,  che  pubblica  da  un  transunto  del  cardinale  Branda  da  Castiglione. 
Ter  tutti  i  concordati  di  Costanza  non  fu  tenuto  conto  della  varietà  data  nei  titoli  dei  capi- 
toli dai  Codici  l 'aticani. 


XXVII. 
I  CONCORDATI  DEI  PRINCIPI. 

1.  -  Eugenio  IV  promette  di  convocare  il  concilio  ecumenico. 

5  febbraio  1447. 

Chiarissimo  in  Christo  (ìlio  Frederico  Romanorum  Regi  illustri,  ac  venerabili 
fratri  Theodorico  archiepiscopo  Moguntino,  et  dilecto  filio  nobili  viro  Frederico 
Marchioni  Brandeburgensi  sacri  imperii  electoribus  salutem,  etc. 

Ad  ea,  ex  debito  pastoralis  officii  libenter  impendimus  curas  nostras,  per  quae 
reformatio  universalis  Ecclesiae,  pax  et  concordia  inter  Christifideles  oriantur,  et 
schismata  atque  haereses  de  agro  Domini  funditus  extirpentur.  Cum  itaque  vos 
hactenus  multiplicatis  vicibus  apud  nos  per  vestros  oratores  institei  itis,  ut  novum 
quoddam  generale  concilium  in  Alamaniae  partibus  in  uno  de  quinque  locis,  vide- 
licet  Constantia,  Argentina,  Maguntia,  Vvormatia,  Treveri,  propter  Ecclesiae  neces- 
sitates  convocaremus,  nos  vestrae  petitioni  propter  multiplices  rationabiles  causas, 
et  quia  regum,  vel  principum  aliorum  diversa  sententia  fuit,  rationabiliter  annuere 
non  potuimus.  Nunc  vero,  quia  persuasum  Nobis  est,  hac  via  maxime  provideri 
posse  Ecclesiae  casibus  emergentibus,  et  Reges  et  Principes  praefatos  facile  ad 
hoc  consensum  pniebituros,  si  per  nos1  fuerint  opportuna  cum  instantia  requisiti: 
nos,  et  si  absque  convocatione  novi  concilii,  alia  via  rebus  Ecclesiae  melius  constili 
posse  arbitremur,  cupientes  tamen  vobis,  et  nationi  vestrae,  quam  singulari  semper 
affectione  Apostolica  sedes  prosecuta  est,  quantum  cum  Deo  possumus,  compiacere, 
contentamur  apud  Reges  et  principes  Christianos  curam  et  diligentiam  adhibere  fide- 
liter,  ut  ad  votum  vestrum  trahi  valeant  et  conduci,  ita  quod  in  uno  ex  praedictis 5 
quinque  locis  consentiant  generale  concilium  convocali,  quod  infra  decem  menses  a 
die  datae  praesentium  -1  computandos,  intendimus  experiri,  et  si  consensus  huiusmodi 
haberi  poterit,  in  fine  dictorum  decem  mensium,  generale  concilium  ad  decimimi 
octavum  immediate  sequentes  initiandum  in  uno  ex  praenominatis  locis,  in  nomine 
Domini  convocabimus.  In  eventum  vero  quod  ad  4  aliquem  ex  dictis  locis  nationis 
Germanicae  caeteri  Reges  et  Principes  deflecti  non  possent,  convocabimus  nihilomi- 

1  Kaynaldus:  .  »oi 

J   Ka\n  w  ih  s   mg, 

*  Ratraldi  i  dii   dato,  praesentiurci    . 

*  Reg.  lui.  om. 


1447  Concordati  dei  Principi  169 


aus  infra  praefatos  decem  ménses  generale  concilium  in  alio  loco  rebus  gerendis 
accommodo,  infra  decem  et  octo  menses,  ut  praefertur,  consequentes  initiandum,  tam 
ut  vobis  rem  gratam  faciamus,  quara  ut  Ecclesiae  necessitatibus  succurratur. 

Concilium  autem  generale  Constantiense,  decretum,  frequens,  ac  alia  ejus 
decreta,  su  ut  caetera  alia  concilia  catholicam  militantem  Ecclesiam  repraesen- 
tantia,  ipsorum  potestatem,  authoritatcm,  honorem,  et  eminentiam,  sicut  et  caeteri 
antecessores  nostri,  a  quorum  vestigiis,  deviare  nequaquam  intendimus,  suscipimus, 
amplectimur,  et  veneramur.  Dat.  Romae  apud  S.  Petrum  anno  incai  nationis  Domi- 
nicae  MCCCCXLV1.  non.  februarii  pontilìcatus  nostri  anno  XVI. 

I  ).i  0.  Raynaldus,  Ami.  Eccl.  ad  a.  1-147,  v,  ed.  Mansi  1\,  Lucae  !">'_'.  188  s., collazio- 
nato il   Reg.  Vat.  365,  t.  507  mll'Archivio   segreto   Vaticano. 


2.  -  Eugenio  IV  concede  che  la  nazione  germanica  usi  dei  decreti  del  Con= 

cilio  di  Basilea  accettati  da  Alberto  II  d'Austria. 

.>  febbraio  1447. 

Eugenius  Episcopus  Servus  Servorum  Dei.  Ad  futuram  rei  memoriam.  Ad  tran- 
quillitatem  et  commoda  '  omnium  ('liristi  fidelium,  et  presertim  nationis  germanice, 
quam  apostolica  sedes  singulari  affectione  prosequitur,  diligenti  studio  intendentes, 
ea  libenter  concedimus,  per  que  ipsius  nationis  personarum  quieti  et  commoditatibus 
consulatur.  Sane  ad  instantiam  Carissimi  in  Christo  filli  nostri  Frederici  Romanorum 
Rcuis  illustris,  et  venerabilis  fratris  nostri  Archiepiscopi  Maguntinensis,  ac  diletti 
filii  Nobilis  viri  Frederici  Marchionis  Brandeburgensis,  per  alias  nostras  litteras,  non- 
nulla circa  Concilium  Constantiense  ejusque  decreta,  nec  non  futuri  convocationem 
Concilii  mentem  nostrani  concernentia  declaravimus,  prout  in  ipsis  litteris  plenius  '-' 
continetur.  Super  aliis  autem  decrctis  Basilee  editis,  et  per  dare  memorie  quon- 
dam Albertum  Romanorum  Regem  acceptatis,  ex  quorum  observantia  natio  ipsa 
alamanica:ì  ex  pluribus  gravaminibus  dicitur  relevari,  contenti  sumus,  volumus  et 
decernimus,  quod  omnia  et  singula,  vigore  decretorum  hujusmodi,  cum  suis  modifi- 
cationibus  acceptatorum,  per  eos  qui  illa  acceptaverunt,  vel  acceptantibus  in  natione 
prefata  adheserunt,  usque  in  presentem  diem  quomodolibet  gesta  vel  acta  sunt,  cum 
omnibus  inde  secutis,  rata,  firma  et  inviolabili  persistant,  nec  imposterum  a  quo- 
quam  quavis  auctoritate  cassari,  vel  annullati,  aut  in  irritum  quovis  modo  valeant 
revocari.  Quodque  omnes  et  singuli,  qui  usi  sunt  illis,  aut  in  vim  dictorum  decre- 
torum, a  die  acceptationis  eorundem,  quicquam  consecuti  sunt,  securi  sint  et  quieti, 
nec  propterea  impeti,  turbati  aut  molestar!  possint  quomodolilxt  in  futurum.  Super 
observatione  vero  et  modificatione  decretorum  eorundem,  cum  nonnulli  prelati  natio- 
nis prefate,  ex  eisdem  decretis  gravatos  se  fore,  nobis  conquesti  sint,  cumque  in  illis 
apostolice  sedi,  que  multum  in  suis  juribus  ex  ipsis  decretis  gravata  dinoscitur, 
recompensatio  promissa  sit,  decrevimus  Legatum  nostrum,  cum  sufficienti  potestate, 
ad  partes  Germanie  transmittere,  qui  mediantibus  Rege,  Archiepiscopo  et  Mar- 
cinone prefatis,  ac  aliis  ejusdem  nationis  principibus  et  prelatis,  cum  quibus  fuerit 

1  Reg.    Val.  365:  •  commoilitalem  ». 

-  Koch  om. 

a  Reg.  Vat.  365  e  386:  •  germanica». 


170  Concordati  dei  Principi  a.  1447 

opus,  super  observantia  et  modificatione  decretorum  hujusmodi,  nec  non  super  pro- 
visione apostolice  sedi,1  laciendis,  tractare  valeat,-  et  finaliter  concordare.  Permit- 
tentes  interim  et  indulgentes,  quod  omnes  et  singuli,  qui  prefata  decreta  receperunt, 
vel  recipientibus,  ut  premissum  est,  adheserunt,  in  prefata  natione,  decretis  hujus- 
modi ;  similiter  cum  suis1  modiQcationibus,  quibus  recepta  sunt,  libere  et  licite  uti 
possint;  quos  etiam  circa  singula  premissa  manuteneri  ac  defensari  volumus,  donec 
per  Legatum,  ut  predictum  est,  concordatum  fuerit,  vel  per  Concilium,  quod  ad 
predictorum  Regis,  prelatorum  et  principum  exhortationem  convocare  proponimus, 
aliter  fuerit  ordinatum,  non  contraventuri  nec  contravenientibus  consensuri  quovis 
modo.  Speramus  auteni  et  a  certo  tenemus,  dictos  Regem,  Archiepiscopum,  Marchio- 
nem,  et  alios  prelatos  et  principes,  tanquam  devotos  ipsius:'  sedis  apostolice6  filios,7 
non  passuros  medio  tempore  Romanam  ecclesiam  remanere  in  suis  juribus  spoliatam. 
Hanc  autem  concessionem  ad  eos,  qui  declarationi  vel  obedientie,  per  suos  prelatos 
sive  superiores  nobis  facte  aut  infra  sex  menses  faciende,  se  opponerent,  aut  illam 
acceptare  recusarent,  nullatenus  extendi  volumus,  vel  eis  opitulari.  Nos  enim  ex 
mine  irritum  decernimus  et  inane,  si  secus  super  hiis  a  quoquam  quavis  auctoritate 
scienter  vel  ignoranter  contigerit  attemptari.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat 
liane  paginam  nostre  constitutionis,  permissionis,  concessionis  et  voluntatis  infin- 
gere, vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit, 
indignationem  omnipotentis  dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se 
noverit  incursurum.  Datum  Rome  apud  Sanctum  petrum,  Anno  Incarnationis  domi- 
nice  Millesimo  quadringentesimo  quadragesimo  sexto,  Nonis  Februarii,  Pontificatus 
nostri  anno  sexto  decimo. 

Da  C.  G.  Koch,  Sanctio  pragmatica  Germanorum  illustrata,  Argentorati  1789,  183-185 
(n.  VII),  collazionati  il  Reg.  Vat.  365,  i.  508  (Archivio  segreto  Vaticano),  dal  quale  desunse 
il  testo  O.  Raynaldus,  loc.  cit.,  vi,  489  s.,  e  Reg.  Vat.  3S6,  f.  6v-7r  (stesso  Archivio). 


').  -  Eugenio  IV  restituisce  alle   loro   chiese  e  nel  pristino  stato  gli  Arci- 
vescovi di  Treviri  e  di  Colonia. 

5  febbraio  1-147. 
Ad  futuram  rei  memoriam. 

Ad  ea,  quae  ad  reductionem  subditorum  omnium,  pacem  et  tranquillitatem  fide- 
lium  spectant,  dirigentes  aciem  mentis  nostrae,  illa  libenter  agimus,  per  quae  devotis 
nostris  et  Ecclesiae  placeamus,  et  sedis  Apostolicae  benignitas  latius  diffundatur. 
Sane  charissimus  in  Christo  filius  Fredericus  Rex  Romanorum  illustris  ac  venera- 
bilis  frater  noster,  archiepiscopus  Maguntinus,  et  dilectus  filius  nobilis  vir  Frede- 
ricus marchio  Brandeburgensis  sacri  imperii  electores,  aliique   nonnulli   praelati  et 


1  Rie,.  Vai.  365  e  3*6;  ■  sedis 

Reg.  Val.  365  e  386:  •  pel.  i  il  .. 

Reg.  Vat.  .76.-;  inveci   di     decretis  hujusmodi      h,i  ■  illis 
Vat.  36S  om. 

1\ 'in. 

«  Reg.   Val     16         186  om. 
'  Adii,  il  solo  Ri*.    Val.  386. 


HIT  Concordati  dei  Princìpi  171 


principes  nationis  Germanicae  prò  bono  pacis,  et  concordiae,  et  ad  tollenda  scan- 
dala  nationis  praefatae  aobis  humiliter  supplicarunt,  proni  in  capitulo,  praesentibus 
de  verbo  ad  verbum  inserto  continentur,  qui1  sequitur  et  est  talis:  Item  omnia  et 
singula  per  ipsum  Dominum  Eugenium  Papam  durante  animorum  suspensione  prac- 
dicta  coatra  et  adversus  reverendissimos  in  Christo  patres-  Dominos  lacobum  Tri - 
verensem  et  Theodoricum  Coloniensem  archiepiscopos  sacri  Romani  imperii  prin- 
cipes electores,  eorumque  ecclesias,  jura,  et  dominia,  ex  causa  neutralitatis  vel  alia 
quacumque  causa  innovata,  volentibus  ipsis  in  declaratione  prò  ipso  domino  Eugenio 
facienda,  cum  regia  majestate,  et  aliis  principibus  electoribus  concurrere,  revocabil, 
cassabit,  et  annullabit,  ac  eos  per  suas  literas  cum  ecclesiis,  dominiis,  ac  juribus 
hujusmodi  in  pristinum  statum  reponet  in  forma  necessaria  et  opportuna.  Nos  igitur 
sperantes,  quod  hoc  cedet  ad  statum  Ecclesiae,  pacem,  et  tranquillitatem  nationis 
praedictae  in  praefatorum,  regis,  archiepiscopi,  marchionis,  aliorumque  praelatorum 
et  principum  hoc  petentium  complacentiam,  tenore  praesentium  promittimus  bona 
fide,  quod  quando  ipsi  olim  Treverensis  et  Coloniensis  archiepiscopi  ad  gremium 
nostrum  et  Ecclesiae  venientes  cum  regia  serenitate  et  aliis  electoribus  praedictis 
in  declaratione  prò  nobis  facienda,  ut  praefertur,  concurrcrint,  nobisque  plenam  et 
debitam  obedientiam  praebuerint,  ac  prò  vero  Jesu  Christi  vicario  recognoverint, 
ipsos  ad  praedictas  ecclesias,  absque  ulla  exceptione  aut  oppositione  restituemus, 
ac  in  pristinum  statum  reponemus  juxta  tenorem  capituli  superius  descripti.  Nulli 
ergo,  etc.  Dat.  Romae  apud  S.  Petrum  Anno  '  Incarnationis  Dominicae  MCCCCXLVI. 
non.  februarii  pontificatus  nostri  anno  XVI. 

Da  O.  Rayxaluus,  loc.  cit.  vii,  490,  collazionato  il  Reg.  Val.  386,  I.  5  (Archivio  segreto 
Vaticano),  ove  è  incluso  in  un  breve  di  Niccolò  V  del  2  agosto  1447. 

4.  -  Indulti  di  Eugenio  IV  alla  Nazione  Germanica. 

7  febbraio  1447. 

Eugenius  Episcopus  Servus  Servorum  Dei.  Ad  futuram  rei  memoriam.  Inter 
cetera  desideria  cordis  nostri  filios  quoslibet  ad  nostram  et  apostolice  sedis  obe- 
dientiam exoptantes  aduci  illa  temporum  qualitate  pensata  aliquando  concedimus 
ordinamus  et  statuimus  per  que  Christi  lidelium  tranquillitati  et  comodis  remotis 
dissensionibus  et  scandalis  consulatur  et  exinde  animarum  salutem  valeanf 3  adi- 
pisci.  Sane  cum  propter  dissensionem  inter  nos  et  eos  qui  Basilee  sub  nomine  gene- 
ralis  Concilii  remanserant  dudum  exortam,  nonnulli  Principes  tam  ecclesiastici  quam 
seculares  nationis  Germanice  in  quadam  neutralitate  et  animorum  suspensione  a  die 
decima  septima  Mensis  Martii  de  Anno  domini  Millesimo  quadringentesimo  trice- 
simo  octavo  usque  in  presentem  diem  se  tenuerint  ea  mente  ut  asserunt,  ut  post 
modum  unanimi  consensi!  in  nostra  et  sedis  apostolice  obedientia  et  reverenda 
paribus  gressibus  incedere  possent,  et  Carissimus  in  Christo  filius  noster  Fredericus 
Rex  Romanorum  Illustris,  ac  Venerabilis  frater  noster  Theodoricus  Archiepiscopus 
Maguntinensis,  et  dilectus  filius  Nobilis  Vir  Fredericus  Marchio   Brandeburgensis 

>  Raynaldus     in. 
1  Jfcg.   Val.  add.      i  I 
:  Rtg.  Val.:  •  valcat  ■. 


172  Concordati  dei  Principi  a.  1447 

sacri  [mperii  Electores,  ac  Venerabiles  fratres  nostri  Fredericus  Magdeburgensis, 
Fredericus  Salzeburgensis,  et  Gerardus  Bremensis  Archiepiscopi,  ac  quidam  alii 
Prelati  et  Principes  diete  Nationis  nobis  debitam  obedìentiam  per  suos  Oratores 
prestiterint,  ac  nos  solum  in  Christi  Jesu  Vicarium  recognoverint  et  professi  fuerint, 
Nos  attentis1  quod  diete  neutralitatis  et  suspensionis  tempore  plurima  in  ipsa  Natione 
aeta  gesta  et  facta  fuerint  que  confirmationem  indulgentiam  et  disposicionem  super 
eos  apostolice  auctoritatis  requirunt  prefatorum  Regis  Archiepiscoporum  Marchionis 
ceterorumque  Prelatorum  et  Principum  supplicationibus  inclinati,  omnes  et  singulas 
tam  Metropolitanarum  quam  Cathedralium  aliarumque  ecclesiarum  nec  non  digni- 
tatum  eciam  Abbatialium  ac  post  pontitìcales  majorum,  et  in  Collegiatis  ecclesiis 
principalium  et  aliorum  benefitiorum  ac  omeiorum  ecclesiasticorum  quorumeunque 
eciamsi  ecclesie  curate  Canonicatus  et  prebende  fuerint  electiones  postulationes 
confirmationes 2  collationes  provisiones  et  dispositiones  necnon  processus  sentencias 
aliaque  aeta  judiciaria  auctoritate  ordinaria  hujusmodi  suspensionis  et  neutralitatis 
tempore  factas  seu  facta,  que  omnia  et  singula  hic  haberi  volumus::  prò  sufficiente!- 
expressis,  ac  ea  grata  et  rata  habentes  auctoritate  apostolica  ex  certa  scientia 
conhrmamus,  Volentes  ac  eciam  statuentes  ut  nulli  qui  in  possessione  ecclesiarum 
Monasteriorum  dignitatum  benetìtiorum  et  omeiorum  hujusmodi  quacunque  eciam 
corum  qui  Basilee  post  translationem  et  dissolutionem  basiliensis  '  Concilii  ibidem 
remanserunt  auctoritate  ea  fuerint  '  assediti,  super  hujusmodi  ecclesiis  dignitatibus 
benefitiis  et  officiis  ac  sentenciis  et  processibus  eciamsi  in  Romana  Curia  vel  extra 
cani  lis  cujus  statuiti  presentibus  habemus  prò  expresso  indecisa  pendeat  eciamsi 
super  eis6  ad  ea  vel  contra  ea  fuerit  alteri  jus  quesitum  seu  jus  aliqui  se  habere 
pretenderent  ex  nunc  in  antea  in  ipsa  Curia  vel  extra  eam  apostolica  vel  alia  qnavis 
auctoritate  impeti  aut  quomodolibet  ex  quavis  ratione  vel  causa  molestari  possint 
sed  in  suis  possessionibus  pacifice  remaneant.  Lites"  quoque  et  causas  quascunque 
super  hujusmodi  ecclesiis  dignitatibus  benefitiis  et  ofifitiis  pendentes  illis  duntaxat 
exceptis  que  coram  Ordinariis  Judicibus  apud  quos  juxta  formam  diete  suspensionis 
et  protestationis  exinde  secute  licuit  litigare  indecise  pendent  ad  nos  advocantes 
auctoritate  et  sciencia  predictis  extinguimus  et  super  eis  adversariis  eorum  perpe- 
tuimi silentium  imponimus,  Possessores  vero  ipsos  volumus:ì  in  suis  ecclesiis  Mona- 
steriis  dignitatibus  benefitiis  et  oftìciis  pacifice  remanere,  quibus  omnibus  ipsas  eccle- 
sias  Monasteria  dignitates  benefitia  et  officia  quocunque  modo  vacaverint  auctoritate 
et  scientia  prefatis  tenore  presentium  conferimus  et  providemus  de  eisdem  ; 8  Ac 
illis  qui  pallium  dictorum  qui  Basilee  post  nostram  translationem  sub  nomine  gene- 
rali- Concilii  remanserunt  auctoritate  receperunt,  ut  ilio  uti  possint  presentibus  con- 
cedimus  et  indulgermi,  Illis  autem  qui  non  habent  vel  non  receperunt'-'  sine  diffi- 

i  Cosi  .nubi   Reg.  !',//..•  Raynaldus:     attendentes    . 

■:.   Val.  ■  confirmationes     vien  uopo  .  provisiones > . 
•  voluimus  ». 
'  Ko  fi  om. 

i!       fuerunt    . 
■  Koi  ii       eciamsi  pei 

'  Koch:     remaneant  lites  >:  fu  seguita  la  giusta   inlei-punziom    .li  O.  Raynaldus,  Ioc.  cil.,  tv,  487. 
i-  m  .. 
reo  \n  nini  .. 


a.  1447  (  oncordati  dei  Principi  173 

cultate  dabimus  et  edam1  libere  concedemus,  -  Illis  tantum  personis  exceptis  que 
occasione  privationum  propter  nostrani  aut  Basiliensium  adhesionem  factarum  bene- 
Scia  detìnent  in  quibus  habeat  ;  locum  provisio  et  dispositio  super  hiis  que  contra 
protestationem  facta  forent  per  prefatum  Regem  et  Electores  Imperii  conjunctim 
vel  divisim  promulgata,  per  hoc  autem  nulli  contendentium  super  titulo  et  juribus 
ecclesiarum  Frisingensis  et  Osiliensis  volumus  ;  aliquod  prejudicium  afferri  aut 
eciam  generari,  sed  liberimi  sii  unicuique  eorum  jus  suum  prosequi  justicia  mediante, 
Preterea  omnia  et  singula  que  dictis  suspensione  et  protestatone  durantibus  in 
prejudicium  gravamen  vel  lesionem  jurisdictionis  juris  vel  possessionis  Metropolita- 
norum  diocesanorum  principatuum  dominioi  uni  Terrarum  Regis  et  Electorum  ac 
Archiepiscoporum  predictorum  necnon  aliorum  Episcoporum  Prelatorum  Collegio- 
rum  personarum  seti  rerum  quarumcumque  contra  fedus  protestationis  et  suspen 
sionis  bujusmodi  quomodocunque  vergentia  apostolica  vel  alia  quavis  auctoritate 
concessa,  ac  in  fudicio  vel  extra  obtenta,  Insuper  ecclesiasticas  censuras  mulctas 
et  penas,  Nec  non  cujuscunque  irregularitatis  et  inabilitatis  maculas  tam  a  jure 
quam  ab  nomine  propter  premissa  quomodolibet  promulgatas  seu  infiictas  promul- 
gandas  quoque  seu  infligendas  quoad  Regem  Archiepiscopos  et  Marchionem  pre- 
tatos  eorumque  dominia  clericos  subditos  et  Vassallos  '  et  ad  eos  quoque  qui  infra 
sex  menses  a  die  datarum  presentium  computandos  se  declaraverint  prò  nobis  aut 
eidem  declarationi  adheserint  cassamus  irritamus  et  annullamus  nulliusque  esse 
decernimus  roboris  vel  momenti,  omnem  irregularitatis  et  infamie  maculam  siye 
notam  per  eos  premissorum  occasione  contractam  penitus  abolentes, 7  ac  eos  reha- 
bilitantes  et  restituentes  ad  eorum  ecclesias  benefitia  offitia  dignitates  et  honores 
quecunque  ac  in  pristinum  statum  et  eum  in  quo  erant  ante  premissa  reponentes, 
Nec  non  illis  qui  contra  ipsos  impetratis  concessis  vel  obtentis  seu  impetrandis  co'n- 
cedendis  et  obtinendis  quomodolibet  niterentur,  eciamsi  eis  aut  eorum  alicui  jus 
quesitum  foret  ex  certa  scientia  de  potestatis  plenitudine  perpetuimi  silentium  impo- 
nentes, s  Insuper  quascunque  obligationes  super  annatis  seu  comunibus  et  minutis 
servitiis  ceterisque  juribus  nobis  et  Camere  apostolice  seu  Collegio  Venerabilium 
fratrum  nostrorum  sancte  Romane  ecclesie  Cardinalium  ceterisque  Officialibus  debi- 
tis  seu  que  deberi  dicerentur  occasione  quarumlibet  Metropolitanarum  et  Cathedra- 
lium  ecclesiarum  Monasteriorum  dignitatum  offitiorum  et  benefitiorum  quorumcun- 
que  usque  in  presentem  diem  remitiimus  de  nostra  liberalitate  relaxamus  pariter 
et  donamus,  eosque  qui  '  hujusmodi  debitis  obligati  essent  ab  omni  eorum  solutione 
absolvimus  et  eciam  liberamus,  dispensationes  preterea  quascunque  nisi  tales  forent 
quas  hactenus  sedes  apostolica  concedere  non  consuevit,  Indulta  quoque  forum 
consciencie  respicientia  eciam  in  casibus  sedi  apostolice  reservatis,  nec  non  novas 

1  Reg.  Val.  om. 

•  Koch:  ■  concedimus  ». 
1  Reg.  Val.:  nabent  . 
'  Koth:  «  voluimus  >. 

■  Koch  om.   •  et  inabilitatis  •. 

•  Koch  add.     postquam  declarationem  eorum  >. 
:  Raynaldus  :     absolventes  •. 

-J  Raynaldds:  i  impooimna  ». 

•  Koch  add.  «  in  ». 


174  Concordati  dei  Principi  a.  1447 


provisiones  prò  possessoribus  sine  prejuditio  juris  quesiti  ipsa  suspensione  durante 
vel  eciam  antea  a  nobis  aut  ab  eis  qui  Basilee  sub  nomine  Concilii  remanserunt 
aut  Legatorum  suorum  vel  alia  quavis  auctoritate  obtentas  impetratas  concessas 
seu  concessa  ac  omnia  inde  secuta  a  die  date  concessionis  earundem  eadem  aucto- 
ritate confirmamus,  perinde  ac  si  a  nobis  impetrata  fuissent,  Super  sententiis  autem 
in  Romana  Curia  vel  in  Basilea  sub  nomine  generalis  Concilii  ante  ipsam  suspen- 
sionem  vel  ea  durante  in  causis,  in  quibus  uterque  litigantium  ex  ordinario  titulo 
nititur  prolatis,  que  executioni  nondum  sunt  demandate,  Volumus  statuimus  et  ordi- 
namus  quod  hujusmodi  sentencie  coram  Judice  ordinario  tractentur  et  quicquid 
utraque  pars  vellet  producere  prò  jure  suo  coram  eo  debeat  exhibere,  Qui  quidem 
Judex  sumarie  simpliciter  et  de  plano  sola  facti  ventate  inspecta  procedens  nego- 
tium  ipsum  unica  valeat  terminare  sentencia,  a  qua  nulli  partium  appellare  liceat 
aut  provocare  vel  restitutionem  aliquam  obtinere,  Per  hoc  autem  nullatenus  preju 
dicare  intendimus  eis  qui  possessionem  dignitatum  eciam  Metropolitanarum  Cathe 
dralium  et  Abbatialium  seu  benefitiorum  quorumcunque  ordinaria  vel  alia  auctori- 
tate sub  eadem  Natione  obtinentes  durante  neutralitate  vel  suspensione  predictis 
vigore  processuum  in  Romana  Curia  vel  in  Basilea  sub  nomine  generalis  Concilii 
obtentorum  aut  alias  violenter  hierunt'  spoliati,  sed  tam  spolia  quam  jura  eorum 
denuo  coram  Judicibus  ordinariis  cognoscantur  et  fine  debito  terminentur,  lnsuper 
omnes  et  singulas  prefate  Nationis  aut  alterius  in  ea  benefitia  vel  offitia  obtinentes 
personas  ecclesiasticas  et  seculares  eciamsi  Regalis  Archiepiscopalis  Episcopalis  vel 
alterius  dignitatis  fuerint,  qui  post  dissolutionem  sive  translationem  prefati  Concilii 
per  nos  factam  congregationi  Basiliensium  sub  nomine  generalis  Concilii  adhese- 
runt  obediverunt  aut  incorporati  fuerunt  qui  jam  ad  nostram  obedientiam  sunt 
re  versi  vel  infra  sex  Menses  post  deelarationem  prò  nobis  factam  redierint,  seu 
declarationi  ipsi  adheserint  ab  omnibus  et  singulis  juramentis  perjurii  reatu  ac  aliis 
censuris  et  penis  si  qui  tenerentur  aut  incurrissent  inflictis  et  in  tales  promulgatis 
aut  propterea  infligendis  auctoritate  prefata  absolvimus  et  liberamus,  ac  omnem 
irregularitatis  inhabilitatis  et  infamie  maculam  sive  notam  exinde  quomodolibet 
forsan  contractam  abolemus,  ac  in  pristinum  statum  restituimus  et  reponimus  per 
inde  ac  si  talia  minime  emanassent,  Preterea  omnes  et  singulas  personas  Nationis 
prefate  sive  alterius  in  ea  benefitia  vel  offitia  sicut  premissum  est  obtinentes  que 
sub  declaratione  hujusmodi  prò  nobis  facienda  continebuntur2  que  post  hujusmodi 
Concilii  translationem  Basilee  remanserunt  ac3  ipsi  congregationi  adheserunt  fave- 
runt  oftìtiis  in  eadem  prefuerunt,  aut  in  lcgatione  eorum1  missi  sunt  quandoque  aut 
eis  crediderunt,  ab  omnibus  exeomunieationis  suspensionis  interdicti  aliisque  cen- 
suris et  penis  in  eas  per  processus  nostros  aut  alias  inflictis  et  promulgatis  absol- 
vimus cum  hiis  qui  ibidem  seu  a  provisis  ab  ipsis  aut  eorum  auctoritate  sacros  ordi- 
nes  dicto  tempore  receperunt,  '"  ut  in  susceptis  ordinibus  ministrare  valeant  dispen- 
santes,  Volumus  insuper  quod  singuli  Metropolitani  Nationis  ejusdem  actujam  nobis 

Reg.   Vai..  •  fuerint    . 

Reg.  Vat.:     continebantur  ». 

Val.:     aut    . 
Reg.   Vii/.,      legatione  ali  ei 

1  Ko.  li         n  .i  pi  Talli     . 


a.  144"  Concai  itati  dei  Principi  175 


obedientes  vel  qui  infra  sex  menses  ut  preferrur  nobis  et  apostolico  sedi  debitam 
obedientiam  prebuerint  consimiles  bullas  sive  litteras  apostolicas  habeant  super 
quibus  petentibus  quibuscunque  quatenus  opus  fuerit  sub  eorum  sigillis  transumpta 

concedere  valeant  eisque  in  Juditio  et  extra  piena  fides,  sicut  originalibus  litteris 
per  omnia  prebeatur,  Super  ecclesiis  autem  Trcverensi  et  Coloniensi  de  quibus  in 
petitionibus  Regis  Archiepiscopi  Maguntinensis  et  Marchionis  prefatorum  speciali» 
e-^t  positus  articulus  per  alias  nostras  Litteras  desuper  editas  specialiter  providimus 
prout  in  eis  latius  '  continetur,  Ut  autem  premissa  eo  firmius  observentur  pio 
nobis  et  successoribus  nostris  Romanis  pontifìcibus  de  Venerabilium  fratrura  nostro- 
rum  sancte  Romane  ecclesie  Cardinalium  Consilio  et  assensu  pollicemur  omnia  et 
singula  supntdicta  inviolabiliter  observare  et  contra  ea  vel  ipsorum  aliquod  in  toto 
vel  in  parte  nullo  umquam  tempore,  quicquam  innovare,  et  quod  nobis  licere  non 
patimur,  eisdem  successoribus  indicamus,  decernentes  ex  nunc  irritum  et  inane  si 
secus  super  hijs  a  quoquam  eciam  qua  vis  apostolica  auctoritate  scienter  vel  igne 
ranter  conti» erit  attemptari,  Quinymo  si  adversus  premissa  littere  alique  aut  man- 
data, ad  cujuscunque  instantiam  vel  eciam  si  motu  proprio  seu  ex  certa  scientia 
eciam  cum  derogatorijs  clausulis  sub  quacunque  verborum  forma  a  nobis,  seu  nostra 
auctoritate,  aut  ab  alio  quovis  emanassent  seu  in  futurum  emanarent,  tales  ex  nunc 
prò  infectis  volumus  haberi,  quodque  is  contra  quem  emanassent  aut  concesse  fuis- 
sent  aut  emanarent,  et  in  futurum  concederentur  illis  minime  obedire  teneatur.  Non 
obstantibus  quibuscunque  constitutionibus  apostolicis  et  etiam  cum  decreto  irritante 
quorumcunque  tenorum  existant  in  genere  vel  in  specie  per  nos  seu  predecessores 
nostros  concessis  seu  concedendis,  privilegiis  vel  indultis  de  quibus  ac  totis  tenoribus 
eorum  specialis  et  expressa  etiam  de  verbo  ad  verbum  mentio  in  nostris  litteris 
loret  facienda  necnon  quaruncunque  ecclesiarum  statutis  et  consuetudinibus  etiam 
iuramento  confirmatione  apostolica  vel  quacunque  alia  lìrmitate  roboratis  ceterisque 
in  contrarium  facientibus  quibuscunque.2  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc 
paginam  nostre  conlìrmationis  ;  statuti  advocationis  extinctionis  impositionis  colla- 
tionis  provisionis  concessionis  indulti4  constitutionis  abolitionis  restitutionis  rehabi- 
litationis  repositionis  remissionis  '  donationis6  liberationis  ordinationis  intentionis" 
absolutionis"  indicationis  etH  voluntatis*  infringerc  vel  ei  ausu  temerario  contraire. 
Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit  indignationem  omnipotentis  Dei  et  bea- 
torum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum. 

Datum  Rome  apud  Sanctum  Petrum  Anno  Incarnationis  dominile  Millesimo 
quadringentesimo  quadragesimo  se\to  Septimo  Idus  Februarii,  Pontificatus  nostri 
Anno  sexto  decimo. 

B.  Rouerella. 

F.  De  Thomacellis. 

1  Reg.   Vai.:  •  plenius    . 

Ko  ii  om.  ■  Non  obstantibus  -  facientibus  quibuscunque  •. 
5  Reg.  Val.  add.  •  voluntatis    . 

*  Reg.  Vat.  invece  di  •  indulti     ha       cassationis  irritadionis  annullationis    . 
'  Reg.  Val.  add.     relaxationis  •. 

*  Reg.  Val.  add,     absolutionis  ■. 

1  Reg.   Vat.  add.      dispensationis  pollicitationis  et    . 
8  Reg.    Val.  om. 


176  Concordati  dei  Principi  a.  1447 

i 
Da  K'ocu,  loc.  cit.  188-194  (n.  IX,  che,  come  per  il  n.  2,  toglie  da  una  copia  originale 
nell'archivio  arcivescovile  di  Salisburgo,  collazionato  il  prefato  Reg.   Vat.  365,  I.  508v-511r 
Archivio  segreto  Vaticano). 


;>.  -  Protesta  di  Eugenio  IV. 

.>  febbraio  144/ . 

Eugenius  episcopus,  etc.  ad  futuram  rei  memoriam.  Decet  Romani  Pontificis 
prudentiam,  quae  per  eum'  juxta  qualitatem  temporum  aguntur,  taliter  moderari,  ut 
ex-'  eis  sedi  Apostolicae  aut  Romanae  ecclesiae  nullum  praejudicium  generetur.  Sane 
cum  charissimus  in  Christo  lìlius  Fridericus  Rex  Romanorum  illustris,  ac  venera- 
bilis  frater  noster  Archiepiscopus  Maguntinus,  et  dilectus  filius  Fridericus  marchio 
Brandeburgensis  sacri  imperii  electores,  nonnullique  alii  nationis  Germanicae  prae- 
lati  et  principes,  quaedam  petiverint  a  nobis  (ieri,  quae  necessitas  ipsa,  et  Ecclesiae 
utilitas,  ut  eos  ad  nostrani  et  sanctae  Romanae  ecclesiae  unitatem  et  obedientiam 
alliciamus,  nos  concedere  quodammodo  compellit,  nos  ad  vitandum  omne  scanda- 
lum  et  periculum,  quod  exinde  sequi  posset,  nolentes  aliquid  dicere  aut  confirmare 
vel  concedere,  quod  esset  contra  sanctorum  patrum  doctrinam,  vel  quod  vergeret 
in  praejudicium  hujus  sanctae  Apostolicae  sedis,  quoniam  propter  imminentem  nobis 
aegritudinem  non  valemus  omnia  per  eos  petita  et  per  nos  concessa,  cum  ea  intc 
gritate  judicii  et  consilii  examinare  et  ponderare,  quae  rerum  magnitudo,  et  gravitas 
requirit,  tenore  praesentium  protestamur,  quod  per  quaecumque  a  nobis  dictis  Regi, 
archiepiscopo,  marchioni,  praelatis,  principibus,  ac  nationi,  responsa  et  respondenda, 
concessa  et  concedenda,  non  intendimus  in  aliquo  derogare  doctrinae  sanctorum 
patrum,  aut  praefatae  sedis  privilegiis  et  authoritati,  habentes  prò  non  responsis  et 
non  concessis  quaecumque  talia  a  nobis  contingeret  "  emanare.  Nulli  ergo,  etc. 
Datum  etc.  V.  februarii  anno  XVI. 

Da  O.  Ravnaldus,  loc.  cit.,  vii,  190  s.,  collazionato  il  Reg.  Vat.  380,  f.  49v-50r  (Archivio 
segreto  Vaticano). 


6.  -  Niccolò  V  approva  e  conferma  le  concessioni  fatte  da  Eugenio  IV  alla 

Nazione  Germanica. 

28  marzo  144/. 

Nicolaus  episcopus  Servus  Servorum  Dei  Ad  futuram  rei  memoriam  Decet  sedis 
apostolice  providentiam  que  ab  ejus  auctoritate  procedunt,  taliter  moderari,  ut  per 
ipsam  concessa  statuta  et  ordinata  in  suo  robore  inviolata  perdurent,  Cum  igitur 
felicis  recordationis  Eugenius  papa  IV.  predecessor  noster  ad  requisitionem  et  sup- 
plicationem  Carissimi  in  Christo  filli  nostri  Frederici  Romanorum  Regis  Illustris,  ac 
Venerabilis  fratris  nostri  Theoderici  Archiepiscopi  Maguntin.  et  dilecti  filii  Nobilis 
Viri  Friderici  Marchionis  Brandeburgensis  nonnullorumque  aliorum  nationis  eiusdem 
nonnulla  prò  commodo  statu  et  militate  nationis  Germanice,  eiusque  Prelatorum 

i  'al.  :  •  eam  >. 

R  LYNALDUS  Oli). 

*  Raynaldus:  «  contigerit  •. 


iì.  144S  Conce» dillo  di  Vienna  177 

ecclesiarum  ac  ecclesiasticarum  personarum  statuerit  et  ordinaverit,  nec  non  Pre- 
latis  Baronibus  et  singularibus  personis  diete  nationis  nonnulla  concesserit  ae  indul- 
serit,  ac  quasdam  uniones  et  incorporationes  fecerit,  gratias  expectativas  concesse- 
rit, prout  in  diversis  litteris  desuper  confectis  quarum  tenores  presentibus  haberi 
volumus  prò  expressis  plenius  continetur,  ac  nos  postmodum  dicto  predecessore 
sublato  de  medio  divina  clementia  ad  apicem  summi  apostolatus  assumpti,  post 
nostrani  de  more  subsecutam  coronationem  pio  Curie  Romane  reformatione,  unic- 
aes  et  incorporationes  benefìciorum  que  non  fuerunt  sortite  effectum,  ac  etiam  expe- 
ctativas  gratias  omnes  duxerimus  revocandas,  reservationes  quoque  aliquas  fece- 
rimus,  et  non  nulla  alia  statuta  ordinationes  et  regulas  in  Cancellarla  nostra  describi 
mandaverimus  que  volumus  observari,  Nos  ne  per  ipsum  predecessorem  statuta 
concessa  facta  et  ordinata  in  ipsa  natione  Germanica  in  dubium  revocali  possint,  et  ne 
ipsis  aliquod  preiuditium  generetur,  auctoritate  apostolica  tenore  presentium  decla- 
ramus  nostre  intentionis  fuisse  et  esse  quod  per  quecunque  statuta  decreta  ordina- 
tiones regulas  et  signaturas  etiam  supplicationum  per  nos  facta  seu  imposterum 
lìenda,  seu  per  quasvis  gratias  per  nos  de  cetero  concedendas  in  nullo  derogetur 
lactis  gestis  concessis  statutis  et  indultis  hujusmodi  per  ipsum  predecessorem  in 
natione  predicta,  neque  eis  aliquod  in  parte  vel  in  totum  preiuditium  generetur, 
cum  intentionis  nostre  sit  gestis  lactis  concessis  statutis  et  indultis  huiusmodi  in 
nulla  re  contraire,  quin  potius  ut  ea  suum  consequantur  effectum  volumus  et  dece)  - 
nimus  inviolabiliter  observari,  et  firma  in  singulis  permanere.  Nulli  ergo  omnino 
hominum  liceat  hanc  paginam  nostre  declarationis  voluntatis  et  decreti  infringere 
vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Siquis  autem  hoc  attemptare  presumpserit  indigna 
tionem  omnipotentis  Dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  eius  se  noverit 
incursurum. 

Datum  Rome  apud  sanctum  petrum  Anno  Incarnationis  dominice  Millesimo 
quadringentesimo  quadragesimo  septimo  Quinto  Kal.  Aprilis  Pontifìcatus  nostri  Anno 
Primo. 

Pe.  de  Noxeto. 

L.  de  Castiliono. 

Da  Koch,  loc  cit.  197-199  n  XI),  collazionato  il  Reg.  Vat.  406,  f.  229v  (Archivio  segreto 
Vaticano  . 


XXVIII. 
CONCORDATO  DI  VIENNA. 

1.  -  Patti  conclusi  fra  il  legato  pontificio  e  i  principi  germanici. 

17  febbraio  1448. 

In  nomine  domini  Amen.  Anno  a  Nativitate  ejusdem  Millesimo  quadringente- 
simo quadragesimo  octavo,  die  decima  septima  Mensis  Februarii,  Inter  Sanctissimutn 
in  Christo  patrem  ac  Dominum  nostrum  dominum  Nicolaum  divina  providentia 
Papam    quintum    Apostolicamque    Sedem    ac    Nationem    Alamanicam,    Sanctissimi 


178  Concordato  di  Vienna  a.  1-148 

domini  nostri  et  Sedis  eorundem  nominibus  per  Reverendissimi™  in  Christo  patrem 
ac  dominimi,  dominimi  lohannem  Sacrosancte  Romane  Ecclesie  Cardinalem  Lega- 
timi ad  Nationem  Germanicam  de  Latere  missum,  piena  in  ea  parte  auctoritate  et 
potestate  munitum  Et  prò  ipsa  Natione  Alamanica  per  Gloriosissimum  principem  ac 
dominimi  nostrum,  dominimi  Fridericum  Romanorum  Regem  semper  Augustum  etc. 
plurimorum  Sacri  Romani  Imperii  Electorum,  aliorumque  ejusdem  Nationis  tam 
Ecclesiasticorum  quam  Seeularium  principum  consensibus  accedentibus  conclusa  lau- 
data et  acceptata  sunt  concordata  subscripta.  Sanctissimus  dominus  noster  Nicolaus 
Papa  quintus  super  provisione  Ecclesiarum  beneficiorumque  quorunicunque  utetur 
reservationibus  Juris  scripti  et  constitutionibus  Execrabilis  et  ad  Regimen  modi- 
ficatis  ut  sequitur.  Ad  Regimen  Ecclesie  generalis  quamquam  immeriti  superna  dispo- 
sicione  vocati  gerimus  in  nostris  desiderijs  ut  debemus,  quod  per  nostre  diligentie 
studium  ad  quarumlibet  Ecclesiarum  et  Monasteriorum  regimina  et  alia  beneficia 
Ecclesiastica  juxta  divinimi  beneplacitum  et  nostre  intentionis  afìectum  viri  assu- 
mantur  ydonei,  qui  presint  et  prosint  committendis  eis  Ecclesijs  Monasterijs  et  bene- 
ficijs  prelibatis,  Premissorum  itaque  consideracione  inducti  et  suadentibus  nobis  aliis 
rationabilibus  causis  nonnullorum  predecessorum  nostrorum  Romanorum  pontificum 
vestigiis  inherentes,  omnes  patriarchales  Archiepiscopales,  Episcopales  Ecclesias, 
Monasteria,  prioratus,  dignitates  personatus  et  officia,  nec  non  Canonicatus  et  preben- 
das,  et  Ecclesias  ceteraque  benefitia  Ecclesiastica  cum  cura  vel  sine  cura,  secularia  et 
regularia  quecunque  et  qualiacunqué  fuerint,  eciam  si  ad  illa  persone  consueverint  seu 
debuerint  per  Electionem  seu  quemvis  alium  modum  assummi  nunc  apud  Sedem  Apo- 
stolicam  quocunque  modo  vacantia,  et  in  posterum  vacatura,  nec  non  per  depositio- 
nem  seu  privacionem  seu  translacionem,  per  nos  seu  auctoritate  nostra  factas,  et  in 
antea  faciendas  ubilibet,  nec  non  ad  que  aliqui  in  concordia  seu  discordia  electi  vel 
postulati  fuerint,  quorum  electio  cassata  seu  postulatio  repulsa,  vel  per  eos  facta 
renuntiatio  et  admissa  auctoritate  nostra  extiterit,  seu  quorum  electorum  vel  postu- 
latorum  et  in  antea  eligendorum  vel  postulandorum,  electionem  cassari  seu  postu- 
lacionem  repelli,  aut  renuntiationem  admitti,  per  nos  aut  auctoritate  nostra  continget 
apud  Sedem  predictam,  vel  alibi  ubicunque,  et  eciam  per  obitum  Cardinalium  ejusdem 
Ecclesie  Romane,  aut  offitiariorum  diete  Sedis  quamdiu  ipsa  offitia  actualiter  tenebunt, 
videlicet  Viceeancellarij,  Camerarij,  Septem  Notariorum,  Auditorum  Litterarum  con- 
tradictarum  et  Apostolici  palladi  eausarum  auditorum,  Correctorum,  centum  et  unius 
Scriptorum  litterarum  Apostolicarum,  et  viginti  quatuor  penitentiarie  prefate  Sedis,  et 
vigiliti  quinque  Abbreviatorum  nec  non  verorum  Commensalium  nostrorum  et  aliorum 
vigiliti  quinque  Cappellanorum  Sedis  ejusdem  in  ephitaphio  descriptorum  et  edam 
quorumeunque  Legatorum  seu  Collectorum  ac  in  terris  Romane  Ecclesie  Rectorum 
et  Thesaurariorum  deputatorum  seu  missorum  hactenus  vel  deputandorum  aut  mit- 
tendorum,  imposterum  vacantia  et  in  antea  vacatura,  ubicunque  dictos  Legatos  vel 
Collectores  seu  Rectores  aut  Thesaurarios  antequam  ad  Romanam  Curiam  redierint 
seu  venerint  rebus  eximi  contigerit  ab  humanis  nec  non  quorumlibet,  prò  quibus- 
cunque  negocijs,  ad  Romanam  Curiam  venientium,  seu  eciam  recedentium  ab  eadem 
si  in  locis  a  dieta  Curia  ultra  duas  dietas  Legales  non  distantibus  jam  forsan  obie- 
rint  vel  eos  in  antea  ab  hac  luce  transire  contigerit,  etiam  simili  modo  quorumeunque 
Curialium  peregrinacionis  intirmitatis  seu  recreationis  vel  alia  quacunque  causa  ad 


1448  Concordato  di  Vienna  179 


quevis  loca  secedentium,  si  eos  antequam  ad  dictam  Curiam  redierint,  in  Locis  ultra 
duas  dietas  ab  eadem  Curia  ut  premittitur,  non  remotis,  dumodo  eorum  proprium 
domicilium  non  existat  ibidem  jam  forsan  decesserint  vel  imposterum  eos  contigerit 
de  medio  submoveri  et  nunc  per  obitum  hujusmodi  vacantia  vel  imposterum  vaca- 
timi, Rursus  Monasteria  prioratus  et  decanatus  dignitates  personatus,  administra- 
ciones  Officia  Canonicatus,  prebendas  et  Ecclesias,  ceteraque  benefitia  Ecclesiastica 
secularia  et  regularia,  cuna  cura  vel  sine  cura,  quecunque  et  qualiacunque  fuerint, 
Eciam  si  ad  illa  persone  consueverint  seu  debuerint  per  Eleetionem  seu  quemvis 
alium  modum  assummi  que  promoti  per  nos  vel  auctoritate  nostra  ad  Patriarchialium 
Archiepiscqpalium  et  Episcopalium  Ecclesiarum,  nec  non  Monasteriorum  regimina 
obtinebant  tempore  promocionum  de  ipsis  factarum,  nunc  quocunque  modo  vacantia 
et  imposterum  vacatura  Nec  non  eciam  que  per  assecutionem  pacificarti  quorum- 
cunque  prioratuum,  personatuum,  olfitiorum,  Canonicatuum,  prebendarum,  Eccle- 
siarum, aut  beneliciorum  aliorum,  per  nos  seu  auctoritate  nostrarum  litterarum 
immediate  collatorum  seu  conferendorum  imposterum  preterquam  si  virtute  grafie 
expectative,  assecutio  fiat,  nunc  vacantia  et  in  antea  vacatura,  piena  super  pre- 
missis  omnibus  et  singulis  cum  fratribus  nostris  collatione  prehabita,  et  matura  deli- 
beratione  secuta,  ordinazioni,  disposicioni  ac  provisioni  nostre,  de  ipsorum  fra- 
trum  Consilio  auctoritate  Apostolica  reservamus,  decernentes  ex  nunc  irritum  et 
inane  si  secus  super  premissis  et  quolibet  eorum,  per  quoscunque  quavis  auctori- 
tate, scienter  vel  ignorante!-,  contigerit  attemptari.  ltem  in  Ecclesijs  Metropolitanis 
et  Cathedralibus  etiam  Apostolice  Sedi  immediate  non  subjectis,  et  in  Monasterijs, 
Apostolice  Sedi  immediate  subiectis  fiant  Electiones  canonice,  que  ad  Sedem  Apo- 
stolicam  deferantur,  quas  eciam  ad  tempus  constitutum  in  constitucione  Nicolai  que 
incipit  Cupientes  papa  expectet  quo  facto  si  non  fuerint  presentate  vel  si  presentate 
minus  Canonice  fuerint,  papa  provideat,  Si  vero  Canonice  fuerint,  papa  eas  eonhrmet, 
nisi  ex  causa  rationabili  et  evidenti,  et  de  fratrum  Consilio,  de  digniori  et  utiliori 
persona  duxerit  providendum,  Proviso  quod  Confirmati  et  provisi  per  Papam  Nichi- 
lominus  Metropolitanis  et  alijs  prestent  debita  juramenta,  et  alia  ad  que  de  jure 
tenentur.  In  Monasterijs,  que  non  sunt  immediate  subjecta  Sedi  Apostolice  nec  non 
in  alijs  beneficijs  regularibus  super  quibus  prò  confirmatione  seu  provisione  non 
consuevit  haberi  recursus  ad  '  Sedem  Apostolicam  noti  teneantur  venire  electi,  seu 
i Ili,  quibus  providendum  est  ad  Curiam  ad  habendum  confìrmacionem  vel  provi 
sionem,  nec  eciam  dieta  benefitia  regularia  cadant  in  gratijs  expectativis,  Ubi  autem 
in  Monasterijs  ad  Curiam  Romanam  venire  seu  mittere  consueverunt,  ibi  papa  aliter 
non  confirmet,  vel  provideat  quam  superius  de  Cathedralibus  Ecclesijs  est  expres- 
sum.  De  Monasterijs  Monialium  papa  non  disponat  nisi  sint  exempta,  et  tunc  per 
commissionem  in  partibus,  De  ceteris  dignitatibus  et  beneficijs  quibuscunque  secu- 
laribus  et  Regularibus  vacaturis  ultra  reservationes  jam  dietas  majoribus  dignita- 
tibus post  pontificales  in  Cathedralibus  et  principalibus  in  collegiatis  exceptis  de 
quibus  Jure  ordinario  provideatur  per  illos  inferiores  ad  quos  alias  pertinet.  fdem 
Sanctissimus  dominus  noster  per  quameunque  aliam  reservacionem  gratiam  expecta- 
tivam,  aut  quamvis  aliam  dispositionem,  sub  quacunque  verborum  forma,  per  eum 

1  Koch:  «  recursus,  ad  •,  ma  v.  p.222. 


180  Concordato  di  Vienna  a.  1448 


aut  ejus  auctoritate  factam  vel  fiendam  non  impediet,  quo  minus  de  illis  cum  vaca- 
bunt  de  Mensibus  Kebruarij,  Aprilis,  Junij,  Augusti  Octobris  et  Deeembris,  libere 
disponatur  per  illos  ad  quos  Collatio  provisio  presentatio,  electio,  aut  alia  quevis 
dispositio  pertinebit,  Reservationibus  alijs  a  premissis  ac  dispositionibus  auctoritate 
ejusdem  domini  nostri  pape  factis  vel  fìendis,  non  obstantibus  quibuscunque,  Quo- 
tiens  vero  aliquo  vacante  benefitio  de  Mensibus  Januarii  Marcii,  Maij,  Julij,  Septem- 
bris  et  Novembris  specialiter  dispositioni  Apostolice  Sedis  reservatis  non  apparuerit 
intra  tres  Menses  a  die  note  vacationis  in  loco  benencij,  quod  alicui  de  ilio  Apo- 
stolica auctoritate  fuerit  provisum  ex  tunc  et  non  antea  ordinarius  vel  alius  ad  quem 
illius  dispositio  pertinebit  de  ilio  libere  disponat.  Item  ad  finem  ut  hec  ordinatio 
collationis  benefitiorum  non  reservatorum  per  alternos  Menses  possit  per  Nationem 
publicari  et  omnes  qui  ipsa  gaudere  voluerint  tempus  congruum  habeant  eandem 
acceptandi  tunc  quo  ad  Apostolicam  Sedem  in  Kalendis  Junij  proximis  futuris,  ipsa 
currere  incipiet,  durabitque  deinceps  nisi  in  futuro  concilio  de  consensu  nationis 
aliter  fuerit  ordinatimi.  Item  circa  provisionem  Apostolice  Sedi  ordinandam  modus 
annatarum  hoc  modo  currat:1  de  Ecclesijs  Cathedralibus  omnibus  et  Monasterijs 
virorum  dumtaxat  vacantibus  et  vacaturis  solventur  prò  fructibus  primi  anni  a  die 
vacationis  summe  pecuniarum  in  libris  Camere  Apostolice  taxate  que  eomunia  ser- 
vitia  nuncupatur,  Si  que  vero  excessive  taxate  sunt,  juste  retaxentur  et  provideatur 
specialiter  in  gravatis  regionibus  secundum  qualitatem  rerum  temporum  et  regio- 
num  ne  nimium  pregraventur  ad  quod  Sanctissimus  dominus  noster  petentibus 
dabit  Commissarios  in  partibus  qui  diligente!"  inquirant  et  retaxent,  Taxe  autem 
prediate  prò  media  parte  infra  annum  a  die  habite  possessionis  pacifice  totius  vel 
maioris  partis  solvantur  et  prò  media  parte  alia  infra  sequentem  annum,  Et  si  infra 
annum  bis  vel  pluries  vacaverit  semel  tantum  solvetur  nec  debitum  hujusmodi  in 
Successorem  in  Ecclesia  vel  Monasterio  transeat.  De  ceteris  dignitatibus  personatibus 
officijs  et  beneficijs  secularibus  quibuscunque  et  regularibus  que  auctoritate  Sedis 
Apostolice  conferentur  vel  de  quibus  providebitur,  preterquam  vigore  gratiarum 
expectativarum  aut  causa  permutacionis  solvantur  annate  seu  medij  fructus  juxta 
taxam  solitam  a  tempore  possessionis  infra  annum  et  debitum  hujusmodi  in  Succes- 
sorem in  benefitio  non  transeat,  De  beneficijs  vero  que  valorem  viginti  quatuor 
llorenorum  de  Camera  non  excedunt  nihil  solvatur,  curratque  hec  observantia  dein- 
ceps nisi  eam  similiter  in  futuro  Concilio  de  consensu  Nationis  immutari  contingat. 
In  alijs  autem  que  per  felicis  recordacionis  dominum  Eugenium  Papam  quartum  prò 
natione  prefata  usque  ad  tempus  futuri  generalis  Concilij  permissa  concessa  indulta 
atque  decreta  et  per  memoratimi  Sanctissimum  dominum  nostrum  papam  Nicolaum 
confirmata  fuere  in  quantum  illa  concordie  presenti  non  obviant  ista  vice  nihil  extitit 
immutatimi,  Voluit  eciam  memoratus  dominus  Legatus  quod  super  concordatis  pre- 
sentibus  singuli  Metropolitani  predicte  nationis  petentibus  quibuscunque  quantum 
opus  eis  videbitur  sub  Sigillis  transsumpta  concedere  valeant  quodque  transsumtis 
eisdem  in  Judicio  et  extra  stetur  et  adhibeatur  tanquam  huic  originali  carte  per 
omnia  piena  fides.  Per  hoc  autem,  quod  in  concordatis  hujusmodi  sive  quibusvis 
alijs   eorum  occasione  confìciendis  litteris  propter  competentiorem   descriptionem 

1  tn  Koch    ma  v.  p.  280)  manca  l1  interpunzione. 


;1-  I44s  Concordato  di  Vienna  181 


Alamania  specialis  appellatili-  Natio  ipsa  censori  non  debet  a  Germanica  naciohe 
distincta  seu  quoruodolibet  separata  Ad  fidem  igitur  et  robur  ac  testimoniuni  omnium 
premissorum  nos  Fridericus  Romanorum  Rex  et  nos  Johannes  Cardinalis  Legatus, 
sapra  dicti,  cartam  presententi  nostris  appensis  mandavimus  communiri  Sigillis. 

Ad  mandatimi  Dni  Regis  in  Consilio. 

Da  K')cn,  loc.  cit.  201-209  (n.  XIII),  che  pubblica  dalla  copia  originale  nell'Archivio  di 
Corte  a  Vienna,  adottando  alcune  correzioni  da  lui  indicate  nelle  note.  A  p.  L'10-235  (n.  XIV 
il  Kocn  dà  una  nuova  edizione  trascurando  le  minuzie  paleografiche  della  sua  fonte. 


2.  -  Niccolò  V  conferma  il  concordato  di  Vienna. 

l't  marzo   1 1!\ 

Nicolaus  episcopus  Servus  Servorum  Dei  Ad  perpetuam  rei  memoriam.  Ad 
sacrata  Petri  ^edem  divina  dispositione  sublimati,  singulis  que  prò  universalis  ecclesie 
unione  ac  pace  et  tranquillitate  profutura  foie  conspicimus  apostolice  providentic 
solicitudine  libenter  intendimus  et  ad  felicem  illorum  prosecutionem  et  consumatio- 
nem  '  opem  et  operam  impendimus  efficaces.  Nuper  siquidem  Carissimus  in  Christo 
tìlius  noster  Fredericus  Romanorum  Rex  Illustris  et  nonnulli  alii  dilecti  filii  ecclesia- 
stici et  seculares  Principes  inclite  Nationis  Germanice  ex  una,  ac  dilectus  filius 
noster  [ohannes  Sancti  Angeli  Diaconus  Cardinalis  in  partibus  illis  apostolice  sedis 
de  latere  legatus  per  nos  ad  dictas  partes  missus  sufficienti  desuper  a  nobis  et  sede 
apostolica  auctoritate  suffultus  ex  alia  -  partibus  Romane  ecclesie  et  diete  Nationis 
nominibus  prò  ipsius  ecclesie  unione  et  pace  ac  tranquillitate  inter  ecclesiam  et 
nationem  predictas  perpetuo  solidandis  et  confovendis,  diversa  rationabilia  et  utilia 
ordinationes  ac  statuta,  a  partibus  ipsis  hinc  inde  approbata  laudata  conclusa  acce- 
ptata  et  concordata  fecerunt  ac  ediderunt,  nobisque  humiliter  supplicati  fecerunt 
ut  illis  prò  firmiori  eorum  subsistentia  robur  apostolice  confirmationis;;  adijeere,  nec 
non  auctoritatem  potiorem  et  decretum  interponere  dignaremur,  Nos  itaque  qui 
statuta  ordinationes  et  concordata  predicta  per  nonnullos  ex  Venerabilibus  fratribus 
nostris  sancte  Romane  ecclesie  Cardinalibus  magnarum  maturitatis  auctoritatis  et 
litterature  viros  diligenter  'examinari  et  discuti  fecimus,  eaque  rationabilia  et  salu- 
bria  tam  ecclesie  quam  nationi  prefatis  fore  comperimus  de  dictorum  et  aliorum 
Venerabilium4  fratrum  nostrorum  predicte  ecclesie  Cardinalium  Consilio  et  assensu 
apostolica  auctoritate  et  ex  certa  scientia  approbamus  ratificamus5  laudamus  ac 
acceptamus  et  presentis  scripti  patrocinio  communimus  juxta  modum  ac  formas 
subsequentes.  Placet  nobis  super  provisionum  "  ecclesiarum  et  beneficiorum  eccle- 
siasticorum  quorumeunque  provisionibus,  uti  iuris  scripti1  reservationibus  et  Exe- 


1  Reg.  Val.  e  copia  nell'Arch.  segr.  Varie:     confirmationem  --. 

'■  /fi'?.  Val.  i-  copia  nell'Arch.  segr.  Varie:      una.. 

;  I  Regesti  Vaticani  <    .r.pia  nell'Arci,  segr.  Varie:  •  firmi  tati: 

'  Reg.  Val.  om. 

s  Reg.  Val.  e  copia  nell'Arch.  segr.  Varie:  ■  et  confirmamus  •. 

■  Copia  nell'Arch.  segr.  Vatie  om. 

'  Copia  nell'Arch.  segr.  Vatie  :  <  iure  scripto    . 


ls_>  Concordato  dì  Vienna  a.  1418 

crabilis  et  ad  regimen  constitutionibus  modificatis  ut  sequitur,  Ad  regimen  ecclesie 
generalis  quamquam  immeriti  superna  dispositione  vocati  gerimus  in  nostris  desi- 
deriis  ut  debemus  quod  per  nostre  diligentie  '  studium  ad  quarumlibet  ecclesiarum 
et  Monasteriorum  regimina,  -  ac  alia  beneficia  ecclesiastica  juxta  divinum  benepla- 
citum  et  nostre  intcntionis  affectum  viri  assumantur  ydonei  qui  presint  ac  prosint, 
committcndis  cis  ecclesiis  Monasteriis  et  beneficiis  prelibatis,  premissorum  itaque 
consideratione  inducti,  et  suadentibus  nobis  aliis  rationabilibus  causis,  nonnullorum 
predecessorum  nostrorum  Romanorum  Pontificum  vestigiis  inherentes,  omnes  Patriar- 
chales  Archiepiscopales  Episcopales  ecclesias  Monasteria  Prioratus  dignitates  perso- 
natus  et  officia,  nec  non  Canonicatus  et  prebendas  et  ecclesias  ceteraque  beneficia 
ecclesiastica  cum  cura  vel  sine  cura  secularia  vel  regularia  quecunque  et  qualia- 
cunque  fuerint,  etiam  si  ad  illa  persone  consueverint  seu  debuerint  per  electionem 
seu  quemvis  alium  modum  assumi,  nunc  apud  sedem  apostolicam  quocunque  modo 
vacantia  et  imposterum  vacatura,  nec  non  per  depositionem3  seu  privationem  seu 
translationem  per  nos  seu  auctoritate  nostra  factas  et  inantea  faciendas  ubilibet,  nec 
non  ad  que  aliqui  in  concordia  vel  discordia  electi  seu  postulati  fuerint,  quorum 
electio  cassata  seu  postulatio  repulsa  vel  per  eos4  facta  renunciatio  et  admissa  aucto- 
ritate nostra  extiterit,  seu  quorum  electorum  vel  postulatorum  et  in  antea  eligen- 
dorum  vel  postulandorum  electionem  cassari  seu  postulationem  repelli  aut  renun- 
ciationem  admitti  per  nos  aut  auctoritate  nostra  continget  apud  sedem  predictam 
vel  alibi  ubicunque  et  etiam  per  obitum  Cardinalium  ejusdem  ecclesie  Romane  aut 
Officiariorum  diete  sedis  quamdiu  ipsa5  officia  actualiter  tenebunt,  videlicet  Viccean- 
cellarii,  Camerarii,  Septem  Notariorum  Auditoris6  litterarum  contradictarum,  et 
palatii  apostolici  causarum7  Auditorum  Correctorum  *  Centum  et  Unius  Scriptorum 
litterarum  apostolicarum  et  Viginti  quatuor  Penitentiarie  diete9  Sedis,  et  Viginti  quin- 
que  Abbreviatorum,  nec  non  verorum  commensalium  nostrorum  et  aliorum  Viginti 
quinque1"  Capellanorum  sedis  ejusdem  in  epitafio  descriptorum,  et  etiam  quorumeun- 
que  legatorum  seu  Collectorum  ac  in  terris  Romane  ecclesie  Rectorum  ac  Thesau- 
rariorum  deputatorum  seu  missorum  hactenus  vel  deputandorum  aut  mittendorum 
imposterum  vacantia  et  inantea  vacatura  ubicunque  dictos  legatos  vel  Collectores 
seu  Rectores  aut  Thesaurarios  antequam  ad  Romanam  Curiam  redierint  seu  vene- 
rint  rebus  eximi  contigerit  ab  humanis,  nec  non  quorumlibet  prò  quibuscunque 
negotiis  ad  Romanam  Curiam  venientium  seu  etiam  recedentium  ab  eadem  si  in 
locis  a  dieta  Curia  ultra  duas  dietas  legales  non  distantibus  jam  forsan  obierint,  vel 
eos  inantea  ab  hac  luce  transire  contigerit,  etiam  simili  modo  quorumeunque  Curia- 

Reg.   l'ai.:  •  indulgente  •. 

•  Copia  dell'Arch.  Scgr.  Vatic.  :      regimen  •. 

i  ' i    •■'     il  Koch  doversi  leggere  contro     dispensationem     della  sua  fonte  (anche  Seg.  Vat.)\   Reg. 

in  in  Arch.  segr.  Vatic:     depositionem    . 

•  Ria,-  l'ut.:  «no    ■ 

dell'Arch.  segr.  Vatic:     dieta». 
-    Reg.  Tu/.  :      Auditorum  ». 
'■  Re/;.    Val.  om. 

K"  "•  '''''(,-.  Vat.    186  ■   copia  nell'Arch.  segr.  Vatic:  «  Correctoris    . 
'  I  Regesti   V,iti, ani:     prefate    :  .-..pia  nell'Arch.  segr.  Vali. .       apostolice    . 
•  .  Vatii         %  i-imi  ». 


a.  uis  Concordato  di  Pierina  l^; 


lium  peregrinationis  infirmitatis  seu  recreatìonis  vel  alia  quacunque  causa  ad  quevis 
loca  secedentium,  seu  eos  antequam  ad  dictam  Curiam  redierint  in  locis  ultra  duas 
dietas  ab  eadem  Curia  ut  premittitur  non  remotis  dummodo  corum  proprium  domi- 
cilimi] non  existat  ibidem  jam  forsan  decesserint  vel  imposterum  eos  contingat  de 
medio  submoveri  et  tunc  per  obitum  huiusmodi  vacantibus  vel  imposterum  vaca- 
turis,  '  Rursus  Monasteria  Prioratus  et  dignitates  Decanatus  personatus  "  admini- 
strationes  officia  Canonicatus  prebendas  et  ecclesias  ceteraque  beneficia  ecclesiastica 
secularia  et  regularia  cum  cura  vel  sine  cura  quecunque  et  qualiacunque  fuerint, 
etiam  si  ad  illa  persone  consueverint  seu  debuerint 3  per  electionem  seu  quemvis 
alium  modum  assumi  que  promoti  per  nos  seu  auctoritate  nostra  ad  patriarchalium 
Aivhiepiscopalium  Episcopalium  ecclesiarum  nec  non  Monasteriorum  regimimi  obti- 
aebant  tempore  promotionis  de  ipsis  facte,  nunc  quocunque  modo  vacantia  aut 
imposterum  vacatura,  nec  non  etiam  que  per  assecutionem  '  pacificam  '  quorum- 
cunque  Prioratuum  personatuum  officiorum  Canonicatuum  praebendarum  ecclesiarum, 
aut  beneficiorum  aliorum  per  nos  seu  auctoritate  litterarum  nostrarum  immediate 
collatorum  seu  conferendomi»  imposterum  preterquam  si  virtute  gratie  expecta- 
tive  assecutio  fiat  nunc  vacantia  et  in  antea"  vacatura  piena  super  premissis  omni- 
bus et  singulis  cum  frarribus  nostris  collatione  prehabita  et  matura  deliberatione 
secuta  ordinationi  dispositioni  ac  provisioni  nostre  de  ipsorum  fratrum  Consilio  aucto- 
ritate apostolica  reservamus  decernentes  ex  nunc  irritum  et  inane  si  secus  super 
premissis  et  quolibet  eorum  per  quoscunque  quavis  auctoritate  .scienter  vel  igno- 
ranter  contigerit  attemptari  Item  placet  nobis  quod  in  Metropolitanis  et  Cathe- 
dralibus  etiam  immediate  non  subjectis  ecclesiis  et  in  Monasteriis  immediate  subje- 
ctis  sedi  apostolice7  fiant  electiones  canonice  que  ad  dictam  sedem  deferantur  quas 
etiam  ad  tempus  constitutum  in  Constitutione  felicis  recordationis  Nicolai  pape  III. 
que  incipit  Cupieiites  expectabimus  et  lapso  dicto  tempore  si  non  presentate  vel  si 
presentate  minus  canonice  fuerint  providebimus  et  si  canonice  fuerint  confirmabimus 
nisi  ex  rationabili  et  evidenti  causa  ac  de  dictorum  fratrum  *  Consilio  de  digniori 
et  utiliori  persona  duxerimus  providendum  Proviso  quod  confirmati  predicti  et  per 
nos  provisi  Metropolitanis  suis  et  aliis  prestent  debita  juramenta  et  alia  ad  que  de 
jure  tenentur  et  in  Monasteriis  diete  sedi  immediate  non  subjectis  et  aliis  regula- 
ribus  beneficiis  super  quibus  prò  confirmatione  vel  provisione  ad  dictam  sedem  non 
consuevit  haberi  recursus,  electi  seu  illi  quibus  providendum  est  prò  confirmatione  et 
provisione  hujusmedi  ad  Curiam  Romanam  venire  non  tenebuntur,  ipsaque  regularia 
beneficia  sub  expectativis  gratiis  non  cadent,5  ubi  autem  prò  Monasteriis  ad  dictam 
Curiam   mittere  seu  venire  10  consueverunt,  non   aliter  confirmabimus  vel   provide- 


SicI  per      vacantia      e      vacatura        Ko<  iì  .  - 

Copia  nell'Arch.  segr.  Vatic:      prioratus,  dignitates,  decanatus,  prepositatus    . 

Reg.  Val.  om.     seu  debuerint    . 

Copia  in   \r.  li.  segr.  Vatic:  «  assumptionera  -. 

Rcg.   l'ai.:      pontificanti»! 
■  Rcg.    Val.:      imposterum  >. 

AVg.  Val.  :  .  Etiam  placet  nobis  quod  metropolitanis  et  cathedralibus  etiam  immediati  subiectis  sedi  apostoli 

Copia  in  Arch.  segr.  Vatic.  add.  <nostrorum-.  ma  om,      Consilio». 
1  I  Regesti  Vaticani:  ■  cadant    . 
1  Copia  in    \rch.  sem.  Vatic.  e  i  »  •<>  *ti   Vaticani:  •  venire  seu  mitti  ri 


Is4  Coticordato  >lt  Vienna  a.  1448 

bimus  quam  superius  de  Cathedralibus  ecclesiis  est  expressum  et  de  Monasteriis 
Monialium  non  disponemus  nisi  sint  '  exempta,  et  tunc  per  commissionem  ad  partes 
de  ceteris  vero  dignitatibus  et  benelìciis  quibuscunque  secularibus  et  regularibus 
vacaturis  ultra  reservationes  predictas,  majoribus  dignitatibus  post  pontificales  in 
Cathedralibus  et  principalibus  -  in  Collegiatis  ecclesiis  exceptis  de  quibus3  jure  ordi- 
nario provideatur  per  illos  inferiores  ad  quos  alias  pertinct,  Placet  etiam  nobis  quod 
per  quancunque  aliam  reservationem  gratiam  expectativam  aut  quamvis  aliam 
dispositionem  sub  quacunque  verborum  l'orma  per  nos  vel  auctoritate  nostra  factam 
vel  faciendam  non  impediemus  nos  quo  minus  de  illis  cum  vacabunt  de  Februarii 
Aprilis  Junii  Augusti  Octobris  et  Decembris  Mensibus  libere  disponatur  per  illos  ad 
quos  eorum  collatio  provisio  presentatio  electio  seu  quevis  alia  dispositio  pertinebit, 
reservationibus  aliis  a  premissis  ac  dispositionibus  '  auctoritate  nostra  factis  vel  facien- 
dis  non  obstantibus  quibuscunque  Quotiens  vero  aliquo  vacante  beneficio  de  Ianuarii5 
Martii  Maji  Julii  Septembris  et  Novembris  Mensibus  specialiter  dispositioni  diete 
Sedis  reservato  non  apparuerit  infra  tres  Menses  a  die  note  vacationis  in  loco  bene- 
ficii  quod  alicui  de  ilio  apostolica  auctoritate  provisum  fuerit  ex  tunc  et  non  antea 
Ordinarius  vel  alius  ad  quem  illius  dispositio  pertinebit,  de  ilio  libere  disponere 
poterit  Et  ad  finem  ut  hec  ordinatio  collationum  beneficiorum  non  reservatorum  per 
alternatos  Menses  possit  per  dictam  nationem 6  publicari  et  omnes  qui  ea  gau- 
dere  voluerint,  tempus  congruum  habeant  eam  acceptandi,  tunc  quo  ad  dictam 
Sedem  in  Kalendis  Junii  proxime  futuri  ipsa  currere  incipiet,  ac  durabit  deinceps 
nisi  in  futuro  Concilio  de  consensi!  diete  Nationis  aliter  fuerit  ordinatimi  Placet 
similiter  nobis  quod  circa  provisionem  diete  sedi 7  ordinandam  modus  annatarum 
hoc  modo  currat,  de  ecclesiis  Cathedralibus  omnibus  et  Monasteriis  Virorum  dun- 
taxat  vacantibus  et  vacaturis  solvantur  prò  fructibus  primi  Anni  a  die  vacationis 
summe  pecuniarum  in  libris  Camere  apostolice  taxate  que  communia  servitia  nun- 
cupantur,  et  si  que  excessive  taxate  sint,  retaxentur,  et  quod  provideatur  specia- 
liter in  gravatis  regionibus  secundum  qualitatem  rerum  temporum  et  regionum  ne 
nimium  pregraventur  ad  quod  petentibus  dabimus  commissiones  in  partibus  qui 
diligenter  inquirant  et  retaxent,  Taxe  autem  predicte  prò  media  parte 8  infra  Annum 
a  die  habite  possessionis  pacifice  totius  vel  majoris  partis  solvantur9  et  prò  alia  media 
parte  infra10  Annum  sequentem,  et  si  infra10  Annum11  bis  vel  pluries  vacaverit,  semel 
tantum  solvatur  nec  debitum  hujusmodi  in  successorem  in  ecclesia  vel  Monasterio 
transeat,  de  ceteris  vero  dignitatibus  personatibus  oflìciis  et  b'eneficiis  secularibus 


1  Reg.   Val.-     fuerint    . 

-  R(g.   Val.:  .  in  cathedralibus  in  patriarchalibus    . 

A'<r.    Val.  uin.      di-  quibus    . 
•Cosi  giustamente   avverto  doversi   legger*    il    Koch.   contro  la  sua  fonte,   che  dà  «  depositionilms  >  ;  anche  i 
Ridesti  Vaticani  e  la  copia  ncll'Arch.  segr.  Vatic.  hanno  «  dispositionibus  >. 
s  Reg.    Val.:     annatis  ■  ! 

'  ì  ionem  .  dato  dalla  fonte  del  Koch,  che  avverte  come  sopra,  i  Regesti  Vaticani  e  la  detta  copia. 
7  I  Regesti  Vaticani:     sedis    . 
*  Reg.    Val.  om.      prò  media  parti 
'  Ko  h      solvatur  •. 

"  Copia  in  Arch.  tegr.  Vatic,  add,      unum  •. 
"  Reg.  Val.  om. 


a,  1448  Concordato  di  Vienna  185 

ac  regularibus  quibuscunque  que  auctoritate  diete  sedis  conferentur  vel  de  quihus 
providebitur  preterquam  vigore  gratiarum  expectativarum  aut  eausa  permutationis 

solvantur  annate  seu  medii  fructus  juxta  taxam  solitati}  a  tempore  possessionis  infra 
Annum,  et  debitum  hujusmodi  similiter  in  successorem  in  beneficio  non  transeat,  sed 
de  beneficiis  que  valorem  Vigiliti  quatuor  florenorum  auri  de  Camera  non  exce- 
dunt  nichil  solvatur  curratque  hec  observantia  deineeps  nisi  eam  similiter  in  futuro 
Concilio  de  ipsius  Nationis  consensu  contingat  immutali.  In  aliis  autem  que  per 
felicis  recordationis  Eugenium  papam  IV.  predeeessorem  nostrum  prò  dieta  Natione 
usque  ad  tempus  futuri  generalis  Concilii  permissa  concessa  indulta  et  decreta  ac 
per  nos  confirmata  fuerunt  in  quantum  illa  concordie  presenti  non  obviant,  ista  vice 
volumus  nichil  esse  immutatimi  '  et  per  hoc  quod  in  concordatis  hujusmodi  sive 
quibusvis  aliis  eorum  occasione  conficiendis  litteris  propter  competentiorem  descri- 
ptionem  Alamania  specialiter  -  appellatur,  natio  ipsa  censeri  non  debet;i  a  Germanica 
natione  distincta  seu  quomodolibet  separata,  Preterea  quia  difficile  foret  presentes 
litteras  ad  singula  in  quibus  de  eis  fides  lorsitan  facienda  fuerit  loca  deferre  eadem 
apostolica  auctoritate  decernimus  quod  ipsarum  transumpto  Metropolitanorum  diete 
Nationis  sigillo  '  munito  tanquam  presentibus  si  exhiberentur  litteris  piena  fides  adhi- 
beatur  et  perinde  stetur  ac  si  diete  presentes  littere  forent  exhibite  vel  ostense  Et 
insuper  irritum  quoque  decernimus  et  inane  si  secus  super  hijs  a  quoquam  quavis 
auctoritate  scienter  vel  ignoranter  conligerit  attemptari.  Nulli  ergo  omnino  homi- 
num  liceat  hanc  paginam  nostre  approbationis  ratificationis  laudationis  acceptationis 
communitionis  reservationis  constitutionis  et  voluntatis  infringere  vel  ei  ausu  teme- 
rario contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit,  indignationem  omnipo- 
tentis  dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum. 

Datum  Rome  apud  Sanctum  petrum  Anno  Incarnationis  dominicc  Millesimo  qua- 
dringentesimo  quadragesimo   septimo."  Quartodecimo   Kalend.  Aprilis  Pontifìcatus 

nostri  Anno  Secundo. 

Pe.  De  Noxeto. 

De  Curia 

A.  De  Magio. 

A  tergo  bullae:  Rtx.1' 

Apud  me  Pe.  de  Noxeto  etc. 

Da  Koch,  toc.  cit.  235-244  in.  XV),  collazionati  i  Reg.  Val.  423  Reg.  Vat.\  f.  151-153, 
386,  f.  202r-204r  e  la  copia,  trovata  fra  le  scritture  di  Giulio  II,  in  Ann.  XI,  e.  IX,  ».  2 
(Archivio  segreto  Vaticano). 


Koch:  «  commutatuni    . 
Koch:   i  speciali*    . 
I  Regesti  Vaticani:     debeai    . 

Reg.   Val.:  «  transumpto  alicuius  episcopalis  vel  superiori*  ecclesiastice  i  urie  sigillo». 
I  Regesti   Vaticani:  •  mccccxlviii  ».  datazione  certamente  errata,  trattandosi  di  anno  Incarnationis. 
1  Sic  !  Koch;  evidentemente  va  letto      Reg(islrata)  ■. 


185  Alfonso  V  d'Aragona  e  i  Prelati  ecc.  dei  suoi  stati  a.  1451 


XXIX. 

CONCORDIA  FRA  ALFONSO  V  D'ARAGONA 
E  I  PRELATI  ECC.  DEI  SUOI  STATI,  CONFERMATA   DA   NICCOLÒ  V. 

6  gennaio  1451. 

Nicolaus  etc.  Ad  perpetuarti  rei  memoriam.  Regis  pacifici  licet  immeriti  vices 
gerentes  in  terris  cuius  factus  est  locus  in  pace,  desideranter  appetimus  ut  populus 
nostre  '  cure  commissus  in  pulcritudine  pacis  sedeat,  in  fiducie  tabernaculis  habitet 
et  in  requie  tranquilla  quiescat  et  ut  pax  Dei  que  exsuperat  omnem  sensum  fidelium 
maxime  secularium  et  ecclesiasticorum  olim  invieem  discidencium  reconsiliata  corda 
et  unitas  voluntates  in  pacis  quietisque  dulcedine  iugiter  foveat,  corroboret  et  con- 
firmet  studia  nostra  libenter  apponimus  et  ea  potissime  que  prò  bono  pacis  iudicio 
vel  concordia  terminata  vel  alias  provide  facta  sunt  ne2  in  recidive  contencionis  rela- 
bantur  scrupulum  sed  ut  firma  et  illibata  iugiter  persistant  apostolico :i  libenter  pre- 
sidio communimus.  Sane  ad  nostri  apostolatusauditum  deducto  quod  inter  carissimum 
in  Christo  filium  nostrum  Alfonsum  Aragonum  et  utriusque  Sicilie  Regem  illustrem 
seu  eius  regium  fisci  procuratorem  ex  una,  necnon  prelatos,  clerum  et  ecclesiasticas 
personas  seculares  et  regulares  ordinimi  quorumcunque  eciam  miliciarum  regno- 
rum  Valencie,  Maioricarum  et  Minoricarum  ac  eciam  comitatuum  Rossilionis  et 
Ceritanie  partibus  ex  altera,  de  et  super  imposicione  quatuor  solidorum  prò  libra 
per  eumdem  regem  certo  modo  facta  in  omnibus  bonis  sedentibus  et  de  realencho 
ac  decimis  et  primiciis  per  dictas  ecclesias  ecclesiasticasque  personas  ac  pia  sancta 
et  religiosa  loca  in  dictis  regnis  et  comitatibus  sita  tenta  seu  possessa  necnon  pre- 
textu  exhibicionis  titulorum  de  bonis  ac  decimis  et  primiciis  supradictis  necnon 
capud -breviacionis  eorumdem  virtute  regiorum  mandatorum  '  emanatorum  gravis 
exorta  fuerat  materia  questionis,  Nos  tunc  dilectum  filium  nostrum  Iohannem  titilli 
sancti  Laurencii  in  lucina  presbiterum  Cardinalem  ad  prefatum  regem  prò  sedandis 
dissencionibus  huiusmodi  seu  concordia  inienda  eos3  duximus  cum  nostris  facul- 
tatum  litteris  specialiter  dcstinandum  qui  ad  ipsum  regem  tunc  in  civitate  Neapolitana 
vel  circa  residentem  personaliter  se  transferens,  conv.ocatis  prelatis  regnorum  et 
comitatuum  predictorum  in  civitate  Neapolitana  repertis  eorumque  procuratoribus 
seu  sindieis  ad  consequendam  concordiam  solicite,  prudenter  et  diligenter  prò  viribus 
instetit;  tandem  vero  prefatus  Rex  tanquam  verus  pacis  amator  et  obediens  ecclesie 
filius  prefati  Cardinalis  proposita  et  allegata  benigne  et  pacienter  audiens  post  plu- 

1  Seg.  Vai..  •  popolo  nostro    . 
Val.,      vel  >. 
Seg.   Val.       apostolico •. 

'  litg..   Val.  adii,  qui  un  •  incolc    .  che  non  ha  senso  e   forsi   cela  un  nome  ili  città. 
•  Sic!  1-orsc  «  eo  ■  o      inter  eos  •. 


a.  14.">1  Ufonso  Vd"Aragona  e  i  Prelati  ecc.  dei  suoi  sitili  187 

rimas  collaciones,  dietas1  et  deliberaciones  hinc  inde  habitas,  observatas  et  obtentas 
ad  veiam  pacem  et  amicabilem  concordiam  cum  prelatis,  clero  et  personis  prefatis 
devenit,  super  quibus  quidem  pace  et  concordia  nonnulla  fuerunt  in  conspectu 
dicti  Cardinalis  et  coram  certis  notariis  et  testibus  inita,  conventa  et  concordata  ac 
.tiramento  vallata  capitula  prout  in  ipsius  Regis  litteris  manu  sua  propria  signatis 
ac  eius  vera  aurea  bulla  sigillatis  signisque  et  subscriptionibus  notariorum  et  alio- 
rum  suorum  oftìcialium  munitis,-  quarum  tenorem  et  earum  subscripciones  signis 
et  carateribus  dumtaxat  obmissis  de  verbo  ad  verbum  presentibus  inseri  fecimus 
tenoris  subsequentis  videlicet  :  In  Dei  nomine  pateat  universis  quod  nos  Alfonsus 
Dei  gratia  Rex  Aragonum,  Sicilie  citra  farum,  Valencie,  Hierusalem,  Hungarie,  Maiori- 
carum,  Sardinic  et  Corsice,  comes  Barchinone,  dux  Athenarum  et  Neopatrie8  ac  eciam 
comes  Rossilionis  et  Ceritanie,  Quia  decet  pium  et  clementem  principem  ecclesias 
et  ecclesiasticas  personas  Deo  famulantes  ne  dum  in  sua  iusticia  confovere  sed  eciam 
favoribus  et  largitionibus  prosequi  gratiosis,  prospicientes  gravem  qucstionem  inter  nos 
sive  nostrum  regium  fisci  procuratorem  parte  ex  una  necnon  ecclesias  ecclesiasti- 
casque  personas,  loca  sancta  et  pia  sive  religiosa  eciam  militaria  ordinis  beate  Marie 
de  Montesia  et  milicie  sancii  Georgii1  et  aliorum  ordinum  quoruncunque  regnorum 
Valencie,  Maioricarum,  Minoricarum  et  Uvice  ac  eciam  comitatuum  Rossilionis  et 
Ceritanie  parte  ex  altera  suscitatam  de  et  pretextu  imposicionis  quatuor  solidorum 
prò  libra  per  nos  facte  certo  modo  in  omnibus  bonis  sedentibus  et  de  realencho  per 
dietas  ecclesias  ecclesiasticasque  personas,  loca  pia  sancta  sive  religiosa  in  dictis  regnis 
et  comitatibus  tenta  sive  possessa  necnon  pretextu  exhibicionis  titulorum  de  dictis 
bonis  a  nostra  maiestate  mandate  et  eciam  capud  breviacionis  dictorum  bonorum 
virtute  regie  provisionis  a  nobis  emanate  sub  dato  in  nostris  felicibus  castris  de 
Albaresia  de  Aquaviva  V"  die  marcii  anno  a  nativitate  Domini  M°CCCC0XLVIII°, 
cupicntesque  eadem  concordia,  composicione  sive  transazione  riniri  et  terminari 
accedente  ad  id  auctoritate  Srhi  domini  nostri  domini  Nicolai  pappe  quinti  qui  prò 
huiusmodi  facienda  concordia  reverendissimum  in  Christo  patrem  dominum  Iohan- 
nem  titilli  sancti  Laurencii  in  lucina  presbiterum  Cardinalem  Morinensem  sue  Sancti- 
tatis  legatum  ad  nos  presencialiter  destinavit,  plenarie  informati  penitus  et  instructi 
de  omnibus  iuribus  nostris  et  dicti  nostri  fisci,  habito  pieno,  maturo  et  deliberato 
Consilio  cum  iurisperitis  et  expertis  in  constitucionibus,  foris,  privilegiis,  libertatibus 
et  franquisiis  dictorum  regnorum  et  comitatuum,  tenore  presentis  publici  instru- 
menti in  presencia  prefati  reverendissimi  domini  Cardinalis  legati  per  nos  et  nostros 
in  perpetuum  valitura  dicto  Cardinali  promittimus  et  fide  bona  convenimus  tenere  et 
perpetuo  observare  Capitula  infra  sequentia  inter  nos  et  nostrum  regium  fisci  procu- 
ratorem parte  ex  una  et  dietas  ecclesias,  ecclesiasticas  personas,  loca  pia  sancta  et  reli- 
giosa parte  ex  altera  facta  appunctata  conventa  et  concordata  sub  forma  sequenti. 
Primo  fuit  conventum  et  concordatum  interveniente  prefato  domino  Cardinali 
prò  Smo  domino  nostro  prefato  et  apostolica  sede  quod  dictus  dominus  Rex  ex 
causa  convencionis  presentis  revocet,  casset  et  annullet  et  de  presenti  cassat,  revocat 

1  Reg.  Vat.:  «  dietas  ». 

'  Reg.  Vai..-    ministris»! 

■  Reg.  Val.:  •  Neopadie  ». 

*  Reg.  Val.:     Gregurii  •,  ma  più  avanti  ha  esso  pure  «Geuigii  .. 


Alfonso  V d'Aragona  e  i  Prelati  ecc.  dei  suoi  sldli  a.  1451 


ii  annullat  quascuaque  litteras  pragmaticas  sive  provisiones  factas  et  provisas 
super  occupacionibus  sive  apprehensionibus  honorum  possessorum  et  detentorum  a 
dictis  ecclesiis,  ecclesiasticis  personìs,  locis  piis  sanctis  et  religiosis  et  super  exhibi- 

cione  titulorum  et  capud  breviacione  dictorum  bonorum  et  eciam  super  imposicione 
quatuor  solidorum  prò  libra  vel  alia  maiori  aut  minori  quantitate  et  alia  quecunque 
mandata,  ordinaciones,  disposiciones,  sentenciam1  sive  declaraciones  factas  in  et  con- 
ila dictas  ecclesias,  ecclesiasticas  personas,  loca  sancta  et  pia  sive  religiosa  et  bona 
eorumdem  et  omnia  singula  acta,  procedimenta  et  enantamenta  virtute  dictarum  pro- 
\  isionum,  litterarum  et  declaracionum  facta,  insecuta,  actentata  et  executata.  Et  pro- 
mittit  dictus  dominus  Rex  prò  se  et  suis  successoribus  in  sua  bona  fide  regia  quod 
dictis  ecclesiis,  ecclesiasticis  personis,  ordinibus,  elemosinis,  confratriis  et  aliispiis  locis 
sanctis  vel  religiosis  sive  fuerint  ecclesiasticarum  personarum  sive  secularium  sive 
mixtarum  et  bonis  eorumdem  eciam  si  fuerint  patrimonialia  imposicio  aliqua  qua- 
tuor solidorum  prò  libra  aut  alia  maior  aut  minor  non  net  quacunque  grandissima 
gravi  imminenti  vel  urgenti  causa  vel  neccessitate  taliter  quod  directe  vel  indirecte 
nulla  causa  ratione  vel  occasione  quantumcunque  gravissima  per  viam  demandc, 
e  >llecte,  imposicionis,  functionis  vel  alterius  cuiuscunque  iuris  regalis,  realis,  vincialis 
personalis  aut  mixti  seu  alias  non  possit  neque  valeat  aliquid  eis  peti,  imponi  sive 
exigi  per  dictum  dominum  regem  vel  successores  suos  salvis  forma.-  Civitas  Maio- 
riensis  et  totum  dictum  regnum  Maioricarum  solvet  realiter  et  cum  effectu  simul  cum 
habitatoribus  eiusdem  et  non  alias  nec  separatim  et  ecclesie,  ecclesiastice  persone, 
loca  et  bona  dictorum  comitatuum  quociens  dicti  comitatus  solvent  realiter  et  cum 
effectu  simul  cum  habitatoribus  eorumdem  et  non  alias  neque  separatim. 

Item  ut  in  futurum  non  valeat  suscitari3  questio  quod  bona  dictarum  eccle- 
siarum  et  ecclesiasticarum  personarum  et  locorum  predictorum  teneantur  et  obnoxia 
sint  diete  generali  contribucioni  et  in  quo  et  quod  non4  est  conventum  quod  in  primis 
curiis  generalibus  Valentinis  celebrandis  regia  maiestas  per  se  vel  per  eius  locum- 
tenentem  generalem  ex  quolibet  trium  brachiorum  curiarum  ipsarum  et  de  consensu 
cuiuslibet  eorum  vel  maioris  partis  habeat  eligere  unam  personam,  quod  si  brachium 
ecclesiasticum  vel  eorum  maior  pars  electioni  fiende  non  consentiret  licitum  sit  ipsi 
regie  maiestati  vel  eius  locumtenenti  generali  consensu  aliorum  duorum  brachiorum 
unam'  personam  ecclesiasticam  de  hiis  que  huiusmodi  curiis  consueverunt  interesse 
eligere,  que  tres  persone  sic  electe  habeant  dicere,  decernere  et  declarare  per  meram 
iusticiam  predicta  et  id  quod  concorditer  per  dictas  tres  personas  fuerit  declaratum 
habeatur  prò  actu  curie  et  habeat  tantam  virtutem  et  efficaciam  ac  si  tota  curia  id 
tecisset.  Si  vero0  concordes  fuerint  habeat  tunc  prefata  regia  maiestas  vel  eius  locum- 
tenens  generalis  simul  cum  uno  ex  Episcopis  si  presentes  fuerint,  sin  autem  absentes 
tuerint  cum  una  ecclesiastica  persona  ex  iis  que  in  curiis  huiusmodi  consueverunt 
interesse  eligere  unam  quartam  personam  que  habeat  dicere,  decernere  et  declarare 


ni      Q|    [&£    ,    "- 

=  Skl 
Ri  l     i    ".  ,  i  t,,n  , 

'  Questo     non     pai  rei    i  !i 

6  Re%.   Val.:     marni  >. 
'./?<■£.    Val.:  ■  vere  .. 


a.  1451  Alfonso  V d'Aragona  e  i  Prelati  ecc.  dei  suoi  stati  189 

per  meram  iusticiam  predicta  et  id  quod  prefatis  tribus  discordantibus  per  huiusmodi 
quartam  sic  electam  personam  declarabitur  habeatur  prò  acuì  curie  et  habeat  tantam 
virtutem  et  efficaciam  ac  si  tota  curia  id  fecisset.  là  ut  facilius  intendatur  diete 
declaracioni  lìende  est  concordatum  quod  donec  ditta  declaracio  facta  sit  a  dietis 
ecclesiis,  ecclesiasticis  personis,  locis  et  bonis  nulla  possit  fieri  exactio  directe  vel 
indirecte  et  fiat  similis  declaracio  in  curiis  generalibus  Catalanis  celebrandis  quo 
ad  ecclesias,  ecclesiasticas  personas,  loca  et  bonadicti  regni  Maioricarum  et  Insularum 
predictarum  et  dictorum  comitatuum  Rossilionis  et  Cerìtanie. 

Item  quod  diete  ecclesie,  ecclesiastice  persone,  loca  et  bona  sint  libera  ab  omnibus 
impensis  et  sumptibus,  iuribus  sigilli  et  quorumeunque  ministrorum  et  aliorum  que 
possent  peti  et  exigi  occasione  presentis  obvencionis  et  causa  ac  subscripcione  capitu 
lorum1  et  instrumentorum  inde  insurgencium  et  quod  cuilibet2  ecclesie  cathedrali  ac 
edam  magistro  sancte  Marie  de  Montesia  et  milicie  sancti  Ceorgii  petenti  detur 
unum  instrumentum  sigiìlatum  gratis  ut  premittitur  et  absque  solucione  quacunque 
et  ipsa  instrumenta  sigillentur  videlicet  unum  bulla  aurea  et  alia  bulla  plumbea  dicti 
domini  regis. 

Item  dictus  dominus  Rex  promittit  in  sua  bona  rìde  regia  et  iurat  solemniter 
per  Crucem  Domini  et  eius  quatuor  sancta  Evangelia  in  manibus  prefati  domini 
Cardinalis  apostoliche  sedis  legati  quod  dabit  operam  et  curam  cum  effectu  ut:ì  de 
omnibus  predictis  fiant  acta  in  primis  curiis  Catalanis  et  in  primis  curiis  Valentinis 
celebrandis. 

Volentes  igitur  contenta  in  dietis  capitulis  effectum  babere  et  compiere  cum 
hoc  presenti  publico  instrumento  cunctis  temporibus  valituro  et  iterum  reinformati 
et  instructi  plenarie  de  omnibus  iuribus  nostris  et  habito  Consilio  pieno,  sano  et  deli- 
berato ex  causa  diete  presentis  convencionis  cassamus,  revocamus  et  annullamus 
omnia  et  quecunque  per  nos  processa,  emanata,  sentenciata  et  declarata  contra  dictas 
ecclesias,  ecclesiasticas  personas,  loca  pia  sancta  et  religiosa  eciam  militaria  ordinis 
beate  Marie  de  Montesia  et  milicie  sancti  Georgii  et  bona  eorum  et  eis  nullam  facie- 
mus  peticionem,  demandam,  exactionem  vel  imposicionem  iuxta  mentem,  seriem,  teno- 
rem  et  sentenciam  primi  dictorum  Capitulorum. 

Item  laudamus,  confìrmamus  et  approbamus  quascunque  alienaciones  et  trans- 
portaciones  in  dictas  ecclesias,  ecclesiasticas  personas  et  loca  predicta  factas  et 
remittimus  omnia  iura  amortizacionis  et  alia  iuxta  seriem,  mentem  et  continenciam 
secundi  dictorum  Capitulorum. 

Item  confitemur  et  recognoscimus  quomodo  decime  et  primicie  possesse  et  tente 
per  dictas  ecclesias  ecclesiasticasque  personas  ac  religionem  et  miliciam  Montesie 
pertinuerunt  et  pertinent  de  iure  divino  pariter  et  humano  eisdem  et  alias  volumus 
ut  in  tercio4  Capitulo  desuper  confecto  continetur.  Et  placet  nobis  ac  contentamur 
quod  hec  confessio  et  rerognicio  nostra  et  alia  contenta  in  dicto  Capitulo  corrobo- 
rentur  bulla  Smi  domini  nostri  domini  Nicolai  pape  quinti  prout  in  eodem  Capitulo 
continetur. 

1  Reg.    Val.:  ■  capitulo  ». 

*  Reg.    Val.:  ■  cuiuslibet    . 

3  Reg.    Val.  om.;  lo  dà  giustamente  RaynaldUS. 

*  Reg.   Val.:  linterico». 


190  Alfonso  V  il'  [ragona  <■  i  Prelati  ecc.  dei  suoi  sta//  a.  1451 


Item  promittimus  ut  supra  quod  diete  ecclesie,  ecclesiastice  persone  et  loca 
tantum  prò  hiis  bonis  que  declarabuntur  per  iusticiam  obnoxia  esse  contribucioni 
solvent  simul  cum  laicis  et  non  alias  iuxta  seriem  et  tenorem  quarti  dictorum  Capi- 
tulorum. 

Item  promittimus  quod  commissio  et  declaracio  fiet  iuxta  continenciam  quinti 
dictorum  Capitulorum. 

Item  quod  ecclesie,  ecclesiastice  persone  et  loca  predieta  sint  libera  ab  omnibus 
simplicibus  et  expensis  hane  conveneionem  quomodolibet  eontingentibus  iuxta  seriem 
sexti  dictorum  Capitulorum. 

Item  quod  de  omnibus  predictis  et  eorum  quibuslibet  fiant  acta  curiarum  in 
curiis  Catalonie  et  Valencie.  Et  generaliter  promittimus  per  nos  et  nostros  in  bona 
fide  convenimus  omnia  et  singula  in  dietis  Capitulis  et  eorum  quolibet  contenta  et 
scripta  tenere,  compiere,  exequi  et  observare  ac  eisdem  operam  et  eomplementum 
cum  effectu  dare  et  eis  non  contravenire  aliqua  causa,  occasione  vel  racione  quantum- 
eunque  nobis  et  nostris  successoribus  gravi,  grandi,  imminenti,  iusta,  utili,  expedienti, 
neccessaria  et  sic  promittimus  domino  nostro  Deo  '  et  dietis  ecelesiis,  ecclesiasticis 
personis  et  locis  predictis  ae  prothonotario  infrascripto  prò  eis  et  omnibus  aliis 
quorum  interest  et  interesse  possit  nunc  et  in  futurum  recipienti  et  stipulanti  et  ad 
maiorem  firmitatem  iuramus  ut  supra  in  manibus  prefati  Rmi  domini  Cardinalis  et 
legati  hiis  presentis  ea  tenere,  exequi  et  compiere  ut  predicitur  obligantes  ad  hec 
omnia  bona  nostra  et  regnorum  nostrorum  et  nostrorum  suceessorum  imperpetuum, 
que  omnia  et  singula  per  nos  ut  premittitur  promissa  et  iurata  volumus  omnibus 
aliis  ecelesiis,  ecclesiasticis  personis  necnon  locis  piis  et  sanctis  sive  religiosis  regni 
et  dominiorum  nostrorum  Aragonie  et  principatus  Catalonie  si  et  in  quantum  indi- 
geant  in  omnibus  et  per  omnia  suffragari.  Et  ita  in  manibus  dicti  domini  Cardinalis 
legati  hiis  ut  predicitur  presentis  ad  sancta  Dei  Evangelia  promittimus  et  iuramus. 
lllustrissimis  itaque  Regine  Consorti  et  Regi  Navarre  fratri  carissimis  et  locumtenen- 
tibus  nostris  generalibus  intentum  nostrum  declaramus,  officialibus  vero  et  subditis 
nostris  universis  dicimus  iniungimus  et  mandamus  sub  debito  et  ridelitate  quibus 
nobis  astringuntur  et  sub  pena  Xm  marcarum  auri  a  bonis  eorum  irremissibiliter, 
quam  ipso  facto  si  contravenerint  incurrant,  exigendarum  quatenus  omnia  predicta 
et  eorum  singula  ad  ungueni  teneant,  exequantur  et  observent  iuxta  eorum  tenorem 
et  mentem  pleniorem  eaque  publicent  per  loca  consueta  civitatum  et  villarum  et 
modo  infrascriptis.  Per  hoc  tamen  non  intendit  dictus  dominus  Rex  annuos  census 
quos  sua  regia  curia  ratione  huiusmodi  sedencium  honorum  ante  presentem  conven- 
eionem annis  singulis  recipere  consuevit  remittere  vel  relaxare. 

Item  dictus  dominus  Rex  laudat,  confirmat  et  approbat  expresse  et  de  presenti 
omnes  et  singulas  donaciones,  herencias,  successiones, 2  legata,  assignaciones,  dota- 
eiones,  permutaciones,  impignoraeiones,  commissa,  derelinquimenta,  vendiciones, 
empciones,  transportaciones,  ordinaciones,  disposiciones  et  quaseunque  alias  aliena- 
eiones  quibuscunque  causis,  modis  vel  racionibus  et  per  quasvis  personas  cuiuscun- 
que  status,  gradus  vel  condicionis  fuerint  eciam  si  papali,  regali,  eardinalatus,  pontifi- 
cali aut  alia  prefulgeant  dignitate,  universitates  et  collegia  facta  et  factas  de  rebus  et 

1  Cosi  il  Reg.  Val.,  ma  forse  andrà  letto:  •   li  to 
*  Re g    i 


Alfonso  V d'Aragona  e  ì  Prelati  ecc.  dei  suoi  stati  1^1 


bonis  sedentibus  seu  de  realencho  aut  de  bonis  militum  generosorum,  ecclesiarum, 
religionum  eciam  ordinis  beate  Marie  de  Montesia  et  milieie  sancti  Georgii  et  alio- 
rum  ordinum  quorumeunque  et  personarum  ecclesiasticarum  aut  religiosarum  '  et 
aliarum  quarumeunque  usque  in  presentem  diem  quibuscunque  ecclesiis,  monaste- 
riis,  ordinibus,  capitulis,  dignitatibus,  canonicatibus,  prebendis,  personatibus,  admini- 
strationibus,  offieiis,  operibus  ecclesiarum  cathedralium,  beneticiis  simplicibus,  vicariis 
perpetuis,  rectoriis,  clericis,  ecclesiasticis  personis,  religiosis  lanceis,  candelis,  anni 
versariis,  annualibus,  duplis,  elemosinis,  confiratriis  sive  administrentur  per  laicas 
personas  sive  per  ecclesiasticas  sive  simul  per  utrasque  in  quameunque  nianum 
mortuam,  personas  aut  loca  sancta  pia  vel  religiosa  facta,  ordinata,  constructa,  edi- 
ficata vel  instituta  verbo  vel  scriptis  aut  alias  quovis  modo  a  toto  tempore  preterito 
usque  mine-'  regnum  et  civitatem  Valencie  et  intra  regnum  et  civitatem  et  insulas 
Maioricarum,  Minoricarum  et  Yvice  et  intra  comitatus  Rossilionis  et  Ceritanie  villas, 
loca,  castra,  alquirias,  raftallos  et  in  quibuscunque  partibus  eorum.  Et  dictus  dominus 
Rex  transportat,  relaxat,  deffinit  et  absolvit  dictis  ecclesiis,  monasteriis,  ordinibus, 
elemosinis,  collegiis  et  locis  et  personis  desuper  nominatis  et  declaratis  omnia  iura, 
confiscaciones,  actiones  et  demandas  si  et  que  dicto  domino  Regi  et  successoribus 
suis  quibuscunque  per  foros,  privilegia,  iura,  pragmaticas  sanctiones,  provisiones 
regias  aut  quacunque  alia  ratione  pertinerent  aut  pertinere  possent  directe  vel  indi- 
recte  in  et  super  dictis  rebus  et  bonis  per  ecclesias,  '■'  monasteria,  ordines,  personas 
ecclesiasticas,  loca  sancta  pia  et  religiosa  et  alia  supradicta  possessa,  tenta  aut  usu- 
fructuata  aut  illis  pertinencia  seu  pertinere  Valencia  ex  disposicionibus,  titulis  vel 
ordinacionibus  precedentibus  et  a  quacunque  inquetacione,  vexacione,  molestacione, 
questione  vel  demanda  que  occasione  predictorum  posset  fieri,  ita  quod  omnia  ex 
inde  censeantur  et  sint  virtute  convencionis  presentis  amortizata  et  iusto  titulo  in 
ipsas  ecclesias,  ecclesiasticas  personas,  loca  pia  et  religiosa  et  alia  predicta  translata 
et  per  eas  adquisita  sic  quod  neque  ipse  ecclesie  et  alie  persone  ecclesiastice,  loca 
pia  et  religiosa  et  alia  predicta  adquirentes  et  in  eas  transferentes  non  teneantur 
propterea  ad  aliquod  ius  mortizacionis  regie  curie  nec  eciam  ecclesiis,  ecclesia- 
sticis personis,  locis  piis  et  religiosis  et  aliis  predictis  solvendum:  in  transferendis 
autem  de  cetero  bonis  in  ipsas  ecclesias,  ecclesiasticas  personas,  loca  pia  et  reli- 
giosa et  alia  predicta  non  censeatur  propter  hoc  pragmaticis  sanctionibus  et  aliis 
regiis  ordinacionibus,  foris,  franquisiis,  constitucionibus  neque  privilegiis  si  que 
habeant  diete  ecclesie,  ecclesiastice  persone,  loca  pia  et  religiosa  et  alia  predicta  in 
aliquo  derogatum.  Et  quod  exinde  diete  ecclesie,  capitula,  monasteria,  ordines,  cano- 
nicatus,  dignitates,  vicarie  perpetue  et  rectorie,  lancee,  candele,  anniversaria,  duple, 
annuales,  elemosine  et  confratrie,  loca  sancta  pia  et  religiosa  et  alia  supradicta 
prò  se  et  successoribus  suis  habeant  et  teneant  omnia  dieta  bona  et  res  acquisita 
et  in  eos  et  eorum  quoscunque  transportata,  translata,  relaxata,  tenta,  possessa  et 
usufructuata  seu  ex  causa  dictorum  beneficiorum,  duplorum,  anniversariorum,  lexia- 
rum,  donacionum  et  aliarum  alienacionum  seu  transportacionum  iam  factarum  acqui- 
sita a  toto  tempore  preterito  usque  ad  diem  presentem  libere  et  imperpetuum  absque 

1  />'<■?.  Val.:  rcligiarum  . 
-  Andrà  aggiunto  «  intra  •. 
3  Reg.  Vat.:  «  ecclesiam  ». 


192  Alfonso  V  d'Aragona  e  i  Prelati  ecc.  dei  suoi  stati  a.  1451 


aliqua  contradictione,  questione,  demanda  et  controversia  dicti  domini  Regis  here- 
dumque  et  successorum  suorum  quorumlibet  et  eciam  aliarum  personarum  qua- 
rumcunque  respectu  vel  occasione  cuiusvis  regii  interesse  racione  amortizacionum 
predictarum  non  obtentarum  a  dicto  domino  Rem   seu  eius  predecessoribus. 

Item  ex  causa  convencionis  presentis  dictus  dominus  Rex  confitetur  et  recogno- 
scit  pio  se  et  suis  successoribus  quomodo  decime  et  primicie'  possesse  et  tente  per 
dictas  ecclesias  et  ecclesiasticas  personas  et  religionem  ac  miliciam  Montesie  perti- 
nuerunt  et  pertinent  iure  divino  pariter  et  humano  eisdem  et  quod  ab  inde  ullo 
unquam  tempore  super  illis  parte  seu  partibus  decimarum  et  primiciarum2  quas  diete 
ecclesie  et  ecclesiastice  persone  prò  nunc  possident  et  tenent  imposicionem  aliquam 
quatuor  solidorum  pio  libra  aut  aliam  maiorem  vel  minorem  aut  exactionem,  col- 
lectam,  demandam  aut  aliam  quameunque  functionem  non  facient,  petent  aut  exigent, 
ymo  ipse  decime  et  primicie1  per  ecclesias  et  ecclesiasticas  personas  possesse  et 
tente  ad  eas  pertineant  et  sint  libere  a  quacunque  contribucione  particulari  vel  gene- 
rali in  imposicionibus,  exactionibus,  collectis,  demandis  et  functionibus  predictis  et 
de  consensu  eiusdem  domini  Regis  conventum  est  quod  predicta  corroborentur  bulla 
Srfti  domini  nostri  domini  Nicolai  pape  quinti  et  Rniorum  sacrosancte  Romane  eccle- 
sie Cardinalium  manibus  subscripta  ad  futuram  rei  memoriam  in  qua  presens  Capi- 
tulum  inseratur  et  quod  in  futurum  per  successores  dicti  domini  Regis  non  possit 
super  predictis  contentis  in  hoc  Capitulo  aliquid  in  dubium  revocati.  Quin  ymo 
teneatur3  quilibet  eorum  in  principio  sui  regiminis  prestare  iuramentum  de  huius- 
modi  Capitulo  observando. 

Item  si  contingat  dietimi  dominum  Regem  aut  successores  suos  ob  aliquam 
iustam,  rationabilem  causam  et  neccessariam  peticionem,  demandam  vel  aliquam 
imposicionem  facere  dictis  regnis  et  comitatibus  aut  eorum  alicui  quod  tali4  casu  diete 
ecclesie,  ecclesiastice  persone  et  alia  loca  supradicta  prò  bonis  que  declarabuntur 
forma  dicenda  inferius  teneri  et  obnoxia  esse  contribucioni  solvant  et  contribuant 
simili  et  coniunctim  et  non  separatim  cum  dictis  regnis  et  comitatibus  et  illis  solven- 
tibus  realiter  et  cum  effeetu  et  non  alias  nec  alio  modo  sic  videlicet  quod  non  possit 
(ieri  imperpetuum  exactio,  demanda,  peticio  vel  imposicio  qualitercunque  et  quo- 
modocunque  dictis  ecclesiis,  personis  et  locis  et  bonis  eorumdem  acquisitis  et  acqui- 
rendis  que  declarabuntur  obnoxia  esse  contribucioni  nisi  quando  net  dictis  regnis  et 
comitatibus  cum  effeetu  et  absque  fraude  et  quod  fiat  simul  cum  eis  et  non  sepa- 
ratim. 

Hoc  declarato  quod  ecclesie,  ecclesiastice  persone  et  loca  supradicta  et  eorum 
bona  regni  Valencie  solvant  et  contribuant  prò  bonis  tantum  que  declarabuntur 
teneri  de  iusticia  quociens  dieta  civitas  et  totum  dictum  regnum  Valencie  solvet 
realiter  et  cum  effeetu  et  simul  cum  habitatoribus  eiusdem  et  non  alias  nec  seor- 
sum  et  ecclesie,  ecclesiastice  persone,  loca  et  bona  insularum  Maioriearum,  Minori- 
carum  et  Yvice  quociens  regnorum  nostrorum  solemniter  ut  omnibus  innotescant. 

1  Kaynaldus:  «  pro\  ini 

R  iv  N  ii.iiiv  .  provinciarum  •. 

Reg    Val.:     teneantar  -. 
■  A'.k    Val.  add       in 


a>  i45i  Alfonso  V  et  Aragona  e  i  Prelati  ecc.  dei  '-noi  stati  193 


la  quorum  testimonium  presens  publicum  instrumentum  Beri  iussimus  nostra 
bulla  aurea  inpendonti  muniendum. 

Datum  et  aetum  e,st  hoc  in  castello  ville  Turris  Octavi  de  distrietu  civitatis 
nostre  Xeapolis  die  sexto  mensis  Ianuarii  anno  a  Nativitate  Domini  millesimo 
quadringentesimo  quinquagesimo  primo  regni  nostri  Sicilie  citra  farum  anno  deci- 
moseptimo,  aliorum  vero  regnorum  nostrorum  tricesimo  sexto  presentibus  venc- 
rabilibus  in  Christo  Patribus  lohanne  Garsia  '  Episcopo  Maioricarum  confessore, 
(  iisperdo  Pardo  Episcopo  Segobricensi,  religioso  fratte  Ludovico  dez  Puig  claverio 
ordinis  beate  Marie  de  Montesia  et  milicie  sancti  Georgii  consiliariis  nostris  dilectis 
Bernardo  Rovini  decretorum  doctore  sacri  palacii  apostolici  auditore  procurato- 
reque  Rmi  in  Christo  patris  domini  Alfonsi  de  Borgia  tituli  sanctorum  quatuor  Coro- 
natorum  Cardinalis  et  Episcopi  Valentini  ac  Ludovico  Cardona  in  sacra  pagina  pro- 
fessore canonico  Elnensi  ac  procuratore  venerabilis  in  Christo  patris  Galcerandi 
Albert  Episcopi  Elncnsis. 

Signum  Alfonsi  Dei  grada  Regis  Aragonum,  Sicilie  citra  et  ultra  farum,  Valencie, 
Hierusalem,  Hungarie,  Maioricarum,  Sardinie  et  Corsice,  comes  Barellinone,  dux 
Athenarum  et  Neopatrie  ac  eciam  comes  Rossilionis  et  Ceritanie,  qui  predicta  conce- 
dimus,  laudamus,  fìrmamus  et  iuramus.  Rex  Alfonsus.  Testes  sunt  qui  predictis  inter- 
fuerunt  illustrissimus  Ferdinandus  de  Aragonia  dux  Calabrie  filius  primogenitus  et 
locumtenens  generalis  elicti  serrhi  domini  Regis  in  dicto  regno  Sicilie  citra  farum, 
spectabilis  magnilicus-  ac  venerabilis  religiosus  Eximenus  Petrus  de  Corella  Comes 
Cocentayne,  frater  Dominicus  Exarch  monachus  monasterii  sanctarum  crucum  ordi- 
nis Cisterciensis  capellanus  maior,  Petrus  de  Bisulduno  regii  patrimonii  generalis 
conservato]-,  Nicolaus  Anthonius  de  Montibus  de  Capua  fisci  advocatus,  Michael 
Ricius  de  Neapoli  legum  doctores  Galcerandus  Mercader  consiliarii  Gabriel  Curiale 
camerarius  Franciscus  Simyer  armorum  uxerius  milites  et  Periconus  de  Nasello 
s  riha  serrhi  domini  Regis  predicti. 

Signum  mei  Arnaldi  Fonolleda  prothonotarii  serenissimi  :  domini  Regis  predicti, 
qui  de  ipsius  mandato  premissis  interfui  atque  scribi  feci  et  clausi.  Corrigitur  in 
lineis  IP  <  in  nostris  felicibus  »,  XII1  «  successiones  »,  XXVII1'  «et»  et  XXVIIP 
«  scil.  quod»,  XXXIII1  «  ex  Episcopis  »  et  alibi  in  eadem  «  et  declarare  per  meram 
iusticiam  predicta4  ». 

In  graciarum  Valentie  primo  dominus  Rex  mandavit  michi  Arnaldo  Fonolleda : 
in  cuius  posse  firmatili-'  et  in  manibus  domini  Cardinalis  iuratur.  '  Pro.  Vidit  P.  cons. 
generalis. 

Quare  prò  parte  prelatorum,  cleri  et  ecclesiasticarum  personarum  predictorum 
uobis  fuit  humiliter  supplicatum  ut  preinsertis  regiis  litteris  cum  omnibus  in  eis  con- 
tentis  capitulis,  articulis  et  clausulis  prò  illorum  susbsistencia  firmiori  robur  aposto- 
lice  confirmacionis  adiicere'  de  benignitate  apostolica,  dignaremur.   Nos  igitur  qui 

1  Reg.  Val.:     gratis    .  sottintendendo  forse     Dei     i  Raynaldus  infatti  ha:     l>ei  gratis   . 
'-'  Reg.  Val.:  -  magnifici  >. 

Rii.  Val.:     serendissirai  ■ . 
<  Correzioni  relative  all'originale,  non  tutte  identificabili. 
■  ffgg,  i  ai        Fanolleda  -. 
1  !  Reg    Val.:      tir.'  •  e      iui .'  •. 
r  Reg.   Val.:      adijecer.;  • . 


l'M  Alfonso  V  ti' Aragona  e  i  Prelati  ecc.  dei  suoi  stati  a.  1451 

Illius  vicem  gerimus  in  terris  qui  pacem  et  concordiam  nutrit  in  sublimibus  et  pacem 
ipsam  iure  hereditario  discipulis  ac  aliis  Christi  fidelibus  reliquit1  in  discessu,  huius- 
modi  supplicacionibus  inclinati  premissas  litteras  ac  omnia  in  eis  contenta  auctoritate 
apostolica  et  ex  certa  sciencia  harum  serie  confìrmamus,  laudamus  et  approbamus, 
firma,  perpetua  rataque  et  grata  habemus  ac  presentis  -  scripti  patrocinio  commu- 
nimus  supplentes  omnes  et  singulos  defectus  si  qui  forsan  intervenerint  in  eisdem  ac 
decernentes  ut  nemini  liceat  prefatos  prelatos  ac  clerum,  ecclesias  ecclesiasticasque 
personas,  seculares  vel  regulares,  religionem  miliciam  Montesie,  pia  loca  et  alia 
desuper  nominata  contra  earumdem  insertarum  litterarum  et  Capitulorum  in  eis  con- 
tentorum  tenorem  in  aliquo  molestare,  impedire,  perturbare  vel  inquietare  aut  eorum 
possessiones,  iura,  fructus,  redditus  et  proventus,  decimas,  primicias  ac  bona  mobilia 
vel  immobilia  auferre  vel  ablata  retinere, :1  minuere  seu  ab  eis  onera,  imposiciones 
aut  exactiones  imponere,  exigere,  extorquere  vel  eos  quibusvis  vexacionibus  fatigare 
aut  quominus  libere  et  integre  habeant,  possideant  et  teneant,  percipiant, *  recipiant 
vel  percipere5  aut  recipere  valeant,  sed  ea  omnia  integre  conserventur  prelatis, 
ecclesiis  ecclesiasticisque  personis  et  aliis  superius  nominatis  necnon  prout  etc.  irri- 
tum  et  inane  si  secus  super  hiis  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  igno- 
ranter  actemptatum  forsam  est  hactenus  vel  imposterum  contigerit  actemptari.  Si 
qua  igitur  ecclesiastica  secularisve  persona  quacunque  ecclesiastica  vel  mundana 
dignitate  prefulgeat  de  cetero  contra  ea  vel  aliquod  premissorum  directe  vel  indi- 
recte  per  se  vel  per  alium  seu  alios  quovis  quesito  colore  seu  modo  impedire,  tacere 
vel  ordinare,  permittere  aut  procurare,  venire  presumpserit  seu  actemptaverit  quo- 
ciens  et  quomodo  id  fecerit  vel  actemptaverit  excommunicacioni  et  sollemni  eciam 
anathemati  subiaceat  ipso  facto  et  hoc  presenti  irrifragabili  edicto  auctoritate  et 
sciencia  premissis  excommunicatam  et  anathematizatam  esse  decernimus  et  eciam 
declaramus  ac  prò  tali  haberi  denunciamus  volumus  et  mandamus  donec  integra 
satisfacione  premissa  munus  absolucionis  meruerit  obtinere  potestatis  honorisque  sui 
careat  dignitate,  rea  quoque  se  divino  iudicio  existere  de  perpetrata  iniquitate  cogno- 
scat  ac  a  sacratissimo  corpore  et  sanguine  Dei  et  domini  redemptoris  nostri  Iesu 
L'hristi  aliena  fiat  atque  in  extremo  examine  districte  subiaceat  ultioni.  Nulli  ergo  etc. 
nostre  eonfìrmacionis,  laudacionis,  approbacionis,  commutacionis,  supplecionis,  consti- 
tucionis,  declaracionis,  voluntatis,  denunciacionis  et  mandati  infringere  etc. 

Datum  Rome  apud  sanctum  Petrum  anno  incarnacionis  dominice  millesimo 
quadringentesimo  quinquagesimo,  octavo  kal.  februarii  Pontificatus  nostri  Anno 
Quarto,  ' 

De  curia-  A.  de  Magio. 


Da    Reg.  Val.  423,   t.   139'-142v  (Archivio  segreto  Vaticano,  gualche  brano  è  presso 
O.  Raynaldus,   .(//;/    nel.  ad  a    1451,  x,  ed.  Mansi,  IX,  576s.,  ove  l'erronea  data   «MCDLiX. 


Reg. 

Vili.  : 

•  relinquii  .. 

Reg. 

Val.  : 

■  presenti  •. 

Reg. 

Va!.  : 

*  i .  timu  I,      . 

Reg. 

Val. 

partii  ipanl 

/.: 

Val.  : 

•  pai  iti  ipai  e 

La  conferma  di  Niccolo  \    e.  pertanto  del  25  gennaio  1451 


a  J452  Indulto  circa  /e  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  195 

kaL  februarii  pontificatus  nostri  anno  ni».  Il  Mansi  in  nota  al  Raynaldus,  insistendo  sugli 
anni  di  regno  di  Alfonso  indicati  nell'atto,  vorrebbe  rimandare  il  concordato  al  1452  e  con  eg 
vere  le  note  cronologiche  della  bolla  anticipandola  al  1450  correggi  MCCCCLIX  in  mccccxux), 
nel  qual  caso,  dice,  nulla  avrebbe  a  vedere  col  concordato.   11  Reg.  Vat.  423  stabilisce  la 
lezione  e  con  ciò  la  data  giusta. 


XXX. 

INDULTO  DI  NICCOLÒ  V  A  LODOVICO  DUCA  DI  SAVOIA 
CIRCA  LL  NOMINE  ECCLESIASTICHE. 

IO  ;i  limilo  1452. 

Nicolaus  Episcopus  Servus  Servorum  Dei.  Ad  futuram  rei  memoriam.  Etsi  ex 
paternae  charitatis  affectu  quorumlibet  '  statui  pacifico,  et  tranquillo  in  votivis  con 
fovendo  profectibus  assiduae  sollicitudinis  cura  libenter  intendimus,  congruit  tamen 
nos  Catholicos  Principes,  nobis  et  Apostolicae  Sedi  devotos  quo2  id  a  nobis  sincere 
requiritur  propensioribus  favoribus  prosequi  ne  status  sui  dispendia  subeant,  et 
quaevis  ipsos  conturbet  adversitas  intestina  ;  Hinc  est  quod  quamvis  Sedis  praedi- 
ctae  providentia  circumspecta  actus  suos  sub  eo  semper  dirigat  rationis  modera- 
mine,  ne  in  cuiusquam  protendantur  praeiudicium  vel  offensam,  nihilominus  Dile- 
ctum  Filium  Nobilem  Virum  Ludovicum  Ducem  Sabaudiae,  qui  uti  Catholicum 
decet  Principem  nobis,  et  dictae  Sedi  piene  assurgens  obedientiae  debito  prò  suae 
devotionis  affectu  a  nobis  attolli  meruit,  favore  benevolentiae  specialis  eo  conside- 
rationis  nostrae  respectu  prosequi  volentes  quo  firma  fiducia,  omnem  sibi  tollat 
suspicionis  causam,  ne  ex  promotione  quorumvis  ad  quorumeumque  Ecclesiarum, 
vel  Monasteriorum  infra  districtum  sui  temporalis  dominii  consistentium  regimina, 
seu  provisionibus  quibuslibet,  de  quibusvis  dignitatibus  dispositioni  nostrae  reser- 
vatis  ibidem  consistentibus  quibuscumque  personis  per  nos  faciendis  sui  status  sue- 
cedat  dispendium,  aut  alia  quaevis  adversitas  intestina  praefatum  Ducem  harum 
serie  certum  reddimus,  et  sibi.promittimus,  quod  ipso,  et  dominio  huiusmodi  in 
integritate  dictae  obedientiae  persistentibus  ad  quarumeumque  Metropolitanarum, 
et  aliarum  Cathedralium  Ecclesiarum  regimina,3  aut  dignitates  Abbatiales  intra 
districtum  praedictum  neminem  praeficiemus,  seu  illis  de  quorumeumque  personis 
non  providebimus,  nisi  habitis  prius  per  nos  intentione  et  consensu  ipsius  Ducis 
de  personis  idoneis  ad  huiusmodi  regimina,  seu  dignitates  promovendis,  vel  de 
quarum  personis  tales  provisiones  fuerint  faciendae,  de  aliis  vero  dignitatibus  vide- 
licet  post  Pontificales  maioribus,  et  Prioratibus  Conventualibus,  ac  aliis4  disposi- 
tioni nostrae  generaliter  reservatis  in  districtu  praefato  personis  providebimus  ido- 
neis non  nisi  fuerint  de  locis  ditionis  ipsius  Ducis,  aut  sibi  gratae,  vel  acceptae   de 

1  La  cupia  vatic. :  ■  quovislihet  ». 

'-  La  copia  vati..        qubmodo      e  dovrà  essere:  «  quando  •. 

'   TraiWs:  •  Metropolitanarum,  vel  alia,rum  Cathedralium  earunJem  regimina.. 

*  Trattes:  «  alias  ». 


1%  Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  a.  1515 

aliis  locis  oriundae.  Praeterea  Prioratus  Tallueriarum,1  Ripaliae  et  Novalitii,  ac  Prae- 
posituram  Montis  Iovis,  quae  in  conlìnibus  huiusmodi  dominiorum  consistunt,  si  et 
cum  illos  vacare  contigerit,  nulli  conferemus,  nisi  similiter  prius  ab  ipso  Duce  eius 
intentione  habita  de  personis  quibus  fuerint  conferendi.  Gratias  autem  expectativas, 
et  speciales  reservationes  quaslibet  cum  quibusvis,  quae  ex  illis  descendunt  provi- 
dendi  mandatis  in  districtu  praedicto  personis  dumtaxat,  quae  locorum  eiusdem 
distrìctus  alienigenae,  vel  extraneae  non  fuerint,  nisi  fortassis  eiusdem  Ducis  con- 
sensus  aliis  personis  super  huiusmodi  gratiis  obtinendis  suffragetur,  concedemus. 
Quod  si  fortassis  ex  importunitate  petentium,  aut  per  praeoccupationem,  seu  alias 
inadvertenter  per  rros  contra  praemissa  quasvis  provisiones,  praefectiones,  et  colla- 
tiones  fieri,  aut  alias  quicquam  concedi  contigerit,2  auctoritate  Apostolica  earumdem 
praesentium  tenore  statuimus,  declaramus  et  decernimus  ea  omnia  utpote  praeter, 
et  contra  mentem  nostrani  a  nobis  extorta,3  et  quaecumque  inde  secuta,  cum  pro- 
cessibus  inde  prò  tempore  habitis,  quasvis  etiam  in  se  censuras,  et  poenas  conti- 
nentibus  nullius  fore  roboris,  vel  momenti,  ipsisque  processibus  minime  intendendum 
sive  parendum  esse,  nec  censuras,  et  poenas  huiusmodi  quemquam  arctare,  sed 
illas,  et  eosdem  processus  poenitus  haberi  debere  prò  infectis.  Nulli  ergo  omnino 
hominum  liceat  hanc  paginam  nostrae  promissionis,  statuti,  declarationis,  et  consti- 
tutionis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare 
praesumpserit,  indignationem  omnipotentis  Dei,  et  Beatorum  Petri  et  Pauli  Aposto- 
lorum  eius  se  noverit  incursurum. 

Dat.  Romae  apud  Sanctum  Petrum,  anno  Incarnationis  Dominicae  millesimo 
quadringentesimo  quinquagesimo  primo.  Quarto  Id.  Ianuarii,  Pontificatus  nostri 
anno  quinto. 

Da  Traités  publics  de  la  royale  Maison  de  Savoie,  V,  Turin  1836,  160  s.  in  nota,  colla- 
zionata la  copia  autentica  del  notaio  Manfredo  Pellerino,  munita  di  dichiarazione  del  valore 
giuridico  della  copia  per  parte  del  Nunzio  a  Torino  Giulio  Ottinelli  in  data  26  maggio  1587, 
in  AA.  Arni.  I  XV  III  721  (già  Arni.  Il,  e.  IX,  n.  46)  nell'Archìvio  segreto  Vaticano. 


La  concessione  di  Niccolò  V  fu  oggetto  delle  seguenti  interpretazioni  ed  estensioni. 


1.  -  Leone  X.' 

27  maggio  1515. 

Benignitas  Sedis  Apostolicae  consueta,  ea  quae  per  Romanos  Pontifices,  prò  Catholico- 
rum  Prineipum  prospero,  et  tranquillo  statu  ac  indemnitate,  et  animarum  salute  provide 
concessa  comperit,  libenter  approbat,  et  innovat,  eisque  Apostolici  muniminis  robur  adjicit, 
ac  de  novo  concedit,  et  alias  in  iis  providet,  prout  in  Domino  prospioit"  salubriter  expe- 
dire.  Dudum  si  quidem  felicis  recordationis  Nicolaus  V.  quondam  Ludovico  Sabaudiae  Duci 

pia  vatic.  :  .  Salutianitn    . 
La  i  opin  i  ti  ii         i    in  ingat    . 
1  itracta  • 

"  Dei  brevi  pontifici  anteriori  a  quello  di  Innocenzo  XII  si  danno  sultani,,  quelli  .li  Leone  X  e  di  Clemente  Vili 
vengono  ricordati  da  Più  VII    n.  o). 
Xtg.   Val./  .  conspicit  ». 


a.  1515  Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  197 


tunc  in  humanis  agenti,  ne  ex  promotione  quorumvis,  ad  quarumeumque  Kcclesiarum, 
voi  Monasteriorum,  infra  distrietum  sui  temporalis  dominii  consislentium,  Regimina,  seu 
Provisionibus  quibuslibet  de  quibusvis  Dignitatibus  dispositioni  Apostolicae  reservatis  inibì 
consistentibus,  quibuscumque  Personis  per  eum  faciendis,  sui  Status  succederei  dispendium, 
aut  alia  quaevis  adversitas  intestina,  praefàtum  Ducem  per  suas  literas  certum  reddidit.  et 
sibi  promisit,  quod  Ipso,  et  Dominio  hujusmodi  in  integritate  obedientiac  dictae  Sedis  per- 
sistentibns  ad  quarumeumque  Metropolitanarum,  vel  aliarum  Cathedralium  Ecclcsiarum 
regimina,  aut  Dignitates  Abbatiales  mira  distrietum  praedictum,  Xeminem  praeficeret,  seu 
illis  de  quarumeumque  '  Personis,  non  provideret,  nisi  habitis  prius  per  eum  intentione,  et 
consensi!  ipsius  Ducis  de  Personis  idoneis  ad  huiusmodi  Regimina,  seu  Dignitates  promo- 
vendis,  vel  de  quarum  Personis  tales  Provisiones  forent  faciendae,  de  aliis  vero  Dignitatibus, 
videlicet  post  Pontificales,  majoribus,  et  Prioratibus  Convenlualibus,  ac  aliis  dispositioni 
Apostolicae  generaliter  reservatis  in  districtu  praefato  Personis  provideret  idoneis,  non  nisi 
forent  de  locis  Ditionis  ipsius  Ducis,  aut  sibi  gratis,  et  acceptis  de  aliis  locis  oriundae.  Prae 
terra  Prioratus  Talueriarunv'  Ripaliae,  et  Novalitiae,  ac  Praeposituram  Montisjovis,  qui  in 
confinibus  hujusmodi  dominiorum  consistebant,  si  et  eum  illa'  vacare  eontingeret  nulli  con- 
l. net,  nisi  similiter  ab  ipso  Duce  ejus  intentione  habita  de  Personis.  quibus  forent  confe- 
rendo Gratias  autem  expectativas,  speciales  reservationes  quaslibet,  eum  quibuslibet,  quae 
ex  illis  descendebant  providendi  mandatis  in  districtu  praedicto  Personis  dumtaxat,  quae 
locorum  ejusdem  districtus  alienigenae,  vel  extranei  non  forent,  nisi  lorsan  ejusdem  Ducis 
consensus  aliis  Personis,  super  hujusmodi  gratiis  obtinendis  suffragaretur  concederet;  quod 
si  forsan  ex  importuniate  petentium,  aut  per  praeoeupationem,  seu  alias  inadvertenter  per 
eum  eontra  praemissa  quasvis  Provisiones,  Praefectiones,  et  eollationes  lieri,  aut  alias  quic- 
quam  concedi  eontingeret;  statuii,  et  decrevit  ea  omnia,  utpole  praeter,  et  eontra  Mentem 
suam  ab  eo  extorta,  et  quaecumque  inde  secuta,  eum  processibus  inde  prò  tempore  habitis, 
quasvis  etiam  in  se  Censuras,  et  poenas  continentibus,  nullius  foie  roboris,  vel  momenti,  ipsis- 
que  processibus  minimo  intendendum,  sive  parendum  esse,  nec  Censuras,  et  poenas  hujus- 
modi quempiam  arctare,  sed  illas,  et  eosdem  processus  penitus  haberi  deberi  prò  infectis.  Et 
deinde  Sixtus  IV.  per  suas  literas  statuii,  et  ordinavit,  ut  nullus  Alienigena,seu  alterius  Natio- 
nis,  vel  Dominii  Clerieus,  vel  cujusvis  Ordinis  Regularis,  qui  non  esset  de  Ducatu,  Ditione. 
vel  Dominio  hujusmodi  oriundus,  aut  saltem  verus.  et  actualis  illarum  incola  cujuscumque 
dii:nitatis,  status,  gradus,  ordinis,  vel  condicionis  existeret,  Beneficia  ecclesastica,  saecularia, 
vel  cujusvis  Ordinis  Regularia  eum  cura  vel  sine  cura,  quaecunque,  quoteunque  et  qualia- 
eunque  forent  ex  tunc  deinceps  vigore  literarum  quaruncunque  gratiarum  expectativarum 
sub  quacunque  verborum  forma  emanarent,  acceptare,  seu  obtinere  possit,"  nec  ei  jus  ali- 
quoJ  acquireretur  ;  ac  decrevit,  locorum  Archiepiscopos,  Episcopos,  necnon  Monasteriorum 
Abbaies  prò  tempore  existentes,  ac  Conventus,  earundem  dictarunv  Ecclesiarum  Capitula, 
et  quosvis  alios  Ordinarios,  obtentu  praedictarum  literarum,  sub  quavis  verborum  forma  et 
expressione,  etiam  eum  specifica,  et  individua  statuti,  et  ordinationis  hujusmodi  derogatione  a 
Sede  praefata,  vel  Legatis  ejusdem  ex  tunc  in  antea  impetrandarum,  et  processuum  haben- 
Jorum  per  easdem  quasviss  caensuras,  et  poenas  in  se  continentium  ad  receptionem  alicujus, 


>  Reg. 

1  ni. 

«  cederei    . 

■Reg. 

Val. 

■  quorumcumqiK- 

■  Reg. 

Vat. 

■  Salutiaram  •. 

'  R>s. 

Val. 

.  Ulos». 

'Reg. 

Vat. 

■  facicndi  • 

■  Reg. 

Val. 

•  >  posset  » . 

'  Reg. 

Vat. 

•  dictarumque    . 

»  Reg. 

Vat. 

add.     i  li. ira  •. 

198  Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  a.  1516 

vi]  aliquorum  ad  Beneficia  hujusmodi  adversus  statutum,  et  ordinalionem  praedictam  com- 
prili minimi  debere,  seu  posse,  nccnon  censurae  processus,  et  poenae  hujusmodi,  etiamsi 
literae,  etiam  motu  proprio,  et  ex  certa  scientia  emanarent  minime  arctarent,  sed  habe- 
rentur  prò  cassis,  irrilis,  et  infectis;  et  successive  Innocentius  Vili,  literas  Sixti  Praedeces- 
soris  hujusmodi,  ac  omnia,  et  singula  in  eis  contenta  per  alias  suas  literas  approbavit.  Ac 
demum  Julius  II.  Romanus  Pontifex  Predecessor  noster  singulas  Sixti,  et  Innocentii  Praede- 
cessorum  literas  hujusmodi  ex  certa  scientia  similiter  innovavit,  et  approbavit,  ac  perpetuae 
firmitatis  robur  obtinere  debere  decrevit.1  Quodque  illis  per  quascumque  clausulas  etiam 
derogatoriarum  derogatorias,  seu  fortiores,  et  insolitas  nullatenus  derogatum  esse  censeretur, 
nisi  illorum  toto  tenore,  ac  de  verbo  ad  verbum,  et  nihilommisso  inserto,  necnon  de  spe- 
ciali, et  expresso  praefati  Caroli,  et  prò  tempore  existentis,  Sabaudiae  Ducis  consensu,  eadem- 
auctoritate  decrevit,  et  nihilominus  prò  potiori  cautela  praemissa  omnia  de  novo  statuit,  et 
ordinavi!.  Ac  idem  Julius  Praedecessor  piae  memoriae  Bonifacii  Papae  Vili,  etiam  Praede- 
cessoris  Nostri,  qui  quondam  Amedeo  Corniti  Sabaudiae  tunc  in  humanis  agenti  per  suas 
literas  indulserat,  ut  nullus  Delegatus,  vel  Subdelegati^  ab  eo  executor,  seu  etiam  Conser- 
vator  a  Sede  praedicta  deputatus  posset  in  ejus1  Personam  exeommunicationis,  et  in  terras 
suas  interdicti  sententias  promulgare  sine  speciali  mandato  Sedis  eiusdem,  faciente  plenam, 
et  exprcssam,  ac  de  verbo  ad  verbum  de  Indulto  hujusmodi  mentionem,  vestigiis  inhae- 
rendo;  Dilecto  lilio  Nobili  viro  Carolo  Sabaudiae  Duci  indulserat,'  ut  nullus  Delegatus,  seu 
Subdelegatus  per  literas  Apostolicas  in  suam,  ac  Uxoris,  et  Liberorum11  Personam'  exeom- 
municationis sententiam  promulgare  posset,:i  absque  ejusdem Sedis  speciali  facultate  facientee 
plenam,  et  expressam,  ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  hujusmodi  mentionem.  Quodque 
in  locis  Ecclesiastico  interdicto,  etiam  cura  hujusmodi  licentia  suppositis,  si  eum  ad  illa 
declinare,  vel  in  eis  residere  contingeret  Missas,  et  alia  Divina  Officia,  etiam  apertis  januis, 
Ecclesiarum  Campanis  pulsatis,  et  alta  voce,  exeommunicatis,  tamen,  et  interdictis  exclusis 
celebrari,  necnon  Ecclesiastica  Sacramenta  quaecunque,  alias  tamen  rite,  sibi,  et  eisdem 
Uxori,  et  Liberis  ministrari  tacere,  et  illa  suscipere,  libere,  et  licite  valeret,  et  valerent  per 
alias  suas  literas  indulsit.  Et  sicut  exhibita  nobis  nuper  prò  parte  dicti  Caroli  Ducis  petitio  con- 
tinebat  quamplura  alia,  et  diversa  privilegia,  concessiones,  gratiae,  et  indulta,  tam  ■  per  Roma- 
nos  Pontifices,  quam  Imperatores,  et  Reges  dicto  Duci  concessa  tuerunt,  prout  in  praedictis 
continetur,"  et  aliis  litteris  Apostolicis,  ac  ipsorum  Imperatorum,  et  Regum  desuper  respe- 
ctive  confectis  literis  plenius  dicitur  contineri.  Quare:  prò  parte  dicti  Caroli  Ducis,  Nobis  fuit 
humiliter  supplicatum,  ut  singulis  literis  praedictis,  ac  omnibus,  et  singulis  aliis  privilegiis, 
concessionibus,  gratiis,  et  indultis  Duci,  et  Nationi  Sabaudiae  concessis  prò  illorum  sub- 
sistentia  firmiori,  robur  nostrae  approbationis  adjicere,  ac  alias  in  praemissis  opportune 
providere  de  benignitate  Apostolica  dignaremur.  Nos  igitur,  qui  praefatum  Ducem  ejus  de 
Sede  praedicta  benemeritis  id  exigentibus  speciali  dilectionis  affectu  ex  visceribus  charitatis 
prosequimur,  hujusmodi  supplicationibus  inclinati,  singulas*  literas  praedictas,  et  in  eis  con- 
tenta quaecunque,  ac  quatenus  sint  in  usu  omnia,  et  singula  privilegia,  concessiones,  gratias 
et  indulta,  tam  per  Romanos  Pontifices,  et  quae  Sacris  Canonibus  non  contraria,  quam  per 

1  Reg.  Co/,  om. 
Da  mnenh       eadi  mque  ». 
Reg,  IV//.  add.  -  suorum  ». 

l'ai. :  ■  personas  ». 
>i<H.  Val.:   ■  possit    . 
•   AVr.  Val.:  •  absque  licentia  eiusdem  --edis  speciali  faciente 

amenti.  •  qaac  lam  . 
-  Documenti:  continentur 
"  Documenti     ■  singulis  ». 


a   1516  Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  199 

[mperatores,  Regesque,  Duci,  et  Xationi  Sabaudiae  concessa,  ex  certa  scientia,  auctoritate  Apo- 
stolica tenore  praesentium  approbamus,  renovamus.  '  et  continnamus,  ac  perpetuae  firmitati 
robur  obtinere,  et  inviolabiliter  observari  d  :cernimus;!  supplenti  5  bmnes,  et  singulos  defe- 
ctus  juris,  et  lacti.  qui  forsan  intervenerunt3  in  eisdem.  Et  nihilominus praemissa  omnia,  el 
singula  prout  per  praedictos  Praedecessores,  Imperatores,  et  Reges  1  oncessa  fuerunt,  de  novo 
lini  i>,  el  indulgemus,  ac  statuimus,  et  ordinamus,  quod'  illis,  ac  praesentìbus  literis 
nullo  unquam  tempore,  etiam  per  Sedem  eandem  derogari  possit,  nec  derogatum  censeatur, 
nisi  de  toto  tenore,  et  data  praesentium  pkna,  specifica,  individua,  specialis  et  expressa,  ac 
d  •  verbo  ad  verbum,  non  autem  per  clausulas  generales  idem  importantes,  mentio  fiat,  et 
ipsius  Caroli,  et  prò  tempore  existentis  Sabaudiae  Ducis  expressus  accedat  assensus,  et  sic 
per  quosvisjudices,  et  Commissarios,  edam  càusarum  Palatii  Apostolici  Auditores  in  quibus- 
vi>  causis,  et  instantiis  judicari,  et  definiri  debere  sublata eis,  et  eorum  cuilibet  quavisaliter 
judicandi,  et  interpretandi  facilitate,  et  auctoritate,  et  quidquid  secus  super  hiis"  a  quoquam 
quavis  auctoritate  scienter,  vel  ignoranter  contingeret  attentari,  irritum,  et  inane  fore  decer- 
nimus,  et  declaramus.  Quocirca  venerabilibus  Fratribus  Archiepiscopo  Taurinensi,  et  Mauria 
nensi,  ac  Bellicensi  Episcopis,  et  eorum  Vicariis,  seu  Officialibus  per  Apostolica  scripta  man- 
damus,  quatenus  ip-i,  vel  duo,  aut  unus  eorum  per  se,  vel  alium,  seu  alios  praesentes  literas, 
et  in  eis  contenta  quaecunque,  uhi,  et  quando  opus  fuerit,  ac  quoties  prò  parte  di  ti  Caroli, 
et  prò  tempore  existentis  Sabaudiae  Ducis  super  hoc  tuerint  requisiti  solemniter  puhlican 
tes,  ac  eis  in  praemissis  efficacis  defensionis  praesidio  assistentes  faciant  auctoritate  nostra 
litteras,  privilegia,  concessiones,  gratias,  et  indulla  praedicta  tirmiter  observari,  ac  ipsum 
Ducem  illis  pacirice  gaudere:  non  permittentes  eum  desuper  per  quoscunque  quomodolibet 
indebite  molestati,  contradictores  per  Censuram  Ecclesiasticam,  appellatione  postposita  com- 
p  scendo;  non  obstantibus  constitutionibus,  et  ordinalionibus  apostolicis  ac  omnibus  aliis/ 
quae  in  singulis  literis  praedictis  concessum  fuit  non  obstare  contrariis  quibuscunque,  aut 
si  aliquibus  communiter  vel  divisim  ab  eadem  sit  Sede  indultum,  quod  interdici,  suspendi, 
vii  exeommunicari  non  possint  per  literas  Apostolicas  non  facientes  plenam,  et  expressam, 
ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  hujusmodi  mentionem.  Caeterum  quia  difficile  foret  prae- 
sentes literas  ad  singula,  in  quibus  de  eis  fides  forsan  facienda  foret  loca  deferre,"  volumus, 
et  eadem  auctoritate  Apostolica  decernimus,  quod  ipsarum  transumptis  manu  publici  Notarii 
subscriptis  et  sigillo  alicujus  Praelati  Ecclesiastici,  vel  Personae  in  dignitate  Ecclesiastica 
constitutae.  aut  Curiae  Fìcclesiasticae  munitis*  in  judicio,  et  alibi  ubi  opus  fuerit,  eadem  prorsus 
rides  adhibeaiur,  quae  adhiberetur  eisdem  praesentibus,  si  forent  exhibitae,  vel  ostensae. 
Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrae  approbationis,  innovationis,  confir- 
mationis,  decreti,  suppletionis,  concessionis,  indulti,  statuti,  ordinationis,  decreti,  declara- 
tionis,  mandati,  et  voluntatis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire;  si  quis  autem 
hoc  attentare  praesumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei,  ac  Beatorum  Petri,  et  Pauli 
Apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum.  Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum,  anno 
Incarnationis  Dominicae  MDXV.  sexto  kalendas  Junii,"  Pontificatus  nostri  anno  tertio. 

Da  Documenti  da'  quali  fu  compi  ovato,  che  In  vaauua  apud  Sedem  resti  ,  0 inpresa  iteli'  Indulto  conceduto  da  Nic- 
colo V.  alla  reale  Casa  diSavoja,  s.  I.  et  a.,  10  15,  collazionato  il  Reg.  Vai.  1048,  f.  174r-176»  (Archivio  segreto  Vaticano 

1  Reg.  l'ai.:  « innovamus    . 

-  Documenti:     decrevimus    . 

;  Reg.  l'ai.:      si  qui  -  intuì  venerint  ». 

'  Reg.  Val.:  ■  quodqut    . 

*  Documenti  «un. 

«  Reg.  Val.:  •  illi-  >. 

*  Documenti:  •  fi  rei  possi  deferri  ■. 
'  Documenti:      muniiae    . 

'  Documenti  :  •  Millesimo  qniogentesima  quinto,  decimo  sexto  lumi    ! 


Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  a.  1595 


2.  -  Clemente  Vili. 

19  giugno  1595. 

I  »ecet  Romanum  Pontificem,  ea,  quae  a  Predecessoribus  suis  Romanis  Pontificibus,  Per- 
sonis  Illustribus  de  Sede  Apostolica  benemeritis,  praesertim  Ducali  dignitate  fulgentibus 
gratiose  concessa  noscuntur,  approbare,  et  confirmare,  aliasque  desuper  disponere,  prout 
conspicil  in  Domino  salubriter  expedire.  Sane  exhibila  nobis  nuper,  prò  parte  Dilecti  Filli 
Caroli  Emanuelis  Sabaudiae  Ducis  lllustris,  petitio  continebat,  quod  alias  postquam  lelicis 
recordationis  Nicolaus  Papa  V.  Praedecessor  nosler  bonae  memoriae  Ludovico  Sabaudiae 
Duci,  tunc  in  humanis  agenti,1  ne  ex  promotione  quorumvis  ad  qnarumeunque  Ecclesiarum, 
vel  Monasteriorum  infra  districtum  sui  temporalis domimi  consistentium  Regimina,  seu  pro- 
visionibus  quibuslibet,  de  quibusvis  Dignitatibus  dispositioni  Apostolicae  reservatis  inibi 
consistentibus  quibuscunque,  per  dictum  Praedecessorem  faciendis  Statui  suo  provenirci 
dispendium,  aut  alia  quaevis  adversitas  intestina  praefatum  Ducem  certuni  per  suas  litteras 
reddiderat,  et  sibi  promiserat  quod  Ipso,  et  Dominio  hujusmodi  in  integriate  obedientiae 
Sedis  Apostolicae  persistentibus,  ad  quarumeunque  Metropolitanarum,  vel  aliarum  Cathe- 
dralium  Ecclesiarum  Regimina,  aut  Dignitates  Abbatiales  infra  dictum  Districtum,  Neminem 
praeliceret,  seu  illis  de  quibuscunque  Personis  non  provideret,  nisi  habitis  prius  per  Eum 
intentione,  et  consensu  ipsius  Ludovici  Ducis,  de  Personis  idoneis  ad  Regimina,  seu  Digni- 
tates Abbatiales  hujusmodi  promovendis,  vel  de  quarum  Personis  tales  provisiones  forent 
faciendae.  De  aliis  vero  Dignitatibus,  videlicet  post  Pontiticales  majoribus,  et  Prioratibus 
Conventualibus,  ac  aliis-  eidem  dispositioni  reservatis,  in  Districai  praedicto  consistentibus, 
Personis  provideret  idoneis,  de  locis  tamen  ipsius  Ludovici  Ducis  ditionis,  aut  sibi  gratis, 
et  acceptis,  de  aliis  locis  oriundis;  Praeterea  Prioratus3  Tallueriarum,  Ripaliae,  et  Novalitiae, 
ac  Praeposituram  Montis  Jovis,  qui  in  confinibus  domimi  hujusmodi  existebant,  si  et  cum 
illos  vacare  contingeret,  Nulli  conferret,  nisi  similiter  ab  ipso  Ludovico  Duce  ejus  intentione 
habita  de  Personis,  quibus  collationes  hujusmodi  forent  faciendae,  gratias  autem  expectati- 
vas  et  speciales  reservationes  '  quaslibet  cum  quibusvis,  quae  ex  illis  dependebant"  provi- 
dendi  mandatis  in  Districtu  praedicto  Personis  dumtaxat,  quae  locorum  ejusdem  Districtus 
alienigenae,  vel  extraneae  non  forent,  nisi  forsan  ejusdem  Ludovici  Ducis  consensus  aliis' 
personis,  super  hujusmodi  gratiis  obtinendis  suffragaretur,  concederei.  Quodque  si  forsan 
ex  importunitate  petentium,  aut  per  praeocupationem,  seu  alias  inadvertenter  per  eundem 
Praedecessorem  contra  praemissa,  quasvis  Praefectiones,  et  Praelationes  fieri,  aut  alias  quic- 
quam  concedi  contingeret,  statuerat,  et  decreverat,  ea  omnia,  utpote  praeter,  et"  contra  Men- 
tem  suam  ab  eo  extorta,  et  quaecunque  inde  secuta  cum  processibus  inde  prò  tempore  habitis, 
quasvis  etiam  in  se  censuras,  et  poenas  continentibus,  nullius  fore  roboris,  vel  momenti. 
Ipsisque  processibus  minime  intendendum,  seu  parendum  esse,  nec  Censuras,  et  penas 
hujusmodi  quempiam  arctare,  sed  illas,  et  eosdem  processus  penitus  haberi  debere  prò  infe- 
ctis.  Piae  memoriae  Sixtus  Papa  IV.  etiam8  Praedecessor  noster  per  suas  literas  statuit,  et  ordi- 

1  Documenti:  ■  Immani,  yenti». 
■■■a  uti  :     illis    . 
Sec.  Biev.:  >  Prioratum    . 
Documenti:  •  expectativas  speciales,  reservationes    . 

i  i  bai    . 
•  Documenti  :  •  aliisque  >. 
'  Sec.   Tircv.  om.  •  praeter  ci    . 
/'  ■  irnienti  :  •  ci    . 


Iiiilnlio  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  201 


navit,  quod  nullus  Alienigena,  seu  alterius  nationis,  vel  dominii,  aut  eujusvis  OrdinisRegU 
laris,  qui  non  essi  I  de  Ducati.,  ditione,  vel  domìnio  hujusmodi  oriundus,  vel  saltem  verus, 
el  actualis  illorum  incola,  cujuscunque  dignitatìs,  status,  gradus,  vel  conditionis  existeret, 
Saecularia,  vel  cujusvis  Ordinis  Regularia  cum  cura,  et  sine  cura  quaecunque,  quotcumque, 
et  qualiacunque  forent  Beneficia,  ex  tunc  deinceps  vigore  literarum  quaruncunque  gratiarum 
expectativarum,  qua  sub  quacunque  verborum  torma  emanarent,  acceptare,  seu  obtinere, 
nec  jus  aliquod  acquirere  posset,  decrevitque  locorum  Axcfaiepiscopos  et1  Episcopos,  necnon 
Monasteriorum  Abbates  prò  tempore  existentes,  ac  Conventus  eorundem-  dictarumque  Eccle- 
siarum  Capitula,  et  quosvis  alios  Ordinarios,  praetextu  literarum  hujusmodi,  sub  quavis  ver- 
borum forma,  et  expressione,  ac  cum  specifica,  et  individua  statuti,  et  ordinationis  hujusmodi 
derogatione  a  Sede  praefala,  vel  ejus  Legatis  ex  tunc,  in  antea  impetrandarum,  et  proces- 
suum  halxndorum  per  easdem  ctiam  '  quasvis  censuras,  et  poenas  in  se contincntium  ad  rece 
piionem  alicujus,  vel  aliquorum  ad  Beneficia  praefata  adversus  statutum,  et  ordinationem 
hujusmodi  compelli  minime  debere,  seu  posse.  Quodque  Censurae,  processus,  et  poenae  hujus- 
modi, etiamsi  dictae  literae,  motu  proprio,  et  ex  certa  scientia  emanarent  minime  arctarent, 
sed  haberentur  prò  cassis,  infectis,  et  irritis.  Et  deinde  recol.  mem.  Innocentius  Papa  Vili, 
similiter  Praedecessor  noster  literas  Sixti  Praedecessoris  hujusmodi,  ac  omnia,  et  singula  in 
eis  contenta,  per  alias  suas  literas  approbavit.  Necnon  successive  Sanctae  tnemoriae  Julius 
l'apa  II.  ctiam  Praedecessor  noster,  Praedecessorum  suorum  literas  hujusmodi  ex  certa 
-.ientia  similiter  innovavit,  et  approbavit:  decernens,  quod  illae  perpetuae  firmitatis  robur 
obtinere  deberent.  Quodque11  iliis  per  quascunque  literas,  etiam  quasvis derogatoriarum  ctiam1 
derogatorias,  seu  fortiores,  et  insolitas  clausulas  in  se  continentes,  nullatenus  derogatum  esse 
oseretur,  nisi  illorum  toto  tenore,  de  verbo  ad  verbum,  nihil  penitus  ommisso  inserto,  nec 
non1  do  speciali,  et  expresso,4  prò  tempore  existentis  Ducis  Sabaudiae  consensi!,  et  nihilominus 
prò  potiori  cautela  praemissa  omnia  de  novo  statuit,  et  ordinavit,  idemque  Julius  Praedeces 
sor  similis  memoriae  Bonifacii  Papae  Vili,  pariter  Praedecessoris  nostri, "'  qui  bonae  memo 
riae  Amedeo  Corniti  Sabaudiae,  tunc  similiter  in  humanis  agenti,  per  suas  literas  indulserat 
ut  nullus  Delegatus,  vel  Subdelegatus,  Executor,  aut  Subexecutor  a  Sede  praefata  deputatus 
posset  in  Personam  ipsius  Amedei  Comitis  exeommunicationis,  et  in  ejus  terras  interdicti 
sententiamf  promulgare  sine  speciali  mandato  ejusdem  Sedis  laciente  plenam,  et  expressam, 
ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  hujusmodi  mentionem,  vestigiis  inhaerendo:  quondam 
Carolo  Sabaudiae  Duci,  etiam ;  tunc  in  humanis  agenti,  ut  nullus  Delegatus,  vel  Subdelegatus 
per  literas  Apostolicas  in  Suam,  et  Uxoris,  ac  Liberorum  suorum  Personas  exeommunica- 
tionis sententiam  promulgare  posset,  absque  ejusdem  Sedis  speciali  licentia,  faciente  plenam, 
et  expressam,  ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  hujusmodi  mentionem.  Quodque  in  locis 
Ecclesiastico  Interdicto,  etiam  cum  hujusmodi  licentia  suppositis,  si  Eum  ad  illa  declinare, 
vel  in  eis  residere  contingeret,  Missas,  et  alia  Divina  Officia,  etiam  apertisjanuisEcclesiarum, 
et  campanis  pulsatis,  ac  alta  voce,  Excommunicatis  tamen,  et  Interdictis  exclusis,  celebrari, 
necnon  Ecclesiastica  Sacramenta  quaecunque,  alias  tamen  rite  Sibi,  et  ejus  Uxori,  ac  Liberis, 
ministrari  facere,  illaque  suscipere  libere,  et  licite  valeret,  et  valerent  per  alias  suas  Literas 
indulsit,  et  demum  piae  mem.  Leo  Papa  X.  etiam  Praedecessor  noster,  singulas  literas  prae- 
fatas,  et  in  eis  contenta  quaecunque,  necnon  omnia,  et  singula  privilegia,  concessiones,  gra- 

1  Documenti  om. 

-  Documenti;     earundem 

'  Documenti  :     Quu,l    . 

•  Documenti  adii.  «  nec  ». 
Documenti:  •  Praedecessoi  noster», 

*  Sec.  Brev.:     sententias  >. 
:  Documenti:     ci  < . 


Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  a.  1595 

ti, in  et  Indulta.  quaetam  per  Romanos  Pontifices,  quam  Sacris  Canonibus  non  contraria,  per 
Imperatores,  et  Reges  pio  tempori'  existenti  Duci,  et  Nationi  Sabaudiae  concessa  fuerant, 
ex  certa  etiam1  scientia  per  suas  literas  similiter  approbavit,  contìrmavit,  et  innovavit,  ac 
perpetuae  tirmitatis  robur  obtinerc,  et  inviolabiliter  observari  debere  decrevit,  supplens 
omnes,  et  singulos  juris,  et  facti  defectus,  qui  forsan  intervenissent  in  eisdem.  Et  nihilo- 
ininus  praemissa  omnia,  et  singula,  prout  per  dictos  Praedecessores,  Imperatores,  et  Reges 
concessa,  indulta,  statuta,  et  ordinata  extiterant,  de  novo  concessit,  indulsit,  statuit,  et  ordi- 
navit.  Decernens  illis,  et  literis  suis  praedictis,  nullo  unquam  tempore  per  Sedem  eandem 
derogari*  posse,  nec  derogalum  censeri,  nisi  de  toto  tenore,  et  data  litterarum  Leonis  Prae- 
decessoris  hujusmodi  piena,  specifica,  individua,  specialis,  et  expressa,  ac  de  verbo  ad  ver  bum, 
non  autem  per  clausulas  generales  idem  importantes  mentio  tìeret,  et  ipsius  Caroli,  ac  prò 
tempore  existentis  Sabaudiae  Ducis,  expressus  ad  id  accederet  assensus,  et1  sic  per  quoscun 
que  Judices,  et  Commissarios,  etiam  causarum1  Palatii  Apostolici  Auditores,  in  quibusvis 
causis,:1  et  instantiis  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  judicandi,  et  interpretandi 
facultate,  et  auctoritate  judicari,  et  diffiniri  debere,  irritum  quoque,  et  inane  quicquid  secus 
super  his  a  quoquam,  quavis  auctoritate  scienter,  vel  ignoranter  contingeret  '  altentari  -  Sub- 
sequenter  similis  memoriae  Clemens  Papa  VII.  etiam  Praedecessor  noster,  singulas  Literas 
singulorum  Praedecessor  uni  '  praedictorum,  ac  in  eis  contenta  quaecunque,  necnon  omnia, 
et  singula  privilegia  concessiones,  gratias,  et  indulta,  tam  per  Romanos  Pontilices  quam  etiam 
dictis  Sacris  Canonibus  minime  contraria  per  Imperatores,  et  Reges  Duci,  ac  Nationi  Sabau- 
diae hujusmodi  concessa  ex  certa  scientia  per  suas  Literas  approbavit,  et  confìrmavit,  ac  per- 
petuae tirmitatis  robur  obtinere,  et  inviolabiliter  observari  debere  etiam  decrevit,  supplens 
omnes,  et  singulos  juris,  et  facti  defectus,  si  qui  forsan  intervenissent  in  eisdem.  Et  nihilo- 
minus  praemissa  omnia,  prout  per  dictos  Praedecessores,  ac  Reges,  concessa,  indulta,  statuta, 
ordinata,  et  decreta  fuerunt,  de  novo  concessit,  indulsit,  ac  statuit,  et  ordinavit,  decernens 
quoque  illis,  et  praedictis  Literis  nullo  unquam  tempore  per  Sedem  eandem  etiam1  per 
quascunque  literas,  etiam"  quasvis  generales,  vel  speciales,  et  implicite  latissime  extenden- 
das,  aut  alias  derogatoriarum  derogatorias,  efficacioresque,  et  insolitas  clausulas,  ac  etiam 
irritantia  decreta,  sub  quacunque  verborum  expressione  in  se  continentes  nullatenus  dero- 
cari  posse,'1  nec  derogatum  censeri,  nisi  de  toto  tenore,  et  data  litterarum  ipsius  Cle- 
mentis  Praedecessoris,  specialis,  specifica,  individua,  piena,  et  expressa,  ac  de  verbo  ad 
verbum,  nihil  ommisso,  non  autem  per  clausulas  generales  idem  importantes  mentio  fieret, 
et  expresse  appareret  Romanum  Pontificem  illis  derogare  voluisse,  aut  causa  urgens,  et 
sufficiens  exprimeretur,  ac  hujusmodi  derogatio  per  trinas  distinctas  Literas  eundem  teno- 
rem  continentes,  tribus  distinctis  vicibus,  praedicto  Carolo,  ac  prò  tempore  existenti  Sabau- 
diae Duci,  esset  intimata,  et  insinuata,  ipsiusque  Caroli,  et  prò  tempore  existentis  Sabau- 
diae Ducis  ad  id  expressus  accederet  assensus,  et  aliter  factas  derogationes,  Nemini 
suffragari,  necnon  quascunque  praefectiones,  provisiones,  collationes,  acceptationes,  et  alias 
dispositiones  in  contrarium,  etiam'1  per  dictum  Clementem  Praedecessorem,  et  Sedem  hujus- 
modi prò  tempore  factas  nullius  roboris,  vel  momenti  fore,  nec  aliquod  jus,  vel  etiam 
coloratura  titulum  possidendi  tribuere,  ac  Carolum,  et  prò  tempore  existentem  Ducem, 
necnon  Personas  Ducatus,  Dominii,  et  Ditionis  hujusmodi,7  literis  derogatoriis,  et  decretis 

1  Documenti  om. 

Documenti:  •  denegari  ■. 

Documenti:  •  casibue  ■. 
*  Documenti:  •  contiperii  ». 
'  Documenti:  •  et  ■. 
'■  Documenti:  'possct». 
'  Docuiiunli  add.  «  pio  tempore  facta^  •  ! 


a.  1595  [mlulto  etica  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  203 

super  illis  processihus,  ac  illorum  executoribus,  eorumqm  mandatis,  et  executionibus  parere 
minime  teneri,  sed  illis  fìrmiter  resistere,  ac  literarum  earundem  executionem  '  omnino 
impedire  ;  nce  ratione  resistentiae  hujusmodi  Censuris  Ecclesiasticis  per  eosdem  execu- 
tores,  et  subexecutores  innodari  posse,  et2  sic  per  quoscunque  judicari,  et  diffiniri  debere, 
ac  irritum  decernens,  et  inane  si  secus  super  his  a  quoquam  contingeret"  attentari.  Demum 
>imilis  mem.  Julius  Papa  III.  etiam  Praedecessor  noster  per  suas  l.iteras  praemissa  con- 
lirmavii.  Novissime  autem,  et  postremo  bon.  mem.  Gregorius  Papa  XIII.  etiam  Praede- 
cessor noster,  singulas  praedictorum  Praedecessorum  Literas,  et  in  eis  contenta  quae- 
cunque,  ac  omnia  et  singula  privilegia,  concessiones,  gratias,  et  indulta,  tam  per  Romanos 
Pontifices,  quam  Sacris  Canonibus  minime  contraria  per  Imperatorcs,  et  Reges,  Duci,  ac 
N'ationi  Sabaudiae  hujusmodi  concessa  etiam  confirmavit,  et  approbavit;  ac  etiam  irritum, 
et  inane  decrevit  quicquid  secus  super  his  a  quoquam,  quavis  auctoritate  scienter,  vel  igno- 
ranter  contingeret'  attentari,  prout  in  singulis  Literis  praedietis  plenius  dicitur  contineri  Nos 
ìu'itur  attendentes  sincerum  devotionis  affectum,  quem  idem  Dilectus  Filius  Carolus  lana 
nuel  modernus  Sabaudiae  Dux  Illustri--  erga  nos,  et  Romanam  gerit  Ecclesiam;  ejusque  illi- 
hatam  fidei  constantiam  promereri,  ut  Eum  specialis  gratiae  favore  prosequamur,  ipsumque 
Carolum  Emanuelem  Ducem  a  quibusvis  exeommunicationis,  suspensionis,  et  interdicti, 
aliisque  Ecclesiasticis  interdictis,  sententiis,  censuris,  et  poenis  a  jure,  vel  ;ib  homine  quavis 
occasione,  et  causis,  si  quibus  quomodolibet  innodatus  existit,  ad  effectum  praesentium  dum- 
taxat  consequendum,  harum  serie  absolventes.  et  absolutum  foie  censentes,  suis  in  hac  parte 
porrectis  nobis  supplicationibus  inclinati,  supradictorum  Praedecessorum  literas,  et  in  eis 
contenta  quaecunque,  necnon  omnia,  et  singula  privilegia,  concessiones,  gratias,  et  indulta, 
tam  per  quoscumque  Romanos  Ponlitices,  quam'  dictis  Sacris  Canonibus  minime  contraria, 
per  Imperalores,  et  Reges  etiam  quoscunque,  Duci,  et  Xationi  Sabaudiae  hujusmodi  con- 
cessa, Apostolica  auctoritate,  tenori'  praesentium  perpetuo  conlirmamus.  et  approbamus, 
illisque  plenariae,  et  inviolabilis  Apostolicae  firmitatis  robur  adiicimus,  necnon  omnes,  et 
singulos,  tam  juris,  quam  facti  defectus,  si  qui  forsan  intervenerint"  in  eisdem  supplcmus, 
necnon  ita  per  quoscunque  Judices,  et  Commissarios  quavis  auctoritate  fungentes  etiam  cau- 
sarum  Palatii  Apostolici  Auditores,  ac  etiam"  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinales,  etiam 
de  latere  Legatos,  aut  quosvis  alios  in  quibuscunque  causis,  et  instantiis,  sublata  eis,  et  eorum 
cuilibct  quavis  aliter  judicandi,  et  interpretandi  facilitate,  et  auctoritate  judicari,  diffiniri,  et 
interpretari  debere,  necnon  irritum  decernimus,  et  inane,  quicquid  secus  super  his  a  quo- 
quam, quavis  auctoritate,  scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentari.  Non  obstantibus  con- 
stitutionibus,  et  ordinationibus  Apostolicis,  necnon  omnibus  illis  aliis,  quac  in  literis  singulis 
supradictis;  concessa  sunt  non  obstare,  caeterisque  contrariis  quibuscunque.  Datum  Romae 
apud  Sanctum  Marcum  sub  annulo  Piscatoris,  die  decimanona  Junii,  anno  millesimo  quin- 
gentesimo  nonagesimo  quinto.  Pontilicatus  nostri  anno  quarto. 

Da  Documenti  ecc.,  toc.  cit.  22-28,  collazionala  la  minata  in  Sec.  Brev.228,  f.  208  213  (Archivio  della  Segreteria 
del  Brevi). 

1  Documenti:  •  ezecutioni  », 
-  Dncumenti'om. 

Documenti:  >  contigerit  ■. 
'  Documenti  adii.  «  in  •. 
•'•  Documenti  :  •  intervenissent  ». 
•  Sec.  Brev.  om. 
'  Documenti:  •  siippositis  ». 


204  Indulto  circa  le  i/mii/iit'  ecclesiastiche  in  Savoia  a.  17<x> 


:'>.   -  Innocenzo  XII. 

3  luglio  1700. 

Cum  dudum  lei.  record.  Nicolaus  Papa  V  Praedecessor  noster  tunc  in  humanis  agen- 
tem  Ludovicum  dum  vixil  Sabaudiae  Ducem  specialis  favore  benevolentiae  prosequi  volens, 
ut  oranem  ci  tolleret  suspicioni*  causam  ne  ex  promotione  quorumvis  ad  quarumcumque 
Ecclesiarum  vel  monasteriorum  intra  districtiim  sui  temporalis  dominii  consistentium  regi- 
mina,  seu  provisionibus  quibuslibet,  de  quibusvis  dignitatibus  dispositioni  Apostolicae  reser- 
vatis,  inibì  consistentibus  quibuscumque  personis  per  ipsum  Nicolaum  Praedecessor  e  m 
faciendis  Statui  suo  succederet  dispendium,  aul  alia  quaevis  adversitas  intestina  praedictum 
Ludovicum  Ducem  per  quasdam  suas  litteras  certum  reddiderit,  eique  promiserit,  quod 
ipso,  et  dominio  huiusmodi  in  integritate  obedientiae  Sedis  Apostolicae  persistentibus,  ad 
quarumcumque  Metr.opolitanaruin,  vel  aliarum  Cathedralium  Ecclesiarum  regimina,  aut 
dignitales  Abbatiales  infra  districami  praedictum  neminem  praefecisset,  seu  illis  de  quo- 
rumcumque  personis  non  providisset,  nisi  habitis  prius  per  eum  intentione,  et  consensu 
ipsius  Ludovici  Ducis  de  personis  idoneis  ad  regimina,  seu  dignitates  Abbatiales  huiusmodi 
promovendis,  vel  de  quorum  personis  tales  provisiones  fuissent  faciendae,  et  alias  prout  in 
praedictis  Nicolai  Praedecessoris  litteris  desuper  anno  Incarnationis  Dominicae  MCCCCLI 
quarto  idus  ianuarii  sub  plumbo  expeditis,  quarum  tenorem  praesentibus  prò  piene  et  sui- 
ticienter  expresso,  et  inserto  haberi  volumus,  uberius  dicitur  contineri  :  et  subinde  ree.  mera. 
Leo  X,  Clemens  VII,  Iulius  III,  Gregorius  XIII  et  Clemens  Vili  Romani  Pontifices  edam 
Praedecessores  nostri  per  suas  pariter  sub  plumbo,  vel  in  simili  forma  Brevis  respective 
expeditas  litteras,  quarum  tenores  praesentibus  itidem  haberi  volumus  prò  expressis,  supra- 
scriptas  Nicolai  Praedecessoris  litteras  sub  certis  modo,  et  forma  tunc  expressis  confirma- 
verint,  et  approbaverint,  novissime  vero  exortum  fuerit  dubium,  an  memorati  Nicolai  Prae- 
decessoris Indultum,  eiusque  litterae  praedictae,  ubi  de  districtu  temporalis  dominii  dicti 
Ludovici  Ducis  mentionem  taciunt,  etiam  citramontanas  ipsi  Ludovico  Duci  tunc  subiectas 
cìitiones  comprehendant.  Hinc  est,  quod  Nos,  qui  aequi,  bonique  assertores  in  terris  a  Domino 
constituti  sumus,  dubium  huiusmodi  secundum  iustitiae  regulas  dirimere,  ac  ea  quae  a 
Sede  praedicta  ad  sublimimi!  Principum  Orthodoxae  Fidei  Delensorum,  magnisque  in  Eccle- 
siali! Dei  merilis  fulgentium  favorem  emanasse  noscuntur,  illibata  conservare  cupientes,  de 
nonnullorum  venerabilium  Fratrum  nostrorum  S.  R.  E.  Cardinalium,  et  dilectorum  filiorum 
Romanae  Curiae  Praelatorum,  qui  iussu  nostro  dubium  praedictum  mature  discusserunt, 
Consilio,  supradicti  Nicolai  Praedecessoris  indultum,  eiusque  litteras  huiusmodi,  et  citramon- 
tanas eidem  Ludovico  Duci  tunc  subiectas  ditiones  comprehendere  auctoritate  Apostolica 
tenore  praesentium  declaramus.  Decernentes  easdem  praesentes  litteras  semper  firmas, 
validas  et  efficaces  existere,  et  fore,  suosque  plenarios  et  integros  effectus  sortiri,  et  obti- 
nere,  ac  illis,  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque  spectabit,  in  omnibus,  et  per 
omnia  pienissime  suffragari,  et  ab  eis  respective  inviolabiliter  observari,  sicque,  et  non 
aliter  in  praemissis  per  quoseumque  ludices  ordinarios  et  delegatos  etiam  causarum  Palatii 
Apostolici  Auditores,  ac  S.  R.  E.  praedictae  Cardinales,  etiam  de  latere  Legatos,  et  dictae 
Sedis  Nuncios,  aliosve  quoslibet  quacumque  praeeminentia  et  potestate  fungentes,  et  fun- 
cturos,  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  iudicandi  et  interpretandi  facultate,  et 
auctoritate,  iudicari,  et  derìniri  debere,  ac  irritum  et  inane,  si  secus  super  his  a  quoquam 
quavis  auctoritate,  scienter  vel  ignoranter  contigerit  attentari,  non  obstantibus  praemissis, 
ac  constitutionibus,  et  ordinibus  Apostolicis,  nec  non  omnibus  et  singulis  illis,  quae  in  supra- 


a.  1727  Indulto  circa  le  umiline  ecclesiastiche  in  Savoia  205 


scriptis  Nicolai,  aliorumque  Praedecessorum  praedictorum  litteris  respective  concessa  sunt, 

non  obstare,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariani  Maiorem  sub  annulo  Piscatoris  die  HI  iulii  MJ  ICC, 

Pontilìcatus  nostri  anno  nono. 

I.  F.  Cardinalis  Albanus. 

D.i  Traités  ecc.  V,  160-163 (n.  Vili),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  2038,  f.  241  s.  lArchlvlo  della  Segreteria 
del  Brevi  . 


4.  -  Benedetto  XIII.' 


29  maggio  //  i!/ . 


Dudum  felicis  recordationis  Nicolaus  Papa  V  Praedecessor  noster,  tunc  in  humanis 
agentem  Ludovicum  dum  vixit  Sabaudiae  Ducem,  ob  eximia  eius  in  Sederà  Apostolicam 
merita  specialis  favore  benevolentiae  prosequi  volcns,  ut  omnem  ei  tolleret  suspicionis  cau- 
sam,  ne  ex  promotione  quorumvis  ad  quarumeumque  Ecclesiarum  vel  Monasteriorum  infra 

districtum  sui  temporalis  Doininii  existentium  regimina,  seu  provisionibus  quibuslibet  de 
quibusvis  dignitatibus  dispositioni  Apostolicae  reservatis,  ibidem  consistentibus  quibuscum- 
que personis  per  ipsum  Nicolaum  Praedecessorem  laciendis  Statui  suo  succederet  dispen- 
dium,  aut  alia  quaevis  adversitas  intestina  praefatum  Ludovicum  Ducem  per  quasdam  suas 
litteras  certum  reddidit,  eique  promisit  quod  ipso,  et  temporali  eius  Dominio-  in  integritate 
obedientiae  dictae  Sedis  Apostolicae  persistentibus  ad  quarumeumque  Metropolitanarum, 
vel  aliarum  Cathedralium  Ecclesiarum  regimina  aut  dignitates  Abatiales,  nec  non  ad  Prio- 
ratus  Tallueriarum,  Ripaliae,  et  Novalitii,  ac  Praeposituram  Montisiovis,  quae  in  conlinibus 
huiusmodi  Dominii  consistunt,  neminem  praefecisset,  seu  illis  de  quorumeumque  personis 
non  providisset,  nisi  habitis  prius  per  eum  intentione,  et  consensu  ipsius  Ludovici  Ducis  de 
personis  idoneis  ad  regimina,  seu  dignitates  Abatiales,  Prioratus,  et  Praeposituram  huiusmodi 
promovendis,  vel  de  quorum  personis  tales  provisiones  fuissent  faciendae,  et  alias  prout  in 
praedictis  Nicolai  Praedecessoris  literis  desuper  anno  Incarnationis  Dominicae  MCCCCLI 
quarto  idus  ianuarii  sub  plumbo  expeditis  plenius  continetur,  ac  postmodum  recolendae 
memoriae  Leo  X,  Clemens  VII,  Iulius  ITI,  Gregorius  XIII,  et  Clcmens  Vili  Romani  Ponti- 
fices  etiam  Praedecessores  nostri  supradictas  Nicolai  Praedecessoris  literas  sub  certis  modo, 
et  torma  tunc  expressis  confirmarunt,  approbarunt,  et  innovarunt;  Novissime  vero  piae 
recordationis  Innocentius  Papa  XII  Praedecessor  itidem  noster  dubium,  quod  exortum  fuerat, 
an  memorati  Nicolai  Praedecessoris  Indultum,  eiusque  literae  praefatae,  ubi  de  districai 
temporalis  Dominii  dicti  Ludovici  Ducis  mentionem  faciunt,  etiam  citramontanas  ipsi  Ludo- 
vico tunc  subiectas  Ditiones  comprehenderent11  dirimere  cupiens  de  nonnullorum  tunc  exi- 
stentium Sacrae  Romanae  Ecclesiae  Cardinalium,  et  Romanae  Curiae  Praelatorum,  qui 
iussu  suo  dubium  praedictum  mature  discusserant,  Consilio,  supradicti  Nicolai  Praedeces- 
soris indultum,  eiusque  literas  huiusmodi,  etiam  citramontanas  eidem  Ludovico  Duci  tunc 
subiectas  Ditiones  comprehendere  declaravit,  et  alias  prout  in  ipsius  Innocentii  in  simili 
torma  Brevis  die  tertia  iulii  MDCC,  ac  eorumdem  Leonis,  Iulii,  Gregorii,  et  utriusque  Cle- 
mentis  Praedecessorum  literis  desuper  respective  emanatis,  quarum  et  praedictarum  Nicolai 
Praedecessoris  literarum  tenores  praesentibus  prò  piene,  et  sufficienter  expressis,  et  de  verbo 
ad  verbum  insertis  haberi  volumus,  uberius  etiam  continetur.  Cum  autem  subinde  nonnulla 

1  Che  in    Trailés  436  diventa  una  volta  Benedetto  XIV,  una  volta  Benedetto  XII. 
-  Tra&és:     Dominis    . 
3  Sec.  Brev.  add.  e  ?  >. 


206  Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  a.  172" 

dubia  saper  intelligentia,  et  interpretatione  dicti  indulti  excitata  fuerint,  aliaque  fortasse 
proures.su  temporis  enasci  possenti  Nos  Illa  secundum  iustitiae,  et  aequitatis  regulas  e  medio 
tollero,  et  quamcumque  aliorum  dubiorum  huiusmodi  occasionem  submovere,  ac  ea  quae  a 
Sede  praefata  ad  Sublimium  Principimi  Orthodoxae  Fidei  Delensorum,  magnisque  in  Eccle- 
sia Dei  mentis  fulgentium  favorenti  emanasse  noscuntur,  nedum  illaesa  conservare,  sed 
uberiori  etiam,  pleniorique  interpretatione,  quantum  cum  Domino  possumus,  adiuvare 
cupientes,  habita  super  his  matura  deliberatione,  praedicti  Nicolai  indultum,  ipsiusque  Inno- 
cernii  declarationem,  ac  tam  eorumdem,  quam  aliorum  Romanorum  Pontificum  Praedeces- 
sorum  praedictorum  literas  praefatas,  cum  omnibus  et  singulis  in  eis  contentis,  et  expressis, 
auctoritate  Apostolica  tenore  praesentium,  confirmamus,  approbamus,  et  innovamus,  illisque 
inviolabilis  Apostolicae  firmitatis  robur  adiungimus;  praeterea  eiusdem  Nicolai  Praedeces- 
soris  indultum,  eiusque  literas  huiusmodi  per  inde  habenda,  censenda,  et  intelligenda  (ore, 
et  esse,  ac  si  specialiter,  et  expresse  in  eis  de  iure  nominandi  ad  Ecclesias,  Dignitates, 
Prioratus,  et  Praeposituram  praefatas  mentio  lacta  fuisset,  eorumque  vigore  Charissimo 
in  Christo  Filio  Nostro  Victorio  Amedeo  Sardiniae  Regi  Illustri,  ac  moderno  Sabaudiae 
Duci,  illiusque  in  eiusmodi  Ducatu  Successoribus,  ipsis,  et  temporali  Dominio  praedicto 
in  integritate  obedientiae  eiusdem  Sedis,  sicut  praemittitur,  persistentibus  ius  nominandi 
Nobis,  ac  Romano  Pontifici  prò  tempore  existenti  personas  idoneas  ad  Cathedrales.  et 
Aletropolitanas  Ecclesias,  ac  dignitates  Abatiales  in  praedicto  temporali  Dominio,  quod 
idem  Victorius  Amedeus  Rex,  ac  modernus  Dux  de  praesenti  possidet,  consistentes,  atque 
Prioratus,  et  Praeposituram  praefatas  in  perpetuum  competere  et  ad  illos  spedare,  et 
pertinere  eadem  auctoritate  tenore  praesentium  decernimus,  et  declaramus,  excipientes 
tantum  ab  hac  nostra  dispositione,  seu  declaratione  Cathedrales  Ecclesias  Casalensem, 
Aquensem,  et  Alexandrinam  Provinciae  Mediolanensis,  in  quarum  tamen  provisioni  bus 
praxim,  et  stylum  hactenus  in  eis  observari  solitum,  imposterum  etiam  servari,  et  retineri 
volumus,  et  mandamus.  Decernentes  ipsas  praesentes  literas  semper  firmas,  validas,  et  efh- 
caces  existere,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  illis,  ad 
quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque  spectabit,  in  omnibus,  et  per  omnia  pienissime 
suffragari,  et  ab  eis  respective  inviolabiliter  observari  debere:  quascumque  vero  provisio- 
nes,  et  alias  dispositiones  de  Ecclesiis,  dignitatibus  Abatialibus,  Prioratibus,  et  Praepositura 
praefatis  sub  praesenti  dispositione,  et  declaratione  comprehensis,  nunc,  et  prò  tempore 
quandocumque,  et  quomodocumque,  ac  ex  quibusvis  personis  vacantibus,  aliter  quam  ad 
ipsius  Victorii  Amedei  Regis,  eiusque  Successorum  Sabaudiae  Ducum  nominationem  prò 
tempore  quomodolibet  faciendas,  et  inde  secuta,  nulla,  et  invalida  fore,  et  esse;  sicque,  et  non 
aliter  in  praemissis  per  quoscumque  Iudices  ordinarios,  et  Delegatos,  etiam  causarum  Palatii 
Apostolici  Auditores,ac  eiusdem  Sacrae  Romanae  Ecclesiae  Cardinales,  etiam  de  Latere  Lega- 
tos,  et  dictae  Sedis  Nuncios,  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  iudicandi,  et  inter- 
pretandi  facultate,  et  auctoritate,  iudicari,  et  definiti  debere,  ac  irritum,  et  inane,  si  secus 
super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate,  scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentati.  Non 
obstantibus  praemissis,  ac  constitutionibus,  et  ordinationibus  Apostolicis,  nec  non  omnibus, 
et  singulis  illis,  quae  in  supradictis  Nicolai,  Innocentii,  aliorumque  Praedecessorum  prae- 
latorum  literis  respective  concessa  sunt  non  obstare,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 
I  >atum  Romae  apud  Sanctum  Petrum  subannulo  Piscatoris  die  XXIX  maii  MDCCXXYII, 

l'ontilicatus  nostri  anno  tertio. 

Pro  D.  Cardinali  Oliverio 

C.  Archiepiscopus  Emissenus. 

Da  Traitts  ■ .. .  Il,  136-439  (n.  CIV),  collazionata  la  minuta  in  Sei.  Brev.  2740,  f.  oi-c>L'  e  97  (Archivio  della  Segre- 
Urla  dei  Brevi  ,  .  tu  pero  rei  .i  la  data  •  24  •  maggio  ;  ivi.  f.  l)3-9j,  sta  la  seguente  altra  redazione,  senza  data,  in  fondo 
alla  quale  si  legge,  di  mano  del  Papa,  .  Expediatur  die  XXIX  Maij  1727  iuxta  praesentem  formulam  V.  M. 


a.  1727  Indulto  circa  />■  nomine  ecclesiastiche  in  Smetti  20j 


4-fl.  -  Benedetto  XIII. 

Alias  felicis  recordationis  Nicolaus  PP.  V  Praedecessor  noster  Ludovicum  Sabaudiae 
Ducem  tunc  in  humanis  lyentem  ob  eius  eximia  in  Sedem  Apostolicam  merita  specialis 
benevolentiae  favore  prosequi  volens  per  suas  litteras  unum  reddidit,  et  sibi  promisii,  quod 
ut  omnem  ei  tollerei  suspicionis  causam,  ne  ex  promotione  quommvis  ad  quarumeunque 
ecclesiarum,  vel  monasteriorum  inlra  districtum  sui  temporalìs  dominii  existentium  regi- 
mimi, seu  pròvisionibus  quibuslibet  de  quibusvis  dignitatibus  dispositioni  Apostolicae  reser- 
vatis,  ibidem  consistentibus,  quibuseumque  personis  per  ipsum  Xicolaum  Praedecessorem 
Eaciendis,  status  sui  succederei  dispendium,  aut  alia  quaevis  adversitas  intestina,  ipso,  et 
temporali  eius  dominio  in  integritate  obedientiae  Sedis  Apostolicae  persistentibus,  ad  qua- 
rumeumque  metropolitanarum,  vel  aliarum  cathedralium  eo  lesiarum  regimina,  aut  digni- 
tates  abbatiales,  nec  non  ad  prioratus  Tallueriarum,  Ripaliae,  et  Novalitii,  ac  praeposituram 
Montis  Iovis  in  continibus  huiusmodi  dominii  existentes,  neminem  praefecisset,  seu  illis  de 
quorumeumque  personis  non  providisset,  nisi  habitis  prius  per  eum  intentione  et  consensu 
ipsius  Ludovici  Ducis  de  personis  idoneis  ad  huiusmodi  regimina,  seu  dignitates  promo- 
vendis,  vel  de  quarum  personis  tales  provisiones  fuissent  laciendae,  et  alias,  prout  conti 
netur  in  praefatis  literis  IV.  klus  Januarii  anno  Incarnationis  Domìnicae  1451  sub  plumbo 
expeditis.  lieinde  felicis  recordationis  Leo  X,  Clemens  VII,  Iulius  IH,  Gregorius  XUI,  et  Cle- 
mens  Vili  Romani  Pontìfices  etiam  Praedecessores  nostri  supradicti  Nicolai  literas  appro- 
barunt,  renovarunt,  et  conlirmarunt,  ac  perpetuae  firmitatis  robur  obtinere,  et  inviolabiliter 
observari  debere  decreverunt  cum  uberioribus  clausulis,  modis,  et  formis  ibidem  expressis, 
et  contentis.  Demum  vero  piae  recordationis  Innocentius  Papa  XII  dubium,  quod  exortum 
luerat,  an  memorati  Nicolai  Praedecessor is  indultum,  eiusque  literae  praelatae,  ubi  de  districai 
temporalis  dominii  mentionem  faciunt,  etiam  citramontanas  ditiones  comprehenderenl,  de 
nonnullorum  venerabilium  fratrum  S.  R.  E.  Cardinalium,  et  liliorum  Romanae  Curiae  Prae- 
latorum  Consilio  sustulit  declarando  supradicti  Nicolai  Praedecessor is  indultum,  eiusque  literas 
huiusmodi  etiam  citramontanas  eidem  Ludovico  Duci  tunc  subiectas  ditiones  comprehen- 
dere,  et  latius,  prout  in  singulis  praefatis  Praedecessorum  nostrorum  literis  continetur,  qua- 
rum omnium  tenores  praesentibus  prò  piene,  et  suffìcienter  expressis,  et  de  verbo  ad  verbum 
insertis  haberi  volumus,  et  quantum  cum  Domino  possumus,  innovamus,  approbamus,  con- 
lirmamus,  et  perpetuae  firmitatis  robur  habere  decernimus.  Cum  autem  novissime  nonnulla 
dubia  circa  intelligentiam,  et  interpretationem  dicti  indulti  fuerint  excitata,  et  alia  fortasse 
tractu  temporis  exoriri  possent,  Nos  illa  secundum  iustitiae,  et  aequitatis  regulas  dirimere, 
ac  ea,  quae  ab  Apostolica  r->ede  praelata  ad  sublimium  Principum  Orthodoxae  fidei  '  defen- 
sorum,  magnisque  in  Ecclesiam  Catholicam  meritis  praefulgentium  favorem  emanasse 
noscuntur,  illaesa  conservare,  nec  non  uberiori,  ac  pleniori  interpretatione,  quantum  cum 
Domino  possumus,  adiuvare  cupientes,  maturo  habito  Consilio,  supradicti  Nicolai  Praedeces- 
soris  indultum,  eiusque  literas  huiusmodi  perinde  haberi,  ac  intelligendas  esse,  ac  si  spe- 
cialiter,  et  expresse  in  eis  de  iure  nominandi  ad  ecclesias,  dignitates,  et  beneficia  praelata 
mentio  habita  fuisset,  earumque  vigore  chiarissimo  in  Christo  filio  nostro  Victorio  Amedeo 
Sardiniae  Regi  illustri,  et  moderno  Sabaudiae  Duci,  eiusque  in  dicto  ducatu  successoribus 
in  perpetuum,  ipsis,  et  dominio  huiusmodi,  ut  supra  in  integritate  dictae  obedientiae  persi- 
stentibus, ius  nominandi  nobis,  et  prò  tempore  esistenti  Romano  Pontifici  personas  idonea 
ad  cathedrales,  et  metropolitanas  ecclesias,  praeposituram.  et  prioratus   praefatos,  nei    non 

1  Qui  segue:  --  coostaatiam  -,  che  non  J.i  senso. 


208  Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  a.  1791 


dignitates  abbatiales  in  praesentaneo  eius  dominio  existenies  competere,  spedare,  et  perti- 
nere  tenore  praesentium  decernimus,  et  declaramus,  excipientes  tantum  ab  hac  disposinone-, 
seu  declaratione  nostra  ecclesias  Casalen,  Aquen,  et  Alexandrin,  circa  quarum  tamen  provi- 
siones  praxim,  et  stylum  hactenus  servari  solitum  continuar]  mandamus.  Volenies  praesentes 
nostras  literas  semper  lirmas,  validas,  et  efficaces  existere,  et  l'ore,  suosque  plenarios,  et  inte- 
gros  effectus  sortili,  et  obtinere  debere,  et  inviolabiliter  in  perpetuum  ab  omnibus  obser- 
vari,  decernentes  quascumque  provisiones,  et  alias  dispositiones  de  ecclesiis,  dignitatibus, 
et  benefìciis  praefatis,  et  sub  praesenti  indulto  comprehensis,  quomodocumque,  et  quando- 
outnque,  et  ex  quibusvis  personis  vacantibus,  et  vacaturis,  aliter  quam  ad  memorati  charis- 
simi  in  Christo  lìlii  Victorii  Amedei,  eiusque  suecessorum  Sabaudiae  Ducum  nominationem 
prò  tempore  quomodolibet  faciendas,  et  inde  secuta,  nulla  et  invalida  fore,  et  esse,  sicque 
in  praemissis,  et  non  aliter  per  quoscumque  iudices  ordinarios,  et  delegatos  edam  causarum 
Palatii  Apostolici  auditores,  ac  S.  R.  E.  Cardinales  etiam  legatos  de  latere  iudicari,  ac  defi- 
niri  debere,  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  iudicandi,  et  interpretandi  facultate, 
ac  irritum,  et  inane  quidquid  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  igno- 
ranter  contigerit  attentali,1  non  obstantibus  cònstitutionibus,  et  ordinationibus  Apostolicis, 
nec  non  omnibus,  et  singulis  illis,  quae  in  supradictis  Nicolai,  aliorumque  praefatorum  Pon- 
tifìcum  Praedecessorum  literis  respective  concessa  sunt,  non  obstare,  caeterisque  contrariis 
quibuscumque.  Datum  etc. 


5.  -  Pio  VI. 

11  giugno  1791. 

Alias  felicis  recordationis  Nicolaus  pp.  V.  praedecessor  Noster  tunc  in  humanis  agentem 
Ludovicum,  dum  vixit,  Sabaudiae  ducem  ob  eximia  eius  in  sedem  apostolicam  merita  spe- 
cialis  favore  benevolentiae  prosequi  volens,  ut  omnem  ei  tolleret  suspicionis  causam,  ne  ex 
promotione  quorumvis  ad  quarumeumque  ecclesiarum,  vel  monasteriorum  infra  districtum 
sui  temporalis  dominii  existentium  regimina,  seu  provisionibus  quibuslibet,  de  quibusvis 
dignitatibus  dispositioni  apostolicae  reservatis  ibidem  consistentibus  quibuscumque  personis 
per  ipsum  Nicolaum  praedecessorem  faciendis  statui  suo  succederei  dispendium,  aut  alia 
quaevis  adversitas  intestina,  praefatum  Ludovicum  ducem  per  quasdam  suas  literas  certuni 
reddidit,  eique  promisit,  quod  ipso,  et  temporali  eius  dominio  in  integritate  obedientiae  dictae 
Sedis  apostolicae  persistentibus,  ad  quarumeumque  metropolitanarum,  vel  aliarum  catho 
dralium  ecclesiarum  regimina,  aut  dignitates  abbatiales,  nec  non  ad  prioratusTallueriarum, 
Ripalliae,  et  Novalitii,'  ac  praeposituram  montis  Iovis,  quae  in  confinibus  huiusmodi  dominii 
consistuni,  neminem  prael'ecisset,  seu  illis  de  quorumeumque  personis  non  providisset,  nisi 
habitis  prius  per  eum  inientione,  et  consensu  ipsius  Ludovici  ducis  de  personis  idoneis  ad 
regimina,  seu  dignitates  abbatiales,  prioratus,  et  praeposituram  huiusmodi  promovendis,  vel 
de  quorum  personis  tales  provisiones  fuissent  faciendae,  et  alias  prout  in  praedictis  Nicolai 
praedecessoris  literis  desuper  anno  mearnationis  Dominicae  millesimo  quadringentesimo 
quinquagesimo  primo  quarto  idus  ianuarii  sub  plumbo  expeditis  plenius  continetur. 

Ac  postmodum  ree.  mem.  Leo  X.,  Clemens  VII.,  Julius  111.,  Gregorius  XIII.,  et  Cle- 
mens  Vili,  summi  pontilìces  etiam  praedecessores  Nostri  supradictas  Nicolai  praedecessoris 
literas  sub  certis  modo,  et  forma  tunc  expressis  confirmarunt,  approbarunt,  et  innovarunt. 
Deinde  vero  piae  memoriae  Innocentius  pp.  XII.  praedecessor  itidem  Noster  dubium,  quod 

S      i  ;    'ii,  attentare 

»  I  Bull.:  •  Hovalitn 


a.  1791  Indulto  circa  te  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  209 

exortum  fuerat,  an  memorati  Nicolai  praedecessoris  indultum,  eiusque  literae  praefatae,  ubi 
de  districtu  temporalis  dominii  dicti  Ludovici  ducis  mentionem  faciunt,  etiam  citramontanas 

ipsi  Ludovico  tunc  subjectas  ditiones  comprehenderent,  dirimere  cupiens,  supradicti  Nicolai 
praedecessoris  indultum,  ejusque  literas  hujusmodi  etiam  citramontanas  eidem  Ludovico 
duci  tuin  subjectas  ditiones  comprchendere  declaravit,  et  alias  prout  in  ipsius  Innocentii  in 
simili  forma  Brcvis  die  3  julii  1700  uberius  continetur. 

Cum  autem  subinde  nonnulla  dubia  super  intelligentia,  et  interpretatione  elicti  indulti 
excitata  tuerint,  recolendae1  memoriae  Benedictus  pp.  Nili,  praedecessor  itidem  Noster  dubia 
illa  secundum  justitiae,  et  aequitatis  regulas  e  medio  tollere,  et  quameumque  aliorum  dubio- 
rum  ejusmodi  occasionem  submovere,  ac  ea,  quae  a  Sede  praefata  ad  sublimium  princi- 
pum  orthodoxae  tidei  delensorum,  magnisque  in  Ecclesia  Dei  meritis  fulgentium  tavorem 
emanasse  noscuntur,  nedum  illaesa  conservare,  sed  uberiori  etiam,  pleniorique  interpreta- 
tione adjuvare  cupiens,  praedicti  Nicolai  indultum,  ac  Innocentii  declarationem,  aliorumque 
Romano™  m  pontificum  praedecessorum  praedictorum  literas  confirmavit,  approbavit,  et 
innovavit,  earumque  vigore  Victorio  Amadeo  lune  in  humanis  agenti  Sardiniae  regi  illustri, 
et  Sabaudiae  duci,  illiusque  successoribus  jus  nominandi  sibi,  ac  summo  ponlilici  prò  tempore 
existenti  personas  idoneas  ad  cathedrales,  et  metropolitanas  ecclesias,  ac  dignitates  abbatiales 
in  temporali  dominio,  quod  idem  Victorius  Amadeus  rex  lune  possidebat,  consistentes  in 
perpetuum  competere,  et  ad  illos  spedare,  et  pertinere  decrevit,  et  declaravit,  excipiens 
tantum  ab  illa  dispositione,  seu  declaratione  cathedrales  ecclesias  Casalensem,  Aquensem, 
et  Alexandrinam  provinciae  Mediolanensis,  in  quarum  provisionibus  praxim,  et  stylum  in 
eis  observari  solitum,  in  posterum  etiam  servari,  et  retineri  voluit,  et  mandavit,  et  alias 
prout  in  ipsius  Benedicti  in  simili  t'orma  Brevis  expeditis  literis  die  29  maji  millesimo 
septingentesimo  vigesimo  septimo  plenius  continetur. 

Quia  tamen  Victorius  Amadeus  rex  jus  etiam  nominandi  ad  ecclesias  cathedrales,  sicut 
praemittitur,  exceptas  sibi  competere  vigore  dictarum  apostolicarum  literarum  Nicolai,  et 
Innocentii  praedecessorum  contendebat,  idem  Benedictus  Nili,  eadem  ipsamet  die  Victorio 
Amadeo  regi  declaravit,  se  pronis  auribus  excepturum  ea  rationum  momenta,  quae  prò  se 
facere  ipse  contenderei,  eisque,  si  justitia-  niterentur,  se  ultro  obsecundaturum. 

Exorto  postmodum  dubio,  an  in  praedictis  Benedicti  Nili,  literis  dignitates  abbatiales 
in  provinciis  Casalensi,  Aquensi,  et  Alexandrina,  Lumellina,  et  Vallesiccida  tunc  tempoiis 
a  Victorio  Amadeo  rege  iam  possessis  consistentes  comprelienderentur,  lelicis  recordationis 
Benedictus  NIX',  praedecessor  itidem  Noster  die  quinta  januarii  anni  millesimi  septingen- 
tesimi  quadragesimi  primi  dignitates  abbatiales  praefatas  memoratis  Benedicti  praedecessoris 
literis  comprehendi  declaravit,3  firma  tamen  semper  remanente  exceptione,  quoad  ecclesias 
cathedrales  Casalensem,  Aquensem,  et  Alexandrinam  praedictas,  reservataque  itidem  facul- 
tate  Carolo  Emmanueli  regi  tunc  in  humanis  agenti  ea  proponendi,  quibus  jus  etiam  nomi- 
nandi ad  ecclesias  cathedrales,  sicut  praefertur,  exceptas,  idem  Carolus  Emmanuel  rex  sibi 
competere  contendebat,  ut  illa  ad  justitiae  lances  possent  expendi,  et  si  valida  essent  apo- 
stoliche Sedis  judicio  comprobari. 

Cum  itaque  carissimus  in  Christo  filius  Noster  Victorius  Amadeus  Sardiniae  rex  illu- 
stris,  ac  modernus  Sabaudiae  dux  novissime  proposuerit,  sibi  vigore  indultorum  a  Romani* 
pontificibus  praedecvssoribus  Nostris,  ut  praelertur,  concessorum  pertinere  jus  nominandi 
praedictum  ad  ecclesias  cathedrales,  uti  praemittitur.  exceptas,  nec  non  ad  alias  cathedrales 
ecclesias,  ac  dignitates  abbatiales  in  temporali  dominio,  quod  de  praesenti  possidet,  consi- 

1  1  Bull.:  «  recentis  >. 
•'  1  Bull.  :  justitiae  . 
>  V.  qui  sotto  (n,  XX. VI)  il  concordati      olla  sui. legna  del  1741. 


210  Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  a.  1791 

stentes;  qua  de  re  nunc  etiam  dubitabatur.  Nos  praedecessorum  Nostrorum  vestigiis  inhae- 
rendo,  de  nonnullorum  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  cardinalium  Consilio  dubium  hujusmodi 
e  medio  tollere,  ac  ea,  quae  ab  eisdem  Romanis  pontificibus  praedecessoribus  Nostris  ob 
singularem  sublimium  principimi  in  hanc  sanctam  apostolicam  Sedem,  fidem,  constantiam, 
et  devotionis  integritatem  illis  fuere  concessa,  non  solum  secundum  justitiae,  aequitatisque 
regulas  illaesa  conservare,  veruni  etiam  benigniori,  latiorique  interpretatione,  quantum  cum 
Domino  possumus,  adjuvare  cupientes,  praedicti  Nicolai  indultum,  ac  tam  ejusdem,  quam 
aliorum  Romanorum  pontificum  praedecessorum  literas  praefatas,  quarum  tenores  praesen- 
tibus  prò  piene  et  sufficienter  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  haberi  volumus  cum 
omnibus,  et  singulis  in  eis  contentis,  et  expressis  auctoritate  apostolica  tenore  praesentium  con- . 
firmamus,  approbamus,  et  innovamus;  illisque  inviolabilis  apostolicae  firmitatis  robur  adjun- 
gimus,  earumque  vigore  diarissimo  in  Christo  filio  Nostro  Victorio  Amadeo  Sardiniae  regi 
illustri,  ac  moderno  Sabaudiae  duci,  illiusque  successoribus,  ipsis,  et  temporali  dominio  prae- 
dicto  in  integritate  obedientiae  ejusdem  Sedis,  sicut  praemittitur,  persistentibus,  jus  nomi- 
nandi  nobis,  ac  Romano  pontifici  prò  tempore  existenti  personas  idoneas  ad  cathedrales 
ecclesias  Casalensem,  Aquensem,  et  Alexandrinam  praefatas,  nec  non  ad  cathedrales,  et 
metropolitanas  ecclesias,  ac  dignitates  abbatiales  in  praedicto  temporali  dominio,  quod  idem 
Victorius  Amadeus  rex  de  praesenti  possidet,  consistentes,  atque  prioratus,  et  praeposituram 
praefatas  in  perpetuum  competere,  et  ad  illos  spectare  et  pertinere  eadem  auctoritate  tenore 
praesentium  decernimus  et  declaramus. 

Decernentes  ipsas  praesentes  literas  semper  firmas,  validas,  et  efficaces  existere,  et 
fore  suosque  plenarios,  et  integros  effectussortiri,  et  obtinere,  ac  illis,  ad  quos  spectat,  et 
prò  tempore  quandocumque  spectabit  in  omnibus,  et  per  omnia  pienissime  suffragari,  ac 
ab  eis  respective  inviolabiliter  observari;  sicque  in  praemissis  per  quoscumque  judices 
ordinarios,  et  delegatos  etiam  causarum  palatii  apostolici  auditores,  judicari,  et  definiri  debere, 
ac  irritum,  et  inane,  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter,  vel  ignoranter 
contigerit  attentar i. 

Non  obstantibus  quibusvis  generalibus  vel  specialibus  ecclesiarum  reservationibus,  seu 
affectionibus  apostolicis,  per  quoscumque  Romanos  pontifices  praedecessores  Nostros,  et  sedem 
praedictam  quomodolibet  factis,  seu  prò  tempore  faciendis,  nec  non  cancellariae  apostolica^- 
regulis  editis,  et  edendis,  ac  quibusvis  aliis  apostolicis,  et  in  universalibus,  provincialibusque 
conciliis,  generalibus,  vel  specialibus  constitutionibus,  ac  dictarum  ecclesiarum  etiam  jura- 
mento,  confirmatione  apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis  statutis,  et  consuetudi- 
nibus;  privilegiis  quoque,  indultis,  et  literis  apostolicis,  etiam  quasvis  clausulas,  et  reserva- 
tiones  in  se  continentibus  per  eosdem  praedecessores,  ac  Nos,  et  Sedem  eamdem  ecclesiis 
praedictis,  illarumque  capitulis  et  personis  quomodolibet  concessis,  approbatis,  et  innovatis. 
Quibus  omnibus,  et  singulis,  etiamsi  prò  sufficienti  illorum  derogatione  de  illis,  eorumque 
totis  lenoribus  specialis,  specifica,  expressa,  et  individua,  ac  de  verbo  ad  verbum,  non  autem 
per  clausulas  generales  idem  importantes  mentio,  seu  quaevis  alia  expressio  facienda,  aut 
aliqua  exquisita  forma  ad  id  servanda  foret,  illorum  omnium  tenores  praesentibus  prò  piene, 
ac  sufficienter  expressis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris,  ad  praemissorum 
effectum  hac  vice  dumtaxat  specialiter,  et  expresse  derogamus,  et  ad  plenum  derogatum 
i  sse  volumus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque.  Datum  Romae  apud  sanctum  Petrum 
siili  annido  piscatoris  die  undecima  junii  millesimo  septingenlesimo  nonagesimo  primo, 
pontifìcatus  Nostri  anno  decimo  septimo. 

Da  Bull.  Roiii    coni    ed.  Rom.  IX,   :ih-:W;   ed.    Prat.  Vi.  2349-2351,   collazionata  la   minuta  in  Sec.  Brev.  43C-4, 
\rchlvlo  della  Segreteria  del  Brevll 


a.  1819  lini  ulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  211 


0.  -  Pio  VII. 

14  luglio  1819. 

Alias  felicis  recordationis  Nico.aus  PP.  V,  Praedecessor  noster,  tunc  in  humanisagentem 
Ludovicum,  dum  vixii  Sabaudiae  Ducem,  ob  eximia  eius  in  sedem  Apostolicam  merita  spe- 
cialis  favore  benevolentiae  prosequi  volens,  ut  omnem  ei  tolleret  suspicionis  causam,  ne  ex 
promotione  quorumvis  ad  quarumeumque  Ecclesiarum,  vel  Monasteriorum  infra  districtum 
sui  temporalis  dominii  existentium  regimina,  seu  provisionibus  quibuslibet,  de  quibusvis 
dignitatibus  dispositioni  Apostolicae  reservatis  ibidem  consistentibus,  quibuscumque  personis 
per  ipsum  Nicolaum  praedecessorem  faciendis,  Statui  Suo  succederet  dispendium,  aut  alia 
quaevis  adversitas  intestina,  praefatum  Ludovicum  Ducem  per  quasdam  Suas  litteras  certum 
reddidit,  eique  promisit.  quod  ipso  et  temporali  eius  dominio  in  integritate  obedientiae  dictae 
Sedis  Apostolicae  persistentibus  ad  quarumeumque  Metropolitanarum,  vel  aliarum  Cathe- 
dralium  Ecclesiarum  regimina,  aut  dignitates  Abbatiales,  nec  non  ad  PrioratusTallueriarum, 
Kipalliae  et  Novalitii,  ac  Praeposituram  Montis  Iovis1  quae  in  confinibus  huiusmodi  Dominii 
consistunt,  neminem  praefecisset,  seu  illis  de  quorumeumque  personis  non  providisset,  nisi 
habitis  prius  per  èum  intentione  et  consensu  ipsius  Ludovici  Ducis,  de  personis  idoneis  ad 
regimina  seu  Dignitates  Abbatiales,  Prioratus  et  Praeposituram  huiusmodi  promovendis, 
vel  de  quorum  personis  tales  provisiones  fuissent  faciendae,  et  alias,  prout  in  praedictis 
Nicolai  Praedecessoris  litteris  desuper  anno  Incarnationis  Dominicae  MCCCCLI  quarto  idus 
ianuarii  sub  plumbo  expeditis,  plenius  continetur.  Ac  postmodum  recolendae  memoriae 
Leo  X  et  Clemens  Vili  Romani  Pontitìces  etiam  Praedecessores  Nostri  supradictas  Nicolai 
Praedecessoris  litteras  sub  certis  modo,  et  torma  tunc  expressis  confirmarunt,  et  innovarunt. 
Deinde  vero  piae  recordationis  Innocentius  Papa  XII  Praedecessor  itidem  Noster  dubium, 
quod  exortum  fuerat,  an  memorati  Nicolai  Praedecessoris  indultum,  eiusque  litterae  prae- 
dictae,  ubi  de  districtu  temporalis  Dominii  dicti  Ludovici  Ducis  mentionem  faciunt,  etiam 
oitramontanas  ipsi  Ludovico  tunc  subiectas  ditiones  comprehenderent,  dirimere  cupiens, 
supradicti  Nicolai  Praedecessoris  Indultum  eiusque  litteras  huiusmodi  etiam  citramontanas 
eidem  Ludovico  Duci  tunc  subiectas  ditiones  comprehendere  declaravit,  et  alias,  prout  in 
ipsius  Innocentii  in  simili  forma  Brevis  die  tertia  iulii  MDCC  uberius  continetur.  Cum  autem 
subinde  nonnulla  dubia  super  intelligentia  et  interpretatione  dicti  Indulti  excitata  fuerint, 
recolendae  memoriae  Benedictus  Papa  XIII  Praedecessor  itidem  Noster  dubia  illa  secundum 
iustitiae  et  aequitatis  regulas  e  medio  tollere,  et  quameumque  aliorum  dubiorum  eiusmodi 
occasionem  submovere,  ac  ea  quae  a  Sede  praedicta,  ad-  sublimium  Principum  Orthodoxae 
l'idei  detensorum,  magnisque  in  Ecclesia  Dei  hieritis  fulgentium  favore  emanasse  noscuntur, 
nedum  illaesa  conservare,  sed  uberiori  etiam  pleniorique  interpretatione  adiuvare  cupiens, 
praedicti  Nicolai  indultum,  ac  Innocentii  declarationem,  aliorumque  Romanorum  Pontiiicum 
Praedecessor um  praedictorum  litteras  contìrmavit  et  approbavit  et  innovavit,  earumque 
vigore  Victorio  Amedeo  tunc  in  humanis  agenti  Sardiniae  Regi  illustri,  ac  Sabaudiae  Duci, 
illiusque  Successoribus  ius  nominandi  sibi,  ac  Romano  Pontifici  prò  tempore  existenti  per- 
sonas  ad  Cathedrales  et  Metropolitanas  Ecclesias,  ac'  dignitates  Abbatiales  in  temporali 
Dominio,  quod  idem  Victorius  Amedeus  Rex  tunc  possidebat,  consistentes  in  perpetuum 
competere,  et  ad  illos  spedare,  ac  pertinere  decrevit,  et  declaravit,  excipiens  tantum  ab  illa 
disposinone  seu  declaratione,  Cathedrales  Ecclesias  Casalensem,  Aquensem  et  Alexandrinam, 

1  Set .  Breu.  um. 
-   Traités  :  >  ac  •. 


212  Indulto  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  a.  1819 

provinciae  Mediolanensis,  in  quartini  provisionibus  praxim  et  stilum  in  eis  observari  solitum, 
in  posterum  etiam'  servari  et  retineri  voluit,  et  mandavit,  et  alias  prout  in  ipsius  Benedirti  in 
simili  forma  Brevis  expeditis  litteris  die  29  mai  1727  plenius  continetur.  Quia  tamen  Victorius 
Amedeus  Rex  itis  etiam  nominandi  ad  Ecclesias  Cathedrales,  sicut  praemittitur,  exceptas, 
sibi  competere  vigore  dictarum  Apostolicarum  litterarum  Nicolai  et  Innocentii  Praedeces- 
sorum  contendebat,  idem  Benedictus  XIII  eadem  ipsa  die  Victorio  Amedeo  Regi  declaravit, 
se  pronis  auribus  excepturum  ea  rationum  momenta,  quae  prò  se  facere  ipse  contenderei 
eisque,  si  iustitia  niterentur,  se  ultro  obsecundaturum.  Exorto  postmodum  dubio,  an  in  prae- 
dictis  Benedirti  XIII  litteris  dignitates  Abbatiales  in  provinciis  Casalensi,  Aquensi  et  Alexan- 
dria, Lumellina  et  Valle  Siccida  tunc  temporis  a  Victorio  Amedeo  Rege  iam  possessis, 
consistentes,  comprehenderentur,  felicis  recordationis  Benedictus  PP.  XIV  Praedecessor 
itidem  Noster  die  quinta  ianuarii  anni  1741  dignitates  Abbatiales  praefatas  memoratis  Bene- 
dirti Praedecessoris  Nostri  litteris  comprehendi  declaravit,  firma  tamen  semper  remanente 
exceptione  quoad  Ecclesias  Cathedrales  Casalensem,  Aquensem  et  Alexandrinam  praedictas, 
reservataque  itidem  facultate  Carolo  Emanueli  Regi  tunc  in  humanis  agenti  ea  proponendo 
quibus  ius  etiam  nominandi  ad  Ecclesias  Cathedrales,  sicut  praemittitur,  exceptas,  idem 
Carolus  Emanuel  Rex  sibi  competere  contendebat,  ut  Illa  ad  iustitiae  lances  possent  expendi, 
et  si  valida  essent,  Apostolicae  Sedis  iudicio  comprobari.  Post  Carolum  Emanuelem  eius 
Successor  Victorius  Amedeus  moderni  illustris  Sardiniae  Regis  pater,  ad  Ecclesias  Cathe- 
drales, uti  praemittitur,  exceptas,  nec  non  ad  omnes  Ecclesias,  tam  Metropolitanas,  quam 
Cathedrales,  atque  ad  dignitates  Abbatiales  in  regionibus  tunc  temporis  sibi  subiectis,  ius 
nominandi  vigore  indultorum  supra  memoratorum  sibi,  suisque  Successoribus  competere, 
etc.2  contendens,  felicis  recordationis  Pius  Papa  VI  Decessor  Noster  non  tantum  secundum 
iustitiae  aequitatisque  regulas  memorata  superius  indulta  conservare,  verum  etiam  beni- 
gniori  interpretatione  adiuvare  desiderans,  declarationem  emisit,  quae  in  litteris,  ab  eodem 
Summo  Pontifice  in  forma  Brevis  die  XI  iunii  1791  desuper  expeditis  continetur.  Nunc 
carissimus  in  Christo  Filius  Noster  Victorius  Emanuel  Sardiniae  Rex  illustris,  Sabaudiae 
et  Genuae  Dux,  iisdem  rationum  momentis  innixus,  quibus  eius  Praedecessores,  ius  de  quo 
agitur,  nominandi  ad  Ecclesias  Episcopales,  et  Archiepiscopales,  nec  non  ad  dignitates  omnes 
Abbatiales  sitas  in  Ducatu  Genuensi,  qui  eidem  Regi  paucos  ante  annos  legitime  cessit,  sibi 
suisque  Successoribus  vigore  praedictorum  indultorum  pertinere  etiam  contendit,  rebusque 
sic  stantibus,  declarationem  in  hunc  sensum  a  nobis  postulavit.  Vix  huiusmodi  desiderium 
laudati  Victorii  Emanuelis  Regis  nobis  manifestum  fuit,  statim  animo  occurrerunt  praeclara 
eiusdem  in  Ecclesiam3  merita,  eximiaeque  virtutes,  quibus  ornatur;  ac  memoria  repetentes, 
quae  a  Romanis  Pontificibus  Praedecessoribus  Nostris  per  memorata  indulta  favore  Sabaudiae 
Ducum,  ac  Sardiniae  Regum  gesta  sunt,  libentissime  occasionem  nacti  sumus,  laudati  Regis 
vota  explendi,  eam  agendi  rationem  prae  oculis  habentes,  quam  in  similibus  rerum  adiunctis 
felicis  recordationis  Decessor  Noster  Pius  PP.  VI  erga  Victorium  Amedeum  carissimi  in 
Christo  filii  Nostri  Victorii  Emanuelis  patrem  secutus  est,  prout  supra  commemoravimus. 
Nos  itaque  ea,  quae  a  Romanis  Pontificibus  Praedecessoribus  Nostris  Sabaudiae  Ducibus  fuere 
concessa,  non  solum  secundum  iustitiae,  aequitatisque  regulas  conservare,  verum  etiam 
benigniori,  latiorique  interpretatione,  quantum  in  Domino  possumus,  adiuvare  cupientes, 
praedicti  Nicolai  V  indultum,  ac  tam  eiusdem,  quam  aliorum  Romanorum  Pontificum  litteras 
'praedictas,  quarum  tenores  praesentibus  prò  piene  ac  suftìcienter  expressis  haberi  volumus, 
cum  omnibus  et  singulis  in  eis  conlentis,  et  expressis,  auctoritate  Apostolica  confirmamus, 

1  Traités:     vi  ». 
Traiti  .       i  ompetere,  et  contendens  ■. 

/'  ,i//(;N     «  lù  «  Lesia    . 


«.  1819  /intuito  circa  le  nomine  ecclesiastiche  in  Savoia  213 

illisque  inviolabili*  Apostolicac  tìrmitatis  robur  adlungimus,  earumque  vigore  carissimo  in 

Christo  lìlio  Nostro  Vii-torio  Emaniteli  Sardiniae  Regi  illustri,  ac  moderno  Sabaudiae  et 

Genuae  Duci,  illiusque  Successoribus,  ipsis  et1  temporali  eorum  Dominio  in  integritate  obe- 

dientiae  huius  Sanctae  Sedis  persistentibus,  ius  nominandi  Nobis,  ac  Romano  Pontifici  prò 

tempore  existenti,  personas  idoneas  ad  omnes  Cathedrales,  ac  Metropolitanas  Ecclesias,  ac 

dignitales  Abbatiales,  in  temporali  dominio,  quod  idem  Victorius  Emanuel  Rex  de  praesenti 

possidet,  consistentes,  in  perpetuum  competere,  et  ad   illos  spedare,   ac  pertinere   eadem 

auctoritate  tenore  praesentium  decernimus,  et  declaramus,  decernentes  ipsas  praesentes 

litteras  semper  firmas,  validas  et  efficaces  existere,  et  fore,  suosque  plenarios  et  integros 

effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  illis,  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque  spectabit, 

in  omnibus,  et  per  omnia  pienissime  suffragare  ac  ab  eis  respective  inviolabiliter  observari; 

sicque  in  praemissis  per  quoscumque  ludices  ordinarios,  et  delegatos,  etiam  causarum  Palatii 

Apostolici  Auditore*  iudicari  et  definiri  debere,  ac  irritum,  et  inane,  si  secus  super  his  a 

quoquam   quavis   auctoritate  scienter  vel   ignoranter  contigerit  attentari.  Non  obstantibus 

quibusvis  generalibus,  vel  specialibus  ecclesiarum  praedictarum  reservationibus  seu  affe- 

ctionibus  Apostolicis  per  quoscumque  Romanos  Pontifìces  Praedecessores  Nostros,  et  Sedem 

praedictam  quomodolibet  factis  seu  prò  tempore  faciendis,  nec  non  Cancellariae  Apostolicae 

Regulis  editis  et  edendis,  ac  quibusvis  aliis  Apostolicis  et  in  universalibus,  provincialibusque 

Conciliis  editis  generalibus  vel  specialibus  constitutionibus  et  ordinationibus  ac  dictarum 

Ecclesiarum  etiam  iuramento,  contìrmatione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis, 

statutis  et  consuetudinibus  privilegiis  quoque,  indultis  et  litteris  Apostolicis,  etiam  quasvis 

clausulas  et  reservationes  in  se  continentibus  per  eosdem  Praedecessores,  ac  Nos  et  Sedem 

camdem  Ecclesiis  praefatis,  illarumque  Capitulis  et  personis  quomodolibet  concessis,  appro 

batis  et  innovatis.  Quibus  omnibus  et  singulis,  etiamsi  prò  sufficienti  illorum  derogatione 

de  illis,  eorumque  totis  tenoribus  specialis,  specifica,  expressa  et  individua,  ac  de  verbo  ad 

verbum,  non  autem  per  clausulas  generales  idem  importantes,  mentio,  vel  quaevis  alia 

expressio  facienda,   aut   aliqua  exquisita  forma  ad  hoc  servanda  foret,  illorum  omnium 

tenores  praesentibus,  prò  piene  ac  sufficienter  expressis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore 

permansuris,   ad  praemissorum  effeclum  hac  vice  dumtaxat  specialiter  et  expresse  dero- 

gamus,  et  ad  plenum  derogatum  esse  volumus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque.  Datati) 

Romae  apud  Sanctam  Mariani  Maiorem  sub  annulo  Piscatoris  die  XIV  iulii  1819,  Pontitìcatus 

Nostri  anno  vigesimo. 

H.  Cardinalis  Consalvus. 

Da  Traités  ecc.  IV,  455-460  (n.  CCLX),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  4698,  n."  13  (Archivio  della  Segre= 
t.  Ha  del  Brevi),  ove  trovansi  due  esemplari,  dei  quali  quello  col  Placet  autografò  del  Papa  reca  la  data  «13. 
luglio  1810. 

1  Traités:  ■  Successoribus  ipsis,  et  =.  Cosi  anche  uno  degli  esemplari  in  Sec.  Brev.  :  l'altro  non  ha  interpunzione 
di  sorta  in  questo  tratto. 


214  Abolizione  della  prammatica  sanzione  a.  1472 


XXXI. 
ABOLIZIONE  DELLA  PRAMMATICA  SANZIONE.  ' 

a)  -  Bolla  di  Papa  Sisto  IV. 

7  agosto  1472. 

Ad  universalis  Ecclesiae  regimen  divina  disponente  clementia  vocatis,  inter  alia 
prò  commissorum  populorum  votiva  dilectione  nil  occurrit  praestantius,  quam  exorta 
inter  personas  ecclesiasticas  principis  tenebrarum  astutia  discordiarum  fomenta  per 
nostrae  sollicitudinis  occursum  protinus  extinguere,  ut  cuiusvis  altercationis  salu- 
briter  evulsis  seminibus,  pacis  et  tranquillitatis  dulcedinem  inter  ereditos  nobis  popu- 
los  divina  nobis  assistente  gratia  imponere  et  conservare  valeamus.  Cupientes  itaque, 
ut,  suscitata  retroactis  temporibus  discordia,  proh  dolor  !  in  regno  Franciae,  Delphi- 
natu,  aliisque  terris  et  dominiis  carissimi  in  Christo  fìlli  nostri  Ludovici,  Francorum 
regis  illustris,  inter  nonnullas  ex  eisdem  personas  occasione  cuiusdam  constitutionis, 
quae  in  eodem  regno  diutius  inolevit,  quam  personae  praedictae  pragmaticam  sanctio- 
nem  vocant,  ne,  si,  quod  absit,  maiora  fomenta  sumeret,  damna  pariter  et  graviora 
scandala,  periculaque  subsequerentur,  fine  debito  claudatur,  et  totaliter  secludatur, 
auctoritate  apostolica  ex  certa  scientia  de  fratrum  nostrorum  Consilio  omnibus  et  sin- 
gulis  praelatis  et  aliis  personis  ecclesiasticis  regni,  Delphinatus,  terrarum  et  dominio- 
rum  eorundem,  ad  quos  dignitatum,  aliorumque  beneficiorum  ecclesiasticorum,  ter- 
rarum et  dominiorum  eorundem  collatio,  provisio,  praesentatio,  electio,  seu  quaevis 
alia  dispositio  pertinet,  de  quibusvis  dignitatibus,  personatibus,  administrationibus,  offi- 
ciis,  canonicatibus  et  praebendis,  nec  non  aliis  beneficiis  ecclesiasticis,2  cum  cura  et 
sine  cura,  saecularibus  et  regularibus,  ad  eorum  collationem,  provisionem,  praesenta- 
tionem,  electionem  seu  quamvis  aliam  dispositionem  pertinentibus,  quae  deinceps  in 
Februarii,  Aprilis,  Iunii,  Augusti,  Octobris  et  Decembris  mensibus  futuris  perpetuis 
temporibus  vacare  contigerit,  (dummodo  dispositioni  apostolicae  ex  aliqua  generali 
reservatione  in  corpore  iuris  clausa,  aut  per  alteram  ex  constitutionibus  felicium  recor- 
dationum  Benedicti  XIIL,  quae  incipit  :  «  Ad  regimen  »,  aut  Ioannis  XXII.  Romanorum 
Pontificiim  praedecessorum  nostrorum,  quae  incipit:  «Execrabilis»,  seu  constitutiones 
et  regulas  cancellariae  apostolicae  per  nos  super  hoc  editas  reservata  generaliter  non 
existant,)  perinde  ac  si  aliquae  a  sede  apostolica  vel  eius  legatis  expectativae  literae 
non  emanassent,  libere  disponendi  facultatem  concedimus  per  praesentes.  Et  quia 
isti  stimmi  Pontilices  praedecessores  nostri  consueverunt  se  in  concessionibus  gra- 
tiarum  expectativarum  personis  bene  meritis  exhibere  liberales:  nostrae  intentionis 
exsistit  concedere  in  regno,  Delphinatu,  terris  et  dominiis  regni  huiusmodi,  ultra  gra- 
tias  expectativas  per  nos  in  eisdem  regno,  Delphinatu,  terris,  et  dominiis  concessas, 

'  Non  fu    innata:  v.  il  Concordalo  colla  Francia  qui  sotto  al  n.XXMll. 
:  Friedherg  :      beneficiis,  ecclesiastici'-  •. 


a.  1472  Abolizione  della  prammatica  sansiom  215 

(quibus  in  aliquo  praeiudicare  non  intendimus  per  praesentes,  quasque  in  suo  robore 
permanere  volumus),  sex  personis  idoneis  regnicolis  sex  alias  gratias  expectativas 
ad  quamlibet  collationem,  provisionem,  praesentationem,  seu  quamvis  aliam  disposi- 
tionem  singulorum  ex  praeiatis  et  aliis  personis  praedictis.  Ex  quibus  quidem  sex 
gratiis  duae  gratiae  expectativae  concedentur  duobus  clericis  regnicolis  idoneis,  prò 
quibus  rex  ipse,  et  carissima  in  Christo  filia  nostra  regina,  ac  dilectus  filius  nobilis 
vir  Delphinus  Viennensis,  nec  non  magistri  et  praesidentes  ac  alii  officiarii  in  aliquo 
ex  parlamentis  regis  eiusdem  regni  nobis  super  hoc  unanimiter  supplicabunt,  qui 
duo  nominati  per  regem  et  reginam,  Delphinum,  magistros,  praesidentes  et  officia- 
rios  praefatQS,  gaudeant  praerogativis  ad  instar  lamiliarium  nostrorum  continuorum 
commensalium.  Ipsisque  sex  gratiis  consumptis  alias  sex  gratias  similes  aliis  sex 
gratis  personis  idoneis  modo  et  forma  praemissis  concedere  intendimus.  Volumus 
autem,  ac  eisdem  auctoritate  et  tenore  praesentium  decernimus  et  declaramus,  bene- 
ficia, quae  venerabilium  fratrum  nostrorum  sanctae  Romanae  ecclesiae  cardinalium 
familiares  continui  commensales,  eorum  familiaritate  durante,  in  regno,  Delphinaiu, 
terris  et  dominiis  praeiatis  obtinent,  et  in  posterum  obtinebunt,  dispositioni  aposto- 
licae  in  posterum  censeri  reservata,  quamdiu  duntaxat  cardinales  praefati  vitam 
duxerint  in  humanis,  ac  post  obitum  eorundem  cardinalium  per  sex  annos  continue 
sequentes.  Quibus  quidem  sex  annis  elapsis  alii,  ad  quos  eorundem  beneficiorum 
collatio,  provisio,  praesentatio,  electio,  seu  quaevis  alia  dispositio  alias  pertinet,  de 
beneficiis  familiarium  huiusmodi  in  regno,  Delphinatu,  terris  et  dominiis  praefatis 
consistentibus,  in  praedictis  mensibus  disponere  valeant,  huiusmodi  reservatione  non 
obstante.  Concedimus  etiam,  quod  beneficiorum,  quae  promovendi  per  nos  ad  digni- 
tates,  seu  beneficia  consistorialia  ipsarum  provisionum,  per  nos  de  eorum  personis 
faciendarum,  obtinebunt,  ac  in  quibus  et  ad  quae  ius  eis  quomodolibet  competit  ac 
competere  poterit,  per  promotion.es  ad  dignitates  et  alia  beneficia  consistorialia  prae- 
dicta,  ac  munus  consecrationis  eisdem  promovendis  impendendum,  seu  lapsum  tem- 
poris  de  consecrandis  episcopis  a  sacris  canonibus  definiti  vacaturorum,  si  promo- 
tiones  ipsae  in  aliquo  ex  supra  dictis  mensibus  fiant,  nisi  beneficia  ipsa  essent  alias 
dispositioni  apostolicae  (ut  praefertur)  reservata,  ad  praelatos  et  personas  supra 
dictas,  si  vero  in  aliis  mensibus  promotiones  eisdem  fieri  contingat,  ad  nos  et  Roma- 
nos  Pontifices  successores  nostros  collatio,  provisio,  et  omnimoda  dispositio  pertineat. 
Et,  quoniam  sedis  apostolicae  notariorum  magnus  reperitur  numerus,  eorundem 
notariorum,  qui  habitum  per  eiusdem  sedis  notarios  gestari  solitum  publice  et  con- 
tinue gestant,  et  in  posterum  gestabunt,  beneficia  in  eisdem  regno,  Delphinatu,  et 
terris  consistentia  duntaxat  censeantur  reservata,  quodque  omnes  et  singulae  causae 
beneficiales  in  partibus  coram  iudicibus  competentibus  usque  ad  diffinitivam  '  inclu- 
sive, in  prima  duntaxat  instantia,  in  qua  nulli  ante  diffinitivam  liceat  appellare  nec 
appellatio,  si  fuerit  emissa,  debeat  ■  admitti,  nisi  ab  interlocutoria  vel  a  gravamine 
negotium  principale  minime  concernente, 3  quod  non  possit  per  appellationem  a  dif- 

1  Friedberc  :  Jiffinitam  ■.  contro  l'edizione  di  Gregorio  XIII,  Extravagaiiles  timi  vigniti  D.  loannis  Papae  -VA'  //. 
tum  Communes,  Romae  lòffi,  217.  di  cui  Friedberc;  corregge  alcuni  errori  evidenti  di  stampa,  ma  sfuggendogliene  di 
proprii  che  qui  sono  corretti  giusta  la  citata  edizione. 

:  Friedberg:  •  debet  ». 

J  Friedberg:  ■  concernent  >. 


216  Abolizione  della  prammatica  sanzione  a.  1472 


tinniva  sententìa  reparari,  in  aliis  vero  instantiis  in  curia  Romana1  tractentur,  cogno- 
scantur  et  line  debito  terminentur.  Causae  vero  beneficiales,  pendentes  in  dieta  curia 
inter  nostros,  aut  dictorum  cardinalium  familiares  continuos  commensales,  ipsis  ear- 
dinalibus  in  eadem  curia  praesentibus,  seu  in  aliqua  legatione  aut  recreationis 
causa  '-'  secedentibus,  nec  non  praefatae  sedis  officiales,  officia  actu  exercentes,  aut 
alios  a  praemissis,  qui  per  sex  menses  curiam  praedictam  secuti  sunt,  et  sequuntur 
de  praesenti,  curiales  et  quoscunque  alios  eorum  adversarios,  super  quibusvis  bene- 
ficiis,  eisdem  adversariis  auctoritate  ordinaria  collatis,  per  illos,  quibus  commissae 
reperiuntur,  seu  alios  per  nos  ad  id  deputatos  seu  etiam  deputandos  iudices  audian- 
tur,  cognoscantur,  decidantur  fineque  debito  terminentur,  ac  exsecutioni  debitae 
demandentur.  Caeterae  vero  similes  causae  beneficiales,  inter  quoscunque  alios  pen- 
dentes, et  quae  quibusvis  iudicibus  seu  auditoribus  commissae  reperiantur,  aliquibus 
iudicibus  competentibus  in  regno  Franciae  auctoritate  apostolica  committantur 
audiendae,  et  cognoscendae,  decidendae  et  fine  debito  terminandae,  cum  necessaria 
earundem  causarum  avocatione.  Praeterea,  quia  aliquae  ex  supra  dictis  causis  in 
eadem  Romana  curia  super  petitorio,  et  diversis  curiis  ipsius  regni  super  possessorio 
tractantur:  volumus,  quod  in  eisdem  causis,  in  diversis  curiis  super  petitorio  et  pos- 
sessorio unico  et  eodem  contextu  pendentibus,  (suspenso  petitorio  et  censuris  super 
hoc  latis),  in  possessorio  in  curiis  eorundem  iudicum,  coram  quibus  causae  posses- 
sorii  pendeant  de  praesenti,  procedant,  causaeque  ipsae  super  huiusmodi  possessorio 
intra  biennium  terminentur  et  finiantur.  Alioquin  biennio  elapso  liceat  partibus  ipsis 
procedere  super  petitorio,  et  ulterius  dictis  causis  expeditis  super  possessorio,  aut, 
huiusmodi  biennio  elapso,  altera  partium  litigantium  coram  iudice  competenti  aucto- 
ritate apostolica  deputato  poterit  ius  suum  prosequi  ipseque  apostolicus  iudex  intra 
aliud  biennium  causam  in  petitorio  terminare  teneatur.  Quod  si  non  fecerit,  causa 
ipsa  ab  eo  avocata,  et  lis  penitus  extincta  censeatur.  Et  si  forsan  aliquis  eorundem 
iudicum  cuiusvis  sibi  commissae  causae  expeditionem  malitiose  prorogare  aut  dif- 
ferre  praesumpserit:  exeommunicationis  et  omnium  beneficiorum  suorum3  priva- 
tionis  poenas  ipso  facto  incurrat,  a  qua  quidem  exeommunicationis  poena  absolvi 
nequeat,  nisi  a  nobis  et  successoribus  nostris  Romanis  Pontificibus,  praeterquam  in 
mortis  articulo.  Quodque  de  cetero  in  litteris  expediendis  in  regno  Franciae,  Delphi- 
natu,  et  terris  aliisque  dominiis  praedictis  serventur  taxae  super  hoc  editae  per  Ioan- 
nem  XXII.  Papam  praefatum,  et  excessus,  si  qui  iuerint,  corrigantur.  Et  quia  propter 
assiduas  guerras  et  novitates,  quae  continue  vigent  in  dicto  regno,  praetenditur 
ecclesias,  dum  vacant,  gravatas  in  taxa  etiam  reformata  in  concilio  Constantiensi, 
quae  reducta  est  ad  medietatem  antiquae  taxae,  quod  gravatus  in  eadem  taxa  prae- 
latus  promovendus  solvat  communia,  et  minuta  servitia,  quae  plures  ex  Gallis  anna- 
tam  vocant:  tantum  prò  vera  aestimatione  fructuum  ecclesiae  et  monasterii,  ad  quae 
sit  promotus,  eaque  in  dieta  cancellarla  et  camera  apostolica  inviolabiliter  observari 
mandamus.  Et  quia  in  supra  dictis  concessionibus,  regnum  ac  regem  maxima  sumus 
cantate  complexi:  credendum  est  non  immerito,  ut  se  devotos  et  obedientes  erga 
sanctam   Romanam  eccjesiam  exhibeant.  Quare  volumus  et  eisdem  auctoritate  et 

i  Fku  i.i.i  rg       Romana  i  uria    . 
-  Psiedbbrg       i  ausae    . 

XIII  om.;  l'hanno  invece  le  Ordonnances  ecc.  (v.  sotto). 


a.  1472  Aha//: ione  della  prammatica  sanzione  217 

tenore  statuimus,  quod  praefatus  rex  intra  quatuor  menses  praemissa  acceptare  et 
observare,  ac  in  regno,  Delphinatu  et  dominiis  huiusmodi  observare  facere,  nec  non 
intra  alios  duos  praefatos  quatuor  immediate  sequentes  menses  super  acceptatione 
et  observatione,  aliisque  praemissis  omnibus  et  singulis  per  suas  patentes  literas  nos 
et  sedem  prefatam  certificare  teneatur;  alioquin  praesentes  literae  et  inde  secuta 
quaecunque  sint  cassa  et  irrita,  nulliusque  roboris  vel  momenti.  Nos  enim  extutu 
irritum  decernimus  et  inane,  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter 
vel  ignoranter  eontigerit  attentari.  Nulli  ergo  omnino  hominum  lieeat  hanc  paginam 
nostrarum  concessionis,  intentionis,  voluntatis,  eonstitutionis,  deelarationis,  indulti, 
mandati  et  statuti  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc 
attentare  praesumpserit  :  indignationem  omnipotentis  Dei  et  beatorum  Petri  et  Palili 
Apostolorum  eius  se  noverit  incursurum. 

Datum  Romae  apud  S.  Petrum,  anno  incarnationis  dominicae  MCCCCLXXI1. 
VII.  Id.  Augusti  Pont,  nostr.  Ao.  I. 

Da   Extravag.  Commun.  lib.  I,  tit.  IX,  de  treuga  et  pace,  e.  1,  ed.  Aem.  Friedberc; 
Corpus  luris  Canonici  II,  Lipsiae  1881  ,  1247-1249. 


b)  -  Breve  di  Papa  Sisto  IV. 

13  agosto  1472. 

diarissimo  in  Christo  Alio  nostro  Ludovico,  Francorum  Regi  christianissimo, 
salutem  et  apostolicam  benedictionem.  Non  possumus  satis  explicare  quam  grato 
animo  oratores  tuos  suscepimus,  qui  legationis  munus  demandatum  magna  cum 
laude  Majestatis  tuae  et  honore  Sedis  Apostolicae  adimpleverunt.  Cognoverunt  omnes 
devotissimum  animum  tuum  erga  Romanam  Ecclesiam,  quam,  charissimos  progeni- 
tores  tuos  imitando,  summa  charitate  et  tuto  animi  affectu  veneraris.  Praeter  hanc 
tuam  in  Sedem  Apostolicam  devotionem  accedit  et  quaedam  singularis  benevolentia 
quae  mutuis  animis  inter  nos  constituta  est,  quam  speramus,  Deo  duce,  in  perpe- 
tuimi augeri,  in  communem  reipublicae  salutem.  Oratores  ipsos,  quoties  voluerunt, 
benigne  audivimus,  qui  nobis  visi  sunt  viri  magni  pretii,  maxime  dilectus  filius 
nobilis  marescallus  consanguineus  noster,  nec  non  Bernardus  Laureti,  advocatus 
tuus,  viri  singulari  prudentia  praediti,  et  Majestati  tuae  fidelissimi  et  deditissimi; 
placuimus  eis  libenter  in  iis  quae  a  nobis  nomine  tuo  postularunt,  quantum  cum 
Deo  potuimus,  sicut  ex  litteris  nostris  quas  defferunt,  videbit  Celsitudo  tua,  quam 
hortamur  ut  jucundo  animo  suscipere  illas  velit  ;  proficiscuntur  optima  voluntate  nostra 
erga  te,  laudantes  summopere  tuam  egregiam  et  catholicam  mentem  de  extinctione 
Pragmaticae;  nichil  christianissimae  domui  tuae  convenientius,  nichil  denique  dignius 
religioso  animo  tuo  efficere  potuisti;  benediceris  a  Domino,  et  non  fallet  te  pro- 
missio  retributionis. 

Venimus  ad  petitiones  quas  nomine  tuo  oratores  tui  nobis  exhibuerunt,  de  vene- 
rabili fratre  archiepiscopo  Lugdunensi,  collegio  cardinalium  aggregando:  cum  enim 
cardinales  fieri  eontigerit,  studebimus  Majestati  tuae  compiacere,  et  tamen  interea 
omnimodam  intentionem  tuam  expectabimus  super  hoc,  si  ipsum  malueris,  aut  for- 
tasse  alium  ;  sed  quod  non  promoveamus  aliquem  ex  terris  Ducis  Burgundiae  aut 
Ducis  Britanniae,  scit  Celsitudo  tua  et  nobis  in  collegio  cardinalium  alias  commen 


•_>18  Abolizione  (trita  prammatica  sanzione  a.  1472 

dasse  dilectum  filium  Ferricum  de  Cluniaco,  notarium,  nimirum  ut  ad  cardinalatum 
promoveretur:  faciemus  in  hoc  quodeumque  facere  poterimus,  habita  ratione  honoris 
nostri,  quem  scimus  et  Majestatem  tuam  non  aliter  quam  suum  proprium  deside- 
rare. 

Quod  autem  rogas,  ut  ecclesiae  cathedrales  et  beneficia  consistorialia  sine  con- 
sensu  tuo  non  conferantur,  placet  nobis  semper  expectare  litteras  tuas;  credimus 
enim  prò  animi  tui  relligione,  non  propones  nobis  nisi  personas  idoneas  quae  tibi  et 
Sedi  Apostolicae  honori  esse  possint:  sed  in  his  praecipue  commendamus  tibi  dile- 
ctum filium  Joannem  de  Montemirabili,  notarium  et  referendarium  nostrum  dome- 
sticum,  virum  probum  et  integrum,  subditum  tuum  fidelissimum,  quem  nos  ob  vir- 
tutem  et  fidem  suam  plurimum  amamus;  facies  in  hoc  nobis  rem  gratissimam,  si  eum 
in  praemissis  habueris  commendatum. 

Quantum  pertinet  ad  taxas,  placet  nobis  quod  serventur  in  dominiis  tuis  super 
hoc  editae  per  Papam  Romanum  Joannem  XXII  praedecessorem  nostrum,  et  quod 
excessus  corrigantur;  et  quia  ecclesiae,  ut  asseritur,  propter  bella  assidua  in  eo 
regno  exinanitae  sunt,  et  per  consequens  in  taxa  gravatae,  contentamur,  et  ita  in 
camera  apostolica  observari  mandavimus,  quod  gravatus  in  taxa  praelatus  promo- 
vendus  non  solvat  nisi  prò  vera  aestimatione  fructuum  ecclesiae  mediam  annatam, 
etiam  servitia  et  minuta;  '  de  pensionibus  autem  contentamur  non  assignare  pensiones 
ullas  super  fructibus  quorumeumque  beneficiorum,  nisi  de  consensu  illorum  qui  pen- 
siones soluturi  sunt. 

Quod  super  hoc  Majestas  tua  scripsit  de  cardinali  Andegavensi,  commisimus 
legato  ea  quae  super  hoc  facienda  sunt,  sicut  latius  ex  ipso  accipere  poterit  Majestas 
tua  de  episcopo  Laudunensi;  curabimus,  cum  primum  ecclesia  aliqua  vacaverit, 
ambobus  satisfacere,  ita  ut  Majestas  tua  contentetur,  et  tollatur  omnis  discordia. 

Haec  omnia  libentissime  Serenitati  tuae  concedimus  propter  immensum  erga  te 
amorem;  fuimus  enim  semper  charissimae  domui  tuae  affecti,  ob  praeclara  illius 
merita  in  Apostolicam  Sedem,  quae  tu  non  solum  aequare,  sed  etiam  superare,  prò 
animi  tui  magnitudine,  contendisi  unde  hortamur  et  rogamus  te,  per  viscera  mise- 
ricordiae  Domini  nostri,  ut  paci  intendas,  pacem  amplectaris,  et,  rejecta  privata 
causa,  saluti  publicae  consulas,  quod  est  proprium  Regis  christianissimi.  Hoc  idem 
et  Duci  Burgundiae  scribimus;  non  enim  potest  laborantibus  christianis  commode 
subveniri,  nisi  prius  quiete  inter  vos  constituta:  quod  ut  faciatis,  Salvator,  omnipo- 
tens  Deus,  prò  singulari  clementia,  concedere  dignetur. 

Datum  Romae,  apud  Sanctum  Petrum,  sub  annulo  piscatoris,   die   13  augusti, 

anno  1472,  pontificatus  nostri  anno  primo. 

Ainsi  signé:  L.  Griffus. 

Da  Ordonnances  des  Rois  de  Fraine  eie  la  troisième  race,  XVII,  Paris  1820,  551. 

i  Sic;  si  cfr.  p.  216,  I.  37. 


a,  1472  Abolizione  della  prammatica  sanzione  219 


e)  -  Lettere  patenti,  con  cui  Luigi  XI  ratifica  il  concordato. 

31  ottobre  1472. 

Loys,  par  la  grace  de  Dieu,  Roy  de  France,  à  tous  ceulx  qui  ces  presentes  lec- 
tres  verront,  salut.  Comme  nous  eussions  envoyé  pardevers  nostre  Saint-Pére  le 
Pape  nos  amez  et  téaulx  conseillers  le  patriarche  d'Antioche,  evesque  de  Valence, 
et  le  sire  du  Chasteauneuf,  marescbal  du  Dauphiné,  maistre  Jean  l'Huillier,  doyen 
de  Paris,  Bernard  Loret,  nostre  conseiller  et  advocat  en  notre  cour  de  parlement  à 
Thoulouse,  et  autres  nos  ambassadeurs,  pour  faire  et  rendre  l'obeyssance  deue  et 
telle  que  nous  et  nos  predecesseurs  avons  accoustumé  faire  à  nostre  Saint-Pére,  et l 
au  Saint-Siege  apostolique,  à  la  nouvelle  assomption  de  chacun  Pape;  et  à  cause 
de  la  pragmatique  sanction  et  autres  ordonnances  royaux,  se  fussent  engendrez 
grands  procez,  et  plusieurs  preslatures  et  benefices  de  nostre  royaume  fussent  en 
dangier  de  tomber  en  ruine,  pour  les  grandes  involutions  desdiets  procez  esquels 
ils  estoient  cheus;  aussi,  que  de  la  part  de  nostredict  Saint-Pere  nous  eut  esté  exposé 
que  sa-  puissance  et  auctorité  apostolique  estoit  fort  troublée  et  empeschée  par  le 
moyen  des  diversitez  qui  estoient  sur  le  faict  desdiets  benefices;  et  à  ceste  cause, 
eussions  donne  charge  et  plaine  puissance  à  nosdiets  ambassadeurs  d'appoincter  et 
accorder  les  differends, :'  troubles  et  empeschemens  qui  estoient  survenus  à  cause 
des  choses  dessusdictes  et  autrement,  et  pour  trouver  aucuns  bons  moyens  de '  faire 
cesser  toutes  telles  voyes  indeues  et  pourveoir  à  la  pacification  des  consciences  de 
nos  subgects,  et  oster  lesdicts  troubles  et  empeschems  qui  pourroient  d'ores  en  avant 
survenir,  sy5  lesdicts  differends  n'estoient  du  tout  accordez  ;  pour  lesquels  accorder 
et  pacifier  nostredict  Saint-Pere  eust  commis  et  deputé  '"'  de  sa  part  aucuns  cardi- 
naux,  prelats  et  autres  notables  et 7  grands  personnaiges,  pour  communiquer  avec 
nosdiets  ambassadeurs  sur  les  choses  dessusdictes:  lesquels  ensemble,  d'un  commun 
avis  et  opinion,  eussent  pourparlé  et  traieté  certains  chapitres  et  articles,  et  les 
eussent  rapportez  en  la  presence  de  nostredict  Saint-Pere  le  Pape  s  et  du  saint  col- 
lege des  cardinaux:  sur  lesquels  nostredict  Saint-Pere  nous  ait  envoyé  par  nosdiets 
ambassadeurs  sa  bulle  plombée  de  ratification  desdiets  concordats,  contenant  en 
effet  et  substance  les  points  et  articles  qui  s'ensuivent: 

Et  premierement.  Que  nostre  Saint-Pere  aura  six  mois  commencant  au  mois  de 
janvier,  et  les  ordinaires  autres  six  mois,  alternativement,  ausquels  ils  pourront  con- 
ferer,  eslire,  presenter  et  autrement  deument  pourvoir  ausdiets  benefices  qui  lors 
vacqueront,  comme  s'il  n'y  avoit  aucune  expectative,  excepté  toutesfois  les  bene- 


1  Oidonti.  om. 

=  Cod.  Vatic:     la». 

3  Cod.  Vatic:     diferences  ». 

*  Cod.  Vatic.  :   •  pour  ». 

6  Ordonn.:  •  se  ». 

6  Cod.  Vatic.  :  «  dclegué    . 

;  Cod.  Vatic.  om. 

8  Cod.  Vatic.  om.:   »  le  Pape  >. 


220  Abolizione  della  prammatica  sanzione  a.  1472 

fices  qui  sont  '  reservez,  reservatione  clausa  in  corpore  iityis,  ou  par  aucune  des 
constitutions  de  Jehan  et  de  Benoist,  Romaiiontm  Pontificum,  qui  commencent  Ad 
regimen  et  Execrabilis,  ou  par  les  regles  de  la  chancellerie  jà  faites. 

2.  Item.  Est  ordonné  que,  ès  six  mois  de  nostre  s  Saint-Pere,  d'ores  en  avant,  il 
octroyera  à  ceux  du  royaume  et  autres 3  seigneuries  estans  en  l'obeissance  du  Roy 
et  non  autres,  '  en  chacune  collation  du  royaume  ou  Dauphiné,  et  autres  terres  et 
seigneuries  du  Roy,  six  expectatives  tant  seulement,  demeurans  en  leur  efficace 
celles  qui  sont  jà  octroyées,  desquelles  six  en  seront  données  deux  en  chascune  col- 
lation aux  nommez  par  le  Roy,  la  Reine,  M.  le  Dauphin  et  les  cours  des  parlemens,5 
qui  auront  toutes  prerogatives  ad  instar  familiarium  Papae  ;  et  accomplies  icelles 
six  expectatives,  en  seront  baillées  et  octroyées  autres  six  en  la  forme  et  maniere 
dessusdictes. 

3.  Item.  Est  ordonné  que  les  benefices  des  familiers  des  cardinaux,  qui  sont  leurs 
continuels  commensaux  durant  leur  familiarité,  seront  reservez,  laquelle  reservation 
expirera  six  ans  apres  le  trespas  desdiets  cardinaux. 

4.  Item.  Que  les  benefices  de  ceux  qui  seront  promeus  aux  dignitez  consisto- 
riales,  s'ils  sont  promeus  aux  mois  de  notre  Saint-Pere,  il  les  conferera;  et  6  s'ils  sont 
promeus  aux  mois  des  ordinaires,  les  ordinaires  en  disposeront,  sinon  qu'ils  fussent 
reservez  en  la  forme  que  dict  est. 

5.  Item.  Les  benefices  des  protonotaires  seront  reservez,  de  ceux  tant  seulement 
qui  publiquement  et  continuellement  porteront  l'habit  de  protonotaire." 

6.  Item.  Est  ordonné  que  toutes"  les  causes  benefìciales  seront  en  premiere  ins- 
tance  commeneées  en  France  ou  Dauphiné  et  autres  terres  estans  en  l'obeissance 
du  Roy,  devant  juges  competens,  jusques  à  sentence  definitive  inclusivement,  de 
laquelle  ne  sera  receue  appellacion,  sinon  qu'elle  fust  irreparable  en  diffinitive;  les 
autres  instances  seront  traictées  et  terminées  en  cour  de  Rome. 

7.  Item.  Et  au  regard  des  causes  benefìciales  pendantes  en  cour  de  Rome  entre 
les  familiers  des  cardinaux  demeurans  en  cour  de  Rome,  ou  absens  pour  cause  de 
legation  ou  recreation,  ou  officiers  de  cour  de  Rome,  ou  courtisans  qui  auront  suivi 
la  cour  par  six  mois,  et  autres  leurs  competiteurs,  ayans  titres  des  ordinaires,  seront 
déterminées  en  cour  de  Rome;  toutes  les  autres9  causes  semblablement '•'  benefi- 
ficiales  "'  seront  commises  au  royaume,  et  seront  evoquées  in  staiti  de  cour  de  Rome. 

8.  Item.  Et  pour  ce  que  en  plusieurs  desdictes  causes  benefìciales  qui  sont  pro- 
duites  "  de  present,  pendant  procez  au  12  possessoire  au  royaume,  Dauphiné  et  autres 


'  od.   l 'atte.  :  •  seront  -. 

Vatic:     notredit   . 
■  Cnrt.  Vatn  .:     aux  ani 
'■  Cod.  i  a/i'i        ..  autres  •. 

Vatic:  •  la  court  de  parlemenl  -. 

i  im.     s'ils  sont  -  et    . 

T  Cod.  Valii .:  «  d  ìi  hi.  s  .. 

Vatic.:     ordonné  touebant  ionica    . 

Vatic.  om. 

\'<itic.  .idd.:     semblables    . 
11  Cod.  Vaili .:     pendans   . 
Cod.  ì'.itii.:     i  ii    . 


a.  1472  Abolizione  della  prammatica  sanzione  221 


seigneuries  du  Roy,  devant  plusieurs  juges.  et  en  cour  de  Rome  au  '  petitoire,  est 
ordonné  que  les  procez  du  petitoire  pendant  de  present  en  cour  de  Rome,  avec 
toutes  les  censures,  seront  mis  en  suspcns  jusques  à  deux  ans,  dedans  Lesquels  sera 
procede  esdictes  cours  du  royaume  audict  '  possessore,  et,  rìnies  ou  passées-  les- 
dictes  deux  années,  sera  permis  aux  parties  proceder  sur  le  petitoire  devant  le  juge 
apostolique,  qui  procederà  et  finirà  la  cause  du  petitoire  dedans  autres  deux  années, 
lesquelles  finies,  le  procez  sera  du  tout  esteint;  et  le  juge  apostolique  qui  par 
malice  aura  differé  le  procez,  sera  exeommunié  et  prive  de  ses  benefices,  et  ne 
pourra  obtenir  absolution,  sinon  a  l'article  de  la  mort,  ou  par  nostredict  Saint- 
Pere. 

9.  Item.  Est  ordonné  que  touchant  les  vacances  des  benefices  sera  gardée  la 
taxe  du  Pape  Jean  XXII,  et  les  excès  seront  corrigez.  Et  pour  ce  que-,  a  causes 
des  guerres  et  tribulations  du  royaume,  plusieurs  esglises  sont  grevées  ès  taxes 
reformées  au  concile  de  Constance  et  reduites  a  la  moitié,  est  ordonné  que  icelles 
vacances  et  les  menus  services  seront  payés  selon  la  vraye  valeur  des  fruits  d'une 
année,  c'est  à  scavoir  la  moictié  tant  seulement. 

10.  Item.  Et  aussi  nous ::  ait  octroyé  nostre  Saint-Pere,  par  un  bref  sub  ninnilo 
piscatori*,  qu'il  ne  pourvoyra  aucunes  personnes  des  dignitez  consistoriales  de  nos- 
tredict  royaume,  Dauphiné  et  autres  nos  terres  et  seigneuries,  sans  avoir  sur  ce 
prealablement  nos  lectres,  pour  y  pourvoir  de  personnes  a  nous  seures,  téables  et 
agréables. 

Scavoir  faisons  que  nous,  voulans  obvier  aux  difierends  '  qui  pourroient  survenir 
à  causes  des  choses  dessusdictes,  desirans  aussi  de  tout  nostre  pouvoir  liberalement 
complaire  a  nostredict  Saint-Pere,  et  estre  envers  luv  en  l'amour  et  alìection,  r' 
cornine  son  vray  et  devost  tìls  et  du  Saint  Siege  apostolique,  pour  les  causes  dessus 
touchées,  avons  accordé  et  accordons,  ratifié  et  ratifions  par  ces  presentes,  tous  les 
chapitres  et  articles  cy-dessus  incorporez  et  contenus,  et  avons  [voulu  et  ordonné, 
voulons  et  ordonnons  lesdits  concordats  chappitres  et  articles  estre  observez  et 
gardez  par  touttes  les  esglises  de  notre  Royaume,  pays  de  Dauphiné  et  autres  nos 
terres  et  seigneuries,  et  pour  ce  faire  auons] ''  mandé  et  commandé  par  nos  lectres 
patentes  à  nos  cours  de  parlement  de  Paris,  Thoulouse,  Bordeaux  et  Dauphiné,  et  à 
tous  nos  autres  justiciers,  oitìciers  et  subgects  de  nosdiets  royaume  et  Dauphiné,  ' 
quelesdicts8  concordats  et  chapitres  ils  gardent  et  observent,  et  fassent  inviolable- 
ment  garder  et  observer  de  poinct,  selon  leur  forme  et  teneur,  nonobstant  toutes 
lesdictess  ordonnances  et  pragmatique  sanction  et  autres  lectres  à  ce  contraires, 
car  tei  est  nostre  plaisir.  En  tesmoin  de  ce,  nous  avons  faict  mectre  nostre  scel  a 
cesdictes  presentes. 


1  Cod.  Vini,.:     en    . 

•n,.:     et  icelluj  fin)  011  passi: 

■  Cod.  Vatic.  om. 

4  Cod.  Vatic:     dìfferances    . 

■  dui.  Vutu.:     faveur   . 

6  Onl, uni.  uni.  quanto  è  fra  [   |. 

:  Cod.  Valic.  uni.     ei  a  tona  -  Danphiné 

■  '  od.  Villi,  .:  ■  les    . 


222  Face  fra  Innocenzo  Vili  e  Ferdinando  di  Napoli  a.  1492 

Donne  à  Amboise,  le  dernier  jour  d'Octobre,  l'an  de  grace  mil  CCCC  soixante 
et  dou7.e. l  [et  de  nostre  Resgne  le  douziesme]. 2 

Ainsi  signé:  Par  le  Roy,  Monseigneur  le  Due  de  Bourbon,  les  sires  de  Craon, 

du  Lude,  de  Montagu,  Patrix,  Folcart  Seneschal  de  Xaintonge,  M.e  Bernard  Loret 

et  autres  presens. 

L.  Toustain. 3 

Da  Ordonnances  ecc.,  loc.  cit.  548-5.54,  collazionata  la  copia  in  Cod.  Reg.  lat.  1323, 
t.  14lv-143r  (Biblioteca  Vaticana). 


XXXII. 
PACE  FRA  INNOCENZO  Vili  E  FERDINANDO  DI  NAPOLI.' 

7  febbraio  1492. 

In  nomine  sancte  et  individue  Trinitatis,  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  Sancti,  Amen. 
Anno  a  Nativitate  domini  nostri  Ihesu  Christi,  Millesimo  quadringentesimo,  nona- 
gesimo  secundo,  indictione  decima,  die  martis  septimo  mensis  februarii,  Pontificatus 
Sanctissimi  in  Christo  patris  et  Domini  Nostri  domini  Innocencii  divina  providentia 
pape  octavi  anno  octavo:  Cum  prefatus  Sanctissimus  Dominus  Noster,  et  Serenis- 
simus  dominus  d.  Ferdinandus  Dei  gratia  Sicilie  et  Hierusalem  Rex  illustrissimus, 
optarent  animorum  suorum  quieti  consulere,  et  non  nullis  differenciis  ac  contendo- 
nibus  et  obiectionibus,  que  inter  eos  annis  superioribus  viguerunt,  etiam  post  pacem 
inter  eos  initam  de  anno  domini  Millesimo  quadringentesimo  octuagesimo  sexto, 
lìnem  imponere,  causasque  omnes  et  occasiones  illarum  penitus  amputare,  Sua  Bea- 
titudo  ex  una,  et  magnificus  d.  Ioannes  Pontanus  secretarius  ac  consiliarius  et  prò- 
curator  specialis  ipsius  domini  Regis,  nomine  dicti  domini  Regis  existens  apud  pre- 
fatum  Sanctissimum  D.  Nostrum  partibus  ex  altera,  habens  speciale  mandatum  et 
plenariam  auctoritatem,  potestatem,  et  facultatem,  prout  piane  constat  licteris  paten- 
tibus  ipsius  domini  Regis,  cum  sigillo  sue  Maiestatis  consueto  appenso,  a  nobis  visis 
et  lectis,  et  in  fine  presentis  capitulationis  registratisi  Constituti  in  palacio  aposto- 
lico et  in  cammera  tercia  residentie  prefati  Sanctissimi  D.  N.  post  aulam  inferiorem 
pontificum  nuncupatam,  coram  nobis  notariis  publicis  et  testibus  infrascriptis  pre- 
sentibus  ad  hec  specialiter  vocatis,  habitis,  et  rogatis,  ad  infrascriptas  conventiones, 

1  Coil.  Vii  tri .  on).      et  douze 
-  Ordonn.  om.  quanto  t  fra  |  |. 

imi.  Vatic.  om.     Ainsi  -  Toustain    . 
'  Della  pace  del  1  Ho.  alla  quale  più  volte  si  riferisce  il  presente  documento,  si  danno,  per  quanto  riguarda  le  cose 
i  itiche,  le  varianti  di  qualche  entità  che  presenta  il  testo  in  E.  Carusi,   Dispacci  •■   lettere  ili  Giacomo  Glie- 
rardi  (Studi  e  testi,  21),  Roma  1909,  cvi-cvni  (l'alio  intiero  cm-cxix)  e  L.  Volpicella,  Regis  Ferdinand*  Primi  lustra- 
ctionum  liber  (Socii  tè  Napoli  I    di  Storia  Patria),  Napoli  1916,  201  202  (l'atto  intiero  199-210).  -  Si  noli  la  diversità  nella 
d.aa  i    m  u.  noti  zìi   di  >   cronisti    cfr.  L.  Pastor,  Storia  dei  Papi,  vers.  A.  Mercati, 

111,  Roma  1912,  208. 


a.  1492  Pace  fui  Innocenzo  Ville  Ferdinando  di  Napoli  223 

compositiones,  et  capitula  inter  se,  ut  sequitur,  mutuo  devenerunt,  illisque  subscri- 
ptiones  suas  manibus  propriis  apposuerunt,  vìdelìcet:  Capitula  reintegrationis,  ac 
conventionis  inite,  faete  et  concordate  inter  Sanctissimum  in  Chrìsto  patrem  et  Domi- 
num  Nostrum  dominum  Innocencium,  divina  providencia  papam  octavum  ac  Sere- 
nissimum  dominum  dominum  Ferdinandum  de  Aragonia  Dei  grada  Sicilie  Hieru- 
salem  etc.  Regem  illustrissimum.  Inprimis  cum  invocatione  ac  fausto  omnipotentis 
Dei  nomine,  et  directione,  ac  protectione  beatorum  apostolorum  Petri  et  Pauli,  rìt 
animorum  mutuo,  et  invicem  inter  se  sincera  reintegratici  extincta  prorsus  omni 
simuliate,  suspitione,  et  odio,  ac  preteritarum  iniuriarum,  contentionum  et  offen- 
sarum  memoria:  ita  quod  Sanctissimus  D.  Noster  de  cetero  amplectatur  Serenis- 
simum  dominum  Regem  Ferdinandum,  cum  paterna  cantate,  et  gracia  pontifìcia, 
sinceraque  beni  valentie  affectione:  et  ipse  dominus  Rex  prosequatur  Sanctitatem 
Domini  Nostri,  et  Sedem  Apostolicam,  cum  ea  qua  decet  filiali  observantia,  pietate, 
reverentia,  et  officiositate,  ac  plenis  satisfactione  et  implemento  omnium  obligationum 
suarum  erga  illam  et  sedem  prefatam,  matrem  suam,  iuxta  investituram  regni,  salvis 
infrascriptis,  in  quibus  idem  Sanctissimus  D.  Noster  prefato  Domino  Regi  omnes 
promissiones  Sanctitatis  sue  servabit  exintegro.  -  Circa  libertatem,  iurisdictionem, 
atque  inmunitatem  ecclesiasticam  et  spectantia  ad  spiritualitatem,  beneficiorumque 
ecclesiasticorum  collationem,  Serenissimus  d.  Rex  Ferdinandus,  et  prò  eius  nomine 
ac  parte  dominus  Ioannes  Pontanus  eius  secretarius  procurator,  et  ad  omnia  hec 
mandatarius  et  nuncius  specialis,  sicuti  ex  mandato  et  privilegio  exinde  confecto 
aperte  cernitur  et  constat,  cuius  privilegii  tenor  in  fine  describitur,  contentatur 
atque  promittit,  et  obligat  se  acceptaturum  collaciones  et  provisiones  quascumque, 
et  ex  nunc  acceptat,  de  omnibus  ecclesiis,  monasteriis,  et  beneficiis  ecclesiasticis  qui- 
buscumque  a  Sancissimo  Domino  Nostro  et  Sede  Apostolica  faciendas,  et  illas  exe- 
quutioni  demandari  permittet,  illisque  nullo  modo  contradicet  seu  adversabitur,  remi- 
ctens  etiam  sese  in  eisdem,  nec  non  et  circa  ea  que  ad  libertatem,  iurisdictionem,  et 
inmunitatem  ecclesiasticam,  ac  spiritualitatem  spectant,  earumque  observationem  ac 
manutentionem,  ad  tenorem  et  formam  capituli  super  huiusmodi  rebus  in  investitura 
regni  contenti  et  specificati,  cuius  capituli  ex  ipsa  investitura  sumpti,  tenor  infra- 
scriptus  est  videlicet:  Omnes1  insuper  ecclesie  tam  cathedrales,  quam  alie  regulares, 
et  seculares,  nec  non  omnes  prelati  et  clerici  ac  universe  persone  ecclesiastice,  secu- 
lares  et  religiose,  et  quecumque  religionis  loca  in  regno  et  terra  predictis  consistentia, 
cum  omnibus  bonis  suis,  in  electionibus,  postulationibus,  nominationibus,  provisio- 
nibus,  quas  salvis  reservationibus  apostolicis  fieri  contigerit,  et  omnibus  aliis  piena 
libertate  gaudebunt.  Nec  ante  electionem,  sive  in  electione,  vel  post,  Regis  assensus 
aut  consilium  aliquatenus  requiretur.  Quam  utique  libertatem  tu  et  tui  in  dicto  regno 
heredes,  semper  manutenebitis  et  conservabitis,  ac  manuteneri  et  conservari  facietis 
ab  omnibus  subditis  vestris,  dicteque  ecclesie,  et  persone  utantur-  libere  bonis  et 
iuribus  suis  omnibus,  salvo  tibi  et  tuis  in  huiusmodi  regno  heredibus  iure  patro- 
natus  in  ecclesiis  tantum  quantum  in  hac  parte  patronis  ecclesiarum  canonica  insti- 
tuta  concedunt,  ubi  antiqui  reges  Sicilie  huiusmodi  ius  patronatus  in  ipsis  ecclesiis 


Qui  cominciano  gli  articoli  di  contenuto  e.clu-.iaitico  nella  pace  del  1486. 
1  Carusi  e  Volpicella     ■  utentur  >. 


224  Pace  fra  Innocenzo  Vili  e  Ferdinando  di  Napoli  a.  1492 


habuerunt.  Omnes  etiam  cause  ad  forum  ecclesiasticum  in  regno  et  terra  predictis 
pertinentes  libere1  absque  ullo  impedimento  agitabuntur,  tractabuntur  et  ventilabun- 
tur  coram  ordinariis,  et  aliis  ecclesiasticis  iudicibus,  et  terminabuntur  per  eos,  et  si  ad 
Sedem  Apostolicam  super  huiusmodi  causis  appellali  eontigerit,  tam  appellantesquam 
appellati  ad  eandem  venire  Sedem  prò  appellationum  prosecutionibus  libere  et  absque 
inhibitione  aliqua  permittentur.  Sacramenta  vero  fidelitatis  prestabuntur  secundum 
antiquam  et  rationabilem  consuetudinem,  prout  canonica  instituta  permictunt,  ab  illis - 
ecclesiarum  prelatis,  quorum  predecessores  antiqui,  illa  Sicilie  regibus  prestiterunt, 
ab  illis  autem  prelatis  et  ecclesiis,  qui  regalia  sive  temporalia  bona  tenent,  si  qui 
tamen  sunt,  qui  huiusmodi  bona  teneant  a  domino  regni,  et  aliis  dominis  tempo- 
ralibus,  et  quiratione3  huiusmodi  bonorum  ab  antiquo  consueverunt  regibus  et  ipsis 
dominis  temporalibus  servitia  exhibere  huiusmodi,  honesta4  et  antiqua  servitia, 
secundum  rationabilem  et  antiquam  consuetudinem,  et  sicut  instituta  paciuntur  cano- 
nica impendentur,  salva  tamen  Romani  Pontifìcis  et  Apostolice  Sedis  auctoritate  et 
iurisdictione  plenaria,  ac  libera  potestate  circa  ecclesiasticas  et  alias  regulares  et 
seculares  personas,  et  loca  ecclesiastica  predicta,  tam  in  faciendis  provisionibus  et 
electionibus  conhrmandis,  quam  quibuscumque  aliis  concessionibus  et  gratiis,  ac  super 
eis  conficiendis  litteris  apostolicis,  quas  cessante  omni  impedimento  per  vos  seu  offi- 
ciales  et  subditos  vestros  prestando  permittetis  libere  et  absolute  executioni  debite 
demandari.  Quinimmo  prestantes  impedimentum  aut  renitentes  et  inobedientes,  com- 
primetis,  punietis,  et  ad  obedientiam  et  reverentiam  litteris  apostolicis  exhibendam 
compelletis,  et  constringetis,  et  requisiti,  manu  militari,  prout  ipsarum  litterarum 
apostolicarum  executori  iridici  seu  nuncio  videbitur,  assistetis,  remediis  opportunis. 
Revocabitis  etiam  tu  et  dicti  tui  in  ipso  regno  heredes,  omnes  constitutiones,  et  leges 
per  dictum  Fredericum  Regem  Sicilie,  sive  per  Corradum  ipsius  Frederici  filium, 
aut  Manlredum  quoque :'  principem  Tarentinum,  seu  per  dictam  quoque5  Ioannam 
reginam,  vel  alios  reges,  aut  reginas  regni,  et  terre  prefatorum,  seu  alios  quoscumque 
editas  contra  ecclesiasticam  libertatem,  nec  statuta  edetis,  aut  consuetudinem e  intro- 
ducetis,  seu  etiam  promulgabitis,  per  que  iuri  et  libertati  ecclesiastice  in  aliquo  dero- 
getur.  Promittetis  etiam  quod  nullus  clericus,  vel  persona  ecclesiastica  eorundem 
regni  et  terre  in  civili  vel  criminali  causa  ad  faciendum  fidem  de  titulo  vel  posses- 
sione clericatus  convenietur  coram  iudice  seculari,  nisi  super  pheudis  iudicio  peti- 
torio  conveniatur  civiliter,  sed  omnia  ecclesie,  monasteria,  hospitalia  et  alia  pia,  et 
religiosa  loca,  et  beneficia  ac  persone  ecclesiastice  regni  et  terre  prediclorum  omni- 
mode  erunt  libere,  ac  libera,  et  in  nullo  regi  aut  principi  subiacebunt.  Nullas  insuper 
tallias  seu  collectas  imponetis  ecclesiis,  monasteriis,  locis,  vel  beneficiis  predictis, 
aut  clcricis,7  et  personis  ecclesiasticis  seu  rebus  eorum,  et  in  ecclesiis  in  dictis  regno 
et  terra  vacantibus  tu  vel  predicti  tui  in  regno  heredes  nulla  habebitis  regalia,  nul- 


1  Carusi  i   Voi  ri-  ima  add.     et  ». 

2  Carusi  e  Volpicella :     permittunt.  Ab  illis   ,  ma  ora.  poi  •ecclesiarum     prestiterunt,  .-il'  illis  autem 
■'  Carusi  :  .  rationi  a 

■  ■    Volpiceli  i:  •  exhibere,  huiusmodi  honesta   . 
l'tii        .  quondam  •. 

isuctudines    . 


a.  1492  /'(nr  fra  Innocenzo  Vili  e  Ferdinando  dì  Napoli  205 


losque  fructus,  redditus  et  proventus,  nullasque  etiam  obvenciones  ac  nulla  prorsus 
alia  recipietis  ab  eisdem,  custodia  ecclesiarum  earundem  interim  libera  remanente 
penes  personas  ecclesiasticas,  iuxta  canonicas  sanetiones.  '  Item  quoad  provisiones 
per  Sedem  Apostolicam  iam  factas  de  ecclesiis,  monasteriis,  et  beneficiis  quibus- 
cumque  ecclesiasticis  regia  Maiestas  contentatur,  promittit  et  se  obligat,  ac  idem 
d.  Ioannes  Pontanus  nomine  quo  supra  prò  ea,  de  eisdem  quorum  nondum  data  est 
possessio,  se  daturam  et  datum  iri  curaturam  pacifìcam  possessionem  illis  seu  legi- 
timis  eorum  procuratoribus,  quibus  de  eisdem  provisum  est  per  Sedem  Apostolicam, 
et  facturam  curaturamque  ut  respondeatur  integre  de  fructibus  et  obvencionibus  ad 
ecclesias,  mpnasteria  et  beneficia  huiusmodi,  ac  dictos  provisos  spectantibus  et  per- 
tinentibus:  idemque  quoad  integrarci  fructuum  et  obvencionum  huiusmodi  respon- 
sionem  et  perceptionem  servabitur  cum  prelatis  et  aliis  beneficiatis  regni,  qui  alias 
possessiones  habuerunt,  etiam  si  absentes,  ex  quavis  causa  essent  vel  fuerint,  sup- 
portatis  debitis  et  consuetis  oneribus  per  et  circa  eorum  vicarios  et  substitutos  ac 
officiales  necessarios  ab  eisdem  deputandos,  et  alia  ad  divinum  cultum  pertinencia 
prò  ut  iuris  est.  Item  licet  sit  permissum  Sanctissimo  D.  Nostro  et  Sedi  Apostolice 
sitque  in  eius  libero  arbitrio,  ac  voluntate  posita,  penis,  supliciis  et  aliis  castigatio- 
oibus  libera  facultas  puniendi,  mulctandi,  ac  coercendi  subditos  sancte  Romane  eccle- 
sie, ac  suos,  quos  coercendoset  puniendos  diiudicaverit  absque  intromissione  et  impe- 
dimento secularium  dominorum,  prò  stabiliore  tamen  ipsarum  partium  unione,  et 
mutuarum  voluntatum  consensu  maiore,  idem  Serenissimus  dominus  Rex  Ferdi- 
nandus  declarat,  offert,  ac  promittit,  et  prò  eo  dictus  dominus  Ioannes  Pontanus 
nomine  quo  supra,  se  nullatenus  directe  vel  indirecte,  mediate  vel  inmediate  impe- 
diturum,  aut  aliquatenus  quovis  colore  obstiturum  eidem  Sanctissimo  D.  N.  quan- 
documque  de  cetero,  quovis  futuro  tempore  contingeret,  eius  Sanctitatem  procedere 
ad  punitionem,  suplicium,  seu  coercionem  quorumcumque  subditorum  sancte  Romane 
ecclesie,  ac  suorum  tam  ratione  et  causa  aliorum  quorumcumque  criminum  et  exces- 
suum  de  cetero  committendorum  quam  etiam  rebellionis,  quin  immo  idem  dominus 
Rex  eidem  Sanctissimo  Domino  Nostro  in  hoc  favebit  atque  assistet,  et  presidia  sua 
conferet,  prout  et  quemadmodum  obligatus  est,  et  iuxta  obligationum  ipsarum  vim, 
continentiam  et  tenorem.  Item  quia  annis  superioribus  res  beneventane  habuerunt 
diversos  motus,  turbationes  et  fluctuationes,  ut  Sanctissimus  D.  Noster  de  dieta 
ci  vitate  ac  voluntate  domini  Regis  in  animo  suo  magis  conquiescere  possit,  pro- 
mittit prefatus  dominus  Rex  Ferdinandus  et  prò  eo  dictus  dominus  Ioannes  Pon- 
tanus nomine  quo  supra,  quod  circa  civitatem  beneventanam,  et  cives  ac  incolas 
illius,  omnesque  et  singulas  occurrentias,  et  pertinentias,  ac  quecumque  interesse 
civitatis,  civium  et  incolarum  predictorum,  servabit  in  omnibus  et  per  omnia  quantum 
tenetur  et  obligatur  ex  forma  investiture  sue,  ncque  in  illis  se  aliter  intromictet. 
Item  quia  regia  Maiestas  predicta  optinuit  a  felicis  recordationis  domino  Sixto 
quarto  remissionem  annui  census  octomilium  unciarum  auri  prò  regno  predicto,  ut 
in  investitura  debiti,  vita  ipsius  Serenissimi  domini  Regis  Ferdinandi  durante,  ex 
certis  causis,  ac  cum  non  nullis  condicionibus  et  obligationibus,  prout  in  bulla  pre- 
fati domini  Sixti  ad  quam  relatio  habeatur,  de  eadem  remissione  facta  hec  et  alia 

1  Qui  finisce  la  parte  di  contenuto  ecclesiaslico'della  pace  del  148b. 


226  Pace  fra  Innocenzo  Vili  e  Ferdinando  di  Napoli  a.  1492 


latius  atquo  exprcssius  continenti!!-,  ac  deinde  inter  prefatos  Sanctissimum  D.  Nostrum 
Innocencium  papam  octavum,  et  Serenissimum  d.  Regem  Ferdinandum  secute  sunt 
lites,  altercationes,  differentie,  et  bella  annorum  superiorum,  prout  palam  notum  est, 
et  successive  novi  contractus  et  conventiones  in  pace  facta  in  anno  Millesimo  qua- 
dringentesimo  octuagesimo  sexto,  rursusque  nove  contradictiones  et  difndentie,  ac 
diversi  actus  et  motus,  ex  quibus  de  diete  concessionis  domini  Sixti  cessatione 
opponi  seu  contradici  contigit,  quibus  quidem  altercationibus,  ac  diflerentiis,  pre- 
missisque  omnibus  Deo  volente  finis  impositus  est,  cum  optima  voluntate  et  animo- 
rum  dispositione  partis  utriusque,  idem  Sanctissimus  D.  Noster  Innocentius  papa 
octavus  ex  clementia  et  benignitate  sua  prò  bono  ac  perpetuitate  pacis  et  concordie 
ac  zelo  paterne  caritatis,  qua  ipsum  dominum  Regem  prosequitur  et  prosequi  intendit, 
abolendo,  cassando,  irritando  et  nullificando  penitus  et  omnino,  ac  abolitos,  cassos, 
irritos,  et  nullos  decernendo,  ac  reddendo  generaliter  et  specialiter,  sicuti  prò  cassis, 
irritis  ac  nullis  presenti  cum  capitulo  declarat  et  decernit,  tam  in  genere  quam  in 
specie  omnes  et  quoscumque  processus,  scripturas,  bullas  et  quoscumque  actus,  cum 
omnibus  et  singulis  in  eisdem  contentis  et  expressis,  sub  quavis  verborum  expres- 
sione et  contextu  publice  seu  privatim,  palam  vel  occulte,  qualitercumque  et  quo- 
modocumque,  factos,  scriptos,  et  in  quameumque  formam  redactos,  seu  facta s,  scriptas 
et  celebratas,  promulgatas,  seu  non  promulgatas,  clausas  vel  apertas,  et  tam  in 
consistono  et  consessu  reverendissimorum  dominorum  Cardinalium,  et  aliorum  quo- 
rumeumque  presentium,  quam  in  conspectu  sue  Sanctitatis,  seu  in  cammera  aposto- 
lica, aut  in  palacio  apostolico,  vel  alibi  ubicumque,  tam  Rome  quam  ubivis  locorum  ac 
terrarum,  et  tam  ab  ipso  Sanctissimo  D.  Nostro,  quam  ab  eius  quibuscumque  mini- 
stris,  et  officialibus  deputatis,  seu  mandatariis,  usque  in  presentem  diem  contra  ipsum 
Serenissimum  dominum  Regem  Ferdinandum,  eiusque  filios,  heredes  et  successores, 
ipsum  dominum  Regem  eiusque  filios,  heredes  et  successores,  quatenus  opus  sit,  ad 
uberiorem  cautelam,  que  prodesse  semper  consuevit,  et  obesse  nunquam,  restituendo, 
reintegrando  et  reponendo  in  ilio  pieno  et  pienissimo  statu,  iure,  potestate,  gradu, 
et  conditione,  in  quibus  erat,  et  erant,  ac  esse  poterant,  et  debebant  ante  ipsas  lites, 
controversias,  bella,  et  differentias  exortas,  et  a  censuris  et  penis  quibuscumque 
abluendo,  ac  penitus  absolvendo,  quocienscumque,  quomodocumque  et  qualiter- 
cumque hactenus  aut  incursis,  aut  quas  incurrisse  videri  seu  pretendi  possent,  et 
ablutos  ac  penitus  absolutos  presenti  cum  capitulo  decernendo,  non  aliter  quam  si 
dieta  bella,  lites,  controversie,  differentie,  ac  premissa  alia  nunquam  inter  ipsas  partes 
intervenissent,  et  ipsi  processus,  censure,  scripture,  bulle,  et  actus  facti,  aditati,  scripti, 
facte,  actitate  et  scripte  nunquam  fuissent,  et  diete  censure,  ac  pene  nunquam  incurse, 
tam  bis  quam  aliis  quibuscumque  nullatenus  obstantibus,  restituit,  ac  reponit  ipsum 
dominum  Regem  Ferdinandum  in  eadem  remissione  census  iamdicti,  et  gratiis  qui- 
buscumque in  eadem  bulla  domini  Sixti  concessis,  in  quibus  ipse  d.  Rex  fiiit  et  erat 
ante  exortas  lites,  bella,  et  differentias  premissas  cum  continuatione  remissionis  census 
ipsius,  et  graciarum  in  eadem  bulla  concessarum  et  contentarum,  prò  toto  tempore  vite 
ipsius  domini  Regis,  cum  illis  videlicet  expressionibus,  adiectionibus,  conditionibus, 
omnibusque  aliis  et  singulis  in  ipsa  bulla  Sixti  positis,  expressis,  adiectis,  atque  con- 
tentis. Pro  cuius  bulle  et  in  ea  contentorum  et  promissorum  omnium  et  singulorum, 
ipsum  dominum  Regem  concernentium,  et  per  eum  acceptatorum,  et  obligatorum  sub 


1492  Pace  fra  Innocenzo  Ville  Ferdinando  di  Napoli  227 


fide  regia  observatione,  proque  ipsis  ex  integro  adimplendis,  atque  prestandis,  et  prò 
servando  ac  Empiendo  officio  fidei  et  promissionis  sue  erga  Sanctissimum  D.  Nostrum 
et  sanctam  Romanam  ecclesiam,  idem  Serenissimus  dominus  Rex  Ferdinandus,  ac 
idem  dominus  Ioannes  Pontanus  procuratorio  nomine  quo  supra,  recognoscens  bona 
fide  iniuncta  et  imposita  sibi  per  dictam  bullam,  et  obligationes  suas,  ex  ea  contractas, 
denuo  omnes  illas  et  singulas,  cum  omnibus  et  singulis  condicionibus  adiectis,  ratifi- 
cando et  emologando,  easque  in  se  reassumendo,  ac  se  illis  subiiciendo,  perinde  ac  si 
in  illarum  prestatione  et  exhibitione  ex  tempore  concessionis  et  obligationum  predi- 
(.tarum  usque  in  presentem  diem  in  illis  continuasset,  et  nulla  in  eis  cessatio  atque 
intermissio  facta  fuisset,  annuam  missionem  unius  palafredi  albi  prò  recognitione 
dominii,  nec  non  duas  triremes  armatas  propriis  sumptibus,  et  expensis  ipsius  domini 
Regis  tenere  in  locis  et  ex  causis  in  bulla  expressis,  subsidiorumque  et  defensionis 
sancte  Romane  ecclesie  debitorum  et  promissorum,  obligationem  et  observantiam 
ac  omnia  alia  et  singula  prout  et  quemadmodum  in  eadem  bulla  sigillatim  et 
expresse  continetur,  ac  iure  iurando  cautum,  promissum  et  obligatum  extitit,  sub 
iisdem  censuris,  sentenciis,  et  penis  in  casu  contraventionis  incurrendis  in  ipsa  bulla 
domini  Sixti,  et  in  ratificatione  domini  Regis  positis  et  contentis,  de  novo  expresse 
ac  fide  regia  et  iure  iurando  affirmat,  promittit,  et  sese  solemniter  obligat,  promis- 
sionum  et  obligationum,  condicionumque,  sentenciarum,  penarum,  et  censurarum 
liuiusmodi  plenam  et  plenissimam  noticiam  habens,  remanentibus  nihilominus  et  in 
suo  vigore  ac  robore  persistentibus  promissione  et  obligatione  trecentorum  equitum 
seu  armorum  hominum  vulgariter  nuncupatorum  et  aliis  omnibus  particularibus 
condicionibus  contractuum  et  investiture  regni  eidem  domino  Regi  per  felicis  memorie 
Pium  secundum  concesse,  illis  tantum  exceptis  que  in  bulla  predicta  d.  Sixti  conti- 
nentur  et  declarantur:  Ad  quorum  omnium  contractuum,  conventionum  et  obligatio- 
num, ut  prefertur,  ac  bullarum  supradictarum  respective  observantiam  et  imple- 
mentum,  idem  Serenissimus  d.  Rex  ac  dominus  Ioannes  Pontanus  nomine  quo  supra 
se  expresse  et  solemniter  obligat,  in  quibus  seu  aliquo  ex  contentis  in  presenti  capi- 
tulo,  si  defecerit,  aut  contravenerit,  omnia  et  singula  habeantur  prò  infectis  et  prò 
non  abolitis  et  censeantur  esse  ac  sint  prorsus  et  omnino  sine  aliqua  diminutione 
aut  alteratione,  in  eisdem  statu  et  terminis  in  quibus  erant  ante  presentem  stipula- 
tionem,  quecumque  in  ipso  capitulo  concessa  fuerant,  perinde  ac  si  nulla  absolutio 
aut  grada  de  predictis  facta  fuisset.  Item  prefatus  Serenissimus  d.  Rex  Ferdinandus 
et  prò  eo  dictus  d.  Ioannes  Pontanus  nomine  quo  supra,  cupiens  ubique  erga  ipsam 
sanctam  Romanam  ecclesiam  et  Sanctissimum  D.  Nostrum  reverentiam  suam  exi- 
bere  atque  honorifice  prosequi,  quo  etiam  unio  ipsa  ut  inter  optimum  patrem  et 
obsequentissimum  filium  decet,  maior  et  strictior  appareat,  offert  de  sua  bona  et 
liberali  voluntate,  atque  contentatur  quod  in  ipsis  duabus  triremibus  tenendis  ut 
supra  vexilla  et  insignia  Sanctitatis  sue  simul  cum  vexillis  et  insignibus  regiis  defe- 
rantur,  et  appareant,  quin  etiam  idem  Serenissimus  dominus  Rex  contentatur  et 
libentissime  offert,  quod  Sanctissimo  Domino  Nostro  liceat  tociens  quociens  voluerit 
in  ipsis  triremibus  mittere,  et  tenere  unum  hominem  nuncium  suum  prò  toto  ilio 
tempore  quo  voluerit,  in  illis  commorantem  prò  maiori  satisfactione  mentis  ipsius 
Sanctissimi  D.  Nostri,  ac  propter  casus  dubios,  qui  possent  succedere,  subditorum 
vel  non  subditorum,  amicorum  vel  non  amicorum   ipsius   Sanctissimi  D.  Nostri,  ne 


228  Pace  fra  Innocenzo  Vili  e  Ferdinando  di  Napoli  a.  1492 


dum  securitas  maris  ac  maritimarum  queritur  error  aliquis  propter  ignorantiam  vel 
difiidentiam  fonasse  committeretur,  ac  ut  presentia  et  testimonio  talis  nuncii  et 
observatoris  false  calupnie  et  imputationes  depredationum  convinci  possint,  propter 
que  tamen  non  intelligatur  derogatum  aut  inmutatum  aliquid  de  tenore  bulle  pre- 
dicte  domini  Sixti,  aut  additum  vel  denovo  acquisitum  seu  inminutum,  atque  detra- 
ctum  in  rebus  alterius  partis,  sed  hec  ipsa  intelligantur  oblata,  consensa,  facta,  et 
prestita  prò  maiore  studio,  reverenda,  et  honorificatione  ipsius  domini  Regis  erga 
Sanctissimum  D.  Nostrum  ac  prò  erroribus  et  dubietatibus  quibuscumque  ut  pre- 
fertur  evitandis.  Item  quia  prefatus  Sanctissimus  D.  Noster  Innocencius  papa  octavus 
hactenus  per  literas,  oratores,  et  nuncios,  ac  diversa  media,  et  interventiones  etiam 
maximorum  principum  et  potentatuum  maximam  fecit  instantiam,  quod  alibi  quam 
Neapoli,  aut  per  officiales  regios  examinaretur  materia  seu  causa  captivitatis  baro- 
num  ipsius  Regni,  loco  tamen  non  suspecto,  et  a  personis  fidedignis,  in  quibus  merito 
esset  spectanda  rectitudo  iudicii,  contentatur  regia  Maiestas,  que  in  hac  causa  asserit 
et  affirmat  se  prò  iustificatione  gestorum  suorum  apud  principes  et  potentatus  chri- 
stianos  eorumque  oratores  Rome  ac  Neapoli  conversantes  ex  parte  etiam  sua  insti- 
tisse,  quod,  licet  asserat  et  pretendat  esse  a  se  contra  barones  legitime  et  secundum 
regni  ritum  constitutiones  et  capitula,  iurisque  dispositionem  processimi,  propter 
ipsorum  baronum  machinationes,  excessus,  errores,  et  crimina  ab  eisdem  commissa, 
tentata  et  incursa,  et  contra  eos  propterea  a  Sua  Maiestate  iudicari  potuisse,  nihilo- 
minus  attento  quod  idem  Sanctissimus  D.  Noster  asserit,  ipsos  barones  precedente 
remissione  et  abolitione  facta  in  capitulis  pacis  anni  Millesimi  quadringentesimi 
octuagesimi  sexti,  se  suadente,  ac  sub  eius  fide,  et  assecuratione  posuisse  se  in  mani- 
bus  regis  prò  honorificentia  Sanctitatis  eiusdem  ac  pleniore  mentis  sue  declaratione 
et  satisfactione,  utque  etiam  ipsa  Maiestas  exinde  rem  gratam  et  acceptam  sue  Sancti- 
tati  faciat,  dieta  materia  seu  causa,  in  quocumque  statu  fuerit  vel  sit,  prò  informa- 
tione  et  examinatione  desuper  facienda  ubi  et  quando  Sue  Beatitudini  videbitur,  sit 
in  pectore  et  sapientia  ipsius  Sanctissimi  D.  Nostri  Innocencii,  cuius  declarationi  et 
sentencie  stabit  et  acquiescet,  illamque  exequetur  regia  Maiestas  prò  ipsius  Sanctis- 
simi D.  Nostri,  ac  Sedis  Apostolice  honore  et  reverenda,  quia  de  sue  Beatitudinis 
sapientia,  consciencia  et  integritate  confidit,  ut  toti  mundo  pateat,  quod  Sua  Maiestas 
habet  et  habere  intendit  confidentiam  in  sua  Sanctitate  a  qua  sperat,  sua  in  hoc 
gesta  non  posse  iuste  damnari,  cognitis  culpis  et  demeritis  dictorum  baronum  etiam 
post  dictam  pacem.  Item  cum  predictus  dominus  Ioannes  Pontanus  prefati  Serenis- 
simi domini  Regis  Ferdinandi  ac  illustrissimi  d.  Alphonsi  Ducis  Calabrie  regii  pri- 
mogeniti nominibus,  Sanctissimo  D.  Nostro  supplicaverit,  ut  ex  benignitate  et  cle- 
mentia  sue  Sanctitatis  ad  maiorem  demostrationem  et  evidentiam  sue  paterne  caritatis 
erga  prefatum  dominum  Ducem,  utque  ex  hoc  magis  innotescat  apud  omnes  ac 
validior  habeatur  sincera  unio  presentis  reintegrationis  et  pacis,  dignarctur  prefa- 
tum dominum  Ducem  ex  nunc  de  dicto  regno  Sicilie  et  terra  citra  Farum  post 
felìces  ipsius  patris  dies,  iuxta  formam  investiture  dicto  patri  suo  per  felicis  recor- 
dationis  dominum  Pium  Papam  secundum  concesse,  investire,  Sua  Beatitudo,  quo 
magis  prefatorum  patris  et  filii  iìdes  ac  devotio  ad  debita  obsequia  prestanda,  ac 
promissoi  um  omnium  obscrvantiam  inviolabiliter  exibendam  ergaSedem  Apostolicam 
accendati!!",  ex  mera  gratia  et  benignitate  pontificia,  invitata  etiam  maximis  meritis 


1492  /'./(.-  fra  Innocenzo  Vili  e  Ferdinando  di  Napoli  229 


in  sanctam  Romanam  ecclesiam  dare  memorie  Alphonsi  regis  avi  sui,  cuius  nomen 
sicuti  sortitus  est,  ita  eadem  devotionis  opera  imitaturus  speratili-,  fidelibusque  obse- 
quiis  dicti  d.  Regis  Ferdinandi,  que  eidem  ecclesie  sincero  affectu  obtulit,  annuit 
et  contentatur,  ac  gratiose  promittit,  eundem  dominum  Alphonsum  ipsius  domini 
Regis  primogenitum  Ducem  Calabrie,  de  regno  Sicilie  et  terra  citra  Farum,  et  quan- 
tum spectat  ad  terram  citra  Farum,  iuxta  et  secundum  illum  statum,  quem  nunc 
tenet  et  possidet  dictus  dominus  Rex  Ferdinandus  in  dieta  terra  citra  Farum,  ex 
nunc  prout  ex  tunc,  post  felices  ipsius  patris  dies  investire,  ac  depresenti  solemnem 
investituram  expedire  prò  se  et  liberis  suis,  sub  eisdem  clausulis,  contractibus,  et 
obligationibus,  sub  quibus  idem  d.  Rex  Ferdinandus  ab  eodem  domino  Pio  inve- 
stitus  fuit,  cum  solemnitatibus  debitis  et  consuetis,  ac  iuxta  tenorem  bulle  diete 
investiture  domini  Pii,  eodem  ipso  domino  Alfonso  Calabrie  Duce  absente  tanquam 
presente,  et  prò  eodem  domino  Alfonso,  dicto  domino  Ioanne  Pontano  procuratorio 
nomine,  de  qua  quidem  procuratione  constat  ex  publico  privilegio  dicti  domini 
Alfonsi  Ducis  desuper  expedito,  coram  et  presentialiter  dictam  gratiam  investiture 
acceptante,  et  prò  tam  benigno  anticipationis  munere  tanque  paterni  beneficii  magni- 
tudine gratias  inmortales  etiam  ipsius  domini  Regis  nomine  ac  prò  parte  agente. 
Qui  quidem  dominus  Alphonsus  Dux,  et  idem  d.  loannes  Pontanus  nomine  ipsius 
Ducis  prò  filiali  gratitudine  et  recognitione  tanti  beneficii  investiture  ipsius  antici- 
pate, offert,  promittit,  ac  se  solemniter  obligat,  dare  et  solvere  eidem  Sanctissimo 
Domino  Nostro  seu  eius  nomine  cui  videbitur  et  placebit,  summam  quinquaginta 
milium  ducatorum  auri  et  in  auro  de  cammera  in  pecunia  numerata  statim  tempore 
assignationis  bulle  investiture  ipsius,  assignande  et  tradende  in  manibus  ipsius  domini 
Alphonsi  Ducis  seu  alterius  ab  eo  ad  ipsam  accipiendam  deputati,  ita  quidem  mutua 
partium  stipulatione  interveniente,  quod  propter  anticipationem  investiture  huiusmodi, 
ac  propter  gratitudinem  et  recognitionem  predictas,  dicteque  pecunie  numerationem 
non  intelligatur,  aut  intelligi  ullo  umquam  possit  tempore  facta  aut  inducta  esse  aliqua 
nova  obligatio,  seu  alteratio  Sanctissimo  D.  Nostro  aut  ipsi  domino  Regi  Ferdinando 
vel  eorumdem  successoribus  tam  in  pontificatu  quam  in  regno,  salvis  semper  omnibus 
in  investitura  contentis.  Idem  quoque  Sanctissimus  D.  Noster  ex  superabundanti  cle- 
mentia  ad  supplicationem  dicti  domini  Ioannis  Pontani  nominibus  quibus  supra  gra- 
tiose annuit  et  contentatur  quod  in  dieta  investitura  adiiciatur,  quod  casu  quo  dictus 
d.  Alfonsus  ante  patrem  decederet,  eadem  investitura  intelligatur  esse  translata, 
transfusa,  et  collata  in  illustrissimum  dominum  Ferdinandum  Capue  Principem  dicti 
Ducis  primogenitum,  heredem  et  successorem,  illique  facta,  qui  teneatur  eo  casu  pre- 
stare iuramentum  debitum  et  consuetum,  et  alia  ad  que  Dux  idem  ex  ipsa  investitura 
tenebatur  et  teneretur.  Item  cum  principibus,  ac  universo  populo  christiano  innotuerit 
singulare  studium,  piumque  Sanctitatis  D.  Nostri  desiderium  atque  propositum  Chri- 
stiane reipublice  defendende,  quantam  etiam  ipse  operam  contulerit  prò  suscipienda 
expeditione  adversus  infideles,  ac  hostes  ehristiani  nominis,  sitque  et  esse  videatur 
eadem  Sanctitas  in  huiusmodi  proposito,  quod  propositum  ab  ipso  Serenissimo  Rege 
Ferdinando  non  solum  meritis  laudibus  extollitur,  verum  etiam  iuvare  illud  presidiis 
et  facultatibus  suis  omni  studio  ab  eo  queritur,  ideirco  idem  Serenissimus  dominus 
Rex  Ferdinandus  offert,  et  de  sua  gratuita  voluntate  pioque  proposito  prò  exalta- 
tione  nominis  ehristiani,  et  honore  Sedis  Apostolice,  ac  Sanctissimi  D.  Nostri,  prò- 


230  Pace  fra  Innocenzo  Vili  e  Ferdinando  di  Napoli  a.  1492 

mittit,  quandocumque  idem  Sanctissimus  D.  Noster  expeditionem  adversus  infideles, 
et  Christi  hostes  decernet,  atque  parabit,  se  cum  facultatibus,  opibus,  pecuniis,  exer- 
citibus,  ac  classibus  suis,  una  cum  aliis  principibus  et  potentatibus  christianis  libé- 
ralissime, ac  libentissime  concursurum,  affuturumque  Sanetitati  sue  etiam  cum  filiis 
suis  collaturumque  presidia,  auxilia  et  facultates,  non  solum  ut  alii  principes  ai 
potentatus  christiani,  verum  etiam  ulterius,  summisque  ac  maximis  viribus  annitetur, 
ut  presidia  sua  tam  terrestria  quam  maritima  Sanctitatis  eiusdem  desiderio  corre- 
spondeant,  ita  quidem  ut  oblationem  hanc  suam  res  et  facta  ipsa  exuperent,  ac  suo 
exemplo,  principes  et  potentatus  alios  excitet  ad  melius  quotidie  de  Sede  Apostolica, 
deque  Christiana  republica  demerendum,  et  quod  nunc  verbis  promittit,  tempore 
diete  expeditionis  eius  prosecutionem  promptius  ac  liberalius  re  ipsa  atque  effectua- 
liter  exibebit.  Item  ut  hec  animorum  reintegratio  et  unio,  odiorum  atque  inimici- 
ciarum  oblivio  ex  omni  parte  cernatur  et  undique  se  ostendat,  prefatus  Sanctissimus 
D.  Noster  Innocentius  papa  octavus  remittit,  ac  piene  relaxat,  atque  condonat  de 
sua  benignitate  et  clementia,  ad  maiorem  cautelam,  que  prodesse  semper  consuevit, 
omnes  et  quascumque  iniurias,  ofi'ensiones,  culpas,  fellonias,  rebelliones,  contumacias, 
excessus,  invasiones,  delieta,  crimina,  dannorum  quorumeumque  illationes,  censura- 
rum,  exeomunicationum,  penarum,  edictorum,  bannorum,  privationumque  statuum 
ac  honorum  quorumeumque  incursiones  usque  in  presentem  diem  plenissimam  indul- 
gentiam  conferendo,  et  eorumdem  abolitionem  faciendo  tam  illustribus  dominis 
Virginio  de  Ursinis  corniti  etc.  ac  generali  armorum  capitaneo  ipsius  Serenissimi 
domini  Regis,  ac  ipsius  Virginii  filiis,  et  Prospero  et  Fabricio  de  Columna,  et  Ioanni 
de  Cera  ipsius  domini  Regis  armorum  conductoribus,  quam  etiam  ipsorum  et  cuius- 
libet  ipsorum  subditis,  familiaribus,  conducteriis,  squadreriis,  armigeris,  tam  pede- 
stribus  quam  equestribus,  et  adherentibus  et  sequacibus  eorumdem  et  aliis  etiam 
quibuscumque  stipendiariis  et  subditis  ipsius  domini  Regis  tam  in  genere  quam 
in  specie  cuiuscumque  gradus  et  condicionis  existant,  eosdem  et  ipsorum  unum- 
quemque  reducendo  ac  restituendo  ad  dignitates,  honores,  et  bona  sua  quecumque, 
ac  in  pristinum  statum  ipsorum  et  cuiuscumque  ipsorum  reponendo,  et  reductos,  ac 
repositos  decernendo,  et  confirmando,  quin  etiam  idem  Sanctissimus  Dominus  Noster 
ex  insita  sibi  benignitate  atque  clementia,  et  ut  precibus  atque  intercessionibus 
ipsius  regie  Maiestatis  benigne  annuat,  dignabitur  habere  atque  habebit  prenomi- 
natos  Virginium,  eius  filios,  Prosperum,  Fabricium,  Ioannem  et  alios  omnes  et  sin- 
gulos  supradictos  tam  in  genere  quam  in  specie  in  precipua  eomendatione  et  tan- 
quam  in  sue  pontifìcie  pietatis  ac  gratie  sinu  receptos  prosequetur  atque  fovebit. 
Item  inter  eosdem  Sanctissimum  D.  Nostrum,  et  Serenissimum  dominum  Regem 
Ferdinandum,  et  prò  eo  dictum  dominum  Ioannem  Pontanum  nomine  quo  supra 
^olemni  stipulatione  interveniente  conventum  et  concordatum  est,  quod  neutri  ipsa- 
rum  partium  liceat  aut  aliquatenus  permissum  sit  de  cetero  a  die  presenti,  ad  sti- 
pendia sua  de  novo  conducere  aliquem  ex  baronibus  subditis  alterius,  neque  de 
cetero  de  illis,  aut  illorum  oppidis,  aut  quibusvis  civitatibus,  terris  et  locis  partis 
alterius  patrocinium  aut  protectionem  sibi  capere,  assumere  seu  habere,  nisi  quan- 
tum de  consensu  et  voluntate  partis  alterius  fuerit,  eiusque  permissio  et  licencia 
accesserit.  Item  cupiens  idem  d.  Rex  in  omnibus  que  existimaret  fore  grata  et 
accepta  prefato  Sanctissimo  D.  Nostro  pape  demonstrare  promptitudinem  et  since- 


a.  1492  Pace  fra  Innocenzo  Vili  e  Ferdinando  di  Napoli  231 

ritatem  animi  sui,  non  solum  erga  suam  Sanctitatem,  et  sacrum  collegium,  nec  non 
coniunctos  secundum  carnem  sue  Sanctitatis,  verum  etiam  erga  illos,  quos  putavit 
et  putat  fuisse,  et  esse  dignos  grada  sue  Sanctitatis,  et  Sedis  Apostoliche,  inter  quos 
reputavit  et  reputat  fuisse,  et  esse  illustrissimum  dominum  Ioannem  de  Aragonia 
de  Ruvere  prefectum  urbis,  et  Ducem  Arcis  et  Sore,  proprio  motu  promisit  et  spo- 
pondit,  sub  fide  regia  per  se  et  successores  suos  in  dicto  regno  investituram  pheu 
dalem  dicti  ducatus  Arcis  et  Sore  cuna  aliis  terris,  castris  et  locis,  in  eius  personam 
et  successorum  suorum  etc.  factam  per  suam  Maiestatem  die  vicesimo  quarto  novcm- 
bris  Millesimo  quadringentesimo  septuagesimo  quinto,  et  postmodum  confirmatam 
sub  die  decimo  quinto  februai  ii,  Millesimo  quadringentesimo  octuagesimo  sexto, 
prout  constai  publicis  privilegiis  desuper  confectis,  ad  que  plenius  relatio  habeatur 
in  omnibus  et  per  omnia,  pcrinde  ac  si  illorum  tenor  in  presentibus  capitulis  de 
verbo  ad  verbum  esset  insertus,  ex  certa  animi  sui  scientia  factam  et  confirmatam, 
firmam  et  illibatam  perpetuo  attendere  et  observare,  quam  etiam  ex  abundanti  de 
novo  approbat,  innovat,  et  confirmat  plenumque  robur  sortiri  vult  et  intendit,  omni 
meliori  modo,  reiectis  quibuscumque  causis  et  sinistris  interpretationibus,  sinceritate 
regia,  et  inviolabiliter.  Item  prefatus  Serenissimus  dominus  Rex  Ferdinandus,  cupiens 
ex  sua  pietate  et  observantia  erga  Sanctissimum  Dominum  Nostrum  in  omnibus  ili i 
satisfacere,  commendationes  sue  Beatitudinis  prò  illustribus  dominis  Nicolao  de 
Ursinis  Pitiliani  et  Noie  comite,  ac  sancte  Romane  ecclesie  armigerarum  gentium 
capitaneo  generali,  et  Iulio  etiam  de  Ursinis  Asculi  domino  etiam  Sue  Sanctitatis 
armorum  ductore,  reverenter  accipiens,  et  dictus  dominus  Ioannes  Pontanus  nomine 
quo  supra  dictos  dominos  ut  sibi  gratos  et  acceptos  potissimum  intuitu  Sue  Beati- 
tudinis, cuius  servitia  ut  sua  cara  habet,  habere  vult  et  intendit,  ac  'omni  gratia 
regia  complecti  et  prosequi,  ac  eosdem  in  omnibus  iuribus,  redditibus  et  obvencio- 
nibus  comitatus  Noie,  ac  dominii  Asculi,  ac  alias  in  regno  suo  ad  eos  iure  privile- 
giorum  et  concessionum  suarum  respective  spectantibus  et  pertinentibus,  cum  omni 
integritate  conservare  et  permittere  promittit.  Item  inter  predictum  Sanctissimum 
D.  Nostrum,  qui  piene  atque  ex  integro  servare  et  adimplere  promittit  suprascripta 
capitula  et  promissiones  se  concernentes,  iuxta  ipsarum  et  ipsorum  continentias,  et 
tenores,  et  dictum  dominum  Regem  Ferdinandum  sive  predictum  dominum  Ioan- 
nem Pontanum  quo  supra  nomine,  conventum  et  concordatimi  est,  quod  si  conti- 
gerit  dictum  dominum  Regem  a  premissis  aut  eorum  aliquo  sicuti  in  suprascriptis 
capitulis  continetur,  que  hic  habeantur  prò  sutificienter  expressis  et  repetitis,  defi- 
cere  aut  illis  seu  illorum  alicui  contravenire,  restitutioncs,  reintegrationes,  reposi- 
tiones,  et  absolutiones  ipsius  domini  Regis,  et  quecumque  in  presenti  capitulatione 
concessa  a  Sanctissimo  D.  Nostro  prò  infectis,  et  non  abolitis  habeantur,  et  cen- 
seantur,  ita  quod  intelligantur  ac  prorsus  et  omnino  sint  omnia  sine  aliqua  dimi- 
nutione  aut  alteratione  in  eisdem  statu,  terminis  et  conditionibus,  in  quibus  erant 
ante  presentem  stipulationem,  perinde  ac  si  nulla  absolutio,  gratia,  seu  concessio 
de  predictis  facta  fuisset.  Et  ne  ex  inadvertentia,  errore,  aut  negligentia  prefatus 
d.  Rex  argui  possit  de  inobservantia,  similiter  eo  casu  conventum  et  concordatum 
est,  quod  prefatus  Dominus  Noster  si  pretenderit  in  aliquo  non  servata  premissa, 
debeat  intimare  prefato  domino  Regi  ut  se  emendet  et  impleat,  alias  eo  se  non 
emendante  et  adimplente  premissa  in  presenti  capitulo  locum  habeant,  eo  semper 


232  Pace  fin  Innocenzo  Vili  e  Ferdinando  di  Napoli  a.  1492 

in  principio,  medio  et  fine  presentium  capitulorum  acto,  ut  omnia  contenta  in  capi- 
tulis  prefate  investiture  domini  Pii  et  contractibus  tunc  initis  super  ea  firma  maneant, 
salvis  semper  premissis.  Expedita  fuerunt  suprascripta  capitula  Rome  in  palacio 
apostolico  die  septimo  mensis  februarii,  Millesimo  quadringentesimo  nonagesimo 
secundo.  Placet  Innocentius  papa  VUI  manu  propria.  I.  loannes  Pontanus  qui  supra 
secretarius  procurator  et  mandatarius  specialis  eorumdem  Serenissimi  domini  Regis 
Ferdinandi  etc.  et  illustrissimi  domini  Alfonsi  Ducis  Calabrie  manu  propria.  Io.  Pe. 
Arrivabenus  Episcopus  Urbinas,  S.  D.  N.  pape  secretarius.  Que  omnia  et  singula 
suprascripta. idem  Sanctissimus  D.  N.  sua  apostolica  benedictione  previa  muniens, 
in  verbo  suo  pontificio,  supranominatus  vero  dominus  loannes  Pontanus  nominibus 
quibus  supra,  medio  iuramento  in  animas  suorum  principalium  corporaliter  manu- 
tactis  scriptum  attendere  et  observare,  eaque  rata,  grata  et  firma  habere  et  tenere, 
et  in  nullo  contrafacere  vel  venire  per  se  vel  alium  seu  alios  publice  vel  occulte 
tacite  vel  expresse  aliqua  ratione,  occasione  vel  causa,  respective  promiserunt  et 
obligarunt,  ac  voluerunt,  rogaverunt  et  mandaverunt,  de  premissis  omnibus,  prout 
iacent,  per  nos  notarios  infrascriptos  fieri  publicum  et  publica  instrumentum  et 
instrumenta  unum  vel  plura  ad  cautelam,  futuramque  rei  memoriam.  Sequuntur 
tenores  mandatorum  tam  dicti  Serenissimi  domini  Regis,  quam  eiusdem  d.  Ducis 
Calabrie  (/'//  data,  rispettivamente,  del  1°  novembre  1491  e  15  gennaio  1492,  che  si 
omettono). 

Acta  et  lecta  fuerunt  hec  Rome  in  palacio  et  cammera  supradictis,  anno,  indi- 
ctione,  die,  mense,  et  pontificatu,  quibus  supra,  assistentibus  reverendissimis  in 
Christo  patribus  et  dominis  dominis  Iuliano  Episcopo  Ostiensi  Sancti  Petri  ad  vin- 
cula,  Laurencio  titilli  Sancte  Cecilie,  et  Antoniotto  tituli  Sancte  Anastasie  presbi- 
teris  sancte  Romane  ecclesie  Cardinalibus:  presentibus  ibidem  reverendis  in  Christo 
patribus  dominis  Nicolao  Arelatensi,  Carolo  Thebano,  et  Ioanni  Ragusino,  Archiepi- 
scopis,  et  Christofaro  Cortonensi,  Francisco  Volaterano,  Celso  Feretrano,  Hieronimo 
Perusino,  Episcopis:  ac  Falcone  de  Sinibaldis  thesaurario  generali,  et  Antonio  Flo- 
res Apostolice  Sedis  prothonotariis,  testibus  ad  premissa  vocatis,  habitis,  requisitis, 
et  specialiter  rogatis. 

Et  ego  Berardinus  Francus  clericus  cusentinus  publicus  apostolica  auctoritate 
notarius,  supradictis  conventionibus,  reintegrationibus,  restitutionibus,  obligationibus, 
repositionibus,  absolutionibusque,  et  omnibus  aliis  et  singulis  in  supradictis  capi- 
tulis,  et  in  presenti  publico  instrumento  contentis,  dum  sic  ut  premittitur  agerentur, 
legerentur  et  fierent,  una  cum  infrascripto  notario  Stephano,  et  collega,  ad  hunc 
actum  mecum  specialiter  deputato,  interfui,  eaque  omnia  et  singula  manu  mea  pro- 
pria scripsi,  et  cum  eodem  collega  relegi,  et  collacionavi,  et  cum  eodem  simul  roga- 
tus  et  requisitus  in  publicam  liane  formam  redegi,  ac  publicavi,  signumque  et  nomen 
meum  consuetum  cum  eodem  collega  meo  subscripto  apposui  in  fidem  et  testimo- 
nium  premissorum  omnium  et  singulorum.  [seguo  del  tabellione  a  sinistra  della 
formolo). 

Et  Ego  Stephanus  quondam  Alexandri  Civis  Narniensis  publicus  apostolica  et 
imperiali  auctoritatibus  et  camere  apostolice  notarius  una  cum  supradicto  notario 
domino  Kerardino  collega  et  conrogato  supradictis  omnibus  dum  sicut  premictitur 
agerentur  legerentur  et  fierent  rogatus  interfui,  et  cum  eodem  relegi  et  collationavi 


a.  1516  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X  _'  ;  I 

simulque  cum  eodom  interveni  et  publicavi  et  in  nane  publicam  formam  redegi, 
signumque  et  nomen  meum  apposui  consuetum  in  lidem  et  testimonium  premis- 
sorum  omnium. 

Signum  mei  Ste  (segno  del  tabellione]  phani  notarii  supradicti. 

Istrumento  in  Ann.  AVI',  e.  17//.  n.58    Archivio  segreto  Vaticano). 


X  XXIII. 
CONCORDATO  CON  LA  FRANCIA  SOTTO  LEONH  X. 

1516. 

Leo,  episcopus  servus  servorum  Dei,  ad  perpetuam  rei  memoriam.  Sacro  appio 
bante  concilio,  divina  disponente  clementia,  per  quam  reges  rcgnant  et  principes 
imperant,  in  eminenti  apostolatus  specula  et  super  gentes  et  regna,  mentis  licet 
imparibus,  constatati,  animo  revolventes  quod,  etsi  ea  que  prò  salubri  et  quieto  regi- 
mine regnorum  et  ad  pacem  et  justiciam  populorum,  perpetua  eorumdem  regnorum 
stabilitale,  regibus  presertim  de  fide  catholica  et  de  republica  Christiana  et  aposto- 
lica Sede  benemeritis,  laudabili  et  provida  nostra  ordinatone,  cum  venerabilibus 
fratribus  nostris  sancte  Romane  Ecclesie  cardinalibus,  concessa  ac  ad  effectum 
hujusmodi  gesta,  statuta  ordinata,  decreta,  factave  sunt,  plenam  roboris  firmitatem 
obtineant,  illis  nihilominus  interdum,  sacro  approbante  concilio,  nostre  innovacionis 
et  approbationis  robur  adjicimus,  ut  eo  firmius  illibata  perdurent,  quo  sepius  erunt 
nostra  auctoritate  ac  etiam  generalis  concilii  presidio  communita,  eflù  acemque  ope- 
ram  circa  eorumdem  conservationem  libenter  adhibemus,  ut  reges  et  ipsorum  regno- 
rum  persone  concessioni Dus,  privilegiis,  statutis  et  ordinationibus  hujusmodi  in 
Domino  piene  gaudentes,  in  pacis  et  tranquilitatis  ac  amenitatis  dulcedine  conquie- 
scant,  et  in  eorum  solita  erga  eamdem  Sedem  devotione  ferventius  perseverent 
Nuper  siquidem,  ut  Ecclesia  sponsa  nostra  in  sancta  unione  conservaretur,  et  Christ 
fideles  sacris  canonibus,  a  romanis  pontificibus  et  sacris  generalibus  conciliis  dum 
taxat  editis,  uterentur,  quasdam  constitutiones,  quas  de  cetero  loco  Pragmatice  San 
ctionis  et  eontentorum  in  ea,  in  regno  Francie,  prò  bono  pacis  et  concordie,  ac  illius 
communi  et  publica  utilitate,  cum  carissimo  in  Christo  filio  nostro  Francisco,  Fran- 
corum  rege  christianissimo,  dum  Bononie  cum  nostra  curia  essemus,  tractatas,  et 
cum  eisdem  fratribus  nostris  diligente!-  examinatas  et,  de  eorum  Consilio,  cum  pre- 
fato  rege  concordatas,  et  per  ipsius  Regis  legitimum  procuratorem  acceptatas,  de 
eorumdem  fratrum  Consilio  et  unanimi  consensu,  statuimus  et  ordinavimus,  '  prout  in 
nostris  litteris  desuper  confectis  plenius  continctur,  quarum  tenor  sequitur  et  est  talis: 

Leo,  episcopus,  servus  servorum   Dei,  ad  perpetuam   rei   memoriam.   Primitiva 
illa  Ecclesia,  in  angulari  petra  a  Salvatore  nostro  Jhesu  Christo   fundata,  aposto- 

1  OidoiiM.:  <  ordinamus  ». 


234  Concordato,  con  la  Francia  sotto  Leone  X  a.  1516 


lorum  preconiis  elata,  martyrumque  sanguine  consecrata  et  aucta,  olim  '  ubi  primum, 
juvante  Domino,  per  orbem  terrarum  lacertos  movere  cepit,  provide  attendens 
quantum  oncris  humeris  impositum  haberet,  quot  oves  pascere,  quot  custodire,  ad 
quot  etiam  remotissima  loca  oculos  intendere  cogeretur, 2  divino  quodam  Consilio 
parrochias  instituit,  dioceses  distinxit,  episcopos  creavit  et  metropolitanos  prefecit, 
ut,  tanquam  membra  capiti  obsequontia,  cuncta  secundum  ejus  voluntates3  salu- 
briter  in  Domino  gubernaret,  et  tanquam  rivuli  a  perenni  l'onte,  Romana  videlicet 
Ecclesia,  derivantes,  ne  angulum  quidem  dominici  agri  irrigatum  dimitteret.  Unde, 
sicut  alii  romani  pontifices,  predccessores  nostri,  suo  tempore  omni  studio  curarunt 
ut  dieta  Ecclesia  uniretur  et  in  sancta  unione  hujusmodi  '  sine  ruga  et  macula  con- 
servaretur,  et  omnes  vepres  ab  eadem  Ecclesia  abolerentur,  cujus  '  proprium  est, 
divina  opitulante  gracia,  virtutes  colere  et  vicia  radicitus  extirpare,  ita  et  nos,  tem- 
pore nostro  et  presenti  durante  concilio,  ea  facere  et  curare  debemus  que  unioni  et 
conservacioni  ejusdem  Ecclesie  conducere  videntur;  eapropter  omnes  vepres,  '-  que 
unioni  hujusmodi  obsistunt  et  segetem  Domini  pullulare  non  sinunt,  tollere  prorsus 
et  extirpare,  ac  virtutes  in  vinea  ''  Domini  inserere  satagimus.  Sane,  inter  archana 
mentis  nostre  revolventes  quot  tractatus  inter  pie  memorie  Pium  secundum,  Sixtum 
quartum,  Innocentium  octavum,  Alexandrum  sextum  et  Julium  secundum,  romanos 
pontifices,  predecessores  nostros,  et  dare  memorie  reges  Francie  christianissimos, 
super  abrogatione  certe  constitucionis  in  dicto  regno  Francie  vigentis,  que  Pragma- 
tica vocatur,  habiti  fuerunt;  et  licet  Pius  secundus  pretatus,  nunciis  ad  dare 
memorie  Ludovicum  undecimum,  Francie  regem  christianissimum,  destinatis,  tantis 
eidem  persuaserit  racionibus  ut  Rex  ipse  Pragmaticam  Sanctionem  hujusmodi,  tan- 
quam in  seditione  et  scismatis  tempore  natam,  suis  patentibus  litteris  abrogaverit, 
tamen  hujusmodi  abrogacio  nec  eciam  littere  apostolice  prefati  Sixti  super  concor- 
data cum  oratoribus  prefati  regis  Ludovici  ad  prefatum  Sixtum,  predecessorem, 
destinatis  habita,  expedite,  per  prelatos  et  personas  ecclesiasticas  dicti  regni  recepte 
non  '  fuerunt,  nec  ipsi  prelati  et  persone  ecclesiastice  illis  parere,  nec  monitis  Inno- 
cencii  et  Julii  predictorum  aures  prebere,  sed  eidem  Pragmatice  constitutioni  inhe- 
rere  voluerunt.  Unde  prefatus  Julius  predecessor,  in  presenti  concilio  Lateranensi, 
universalem  Ecclesiam  representante,  per  eum  legitime  indicto,  abrogacionis  Prag- 
matice Sanctionis  hujusmodi  negocium  et  illius  discussionem  venerabilium  fratrum 
suorum  cardinalium,  de  quorum  numero  tunc  eramus,  et  aliorum  prelatorum  con- 
gregationibus,  relationemque  discussorum  sibi  et  eidem  concilio  faciendam  commisit, 
gallicosque  prelatos,  capitula  ecclesiarum  et  monasteriorum  conventus,  ac  Parla- 
menta et  laicos  illis  faventes,  cujuscumque  dignitatis,  etiamsi  regalis,  existerent, 
Sanctione  predicta  utentes  seu  illam  approbantes,  omnesque  et  singulos  alios  sua 
communiter  vel  divisim  interesse  putantes,  per  edictum  publicum,  cum  ad  partes 
illas  tutus  non  pateret  accessus,  in  certis  ecclesiis  tunc  expressis  affìgendum,  moneri 


orti. 

oporten  i  •. 

Es.  Vat. 

■  i  iluntat<  in 

i  Es,  Vat. 

•   Orilouii. 

■  viam    . 

h.  1516  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X  235 

et  citari,  infra  certuni  competentem  terminum  prefigendum,  ad  comparendum  e  orarti 
cu  in  concilio  profato,  causasque  dicendum  quare  Sanctio  prefata  in  concernentibus 
auctoritatem,  dignitatem  et  unitatem  ecclesie  Romane  et  apostolice  Sedis,  sacro- 
rumque  canonum  et  ecclesiastice  libertatis  violationem,  nulla  et  invalida  declarari, 
decerni  et  abrogali  non  deberet.  Et  cum  super  his  in  forma  juris  in  prefato  con- 
cilio Lateranensi  procederetur,  dictusque  Julius  predecessor,  sicut  Domino  placuit, 
rebus  fuisset  humanis  exemptus,  nosque,  divina  favente  clementia,  ad  summi  apo- 
stolatus  apicem  assumpti  fuissemus,  et  contra  prelatos,  capitula,  conventus  et  per- 
sonas  hujusmodi  ad  nonnullos  actus  processissemus,  tandem  considerantes  pacem 
esse  vinculum  caritatis,  et  spiritualem  virtutem  qua  salvamur,  dicente  Domino:  «  Qui 
biberit  aquam  quam  ego  dabo  ei  bibere  non  sitiet  in  aeternum  >,  et  quod  in  pace 
consistat  salus  universorum,  Cassiodoro  testante,  «  omni  quipe  regno  desiderabilis 
debet  esse  tranquilitas,  in  qua  et  populi  profìciunt  et  utilitas  gentium  custodi- 
tur  »,  matura  deliberatione  cognovimus,  non  per  nuncios  aut  legatos  nostros,  sed 
in  prestatone  obedientie  filialis,  quam  carissimus  in  Christo  filius  noster  Franci- 
scus,  Francorum  rex  ihristianissimus,  personaliter  nobis  prestitit,  hec  cum  Maje- 
state  Sua  coram  discutere,  eamque  paternis  hortari  monitis  ut,  ad  laudem  Dei  et 
ad  sui  honorem,  prompto  animo  libens  ac  volens  diete  Pragmatice  Sanctioni  abre- 
nunciare,  et  secundum  leges  '  sancte  Romane  Ecclesie,  quemadmodum  ceteri  chri- 
stiani,  vivere,  ac  reservationibus,  gratiis  expectativis,  '-'  mandatis  apostolicis  et  prò- 
visionibus,  que  a  Sede  apostolica  prò  tempore  emanarent,  parere  et  obedire 
pellet. 

Et  cum  ex  electionibus  que  in  ecclesiis  cathedralibus  et  metropolitanis,  ac  mona- 
steriis  ditti  regni,  a  multis  annis  citra  fìebant,  grandia  animarum  pericula  proveni- 
rent,  cum  plereque  per  abusum  secularis  potestatis,  nonnulle  vero  precedentibus 
illicitis  et  simoniacis  pactionibus, :  alio  particolari  amore  et  sanguinis  affectione,  et 
non  sine  perjurii  reatu,  fierent,  cum  electores  ipsi,  etiamsi,  ante  electionem  per  eos 
faciendam,  idoneiorem  '  et  non  eam  quanv'  promissione  aut  datione  alicujus  rei  tem- 
poralis,  seu  prece  vel  precibus  per  se  vel  per  alium  interpositis,  electionem  pro- 
curare didicissent,  eligere  sponte  jurarent,  juramentum  hujusmodi  non  servarent, 
sed  contra  proprium  hujusmodi  juramentum  in  anime  sue  prejudicium  venirent,  ut 
nobis  notorie  constat  ex  crebris  absolutionibus  et  reabilitationibus  a  nobis  et  prede- 
cessoribus  nostris  petitis  et  obtentis,  idem  Franciscus  rex  nostris  paternis  monitis, 
tamquam  verus  obediencie  filius  parere  volens,  tam  prò  bono  obedientie,  in  qua 
magnum  meritum  vere  consistit,  quam  prò  communi  et  publica  regni  sui  utilitate,  in 
locum  diete  Pragmatice  Sanctionis  ac  singulorum  capitulorum  in  ea  contentorum, 
leges  et"  constituciones  infrascriptas  invicem  tractatas,  et  cum  fratribus  nostris  san- 
cte Romane  Ecclesie  cardinalibus  diligenter  examinatas,  et,  de  eorum  Consilio,  cum 
prefato  rege  concordatas,  per  dilectum  filium  Rogerium  Barme,  regium  advocatum, 

1  Es.  \  .u.  :     secundum  canones  ei  constituciones   . 

Es.  Val     >ni.  ■  a<   res.      expectativis». 
8  Ordenti.:     practionibus  >. 
*  Es.  Val.  :  «  magis  yJoncum  >. 
■  Es.  V.U.:   :  eum  quem  ■. 
1  Es.  Vatic.  om.   -  leges  et  ». 


•_'3<>  Concordato  con  In  Francia  sotto  Leone  X 


oratorem  suum,  ad  hoc  ab  eodem  Francisco  rege  ad  nos  destinatum,  hahentem  ad 
hoc  speciale  et  sufficiens  mandatum,  acceptavit. 

De  eorumdem  fratrum  Consilio  et  unanimi  consensi!,  ex  certa  nostra  sciencia 
et  potestatis  plenitudine,  statuimus  et  ordinamus  quod  de  cetero,  perpetuis  futuris 
temporibus,  loco  diete  Pragmatice  constitucionis  ac  omnium  et  singulorum  capitu- 
lorum  in  ea  contentorum,  in  dicto  Regno,  Delphinatu  et  Comitatu  Diensi  ac  Valen- 
tinensi  infrascripte  observentur  Constitutiones  videlicet  quod  Cathedralibus  et  metro- 
politanis  ecclesiis  in  Regno,  Delphinatu  et  comitatu  predictis,  '  mine  et  prò  tem- 
pore, eciam  per  cessionem  in  manibus  nostris  et  successorum  nostrorum  pontificum 
romanorum  canonice  intrantium  sponte  factam,  vacantibus,  illarum  cappitula  et 
canonici  ad  electionem  seu  postulacionem  inibi  futuri  prelati  procedere  non  possint, 
sed,  illarum  occurrente  hujusmodi  vacatione,  rex  Francie  prò  tempore  existens 
unum  gravem  magistrum  seu  licenciatum  in  theologia,  aut  in  utroque  seu  altero 
junum  doctorem,  aut  licenciatum  in  universitate  famosa  et  cum  rigore  examinis, 
et  in  vicesimo  septimo  sue  etatis  anno  ad  minus  constitutum,  et  alias  idoneum,  infra 
sex  menses  a  die  vacationis  ecclesiarum  earumdem  computandos,  nobis  et  succes- 
soribus  nostris  romanis  pontificibus  seu  Sedi  predicte  nominare,  et  de  persona  per 
regem  hujusmodi  nominata,  per  nos  et  successores  nostros  seu  Sedem  predictam, 
provideri.  Et  si  contingeret  prefatum  Regem  personam  taliter  non  qualificatam  ad 
dictas  ecclesias  sic  vacantes  nominare,  per1'  nos  et  successores  seu  Sedem 3  hujus- 
modi de  persona  sic  nominata  eisdem  ecclesiis  minime  provideri 4  debeat.  Sed  tenea- 
tur  idem  rex,  infra  tres  alios  menses  a  die  recusacionis  persone  nominate  non  quali- 
ficate, sollicitatori  nominationem  non  qualificatam  prosequenti  consistorialiter  facte 
intimande,  computandos,  alium  supradicto  modo  qualificatum  nominare;  alioquin,  ut 
dispendiose  ecclesiarum  hujusmodi  vacationi  celeriter  consulatur,  ecclesie  tunc  sic 
vacanti  per  nos  et  successores  nostros  seu  Sedem  hujusmodi  de  persona,  ut  pre- 
fertur,  qualificata  ;  necnon  ecclesiis  -  per  obitum  apud  Sedem  predictam  vacantibus 
semper,  nulla  dicti  Regis  precedente  nominatione,  libere  provideri  possit.  Decer- 
nentes  electiones  contra  premissa  attentatas,  ac  provisiones  per  nos  et  successores 
nostros  seu  Sedem  hujusmodi  factas,  nullas  et  invalidas  existere,  consanguineis 
tamen  prefati  Regis  ac  personis  sublimibus,  ex  causa  racionabili  et  legitima  in  nomi- 
natione et  apostolicis  litteris  exprimenda,  necnon  religiosis  mendicantibus  reffor- 
matis  eminentis  sciencie  et  excellentis  doctrine,  qui,  juxta  sui  ordinis  regularia  insti- 
tuta,  ad  gradus  hujusmodi  assumi  non  possunt,  sub  prohibitione  premissa,  minime 
comprehensis;  sed  de  eorum  personis  dictis  ecclesiis  prò  tempore  vacantibus,  ad 
dicti  Regis  nominationem,  per  nos  et  successores  nostros  seu  Sedem  hujusmodi 
libere  provideri  possit. 

Monasteriis  vero  et  prioratibus  conventualibus  et  vere  electivis,  videlicet  in 
quorum  electionibus  forma  capituli  «  Quia  propter  >  servali  et  connrmaciones  ele- 
i  tionum  hujusmodi  solemniter  peti  consueverunt,  in  regno,  Delphinatu  et  comitatu 

1  Onlmi a.  .•  «  contentorum,  videlicei  ut  di   cetero  cathedralibus  et  metropolitanis  ecclesiis  in  dicto  regno,  Delphi- 

Diensi    u   Valentinensi,    . 

n.  om. 

Ortlmiu.  :    .  Bedes  ». 
1  Olitomi.:  .  pr.A  idi  I 


a.  1516  Confortiate)  con  la  Francia  sotto  Leone  X  237 


hujusmodi,  nunc  et  prò  tempore,  etiam  per  similem  cessionem  vacantibus,  illorum 
conventus  ad  electionem  seu  postulacionem  abbatis  seti  prioris  procedere  non  pos- 
sint;  sed  idem  Rex,  illorum  occurrente  hujusmodi  vacacione,  religiosum  ejusdem 

ordinis,  in  etate  vigiliti  trium  annorum  ad  minus  constitutum,  infra  simile  tempus 
sex  mensium  a  die  vacationis  monasteriorum  et  prioratuum  hujusmodi  computan- 
dorum,  nobis  et  successoribus  nostris  aut  Sedi  hujusmodi  nominare,  et  de  persona 
per  Regem  hujusmodi  monasterio  vacanti  nominata  per  nos  et  successores  nostros 
seu  Sedem  hujusmodi  provideri;  prioratus  vero  persone,  ad  illum  per  eumdem 
Regem  nominate,  conferri  debeat.  Si  vero  idem  Rex  presbyterum  secularem,  aut 
religiosum  alterius  ordinis,  aut  minorem  viginti  trium  annorum,  vel  alias  inhabilem, 
nobis  aut  successoribus  nostris,  infra  dictum  semestre,  seu  Sedi  hujusmodi,  nomi- 
naret,  talis  nominatus  recusari  et  nullatenus  sibi  provideri  debeat;  sed  Rex  ipse,  infra 
trimestre  a  die  recusacionis,  supradicto  modo  intimande  computandum,  alium,  modo 
supradicto  qualificatimi,  monasterio  seu  prioratui  rune  vacanti  nominare,  et  de  per- 
sona ad  monasterium  nominata  i l li  providere,  ad  prioratum  vero  nominato  prioratus 
ipse  per  nos  et  successores  nostros,  seu  Sedem  predictam,  conferri  debeat;  alioquin, 
dictis  novem  mensibus  effluxis,  nulla  seu  de  persona  minus  idonea  et  modo  premisso 
non  qualificata  fatta  nominatione,  ac  etiam  vacantibus  apud  Sedem  predictam,  seni 
per  etiam  nulla  dicci  Regis  expectata  nominatione,  per  nos  et  successores  nostros, 
seu  Sedem  predictam,  monasteriis  provideri;  prioratus  vero  personis,  ut  prefertur, 
qualilìcatis  dumtaxat  conferri  libere  possint.  Electiones  autem  et  illarum  confirma- 
tiones,  necnon  provisiones,  per  nos  et  successores  nostros  ac  Sedem  predictam, 
contra  premissa,  prò  tempore  factas,  nullas,  irritas  et  inanes  esse  decernimus. 

Per  premissa  tamen  non  intendimus  in  aliquo  prejudicare  capitulis  ecclesiarum 
et  conventibus  monasteriorum  et  prioratuum  hujusmodi,  privilegia  a  Sede  aposto- 
lica proprium  eligendi  prelatum  obtinentibus,  quo  minus  ad  electionem  episcoporum 
ac  abbatum  et  priorum,  juxta  privilegia  eis  concessa,  libere  procedere  possint,  juxta 
formam  in  eorum  privilegiis  contentam.  Et  si  in  eorum  privilegiis  forma  aliqua 
expressa  non  fuerit,  tunc  formam  concilii  generalis  capituli'  «Quia  propter  »  tan- 
tum '  servare  teneantur,  dummodo  de  privilegiis  sibi  concessis  hujusmodi  per  lit- 
teras  apostolicas,  seu  alias  authenticas  scripturas,  docuerint,  omni  alia  specie  proba - 
tionis  eis  in  hoc  adempta. 

Volumus  quoque  et  ordinamus  quod  in  regno,  Delphinatu  et  comitati!  predictis, 
de  cetero  non  dentur  alique  gracie  expectative,  ac  speciales  vel  generales  reserva- 
tiones  ad  vacatura  beneficia,  per  nos  et  Sedem  predictam,  non  lìant;  et  si  de  facto 
per  importunitatem  aut  alias  a  nobis  et  successoribus  nostris  et  Sede  predicta  ema- 
naverint,  illas  irritas  et  inanes  esse  decernimus. 

In  cathedralibus  tamen,  metropolitanis  et  collegiatis  ecclesiis,  in  quarum  sta- 
tutis  caveretur  expresse  quod  nullus  ibidem  dignitatem,  personatum,  administra- 
eionem  vel  ofhcium  obtinere  possit,  nisi  in  illis  actu  canonicus  existat,  canonicos  ad 
elìectum  dumtaxat  inibì  obtinendi  dignitatem,  personatum,  administracionem  vel 
officium  hujusmodi,  et  non  consequéndi2  primam  vacaturam,  creare  posse  intendimus. 


1  Ks.  Vat.  om. 

•  E      \   fi .  •   .  ci.nsequendum  i 


238  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X  a.  151(ì 


Statuimus  insuper  quoti  ordinarius  collator,  in  unaquaque  cathetlrali  ac  etiam 
metropolitana  ecclesia,  canonicatum  et  prebendam  theologalem,  inibi  consistentem,  ' 
conferre  teneatur  uni  magistro  seu  licenciato  aut  baccalario  formato  in  theologia, 
qui  per  decennium  in  universitate  studii  generalis  privilegiata  studuerit,  ac  onus 
residencie,  lecture  et  predicacionis  actu  subire  voluerit,  quique  bis  aut  semel  ad 
minus  per  singulas  ebdomadas,  impedimento  cessante  legitimo,  legere  debeat,  et* 
quotiens  ipsum  in  hujusmodi  lectura  deficere  contigerit,  ad  arbitrium  capituli,  per 
substractionem  distribucionum  tocius  ebdomade  puniti  possit;  et  si  residenciam 
deseruerit,  de  illa2  alteri  provideri  debeat;  et>  ut  liberius  studio  vacare  possit,  etiam 
si  absens  fuerit  a  divinis,  habeatur  prò  presente,  ita  ut  nihil  perdat. 

Prefatique  ordinarli  collatores  seu  patroni  ecclesiastici,  quicunque  fuerint,  ultra 
dictam  prebendam  theologalem,  quam,  ut  prefertur,  qualificato  conferre  tenentur, 
terciam  pattern  omnium  dignitatum,  personatuum,  administracionum  et  oftìciorum 
ecclesiastieorum  ad  eorum  collacionem,  provisionem,  nominationem,  presentacionem, 
seu  quamvis  aliam  disposicionem  quomodolibet  spectantium,  viris  litteratis,  gra- 
duatis  et  per  universitates  nominatis  hoc  modo  conferant, 3  videlicet: 

In4  mense  post  presentirmi  acceptationem  et  earundem  publicacionem,  prefati 
ordinarti  collatores,  dignitates,  personatus,  administraciones  et  officia  ad  eorum  col- 
lacionem,  provisionem,  nominationem,  presentationem,  seu  quamvis  aliam  disposi- 
cionem, ut  prefertur,  spectantia,  graduatis  hujusmodi  qui  litteras  suonino  graduum 
cum  tempore  studii  debite  insinuaverint,  conferre  teneantur.  Beneficia  vero  que  in 
duobus  sequentibus  mensibus  vacare  contigerit,  illa  juxta  juris  communis  disposi- 
cionem personis  idoneis  libere  conferre,  seu  personas  idoneas  ad  illa  presentare. 
Beneficia  autem  que  in  quarto  mense  vacare  contigerit,  viris  graduatis  per  univer- 
si tatem  nominatis,  qui  gradus  et  nominationis  litteras  cum  tempore  studii  debite 
insinuaverint,  conferre  seu  presentare  teneantur.  Beneficia  vero  que  in  quinto  et 
sexto  mensibus  vacare  contigerit,  simili  modo  personis  idoneis  libere  conferre,  seu 
personas  ad  illa  presentare  possint.  Beneficia  autem  que  in  septimo  mense''  vacare 
contigerit,  graduatis  qui  simili  modo  litteras  gradus  cum  tempore  studii  debite  insi- 
nuaverint, conferre  teneantur.  Beneficia  vero  que  octavo  et  nono  mensibus  vacare 
contigerit,  pari  modo  personis  idoneis  conferre,  seu  personas  idoneas  ad  illa  presen- 
tare teneantur.  Beneficia  autem  que  in  mense  decimo  vacare  contigerit,  graduatis 
nominatis,  qui  gradus  et  nominationis  litteras  cum  6  tempore  studii  debite  insinua- 
verint, per  eosdem  ordinarios  conferri,  seu  ipsi  ad  illa  presenta  ri  debeant.  Beneficia 
autem  que  undeeimo  et  duodecimo  mensibus  vacare  contigerit,  per  eosdem  ordina- 
rios personis  idoneis,  juxta  juris  communis  disposicionem,  conferri,  seu  ipsi  ad  illa 
presentari  debeant. 

Si  quis  vero  cujuscumque  status,  etiam  si  cardinalatus,  patriarchalis,  archiepi- 
scopalis  aut  pontitìcalis,  vel  alterius  cujuslibet  dignitatis,  contra  predictum  ordinem 


Es,  Vat.  :  •  consistente 
Es.  Vat.:  .  iilis .. 
Es.  V.it.  -.in.  ! 
Es.  Vat     •  Primo  .. 

ni,/,,  a,, 

OrtlutlH       lina 


a.  1516  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone   V  239 

et  qualificationes  superius  ordinatas,  de  dignitatibus,  personatibus,  administrationibus 
vel  officiis,  seu  quibusvis  aliis  beneficiìs  ecclesiasticis  hujusmodi,  aliter  quam  modo 
predicto  '  disposuerit,  dispositiones  ipse  sint  ipso  jure  nulle,  collationesque  et  provi- 
siones  ac  dispositiones  illorum  ad  immediatum  supcriorem  devolvantur,  qui  eisdem 
personis  modo  premisso  qualifieatis  providere  teneatur;  et  si  contravenerit,  ad  alium 
superiorem  devolvatur  provisio  et  presentatio  hujusmodi  gradatim,  donec  ad  Sede-m 
apostolicam  fiat  devolucio. 

Preterea  volumus  quod  collatores  ordinarii  et  patroni  ecclesiastici  prefati,  qui 
dignitates,  personatus,  administrationes  et  officia  ae  beneficia,  in  mensibus  graduatis 
et  nominatis  assignatis  vacantia  [habent],  illis  graduatis  simplicibus  aut  nominatis 
illa  conferre,  aut  ad  illa  eos  dumtaxat  presentare  tencantur,  qui  per  tempus  compe- 
tens  in  universitate  famosa  studuerint.  Tempus  autem  competens,  decennium  in 
magistris  aut  licenciatis  seu  baecalariis  in  theologia;  septennium  vero  in  doctoribus 
seu  licenciatis  in  jure  canonico,  civili  aut  medicina;  quinquennium  autem  in  magi- 
stris  seu  licenciatis  in  artibus  cum  rigore  examinis  a  logicalibus  inclusive,  aut  in 
altiori  facultate;  sexennium  autem  in  baecalariis  simplicibus  in  theologia.  Quin- 
quennium vero  in  baecalariis  juris  canonici  aut  civilis,  in  quibus  baecalariis  juris 
canonici  aut  civilis,  si  ex  utroque  parente  nobiles  fuerint,  triennium  esse  decer- 
nimus. 

Prefatique  graduati  et  nominati  collatoribus  ordinariis  sive  patronis  ecclesia- 
sticis, semel  ante  vacationem  beneficii,  de  litteris  gradus  seu  nominationis  et  de  pre- 
fato tempore  studii,  per  litteras  patentes  universitatis  in  qua  studuerunt,  '-'  manu  scribe 
et  sigillo  universitatis  signatas,  fidem  tacere  teneantur. 

Cum  vero  probatio  nobilitatis  fieri  deberet,  ad  effectum  ut  nobiles :'  ipsi :'  gaudere 
possint  beneficio  minoris  temporis  studii,  tunc  nobilitas  ipsa  per  quatuor  testes 
deponentes  in  judicio,  coram  judice  ordinano  loci,  in  quo  est  natus  ille  de  cujus 
nobilitate  ex  utroque  parente  constare  debet,  etiam  in  partis  absentia,  probari 
possit. 

Teneanturque  prefati  graduati,  tam  simplices  quam  nominati,  patronis  ecclesia- 
sticis aut  collatoribus  ordinariis,  quibus  gradus  aut  nominationis  litteras  hujusmodi 
insinuare  debent,4  litteras  suorum  gradus  et  nominationis,  certificacionis  temporis 
studii  et  attestationis  nobilitatis  dupplicatas  dare,  ac  singulis  annis,  tempore  quadra- 
gesime, per  se  aut  procuratorem  suum,  collatoribus,  nominatoribus  seu  patronis 
ecclesiasticis,  aut  eorum  vicariis,  eorum  nomina  et  cognomina  sua  '  insinuare,  et  eo 
anno  quo  prefatam  insinuationem  facere  omiserint,  benetìcium  in  vim  gradus  aut 
nominationis  hujusmodi  petere  non  possint.  Et  si  collatoribus  ordinariis  et  patronis 
ecclesiasticis,  in  mensibus  depputatis  graduatis  simplicibus  aut  graduatis :i  nominatis, 
non  esset  graduatus  aut  nominatus  qui  diligentias  prefatas  fecerit,  collacio  seu  pre- 
sentano per  collatorem  seu  patronum  ecclesiasticum,  etiam  eisdem  mensibus,  facta 
alteri  quam  graduato  vel  nominato,  non  propter  hoc  irrita  censeatur.  Si  tamen  gra- 

1  Es.  Val.:  «  premi- 

-  Es.  Vai.:     studuerint». 

1  Qrdatm.  om. 

*  Es.  \  ut.       deberent  • 

5  Es.  Yatic.  om. 


240  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X  a.  1516 

(.hiatus  simplex  aut  nominatus  beneficiunf,  post  insinualionem  gradus  aut  nomina- 
tionis  in  mensibus  eis  assignatis  vacans,  petierit  et  inter  suam  insinuationem  et 
prefatam  requisitionem  non  supervenerit  quadragesima,  in  qua  nomen  et  cognomen 
insinuare  debuerit,  ad  benefficium  sic  vacans  eum  capacem,  ipsumque  illud  consequi 
posse  et  debere  decernimus. 

Statuimus  quoque  et  ordinamus  quod  collatores  ordinarli  et  patroni  ecclesia- 
stici pretati,  inter  graduatos  qui  litteras  gradus  cum  tempore  studii  et  attestatione 
nobilitatis  debite  insinuaverint,  quo  ad  beneficia  in  mensibus  eis  deputatis  vacantia, 
gratiffieare  possint  illum  ex  eis  quem  voluerint.  Quo  vero  ad  beneficia  in  mensibus 
graduatis  nominatis  depputatis  vacantia,  '  antiquiori  nominato  conferre,  seu  anti- 
quiorem  nominatum,  qui  litteras  nominationis,  temporis  studii  et  attestationis  nobi- 
litatis debite  insinuaverit,  presentare  seu  nominare  teneantur. 

Concurrentibus  autem  ejusdem  anni  nominatis,  doctores  licenciatis,  licenciatos 
baccalariis,  demptis  baccalariis  formatis  in  theologia,  quos  favore  studii  theologici 
licenciatis  in  jure  canonico,  civili  aut  medicina  preferendos  esse  decernimus;  bac- 
calarios  juris  canonici  aut  civilis  magistris  in  artibus  preferri  volumus.  Concurren- 
tibus autem  pluribus  doctoribus  in  diversis  facultatibus,  doctorem  theologum  doctori 
in  jure,  doctorem  in  jure  canonico  doctori  in  jure  civili,  doctorem  in  jure  civili 
doctori  in  medicina  preferendos  esse  decernimus;  et  idem  in  licenciatis  et  baccala- 
riis servari  debere  volumus;  et  si  in  eisdem  facultate  et  gradu  concurrerent,  ad 
datam  nominationis  seu  gradus  recurrendum  esse  volumus;  et  si  in  omnibus  bis 
concurrerent,  tunc  volumus l  quod  '  collator  ordinarius  inter  eosdem  concurrentes 
gratiffieare  possit. 

Volumus  autem  quod  nominati,  litteras  nominationis  ab  universitatibus  in  quibus 
studuerint  obtinentes,  in  nominationum  litteris  beneficia  per  eos  possessa  et  eorum 
verum  valorem  exprimere  teneantur,  alioquin  littere  nominationis  hujusmodi  eo  ipso 
nulle  sint  et  esse  censeantur.  Si  quis  vero  ex  dictis  qualificatis  graduatis  simpli- 
cibus  aut  nominatis,  tempore  vacationis  beneficii,  in  mensibus  eis  deputatis  vacantis, 
duas  obtineat  prebendas  in  cathedralibus,  etiam  metropolitanis  aut  collegiatis,  seu 
dignitatem  vel  prebendam,  vel  aliud  seu  alia  beneficium  seu  beneficia,  quorum  insi- 
mul  vel  cujus  fructus,  redditus  et  proventus,  tempore  residentie  et  horis  divinis 
interessendo,  ad  summam  ducentorum  fiorenorum  auri  de  camera  ascenderent,  bene- 
ncium  in  vim  gradus  seu  nominationis  hujusmodi  tunc  petere  seu  consequi  non 
possit.  Et  insuper  quod  tam  graduati  simplices  quam  nominati  beneficia,  in  men- 
sibus eis  assignatis  vacantia,  petere  et  consequi  possint,  seeundum  proprie  persone 
condecentiam  -  et  conformitatem,  videlicet  seculares  secularia  et  religiosi  regularia 
beneficia  ecclesiastica,  ita  quod  secularis  nominatus  beneficia  regularia  in  mensibus 
depputatis  vacantia,  pretextu  cujusvis  dispensationis  apostolice,  nec 3  e  contra  reli- 
giosus  beneficia  secularia  petere  aut  consequi  minime  possint;  quodque  beneficia 
simpliciter  vel  ex  causa  permutationis,  in  mensibus  graduatis  simplicibus  et  nomi- 
natis assignatis  vacantia,  eis  non  sint  affecta  nec  debita,  sed  ex  causa  permutationis 


Es.  Vat.  om. 

Orili  »  iti.:  .  i-i,ii,I."  ■  .  miam  , 
i  ■  et  ». 


Concordato  con  la  Francia  *-<>tto  Leone  X  241 


cum  permutantibus  dumtaxat;  simpliciter  vero  vacantia  beneficia  hujusmodi  per- 
sonis  idoneis  per  ipsos  ordinarios  libere  conferri  possint. 

Statuimus  quoque  quod  parrochiales  ecclesie,  in  civitatibus  aut  villis  muratis 
existentes,  non  nisi  personis  modo  premisso  qualificatis,  aut  saltelli  qui  per  tres 
annos  in  theologia  vel  altero  jurium  studuerint,  seu  magistris  in  artibus,  qui  in 
aliqua  universitate  privilegiata  studentes  magisteri]  graduili  '  adepti  luerint,  confe- 
rantur. 

Monemus  autem  prefati  regni  universitates,  sub  pena  privationis  omnium  et  sin- 
gulorum  privilegiorum  a  nobis  et  Sede  apostolica  obtentorum,  ne  collatoribus  seu 
patronis  ecclesiasticis  habeant  aliquos  nominare,  nisi  eos  qui  secundum  prefata  tem- 
pora studuerint,  et  secundum  dictarum  universitatum  statuta  ad  gradus,  et  non  per 
saltum,  promoti  '  fuerint  ;  quod  si  secus  fecerint,  ultra  nullitatis  penam  quam  in  pre- 
fatarum  nominationum  litteris  declaramus,  universitates'  ipsas:ì  nominandi  privilegio 
ad  tempus,  secundum  culpe  qualitatem,  suspendemus. 

Si  quis  autem  graduatorum  aut  nominatorum  in  mensibus  deputatis  a4  collato- 
ribus ordinariis,  aut  patronis  '  ecclesiasticis,  benencium  vacans  in  vim  gradus  aut 
nominationis  petierit,  et  collatorem  ordinarium  in  vim  prefati  gradus  aut  nomina- 
tionis  in  processi!  posuerit  et  aliter  molestaverit,  illum,  ultra  e^pensarum,  damnorum 
et  interesse  condempnationem,  a  fructibus  sui  gradus  et  nominationis  privandum  esse 
decernimus  ;  eodemque  vinculo  collatores  ordinarios  et  patronos  ecclesiasticos,  qui- 
bus  graduati  et  nominati,  debite  ut  supra  qualificati,  suas  gradus  et  nominationis  lit- 
teras  insinua  verini,  astringimus,  ut  beneficia  ad  eorum  collationem  vel  presentationem 
spectantia,  in  mensibus  graduatorum  simplicium  et  nominatorum  vacantia,  stantibus 
prefatis  graduatis  aut  nominatis  debite  qualificatis,  °  illa  prosequentibus,  aliis  quam 
graduatis  aut  nominatis  non4  conferant,  sub  pena  suspensionis  potestatis  con ferendi 
beneficia  in  octo  mensibus  ilio  anno,  ad  collationem  eorum  ac  presentationem  liberam 
spectantibus. 

Statuimus  quoque  :  et  ordinamus  quod  quilibet  romanus  pontitex  semel  dum- 
taxat, tempore  sui  pontificatus,  litteras  in  forma  mandati,  juxta  formam  inferius 
annotatam,  et ;  non  '  ultra  ;  dare  possit,  hoc  modo  videlicet:  unum  collatorem  haben- 
tem  collationem  decem  beneficiorum  in  uno,  habentem  autem  collationem  quinqua- 
ginta  beneficiorum  et  ultra  in  duobus  beneficiis  dumtaxat  gravare  possit,  ita  tamen 
quod,  in  eadem  ecclesia  cathedrali  vel  collegiata,  collatorem  unum  prò  tempore  in 
duabus  prebendis  non  gravet. 

Et  ut  obvietur  litibus  que  occasione  litterarum  mandatorum  hujusmodi  oriri  pos- 
sent,  mandata  hujusmodi  sub  forma  que  est  inferius  annotata  dari  volumus,  quam, 
ad  perpetuam  rei  memoriam,  in  cancellaria  apostolica  publicari  et  in  illius  quin- 
terno registrali  mandamus;  declarantes  prosequentes  hujusmodi  mandata,  quo  ad 
beneficia  sub  illis  eomprehensa,  ordinariis  collatoribus  et  graduatis  simplicibus  et 


Ordonn.:  «  graduali!  » 
Es.  Vat.  :      prò 
Ordonn.  om. 
Es.  Vat.  om. 
Es.  Vat.  :      p<  i 
Ordonn.:  •  qual 


242  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X  a.  1516 


nominatis  preferendos  esse,  nosque  et  successores  nostros,  jure  preventionis,  digni- 
tates,  personatus,  administrationes  et  officia  ceteraque  beneficia  ecclesiastica,  secu- 
laria  et  quorumvis  ordinum  regularia,  quecunque  et  quomodocumque  qualificata, 
tam  in  mensibus  graduatis  simplicibus  et  nominatis  quam  ordinariis  collatoribus 
prefatis  assignatis  vacantia,  ac  etiam  sub  dictis  mandatis  comprehensa,  libere  con- 
ferre. 

Statuimus  insuper  quod  in  provisionibus,  quas  personis  quibusvis  de  beneiiciis 
vacantibus  seu  certo  modo  vacaturis,  per  nos  et  successores  nostros  ac  Scdem  pre- 
dictam,  etiam  motu  proprio,  etiam  promotis  ad  ecclesias  cathedrales  et  metropoli- 
tanas  ac  monasteria,  ut  obtenta  per  eos  beneficia  retinere  possint,  fieri  contigerit, 
illorum  verus  annuus,  per  florenos  aut  ducatos  auri  de  camera,  aut  libras  Turonen- 
sium  seu  alterius  monete,  valor,  secundum  communem  extimationem,  exprimi  debeat; 
alioquin  gracie  ipse  sint  ipso  jure  nulle. 

Statuimus  quoque  et  ordinamus  quod  in  regno,  Delphinatu  et  comitatu  predi- 
ctis,  omnes  et  singule  cause,  exceptis  majoribus  in  jure  expresse  denominatis,  apud 
illos  judices  in  partibus  qui,  de  jure  aut  consuetudine  prescripta  vel  privilegio,  illa- 
rum  cognitionem  habent,  terminari  et  finiri  debeant. 

Et  ne,  sub  umbra  appellationum,  que  nimium  et  nonnunquam  frivole  interponi 
consueverunt,  '  atque  etiam  in  eadem  instantia  ad  prorogationem  litium  sepe  mul- 
tiplicari ,  injustis  vexationibus  materia  prebeatur,  volumus  quod,  si  quis  offensus 
coram  suo  judice  justicie  complementum  habere  non  possit,  ad  immediatum  supe- 
riorem  per  appellationem  recursum  habeat,  nec  ad  aliquem  superiorem,  etiam  ad 
nos  et  successores  nostros,  vel  Sedem  predictam,  omisso  medio,  nec  a  gravamine  in 
quacumque  instancia  ante  diffinitivam  sentenciam  quomodolibet  appelletur,  nisi  for- 
sitan  tale  gravamen  extiterit,  quod  in  diffinitiva  reparari  nequiret  ;  et  eo  casu,  non 
nisi  ad  immediatum  superiorem  liceat  appellari. 

Si  quis  vero  immediate  subjectus  Sedi  apostolice,  ad  eamdem  Sedem  duxerit 
appellandum,  causa  committatur  in  partibus  per  rescriptum  usque  ad  finem  litis, 
videlicet  usque  ad  terciam  sentenciam  conformem  inclusive,  si  ab  illis  appellari  con- 
tigerit, nisi  propter  defectum  denegate  justicie  aut  justum  metum;  et  tunc  commini 
debeat  in  partibus  convicinis,  et  cum  causarum  expressione  de  quibus  etiam  legi- 
time, 2  alias  quam  per  juramentum,  coram  judicibus  a  Sede  apostolica  depputandis, 
constare  debeat.  Processus  autem  contra  premissa  attentatos,  nullos  et  irritos  esse 
volumus,  ac  rescripta  contra  premissa  impetrantes,  in  expensis,  damnis  et  interesse 
condemnari  debere  decernimus  atque  declaramus.  Sancte  vero  Romane  Ecclesie 
curdinales,  qui  prò  universali  Ecclesia  continue  laborant,  necnon  diete  Sedis  ofii- 
ciales  officia  sua  actu  exercentes,  sub  presenti  decreto  non  intendimus  compre- 
hendi. 

Statuimus  etiam  et  ordinamus  quod  judices  causas,  que  in  partibus  terminali 
debent,  coram  eis  prò  tempore  pendentes,  sub  pena  exeommunicationis  et  priva- 
tionis  beneficiorum  per  eos  obtentorum  eo  ipso  incurrenda,  infra  biennium  termi- 
nare debeant,   pars  vero  diffugiens  et  expeditionem  ipsius  causae  maliciose  impe- 

erint». 
Vai.:  •espressione  que  etiam  de  illis  etiam  legitime  .. 


a.  1516  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X  243 


diens  gravissime  per  eosdem  judices  mulctetur,  etiam  usque  ad  privationem  juris 
in  hujusmodi  processi!  pretensi,  si  eis  visum  fuerit;  super  quo  eorum  conscientias 
oneramus. 

Ab  interlocutoriis  autem  secundo,  a  difnnitivis  vero  tertio  dumtaxat  provocare 
licere  decernimus,  volumusque  '  secundam  sententiam  interlocutoriam  conformem, 
et  tertiam  diflinitivam  etiam  conformem,  omni  mora  cessante,  executioni  debite 
demandari  debere,  quacumque  appellatone  interposta  non  obstante. 

Statuimus  quoque  quod  quicumque,  dummodo  non  sit  violentus,  sed  habens 
coloratum  titulum,  pacilice  et  sine  lite  prelaturam,  dignitatem,  personatum,  admini- 
strationem  vel  officium,  seu  quodeumque  beneficium  ecclesiasticum,  triennio  pro- 
ximo  hactenus  possidet  -  vel  prò  tempore  possidebit, ;l  in  petitorio  seu  possessorio  a 
quoquam;  etiam  ratione  juris  noviter  reperti,  molestari  nequeat,  preterquam  pre- 
textu  hostilitatis  aut  alterius  legitimi  impedimenti,  de  quo  protestar]  et  illud,  juxta 
concilium  Viennense,  intimari  debeat.  '  Lis  autem  hoc  casu  quo  ad  futuras  con- 
troversias  intelligatur,  si  ad  executionem  citationis,  jurisque  sui  in  judicio  exhibi- 
tionem,  aut  terminorum  omnium  observationem  processum  fuerit. 

Monemus  etiam  ordinarios  ut  diligente!"  inquirant,  ne  quis  sine  titulo  beneficium 
possideat;  et  si  quem  beneficium  sine  titulo  possidere  repererint,  declarent  illi  jus 
non  competere,  cujusvis  temporis  detentione  non  obstante;  de  ipsoque  beneficio 
possit  illi,  dummodo  non  sii  intrusus,  vel  violentus  aut  alias  indignus,  vel  alteri 
idoneo,  provideri. 

Et  insuper  statuimus  quod  quicumque  clericus,  cu.juscumque  conditionis,  status, 
relligionis,  dignitatis,  etiam  si  pontificalis  vel  alterius  preeminencie  fuerit,  qui  posf- 
habitam-  presentium  notitiam,  quam  habere  presumatur  post  duos  menses  post 
earumdem  presentium  publicationem,  in  ecclesiis  cathedralibus  factam,  quam  ipsi 
diocesani  omnino  tacere  teneantur,  postquam  presentes  ad  eorum  noticiam  perve- 
nerint,  fuerit"  publicus  concubinarius,  a  perceptione  fructuum  omnium  benefìciorum 
suorum,  trium  mensium  spacio,  sit  ipso  facto  suspensus;  quos  suus  superior  in 
fabricam,  vel  aliam  evidentem  ecclesiarum  utilitatem,  ex  quibus  ii  fructus  perci- 
piuntur,  convertat;  necnon  hujusmodi  publicum  concubinarium,  ut  primum  talem  esse 
noverit,  mox  suus  superior  monere  teneatur,  ut  infra  brevissimum  tcrminum  con- 
cubinam  dimittat;  et  si  illam  non  dimiserit,  vel  dimissam  vel  aliam  publice  resum- 
pserit,  jubemus  ut  ipsum  omnibus  suis  benerkiis  omnino  privet.  Et  nichilominus  ii 
publici  concubinari]  usquequo,  cum  eis  per  suos  superiores,  post  ipsarum  concubi- 
narum  dimissionem  manifestamque  vite  emendationem,  fuerit  dispensatum,  ad  susce- 
ptionem  quorumeumque  honorum,  dignitatum,  benefìciorum,  officiorumve  sint  inhabi- 
les.  Qui  si,  post  dispensationem,  recidivo  vomiti!  ad  hujusmodi  publicum  concubinatum 
redierint,  sine  spe  alicujus  dispensationis,  ad  predicta  prorsus  inhabiles  existant. 

Quodque,  si  ii  ad  quos  talium  correctio  pertinet,  eos  ut  predictum  est  punire 
neglexerint,  eorum  superiores,  tam  in  "-  ipsos  de  neglectu  quam  in  '-'  illos  prò  concubi- 

1  Ordonn.:  «tertio  provocare  non  Ih.  i<-  Je^ui  nimus,  sul  volumus». 
-  Ordonn.  om. 

u  Ordonn.:  «  pru  tempore,  possederit  seu  possedit  •. 
*  Unlonii..     debeanl 
Es.  Vat.  om. 


•_>44  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X  a.  1516 


natu,  modis  omnibus  digna  punitione  l  animadvertant.  In  conciliis  etiam  provincia 
libus  et  synodalibus,  ad  versus  tules  punire  negligentes,  vel  de  hoc  crimine  diffa- 
matos,  etiam  per  suspensionem  a  collatione  beneficiorum,  vel  alia  condigna  pena, 
severiter  procedatur;  et  si  hii,  quorum  destitucio  ad  nos  et  Sedem  predictam  spe- 
i  tal,  per  concilia  provincialia  aut  suos  superiores  propter  concubinatum  publicum 
reperiantur  privatione  digni,  statim.  cum  processi!  inquisitionis  ad  nos  deferantur. 
Eadem  diligentia  et  inquisitio  in  quibuscumque  generalibus  capitulis,  etiam  provin- 
cialibus,  quo  ad  eos,  servetur,  penis  aliis,  contra  predictos  et  alios  non  publicos 
concubinarios  a  jure  statutis,  in  suo  robore  permansuris. 

Publici  autem  intelligendi  sunt,  non  solum  ii  quorum  concubinatus  per  senten- 
ciam,  aut  confessionem  in  jure  factam,  aut  per  rei  evidenciam  que  nulla  possit  ter- 
giversatione  celari,  notorius  est,  sed  etiam  qui  mulierem  de  incontinencia  suspectam 
et  diffamatam  tenet,  et  per  suum  superiorem  admoniti,  ipsam  cum  effectu  non  dimit- 
tunt. 

Quia  vero,  in  quibusdam  regionibus,  nonnulli  juridicionem  ecclesiasticam  haben- 
tes  pecuniarios  questus  a  concubinariis  percipere  non  erubescunt,  patientes  eos  in  tali 
feditate  sordescere,  sub  pena  maledictionis  eterne,  precipimus  ne  deinceps  sub  pacto, 
compositione  aut  spe  alterius  questus,  talia  quovis  modo  tolerent  aut  dissimulent; 
alioquin,  ultra  premissam  negligencie  penam,  duplum  ejus  quod  propterea  accepe- 
perint  restituere,  et  ad  pios  usus  omnino  convertere  teneantur  et  compellentur. 2 

Ipsas  autem  concubinas  aut  suspectas  prelati  omnibus  modis  curent  a  suis  sub- 
ditis,  per  auxilium  et  brachii  secularis  invocationem,  si  opus  fuerit,  penitus  arcere; 
qui  etiam  filios,  ex  tali  concubinatu  procreatos,  apud  patres  suos  cohabitare  non 
permittant. 

Jubemus  insuper  quod  in  predictis  synodis  et  capitulis  premissa  publicentur,  et 
ut  quilibet  suos  subditos  ad  ipsarum  concubinarum  dimissionem  moneant  diligenter. 

Injungimus  preterea  omnibus  secularibus  viris,  eciam  si  regali  prefulgeant  digni- 
tate,  ne  ullum  qualecunque  inferant  impedimentum,  quocumque  quesito  colore,  pre- 
latis  qui,  ratione  officii  sui,  adversus  subditos  suos,  prò  hujusmodi  concubinatu  et 
aliis  casibus  sibi  a  jure  permissis,  procedunt. 

Et  cum  omne  fornicationis  crimen  lege  divina  prohibitum  sit,  et  sub  pena  pec- 
cati mortalis  necessario  evitandum,  monemus  omnes  laicos,  tam  uxoratos  quam 
solutos,  ut  similiter  a  concubinatu  abstineant;  nimis  enim  reprehensibilis  est,  qui 
uxorem  habet  et  ad  aliam  uxorem  seu  mulierem3  accedit;  qui  vero  solutus  est,  si 
continere  nolit,  juxta  apostoli  consilium,  uxorem  ducat.  Pro  hujusmodi  autem  divini 
observantia  precepti,  ii  ad  quos  pertinet,  tam  salutaribus  monitis  quam  aliis  cano- 
nicis  remediis,  omni  studio  laborent. 

Statuimus  insuper,  ad  vitandum  scandala  et  multa  pericula,  subveniendumque 
conscienciis  timoratis,  quod  nemo  deinceps  a  communicatione  alicujus  in  sacra- 
mentorum  udministratione  vel  receptione,  aut  aliis  quibuscumque  divinis,  vel  extra, 
pretextu  cujuscumque  sententie  aut  censure  ecclesiastice,  seu  suspensionis  aut  pro- 


1  Ordottn.       pugnitione 

'  Es.  Vat.    .  compellantur  •. 

■  Or Jonn.  om    «  uxorem  seu  mulierem 


a.  1516  Concordalo  con  la  Francia  sotto  Leone  X  245 

hibitionis  ab  homine  voi  a  jure  generaliter  promulgate,  teneatur  abstinere,  vcl  ali- 
quem  vitare,  vel  interdictum  ecclesiasticum  observare,  nisi  sentencia,  prohibitio, 
suspensio  vel  censura  hujusmodi  fuerit,  vel  contra  personam,  collegium,  universi- 
tatem,  ecclesiam  aut  locum,  certum  aut  certam,  a  judice  publicata  et  denunciata 
specialiter  et  expresse,  aut  notorie  in  excommunicationis  sentenciam  constiterit  inci- 
disse,  quud  nulla  possit  tergiversatione  celari,  aut  aliquo  juris  suffragio  excusari, 
eum  '  a  communionc  illius  abstinere  volumus,  '-'  juxta  canonicas  sanctiones.3  Per  hoc 
tamen,  hujusmodi  cxcommunicatos,  suspensos,  interdictos  seu  prohibitos  non  inten- 
dimus  in  aliquo  relevare,  neque  eis  quomodolibet  suffragari. 

Et  quoniam  ex  indiscreta  interdictorum  promulgatione  multa  consueverunt  scan- 
dala  evenire,  statuimus  quod  nulla  civitas,  oppidum,  castrum,  villa,  aut  locus  eccle- 
siastico supponi  possit  interdicto,  nisi  ex  causa  seu  culpa  ipsorum  locorum,  aut 
domini,  seu  rectoris,  vel  officialium.  Propter  culpam  autem  seu  causam  alterius 
cujuscumque  private  persone,  hujusmodi  loca  interdici  nequaquam  possint  auctori- 
tate  quacumque  ordinaria,  vel  delegata,  nisi  talis  persona  prius  fuerit  exeommuni- 
cata,  ac  denunciata,  seu  in  ecclesia  publicata,  aut  domini  seu  rectores  vel  offìciales 
ipsorum  locorum,  auctoritate  judicis  requisiti,  hujusmodi  personam  exeommunica- 
tam  infra  biduum  inde  cum  eflectu  non  ejecerint,  aut  ad  satisfaciendum  compule- 
rint;  qua  etiam  post  biduum  ejecta,  recedente  vel  satisfaciente,  mox  divina  resumi 
possint;  quod  etiam  in  pendentibus  locum  habere  decernimus. 

Necnon  constitutionem  de  eorumdem  fratrum  nostrorum  Consilio  editam,  qua 
cum  irritanti  decreto  statuimus,  decrevimus  et  ordinavimus,  quod  ex  tunc  de  cetero, 
perpetuis  futuris  temporibus,  de  cessione  regiminis  et  administrationis  ecclesiarum 
et  monasteriorum,  facta  per  eos  qui  ecclesiis  et  monasteriis  ipsis  preerant,  seu  illa 
in  administrationem  seu  commendam,  aut  ut  aliis  unita  aut  alias  obtinebant,  seu 
resignatione  aliorum  quorumeumque  beneficiorum  ecclesiasticorum,  seu  cessione  juris 
in  eis  vel  ad  ea  quomodolibet  competentis  aut  privationis  vel  depositionis, 4  aut  cen- 
surarum  fulminacione,  etiam  in  litteris  apostolicis  a  nobis  et  Sede  apostolica,  etiam 
motu  proprio,  prò  tempore  emanatis,  que  in  manibus  Romani  Pontificis  facte  dicun- 
tur,5  contentis,  etiam  si  super  illis  narrantis  fundaretur  intentio,  constare  et  apparere 
deberet  per  publica  instrumenta  vel  documenta  autentica;  alioquin,  tam  in  judicio 
quam  extra  illud,  narrativis6  et  assertionibus  hujusmodi  in  prejudicium  tertii  minime 
stari,  nec  ex  illis  alicui  prejudicium  afferri  deberet,  nisi  de  hujusmodi  narrativa  et 
assertione,  etiam  in  litteris  apostolicis  facta,  altero  ex  premissis  modis  doceretur, 
innovamus,  illamque  perpetuis  futuris  temporibus  inviolabiliter  observari  man- 
damus. 

Et  quia  supradictam  concordiam  cum  prefato  Francisco  rege,  ob  illius  sinceram 
devotionem  quam  erga  nos  et  Sedem  predictam  habere   monstravit,  cum  ad  pre- 


1  Ordomi.  :     cum    . 
-  Ordonn.:  «  nolumus  ». 

■  Sic!  11  testo  non  soddisfa:  per  l'intelligenza  del  medesimo  dovrà  confrontarsi  il  decreto  del  concilio  di  Basilea 
p.  163  s.,  n.  9). 

*  Ordonn.:   ■  dispositionis  ». 

Es.  Vat.  :     dicerentnr  .. 
0  Es.  Vat.  :      narrative  ». 


246  Concordato  con  la  Francia  sotto  /.coite  X  a.  1516 

standum  nobis  rcverenciam  et  iìlialem  obedienciam,  ad  civitatem  nostrani  Bononie 
personaliter  venire  dignatus  est,  consentimus,  '  illamque  inviolabiliter  observari  desi- 
deramus;  illam  veri  contractus  et  obligationis  inter  nos  et  Sedem  apostolicam  pre- 
dictam,  ex  una,  et  prefatum  Regem  et  regnum  suum,  ex  altera  partibus,  legitime  initi 
vim  et  robur  obtinere,  ac  illi  et  presentibus,  in  aliqua  sui  parte,  per  quascumque 
litteras  et  gracias,  per  nos  et  successores  nostros  desuper  concedendas,  derogari, 
l'iausulamque  cum  earumdem  derogatione  presentium  tenore2  latissime  extendenda, 
ac  quod  eedem  presentes  littere  et  earum  tenor  prò  expressis  liabeantur,  in  qui- 
busvis  supplicationibus  prò  tempore  signatis  appositam,  nichili  penitus  operari,  et 
illius  vigore  in  litteris  apostolicis,  super  ipsis  supplicationibus  conficiendis,  quicquam 
per  quod  presentibus  aut  alicui  particule  de  contentis  in  eis  derogaretur  seu  dero- 
gari videretur,  narrari  non  possit;  et  sic  per  quoscumque  judices  et3  commissarios, 
eciam  causarum  dicti  palacii  apostolici  auditores  et  prefate  Romane  Ecclesie  car- 
dinales,  in  quibusvis  causis  super  premissis  vel  eorum  aliquo  prò  tempore  motis, 
judicari,  diffiniri  et  sentenciari  debere,  sublata  eis  aliter  sentenciandi  et  diffiniendi 
omnimoda  facultate  et  auctoritate,  necnon  irritum  et  inane  quicquid  secus  super  his, 
vel  eorum  aliquo,  a  quoquam,  quavis  auctoritate,  etiam  per  nos  et  successores 
nostros  prefatos,  scienter  vel  ignoranter,  contigerit  attemptari,  decernimus. 

Volumus  autem  quod,  si  prefatus  Rex  presentes  litteras  ac  omnia  et  singula  in 
eis  contenta,  que  in  prima  futura  sessione  presentis  condili  Lateranensis  approbari 
et  confirmari  lacere  promittimus,  '  infra  sex  menses  a  die  approbationis  et  confir- 
mationis  hujusmodi  computandos,  non  approbaverit  et  ratifficaverit,  et  ea  perpetuis 
futuris  temporibus,  in  regno  suo  et  in  omnibus  aliis  locis  et  dominiis  dicti  regni, 
per  omnes  prelatos  et  alias  eciam  ecclesiasticas  personas  ac  curias  Parlamenti^  acce- 
ptari,2  legi,  publicari,  jurari  et  registrari,  ad  instar  aliarum  constitutionum  regiarum, 
et  de  acceptatione  lectione,  publicatione,  juramento  et  registracione  predictis  infra 
predictum  tempus,  per  omnium  singulorum  supradictorum  patentes  litteras  aut  auten- 
ticas  scripturas,  nobis  non  transmiserit,  aut  nuncio  nostro,  apud  ipsum  Regem  exi- 
stenti,  per  eum  ad  nos  mittendas  fi  non  consignaverit  ;  et  deinde  singulis  annis  etiam 
legi,  prout  alie  ipsius  Francisci  regis  constitutiones  et  ordinationes,  que  in  viridi  sunt 
observantia,  observari  debent,  inviolabiliter  observari  cum  effectu  non  fecerit,  presen- 
tes litere  et  inde  sequuta  quecumque  sint  cassa  et  nulla,  nullius  roboris  vel  momenti. 

Et  quoniam  omnium,  que  in  regno,  Delphinatu  et  comitati!  predictis  agantur, 
notitiam  non  habeamus,  consuetudines,  statuta  seu  usus,  libertati  ecclesiastice  et 
auctoritati  Sedis  apostolice  quomodolibet  prejudicantia,  si  qua  in  regno,  Delphi- 
natu et  comitatu  predictis  alias  quam  in  premissis  existant,  non  intendimus  nobis 
et  eidem  Sedi  in  aliquo  prejudicare,  seu  illa  tacite  vel  expresse  quomodolibet  appio- 
bare. 

Et  qui  ad  supradiciam  concordiam  cum   prefeto   Francisco  rege,  ob  illius  sinceram  devotioncm 
erga  nos  et  Sedem  predictam  ostcnsam,  rum  ad  prestandam  nobis  rcvcrentiam  et  filialem  obedientiam  ad  civitatem 
nostrani  Bononie  personaliter  accessit,  consentimus    . 
-  Es.  Vat.  "in. 
Ks.  Vat,    ■  etiam  . 

'i.    •  promisimus  •. 
i.:  •  Parlamento]  um. 
•  Es,  Vat,  •  dcstinand 


a.  1516  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leene  X  247 

Et  nichilominus  prefato  Francisco  et  prò  tempore  existenti  Francorum  regi,  in 
virtute  sancte  obedientie,  mandamus  quatinus  per  se,  vel  alium  seu  alios  in  digni- 
tate  ecclesiastica  constitutos,  presentes  litteras  ac  omnia  et  singula  in  eis  contenta, 
quando  et  quotiens  opus  fuerit,  publicari  et  ea  inviolabiliter  observari  faciat;  con- 
tradictores  cujuscumque  dignitatis  et  preheminencie  fuerint,  per  censuram  ecclesia- 
li icam  '  et  pecuniarias  penas,  aliaque  juris  et  facti  quevis  opportuna  remedia,  appel- 
latione  qualibet  omnino  postposita,  compescendo;  non  obstantibus  omnibus  supradictis, 
aut  si  aliquibus,  communiter  vel  divisim,  ab  eadem  sit  Sede  indultum  quod  interdici, 
suspendi,  vel  exeommunicari  non  possint  per  litteras  apostolicas,  non  facientes  plenam 
et  expressam  ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  hujusmodi  mentionem. 
Forma  vero  supradicti  mandati  apostolici  sequitur  et  est  talis:" 
Leo  episcopus  servus  servorum  Dei,  venerabili  fratri  episcopo  N.  et  dilectis  filiis, 
capitulo  singulisque  canonicis  ecclesie  N.,  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 
Vite  ac  morum  honestas  aliaque  laudabilia  probitatis  et  virtutum  merita,  super 
quìbus  dilectus  lilius  N.  apud  nos  fide  digno  commendanti-  testimonio,  nos  inducunt 
ut  sibi  reddamur  ad  gratiam  liberales.  Hinc  est  quod  nos  cupientes  ut  eidem  '■'  N., 
juxta  illius  que  olim  per  felicis  recordationis  Gregorium  papam  nonum,  predeces- 
sorem  nostrum,  ad  tunc  episcopum  Noviomensem  directa  extitit,  que  incipit  «  Man- 
datum  »,  et  aliarum  duarum  illam  immediate  sequentium  decretalium  formas,  de 
canonicatu  et  prebenda  aut  dignitate,  personatu,  administratione  vel  officio  vestre 
vel  alterius  ecclesie,  aut  alio  beneficio,  cum  cura  vel  sine  cura,  etiam  si  parrochialis 
ecclesia  vel  ejus  perpetua  vicaria  aut  capella,  sive  perpetua  cappellania,  ad  vestram 
rnllacionem,  nominationem  seti  presentacionem,  et  aliam  quameumque  dispositionem, 
provideri  possit;  ac  volentes  prefato  N.,  premissorum4  meritorum  suorum  intuitu, 
gratiam  facere  specialem,  ipsumque  N.  a  quibusvis  exeommunicationis,  suspensionis 
el  interdicti  aliisque  ecclesiasticis  sentenciis,  censuris  et  penis  a  jure  vel  ab  homine, 
qua  vis  occasione  vel  causa,  latis,  si  quibus  quomodolibet  innodatus  existit,  ad  effe- 
ctum  presentium  dumtaxat  consequendum,  harum  serie  absolventes,  et  absolutum 
fore  censentes;  necnon  omnia  et  singula  beneficia  ecclesiastica,  cum  cura  et  sine 
cura,  que  prefatus  N.  etiam  ex  quibusvis  apostolicis  dispensationibus  obtinet  et 
exspectat,  ac  in  quibus  et  ad  que  jus  sibi  quomodolibet  competit,  quecumque,  quot- 
cumque  et  qualiacumque  sint,  eorumque  fructuum,  reddituum  et  proventuum  veros 
annuos  valores,  ac  hujusmodi  dispensationum  tenores,  presentibus  prò  expressis 
hahentes,  motti  proprio,  non  ad  ipsius  N.,  vel  alterius  :"  prò  eo,  nobis  super  hoc 
oblate  peticionis  instanciam,  sed  de  nostra  mera  liberalitate,  discretioni  vestre  per 
apostolica  scripta  mandamus  quatinus,  si  vobis  prò  alio  non  scripserimus,  qui  simile 
mandatum  aut  similem  gratiam  prosequatur,  canonicatum  et  prebendam,  aut  dignita- 
tem,  personatum,  administrationem,  vel6  officium  vestre  vel  alterius  ecclesie,  aut  aliud 
beneficium  ecclesiasticum,   cum  cura  vel  sine   cura,  etiam  si  parrochialis  ecclesia 


1  Es.  \  :it.  :      censuras  ecclesiasticas  » 

-  La  fonti-  di  Orrioiiit.  om.  questo  titolo. 

'•  OrdoHH.:  •  idem  ». 

'  Es.  V.u.  om. 

'  Es.  Vat.  :  «  alicuins  alterius 

fl    Oldoutl.    .'ITI. 


248  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X  a.  1516 

vel  ejus  perpetua  vicaria  aut  capella,  vel  perpetua  capellania  fuerit,  ad  vestram 
collationetn,  provisionem,  presentationem,  nominationem,  seu  quamvis  aliarti  dispo- 
sitionem  pertinentia,  '  etiam  si  dignitati,  personatui.  administrationi  vel  officio  hujus- 
modi  cura  immineat  animarum,  dummodo  talis  dignitas  electiva  non  existat,  cum 
creatione  in  canonicum  vestre  vel  alterius  ecclesie,  etiamsi  in  ea  statuto  et  privil- 
egio expresse  caveatur  quod  nulli  de  dignitate,  personatu,  administratione  vel  officio 
provideri  possit,  *  nisi  cum  effectu  illius  ecclesie  canonicus  existat,  canonicatum 
hujusmodi  ecclesie,  cum  plenitudine  iuris  canonici,  et  non  obstante  de  certo  canoni- 
corum  numero,  ad  effectum  hujusmodi  dignitatem,  personatum,  administrationem 
vel  officium  dumtaxat  obtinendi, J  et  non  alias,  auctoritate  apostolica,  tenore  presen- 
tium  conferimus,  et  de  ilio  etiam  providemus,  si  quem,  quam  vel  quod,  post  mensem 
postquam  presentes  littere  vobis  presentate  fuerint,  extra  Romanam  Curiam  vacare 
contigerit,  cum  plenitudine  juris  canonici  ac  omnibus  juribus  et  pertinenciis  suis, 
eidem  N.  conferatis,  et  de  ilio  aut  illa  provideatis,  seu  ipsum  ad  illum,  illam  vel 
illud  presentetis  aut  nominetis,  ipsumque  N.  in  canonicum  et  in  fratrem  vestre  vel 
alterius  ecclesie,  ad  effectum  tantum  obtinendi  dignitatem,  personatum,  administra- 
tionem vel  officium  hujusmodi,  recipiatis,  stallum  sibi  in  choro  et  locum  in  capi- 
tulo,  cum  plenitudine  juris  canonici,  assignetis  ;  inducentes  eumdem  N.,  vel  procu- 
ratorem  suum  3  ejus  nomine,  in  corporalem  possessionem  canonicatus  et  prebende 
aut  dignitatis,  personatus,  administrationis  vel  officii  seu  benefìeii  hujusmodi,  jurium- 
que  et  pertinentiarum  universorum  predictorum,  4  deffendentesque  inductum  ac 
facientes  N.,  vel  prò  eo  procuratorem  predictum,  ad  prebendam  aut  dignitatem, 
personatum,  administrationem,  vel  officium  seu  beneficium  hujusmodi,  quodcumque 
fuerit,  ut  moris  est,  admitti,  sibique  de  illius  vel  illorum  fructibus,  redditibus,  pro- 
ventibus,  juribus  et  obventionibus  universis  integre  responderi,  non  obstantibus 
forsan,  ut  supra, ;>  de  certo  canonicorum  numero  et  aliis  constitutionibus  et  ordina- 
tionibus  apostolicis,  ac  diete  vestre  vel  alterius  ecclesie  juramento,  confìrmatione 
apostolica  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis  statutis  et  consuetudinibus  contrariis 
quibuscumque,  aut  si  vobis  ab  apostolica  sit  Sede  indultum  quod  ad  receptionem 
vel  provisionem  alicujus  minime  teneamini,  quodque  de  canonicatibus  et  prebendis, 
seu  dignitatibus,  personatibus,  administrationibus  vel  officiis  vestre  vel  alterius 
ecclesie,  aut  aliis  beneficiis  ecclesiasticis  quibuscumque,  ad  vestram  collationem, 
provisionem,  presentationem,  nominationem  seu  quamvis  aliam  dispositionem,  com- 
muniter  vel  divisim,  pertinentibus,  nulli  valeat  provideri  per  litteras  apostolicas,  non 
facientes  plenam  et  expressam,  ac  de  verbo  ad  verbum,  de  indulto  hujusmodi  men- 
tionem,  et  qualibet  alia  diete  Sedis  indulgencia  generali,  vel  speciali,  cujuscumque 
tenoris  existat,  per  quam,  presentibus  non  expressam  vel  totaliter  non  insertam, 
effectus  hujusmodi'  gratie  impediri  valeat  quomodolibet  vel  differri,  et  de  qua  cujus- 
que  toto  tenore  habenda  sit  in  nostris  litteris  mencio  specialis,  seu  si  dictus  N.  pre- 
sens  non  fuerit  ad  prestandum   de  observandis  statutis  et  consuetudinibus  vestre 

1  Es.  Vat.:  >  pertinen    >. 
'  Es.  Vat.:  <  non  possit    . 
■  Ordonn.  "m. 
•  Ordonn.:  «et  predictorum». 

ai.     in.   .  forsan  ut  supra  •.  però  dopo  «  numero  »  ha  «  ut  prefertur  .. 


a.  1516  Concordato  con  la  Frani  ia  sotti»  Leone  X  249 

vel  alterius  ecclesie  solitum  juramentum,  dummodo,  in  ahsentia  sua,  per  procura- 
torem  idoneum,  et,  cum  ad  eeclesiam  ipsam  accesserit,  corporaliter  illud  ptestet. 
Datum,  etc... 

Simili  modo:  -  Leo,  etc...,  '  dilectis  filiis  N.  et  N.  ac  N.,  of'tìcialibus,  salutem 
et  apostolicam  benedictionem.  Hodic  cupientes  ut  dilecto  rìlio  N.,  clerico  N.  diocesis, 
juxta  illius  que  olim  per  felicis  recordationis  Gregorium  papam  nonum,  predeces- 
sorem  nostrum  ad  tunc  episcopum  Noviomensem  directa  extitit,  que  incipit  «  Man 
datum  »,  et  aliarum  duarum  illam  immediate  sequentium  decretalium  formas,  de 
canonicati!  et  prebenda,  aut  dignitate,  personatu,  administratione  vel  officio  ecclesie  N., 
aut  alio  beneficio  ecclesiastico,  cum  cura  et  sine  cura,  provideri  posset,  motu  proprio, 
venerabili  fratri  nostro  episcopo  N.,  et  dilectis  filiis  capitulo  singulisque  canonicis 
ecclesie  N.,  per  alias  litteras  nostras  mandavimus  quatinus,  si  eis  communiter  vel 
divisim  prò  alio  non  scripsissemus,  qui  simile  mandatimi  aut  similem  gratiam  pro- 
sequeretur,  eidem  N.  canonicatum  et  prebendam,  aut  dignitatem,  personatum,  admi- 
nistrationem,  vel  officium  aut  beneficium  ecclesie  N.,  aut  aliud  beneficium  ecclesia- 
siasticum,  ad  eorum  collacionem,  provisionem,  presentationem,  nominationem  seu 
quamvis  aliam  dispositionem,  communiter  vel  divisim,  pertinentia,  si  quem,  quam 
vel  quod,  post  mensem  post  presentationem  earumdem  litterarum,  vacare  contin- 
geret,  cum  plenitudine  juris  canonici  ac  omnibus  juribus  et  pertinenciis  suis,  prout 
ad  eos  communiter  vel  divisim  pertineret,  conferrent  et  assignarent,  aut  eum  ad 
illa  presentarent,  eligerent,  nominarent  seu  de  illis  providerent,  prout  in  eisdem 
litteris  plenius  continetur.  Quocirca,  discretioni  vestre  per  apostolica  scripta  motu 
simili  mandamus  quatinus  vos,  vel  duo  aut  unus  vestrum,  per  vos  vel  alium  seu 
alios,  si  episcopus,  capitulum  et  canonici  predicti  canonicatum  et  prebendam,  aut 
dignitatem,  personatum  et  administracionem,  vel  officium  aut  beneficium  hujusmodi 
eidem  N.  conferre  et  assignare,  ac  de  illis  etiam  providere  recusaverint,  seu  distu- 
lerint,  aut  negligentes  fuerint,  canonicatum  et  prebendam,  aut  dignitatem,  perso- 
natum, administrationem,  vel  officium,  seu2  beneficium  !  hujusmodi,  cum  plenitudine 
juris  canonici  ac  :'  omnibus  juribus  et  pertinentiis  supradictis,  eidem  N.  conferre  et 
assignare,  necnon  eumdem  N.  ad  illa,  ut  moris  est,  admittere,  et  in  canonicum  reci- 
pere  et  in  fratrem,  stallo  sibi  in  choro  et  loco  in  capitulo  assignatis,  '  omniaque  et 
singula  alia  in  dictis  litteris  contenta,5  juxta  earumdem  continenciam  atque  formam, 
in  omnibus  et  per  omnia  tacere  et  exequi  curetis,  contradictores,  prout  justicia 
suadebit  ad  hoc,  compescendo,  non  obstantibus  omnibus  que  in  dictis  litteris ,;  volu- 
mus'  non  obstarc.  Datum,  etc... 

Pro  regularibus  autem,  similis  forma  illis  conveniens  detur. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrorum  statuti,  ordinationis, 
suspensionis,  astrictionis,  declarationis,  precepti,  injunctionis,  monitionis, a  innovationis, 

1  Es.  Vat.  uni.  «  simili      etc.  ». 

s  Es.  Vat.  om. 

3  Ordonti.:  «  aut  ■. 

'  Ordotni.:  >  assignetis  ». 

5  Es.  Vat.  adii,  «alias  >. 

,;  Oi  domi,  om. 

7  Es.  Vat.:  ■  vnluimus 

8  Es.  Vat.:  «  inicctionis,  nomination!*.  ». 


250  Concordato  con  la  Francia  sotto  Leone  X  a.  1516 

consensus,  decreti,  voluntatis,  promissionis  et  mandati  infringere  vel  ei  ausu  teme- 
rario contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit,  indignationem  omnipo- 
tentis  Dei  ac  beatorum  Petri  et  Pauli,  apostolorum  ejus,  se  noverit  incursurum. 

Datum  Rome  apud  Sanctum  Petrum,  anno  Jncarnationis  dominice  millesimo 
quingentesimo  sextodecimo,  quintodecimo  kalendas  septembris  pontifìcatus  nostri 
anno  quarto. 

Nos  igitur,  ut  littere  ipse,  que  ob  id  precipue  edite  fuerunt  '  ut  in  corpore 
mistico,  sancta  videlicet  Ecclesia,  perpetua  caritas  et  pax  inviolata  perdurent,  et  si 
qua  membra  dissentiant,2  ea  commode  suo  reinserantur  corpori,  eo  magis  observentur 
quo  clarius  constiterit  ipsas  litteras  ea  matura  et  salubri  deliberatione  a  nobis,  dicto 
sacro  Lateranensi  approbante  concilio,  approbatas  et  innovatas,  qua  statute  et  ordi- 
nate fuerunt,  licet  ad  earumdem  litterarum  subsistentiam ;:  et  validitatem  alia  appro- 
batione  non  indigerent,  ad  habundantiorem  tamen  cauthelam,  ut  eo  tenacius  obser- 
ventur et  diffìcilius  tollantur  quo  tantorum  patrum  fuerint  majore  approbatione 
munite,  litteras  predictas  cum  omnibus  et  singulis  statutis,  ordinationibus,  decretis, 
diffinitionibus,  pactis,  conventionibus,  promissione,  voluntate  ac  penis,  inhibitione 
aliisque  omnibus  et  singulis  clausulis  in  eis 4  contentis,  illa  presertim  qua  voluimus 
quod,  si  prefatus  Franciscus  rex  supradictas  litteras  ac  omnia  et  singula  in  eis  con- 
tenta, intra  sex  menses  a  data  presentium  computandos,  non  approbaret  et  ratiffi- 
caret,  et  ea  perpetuis  futuris  temporibus,  in  regno  suo  et  aliis  locis  et  dominiis  dicti 
regni,  per  omnes  prelatos  et  alias  ecclesiasticas  personas,  ac  curias  Parlamentorum 
acceptari,  legi,  publicari,  jurari  et  registrari,  ad  instar  aliarum  constitutionum  regia- 
rum  et  de  acceptatione,  lectione,  publicatione,  juramento  et  registratione  predictis, 
intra  predictum  tempus,  per  omnium  et  singulorum  supradictorum  patentes  litteras 
aut  autenticas  scripturas  nobis  non  transmitteret,  aut  nuncio  nostro  apud  ipsum 
Regem  existenti  per  eum  ad  nos  destinandas,  non  consignaret,  et  deinde  singulis 
annis  etiam  legi,  prout  alie  ipsius  Francisci  regis  constitutiones  et  ordinationes,  que 
in  viridi  sunt  observantia,  observari  debent,  inviolabiliter  observari  cum  effectu  non 
fecerit,  littere  ipse  et  inde  sequuta  quecumque  essent  cassa  et  nulla,  nulliusque 
roboris  vel  momenti,  sacro  Lateranensi  concilio  approbante,  apostolica  auctoritate 
et  potestatis  plenitudine  approbamus  et  innovamus  easque  inviolabiliter  et  irrefra 
gabiliter  observari  et  custodiri  mandamus,  roburque  perpetue  firmitatis,  in  eventum 
dictarum  approbationis  et  ratifficationis,  et  non  aliter  nec  alio  modo  obtinere,  omnes- 
que  in  dictis  litteris  comprehensos  ad  ipsarum  litterarum  ac  omnium  et  singulorum 
in  eis  expressorum  observationem,  sub  censuri»  et  penis  ac  aliis  in  eis  contentis, 
juxta  earumdem  litterarum  tenorem  et  formam,  teneri  et  obligatos  esse  decernimus 
et  declaramus;  non  obstantibus  constitutionibus  et  ordinationibus  apostolicis  ac 
omnibus  illis,  que  in  dictis  litteris  volumus  non  obstare,  ceterisque  contrariis  qui- 
buscumque. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostre  approbationis,  innova- 
tionis,  mandati,  decreti  et  declarationis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire. 

'  Ordonn.:  -  fui 
i  Olitomi.  :     dissicnlianl    . 
i  Ordonn.:  •  >ubsisiatuiam  •. 
Io/m.  /  «  eo  ■ 


a.  1516  Concordato  fra  i  Prelati  Portoghesi  e  il  Re  Emanuele  251 

Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit,  indignationem  omnipotentis  Dei  ac  bea- 
torum  Petri  et  Pauli,  apostolorum  ejus,  se  noverit  incursurum. 

Datum  Rome,  in  publica  sessione  in  Lateranensi  sacrosancta  basilica  solemniter 
celebrata,  anno  Incarnationis  dominice  millesimo  quingentesimo  sexto  decimo,  quarto 
decimo  kalendas  januarii,  pontificatus  nostri  anno  quarto. 

Sic  signatum:  Visa,  Je.  Salvius,  Bembus,  Jo.  uè  Madrigal.  -  Et  in  dorso:  Regi- 
strata apud  me,  Bembum. 

Da  Ordonnances  des  Rois  de  Frante.  Règne  de  Francois  Iei  [Académie  des  sciences 
morales  et  politiques]  I,  Paris  1902,  437-464,  che  pubblicano  dall'originale  della  dichiarazione 
in  data  13  maggio  1517,  con  cui  Francesco  I  promulgò  il  concordato,  collazionata  la  copia 
originale  in  A  A.  I-X  Vili  429    già  Ann.  II,   e.  Ili,  n.  Ih    ncll  Archivio  segreto  Vaticano. 


XXXIV. 

CONCORDATO  FRA  I  PRELATI    PORTOGHESI   E   IL   RE   EMANUELE 
CONFERMATO  DA  LEONE  X. 

25  luglio  /■'>/(/. 

Leo  Episcopus  seruus  seruorum  Dei  ad  futuram  rei  memoriam. 

Hiis,  que  prò  personarum  quarumlibet,  presertim  Regali  ac  Pontificali  dignitate 
fulgentium,  pace  et  quiete  et  ad  euitandas  ulteriores  lites  amicabili  concordia  dicun- 
tur,  prò  illorum  subsistentia  firmiori  libenter,  cum  a  nobis  petitur,  muniminis  adii- 
cimus  firmitatem.  Sane  prò  parte  diarissimi  in  christo  (ìlii  Emanuelis  Portugallie  et 
Algarbiorum  Regis  lllustris,  et  venerabilium  fiati  uni  Pielatorum  ac  dilectorum  filio- 
rum  uniuersorum  Clericorum  Regnorum  et  dominiorum  eiusdem  Regis  nobis  nuper 
exhibita  petitio  continebat,  quod,  licet  alias  nos  prefato  Emanueli  Regi,  ut  bellum 
contra  fecenses  et  Moraehitarum  Reges  inchoatum  continuare  posset,  de  omnibus 
ecclesiis,  Monasteriis  et  aliis  benefìciis  ecclesiasticis  in  dictìs  Regnis  et  dominiis  con- 
sistentibus  certas  partes  decimarum,  Tertias  nuncupatas,  ad  instar  Regum  Castelle 
et  Legionis  Regnorum,  quibus  similes  Decime  per  Romanos  Pontifices  predecessores 
nostros  concesse  fuerant,  donec  bellum  huiusmodi  per  ipsum  Emanuelem  Regem 
gereretur,  concessissemus;  tamen  idem  Emanuel  Rex  ad  instantissimas  preces  Prelato- 
rum  et  Clericorum  predictorum,  ut  rem  gratam  et  acceptam  eis  faceret,  concessioni 
dictarum  Decimarum  Tertiarum  nuncupatarum,  tam  sibi,  quam  Regie  Corone  succes- 
soribusque  suis  durante  bello  huiusmodi  per  nos  facte,  ac  omni  iuri  in  illis,  uel  ad  illas 
sibi  quomodolibet  competenti  sponte  et  libere  renuntiauit,  ac  suo  suorumque  suc- 
cessorum  nominibus  eis  promisil  eas  sibi  concedi  amplius  non  procurare;  et,  si  ultro 
sibi  de  cetero  concederentur,  illas  ullo  tempore  acceptare,  et  ne  Prelati  et  Clerici 
prefati  huius  liberalitatis  causa  aliqua  nota  ingratitudinis  notari  possent,  summam 
Centum  quinquaginta  trillili  Milium  Ducatorum,  seu  Cruciatorum,  prò  huiusmodi 
renuntiatione  soluere  uelle  promiserunt,  hoc  modo  uidelicet,  Centum  eidem  Regi 
infra  Biennium  in  usum  belli  contra  Infideles  huiusmodi  conuertendorum,  ac  Quinqua- 


Concordalo  fra  i  Prelati  Portoghesi  e  il  Re  Emanuele  a.  1516 

ginta,  ad  que  idem  Rex  nobis  obligatus  erat,  nobis  in  terminis,  quibus  ipse  Emanuel 
Rex  nobis  illa  persoluere  tenebatur,  et  reliqua  Tria  Milia  ut  Omcialibus  tunc  expressis 
persoluere  promiscrant,  ad  id  se  obligarunt,  prout  in  Instrumento  publico  desuper 
confecto  dicitur  plenius  contineri.  Quare  cum  Prelati  et  clerici  prefati  credant  pre- 
missa  cecisse  et  cedere  ad  pacem  et  quietem  omnium  Prelatorum  et  clericorum, 
necnon  commodum  et  utilitatem  ac  immunitatem  ecclesiarum  et  beneficiorum  pre- 
dictorum,  prò  parte  Regis,  Prelatorum  et  clericorum  eorundem  nobis  fuit  humiliter 
supplicatum  ut  renuntiationi,  promissionibus  et  obligationibus  reciproce  factis  huius- 
modi  prò  illarum  subsistentia  firmiori  robur  apostolice  confirmationis  adiicere,  aliasque 
in  premissis  oportune  prouidere  de  benignitate  apostolica  dignaremur.  Nos  igitur,  qui 
inter  christifideles,  presertim  Catholicos  Principes  et  Prelatos  et  Clerum,  pacem  et 
quietem  cum  animarum  salute  semper  uigere  et  augeri  nostris  potissime  temporibus 
intensis  desideramus  affectibus,  Prelatos  et  clericos  prefatos  ac  illorum  singulares  per- 
sonas  a  quibusuis  exeommunicationis,  suspensionis  et  interdicti  aliisque  ecclesiasticis 
sententiis,  censuris,  et  penis  a  iure  vel  ab  nomine  quauis  occasione  vel  causa  latis, 
siquibus  quomodolibet  innodati  existunt,  ad  effectum1  presentium  duntaxat  conse- 
quendum  harum  serie  absoluentes  et  absolutos  fore  censentes,  huiusmodi  supplicatio- 
nibus  inclinati  renuntiationem,  promissiones  et  obligationes  reciproce  factas  huius- 
modi, ac  omnia  et  singula  in  dicto  Instrumento  contenta,  auctoritate  apostolica  tenore 
presentium  approbamus  et  confirmamus,  supplentes  omnes  et  singulos,  tam  iuris, 
quam  facti  defectus,  siqui  forsan  interuenerint  in  eisdem.  Et  nichilominus,  ut  pecunia 
tam  nobis  quam  Regi^et  Officialibus  prefatis  persoluenda  commodius  haberi  possit, 
Venerabilibus  fratribus  nostris  Archiepiscopo  Ulixbonensi  et  Episcopo  Visensi  dictam 
summam  Centum  quinquaginta  trium  Milium  ducatorum  super  fructibus  omnium 
Mensarum  Metropolitanarum  et  Cathedralium  ecclesiarum  necnon  ecclesiarum 
Capellarum  et  aliorum  beneficiorum  ecclesiasticorum  omnium  secularium  et  quo- 
rumuis  ordinum  regularium,  non  tamen  mendicantium,  imponendam  et  equaliter 
distribuendam  per  se,  uel  alium,  seu  alios,  quos  ad  id  prefatus  Emanuel  Rex  duxerit 
nominandos  et  deputandos,  exigendi,  ac  etiam  personas  ecclesiasticas  et  inclitas  in 
aliqua  ex  Militiis  in  dicto  Regno  Portugallie  consistentibus  super  fructibus  eccle- 
siarum Monasteriorum  et  beneficiorum  quorumeunque,  etiam  Mensis  Magistralibus 
Militiarum  huiusmodi  ad  uitam  alicuius,  vel  ad  tempus  duntaxat  unitorum,  seu  fru- 
ctus  illorum  percipientes  ad  contribuendum  prò  conuenienti  rata  pensionum  et  fru- 
ctuum,  et  etiam  Decimarum  ac  reliquorum  obuentionum,  reddituum,  fructuum  et 
prouentuum  ac  etiam  propriorum  nuncupatorum  ecclesiarum  et  Monasteriorum  ac 
beneficiorum  predictorum,  que  quomodolibet  percipiunt,  etiam  per  censuras  eccle- 
siasticas, illas  aggrauando  et  reaggrauando,  et  alia  oportuna  iuris  remedia  cum 
interdicti  ecclesiastici  appositione  et  auxilii  brachii  secularis  imploratione  cogendi 
et  compellendi,  ac  exeommunicatos  soluentes,  postquam  soluerint,  absoluendi  et  quie- 
tandi  ac  interdktum  huiusmodi  relaxandi,  plenam  et  liberam  auctoritate  et  tenore 
premissis  licentiam  concedimus  et  facultatem.  Non  obstantibus  felicis  recordationis 
Bonifacii  pape  Vili  etiam  predecessoris  nostri,  illa  presertim  qua  cauetur  ne  quis 
extra  Ciuitatem  et  diocesem,  nisi  in  certis  exceptis  casibus  et  in  illis  ultra  Vnam 

1  Corpi:  api.:  •  affectum  >. 


a.  1519  Concordati  sui  benefizi  in  Polonia  253 


dietam  a  fine  sue  diocesis  ad  iudicium  euocetur,  seu  ne  Iudices  a  sede  apostolica 
deputati  extra  Ciuitatem  et  diocesem  in  quibus  deputati  fuerint  contra  quoscunque 
procedere,  aut  alii,  uel  aliis  uices  suas  committcre  presumant,  et  de  Duabus  dietis 
in  Concilio  generali  edita  et  aliis  Constitutionibus  et  ordinationìbus  apostolicis,  nec- 
non  ecclesiarum,  Monasteriorum,  Militiarum  et  «irdinum  predictorum  iuramento,  con- 
firmatione  apostolica,  uel  quauis  tìrmitate  alia  roboratis,  statutis  et  consuetudinibus, 
stabilimentis,  usibus  et  naturis,  necnon  priuilegiis,  indultis  et  litteris  apostolicis  qui- 
busuis  personis,  locis,  ordinibus,  Militiis  et  aliis  Monasteriis  forsan  concessis,  quibus 
etiam,  si  ad  illorum  derogationem  de  illis  eorumque  totis  tenoribus  specialis,  spe- 
cifica, expressa  et  indiuidua  ac  de  uerbo  ad  uerbum,  non  autem  per  clausulas  gene- 
rales  idem  importantes,  mentio,  seu  queuis  alia  expressio  habenda,  aut  aliqua  alia 
exquisita  forma  seruanda  foret,  illorum  tenores  presentibus  prò  sufficienter  expressis 
et  insertis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris,  hac  uice  duntaxat  spe- 
cialiter  et  expresse  derogamus,  contrariis  quibuscunque;  Aut  si  aliquibus  commu- 
niter,  vel  diuisim  ab  eadem  sit  sede  indultum  quod  interdici,  suspendi  vél  excom- 
municari  non  possint  per  litteras  apostolicas  non  facientcs  plenam  et  expressam  ac 
de  uerbo  ad  uerbum  de  indulto  huiusmodi  mentionem.  Nulli  ergo  omnino  hominum 
liceat  hanc  paginam  nostre  absolutionis,  approbationis,  contìrmationis,  suppletionis, 
concessionis  et  derogationis  infringere,  uel  ei  ausu  temerario  contraire.  Siquis  autem 
hoc  attemptare  presumpserit,  indignationem  omnipotentis  dei  ac  beatorum  Petri 
et  Pauli  Apostolorum  eius  nouerit  incursurum. 

Datum  Rome  apud  Sanctum  petrum,  Anno  Incarnationis  Dominìce  Millesimo 
quingentesimo  sexto  decimo,  Octauo  Kalendas  Augusti,  Pontitìcatus  nostri  Anno 
Quarto.  -  Bembus. 

Da  L.  A.  Rebello  da  Silva,  Corpo  diplomatico  Portuguee  1,  Lisboa  1862,  381-384. 


XXXV. 
CONCORDATI  SUI  BENEFIZI  IN  POLONIA. 

1.  -  Bulla  Leonis  X. 

/  luglio  1519. 

Bitlln  ordinariorum  super  alternativa  sex  mensium. 

Leo  episcopus,  servus  servorum  Dei  ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Romanus  Pontifex  in  quo  plenitudo  potestatis  consistit  circa  concessionem  gra- 
tiarum  in  quibus  multorum  votis  frequenter  annuit  illam  sibi  reservare  intendit 
providentiam,  ut  illis,  quibus  concesse  sunt,  ita  solatio  proveniant  quod  per  hoc  aliis 
preiuditium  vel  detrimentum  non  inferant.  Sane  sicut  accepimus  licet  tam  diverse 
alternativarum  littere  diversis  ordinariis  collatoribus  regni  Polonie  ab  apostolica 
sede  concesse  fuerint.  Nosque  per  diversas  constitutiones   nostras  prelatis  et  aliis 


254  Concordali  sui  benefìzi  in  Polonia  a.  1519 

personis  ecclesiasticis,  ad  quos  dignitatum  aliorumque  beneficiorum  ecclesiasticorum 
collatio,  provisio,  presentatio,  electio  seu  quevis  alia  dispositio  pertinebat  ut  de  qui- 
busvis  dignitatibus,  administrationibus  officiis,  canonicatibus  et  prebendis  necnon 
aliis  benefìciis  ecclesiasticis  cum  cura  et  sine  cura,  secularibus  et  regularibus  ad 
eorum  collationem,  provisionem ,  presentationem  electionem,  seu  quamvis  aliam 
dispositionem,  que  in  certis  tutic  expressis  mensibus  vacare  contingeret,  ac  si  a  sede 
predicta  vel  ejus  legatis  expectative  gratie  aut  super  illis  reservationes  non  ema- 
nassent  ordinaria  auctoritate  libere  disponere  possent  concesserimus  ac  extunc 
irritum  et  inane  decreverimus  si  secus  super  hijs  a  quoquam  quavis  auctoritate 
scienter  vel  ignoranter  contingeret  attemptari.  Nichilominus  nonnulli  speciales  reser- 
vationes expectativas  et  alias  gratias  in  dicto  regno  cum  derogatione  et  suspen- 
sione  litterarum  alternativarum  et  constitutionum  predictarum  hactenus  extorxerint 
et  in  dies  extorquere  nituntur,  quo  fit,  ut  ordinarii  collatores  regni  huiusmodi  qui 
Reipublice  ipsius  regni  consiliarii  existunt  et  diversa  onera  sustinent,  quominus 
eorum  ordinaria  auctoritate  super  hiis  uti  et  iuxta  alternativas  et  constitutiones  pre- 
dictas  de  benefìciis  ad  eorum  dispositionem  pertinentibus  personis  ydoneis  et  bene- 
meritis  providere  possint  impediuntur  in  eorum  et  Reipublice  regni  huiusmodi  pre- 
iuditium  et  detrimentum  non  modicum.  Nos  igitur,  quod  personis  ecclesiasticis 
presertim  dignitate  ecclesiastica  preditis  apostolici  favoris  presidium  libenter  impen- 
dimus,  ordinariorum  collatorum  regni  predictorum  ut  a  dispendiis  et  detrimentis 
releventur  statui  et  indemnitati  super  hiis  oportune  providere  volentes,  motu  pro- 
prio et  ex  certa  nostra  scientia  consideratone  etiam  Carissimi  in  Christo  filii 
nostri  Sigismundi  Polonie  Regis  nobis  super  hoc  per  Venerabilem  fratrem  nostrum 
Erasmum,  Episcopum  Plocensem,  oratorem  suum,  ad  nos  et  sedem  predictam  desti- 
natum,  humiliter  supplicantis  tam  in  Lateranensi  Concilio  novissime  celebrato  quam 
alias  quascunque  constitutiones  nostras  in  favorem  ordinariorum  collatorum  editas 
cum  irritantibus  et  aliis  in  eis  contentis  decretis  et  clausulis,  innovantes  auctoritate 
apostolica  tenore  presentium  perpetuo  statuimus  et  ordinamus  ac  decernimus,  quod 
nulla  beneficia  ecclesiastica  cum  cura  vel  sine  cura,  secularia  vel  regularia,  euius- 
cunque  qualitatis  fuerint  in  dicto  regno  consistenza  in  mensibus  ordinariis  colla- 
toribus  per  litteras  alternativarum  aut  constitutiones  predictas  concessis  prò  tem- 
pore vacantia  sub  quibusvis  specialibus  vel  generalibus  reservationibus,  unionibus, 
exspectativis  et  aliis  gratiis  mandatis  et  indultis  quocunque  nomine  censeantur, 
quascunque  clausulas  etiam  derogatoriarum  derogatorias  ac  alternativis  et  consti- 
tutionibus  predictis  nec  non  presentibus  litteris  expresse  derogantes  continentibus 
etiam  sancte  Romane  ecclesie  cardinalibus  ac  nostris  et  prò  tempore  existentis 
Romani  Pontificis  etiam  antiquis  et  descriptis  familiaribus  continuis  comensalibus  et 
aliis  cu.juscunque  dignitatis  vel  conditionis  existentibus  per  nos  vel  sedem  predi- 
ctam prò  tempore  concessis  et  concedendis  minime  comprehendantur,  nec  com- 
prehendi,  aut  illa  minime  acceptari  possit  seu  debeat,  sed  dicti  ordinarii  collatores 
de  illis  dumodo  dispositioni  apostolice  generaliter  reservata  seu  affecta  non  existant 
iuxta  facultatem  eis  per  alternativas  et  constitutiones  predictas  concessis  ordinaria 
eorum  auctoritate  disponere  possint  per  inde  ac  si  mandata  et  indulta  cum  hu.jusmodi 
derogationibus  nullatenus  emanassent  aut  imposterum  emanarent.  Dccernentes  alter- 
nativas et  constitutiones  predictas  in  dicto  regno  perpetuis  futuris  temporibus  invio- 


a.  1519  Concordati  sui  benefisi  in  Polonia  255 

labiliter  observari  debere  ac  quascunque  illorum  derogationes  et  suspensiones  etiam 
in  favorem  quarumcunque  personarum  etiam,  ut  prefertur,  qualificatarum  pio  tem- 
pore factas  nullas  et  invalidas  nulliusque  roboris  vel  momenti  (ore  et  nemini  in 
dicto  regno  suffragati.  A.c  presentibus  per  quascumque  alias  Iitteras  apostolicas  etiam 
quasvis  clausulas  generales  vel  speciales  etiam  derogatoriarum  derogatorias  effica 
tiores  et  insolitas  ac  etiam  irritantia  decreta  sub  quacunque  verborum  expressione 
in  se  continentes  nullatenus  derogali  posse,  nec  derogatimi  censeri,  nisi  tenor  pre- 
sentium  de  verbo  ad  verbum  et  nichil  omisso  insertus  ac  hujusmodi  derogatio  per 
trinas  distinctas  Iitteras  eunden  tenorem  continentes,  tribus  similiter  distinctis  vicibus 
ordinarijs  regni  hujusmodi  legitime  intimata  et  insinuata  fuerit  et  aliter  factas  dero- 
gationes nemini  suffragari  ipsosque  ordinarios  collatores  ad  parendum  litteris  dero- 
gatorijs  hujusmodi  et  decretis  super  illis  processibus  ac  illorum  executoribus  eorum- 
que  mandatis  et  monitionibus  minime  teneri  sed  eis  fìrmiter  resistere  et  litterarum 
hujusmodi  executionem  omnino  impedire  nec  ratione  resistentie  hujusmodi  censurìs 
ecclesiasticis  per  eosdem  executores  et  subexecutores  minime  inodari  posse.  Sicque 
per  quoscunque  iudices  et  comissarios  etiam  causarum  palatii  apostolici  auditores 
et  eosdem  cardinales  in  quibusvis  causis  et  instantiis  sublata  eis  et  eorum  cuilibet 
quavis  aliter  iudicandi  et  intcrpretandi  facultate  et  auctoritate  iudicari  et  diffiniri 
debere.  Irritum  quoque  et  inane  si  secus  super  hiis  a  quoquam  quavis  auctoritate 
scienter  vel  ignoranter  contingerit  attemptari.  Quochva  dilectis  fUiis  Gneznensi,  Cra- 
coviensi  et  Wladislaviensi  ac  Poznaniensi  et  Plocensi  officialibus  modernis  ac  prò 
tempore  existentibus  per  apostolica  scripta  motu  simili  mandamus,  quatenus  ipsi  vel 
duo  aut  unus  eorum  per  se  vel  alium  seu  alios  presentes  Iitteras  et  in  eis  contenta 
quecunque  ubi  et  quando  opus  fuerit  ac  quotiens  prò  parie  ordinariorum  collatorum 
regni  predictorum  seu  alicujus  eorum  desuper  tuerint  requisiti,  solemniter  publi- 
cantes  eisque  in  premissis  eftìcacis  defensionis  presidio  assistentes  faciant  auctoritate 
nostra  statutum  et  ordinationem  et  decretum  nostra  hujusmodi  fìrmiter  observari 
ipsosque  ordinarios  collatores  illis  pacifice  gaudere,  non  permittcntes  eos  desuper 
quomodolibet  per  quoscunque  indebite  molestari.  Contradictores  per  censuram  eccle- 
siasticam  appellatione  postposita  compescendo.  Non  obstantibus  premissis  ac  <.  onsti- 
tutionibus  et  ordinationibus  apostolicis  contrariis  quibuscunque.  Aut  si  aliquibus 
communiter  vel  divisim  ab  eadem  sit  sede  indultum  quod  interdici  suspendi  vel 
excommunicari  non  possint  per  Iitteras  apostolicas  non  iacientes  plenam  et  expres- 
sam  ac  de  verbo  ad  verbum  de  indulto  hujusmodi  mentionem.  Nulli  ergo  omnino 
hominum  liceat  hanc  paginam  nostri  statuti  ordinationis  decreti  et  mandati  in  fri  n- 
gere  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpsci  il 
indignationem  omnipotentis  Dei  ac  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  eius  se 
noviter  incursurum.  Datum  Rome  apud  Sanctum  Petrum,  anno  Incarnationis  domi- 
nice  millesimo  quingentesimo  decimo  nono  Kl.  (ulii,  pontilicatus  nostri  anno  septimo.  - 
Basar  '  de  Piscia,  Albergatus  de  Cesis. 

1  si-  |  pei   .  Baltassar 


256  Concordati  sui  benefizi  in  Polonia  a.  1525 


2.  -  Bulla  Clementis  VII. 

/  dicembre  1525. 

Bulla  ordinai  io>  uni  super  alternativa  sex  mensium. 

Cìemens  episcopus,  servus-servorum  Dei,  ad  perpetuarli  rei  memoriam.  Cum 
singularem  fidei  constantiam  et  integritatem  ac  eximie  devotionis  affectum,  quibus 
charissimus  in  Christo  rilius  noster  Sigismundus  Polonie  Rex  illustris  in  nostro  et 
apostolice  sedis  conspectu  semper  claruit  et  continue  claret,  paterna  meditatione 
revolvimus,  dignum  atque  debitum  censemus,  ut  que  ejus  consideratione  ab  eadem 
sede  provide  processerunt  prompta  benevolentia  nostri  muniminis  presidio  solidemus, 
et  ut  sublato  quovis  ambiguitatis  dispendio  in  sui  roboris  integritate  ferventer1  ac 
per  amplius  fructuosa  reddantur,  nostri  officii  partes  favorabiliter  extendamus.  Dudum 
siquidem  per  felicis  recordationis  Leonem  pp.  X  predecessorem  nostrum  accepto, 
quod  licet  diverse  alternativarum  littere  diversis  ordinariis  in  regno  Polonie  a  sede 
predicta  emanate  fuissent  dictusque  predecessor  per  diversas  constitutiones  suas 
prelatis  et  aliis  personis  ecclesiasticis  ad  quas  dignitatum  et  aliorum  beneficiorum 
collatio,  provisio,  presentatio,  electio  seu  quevis  alia  dispositio  pertinebat,  ut  de 
quibusvis  dignitatibus,  personatibus,  administrationibus,  officiis,  canonicatibus  et  pre- 
bendis  nec  non  aliis  beneficiis  ecclesiasticis  cum  cura  et  sine  cura  secularibus  et 
regularibus  ad  eorum  collationem  provisionem,  presentationem ,  electionem  seu 
quamvis  aliam  dispositionem  pertinentibus,  que  in  certis  tunc  expressis  mensibus 
vacare  contingeret  ac  si  a  sede  pretata  vel  legatis  eius  expectative  gratie  aut  super 
illis  speciales  vel  generales  reservationes  non  emanassent  ordinaria  auctoritate  libere 
disponere  possent  concessisset  ac  extunc  quicquid  secus  super  hiis  a  quoquam 
quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contingeret  attemptari  irritum  et  inane 
decrevisset.  Nihilominus  nonnulli  speciales  vel  generales  reservationes  et  alias  gratias 
in  dicto  regno  cum  derogatione  et  suspensione  litterarum  alternativarum  et  consti- 
tutionum  predictarum  et  alias  extorserant  et  in  dies  extorquere  nitebantur,  quo  fiebat, 
ut  ordinarli  collatores  regni  hujusmodi  qui  Reipublice  ipsius  regni  consiliarii  existe- 
bant  et  diversa  onera  sustinebant  quominus  eorum  ordinaria  auctoritate  super  hiis 
uti  vel  iuxta  alternativas  et  constitutiones  predictas  de  beneficiis  ad  eorum  disposi- 
tionem pertinentibus  personis  idoneis  et  benemeritis  providere  possent  impediebantur 
in  eorum  et  Reipublice  regni  huiusmodi  prejuditium  et  detrimentum  non  modicum, 
dictus  predecessor  motu  proprio  et  ex  certa  scientia  nec  non  consideratione  prelati 
Sigismundi  regis  tam  in  Lateranensi  Concilio  novissime  celebrato  quam  alias  quas- 
cunque  constitutiones  suas  in  favorem  ordinariorum  editas  cum  irritantibus  et  aliis 
in  eis  contentis  decretis  et  clausulis  innovando  per  suas  litteras  perpetuo  statuit  et 
ordinavit  ac  decrevit,  quod  nulla  beneficia  ecclesiastica  cum  cura  vel  sine  cura 
secularia  vel  regularia  cuiuscunque  qualitatis  forent  in  dicto  regno  consistentia  in 
mensibus  ordinariis  collatoribus  per  constitutiones  alternativas  aut  constitutiones 
predictas  concessis  prò  tempore  vacantia  sub  quibusvis  specialibus  vel  generalibus 


a.  1626  Concordati  sui  benefizi  in  Polonia  257 

reservationibus  unionibus  ocpectativis  et  aliis  gratiis  mandatis  et  indultis  quocunque 
nomine  censerentur  et  quascunque  clausulas  etiam  derogatoriarum  derogatorias  ac 
alternativis  et  constitutionibus  predictis  necnon  litteris  predecessoris  huiusmodi 
expresse  derogantibus  continentes  etiam  cardinalibus  ac  suis  et  prò  tempore  existen- 
tis  Romani  pontiticis  etiam  antiquis  ejt  deseriptis  familiaribus  et  aliis  cujuscunque 
dignitatis,  status,  gradus  vel  conditionis  existentibus  per  eundem  predecessorem  et 
sedem  predictam  prò  tempore  concessis  et  concedendis  minime  comprehenderentur 
nec  comprehendi  aut  illa  minime  acceptari  possent  seu  deberent,  sed  dicti  ordinarii 
eollatores  de1  illis  dummodo  dispositioni  apostolice  generaliter  reservata  et  affecta 
non  existerent  iuxta  facultatem  eis  per  alternativas  et  constitutiones  predictas  con- 
cessaci ordinaria  auctoritate  disponere  possent,  perinde  ac  si  reservationes,  uniones 
expectative  et  alie  gratie  mandata  et  indulta  eum  hujusmodi  derogationibus  nulla- 
tenus  emanassent  aut  imposterum  emanarent  ac  nonnulla  alia  tunc  expressa  decrevit 
prout  in  eisdem  litteris  plenius  continetur.  Cum  autem  sicut  accepimus  a  nonnullis 
hesitari  posset  an  beneficia  consistenza  in  regno  hujusmodi  in  dictis  mensibus  ordi- 
nariis  collatoribus  concessis  prò  tempore  vacantia  sub  coadiutoriis  ac  regressibus 
et  accessibus  etiam  de  consensu  ipsorum  beneficiorum  possessorum  prò  tempore 
concessis  comprehensa  censeantur  et  comprehendi  possint,  Nos  ne  littere  Leonis 
predecessoris  huiusmodi  eisdem  ordinariis  collatoribus  quoad  hoc  minus  utiles  red- 
dantur  sed  semoto  huiusmodi  hesitationis  obstaculo  votivum  sortiantur  effectum 
providere  volentes,  motu  simili  non  ad  alicuius  nobis  super  hoc  oblate  petitionis 
instantiam,  sed  de  nostra  mera  deliberatione  et  ex  certa  scientia  necnon  intuiti! 
eiusdem  Sigismundi  Regis  litteras  Leonis  predecessoris  huiusmodi  cum  omnibus  et 
singulis  in  eis  contentis  clausulis  auctoritate  apostolica  tenore  presentium  appro- 
bamus  et  innovamus  ac  robur  perpetue  firmitatis  obtinere  decernimus.  Et  ad  hoc 
ut  beneficia  predicta  in  dicto  regno  consistentia  etiam  si  canonicatus  et  prebende 
dignitates  etiam  maiores  post  pontificales  et  principales  personatus  administrationes 
vel  officia  etiam  curata  et  electiva  in  cathedralibus  etiam  metropolitanis  vel  colle- 
giatis  ecclesiis  et  ex  quavis  causa  etiam  ratione  familiaritatis  continue  commensa- 
litatis  nostre  ac  etiam  alicuius  cardinalis  viventis,  cujus  consensus  requiri  deberet, 
generaliter  reservata  fuerint,  in  sex  mensibus  videlicet  Februarii,  Aprilis,  Iunii, 
Augusti,  Octobris  et  Decembris  ordinariis  per  litteras  alternativas  aut  quevis  alia 
privilegia  et  indulta  apostolica,  ut  prefertur,  concessa  et  concedenda  prò  tempore 
vacantia  sub  hujusmodi  coadiutoris,2  coadjutorum  deputationibus  ac  regressibus  et 
accessibus  per  nos  et  Romanum  Pontificem  pio  tempore  existentem  ac  sedem 
eandem  etiam  de  consensu  possessorum  beneficiorum  eorundem  sub  quibuscunque 
tenoribus  et  formis  ac  cum  predictis  et  quibusvis  aliis  clausulis  et  decretis  prò 
tempore  concessis  minime  comprehendi  nec  comprehensa  censeri,  sed  ipsos  ordi- 
narios  eollatores  de  illis  in  eisdem  Februarii,  Aprilis,  Junii,  Augusti,  Octobris  et 
Decembris  mensibus  hujusmodi  coadjutoris-  ac  regressibus  ingressibus  et  accessibus 
non  obstantibus,  etiam  si  beneficia  ipsa  in  Romana  Curia  vel  extra  eam  litigiosa 
existant  dummodo  lis  super  illis  mota  seu  pendens  vera  et  legitime  introducta  non 


Bbzeztnski  :      dum 
«  coadiutoriis    '- 


258  Concordati  sui  benefizi  in  Polonia  a.  1625 


fuerit  perinde  ac  si  coadiutorie  regressus  ingressus  et  accessus  hujusmodi  concessi 
et  illa  litigiosa  non  existerent,  libere  providere,  ac  alias  disponere  possint,  quodque 
omnes  et  singuli  coadjutorie,  regressus  ingressus  et  accessus  etiam  de  consensu 
possessorum  beneficiorum  hujusmodi  aut  etiam  cum  derogatione  Leonis  predeces- 
soris  hujusmodi  et  presentium  litterarum  ac  alternativarum  etiam  constitutionum 
predictarum  prò  tempore  concessi,  nisi  etiam  ipsius  Sigismundi  et  prò  tempore 
existentis  Polonie  regis  et  loci  ordinarli  ac  capituli  illius  ecclesie  in  qua  beneficium 
hujusmodi  fuerit  ad  id  expressus  accesserit  assensus  nullius  roboris  vel  momenti 
existant  auctoritate  et  tenore  predictis  extendimus  et  ampliamus,  ac  quod  dicti  sex 
menses,  Februarius,  Aprilis,  Iunius,  Augustus,  October  et  December  perpetuis 
futuris  temporibus  ordinariis  collatoribus  regni  hujusmodi  concessi  et  reliqui  sex 
menses  diete  sedi  et  prò  tempore  existenti  Romano  Pontifici  reservati  existant  et 
esse  censeantur.  Quodque  et  Leonis  predecessoris  hujusmodi  ac  presentes  littere  sub 
quibuscunque  revocationibus  generalibus  vel  specialibus  ac  cancellane  apostolice 
regulis  hactenus  etiam  per  pie  memorie  Adrianum  Papam  Sextum  similiter  prede- 
cessorem  nostrum  editis  minime  comprehense  fuerint  nec  sint,  neque  comprehense 
fuisse  aut  esse  censeri,  nec  in  genere  vel  in  specie  revocari,  suspendi  vel  alias 
quomodolibet  alterari  possint  semper  valide  et  efficaces  existant  perinde  ac  si 
hujusmodi  revocationes,  constitutiones  et  regule  etiam  per  nos  non  emanassent  nec 
imposterum  per  Romanum  Pontificem  prò  tempore  existentem  et  sedem  eandem 
emanarent  ac  vim  validi  pacti  et  contractus  ac  statuti  inter  nos  et  sedem  predictam 
ac  dictos  ordinarios  collatores  initi  et  iurati  habeant  collationesque  per  nos  et 
Romanum  pontificem  in  dictis  mensibus  ordinariis  concessis  huiusmodi  prò  tempore 
iactas  nullas  et  invalidas  nulliusque  roboris  vel  momenti  existere  ac  eisdem  Leonis 
predecessoris  prefati  et  presentibus  litteris  nec  non  in  eis  contentis  per  generalem 
non  obstantibus  litteris  alternativarum  et  indultis,  ordinariis  collatoribus  regni  pre- 
dica super  conferendis  beneficiis  ecclesiasticis  in  mensibus  alternatis  prò  tempore 
vacantibus  concessis,  aut  quascunque  alias  speciales  vel  generales  etiam  derogato- 
riarum  derogatorias  ac  efficaciores  et  insolitas  clausulas  prò  tempore  concessas 
nullatenus  derogari  posse  nec  derogatum  censeri,  nisi  in  supplicatione  desuper  nostra 
et  prò  tempore  existentis  Romani  pontiiicis  manu  signata,  de  singulis  litteris  hujus- 
modi et  illarum  date  ac  pontificatus  et  causa  propter  quam  illis  derogatur  specialis) 
specifica,  individua  et  expressa  mentio  facta  fuerit  et  aliter  facte  derogationes  nemini 
suffragentur.  Et  quoties  presentibus  derogari  contigerit  toties  illorum  revalidatio  de 
novo  et  sub  quacunque  data  per  regem  et  ordinarios  prefatos  et  illos  de  quorum 
interesse  ageretur  eligenda  expediri  possit.  Et  sic  et  non  aliter  in  premissis  omnibus 
et  singulis  per  quoscunque  judices  et  commissarios  quavis  auctoritate  tungentes 
sublata  eis  quavis  aliter  judicandi  et  interpretandi  facultate  et  auctoritate  iudicari 
et  diffiniri  debere  ac  quicquid  secus  super  hiis  a  quoquam  etiam  per  nos  quavis 
auctoritate  contigerit  attemptari  irritum  et  inane  decernimus.  Mandantes  summiste 
prò  tempore  existenti  sub  exeommunicationis  late  sententie  pena,  ut  litteras  reva- 
lidationis  presentium  sub  data  per  interesse  habentem  eligenda  sine  alia  supplica- 
tione seu  nostra  ac  Romani  pontificis  prò  tempore  existentis  licentia  expediat  ad 
omnem  interesse  habentis  requisitionem.  Quocirca  venerabilibus  fratribus  nostris 
archiepiscopo  Leopoliensi  et  episcopo  Olomucensi  ac  dilecto  filio  scolastico  Craco- 


a.  1525  Concordati  sui  benefizi  in  Polonia  259 

viensi  per  apostolica  scripta  motu  simili  mandamus,  quatenus  ipsi  vel  duo  aut  unus 
eorum  per  se  vel  alium  aut  alios  presentes  litteras  et  in  eis  contenta  quecunque 
ubi  et  quando  opus  fuerit  ac  quotiens  prò  parte  ordinariorum  predictorum  seu  ali- 
cujus  eorum  desuper  fuerint  requisiti  solenniter  publicantes  eisque  in  premissis  effi- 
cacis  defensionis  presidio  assistentes,  faciant  auctoritate  nostra  presentes  litteras  et 
in  eis  contenta  quecunque  huiusmodi  firmiter  observari  ipsosque  ordinarios  collatores 
illis  pacifice  gaudere  non  permittentes  eos  desuper  per  quoscunque  contra  earun- 
dem  litterarum  tenorem  quomodolibet  molestari.  Contradictores  per  censuram  ecele- 
siasticam  auctoritate  nostra  appellatione  postposita  compescendo.  Non  obstantibus 
premissis  ac  constitutionibus  et  ordinationibus  apostolicis  quodque  dicti  ordinarli 
seu  eorum  aliqui  de  regulis  cancellane  apostolice  notitiam  forsan  non  habentes  seu 
alias  in  mensibus  sedi  predicte  reservatis  videlicet  Ianuarii,  Martii,  Mail,  Iulii,  Septem- 
bris  et  Novembris  aliquas  personas  ecclesiasticas  ad  aliqua  beneficia  presentarunt 
seu  in  illis  instituerunt  aut  de  illis  providerunt  vel  ea  commendarunt  nec  non 
omnibus  illis  que  prefatus  predecessor  in  dictis  suis  litteris  voluit  non  obstare  con- 
trariis  quibuscunque.  Aut  si  aliquibus  comuniter  vel  divisim  a  dieta  sit  sede  indul- 
tum  quod  interdici  suspendi  vel  exeommunicari  non  possint  per  litteras  apostolicas 
non  facientes  plenam  et  expressam  ac  deverbo  ad  verbum  de  indulto  hujusmodi 
mentionem.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostre  approbationis 
innovationis  decreti  extentionis  ampliationis  et  mandati  infringere  vel  ei  ausu  teme- 
rario contraire.  Si  quis  autem  hoc  attemptare  presumpserit  indignationem  omnipo- 
tentis  Dei  et  beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  eius  se  noverit  incursurum, 
Datum  Rome  apud  Sanctum  Petrum  Anno  Incarnationis  dominice  millesimo  quin- 
gentesimo  vicesimo  quinto  Kalendis  Decembris,  pontiricatus  nostri  anno  tertio. 

Bernardus  Gabrielis. 

A.  Nerlius. 


3.  -  Copia  supplicationum  '   expeditarum   in  favorem  ordinariorum  Regni 
Poloniae. 

Beatissime  Pater.  Dudum  per  felicis  recordationis  Leonem  Papam  decimum  S.  V. 
predecessorem  accepto  quod  licet...-  Supplicat  humiliter  S.  V.  prefatus  Sigismundus 
rex,  quatenus  ne  littere  predicte  quo  ad  hoc  eisdem  ordinariis  minus  utiles  red- 
dantur  in  premissis  oportune  provideat,  quod  etiam  beneficia  predata  in  dicto  regno 
consistentia,  et  mensibus  ordinariis  ut  prefertur  concessis  prò  tempore  vacancia  sub 
huiusmodi  coadiutoriis  et  coadiutorum  deputationibus  ac  regressibus,  ingressibus  et 
accessibus  per  S.  V.  et  sedem  eandem  eorundem  etiam  de  consensu  possessorum 
ipsorum  benefìciorum  sub  quibusvis  tenoribus  et  formis  et  cum  predictis  et  quibusvis 
aliis  clausulis  et  decretis  prò  tempore  concessis  minime  comprehendi  nec  compre- 
hensa  censeri  sed  ipsos  ordinarios  collatores  de  illis  in  eisdem  mensibus  huiusmodi 
coadiutoriis  non  obstantibus  ac  etiam  de  litigiosis  in  Curia  Romana  vel  extra  eam  si 


Brzp/  nski  :  .  supplicationi: 
V    p,  255,  ì.  Il  -^. 


260  Concordati  siti  benefizi  in  Polonia  a.  1525 

lis  super  illis  mota  seu  pendens  vera  et  legitime  introducta  non  fuerit  perinde  ac  si 
coadiutorie  regressus  ingressus  et  aecessus  huiusmodi  concessi  et  illa  litigiosa  non 
essent  libere  providere  et  alias1  disponere  posse  ac  omnes  et  singulas  coadiutorias, 
regressus,  ingressus  et  aecessus,  etiam  de  consensu  possessorum  aut  etiam  cum 
derogacione  predictarum,  et  desuper  conficiendarum  litterarum  ac  alternativarum 
et  constitutionum  predictarum  prò  tempore  concessis,  nisi  etiam  regis  Polonie  prò 
tempore  existentis  et  loci  ordinarli  ac  capituli  illius  ecclesiae  in  qua  beneficium  huius- 
modi fuerit  ad  id  expressus  accesserit  assensus  nullius  roboris  vel  momenti  existere 
et  sic  iudicari  debere  sublata  etc. ... 2  irritum  quoque  declarare  et  decernere,  seu 
etiam  priores  literas  cum  singulis  in  eis  contentis  clausulis  ad  hoc  extendere  et 
ampliare  dignemini  de  gracia  speciali.  Non  obstantibus  constitutionibus  et  ordina- 
cionibus  apostolicis,  statutis  etc.  Nec  non  omnibus  illis,  que  in  dictis  litteris  voluit 
non  obstare  ceterisque  contrariis  quibuscunque  cum  clausulis  oportunis.  Fiat  ut 
petitur. 

Et  cum  absolutione  a  censuris  ad  effectum  etc.  et  cum  decreto  de  declaracione 
extensione  et  ampliacione  de  et  prò  omnibus  predictis  latissime  extendendo:  perpetuo 
in  forma  graciosa  et  cum  deputacionum  exempt.  oportuna  etiam  sub  censure.  Et 
quod  premissorum  omnium  et  singulorum  etiam  tenores  dictarum  litterarum  et  alio- 
rum  necessariorum  major  et  verior  specificatio  fieri  possit  in  litteris.  Et  quoque 
littere  duntaxat  desuper  expediantur  de  confirmacione,  approbacione  et  innovacione 
litterarum  Leonis  pape,  et  aliorum  pontifìcum  illarum  extensione,  quod  de  cetero 
non  concedantur  regressus  et  aecessus  ac3  coadjutorie,  etiam  de  consensu  ad  digni- 
tates  etiam  majores  et  principales  cathedralium  et  metropolitanarum  sine  consensu 
archiepiscopi,  episcoporum  et  capitulorum  earundem  ecclesiarum  Collegiatarum  vero 
ecclesiarum  sine  consensu  capituli.  Fiat. 

Dat.  Rome  apud  S.  Petrum  sexto  Kal.  Aprii.  Anno  secundo.4 
Alia  copia  ad  instanciam  Regis  impetrata  in  qua  conceduntur  ea  que  continentur 
et  concordata  ad  regnum  Polonie  etc.  Ad  Clementem  VII  Papam.  Pater  sancte  pro- 
pter  clausulam  in  fine  clausularum  preinserte  supplicationis  in  signatura  illius1'  addi- 
tano videlicet,  quod  littere  desuper  expediantur  de  approbacione,  confirmacione  et 
innovacione  litterarum  Leonis  praedecessoris,  et  aliorum  pontifìcum  et  illarum 
extensione,  quod  de  cetero  non  concedantur  regressus,  aecessus  et  coadiutorie,  etiam 
de  consensu,  ad  dignitates  etiam  majores  et  principales  cathedralium  et  metropoli- 
tanarum sine  consensu  archiepiscopi,  episcoporum,  capitulorum  earundem  ecclesia- 
rum  collegiatarum  vero  ecclesiarum  sine  consensu  capituli  a  nonnullis  hesitatum, 
an  litere  apostolice  super  praeinserta  conficiende,  cum  decreto  quod  beneficia  dicti 
regni  in  mensibus  ordinariis  concessis  predicta  prò  tempore  vacancia  sub  coadiu- 
tore ac  regressibus  et  accessibus  etiam  de  consensu  possessorum  prò  tempore  con- 
cessis non  comprehendatur  et  aliis  decretis  et  clausulis  in  ipsa  preinserta  supplica- 
tone appositi  expediri  possint.  Ne  igitur  ordinarli  collatores  dicti  regni  quominus 

1  Bkzbzinski  adii,  .ram     e  aggiunge  ilei  punti,  che.  confrontando  il  lesto  a  p.  258  1.2,  parrebbero  superflui. 
•  Cfr.,  f'jrse.  p.  258,   I.  3H. 

Hi    i/isski  :   .  od  •. 
'  27  mano  1525. 
'   BsiEZIMSIU      ■  illus  i. 


a.  1525  Concordati  sui  benefizi  in  Polonia  2bl 

facultatibus  et  alternati  vis  eis  concessis  plenarie  uti  possint,  propterea  impediantur. 
Supplicat  humiliter  S.  V.  idem  Sigismundus  rex,  quatenus  in  premissis  opportune 
provideat,  quod  canonieatus  et  prebende,  dignitates  etiam  majores  et  prineipales 
personatus  administrationes  vel  officia,  etiam  curata  et  electiva  in  cathcdralibus  et 
metropolitanis  vel  collegiatis  ecclesiis  fuerint  in  sex  mensibus  videlicet  Februarii, 
Aprilis,  Iunii,  Augusti,  Octobris  et  Decembris  ordinariis  per  litteras  alternativarum 
aut  quevis  alia  privilegia  et  indulta  apostolica,  ut  prefertur  concessis  et  concedendis 
prò  tempore  vacancia  sub  huiusmodi  coadiutoriis  et  coadiutorum  deputacionibus  ac 
regressibus,  ingressibus  et  accessibus  per  S.  V.  et  sedem  eandem  etiam  de  consensu 
possessorurri  ipsorum  beneficiorum  sub  quibuscunque  tenoribus  et  formis  ac  predictis 
et  quibusvis  aliis  clausulis  et  decretis  prò  tempore  concessis  minime  comprehendi ...' 
aut  etiam  cum  derogacione  privilegiorum  et  desuper  conficiendarum  litterarum  ac 
alternativarum  etiam  constitutionum  predictarum  prò  tempore  concessis  nisi  etiam 
regis  Polonie  prò  tempore  existentis  et  loci  ordinarii  ac  capituli  illius  ecclesie  in  qua 
beneficium  huiusmodi  fuerit  ad  id  expressus  accesserit  assensus  nullius  roboris  vel 
momenti  existant...  -  ipsique  ordinarii  collatores  dicti  regni,  quo  ad  hoc  etiam  con- 
cordatis  nacionis  germanice  cum  sede  apostolica,  ut  potiri  et  gaudere  poterint  et 
possent  ac  debeant,  quodque  predecessoris  huiusmodi  et  desuper  conficiende  littere 
sub  quibuscunque  revocationibus  generalibus  vel  specialibus  ac  cancellarle  apostolice 
regulis  hactenus  etiam  per  pie  memorie  Adrianum  Papam  VI  S.  V.  predecessorem 
editis  minime  comprehensis,  minime  fuerunt  nec  sunt  neque  comprehensas  fuisse  aut 
esse  censeri  neque  in  genere  vel  in  specie  revocari,  suspendi  vel  aliter  quomodo- 
libet  alterari  sed  semper  valide  et  efficaces  existant.  Etiam  perinde  ac  si  huiusmodi 
revocationes  constitutiones  regule  non  emanassent  nec  imposterum  emanarent  ac 
si  existentis  pacti  et  contractus3  ac  statuti  inter  nos  et  sedem  predictam,  ac  dictos 
ordinarios  collatores  initi  et  iurati  4  habeantur  et  sic  judicari  debeant.  Sublata 
etiam  etc.  Irritum  quoque  etc.  decernere  ac  literas  in  quibus  etiam  decreta  huius- 
modi latissime  extendi  possint,  alias  iuxta  preinserte  supplicationis  tenorem  expe- 
diri  mandare  de  gracia  speciali.  Non  obstantibus  premissis  ac  quod  dicti  ordinarii..." 
ceterisque  contrariis  quibuscunque  cum  clausulis  preinsertis  et  aliis  consuetis  et 
oportunis.  Fiat  ut  petitur. 

Et  quod  ad  premissa  omnia  littere  etiam  dentur  de  extensione  concordatorum 
predictorum  ad  regem  Polonie.  Fiat.  Dat.  Rome  apud  S.  Petrum  Kal.  Decembr. 
anno  tercio.6 

Da  J.  Brzezinski,  O  konkordatach  Stolicy  Apostolskicj  e  Polska  w  X  VI  uieku  in 
Rospraxvy  Akademii  Umiejctnosci  di  Cracovia,  sez.  storico-filos.,  Serie  II,  t.  V,  W  Krako- 
wie  1894,  284-292. 

>  V.  r.  '.'57.  1,  38. 

-  V.  p.  2.r-.8,  1.8. 

'Brzezinski:      contractatus  ». 

4  Brzezinski  :  i  iterati  (?)  •  ;  v.  p.  258,  1.  '-"-'. 

V.  p.  -2b'\  1.  10. 
•  1  dicembre  1525. 


262  Concordato  tra  i  due  Fori  in  Milano  a.  1616 


XXXVI. 

CONCORDATO  TRA  IL  FORO  ECCLESIASTICO  E  IL  LAICO  IN  MILANO 
CONFERMATO  DA  PAPA  PAOLO  V. 

2  giugno  1615. 
Paulus  PP.  V. 

Dilecte  fili  noster,  salutem  et  Apostolicam  benedictionem.  Expositum  nobis  nuper 
fuit  prò  parte  tua,  et  dilecti  filii  nobilis  viri  Petri  de  Toledo  Osorii  Status  Mediolani 
prò  carissimo  in  Christo  filio  nostro  Philippo  Hispaniarum  Rege  Catholico  Guberna- 
toris,  '  quod  praetendente  Promotore  Fiscali  Ecclesiae  Mediolanensis  posse,  etiam  ex 
antiquissima  consuetudine,  ab  Ecclesiasticis  indistincte  trahi  laicos  ad  Ecclesiasticum 
forum,  quacunque  ageretur  actione  vel  remedio,  et  tam  respectu  bonorum  Ecclesiasti- 
corum,  quam  respectu  laicalium  vel  patrimonialium,  etiam  priuatiue  ad  forum  seculare, 
nec  non  Ecclesiasticos  Judices  exequi  posse  in  laicorum  personis  et  bonis  etiam  immo- 
bilibus  per  proprios  et  alienos  executores;  Regii  autem  Fisci  Procuratore  in  dicto 
Statu  Mediolanensi  consuetudinem  huiusmodi  negante,  quin  immo  aliam  consuetudinem 
contrariam  allegante,  fuisse  videlicet  ab  antiquissimo  tempore  obseruatum,  ut  Eccle- 
siastici forum  rei  sequerentur,  et  executio  in  bonis  et  personis  laicorum  non  nisi  cum 
secularis  brachii  inuocatione  fieret,  nonnullisque  aliis  exortis  jurisdictionalibus  contro- 
versiis,  illae  demum  in  urbe  et  coram  Venerabili  fratre  nostro  Benedicto  Episcopo 
Sabinensi  Justiniano,  ac  dilectis  filiis  nostris  Joanne  Garcia  Sanctorum  Quatuor  Coro- 
natorum  Millino,  Marcello  Sanctorum  Quinci  et  Julittae  Lantes,  Fabricio  Sancti  Augu- 
stini  Verallo  et  Horatio  Sancti  Saluatoris  in  Lauro  titulorum  Presbyteris  Cardinalibus 
Lancellotto  respectiue  nuncupatis,  per  nos  ad  hoc  specialiter  deputatis  agitatae  fue- 
rint,  et  sub  die  secunda  Junii  mdcxv  conclusa  infrascripta  concordia  si  et  quatenus 
a  praefato  Philippo  Rege  approbaretur,  ac  a  nobis  confirmaretur,  ita  tamen  ut  in 
primis  fieret  reuocatio  omnium  proclamationum  et  edictorum  conditorum  seu  edi- 
torum  a  Ministris  Jurisdictionis  Ecclesiasticae  vel  Secularis,  quibus  Notarli,  Procu- 
ratores  et  litigantes  directe  vel  indirecte  possent  retrahi  ab  agitandis  causis  in  uno 
vel  altero  foro  respectiue  ad  illa  pertinentibus,  prout  in  scriptura  desuper  confecta 
plenius  continetur,  tenoris  huiusmodi.  Concordia  inter  Forum  Archiepiscopale  et 
Forum  Seculare  Mediolani  super  controuersia  exorta,  occasione  consuetudinis  tra- 
hendi  Laicos  ad  Forum  Ecclesiasticum.  Caput  primum.  Quando  Ecclesia,  Clerici, 
seu  personae  Ecclesiasticae  agunt  prò  quibuscumque  bonis  Ecclesiasticis,  mobilibus, 
se  mouentibus,  immobilibus  et  juribus,  seu  quouis  titulo  siue  universali,  siue  parti- 
culari,  siue  inter  viuos,  siue  ex  ultima  voluntate,  vel  alias  quomodolibet  ad  Eccle- 
siam,  Clericos,  seu  personas  Ecclesiasticas  uti  tales  spectantibus  et  pertinentibus, 
siue  agant  actione  personali,  reali,  mixta,  in  rem  scripta,  vel  alia  quacumque,  tam 
in  possessorio,  quam  in  petitorio,  etiam  si  laicus  probabiliter  neget  ea  bona,  jura  et 

1  Sala:  t  Gubcrnatori  >. 


a.  1615  Concordato  tra  i  due  Fon  in  Milano  263 

ut  supra  esse  Ecclesiae  vel  ut  supra,  aut  ad  eam,  et  ut  supra  spedare  et  pertinere, 
agere  possint  centra  laicos  tam  in  foro  Ecclesiastico,  quam  in  Seculari,  prout  ipsis 
placuerit.  Caput  secundum.  Circa  actionem  hypothecariam,  extra  materiam  legato- 
rum  piorum,  relinquatur  dispositioni  juris  communis.  Caput  tertium.  Excipiuntur 
causae,  quas  moueri  contigerit  per  Ecclesiam  vel  Clericos  vigore  nouarum  Constiti! 
tionum,  et  nouarum  Bullarum  Pontitìciarum  editarum  vel  edendarum;  nam  hoc  casu 
agendum  erit  coram  eo  Judice,  ad  quem  de  jure  communi  vel  alias  circumscripta 
tantum  consuetudine,  cognitio  illius  causae  spectabit;  Bulla  tamen  Pii  Quinti  contra 
illegitimos  modcretur  seu  restringatur,  ut  in  emphyteusibus  et  feudis  Ecclesiasticis 
factis,  seu  .concessis  ante  dictam  Bullam  possint  illegitimi  succedere  secundum 
dispositionem  juris  communis.  Caput  ouartum.  Excipiuntur  etiam  causae,  in  quibus 
Ecclesiae  seu  Monasteria  praetenderent  aliquam  haereditatem  alieni  Monacho  seu 
Moniali,  seu  cujusuis  Ordinis  Regulari  personae  ab  intestato  delatam  ;  eo  cnim  casu 
agendum  erit  coram  Judice  seculari  tantum,  tam  in  possessorio  quam  in  petitorio. 
Caput  quintum.  Si  vero  Ecclesia,  Clerici,  seu  personae  Ecclesiasticae  agere  voluci  int 
ad  consecutionem  primitiarum,  decimarum  et  aliarum  Ecclesiasticarum  obuentionum, 
seu  legatorum  piorum,  fructuum,  pensionum,  vel  fictorum  simplicium,  aut  fictorum 
perpetuorum  seu  libellariorum,  et  censuum  ac  dependentium,  contra  laicos  condu- 
ctores,  colonos,  emphyteutas,  libellarios,  pensionarios,  ccnsuarios  seu  alias  ex  prae- 
missis  causis  debitores  Ecclesiae,  Clerici,  seu  personarum  Ecclesiasticarum  uti  talium 
ut  supra,  agere  possint  tam  in  foro  Ecclesiae  quam  in  seculari,  et  hoc  indistincte, 
siue  de  credito  constet  per  scripturam  publicam  vel  privatam,  siue  non:  quod  si 
agere  voluerint  contra  alios  debitores,  puta,  ex  causa  mutui,  depositi,  aut  pretii  rei 
Ecclesiasticae  venditae,  aut  quacunque  alia  ex  causa,  possint,  si  velint,  pariter  agere 
contra  laicos  tam  in  uno  quam  in  alio  foro,  dummodo  constet  de  credito  per  publi- 
cum  instrumentum,  vel  scripturam  priuatam  subscriptam  manu  debitoris  vel  alte- 
rius  de  illius  mandato,  saluis  tamen  iis  privilegiis,  quae  Ecclesiae  et  Ecclesiasticis 
personis  respectu  fori  de  jure  communi  competunt  prò  conueniendis  laicis  in  foro 
Ecclesiastico.  Caput  sextum.  Quo  vero  ad  bona  patrimonialia  vel  laicalia  Clericorum, 
seu  personarum  Ecclesiasticarum  gaudentium  fori  privilegio,  si  hujusmodi  personae 
agant  de  consequenda  vel  recuperanda  quantitate  pecuniarum,  fructuum,  mobilium, 
se  mouentium,  vel  his  similium,  quacunque  ex  causa  tam  inter  viuos,  quam  ex 
ultima  voluntate  ad  eas  quomodolibet  spectantium  et  pertinentium  vel  eis  debito- 
rum,  possint  agere  contra  quoscumque  laicos  debitores  ex  praefatis  causis  in  foro 
Ecclesiastico,  modo  tamen  de  credito  constet  per  publicum  instrumentum,  vel  scri- 
pturam subscriptam  manu  debitoris  aut  alterius  de  illius  mandato;  cum  declara- 
tione,  '  quod  ex  speciali  concessione  Sanctissimi  appellationes  in  dictis  causis  patri- 
monialibus  non  e  ommittantur  extra  Statum  Mediolani,  nisi  summa  petita  excedat 
valorem  aureorum  duorum  mille;  et  quod  actiones  redditionis  rationis,  mercimonii, 
institoriae,  tutelae,  et  similes  incertae  et  generales  occasione  patrimonialium  seu 
laicalium  deducantur  in  foro  seculari  contra  laicos.  Caput  septimum.  Ubi  vero  Cle- 
ricus  seu  persona  Ecclesiastica  agit  contra  laicum  ad  aliquam  rem  laicalem  vel 
patrimonialem  ex  iis,  quae  prò  immobilibus  reputantur,  puta,  domum,  fundum,  jura 

i  Sala  :   <  declatione  >. 


264  Concordato  tra  i  due  Fori  in  Milano  n.  1615 

aquarum,  seruitutem,  dominium,  proprietatem  census,  vel  proprietatem  redditus  et 
his  similia,  quacunque  actione  agat,  conueniat  laicos  in  foro  seculari  tam  in  petitorio, 
quam  in  possessorio;  idem  si  ex  causa  patrimoniali  agat  petitione  haereditatis  ad 
uniuersam  haereditatem  seu  eius  partem  tam  ex  testamento,  quam  ab  intestato. 
Caput  octavum.  In  omnibus  supradictis1  causis  illud  observandum  est,  ut  semper 
judicium  in  eo  foro  finenti  accipiat,  in  quo  coeptum  fuerit.  Praeterea  si  Clericus,  vel 
Ecclesia,  vel  Ecclesiastica  persona  agere  voluerit  ex  jure  cesso  a  laico,  si  titulus  ces- 
sionis  sit  principalis  et  non  accessorius  alicui  alii  titillo  vel  contractui,  puta,  vendi- 
tionis,  transactionis,  donationis  vel  aliorum,  in  quibus  titulus  cessionis  accessorie 
veniat,  agendum  erit  in  foro  seculari,  et  hoc  ne  in  fraudem  fori  secularis  fiant  ces- 
siones  ad  fauorem  Ecclesiae  et  Ecclesiasticarum  personarum.  Caput  nonum.  Et  quod 
per  hanc  concordiam,  respectu  fori,  non  intelligatur  derogatimi  priuilegio  Fisci,  ila 
ut  omnes  causae  Fiscales  cognoscantur,  et  in  eis  bonorum  appraehensiones  ac  liqui- 
dationes  fiant  per  illud  Tribunal,  ad  quod  spectant,  seruatis  priuilegiis  Fisco  compe- 
tentibus.  Caput  decimum.  Circa  brachium  seculare,  quo  ad  sententias  per  Judices 
Ecclesiasticos  in  Statu  et  Prouincia  Mediolani  latas  in  bonis  Ecclesiasticis,  seu  ad 
Ecclesiam,  Clericos,  personasue  Ecclesiasticas  uti  tales  pertinentibus,  vel  aliis  Eccle- 
siae, vel  ut  supra  adjudicatis  mobilibus,  immobilibus  et  aliis,  de  quibus  in  primo 
capite,  executio  fieri  possit  sine  inuocatione  brachii  secularis  cum  familia  armata 
solita  Archiepiscopi.  Verum  executio,  de  qua  in  hoc  capite,  restringatur  ad  Judices 
Ecclesiasticos  Mediolani,  ita  tamen  ut  si  causae  ad  forum  eiusdem  Ecclesiae  Medio- 
lanensis  quomodolibet  spectantes,  per  appellationem,  aut  per  auocationem,  vel  aliis 
modis  fuerint  devolutae,  Tiut  introductae  coram  Judicibus  Ecclesiasticis  aliarum 
Ciuitatum  Status  aut  Prouincie  Mediolani,  executio  nihilominus  fieri  possit  sine 
inuocatione  brachii  secularis  juxta  hujus  capitis  formam.  Caput  undecimum.  In  actio- 
nibus  personalibus  contra  laicos  debitores  Ecclesiae,  Clerici,  seu  personarum  Eccle- 
siasticarum uti  talium,  prout  in  quinto  capite,  possit  fieri  quaeuis  executio  in  bonis 
mobilibus  laicorum  sine  inuocatione  brachii  secularis;  at  in  immobilibus  laicalibus 
non  fiat  sine  inuocatione  brachii  secularis,  quod  concedi  debeat  seruata  dispositione 
juris  communis.  In  actionibus  vero  personalibus  ex  causa  patrimoniali,  de  quibus  in 
sexto  capite,  possit  fieri  executio  in  bonis  mobilibus  laicalibus  sine  inuocatione  bra- 
chii usque  ad  summam  aureorum  ducentum,  et  non  ultra;  in  immobilibus  autem 
non  fiat  sine  inuocatione  brachii  ut  supra.  In  executione  vero  per  capturam  per- 
sonae  debitorum  brachium  seculare  non  inuocetur  contra  debitores  Ecclesiae,  Cle- 
rici, seu  personarum  Ecclesiasticarum  uti  talium,  de  quibus  in  dicto  quinto  capite; 
at  illud  omnino  inuocetur  respectu  debitorum  ex  causa  patrimonialium,  de  quibus 
in  dicto  sexto  capite.  Et  amplius  restringatur  executio  ad  Judices  Ecclesiasticos 
Mediolani  cum  declaratione  in  omnibus  et  per  omnia,  prout  in  capite  decimo.  Caput 
duodecimum.  In  causis  criminalibus  mixti  fori  possit  Judex  Ecclesiasticus  procedere 
contra  laicos,  eos  distringere  et  condemnare,  ac  contra  eorum  personas  exequi  absque 
inuocatione  brachii  secularis,  nec  non  etiam  exequi  possit  in  eorum  bonis  mobilibus 
usque  ad  summam  aureorum  ducentum  et  non  ultra  absque  eadem  brachii  inuo- 
catione ;at  in  immobilibus  non  liceat  sine  brachio  seculari,  salua  praeuentione,  juxta 

Brcv.  604;  •  suprascriptis  >. 


;i.  1615  Concordato  tra  i  due  Fori  in  Milano  265 

juris  communis  dispositionem.  Et  hoc  quo  ad  Judices  intelligatur  cum  restrictione 
et  declaratione,  de  qua  in  decimo,  et  repetita  in  praecedente  capite.  Caput  deci- 
mici iertium.  Circa  Virgines  Varisii,  dignis  de  causis  et  respectibus  permittatur 
earum  Collegium  prout  antea,  etiam  sub  nomine  et  cum  invocatione  Sancti  vel 
Sanctae,  reseruata  Archiepiscopo  correctione  et  jurisdictione  circa  approbationem 
regulae,  et  in  respicientibus  cultum  divinum,  salutoni  animarum,  et  legatorum  pio- 
rum  dispensationem  et  executionem;  circa  quam  tamen  executionem  legatorum 
piorum  respectu  fori  secularis  seruetur  juris  communis  dispositio;  ita  tamen,  ut  ex 
hoc  capite  nullum  desumatur  exemplum,  nec  aliquid  inferri  unquam  possit  ad  alium 
quempiam  casum  prò  una  vel  altera  parte.  Caput  decimumquartum.  Circa  oftìcium 
Oeconomatus,  tollantur  abusus  Oeconomi,  prout  de  eis  constiterit.  Caput  ultimum. 
Haec  autem  concordia  intelligatur  facta,  si  et  quatenus  approbetur  a  Sua  Sancti 
tate  et  Sua  Regia  Maiestate,  et  non  aliter:  ita  tamen,  ut  in  primis  fiat  utrinque  reuo- 
catio  omnium  proclamatum  et  edictorum  conditorum  seu  edictorums  a  Ministris 
luri^dictionis  Ecclesiasticae  vel  Secularis,  quibus  Notarii,  Procuratores  et  litiganti,  s 
directe  vel  per  indirectum  possent  retrahi  ab  agitandis  causis  in  uno  vel  altero  foro 
respectiue  ad  illa  pertinentibus. 

Datum  Romae  die  Martis  secunda  Junii  MDCXV. 

Fed.  Card.  Borromaeus  Archiep.  Mediol. 

Don  Pedro  de  Toledo  Osorio.' 

Cum  autem,-  sicut  eadem  expositio  subjungebat,  praefatus  Philippus  Rex  post- 
modum  dictam  Concordiam  approbauerit,  praefatus  vero  Petrus,  etiam  ex  speciali 
eiusdem  Philippi  Regis  mandato,  ac  tu  quoque  juxta  ipsius  Concordiae  formam  prò 
clamata  et  edicta  reuocaueritis, 3  ac  ideo  concordiam  ipsam  a  Nobis  et  Sancta  Sede 
Apostolica  confirmari,  ac  alias,  ut  infra,  opportune  prouideri  desideretis;  Nos  de  prae- 
mi^is  piene  informati,  iis,  quae  ad  sedandas  praesertim  inter  Ecclesias  et  seculares 
Principes  controversias  pertinent,  libenter  annuentes,  supplicationibus  tam  tuo,  quam 
dicti  Petri  nominibus  nobis  super  hoc  humiliter  porrectis  inclinati,  Concordiam  piai. 
fatam  a  Benedicto  Episcopo,  ac  Jeanne  Garcia,  .Marcello,  Fabricio  et  Horatio  Cardi- 
nalibus  praefatis  mature  et  diligenter  examinatam,  deque  eorundem  Cardinalium 
Consilio,  ex  certa  scientia  ac  de  Apostolicae  potestatis  plenitudine,  tenore  praesen- 
tium  confirmamus,  illique  perpetuae  et  inuiolabilis  Apostolicae  nrmitatis  robur  adji- 
cimus,  ac  omnes  et  singulos  tam  juris  quam  facti,  et  quosuis  alios  etiam  quantumuis 
substantiales  defectus,  si  qui  desuper  quomodolibet  interuenerint,  supplemus;  decer- 
nentes  Concordiam  praefatam,  ac  praesentes  litteras,  et  in  eis  contenta  quaecumque 
semper  et  perpetuo  valida,  firma  et  efficacia  fore  et  esse,  ac  ab  omnibus  et  singulis, 
ad  quos  spectat  et  prò  tempore  quomodolibet  spectabit,  inuiolabiliter  obseruari;  sic- 
que  per  quoscumque  Judices  ordinarios  et  delegatos,  etiam  causarum  Palatii  Apo- 
stolici Auditores,  ac  S.  R.  E.  Cardinales  etiam  de  latere  Legatos,  in  quauis  causa 
et  instantia,  sublata  eis  et  eorum  cuilibet  quauis  aliter  judicandi  et  interpretandi 
facultate  et  auctoritate,  judicari  et  diffiniri  debere,  ac  irritum  et  inane,  si  secus  super 

1  Sei .  Brev.  604  um.  «  Datum  •  Osorio  ». 

-  Sala:     ante    . 

3  Le  approvazioni  regie  e  le  revoche  presso  Saia  100-103. 


266  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  a.  1630 

his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contigerit  attentari.  Non 

obstantibus  praemissis,  ac  constitutionibus  et  ordinationibus  Apostolicis,  priuilegiis 

quoque,  indultis  et  litteris  Apostolicis,  quibusuis  personis  sub  quibuscunque  teno- 

ribus  et  formis,  aliisque  efficacioribus  et  insolitis  clausulis  irritantibus,  et  aliis  decretis 

in  genere  vel  in  specie,  ac  alias  in  contrarium  praemissorum  quomodolibet  con- 

cessis,  confìrmatis  et  innouatis;  quibus  omnibus  et  singulis,  eorum  tenores  praesen- 

tibus  pio  piene  et  sufficienter  expressis  et  ad  verbum  insertis  habentes,  illis  alias  in 

suo  robore  permansuris,  hac  vice  dumtaxat  specialiter  et  expresse  derogamus,  cae- 

terisque  contrariis  quibuscunque.  Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariani  Majorem  sub 

annulo  Piscatoris  die  va  Octobris  mdcxvii.  Pontificatus  nostri  anno  decimotertio. 

Si  Srho  placuerit  poterit  expediri.  ' 

Benedictus  Card.  Iustinianus  episcopus  Sab. 

Jo.  Garsia  Card.  Millinus. 

Ego  M.  Card.  Lantes 

F.  Card.  Verallus. 

Hor.  Card.  Lancellottus. 

S.  Card.  Sanctae  Susannae.2 

A  tergo.  Dilecto  /ìlio  nostro  Federico  Tituli  Sanctae  Marine  Angelorum  in 
Thermis  Presbytero  Cardinali  Borromaeo  nnneupato,  Ecclesiae  Mediolanensis  ex 
concessione  et  dispensattòne  Apostolica  Praesnli. 

Da  A.  Sala,  Documenti  circa  la  vita  e  le  gesta  di  S.  Carlo  Borromeo  II,  Milano  1857, 
97-100  (il  concordato),  104  s.  (il  Breve  con  la  dicitura  «  Hic  insertus  »  età),  collazionata  la 
minuta  in  Sec.  Brev.  604  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi),  f.  356r  360T,  ove  il  concor- 
dato sta  al  posto  debito  entro  il  Breve.  A  f.  361"  si  legge:  «Smus  mandavit  subscribi  ab 
Illrhis  D.  Card.  »,  poi  in  linea  trasversale:  «9.  Ianuarii  1618.  S.°  placuit  expediri». 


XXXVII. 
CONVENZIONE  SUI   BENI    ECCLESIASTICI   IN    BOEMIA. 

30  marzo  1630. 

Nos  Ferdinandus  II.  Divina  t'avente  Clementia  Electus  Romanorum  Imperator 
sL-mper  Augustus,  ac  Germaniae,  Hungariae,  Bohemiae,  Dalmatiae,  Croatiae  et  Scia 
voniae  Rex,  Archi-Dux  Austriae,  Dux  Burgundiae,  Brabantiae,  Stiriae,  Carinthiae 
Carniolae,  :  Marchio  Moraviae,  Dux  Lucemburgiae,  ac  inferioris  et  superioris  Sile 
siae, 4  Wirtenbergae  et  Tekkae,  Princeps  Sveviae,  r'  Comes  Habspurgi,  Tyrolis,  Fer 
rettis,  Kiburgi  et  Goritiae,  Landgravius  Alsatiae,  Marchio  sacri  Romani   Imperii 

■  in.  .  Si      exp<  Jn  i 
E  l'unica  sottoscrizione  data  dal  Sala. 
'1  Du  Mont  om.     Brabantiae -Carniolae  •. 
•  Du  M«m  add.     Brabantiae,  Stiriae,  Carinthiae,  Carnioliae    . 

»  Du  Moni  add.  •  Marchio  inferioris  et  superioris  Lusatiae  >. 


a.  1630  Convenzione  ^ui  Inni  ecclesiastici  in  Boemia  'Iti! 

Burgoviae,  ar  superioris  et  inferioris  Lusatiae,  '  Dominus  Marchine  Sclavonicae,  - 
Portus  Naonis  et  Salinarum.  Ad  perpetuarti  rei  memoriam,  recognoscimus  et  tenore 
praesentium  notum  facimus,  omnibus  et  singulis  quorum  interest.  Cum  praeteritis 
temporibus,  superiore  videlicet  proximo,  eoque  quod  illud  antecessit  saeculo,  perni- 
ciosis  quibusdam  in  haereditario  nostro  Regno  Bohemiae,  partim  ibidem  natis, 
partim  aliunde  illatis  erroribus  ac  haeresibus  multa  bona  Ecclesiastica,  tam  mobilia, 
quam  stabilia,  cum  eorundem  pertinentiis,  aliisque  Juribus  in  eodem  Regno,  qua 
errore,  qua  injuria  variorum,  tum  hominum,  tum  temporum  alienari,  et  in  Secula- 
rium  manus  devenire,  variisque  distractionibus  et  alienationibus,  ab  uno  in  alios, 
aliosque  deinceps  Possessores  transferri  ac  devolvi  contigerit,  de  quibus  unicuique 
pretendenti  Jus,  vel  dicere  vel  reddere  admodum  sit  difficile  et  obnoxium  multis 
ac  dispendiosis  Litibus  et  altercationibus  opus,  re  S.  D.  N.  Urbanum  divina  Provi- 
dentia  S.  Rom.  ac  universalis  Ecclesiae,  hujus  nominis  octavum,  Summum  Pontini- 
ceni  et  Nos  inter  communicata  et  perpensa  maturaque,  ac  quod  res  ista  dcsiderabat, 
non  semel  repetita  utrinque  desuper  deliberatione,  et  Consilio,  ita  inter  suam  San- 
ctitatem  tanquam  summum  et  universalem  in  Tetris  Christi  Domini  nostri  Vica- 
rium  et  Ecclesiae,  ut  praefertur,  Pontificem,  et  Nos,  tanquam  hereditarium  Bohemiae 
Regem,  utrinque  prò  Nobis  et  Successoribus  nostris,  futuris  scilicet  summis  Eccle- 
siae Pontificibus,  nec  non  et  successuris  Regibus  Bohemiae  Haeredibus  et  Succes- 
soribus nostris  quibuscunque,  in  perpetuum  ita  convenit,  ut  :)  certa  quaedam  firma 
ac  stabilis  Transactio  et  Conventio,  de  et  super  ejusmodi  Bonis,  Juribus  ac  Reditibus 
fieref.  Cui  rei  cum  sua  Sanctitas,  jam  ante  septimo  scilicet  Julii,  Anni  elapsi  pro- 
ximi,  suos  Plenipotentiarios,  Mandatarios,  videlicet  Reverendissimum  in  Christo 
Patrem,  Dominum  Ernestum  Adalbertum  S.  R.  E.  Cardinalem  ab  Harrach,  Archie- 
piscopum  Pragensem,  intimum  Consiliarium,  Amicum  et  Principem  nostrum  Cha- 
rissimum,  et  Reverend.  in  Christo  Patrem  Dominum  foannem  Baptistam  S.  R.  E. 
Presb.  Cardinalem  Pallotum  nuncupatum  Archiepiscopum  Thessalonicensem ,  ac 
suae  Sanctitatis  et  S.  Sedis  Apostolicae,  per  Germaniam,  Hungariam,  Bohemiam, 
Styriam,  Carinthiam,  Croatiam,  universumque  Imperii  districtum,  cum  facultate 
Legati  de  Latere  Nuncium,  apud  Nos  residentem,  Amicum  nostrum  Charissimum, 
suo  ac  praedictac  sanctae  Sedis  nomine,  prò  universo  praefati  Regni  nostri  Bohe- 
miae Clero  constituisset:  Nos  quoque  ex  nostra  parte  tanquam  haereditarius  Bohe- 
miae Rex,  Nostros  ad  hoc  negotium  transigendum  Plenipotentiarios  Mandatarios,  sub 
dato  decimo  sexto  Februarii,  ineuntis  4  hujus  anni  Consiliarium  arcanum  actualem 
et  Camerarium  Nostrum  Maximilianum,  Comitem  de  Trautmannsdorf,  Baronem  de 
Gleichenberg,  Negati,  Burgau,  et  Tatzenbach,  in  Bischofsteinitz,  Mirschau,  etTschiec- 
ziowicz;'  Guilielmum  quoque  Comitem  Slavata  Gubernatorem  Domus  Novidonensis 
de  Chlum  et  Koschenberg,"  Dominum  in  Neuhaus,  Platz,  Roschenberg  et  Teltzch, 
Hypothecarium  Possessorem  Dominii  Melnicensis,  Consiliarium  arcanum,  actualem 


In    .Moni  om.  •  ac  -  Lusatiae  >. 

Di    Uont:   t  Dominus  Marchiai.  Sclavoni; 

Di  Mont:  •  et  ■. 

Di    Moni  :      injuiHtis  »: 

Di    Moni        T~Lheizowie/  >. 

Di  Homi  :     ai-  Chlumcz.  Koschuoberg  » 


2hS  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  a.  1630 

Camerarium,  nostrumque  ut  Regis  in  haereditario  nostro  Bohemiae  Regno  supre- 
mum  Cancellarium,  ncc  non  supremum  quoque  '  in  eodem  Regno  haereditarium  Pin- 
cernam,  tum  et  Ottonem,  liberum  Baronem  de  Nostitz2  in  Falckenaw,  Heinrichsgrun, 
Schiocha  et  Linaw,  Consiliarium  Imperialem,  Aulicum  Camerarium,  nec  non  Germa- 
nicum  in  haereditario  nostro  Regno  Bohemiae  Vice-Cancellarium  Nostrum,  consti- 
tuimus;  Qui  constituti  utrinque  Plenipotentiarii  Mandatarii  convenientes  vigore 
datarum  Potentiarum  ac  Mandatorum  in  negotio  praememorato  de  et  super  Bonis, 
Juribus  et  Reditibus,  ejusmodi  Transactionem  sive  Conventionem  firmam,  stabilem  et 
perpetuam  fecerunt,  eamque  ritu  et  solennitatibus  solitis  observatis,  erecto  desuper 
Instrumento,  in  eum,  qui  sequitur  modum,  formamque  Litteris  consignari  ac  per- 
scribi  :'  curarunt. 

In  nomine  Domini  Amen.  Cum  recuperato  Regno  Bohemiae  ex  singulari  Dei 
beneficio  per  Sacram  Caesaream  Majestatem,  Serenissimum  ac  Invictissimum  Prin 
cipem, ■'  Dominum,  D.  Ferdinandum,  hujus  Nominis  secundum,  Romanorum  Regem 
in  Imperatorem  electum,  eundemque  dictae  Bohemiae  Regem,  ac  omnibus  haeresum 
Ministris  inde  ejectis,  Catholicaeque  Religionis  Cultu,  et  exercitio  inibi  restituto,  prò 
parte  Ecclesiasticorum  '  dicti  Regni,  multae  quidem,  ut  asseritur,  praetensiones  et 
controversiae,  contra  et  adversus  Reges  et  Cameram  dicti  Regni,  et  quam  plures 
ejusdem  Regni  Duces,  Principes,  Comites,  Barones,  Equites,  Nobiles,  Civitates,  Com- 
munitates,  et  alios  quoscunque  Subditos  Regni,  bona  Ecclesiastica  in  dicto  Regno 
possidentes,  (Possessionatos  vulgo  nuncupatos)de  et  super  eorundem  honorum  Eccle- 
siasticorum, ad  Ecclesias,  Monasteria,  tam  virorum,  quam  mulierum  aliaque  Bene- 
ficia Ecclesiastica  tam  regularia  quam  secularia  spectantium,  et  grassante  haeresi 
in  dicto  Regno  diversimode  alienatorum  recuperatione  ac  illorum  et  fructuum  per- 
ceptorum  restitutione,  rebusque  aliis  motae  et  deductae  fuerint,  et  in  dies  moveantur, 
et  deducantur,  illae  autem  ob  temporis  antiquitatem  et  praetensas  praescriptiones, 
aliasque  exceptiones, 6  quae  prò  eorundem  Possidentium  parte  objiciuntur  diftìciles, 
ad  in  judicio  prosequendum  detegantur,  ita  ut  non  sine4  diuturnis,  inextricabilibusque 
et  dispendiosis  Litibus,  ac  magno  Catholicae  Religionis  in  eo  Regno  restituendae, 
stabiliendaeve  detrimento  determinari  posse  videantur. 

Proinde  negotio  ad  S.  D.  N.  Urbanum  Divina  Providentia  Papam  Octavum 
delato,  jussuque  Sanctitatis  Suae  desuper  communicato  Consilio,  primo  mediantibus 
Illustrissimo  et  Reverendissimo  Domino  Ernesto  Presbytero  Cardinali  ab  Harrach, 
Archiepiscopo  Pragensi,  et  Reverendissimo  Domino  Carolo  Caraffa  Episcopo  Aver- 
sano,  tunc  a  pud  Sacr.  Caes.  Majestatem  praefatam,  Suae  Sanctitatis  et  sanctae  Sedis 
Apostolicae  Nuntio,  cum  eadem  Sac.  Caes.  Majestate,  Ferdinando  Imperatore  et 
Rege  praedicto  in  Ecclesias,  Ecclesiasticasque  personas  beneficentissimo  et  in  hae- 
resibus  extirpandis,  Catholicaque  Religione  in  dicto  Regno  restituenda  stabiliendave 
studiosissimo,  et  deinde  edam"  in  sacra  Congregatione  Illustr.  et  Reverend.  Domi- 

1  AA.  .!>»/.  /  .W1IJ  609  ora. 

••   Moni  :  •  Nostiez  >. 
1  Du  Mont:  ■  proscribi  ». 
1  Du  Mont  om. 
'  Du  Moni:   .  Ecclesiarum  .. 
•  Du  Mont:   ■  extensioncs  ». 
'  Du  Mont  :  ■  ,  tam  ■ . 


a.  1630  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  269 

norum  D.  S.  R.  E.  Cardinalium,  super  fide  propaganda  deputatorum,  tandem  post 
plures  tractatùs  et  maturas  consultationes  desuper  habitas,  in  eam  deliberatìonem 
communi  voto  deventum  i'uit,  ut  ad  longas  dispendiosas  et  inextrkabiles  Lites,  quae 
desuper  verisimiliter  exoriri  possent,  praecidendas,  simulque  Ecclesiarum,  Monaste- 
riorum  et  Beneficiorum  Ecclesiasticorum  dicti  Regni  indemnitati,  et  praefatj  [mpe- 
ratoris,  '  uti  Regis  dicti  Regni,2  Ducum,  Principum,  Comitum,  Baronum,  Equitum, 
Nobilium,  Civitatum,  Communitatum,  aliorum  quorumcunque  Subditorum  Regni 
bona  Ecclesiastica,  ut  praemittitur,  possidentium  conscientiis  consulendum,  Catholicam 
fidera  et  Religionem  in  ipso  Regno  confirmandam,  augendam  et  conservandam,  ac 
prò  bono  publico  quietis  et  pacis  inter  Ecclesiasticos  et  Laicos  Regni  praedicti, 
mutua  convèntio  fiat,  per  quam  idem  Seren.  D.  Ferdinandus  Imperator  Electus,  uti 
Bohemiae  Rex,  nomine  suo,  suorumque  in  eodem  Regno  Bohemiae  Haeredum  et 
Successorum  quorumcumque  in  perpetuum  Sanctissimo  -  D.  N.  Papae  Urbano  Octavo 
et  Sanctae  Sedi  Apostolicae,  et  prò  illis  Illustr.  et  Rever.  D.  Ernesto  S.  R.  E.  Presby- 
tero  Cardinali  ab  Harrach,  Archiepiscopo  Pragensi,  et  Illustrissimo  et  Reverendissimo 
Domino  Joanni  Baptistae,  S.  R.  E.  Presbytero  Cardinali  Palloto,  Archiepiscopo 
Thessalonicensi,  Nuncio  Apostolico,  Plenipotentiariis  a  Sua  Sanctitate  deputatis,  in 
beneficium  Ecclesiae  et  Catholicae  Religionis  universique  Cleri  in  saepe  dicto  Bohe- 
miae Regno  perpetuum  annuum  reditum  quindecim  cruciferorum  quartam  pattern 
unius  Floreni  Rhenensis  constituentium,  '  super  quolibet  modio  salis,  quem  vulgo 
Grosz-Kufen  vocant,  quod  in  praefatum  Bohemiae  Regno  undiquaque  introduce- 
tur,  vel  in  ipso  Bohemiae  Regno  effodietur,  seu  excoquetur,  vel  alias  quomodo- 
libet  conficietur,  si  quando  salis  Fons  seu  Salina  in  dicto  Bohemiae  Regno,  in  usum 
veniat,  in  favorem  eorundem  Ecclesiasticorum  ac  per  Ministros  et  Officiales  eorum 
nomine  deputandos  a  Kalendis  praesentis  Mensis  Martii,  et  ab  inde  in  posterum 
perpetuo  exigendum,  realiter  et  cum  effectu  tradat,  atque  assignet. 

Vicissim  vero  prò  parte  praedictorum  Ecclesiasticorum  Jura,  quae  ipsi  habent 
et  eis  competunt,  super  et  prò  infra  dicendis  bonis  Ecclesiasticis,  ut  infra  alìenatis, 
aut  oppignoratis  et  possessis,  in  favorem  praefati  Serenissimi  Domini  Ferdinandi, 
Imperatoris  Electi  uti  Regis  Bohemiae,  suorumque  in  eodem  Bohemiae  Regno  Hae- 
redum ac  Successorum  quorumcunque  in  perpetuum  Catholicorum  legitime  intran- 
tium,  '  et  quibus  ipse  Serenissimus  Dominus  Ferdinandus  et  praefati  ipsius  Haeredes 
et  Successores  Bohemiae  Reges,  dederint,  similiter  perpetuo  ex  causa  assignationis 
ac  mutuae  Conventionis  praedictae  cedantur  et  concedantur,  modo  tamen  et  forma 
ac  sub  reservationibus,  declarationibus,  conditionibus,  et  pactis  infra  latius  descri- 
ptis,  contentis  et  adnotatis,  quam  quidem  Conventionem  Sanctissimus  '  Dominus 
Noster7  ex  causis  supradictis,  ac  de  ejusdem  sanctae  Congregationis  sententia 
approbavit. 

Hinc  est  quod  anno  a  Nativitate  ejusdem  Domini  millesimo,  sexcentesimo  trige- 

1  Di'  Mont  :  «  Imperli  ». 

*  AA.  Arm.  I-XVIII 610  om.      ind tati      dicti  Regni    . 

3  Du  Mont     c  Suramo  .. 

4  Du  Moni       constituendum  -. 
'  Du  Mont:  «  intrantibus    . 

'  Du  Moni:  -  Serenissimus  •. 

7  AA    Ann.  I-XVIII  610:     Sanctissimo  Domino  Nostro    ' 


270  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  a.  1630 


simo,  Indictione  decima  '  tertia,  die  vero  octava  Mensis  Martii,  Pontificatus  praeli- 
bati,  Sanctissimi  *  Domini  nostri  Urbani  Divina  Providentia  Papae  Octavi  Anno 
septimo,  Regnorum  autem  Serenissimi  Domini  Ferdinandi  Imperatoris  '  Electi,  ' 
Romani  undecimo,  Hungarici  duodecimo,  et  Bohemici  decimo  tertio,  In  nostrum 
Notariorum  in  solidum  rogatorum,  ac  Testium  ad  haec  specialiter  adhibitorum, 
et   vocatorum  praesentia  praesentes 3   et   personaliter   constituti, 

lllustrissimus  et  Reverend.  Dominus  Ernestus  S.  R.  E.  Presbyter  Cardinalis  ab 
Harrach,  Archiepiscopus  Pragensis,  ac  Illustr.  et  Reverend.  D.  Joan.  Baptista  S.  R.  E. 
Presbyter  Cardinalis  Pallotus  Archiepiscopus  Thessalonicensis  ejusdem  Sanctissimi  - 
Domini  Nostri  et  sanctae  Sedis  Apostolicae,  apud  Sacram  Caesaream  Majestatem 
praefatam,  cum  facultate  Legati  de  Latere  Nuntius,  ex  una  ad  haec  et  infra  posita4 
a  praelibato  Sancissimo"  Domino  nostro  Papa  per  ejus  Literas  Apostolicas  in  forma 
Brevis,  sub  dato  Romae  apud  sanctam  Mariam  majorem,  sub  Annulo  Piscatoris,  die 
septima  Mensis  Julii,  Anni  millesimi  sexcentesimi,  vigesimi  noni,  Pontificatus  sui  anno 
sexto,  cum  amplissima  facultate  deputati,  prout  docuerunt  per  Literas  praedictas,  quas 
originaliter  ,;  nobis  Notariis  in  solidum  rogatis,  tradiderunt  et  consignarunt,  ad  effe- 
ctum  praesenti  Instrumento  inserendi  et  registrandi  infra  scripti  tenoris7  videlicet: 

Urbanus  P.P.  Vili.  Ad  futuram  rei  memoriam,  inter  gravissimas  multiplicesque 
Apostolicae  servitutis  curas,  quibus  prò  Nostri  pastoralis  officii  debito  jugiter  angi- 
mur,  illa  nos  praecipue  sollicitos  habet,  ut  sacro  sancta  fìdes  Catholica  dispersis 
atque  conculcatis  inimici  hominis  Zizaniis,  ubique  gentium  inviolata  vigeat  et  pro- 
pagetur,  Haeresesque  et  alii  damnati  errores  e  mentibus  Christi  fidelium,  ubi  pec- 
catis  hominum  facientibus  *  irrepserunt,  per  immensam  Dei  Bonitatem  penitus  evel- 
lantur.  Quapropter  Nos,  qui  militantis  Ecclesiae  Regimen  omnimodamque  universi 
Dominici a  Gregis  a  Christo  Domino  curam  in  beatissimo  Petro  Apost.  Principe, 
accepimus  et  si  Nos,  ad  omnium  salutem  procurandam  debitores  agnoscamus,  iis 
tamen  Provinciis  peculiare  pastoralis  '"  vigilantiae  studium  impendimus,  quae  Dextra 
Dei  faciente  virtute  e  manibus  Haereticorum,  non  ita  pridem  ereptae  "  opem  et 
operam  Nostrani,  magis  implorare  dignoscuntur,  piosque  Catholicorum  Principum 
conatus  atque  desideria,  ad  id  tendentia  l2  favoribus  et  gratiis  prosequimur  4  oppor- 
tunis.  Cum  itaque  concitata  retroactis  temporibus  in  Regno  Bohemiae,  per  Principes 
et  Potestates  tenebrarum  Rebellione,  furentibusque  etiam  armata  Haeresi  seditio- 
nibus  Bellisque  intestinis,  multa  bona  et  Jura  Ecclesiastica,  partim  direpta,  et  partim 
occupata  et  usurpata  fuerint,  et  ad  praesens  detineantur:  Charissimus  vero  in  Christo 
Filius  noster  Ferdinandus  Romanorum  Rex  in  Imperatorem  electus,  prò  suo  '  avito 

1  Du  Mont:  om. 

1     Moni     ,  Serenissimi  ». 
Di   Movi  :  .  ponentes  •. 

•  Du  Mont:   «  intra  praecepta    \  AA.  Arni.  T-XVUI  610:  «  infrascripta   . 
i  li    Moni     •  &  >•  infimo  ». 

•  Du  Mont:  «  ordinali  ter  •• 

l'u  .Munì:  .infra  praesenti  tenore». 
1 1:    Mok  i     •  fa   entibus  ». 
'Di  Don  mi  .. 

li'    Mont  e  AA.  Arni.  I  Al///  f,W  om. 
,:  i  »   M..ni     i  ri 
li'    Mom  :  •  tandem  .  : 


a.  1630  Convenzione  sui  betti  ecclesiastici  in  Boemia  J71 

et  spectato  Religionis  ac  Fidci  Catholicae  zelo,  profligatìs,  auxiliante  Domino  '  Deo 
Exercituum,  rebellibus  Haereticis,  sedatisque  armorum  motibus,  fidei  praefatae  in 
dicto  Regno  et  illi  adjaeentibus  Provinciis,  Bonorumque  Ecclesiasticorum  restitu- 
tioni  totis  viribus  incubuerit,  et  eorundem  Haereticornm  conversioni,  Haeresumque 
praefatarum  extirpationi  pia  sollieitudine  •  jugiter  invigilet. 

Nos  sperantes  negotium  restitutionis,  extirpationis  et  conversioni*  praefatarum 
eo  3  faciliores  progressus  habiturum  fore,  Quo  major  in  Ecclesiasticorum  Bonorum 
et  Jurium  Possessionibus,  in  dictis  Regno  et  Provinciis  praeteritorum  temporum 
hujusmodi  confusione,  ut  praefertur,4  occupatis,  usurpatis  et  detentis,  nedum  benigni- 
tà* et  indulgentia,  ab  hac  sancta  Sede  ostendatur,  sed  eliam  indemnitati  Ecclesiarum 
praefatarum,  quantum  in  Domino  possumus,  consulatur,  Nobisque  persuadentes  prae- 
fatum  Ferdinandum  Regem  Romanorum  in  Imperatorem  Electum,  ob  praeclanun 
ejus  in  Nos  et  sanctam  Sedem  observantiam,  atque  in  reductione  Regni  et  Provinciaruni 
hujusmodi  ad  ejusdem  Ecclesiae  gremium  et  verae  (idei  praefatae  confessionem, 
Nostramque  et  prò  tempore  existentis  Romani  Pontificis  obedientiam  singulare  stu- 
dium  infra  praescripta 5  facultate  tanquam  materia  suae  pietatis  exercendae8  usurum, 
eamque  ostensurum,  tam  in  Ecclesiis,  Monasteriis  et  locis  piis,  quae  adhuc  extani, 
conservandis  7  et  manutenendis  quam  dirutis  et  eversis  in  dies  instaurandis,  occupa- 
tisque  recuperandis,  hisque  sufficienter  dotandis,  ac  reliquis  denique  vulneribus,  quae 
eorundem  temporum  confusione  Ecclesiae  ipsae,  maxima  acceperunt,  medendis  et 
sanandis  de  Ven.  Fratrum  nostrorum  S.  R.  E.  Cardinalium  negotio  propagandac  B  in 
universo  mundo  fidei  praepositorum  Consilio,'-1  dilecto  Filio  nostro  Ernesto  Adalberto 
S.  R.  E.  Presbytero,  Cardinali  ab  Harrach,  nuncupato  Episcopo  Ecclesiae  Pragensis, 
ex  concessione  et  dispensatione  Apostolica  Praesuli,  "'  nec  non  Venerabili"  Piatii 
loanni  Baptistae  Archiepiscopo  Thessalonicensi  nostro,  et  Sedis  praefatae  apud 
eundem  Ferdinandum  Regem'  in  Imperatorem  electum  Nuncio,  super  bonis,  decimis, 
primitiis,  rebus,  juribus  et  actionibus,  quibuscunque  Ecclesiasticis  Regni  Bohemiae 
praefati  non  tamen  ad  Hospitale  Sti.  Ioannis  Hieros.  quomodo  libet  spectantibus,  '- 
cujuscunque  qualitatis,  quantitatis  et  valoris  luerint,  et  quocunque  praetextu  vel 
causa  occupata  et  usurpata  sint,  13  ac  detineantur,  tam  nostro  et  ejusdem  S.  Sedis, 
quam  Cleri  Saecularis  et  Regularis  ejusdem  Regni  nominibus,  cura  praedicto  "  Fer- 
dinando Romanorum  Rege  in  Imperatorem  electo,  conveniendi,  concordandi,  et  transi- 
gendi  ac  de  eisdem  Bonis  disponendi,  prout  ad   Fidei   Catholicae   in   eodem   Regno 

'  Du  Mont  Dm. 

i  Im    Mont:  «  sulicit.iti..nr  .. 

1  Du  Moni  :  «  et  >. 

•  Du  Mont:  •  pnit-fatur    . 

6  Du  Mont:  <  infra  praefata    .    II.  Arm.  l-XVIU 610:  •  infrascripta    . 
«  Du  Mom:     exercenda  •. 

7  Du  Mo.vt:     eonservandi     e  .osi  tutti  i  seguenti  gerundii  fino  a  «dotandis     inclusive 

8  Du  Mont:  =  propagandi    . 

•  Du  Mont:  -.  Concilio  >. 
i'  Do  Mokt:  Praesidi  . 
u  Du  Mont:  -  Venerand. 
'-  Do  Moni:  spi-ctandi  ■. 
1  :  Du  Mont  :  «  fuerint  •. 

14  I  m    Moni        praescnte  » 


272  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  a.  16H0 


propagationem  ac  manutentionem  ejsdem  '  expedire  visum  fuerit,  reservata  tamen 
Nobis  et  eidem  Sedi  de  bonis,  Juribus  et  reditibus,  vigore  praesentium  assignandis,  • 
nostro  et  dictae  Sedis  arbitrio  ad  Dei  servitium  et  Eeclesiarum  dicti  Regni  utilitatem 
disponendi,  omnimoda  facultate  plenam  et  liberam  potestatem  et  authoritatem,  Apo- 
stolica auctoritate,  tenore  praesentium,  concedimus  et  impertimur.  Non  obstantibus 
nostris  de  unionibus  committendi,  ad  partes  vocatis  quorum  interest,  et  exprimendi 
valorem  Beneficiorum  ac  de  non  tollendo  Jure  quaesito,  aliisque  Cancellariae  Aposto- 
licae  regulis,  nec  non  piae  memoriae  Symmachi,  quae  incipit:  Non  liceat,  ac  Pauli  II. 
Rom.  Pontilìcum  Praedecessorum  nostrorum  de  rebus  Ecclesiae  non  alienandis,  ac 
quibusvis  aliis  Apostolicis,  nec  non  in  Universalibus,  Provincialibusque  et  Synoda- 
libus  Conciliis  editis,  generalibus  vel  specialibus  Constitutionibus  et  Ordinationibus, 
ac  quarumeunque  Eeclesiarum,  Monasteriorum  et  locorum  piorum  fundationibus,  ac 
edam  :;  juramento  conlìrmatione  Apost.  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis,  Statutis 
et  Consuetudinibus,  Privilegiis  quoque  et  Indultis  Literisque  Apostolicis  in  contrarium 
praemissorum,4  quomodolibet  concessis,  confirmatis  et  innovatisi  quibus  omnibus  et 
singulis  illorum  tenores0  praesentibus  prò  sufficienter  expressis  habentes7  illis  alias  in 
suo  robore  permansuris,  hac  vice  duntaxat  specialiter  et  expresse  derogamus,  caete- 
risque  contrariis  quibuscunque.  Datum  Romae  apud  sanctam  Mariani  Majorem,  sub 
Annulo  Piscatoris,  die  septima  Mensis  lulii  M.DC.XXIX.  Pontificatus  nostri  Anno 
sexto.  M.  A.  Maraldus. 

Et  illustrissimi  D.  D.  Maximilianus  Comes  de  Trautmansdorff,  Baro  de  Gleichen- 
berg,  Negau,  Burgaw  et  Totzenbach,  in  Bischoffteinitz,  Mirshaw  et  Tschietzovitz, * 
Sac.  Caes.  Maiestatis  Consiliarius  arcanus  actualis  et  Camerarius,  Guilielmus  quoque 
Comes  Slavata,  Gubernator  Domus  Novodomensis  de  Chlum  et  Koschenberg,  Domi- 
nus  in  Neuhausz,  Platz,  Koschenberg  et  Teltsch,  Hypothecarius  Possessor  Dominii 
Melnicensis,  praefatae  Sac.  Caesareae  Majestatis  Consiliarius  arcanus  actualis  et 
Camerarius  ejusdemque  uti  Regis  in  Haereditario  Regno  Bohemiae  supremus  Can- 
cellarius,  nec  non  supremus  in  eodem  regno  '•'  Haereditarius  Pincerna,  et  Otto  Liber 
Baro  de  Nostitz,  in  Falkenaw,  Heinrichsgrun,  Schiocha  et  Linaw,  saepe  dictae  Sac. 
Caes.  Majestatis  Consiliarius  Imperialis,  Aulicus  Camerarius,  nec  non  Germanicus 
in  Haereditario  Regno  Bohemiae  Vice-Cancellarius  ex  altera,  partibus  ad  haec  et 
infra  posita,  '"  ab  eadem  Sac.  Caes.  Majestate  Serenissimi  Domini  Ferdinandi  Impe- 
ratoris  et  Regis,  per  publicum  Mandatum  seu  Patentes  Literas  Imperiales,  sub  dato 
Vietume  Austriae"  die  16.  Febr.  praesentis11  Anni1'  1630.  Regnorum  ejusdem  Romani 
undecimo,  Hungarici  duodecimo,  et  Bohemici  decimo  tertio,  cum  amplissima  facultate 


Di    Mont:  ■  ejusdem  ». 

:  I      il      i      •  .'issignamli  .. 

Du  Moni  :  ■  cum    . 

Di    Mont:     permissarum  »  ;  Lume:     permissorum 

Di:  Mont:  •  invocatis  •. 

AA.  Arm.   T-XVIT1  609:     tenore    ,  Du  Mont:  «ce 

Di    Mon 

Di    VIon  t:  «Ti  aii  zawiz.  >. 

1 1     Mont.  ora.       » 

i.l     1/  ih.  i  vi  ///  610    ■  • 
Di   Mo   i  ■     il     tom.  I-XVIU  610  om. 


«.  163»  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  L'7  : 

pariter  deputati,  prout  similiter  docuerunt,  per  publicum  Mandatum  seu  Literas 
Imperiale*  antedictas,  quod  seu  quas  Nobis  ad  effectum  praesenti  Instrumento  inse- 
rendi,  et  registrandi  tradiderunt  et  consignaverunt  tenoris  infra  praescripti  '  vide- 
licet. 

Nos  Ferdinandus  Secundus  Divina  favente  Clementia  electus  Romanorum  Impe 
rator,  semper  Augustus  ac  Germaniae,  Hungariae,  Bohemiae,  Dalmatiae,  Croatiae, 
et  Sclavoniae  Rex,  Archidux  Austriae,  Dux  Burgundiae,  Marchio  Moraviae,  Dux 
Lucemburgiae  ac  Inferioris  ac  Superioris  Silesiae,  Brabantiae,  Styriae,  Carìnthiae, 
Carniolae,  Wirtembergae  et  Teckhae,  Princeps  Sueviae,  Marchio  Inferioris  et  Supe- 
rioris Lusatiae,  Comes  Habspurgi,  Tyrolis,  Ferretis,  Kyburgi  et  Goritiae,  Landgra- 
vius  Alsatiae,  Marchio  Sacri  Romani  Imperii,  Burgoviae,  Dominus  Marchiae  Schla- 
vonicae,  2  Portus  Naonis  et  Salinarum.  Recognoscimus  et  notum  facimus  tenore 
praesentium  omnibus  et  singulis. 

Inter  mala,  quae  secum  plurima  veb.it  Haeresis,  hoc  ei  imprimis  adesse  solere 
compertum,  quod  ubi  ea  invaluit,  ibi  pleraque  quidem  alia  omnia  agi  fierique  prae- 
postere,  ea  vero,  quae  Deo  et  Ecclesiis,  earumque  :i  Ministris  ad  veri  cultus  conser- 
vationem  data  et  consecrata4  sunt,  in  omnes  alios  usus,  rapi,  ferrique  et  profanari 
solent:  Veluti  superiore  proximo,  eoque  quod  illud  antecessit  saeculo,  in  Haereditariu 
nostro  Bohemiae  Regno  accidit,  in  quo  cum  partim  aliunde  illati,  partim  in  ejus 
ipsius  gremio  nati,  altique  :'  perniciosi  quidam  in  fide  errores  inolevissent,  ea  cum 
illis  rerum  fere  omnium  confusio,  °  Ecclesiarum  vero  quam  maxime  ■  et  rerum  ad 
eas  pertinentium  direptio,  alienatio,  et  distractio  consecuta  est,  cui  plures  Anteces- 
sorum  nostrorum  Romanorum  Imperatorum  eorundemque  Bohemiae  Regum,  tametsi 
prò  sua  in  Deum  pietate  remederi  voluisse  admodum  sit  credibile,  non  potuisse 
tamen,  ex  eo  fit  verisimile,  quia  quod  voluisse  credimus,  non  perfecisse  videmus, 
iniquitate  nimirum  hominum  temporumque  nec  non  Bellorum  necessitatibus  impe- 
ditos,  imo  forte  similibus  interdum  alienationis  actibus,  quae  perperam  ab  aliis  facta 
approbare  coactos  ;  Nos  igitur,  *  quibus  gloriosa  a  Deo  concessa  est 9  Victoria,  prae- 
dictum  Haereditarium  nostrum  Regnum  ab  Haeresibus  purgare  et  in  meliorem  statum 
vendicare  datum  est,  tametsi  eodem  favente  et  auxiliante  Deo,  ea  gesserimus,  quibus 
sancta  solaque  salvifica  Catholica  Religio  nostra  tuta  in  hoc  Regno  esse  possit,  tam- 
etsi etiam  ut  in  alios  ejusdem  Regni  Ordines,  ita  in  Ecclesiasticum  praecipuc  statum 
eximia  cum  beneficia  tum  ornamenta,  liberali  et  larga  manu  contulerimus,  quibus 
ille  si  non  contentus  esse,  certe  suum  per  injuriam  ante  amissorum  dolorem  abunde 
solari  possit.  Nihilominus  cum  nihil  nobis  antiquius  sit,  quam  ea  procurare  et  agere, 
quibus  non  ipsi  tantum  Nos,  Nostrique  in  Haereditario  Nostro  Bohemiae  Regno 
Haeredes  et  Successores  quicunque  in  perpetuum,  liberiores  in  Conscientia,  veruni 

1  Du  Mont:      tenore  infra  praesenti-;  AA.  Arni.  I-XVIII 610:      tenoris  infraseripti    . 

In    Mont:  >  Burgoviae  Dominus.  Marchio  Sclavoniae»;  AA.  Arni.  1 XVII I  fili) :  •  Burgorìcae  Dominus». 
:  Di"  Mont:      eiTumque 
•  Du  Mont:      conservata». 
■'•  Du  Mont:    *  aliique  ». 
'    Di-  Mont  om.  -cum  -  confusio.. 
1  Du  Moxt  om.  •  vero  quam  maxime  .. 
»  AA.  Arni.  IX  Vili  bW  om. 
»  .-1.4.  Arni.  1  XVIII  609  e  610  om. 


274  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  a.  1630 


in  Foro  etiam  externo  contra  lites  et  querelas,  super  Bonis  et  Juribus  hujusmodi, 
per  injuriam  temporum,  ut  praefertur,  '  ab  Ecclesia  abstractis  et  avulsis,  motas  vel2 
movendas,  quietiores  esse  possimus,  Possessorum  quoque,  qui  ea  mine  tenent  omni- 
modae  securitati  contra  quorumeunque  praetendentium  actiones  consulere  volentes, 
tum  et  culpam,  si  quae  hac  in  re  contracta  est,  omnimode  abolere  cupientes,  impri- 
mis  vero  ac  praecipue,  ad  majus  incrementum  praefatae  S.  Catholicae  fidei  et  Reli- 
gionis  Nostrae,  Transactionem  firmam,  securam  et  perpetuam,  super  Bonis  et  Juribus 
ejusmodi  faciendam  et  concludendam  duximus.  Ac  proinde  communicato,  cum  San- 
ctissimo  3  Domino  Nostro  Urbano  hujus  nominis  Octavo,  divina  Providentia  sanctae 
Romanae,  ac  Universalis  Ecclesiae  Summo  Pontifice  hac  super  re  et  intentione  Nostra) 
Consilio  intellectaque 4  propensa  ad  hoc  ipsum  et  pia  suae  Sanctitatis  voluntate, 
sicut  eadem  sua  Sanctitas  ad  hoc  negotii  tractandum  et  transigendum,  ex  sua  parte, 
Plenipotentiarios,  Mandatarios,  et  Commissarios  suos,  jam  tum5  sub  dato  Romae  apud 
Sanctam  Mariam  Majoretti,  sub  Annulo  Piscatoris,  die  7.  Julii,  Anno  millesimo,  sex- 
centesimo  vigesimo  nono  constituit,  ita  Nos  quoque,  matura  prius  habita  cum  Pro- 
ceribus  et  Nobilibus  Consiliariis  Nostris,  hac  super  re6  deliberatione  ex  parte  Nostra, 
tanquam  Haereditarius  Bohemiae  Rex,  Nostro  et  Haeredum  ac  Successorum  Nostro- 
rum,  quorumeunque  in  perpetuum,  in  eodem  Regno  Bohemiae  nomine,  Plenipotentia- 
rios Nostros  lllustrissimos  ac  Generosos7  fideles  Nobis  dilectos  videlicet,  Consiliarium 
arcanum  actualem  et  Camerarium  Nostrum,  Maximilianum  Comitem  de  Trautmanns- 
dorf,  Baronem  de  Gleichenberg,  Negau,  Burgaws  et  Totzenbach  in  Bischofftainitz, 
Mirschau  et  Tschietziowitz;8  Guilielmum  quoque  Comitem  Slavata,  Gubernatorem 
Domus  Novodomensis  de  Chlum,  et  Koschenberg,  Dominum  in  Neuhaus,  Platz, 
Koshenberg  et  Teltsch,  Hypothecarium  Possessorem  Dominii  Melnicensis,  Consilia- 
rium arcanum  actualem,  Camerarium  Nostrumque  ut  Regis  in  Haereditario  Nostro 
Regno  Bohemiae,  supremum  Cancellarium,  nec  non  supremum  quoque  in  eodem 
Regno  Haereditarium  Pincernam,  tum  et  Ottonem  Liberum  Baronem  de  Nostitz, 
in  Falkenau,  Heinrichsgrun,  Schiocha  et  Linau,  Consiliarium  Imperialem  Nostrum, 
Aulicum  Camerarium,  nec  non  Germanicum  in  Haereditario  Nostro  Bohemiae 
Regno,  Vice-Cancellarium,  deputare  et  constituere  voluimus,  prout  adeo  praesentium 
tenore  eosdem,  Plenipotentiarios,  Mandatarios  et  Commissarios  Nostros  deputamus, 
atque  constituimus,  plenam  atque  liberam  potestatem  iisdem  dantes  atque  conce- 
dentes,  Nostro  tanquam  Bohemiae  Regis,  Nostrorumque  Haeredum  et  Successorum 
quorumeunque  in  perpetuum  nomine,  cum  praedictis  suae  Sanctitatis  Plenipoten- 
tiariis,  conveniendi,  concordandi  et  transigendo  de  et  super  Juribus,  Actionibus  et 
Praetensionibus,  quae  et  quas  Clerus  tam  Saecularis  quam  Regularis  praedicti  nostri 
Regni  Bohemiae  habet,  seu  habere  praetendit,  super  Bonis  stabilibus,  decimis,  pri- 
mitiis  aliisque  rebus  Ecclesiasticis  in  eodem  Regno  usurpatis,  occupatis  seu  alienatis; 

'  Do  Mont  :  «  praefatur   . 
il    Mont  :  •  et  ■. 
i  li    Mcni  :  .  Serenissimo   . 
•  Do  Moni  :  ■  intellectuque 
1  Du  Mont:  .  dum  •. 
■  Di'  Mont  om. 

l  »■    I/i".  I  \  Vili  609:      lllusti  issimum  ac  Generosum  •  :  dio:     Illusires  ac  generosos». 
i  »i    \1"  ■  i     •  Trietzowieti  ■. 


a.  1630  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  275 

nec  non  prò  cessione  Jurium,  '  Actionum  et  Praetensionum,  vigore  Conventionis  con- 
cordiae,  seu  Transactìonis,  ut  praefertur,  ab  iisdem  Plenipotentiariis,  nomine  Sanctis- 
simi  Domini  Nostri  et  sanctae  Sedis  Apostolicae,  Universique  dicti  Regni  Cleri 
recipiendae,  et  in  illorum  compensatione  Bona  quaecunque  etiam 2  stabilia  jura, 
actiones,  reditus  ac  proventus,  cujuscumque  naturae,  valoris,  quantitatis  et  qualitatis 
fuerint,  quocunque  nomine  nuncupentur,  etiamsi  ex  regalibus  ac  quantumvis  privi- 
legiata et  necessario  declaranda,  seu  hic  vel  alibi  exprimenda  forent,  pieno  Jure 
etiam  8  ii  revocabiliter  et  in  perpetuum  S.  D.  N.  Papae,  Urbano  Octavo  et  S.  Sedi 
Apostolicae,  et  prò  illis  Plenipotentiariis,  a  Sua  Sanctitate,  ut  praefertur, 3  nominatis 
et  deputatisi  in  benefìcium  Ecclesiae  et  solius  salvificae  Catholicae  Religionis,  uni- 
versique Cleri  in  saepedicto  Haereditario  nostro  Regno  Bohemiae,  cedendi,  consi- 
gnandi  atque  tradendi,  realiter  et  cum  effectu,  in  ampliore  et  validiore  forma;  ratum> 
gratumque  et  tirmum  habituri,  quidquid  hi  praenominati  Plenipotentiarii  nostri,4 
Nostro  et  Haeredum  et  Successorum  nostrorum  quorumcunque  in  perpetuum  in 
eodem  Regno  nomine,  cum  praememoratis  suae  Sanctitatis  Plenipotentiariis  hoc  in 
negotio  et  dieta 5  Transactìonis  causa  egerint,  fecerint,  concordaverint,  transegerint 
in  toto 6  et  in  parte,  nunc  prò  ut  tunc,  et  tunc  prout  nunc,  non  secus,  quam  si  id 
totum  ipsimet  Nos4  per  Nosmet  ipsos  egissemus,  fecissemus,  accordassemus,  et  trans- 
egissemus,  quibuscunque  salutaribus  exceptionibus  Juris  ac  Legum  auxilio,  Nobis 
hac  de  causa  competentibus  expresse  renunciantes,  fide  Imperatoria  Regiaque  harum 
vigore  et  testimonio  Literarum  manus  Nostrae  subscriptione  et  Sigilli  Caesarei 
Regiique  appensione,  roboratarum,  quae  dabantur  in  Civitate  Nostra  Vienna,  die 
decima  sexta  Februarii,  Anno  millesimo  sexcentesimo  trigesimo,  Regnorum  Nostro- 
rum  Romani  undecimo,  Hungarici  duodecimo  et  Bohemici  decimo  tertio.  Ferdinandus. 
Guilielmus  :  Comes  Slavata  Regni  Bohemiae  S.  Cancell.  Otto  Liber  Baro  de  Nostitz. 
Ad  Mandatum  S.  Caesar.  Majestatis  proprium  Ioannes  Walderode  Volentes  ad  infra 
scriptam  *  Conventionem  devenire  et  prout,  ad  unumquemque  ipsorum  dictis  nomi- 
nibus  et  uti  Deputatos  spectat  et  pertinet,  in  praemissis  tractata  exequi  et  adimplere, 
et  desuper  publicum  et  solemne  Instrumentum  ad  perpetuam  rei  memoriam  conli- 
cere et  celebrare. 

Imprimis  dicti  Illustrissimi  Domini,  D.  Maximilianus  Comes  de  Trautmansdorf, 
D.  Guilielmus  Comes  Slavata  et  D.  Otto  Liber  Baro  de  Nostitz,  Deputati  Serenis- 
simi D.  Ferdinandi  Imperatoris  et  Regis  Boemiae,  '  in  vim  facultatis  sibi,  ut  supra, 
concessae  et  attributae,  nomine  dicti  Serenissimi  D.  Ferdinandi  Imperatoris  et  Regis 
Bohemiae  et  praefatorum  suorum  in  Regno  Bohemiae  Haeredum  et  Successorum 
quorumcunque  in  perpetuum  ex  causa  pariter  dictae  Conventionis,  ut  supra  tractatae, 
initae   atque  fìrmatae,  sponte   et  ex   eorum  certa  scientia,  liberaque  et  spontanea 


i  Dl  Moni 

nec  non  recessorum,  Jur 

-  Du  Mont: 

et    . 

''  Du  Mont: 

praefatur  ■. 

*  Du  Musi   i 

•  Du  Moni: 

•  dictae  ». 

0  Du  Mosr  : 

transegerint,  »-i  in  toto  » 

"  Du  Mont  : 

■  Ferdinandus  Guilielmus 

-  Du  Mont  : 

praefatam   . 

Du  Moxt  e  AA.  Arni.  JXl'JU  610 


276  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  a.  1630 

voi  untate,  et  omni  meliori  modo,  jure  proprio  et  in  perpetuum  realiter  et  cum  effectu 
assignaverunt,  dederunt,  tradiderunt,  cesserunt  atque  concesserunt  S.  D.  N.  Urbano, 
Papae  Octavo,  ac  S.  Sedi  Apostolicae,  in  Benefìcium  Ecclesiae,  ac  solius  salvificae 
Religionis  Catholicae  universique  Cleri,  in  saepedicto  Haereditario  Regno  Bohe- 
miae, et  prò  eodem  S.  D.  N.  ac  S.  Sede  Apostolica,  dictis  Illustrissimo  et  Reveren- 
dissimo D.  D.  Ernesto  S.  R.  E.  Cardinali  ab  Harrach,  Archiepiscopo  Pragensi,  ac 
Illustrissimo  et  Reverendissimo  Domino,  D.  Johanni  Baptistae  S.  R.  E.  Cardinali  Pal- 
loto,  Archiepiscopo  Thessalonicensi,  et  Nuntio  Apostolico,  apud  Sacram  Caesaream 
Majestatem  Plenipotentiariis  a  sua  Sanctitate,  ut  supra  nominatis  et  deputatis  prae- 
sentibus  et  una  Nobiscum  Notariis  in  solidum  rogatis,  uti  publicis  et  authenticis  Per- 
sonis,  solemniter  et  legitime  stipulantibus  et  acceptantibus,  prò  omnibus  quorum 
interest,  vel  in  futurum  quomodolibet  interesse  poterit,  annuum  perpetuum  reditum 
quindecim  cruciferorum,  qui  quartam  pattern  floreni  Rhenensis  constituant, l  super 
quolibet  modio  salis,  quem  vulgo  Grosz-Kuefen  vocant,  in  dictum  Bohemiae  Regnum, 
ex  quacunque  parte  introducendo  vel  in  ipso  Bohemiae  Regno  effodiendi  vel2  exco- 
quendi,  aut  quomodolibet  conficiendi,  si  quando  Salis  fons,  seu  Salina  in  dicto  Bohe- 
miae Regno,  in  usum  veniat,  in  favorem  Ecclesiasticorum  praedictorum,  ac  per  Mini- 
stros  et  Officiales  eorum  nomine  deputandos,  a  praedictis  Calendis  praesentis  Mensis 
Martii,  et  ab  inde  imposterum  perpetuo  et  libere  exigendum. 

Item  cesserunt  eidem  S.  D.  N.  Papae,  ac  sanctae  Sedi  Apostolicae,  et  prò  illis 
praefatis  Dominis  Plenipotentiariis,  ut  praefertur,  qua  supra  stipulatione  interveniente, 
omnia  Tura  etc.  ad  habendum  etc.  ponentes  etc.  constituentes  etc.  dantes  licentiam  etc. 
et  donec  etc.  constituerunt  etc. :!  Promittentes  iidem  Illustrissimi  Domini  Deputati, 
dicti  Serenissimi  Domini  Ferdinand!  Imperatoris  et  Regis  nomine  suo,  suorumque 
in  dicto  Haereditario  Bohemiae  Regno  Haeredum  et  Successorum  quorumcunque, 
in  perpetuum  assignationem  et  concessionem  praedictam  hujusmodi  fore  semper 
bonam,  validam,  atque  firmam,  et  non  revocare,  retractare,  moderari,  minuere,  impu- 
gnare vel  impedire  per  se  vel  per  alium  seu  alios,  in  toto  vel  quavis  parte,  quovis 
quaesito  colore,  praetextu,  causa  vel  ingenio,  directe  vel  indirecte,  quin  imo  semper 
et  omni  tempore  eosdem  Ecclesiasticos,  Ministros  et4  Officiales,  ut  praefertur1  depu- 
tandos in  libera,  pacifica  et  quieta  possessione,  exactione  et  perceptione  dicti  annui 
reditus,  manutenere,  defendere  et  conservare,  et  ab  omni  et  quacunque  Lite,  molestia 
et  impedimento,  et  qualibet  molestante  et  impediente  persona,  communi  Collegio  et 
Universitate  defendere,  eximere  et  liberare,  ac  de  omni  et  quacunque  evictione  et 
defensione  generaliter  et  particulariter15  dicti  annui  reditus  in  amplissima  Juris  forma. 

Vicissim  vero  praefati  Illustr.  et  Reverend.  D.  Ernestus  Presbyter,  Cardinalis  ab 
Harrach,  Archiepiscopus  Pragensis,  et  Illustr.  et  Reverend.  D.  Johannes  Raptista, 
Presbyter,   Cardinalis   Pallotus,  Archiepiscopus  Thessalonicensis,  Nuncius   Aposto- 


1  l)u  Moni:  .  constituat  •. 
-  Di   Moki  :     effbdlendo  et 

iA.  Ann.  I-XV1II  blO;  Du  MoNT  non  ha  gli  «  eie.  •  e  pone  fra  parentesi  ad  habt 
il  tlonet  :  Al.  Arni.  I-XVIJI  Mio  n.m  ha  gli     etc.    ,  che  sostituiscono  noti  formulari!. 
•  i  H'  Moki       vel  • 
in  ,  ur  ». 

i     Imi    1-XVIII610:     generali  et  particulari». 


a.  1630  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  'ili 

licus,  a  S.  D.  N.  Papa  antedicto,  ut  praefertur,  deputati,  in  vim  facultatis  eis,  et  eorum 
cuilibet,  ut  praefertur,1  concessae  et  attributae,  ac  ex  causa  praesentis  Conventionis 
inter  Partes  tractatae,  initae  ac  firmatae,  sponte  et  ex  eorum  certa  scientia,  liberaque 
ac  spontanea  voluntate,  ac  omni  meliori  modo,  etc. 2  nomine  ac  vice  S.  D.  N.  Papae, 
praefati,  sanctaeque  Sedis  \Apostolicae,  nec  non  Ecclesiasticorum,  '  Monasteriorum, 
tam  virorum  quam  mulierum,  ac  Beneficiorum  Ecclesiasticorum,  tam  Secularium 
quam  Regularium,  dicti  Regni  Bohemiae,  quorumcunque,  non  tamen  Hospitalis  Sti. 
Johannis  Hierosolymitani,  cum  infra  positis  tamen  reservationibus, :'  declarationibus, 
conditionibus  et  pactis,  et  non  alias  aliter  nec  alio  modo  cesserunt,  concesserunt  et 
transtulerunt,  praedicto  Serenissimo  Ferdinando  Secundo  Regi  Romanorum  in  Impe- 
ratorem  Electo,  uti  Regi  Bohemiae,  et  illius  in  eodem  Regno  Bohemiae  Haeredi- 
tario,  Haeredibus  et  Successoribus  Catholicis  legitime  intrantibus,  et  quibus  dederint, 
dictis  Illustr.  D.  D.  Maximiliano,  Corniti  de  Trautmansdorf,  D.  Guilielmo  Corniti  Sla- 
vata, et  D.  Ottoni  Libero  Baroni  de  Nostiz,  a  Serenissimo  Domino  Ferdinando 
Imperatore,  ut  Rege  Bohemiae  suisque  in  eodem  Regno  Bohemiae  Haeredibus  et  Suc- 
cessoribus, ut  praefertur,'''  una  Nobiscum  Notariis  in  solidum  rogatis,  uti  publicis  et 
authenticis  Personis,  solemniter  et  legitime  stipulantibus  et  acceptantibus,  omnia  et 
singula  jura  et  actiones,  quae  et  quas  Ecclesiastici  dicti  Regni  Bohemiae,  tam  Secu- 
lares  quam  Regulares,  habent,  et  eis  competunt  et  competere  possunt,  super  Bonis 
Ecclesiasticis  ejusdem  Regni,  quocunque  tempore  alienatis,  quae  ad  praesens  possi- 
dentur,  vel  ab  eodem  Imperatore  et  Bohemiae  Rege,  vel  ab  aliquo  alio,  sive  Boemo 
sìve  alterius  Provinciae,  cui  Rex  aut  Regia  Camera  Bohemiae  de  evictione  tenentur, 
talia  tamen  qualia  sunt  actiones  et  jura  praefata,  ita  ut  contra  cedentes  et  Ecclesia- 
sticos  praefatos  et  seu7  Apostolicam  Sedem  nunquam  retorqueri  possint,  nec  dieta 
Sedes  necs  ipsi  Ecclesiastici,  prò  illis  de  aliqua  evictione  aut  defensione,  vel  ad  ali- 
quid  aliud  teneantur. 

Item  simili  modo  etc.2  cesserunt  etc.2  omnia  et  singula  fura  et  Actiones,  quae  et 
quas  Ecclesiastici  praefati  habent,  et  eis  competunt  et  competere  possunt,'1  contra 
quameunque  Personam,  commune  Collegium  et  Universitatem  respectu  honorum  '" 
Ecclesiasticorum  dicti  Regni,  ante  Regimen  in  eodem  Regno  gloriosae  memoriae 
Rudolphi  secundi  Imperatoris  et  ejusdem  Bohemiae  Regis  alienatorum  quorum  Pos- 
sessoribus  Rex  Bohemiae  vel  Regia  Camera  dicti  Regni  de  evictione  non  tenentur, 
talia  tamen,  qualia  sunt  Actiones  et  Jura  praefata,  ita  ut  contra  cedentes  et  Ecclesia- 
sticos  praefatos  et  seu7  Apostolicam  Sedem  nunquam  retorqueri  possint,"  nec  dieta 


1  Du  Moki  om.  •  ut  praefertur,  deputati  •  cuilibet  •  ed  ha     praelatur    . 

-  È  solo  in  .-1.1.  Ann.    I  VI///  610. 
»  AA.  Ann.  1 XVIII  hn'j  om. 

*  Du  Moki  :     Ecciesiarum   . 

5  Du  Mont:   -cum  infra  praefatis   lum  resolutionibns  ».     li.   Arni.    I  AI///  '>/».    «e.  i.  scriptis  tan 
vationibus  ». 

«  Du  Mont  :  *  praefatur    . 

'  Du  Mont  :  ■  Ecclesiasticas  praefatas  et  S 

-  Gli  Es.  Val.  :  «  aut  ». 
"  Du  Moni  :      possint  ■>. 

10  Du  Mont:     Universitatem.  Res  scriptura  »  ' 
"  Du  Mont:  •  possent  =. 


278  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  a.  1630 

Sedes  aut  ipsi  Ecclesiastici,  prò  illis  de  aliqua  evictione  et  defensione  aut  ad  aliquod 
aliud  teneantur,  ac  ita  etiam  ut  ipse  Serenissimus  Dominus  Ferdinandus  Imperator  et 
Bohemiae  Rex,  ejusque  in  dicto  Bohemiae  Regno  Haeredes  et  Successores  dictorum 
Bonorum  Possessoribus,  si  Catholici  fuerint,  super  dictis  Bonis,  ab  eis  possessis,  non 
possint  aliquas  interré  molestias,  vigore  hujusmodi  cessionum  et  in  reliquis  ad  haben- 
dum  etc.  ponentes  etc.  nullo  Jure  etc.  constitucntes  etc.  dantes  licentiam  etc.  et 
donec  etc.  constituerunt  etc'  Praedicta-  autem  '  omnia  et  singula  ambae  Partes  con- 
trahentes,  quibus  supra  nominibus  fecerunt,  et  facere  dixerunt,  et  declararunt,  etiam 
sub  modo  et  forma  et  sub  reservationibus,  conditionibus,  declarationibus, 4  et  pactis 
infra  praescriptis5  mutua  et  qua  supra  hinc  inde  stipulatione  vallatis,  et  non  alias 
aliter  nec  alio  modo,  nimirum  et  cum  hujusmodi  cessionibus,  imposterum,  idem6  Impe- 
rator, uti  Bohemiae  Rex,  ejusque  in  eodem  Regno  Bohemiae  Haeredes  et  Successores 
praefati,  et  ab  eis  Jus  et  Causam  habentes  seu  habituri,  similiter  Catholici,  a  Bono- 
rum  in  supradicta  cessione,  seu  cessionibus, 7  comprehensorum  et  fructuum  ex  eis 
perceptorum,  quorumcunque  restitutione  in  utroque  Foro  tuti  et  securi  reddantur. 

Ut  hujusmodi  cessiones  intelligantur  de  Juribus  et  Actionibus,  quae  praedictis 
Ecclesiasticis  competunt,  respectu  Bonorum  Ecclesiasticorum  immobilium,  annuarum 
praestationum,  Decimarum,  Censuum,  Livellorum,  Emphiteusium  et  aliarum  rerum 
similium,  ut  supra  alienatarum,  non  autem  aliorum  quorumcunque  Jurium,  Privile- 
giorum,  Immunitatum  et  Praerogativarum  praefatis  Ecclesiasticis  quomodolibet  com- 
petentium,  nam  ista  intacta,  salvaque  et  illaesa,  ipsis  Ecclesiasticis  reservantur,  ita 
ut  illis  per  hujusmodi  cessiones  nullum  fiat,  seu  factum  censeatur  quocunque  modo 
aliquod  praejudicium. 

Ut  ad  favorem  Ecclesiasticorum  praefatorum,  intelligantur  etiam  reservata, 
omnia  et  singula  Jura  et  Actiones,  quae  et  quas  Ecclesiastici  habent,  et  quae  ipsis 
competunt  super  Bonis  Ecclesiasticis,  post  praefatum  Rudolphi  Secundi  Regimen  alie- 
natis,  dummodo  eorum  Possessores,  actionem  non  habeant  de  evictione  contra  Came- 
ram  Regiam  seu  Bohemiae  Reges. 

Ut  similiter  Ecclesiasticis  praefatis  reservata  intelligantur  omnia  Jura  et  Actiones 
eis  super  Bonis  Ecclesiasticis  quocunque  tempore,*  etiam  ante  ejusdem  Rudolphi 
Regimen  oppignoratis,  quomodolibet  competentia  et  quae  competere  possunt  et  pote- 
runt,  dummodo  Possessores  non  habeant,  contra  eosdem  Reges  Bohemiae,  vel  Came- 
rati! Regiam  praefatam  Actionem  de  evictione,  vel  si  illam  habuerint  Ecclesiastici, 
ipsi  soluta  pecunia,  ob  quam  fuerunt  oppignorata,  susceptisque  in  se  molestiis,  possint 
illa  libere  recuperare. 

Ut  assignatio  praefati  annui  reditus  Salis  mutari,  seu  revocari  non  possit,  neque 
per  eundem  Imperatorem,  nec  per  ejus  in  Regno  Bohemiae  Haeredes  et  Successores 

1  Dl  Mont:   t  constiluerint  ». 

1.4.  Arni,   t-XVITT 610;   Di*  Mom    nm.  gli      etc.      e  pone   fra  parentesi    nullo  Iure,  dantes  licentiam  I 
constiluerint;  .1.1.  Arni.  I  XVIII  609  orti,  gli  «etc». 
1  Du  Mont  :  «  praedicta,  aut  ». 
1  Do  Mont  orn- 
ili   Mont:      praefatis     :\A.     li///.   l-XVIIl  610:  «  scriptis    . 
il     i//»/.  /  A  vili  609:  ■  id  est    . 
;  Al.  Adii.  1 XVIII  609    •  cessione  sucecssionibus  . . 
'  Di    Moni     .  quorumcunque  temporum  ». 


a.  1630  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  279 

quosuis1  in  perpetuum,  nec  per  ejusdem  Regni  Status,  quovis  praetextu  vel  causa, 
nisi  prius,  cum  Sanctae  Sedis  ac  Romani  Pontificis,  prò  tempore  existentis,  authori- 
tate  et  approbatione  eorundem  Ecclesiasticorum  eonsensu,  assignatis  tot  aliis  Bonis 
immobilibus,  frugiferis,  liberis,  nullique  oneri  aut  servituti  subjectis  in  dicto  Regno 
consistentibus,  quae  annuatim  tantum  reddant,  quantum  praefata  assignatio,  quinde- 
cim  Crucilerorum,  super  quolibet  modio  Salis,  ut  supra  in  Regnum  introducendo  aut 
alias  quomodolibet  effodiendi,  excoquendi,  aut  conficicndi  redderet,  fiorente  Regno. 
Ut  Reditus  annuus  praefatus  ex  Sale  habendus  in  favorem  dictorum*  Ecclesiasti- 
corum, ut  praefertur, :;  assignatus,  ad  manus  Ofticialium,  nomine  eorundem  Ecclesia- 
sticorum deputandorum,  modo  eis  bene  viso,  non  autem  ad  manus  Officialium  Regio- 
rum,  aut  aliorum  deveniat  et  devenire  debeat;  illisque  Jus  sit,  inquirendi,  et  provi- 
dendi,  '  ne  quid  in  fraudem  dicti  annui  reditus  unquam  fiat. 

Ut  praefatus  reditus  Salis  in  favorem  Ecclesiasticorum,  ut  praefertur,3  assignatus 
intelligatur  esse,  et  sit  mere  Ecclesiasticus,  et  iis  Privilegiis,  Exemptionibus,  Immu 
nitatibus,  Libertatibus  et  Praerogativis  potiatur  et  gaudeat,  quibus  de  Ture  vel  con- 
suetudine, vel  alias  quomodolibet  Bona  mere  Ecclesiastica  potiuntur  et  gaudent. 

Ut  Conventio,  Assignatio  aliaque  omnia  in  praesenti  Instrumento  contenta  quae- 
cunque  in  Tabulis,  ut  vocant,  dicti  Regni  inserantur,  juxta  ejusdem  Regni  Stylum  et 
usum.  Utque"'  hujusmodi  Conventio  prò  non  facta  habeatur,  casti  quo  Imperator,  vel 
ejus  in  Regno  Bohemiae  Haeredes  et  Successores,  vel  quilibet  eorum,  vel  etiam 
ejusdem  Regni  Status,  in  totum  vel  in  parte  cidem  Conventioni,  vel  aliquibus  in  prae- 
senti Instrumento  contentis  contrafecerint,  aut  contra  illam  ve! f'  illa  venerint,  sit  nihi- 
lominus  in  eo  casu  in  Sanctae  Sedis  Apostolicae  Electione,  vel  eandem  Conventio- 
nem,  et  in  ea,  praesentique  Instrumento  contenta,  nulla  declarare,  vel  ut  ad  illius  et 
illorum  implementum  agant  Ecclesiasticis  jubere. 

Quae  omnia  et  singula  supradicta  Contrahentes  praefati,  quibus  supra  nominibus 
promiserunt,  invicem  et  vicissim  solemni  et  qua  supra  stipulatione  interveniente, 
semper  et  omni  tempore,  et  etiam7  in  omnibus  et  singulis  Articulis,  modoque  et  forma 
praemissis,  habere  grata,  valida  ac  firma,  attendereque  et  inviolabiliter  observare,  et 
contra  quidquam  non  facere,  dicere  vel  venire,  de  Jure  vel  de  facto,  per  K  se  vel  alium, 
vel  alios,  quovis  praetextu,  jure,  ratione  vel  causa,  seu  quaesito  colore,  directe  vel  indi- 
recte,  alias  ultra  praecisam  praemissorum  et  conventorum  omnium  et  singulorum 
observationem,  ad  quam  quaelibet  Pars  contraveniens,  seu  contrafaciens  praecise 
cogi  possit,  teneri  etiam  voluit,  una  Pars  ad  alteram,  et  altera  ad  alteram,''  ad  omnia 
et  singula  dammi,  expensas  et  interesse,  per  Partem  observantem  quomodolibet 
patienda  et  incurrenda,  de  quibus  stetur  etiam  ejus  simplici  assertioni,  absque  onere 
alterius  probationis. 

1  Du  Mont:      .  quo  sui-.  .. 

In    \!o\t  orti. 
»  Di-  Moni:      praefatur     :  cosi  anche  .1.1.  Arni.   I  XV  III  609  nel  primo  caso. 
<  Du  Moni  uni.  •  el  providendi    . 

•  Du  Moxt:  .  Ut  .. 

•  Du  Moni  e  AA.   Ann.    T-XV11I609:      el     . 
'  .1.1.  Arm.   I-XVIII609:  «et  eam   . 

l.l.  Arm.  I  XVIII  609:  .  prò  • 
»  Du  Mont  miti.  :  •  et  altera  ad  alteram  •. 


280  Convenzione  sui  beni  ecclesiastici  in  Boemia  a.  1G30 

Pro  quibus  omnibus  et  singulis  fìrmiter  et  inyiolabiliter  observandis,  tenendis,  et 
adimplendis,  praefati,  lllustrissimus  et  Reverendissimus  Dominus  Ernestus  Cardinalis 
ab  Harrach,  Archiepiscopi!*  Pragensis,  et  lllustrissimus  ac  Reverendissimus  Dominus 
Joannes  Baptista  Cardinalis  Pallotus,  Archiepiscopus  Thessalonicensis  ac  Nuncius 
Apostolicus  a  S.  D.  N.  Papa,  ut  praefertur,  '  deputati,  Ecclesiasticos  omnes  et  singulos 
Regni  Bohemiae  ac  Bona  omnia  et  singula,  introitus  et  Jura  quaecunque  Ecclesiastica 
dicti  Regni,  praefati  vero,  Illustrissimi  Domini,  D.  Maximilianus  Comes  de  Trautmans- 
dorf,  Guilielmus  Comes  de  Slavata,  et  D.  Otto  Liber  Baro  de  Nostiz,  a  Serenissimo 
Domino  Ferdinando,  Imperatore  et  Bohemiae  Rege  praefato,  Deputati  eundem  Sere- 
nissimum  Dominimi  Ferdinandum  Imperatorem  et  Bohemiae  Regem  ejusque  in  dicto 
Bohemiae  Regno,  Haered.es  et  Successores,  quoscunque  in  perpetuimi  ac  Regiam  ejus- 
dem  Bohemiae  Cameram  et  omnia  et  singula  ejusdem  Camerae  Bona,  introitus  et  Jura, 
quaecunque  etiam  in  forma  Quarantigiae  et  quavis  alia'-'  etiam  strictiori  et  edam  sub 
verbo  Principum,  aliis3  Clausulis,  Renunciationibus  et  cautelis  solitis  et  consuetis  effi- 
caciter  et  validissime1  obligarunt,  et  hypothecarunt,  et  quilibet  eorum,  prout  ad  unum 
quemque  ipsorum  dictis  nominibus  spectat  et  pertinet,  obligavit  et  hypothecavit,  etiam 
omni  alio-  meliori  modo  etc.,:'  et  ita  per  dictos,  Illustrissimum  et  Reverendissimum 
Dominum  Ernestum  Cardinalem  ab  Harrach,  Archiepiscopum  Pragensem,  et  Illu- 
strissimum et  Reverendissimum  Dominum  Johannem  Baptistam  Cardinalem  Pallo- 
tum,  Archiepiscopum  Thessalonicensem  et  Nuncium  Apostolicum  more  Cardinalium 
tactis  pectoribus,  et  per  dictos  Illustrissimum  Dominum  Maximilianum  Comitem  de 
Trautmansdorf,  D.  Guilielmum  Comitem  Slavata,  et  Dominum  Ottonem  Liberum 
Baronem  de  Nostiz  etc.,5  tactis  Scripturis  ad  Sacrosancta  Dei  Evangelia  jurarunt. 

Super  quibus  etc.  Actum  Viennae  Austriae  in  aedibus  praefati  Illustrissimi  et 
Reverendissimi  Domini  Cardinalis  ab  Harrach,  praesentibus  ibidem  perillustribus  et2 
admodum  Reverendis  D.  Josepho  Curtio  Cremonens.  Dioeces.  et  Ottavio  Ridolfucio,6 
Camerinens.  Testibus  ad  praemissa  specialiter  habitis,  adhibitis,  vocatis  et  rogatis. 

Et  quia  Ego  Julius  Picca  U.  J.  D.  Apostolica  Auctoritate  Notarius  ac  Illustris- 
simi et  Reverendissimi  Cardinalis  Palloti  Nuncii  Apostolici  antedicti  Cancellarius, 
de  praefatis,  in  solidum  una  cum  D.  '  Ascanio  de  Strasoldo*  Notario  rogatus  scripsi, 
licet  aliena  manu,  aliis  occupatus,  et  in  fidem  omnium  et  singulorum  me  subscripsi, 
ac  solitum  meum  signum  apposui,  requisitus  Nobis  approbo,  idem  Julius  qui  supra.-' 

(L.  S.) 

Et  quia  Ego  Ascanius  de  Strasoldo 8  Notarius  publicus  Apostolicus  et  Imperialis 
ac  Judex  ordinarius,  de  praedictis  in  solidum  una  cum  supradicto  D.  Julio  Picca 
U.  J.  D.  ac  Notario  et  Cancellano  ut  supra  rogatus,  scripsi,  licet  aliena  manu,  aliis 

1  Du  Mont:     praefatur  ■. 
-  Du  Mont  om. 
■>  Du  Mont:  «  aliisqu. 
<  Du  Mont:     solidissime 

Ila  soliamo  .1.1.  Ami.  1-X\  III  610. 
•  Do  Mont  e    1.1.     Imi.   /.VI"///  610 :      Ridolfuvio    . 

'  DuMont:  «Doctorc.;  AA.  Ann.  I XVIII  610:     cum  infrascripto  Domino.. 
»  Du  Mont:  .  Stralsodo  •. 

tali  om.  €  qui  supra    .  .1.1.  .lini    I   V  17//  i>10:  •Strasoldo  Notario  etc,  rogatus  exliti,  ideo  in  omnium. 
ngulorum  fidcm  me  subscripsi     apposui  requisitus  etc.    . 


a.  1630  Convenzione  mi  beni  ecclesiastici  in  Boemia  281 

occupatus,  et  in  fidem  omnium  ac  singulorum  me  subscripsi,  ac  solito  meo  signo 
munivi,  requisitus  Nobis  approbo,  idem1  Ascanius  qui  supra.-  '  ^     S) 

Quae  Transactio  ac  Conventio,  uti  ea  ab  utriusque  Partis  datis  ad  hoc  Manda- 
tariis,  facta  atque  confecta,  et  his  Literis  Nostris  inserta  est,  tametsi  nullum  esset 
dubium,  quin  eam,  quam  par  est,  apud  omnes  omnino  homines,  semper  et  ubique 
vim  et  inviolatum  robur  ac  tìrmitatem  suam  obtentura  esset:  nihilominus:i  Nos  ex 
nostra  parte  nihil  omnino  deesse  volentes  quo  minus  quam  validissima  ac  firmissima 
ea  habeatur,  sit  ac  permaneat,  ex  certa  scientia  judicioque  Nostro,  matura  prius 
Procerum  ac  Nobilium,  Consiliariorum  Nostrorum  desuper  habita  deliberatione,  motu- 
que  proprio,  saepedictam  Transactionem,  prout  ea,  '  a  saepe  memoratis  Suae  Sancti- 
tatis  ac  nostris  Plenipotentiariis  de  et  super  Bonis,  Juribus  et  Reditibus  Ecclesia- 
sticis,  in  Haereditario  Nostro  Bohemiae  Regno,  quomodolibet  avulsis  aut  distractis, 
facta  atque  confecta,  et  his  Nostris  Litteris  inserta  est,  cum  omnibus  suis  Articulis, 
Punctis,  Clausulis  atque  contentis,  auctoritate,  qua  pollemus  Caesarea  Regiaque, 
quatenus  Haereditarius  Rex  Bohemiae,  prò  Nobis  et  Haeredibus  Succcssoribus 
Nostris,  quibuscunque  ad  idem  Regnum,  in  perpetuum,  approbavimus,  ratificavimus 
et  confirmavimus,  prout  adeo  praesentium  tenore  approbamus,  ratiricamus  et  confir- 
mamus,  decernentes  atque  volentes,  ut  dieta  Transactio  in  perpetuum  apud  omnes 
omnino  homines  fìrmum  ac  inviolatum  robur  habeat  et  obtineat.  Ac  postulamus 
proinde  a  dilectis  Filiis,  Haeredibus  et  Successoribus  Nostris  omnibus  et  quibuscunque 
imposterum  paterne  et  amanter  obligantes  eos  ad  hoc  et  requirentes,  ut  et  ipsi  prò 
se  omnes  et  singuli,  praefatam  Transactionem,  prout  ea  '  hic  inserta  est,  semper  et 
ubique  ratam,  validam,  firmam  ac  inviolatam  habeant  ae  teneant,  haberique  ac  teneri 
ab  aliis  omnibus  faciant  et  curent  Quod  idem  et  ipsi  quoque  ut  faciant,  omnibus  et 
singulis  Nostris  in  dicto  Haereditario  Nostro  Bohemiae  Regno,  majoribus  ac  mino- 
ribus  Officialibus,  nunc  prò  tempore  constitutis  vel  imposterum,  quandocunque  con- 
stituendis,  cujuscunque  ordinis,  gradus,  Dignitatis,  Praeeminentiae  et  Conditionis 
illi  fuerint,  districte  praecipientes  mandamus  sub  indignationis  nostrae  gravissimae 
Interminatione.  In  quorum  omnium  fidem  hasce  Nostras  manus  propriae  subscri- 
ptione,  et  Bullae  aureae  Caesareae5  appensione,  munitas  dedimus.  Actum  in  Civitate 
Nostra  Vienna,  die  vigesima  secunda  Mensis  Martii,  Anno  Domini4  millesimo  sexcen- 
tesimo,  trigesimo,  Regnorum  Nostrorum,  Romani  undecimo,  Hungarici  duodecimo,  et 
Bohemici  decimo  tertio. 

Ferdinandus.  „  „  ~ 

Guilielmus  Comes  slavata 

Regis  Boh.  S.  Cancellarius. 

Ad  mandatum  Sac.  Caesareae  Majestatis  proprium. 

Otto  Nostiz.  '  ¥  „r 

|OANN.    WALDERODE. 


'  A  A.  Ann.  l-XVIU  609  om. 

-  AA.   Artn.  X-XVIU  620:  *  ut  supra  rogatila  extiti.  Ideo   in  omnium  et    singulorum    fidem   me   subscripsi,   ac 
solito  meo  Tabellionalus  signo  munivi  requisitus  etc.  ». 
3  Du  Mo.vt  om. 

<  AA.  Ann.    l-XVIU  609  om. 
«  Du  Moxt:      Sigilli  C'aesan  i  Regiiqae    .  AA.  Ann.  l-XVIU  6t>'>  h.i  infatti  penderne  la  bulla  aurea. 


282  Concordato  Aldrovandi-Alberoni  colla  Spagna  a.  1717 

Da  J.  Uu  Mont,  Corps  universe l  diplomatique  V,  partie  II,  Amsterdam -La  Haye  1728, 
600-604  che  toglie  da  |.  Chr.  Lunig,  Des  Teutschen  Reichs-Archivs  partis  specialis  conti- 
nuatio  /,  Leipzig  1711,  der  ersten  Continuation  ersté  Fortsetsung,  pag.  211-219,  collazionato 
l'esemplare  a  firme  autografe  dell'Imperatore,  dello  Slavata  e  del  Walderode  in  AA.  Arni. 
1-XVII1  609  (già  Arni.  II,  C.  VII,  n.  22)  nell'Archivio  segreto  Vaticano.  A  A.  Arni.  I-XVIII 
610  (già  Ann.  Il,  e.  VII,  n.  23)  nello  stesso  Archivio  contiene  il  breve  Sancta  Mater  Ecclesia 
del  5  marzo  1633,  con  cui  Urbano  Vili  approva  e  conferma  la  convenzione  riprodotta  da 
«In  nomine  Domini  »  fino  a  «  Quae  transactio  »  dopo  le  dichiarazioni  di  Picca  e  Strasoldo; 
è  in  Bull.  Roni.  Cocq.-Main.  VI,  pars  prima,  345-353;  ed.  Taur.  XIV,  331-343. 


XXXVIII. 
CONCORDATO   ALDROVANDI-ALBERONI    COLLA   SPAGNA.' 

17  giugno  1717. 

Clemens  P.P.  XI.  Ad  perpetuam  rei  memoriam.  Cum  nuper,  nempe  die  XVII  Junii 
proxime  praeteriti  ad  novas  exortas  controversias  sedandas,  nec  non  mutuam  ac 
perennem  concordiam  inter  Nos,  et  Charissimum  in  Christo  Filium  Nostrum  Phi- 
lippum  Hispaniarum  Regem  Catholicum  restituendam  a  Venerabili  Fratre  Pompeio 
Archiepiscopo  Neocesariensi  Nostro,  et  Apostolicae  Sedis  in  earumdem  Hispaniarum 
Regnis  tunc  Administro,  nunc  Nuncio,  Nostro,  et  eiusdem  Sedis  nomine  ex  una, 
ac  dilecto  filio  Comite  Julio  Alberono  ejusdem  Philippi  Regis  Plenipotentiario  ipsius 
Philippi  Regis  nomine  ex  altera  partibus  conventae  ac  subscriptae  fuerint  quaedam 
Capitulationes,  quarum  tenor  est  qui  sequitur,  videlicet:  Capitolazioni   per  l'aggiu- 

1  Da  moki  si  dà  come  concluso  nel  lo-lo  con  l'approvazione  della  S.  Sede  un  concordato  colla  Spagna,  intorno 
a  una  riforma  del  tribunale  della  Nunziatura,  che,  dal  nome  del  Nunzio  pontificio  Cesare  Facchinetti,  viene  detta  «  Con- 
cordia Facheneti  •.  Dalla  corrispondenza  illativa  del  Nunzio  e  della  Segreteria  di  Stato  conservata  in  Nunziatura  di 
Spagna  83  e  84  (Archivio  segreto  Vaticano!  e  in  una  serie  di  Cocl.  Barb.  lai.  dal  8451  (Biblioteca  Vaticana)  in  poi. 
chiaramente  che  il  Nunzio  non  agì  secondo  le  istruzioni  avute  e  che  quanto  egli  aveva  deliberato  trattando 
col  Consiglio  regio  fu  fatto  stampale  dai  nemici  della  Nunziatura  >  e  per  imprimere  in  tutti  li  V'assalii  di  questi  Regni, 
1  Ho     i  erano  levati  gl'impedimenti  havean  anco  riportalo  la  sodisfattione  delle  riforme,  che  istampatc 

line  loro  si  leggevano,  et  per  ciò  a'  piedi  della  mia  riforma  posero  un  atto  del  Conseglio,  nel  quale  nominando 
le  mi<  leggi  con  titolo  falso  ili  Concordia  (cosa  mai  non  pensata  non  che  consentita  da  me,  né  pretesa  da  i  Deputati, 
che  per  ordine  di  S.  Maestà  venivano  a  riferirmi  ciò  che  si  era  avanti  il  Signor  Conte  Duca  di  volta  in  volta  risoluto 
in  quelle  Giunti,  davano  ad  intendere  di  haver  tolti  gli  ostacoli  in  grati»  quasi  della  Concordia»  (lettera  del  Nunzio 
10  nov.  1040  in  Cori.  Barb.  lai.  H47 1 ,  I.  11»;  Nunziatura  ili  Spagna  84,  f.  80r).  E  la  Segreteria  di  Stato  con  lettera 
dcll'8  dicembre  1610  (Cori.  Barb.  tal.  8452,  ff.  41-4:!;  Nini?,  iti  Spagna  84,  I.  W-101)  osservava:  .  chi  l'ha  fatto  stam- 
pare, non  solo  ha  mancato  alla  parola  data  a  V.  S.,  ma  ha  voluto  far  vedere,  che  il  tutto  dependeva  da  ess...  Si  i 
ancor  avvertito,  che  in  alcuni  luoghi  della  stampa  si  usa  la  parola  Concorrila  in  modo,  che  il  Conseglio  pretende 
che  V.  S.  habbia  concordato,  et  patteggiato  con  la  Giunta  quanto  va  nella  stampa,  quasi  che  non  appartenesse  alla 
giurisdittione  Apostolica  il  fare  la  riforma,  ma  alla  Regia  egualmente  >.  La  stampa  fattane  (.contro  la  fede»:  l'"ac- 
.  hiiictti  .i  ignoto  (al  padre?)  s.  d.  in  Cori.  Barb.  lai.  8465,  t.  150')  a  Madrid,  Imprenta  Real  lt>40  (Ordenansasy  Aronne! 
del  Tribunal  ri,-  la  Nunciatura)  trovasi  a  f.  25-45  e  (altra  copia  con  qualche  variante  in  line,  v.  sotto)  4t>-47  del  citato 
Cori.  Bari'.  Int.   \I7I. 

Papa  Urbano  vili   col    Breve    Deal  Nos  del   6  aprile  1641  {Bull.  Rom.  Cocq.-Main.  VI,  pars  secunda,  280s.; 
oi.  XV,  106-110)  annullò  la  riforma  Facchinetti  (.nulla  a  nobis  sufficienti  facilitate  suffultus,  immo  nobis  incon- 


a.  171"  Como/liuto  Aldrovandi-Alberoni  colla  Spagna  283 

stamento  delle  differenze,  che  vertono  tra  la  Corte  di  Roma,  e  quella  del  Re  Catto- 
lico concordate  tra  Monsignor  Aldrovandi  Arcivescovo  di  Neocesarea  Ministro 
Inviato  in  Spagna  da  Sua  Santità  per  terminare  l'accennata  composizione,  et  il 
Signor  Conte  Alberoni  destinato  dalla  Maestà  del  Re  Cattolico  Plenipotenziario  per 
questo  stesso  effetto,  come  costa  da  decreto  della  Maestà  Sua  spedito  sotto  li  16  Giu- 
gno 1717  di  consenso  et  approvazione  della  Suddetta  Maestà  Cattolica.  Primiera- 
mente Sua  Maestà  Cattolica  per  far  palese  a  tutti  la  perfetta  unione  che  vuol  avere 
con  Sua  Santità,  e  con  la  Santa  Sede,  e  quanto  le  sia  a  cuore  il  conservare  alla 
Chiesa  li  Dritti  della  medesima,  ordina,  non  ostante  qualunque  ordinazione,  o  Decreti 
della  Maestà  Sua,  o  dai  Suoi  Ministri  tatti  per  il  passato  in  contrario  quali  si  abbiano 
per  nulli,  e  di  niun  valore,  che  si  rimetta  pienamente  il  Commercio  con  la  Corte 
di  Roma,  che  si  dia,  come  prima  essecuzione  alle  Bolle  Apostoliche,  e  Matrimoniali, 
e  che  il  Nunzio  da  destinarsi  da  Sua  Santità,  ed  il  Tribunale  della  Nunziatura,  e 
Ministri  della  medesima  siano  reintegrati  nelle  Prerogative,  onori,  facoltà,  e  giurisdi- 
zioni godute  per  il  passato  senza  alcuna  minima  diminuzione,  ed  in  fine  che  in 
qualunque  materia  toccante  si  l'autorità  della  Santa  Sede,  come  la  Ciurisdizzione,  e 
Immunità  Ecclesiastica,  rimossa,  et  abrogata  qualunque  nuova  introduzzione,  che  vi 
potesse  essere,  si  debba  osservare,  e  pratticare  tutto  ciò  che  si  osservava,  e  piatti- 
cava  nel  principio  del  Regno  di  Sua  Maestà,  et  in  tempo  della  gloriosa  memoria  di 
Carlo  Secondo  Suo  Antecessore,  e  Zio.  -  2°.  Dall'altra  parte  la  Santità  Sua  concede 
a  Sua  Maestà  Cattolica  Filippo  V  Re  delle  Spagne,  nel  modo,  che  si  esprime  nel- 
l'indulto speditone,  e  per  le  ragioni  che  in  quello  si  riferiscono,  un  Sussidio  '  di 
Cento  cinquanta  mila  Ducati  l'anno  sopra  li  Beni  patrimoniali  degl'  Ecclesiastici 
secolari  de  Regni  di  Spagna  da  durare  per  cinque  anni,  sopra  di  che  n'e  stato  con- 
segnato il  Breve  a  Monsignor  Aldrovandi,  per  doverlo  eseguire  secondo  la  forma 
in  esso  prescritta.  -  3°.  Si  è  data  da  Sua  Santità  una  piena  facoltà  a  Monsignor 
Aldrovandi  di  poter  convenire  tanto  sopra  li  Frutti  delle  Chiese,  e  Benefizij  vacanti, 
quanto  sopra  gli  spogli  de  Vescovi  percetti  dalla  Maestà  del  Suddetto  Re,  con  fare 
un'onesta  composizione  sopra  li  medesimi.  -  4°.  Sua  Santità  conviene,  che  per  dieci 
anni  prossimi  a  venire  non  s'imponga  dalla  Dataria  Pensione  alcuna  sopra  le  Paro- 
chiali  di  Spagna.  -  5°.  Non  si  ammetteranno  dalla  Sede  Apostolica  le  Coadiutorie,  se 

sultis  et  piene  msciis  .)  e  coll'altro  Coiisucvti uni  del  27  aprile  1641  (in  Sei.  Bici:  952  |  Archivio  della  Segreteria  del 
Brevi],  f.  08I-086:  stampa  curala  Jal  Facchinetti  a  Madrid  lh41  insieme  a  tutto  il  nuovo  regolamento  del  Tribunale 
[Reformacion  del  Tribunal  de  la  Nunciatwa  de  Espaùa\  in  Cod.  Barb.  lai.  S475.  f.  33-oO».  ove  da  lettera  del  Fai 
chinetti  del  21  agosto  1641  risulta  che  il  nunzio  promulgò  breve  e  ordinazioni  il  12  agosto)  stabiliva  di  sua  autorità  un 
nuovo  ordinamento.  Ciò  non  ostante  la  Concordia  Facheneti  (v.  il  testo  in  Tejada  v  Ramiro,  Coleccion  ecc.  74-82 
[sic!  ma  dovrebbe  essere  90])  promulgata  •  por  auto  acordato  ne!  Consejo  pieno  •  del  9  ottobre  lotti,  linura  nel  Tomo 
/treno  di-  autos  aiordalos,  Madrid  1775,  41-59  (libro  I,  tit.  Vili,  auto  VI). 

E  da  notarsi  che  in  Tomo  Tercero  e  in  Tejada  v  Ramiro  manca  quanto  [eggesi  nella  stampa  di  Madrid  1640 
dopo  la  firma  del  segretario  Juan  de  Pau:  •  Y  corno  estas  Ordcnancas,  y  Aranzclcs  emanaron  de  nuestra  espontanea 
voluntad,  y  autoridad,  y  con  intencion  de  no  dexar  lo  que  puede  ser  de  mayor  seruicio  de  Dios.  y  de  que  ninguna 
cosa  se  haga  en  perjuizio  de  la  buena  y  recta  administracion  de  la  justicia,  assi  de  nueuo  mandamos,  que  se  guarden 
v  cumplan  absque  praeiudicio,  et  salua  semper  in  omnibus  auctoritate  Sedis  Apostolicae.  El  Nuncio  •  (Cod.  Barb. 
lai.  8471,  f.66»).  '-'altra  copia  (ibid.  f.  45»)  termina  invece:  «  V  corno  -  seruicio  de  Dios,  v  de  que  en  ninguna  cosa 
haga  prejuyzio  a  la  autoridad  de  la  Sede  Apostolica,  lan  estimada  y  venerada  de  su  Magestad  ;  assi  de  nueuo  man 
damos,  que  se  guarden,  y  cumplan  enteramente  .  La  diversità  della  redazione  dell'ordine  tinaie  è  notata  dalla  Segre- 
teria di  Stato  in  una  lettera  del  22  dicembre  1640  [Cod.  Barb.  tal.  8452,  f.  59  e  Nuneiatura  di  Spagna  84,  f.  123). 

1  3"  aveva  in  origine:      Re  delle  Spagne,  per  le  ragioni,  che  si  esprimono  nell'Indulto  speditone,  un  sussidio  ■. 


•_'84  Concordato  Aldrovandi-Alberonì  colla  Spagna  a.  1717 

non  quando  '  il  Coadiuto  passi  li  sessant'anni  d'età,  o  che  lo  stesso  sia  incommodato 
da  malattie  abituali,  e  gravi,  che  l'inabilitino  a  servir  alla  Chiesa,  ne  dette  Coadiu- 
toric  si  ammetteranno  se  prima  non  precedono  le  attestazioni  degl'Ordinari],  o  de 
Capitoli.  -  6°.  Sua  Santità  conviene  d'ordinare  al  futuro  Nunzio,  che  non  si  possino 
dare  dallo  stesso  le  Dimissorie,  se  non  un  anno  doppo  la  morte  del  Vescovo,  rego- 
landosi  secondo  la  disposizione  del  Sacro  Concilio  di  Trento,  Sess.  7a.  de  Reform. 
Cap.  X.°  -  7°.  Per  evitare  le  liti,  che  per  il  passato  sono  succedute  fra  li  Provisti 
dal  Nunzio  a  causa  del  valore  delli  Benefizij,  si  accorda  da  Sua  Santità  che  il 
Nunzio  non  possa  conferire  li  Benefizi  di  sua  collazione,  senza  che  preceda  una 
formale,  e  giuridica  prova  del  valore  de  medesimi,  e  per  tale  ragione  nel  Breve 
solito  a  concedersi  al  Nunzio,  si  sono  poste  le  infrascritte  parole:  Ita  tamen,  ut 
tu  non  prius  Beneficiorum  huiusmodi  Provisiones  facere  debeas,  quam  fide  digno- 
rum  testimonio  constiterit  illorum  fructus,  redditus,  et  proventus  etiam  ratione 
residentiae  personalis  percipi  solitos,  ac  distributiones  quotidianas  aliaque  emolu- 
menta  incerta  valorem  annuum  Viginti  quatuor  Ducatorum  auri  de  Camera  non 
excedere,  alioquin  provisiones  a  Te  prò  tempore  factae  de  eis  nullius  sint  roboris, 
vel  momenti,  nec  ullum  etiam  coloratum  illis,  in  quorum  favorem  factae  fuerint, 
possidendi,  aut  retinendi  titulum  praebere  valeant  adeoque  de  Beneficiis  huiusmodi 
provisi,  tam  si  torma  sicut  praemittitur,  praescripta,  servata  non  fuerit,  quam  si  in 
ea  servanda  fraus  aliqua  commissa  fuerit,  fructus  Beneficiorum  sibi  collatorum  suos 
minime  faciant,  nec  unquam  facere  possint,  sed  ad  illorum  plenam,  et  integram  resti- 
tutionem  omnino  teneantur,  nostraeque  huius  voluntatis  in  singulis  literis  Provisio- 
num,  quae  per  Te  de  ipsis  beneficiis2  vigore  praesentium  fient,  specifica  mentio fieri 
debeat,  alias  Provisiones  ipsae  nullae  sint.  -  8°.  Nelle  Cause  di  prima  istanza,  Sua 
Santità  farà,  che  s' osservi  esattamente  la  Disposizione  del  Concilio  di  Trento 
Sess.  XXIV,  de  Reform.  cap.  XX,  convenendo,  che  quelle  siano  vedute,  e  risolute 
dagl'Ordinarij  nella  forma  prescritta  dal  sudetto  Concilio.  -  9°.  Sua  Santità  accorda, 
che  in  avvenire  non  si  permetta  più  l'Erezzione  de  Benefizij  ad  tempus  limitatum, 
e  per  un  tal  effetto  Sua  Santità  n'avanzarà  gl'ordini,  e  le  Lettere  circolari  alti 
Vescovi  di  Spagna.  -  10°.  Sua  Santità  ordinarà  a  Vescovi  di  Spagna  che  ne  loro 
Sinodi  Diocesani  da  intimarsi  ancora  per  questo  special  effetto  prescrivano  per  gl'Or- 
dinandi l'annua  quantità  del  Patrimonio  Sacro  ciascuno  nella  Sua  Diocesi,  e  secondo 
la  qualità  de  Luoghi.  -  11°.  Sua  Santità  accorda  che  le  Chiese  chiamate  Frias  non 
godano  l'Immunità  secondo  le  Lettere  circolari  da  mandarsi  a  Vescovi  di  Spagna, 
e  l'Editto  da  publicarsi  da  medesimi.  =  e  latere  huius  undecimae  Capitulationis  legi- 
tur  sequens  adnotatio  =  Tutte  le  sudette  lettere,  et  editti  da  mandarsi  a  Vescovi 
di  Spagna  sono  state  consegnate  stampate  a  Monsignor  Aldrovandi,  e  si  danno 
annessi  una  lettera,  et  un  Editto  acciò  si  possa  vederne  il  contenuto. 3  -  12°.  Sopra 
gl'altri  casi,  che  si  è  richiesto  per  parte  de  Ministri  di  Sua  Maestà  Cattolica,  che 
non  debbano  godere  l'Immunità  Ecclesiastica,  Sua  Santità  desiderando  di  compiacere 
alle  domande  fatte,  sta  essaminando  la  materia,  per  formarne  poi  la  Bolla  neces- 

origine  aveva:     Quanto  alli   i  oadjutorie,  si  continuerà  in  avvenire  la  prattica,  che  presentemente  tiene 

M1"  tolica,  cioi   d n   immetterle,  se  non  quando   . 

i.  un  altro  «  per  Te  .. 

laure  •  contcnuto>  sta  in  margine,  scritto  di  mano  del  Papa:  2°  om. 


1717  Concordato  Aldrovandi-Alberoni  colla  Spagna  285 


saria.  -  13°.  S'ordinarà  da  Sua  Santità  per  lettera  circolare  a  Vescovi  di  Spanna, 
che  nella  relassazionc  delle  censure  si  proceda  cautamente,  e  che  si  osservi  rigoro- 
samente quello,  che  in  questo  particolare  viene  disposto  dal  Sacro  Concilio  di 
Trento.  -  14°.  In  ciò,  che  risguarda  le  richieste  fatte  sopra  li  Regolari,  Sua  Santità 
per  questo  effetto  ha  concedute  per  Breve  le  necessarie  facoltà  a  Monsignor  Aldro- 
vandi,  acciò  possa  per  se  stesso,  o  per  altri  da  deputarsi  dal  medesimo  visitare  li 
luoghi  Regolari  di  qualunque  sorte  siano,  e  riconoscere  se  si  adempisca  all'osser- 
vanza de  loro  statuti,  regole,  et  Instituti,  la  qualità  del  loro  Governo,  stato,  vita, 
riti,  costumi,  e  Disciplina  tanto  congiontamente,  che  separatamente,  tanto  nel  Capo, 
che  nelle  membra,  ne  Superiori,  e  Subordinati.  -  15°.  In  oltre  si  sono  date  allo 
stesso  Monsignor  Aldrovandi  altre  facoltà  per  poter  riconoscere  il  numero  de  Reli- 
giosi, che  si  ritrovano  in  qualunque  Casa  Regolare  visitata  dal  medesimo,  o  da 
quelli  che  saranno  da  lui  deputati,  come  pure  d'essaminare  la  qualità  de  Beni  acqui- 
stati da  qualunque  Casa  Regolare  doppo  la  sua  Fondazione,  acciocché  poi  dalla 
Santa  Sede  si  piglino  li  necessarij,  e  ragionevoli  temperamenti.  S.  Lorenzo  li  17  Giu- 
gno 1717.  Loco  >$(  Sigilli.  P.  Aldrovandi  Arcivescovo  di  Neocesarea.  Loco  >fr  Sit>il li. 
Conte  Giulio  Alberom.  '  Hinc  est  quod  Nos  prò  paterna  illa,  qua  Philippum  Regem 
praedictum  sempcr  complexi  fuimus,  et  adhuc  complectimur  charitate,  Capitula- 
tiones  huiusmodi  ratas  habere,  stabilique  ac  perpetua  firmitate  subsistere,  et  invio- 
labiliter  observari  Cupientes,  Motu  proprio,  ac  ex  certa  scientia,  et  matura  delibe- 
ratione  nostris  deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine  Capitulationes  praeinsertas 
tenore  praesentium  ratificamus,  et  ratas  habemus,  ac  promissa  per  dictum  Pom- 
peium  Archiepiscopum  in  Capitulationibus  praedictis  sincere,  et  inviolabiliter  ex- 
nostra  eiusdemque  Sedis  parte  adimpletum  et  servatum  iri  in  verbo  Romani  Pon- 
tifieis  promittimus.  Decernentes  praesentes  literas  nullo  unquam  tempore  de  subre- 
ptionis,  obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  vel  intentionis  nostrae,  aut  alio  quocumque 
quantumvis  magno,  et  inexeogitato  defectu  notari,  et  impugnali  posse,  sed  semper, 
et  perpetuo  lìrmas,  validas,  et  efficaces  existere,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  inte- 
gros  eSectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  inviolabiliter  servati  debere.  Non  obstantibus 
quibusvis  Apostolicis,  ac  in  Universalibus,  Provincialibusque,  et  Synodalibus  Con- 
ciliis  editis  generalibus  vel  specialibus  Constitutionibus,  et  Ordinationibus,  ac  qua- 
tenus  opus  sit  nostra,  et  Cancellarne  Apostolicae  regula  de  iure  quaesito  non  tol- 
lendo,  caeterisque  contrariis  quibuscumque,  quibus  omnibus  et  singulis  illorum 
tenores  praesentibus  pio  expressis  et  ad  verbum  insertis  habentes,  illis  alias  in 
suo  robore  permansuris  ad  praemissorum  effectum  specialiter,  et  expresse  deroga- 
rmi, caeterisque  contrariis  quibuscumque.  Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariani 
Maiorem  sub  Annulo  Piscatoris  die  X  |ulii  MDCCXVII  Pontilìcatus  nostri  Anno 
Decimoseptimo. 

F.  Card1"  (  Hiverius. 

Dal  breve  originale  (1°)  colla  firma  autograta  del  Card.  Olivieri  in  AA.  I-XVI1I  474 
(già  Ann.  II,  e.  IV,  u.  38)  nell'Archivio  segreto  Vaticano  iin  cui  i  numeri  deirli  articoli 
sono  dati  in  lettere  romane,  eccetto  2  e  3),  collazionati  il  duplicato  i2")  in  Arni.  XIV,  e.  IV, 

'  In  ci°  «  S.  Lorenzo  -  Alberoni  ■  è  di  mano  del  Papa. 


286 


Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  Spagna  a.  1723 


n.  98  (Archivio  segreto  Vaticano)  e  la  minuta  originale  (3°)  in  Sec.  Brev.  2524  (Archivio 
della  segreteria  dei  Brevi,  I.  19  e  20r-23'.  Nell'involucro  esterno  di  2°  si  legge  di  mano  del- 
l'Aldrovandi  «Breve,  che  ratifica,  e  conferma  l'Aggiustamento  fatto  da  me  delle  differenze 
vertenti  fra  la  Corte  di  Roma,  e  quella  di  Spagna»;  nell'involucro  interno,  di  mano,  pare, 
dello  stesso  Aldrovandi,  sta  scritto  (ed  è  ripetuto  nell'  involucro  di  1°)  :  «  Il  Cap.°  V.  sopra 
le  Coadiutorie  esprime,  sensa  le  Attestationi  degli  Ordinari],  o  de  Capitoli  il  che  fu  molto 
discusso,  ma  poi  Mons."'  Aldrovandi  conseguì  l'alternativa  o  delli  Vescovi,  o  de  Capitoli, 
con  il  motivo,  che  con  gli  Attestati  de  Capitoli  restasse  remediato,  se  mai  gl'Ordinarij 
irragionevolmente  negassero  tali  Attestati». 


XXXIX. 
NORME  PER  LA  DISCIPLINA   ECCLESIASTICA  IN  SPAGNA.' 

13  maggio  1723. 
Innocentius  Papa  XIII,  ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Apostolici  ministerii,  quod  nobis,  licet  immerentibus,  imposuit  superni  dispositio 
consilii,  ratio  praecipue  exigit,  ut  ecclesiasticae  disciplinae,  in  iis  qui  in  sortem 
Domini  vocati  sunt,  aut  servandae,  aut,  ubi  opus  fuerit,  restaurandae,  iuxta  sacrorum 
canonum  instituta  et  sanctissimas  Ecclesiae  leges  et  ordinationes,  omni  studio  advi- 
gilemus;  post  enim  primi  parentis  lapsum  semper  ad  inferiora  nos  deprimit  humanae 
mortalitatis  infìrmitas,  et,  carnis  fragilitate,  observantiae  vigor  paulatim  relaxatur; 
unde  et  de  mundano  pulvere  religiosa  etiam  corda  sordescere  et  in  ipso  agro  Domini 
spinas  ac  tribulos  identidem  -  germinare  quotidiana  experientia  edocemur:  quod  si 
noxia  inde  evellantur,  et  utilia  plantentur,  dubitandum  non  est,  quin  uberior,  bene- 
dicente Domino,  electi  sanctorum  operum  frumenti  messis  exurgat,  omnisque  populus 
in  via  Domini,  praelucente  clero,  feliciter  progrediatur. 

Cum  itaque  dilectus  filius  noster  Ludovicus  S.  R.  E.  cardinalis  Belluga  et  Mon- 
cada  :i  nuncupatus  ecclesiae  Carthaginensis  ex  concessione  et  dispensatione  aposto- 
lica praesul,  in  ipsis  Pontificatus  nostri  primordiis  nobis  exposuisset,  nonnulla  eccle- 
siasticae disciplinae  rationibus  ac  saluberrimis  sacri  oecumenici  Concilii  Tridentini 
decretis  haud  quaquam  consentanea  sensim  in  diversis  inclytae  nationis  Hispanicac 
locis  obrepsisse,  iisque  ut  opportunum  remedium  adhiberetur  a  Nobis,  quibus  est 
commissa  plenitudo  sollicitudinis,  nedum  ipse  Ludovicus  cardinalis  et  praesul,  sed 
et4  alii  venerabiles  fratres  archiepiscopi  et  episcopi  regnorum  Hispaniarum  humili- 
ter  postulassent  ;  eorumque  enixis  precibus  sua  etiam  studia  ac  vota  carissimus  in 
Christo  filius  noster  Philippus  Hispaniarum  rex  catholicus,  prò  eius  singulari  pietate 
et  eximio  christianae  religionis  zelo,  datis  hac  de  re  ad  nos  pluribus  litteris,  coniun- 

1  Con  decreto  reali-  del  9  marzo  1724  lu  ordinata  l'esecuzione  di  questa  costituzione  :  i  edi  Tejada  y  Ramiro,  Colei 
ce.  88. 
-  I   Bull.:     itidera  •. 

Hall.  ed.  Tarn      .  Munceda  >. 
<  I  Bull     .ni. 


a.  1723  Nor»ie  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  Spagna  287 


,  xisset:  nos  Congregationi  particulari  nonnullorum  ex  venerabilibus  fratrìbus  nostris 
eiusdem  S.  R.  E.  cardinalibus  Concilii  Tridentini  interpretibus  a  nobis  deputatorum 
rem  omnem  seduio  examinandam  demandavimus.  Id  autem  cum  ab  ipsa  Congrega 
tione  cardinalium  ea  qua  par  erat  maturitate  praestìtum,  illiusque  sententia  ad  nos 
per  eiusdem  Congregationis  secretarium  relata  fuerit,  de  memoratorum  cardinalium 
Consilio  congruum  et  opportunum  duximus  ea,  quae  infra  sequuntur,  ad  omnipotentis 
Dei  gloriam,  Ecclesiae  utilitatem,  veteris  disciplinae  instaurationem,  et  spiritualem 
regnorum  Hispaniarum  aedificatìonem,  hac  nostra  perpetuo  valitura  constitutione 
statuere,  decernere  et  declarare. 

Primum  igitur  (cum  a  patribus  memorati  Concilii  Tridentini,  divino  afflante  Spi- 
ritu,  sapientissime  animadversum  fuerit,  quantum  christianae  reipublicae  intersit 
accuratum  haberi  delectum  circa  eos,  quibus  sacra  ministeria  committenda  sunt,  et 
in  quorum  vitam  ceteri  fideles  iugiter  oculos  coniicientes,  sumpturi  inde  sunt  exem- 
plum  quod  imitentur,  proptereaque  provide  ab  iisdem  patribus  cautum  fuerit  eccle- 
siasticae  militiae  per  primam  tonsuram  adscribendos  nonnisi  illos  esse,  qui  probabilem 
praebeant  coniecturam,  se,  non  saecularis  iudicii  declinandi  Consilio,  sed  sincero 
animo  praestandi  fìdelem  cultum  ac  servitium  Deo,  hoc  vitae  genus  elegisse)  volu- 
mus,  ut  '  prò  tutiori  ipsius  conciliaris  sanctionis  executione  ab  omnibus  regnorum 
rlispaniarum  huiusmodi  archiepiscopis  et  episcopis  non  alii  ad  primam  tonsuram  in 
posterum  admittantur,  quam  quibus  ecclesiasticum  aliquod  benelìcium  statim  confe- 
rendum  sit,  aut  quos  constiterit  litterarum  studio  operam  sic  dare  ut  quasi  in  via 
ad  ordines  tum  minores  tum  etiam  deinde  maiores  suscipiendos  versali  videan- 
tur,  vel  demum  quos  viderint  expedire  alicuius  ecclesiae  servitio  vel  ministerio 
deputari. 

Et  tam  in  his,  qui  ad  primam  tonsuram,  quam  in  aliis,  qui  promoveri  ad  ordines 
etiam  minores  optaverint,  omnino  servetur  pariter  regula  ab  eodem  Concilio  Tri- 
dentino tradita,  nimirum,  ut  nullus  ordinetur,  qui,  iudicio  sui  Episcopi,  non  sit  utilis 
aut  necessarius  suis  ecclesiis,  quique  illi  ecclesiae,  aut  pio  loco,  prò  cuius  utilitate 
aut  necessitate  assumitur,  non  adscribatur,  ubi  re  ipsa  functiones  muneri  suo  consen- 
taneas  exerceat.  Quod  si  qui  modo  reperiantur  vel  clericali  tonsura  iam  initiati,  vel 
ad  ordines  sive  minores  sive  maiores  iam  promoti,  qui  nulli  certae  ecclesiae  vel  loco 
pio  adscripti  fuerint,  episcopi  adscriptionem  !  huiusmodi,  vel  a  seipsis  vel  a  praede- 
cessoribus  suis  omissam,  statim  suppleant,  non  minus  quoad  omnes  in  maioribus 
ordinibus  etiam  presbyteratus  constitutos,  quam  quoad  eos,  qui,  vel  sola  prima  ton- 
sura, vel  minoribus  ordinibus  initiati,  benelìcium  tamen  ecclesiasticum  possident.  Ex 
reliquis  autem,  ut  praefertur,  vel  sola  prima  tonsura  insignitis,  vel  in  minoribus  ordi- 
nibus constitutis,  sed  benefìcio  carentibus,  nonnisi  eos  adscribant,  quos  ecclesiis  suis 
utiles  vel  necessarios  esse  iudicaverint.  Ceterum  antedictae  adscriptionis  executionem 
difterri  posse  per  aliquod  temporis  spatium,  quod  ipsis  episcopis  conveniens  videbitur, 
permittimus  quoad  eos,  qui  a  dioecesi,  in  qua  tonsuram  vel  ordines  susceperunt, 
causa  ediscendi  litterarum  scientias3  in  aliqua   publica  universitate   vel   gymnasio, 


I  Bull.:  «et    ,  proponendo  poi  Peil.  Taui 
I  Bull.       ad  inscriptionem 
1  I  liuti.:  «  scienciam  ». 


Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  Spagna  a.  1723 


sive  ex  alia  rationabili  causa  a  suo  episcopo  approbata  vel   approbanda,  absentes 
reperiantur.  ' 

Cum  autem  clerici,  qui  in  episcopalibus  seminariis  educantur,  ut  commodius  ad 
litterarum  sacrarumque  rerum  studium  operarti  conferre  aliisque  a  Concilio  Triden- 
tino praescriptis  addiscendis  magis  assidue  incumbere  possint,  teneantur,  iuxta  eius- 
dem  Concilii  decretum,  diebus  tantum  festis  cathedrali  aliisque  loci  ecclesiis  inservire, 
hanc  quidem  servitii  per  eos  obeundi  rationem  servari  in  omnibus  Hispaniarum 
dioecesibus,  necnon  ipsos  generalibus  dumtaxat  totius  cleri  supplicationibus  sive 
processionibus  interesse,  volumus  et  mandamus,  sublata  quacumque  maioris  servitii 
consuetudine,  etiam  immemorabili,  postpositaque  etiam  quacumque  appellatone  aut 
inhibitione.  Si  quod  autem  seminarium  reperiatur,  in  cuius  fundatione  aliter  cautum 
esset  ob  adiectam  gravioris  servitii  legem  ab  ilio  qui  seminarium  ipsum  fundaverit 
seu  dotaverit  vel  ei  s  piani  aliquam  largitionem  contulerit,  episcopi  ad  nos  et  prò 
tempore  existentem  Romanum  Pontificem  id  referant,  ut  desuper  opportune  provi- 
deri  valeat. 3 

Praeterea,  cum  maxime  deceat  eos,  qui  propius  ad  sacratissima  mysteria  acces- 
suri  sunt,  ultra  cetera  requisita,  congruenti  etiam  pollere  scientia,  qua  praediti  viam 
salutis  indicare  aliis  christifidelibus  possint,  episcopi  nonnisi  eos  ex  clero  tam  saeculari 
quam  regulari  ad  sacros  ordines  admittant,  quos  ob  scientiam  aliasque  qualitates 
eo  gradu  vere  dignos  per  diligentem  inquisitionem  compererint,  adeo  ut  satis  non 
sit  illos  qui  promoveri  ad  ordines  praedictos  optant,  linguam  latinam  intelligere, 
catechismo  instructos  esse,  atque  apte  respondere  quaesitis  circa  ordinem  susci- 
piendum  sibi  in  examine  propositis;  qui  vero  ad  presbyteratum  erunt  assumendi, 
idonei  prius  per  accuratum  similiter  examen  comprobentur  ad  ministranda  sacra- 
menta et  ad  populum  docendum  ea  quae  scire  omnibus  necessarium  est  ad  salutem; 
quod  quidem  ut  recte  praestari  possit,  eosdem  episcopos  in  Domino  hortamur,  ut, 
quantum  fieri  potest,  eos  tantum  ad  sacerdotium  assumant,  qui  saltem  theologiae 
moralis  competenter  periti  sint. 

Quod  si  domicilium  in  una  dioecesi  habentes,  beneficium  vero  in  altera,  ordinari 
ad  eiusdem  beneficii  titulum  optaverint  ab  episcopo,  in  cuius  dioecesi  beneficium 
huiusmodi  situm  est,  Episcopus  domicilii  debeat  eos,  si  in  suam  dioecesim  reversuri 
sunt,  super  scientia  vel  idoneitate  examinare  ante  concessionem  litterarum  testimo- 
nialium  super  eorum  natalibus,  aetate,  moribus  et  vita,  iuxta  constitutionem  felicis 
recordationis  Innocentii  Papae  XII  praedecessoris  nostri  quae  incipit  Speculatores, 
obtinendarum,  addito  quoque  compertae  idoneitatis  testimonio  in  iisdem  litteris: 
haeque4  concedi  nullatenus  debeant,  si  in2  antedicto  examine  tamquam  habiles  appro- 
bati  non  fuerint;  iisque  iuxta  praemissam  formam  non  impetratis,  minime  possint 
ab  alio  episcopo,  cui  etiam  ratione  obtenti  beneficii  subiecti  sint,  ad  ordines  promo- 
veri; sique  secus  fiat,  ordinans  quidem  a  collatione  ordinum  per  annum,  ordinatus 
vero  a  susceptorum  ordinum  executione  quamdiu  proprio  Ordinario  videbitur  expe- 
dire,  eo  ipso  suspensus  sit,  aliisque  insuper  gravioribus  poenis  prò  modo  culpae 

1  s'*'/-.  Brev.:     absens  reperiatur 

•  I   Bull.   om. 

I  Unii.  ■  •  providere  valeant 

•  1  bull.  :      ni  que  ■ 


a.  1723  Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  iti  Spagna  289 

nostro  et  prò  tempore  existentis  Romani  Pontificis  arbitrio  infligendis  uterque   sub- 
iaceat. 

Cumque  etiam  iuxta  memoratam  Innocentii  praedccc'Nsoris  constitutionem  ratione 
ac  titulo  benefuii  in  aliena  dioecesi  obtenti  non  aliter  liceat  ordines  ab  episcopo 
duodeni  dioecesis  suscipere,  quam  si  beneficium  praedk  tum  sit  eius  redditus  ut  ad 
congruam  vitae  sustentationem,  detractis  oneribus,  pe.r  se  suffìciat  ;  deelaramus  suf- 
Ikientiam  huiusmodi  praefiniendam  esse,  non  iuxta  taxam  synodalem  sive  morem 
prò  promovendis  ad  sacros  ordines  vigentem  in  loco  praedicti  beneficii  (nisi  tamen 
illud  continuam  et  praecisam  residentiam  requirat),  sed  iuxta  taxam,  vel,  ea  defi- 
ciente, iuxta  morem  in  alio  loco  domicilii  vigentem. 

Porro,  ad  sartam  tectamque  servandam  ecclesiasticam  disciplinam,  non  minus 
momenti  habet  quod  clericali  militiae  nomen  dare  non  permittatur  iis  qui  haud 
satis  idonei  sint,  quam  quod  eidem  militiae  iam  adscripti  laudabilem  vivendi  rationem 
sectentur,  eamque  morum  exhibeant  innocentiam  quae  sanctitati  suscepti  instituti 
respondeat,  multoque  magis  quod  abstineant  iis  quae  a  sacris  canonibus  iure  meri- 
toque  vetita  sunt  uti  prorsus  indigna  hominibus  tabernaculum  Domini  inhabitantibus 
et  venerando  altaris  ministerio  dedicatis.  Statuimus  propterea  atque  decernimus, 
quod,  si  qui  sunt  clerici,  aut  prima  tonsura  aut  ordinibus  minoribus  initiati,  nullum- 
que  ecclesiasticum  beneficium  possidentes,  qui,  neglectis  Concilii  Tridentini  decretis, 
habitum  clericalem  ac  tonsuram  non  deferant,  vel,  si  etiam  deferant,  non  tamen  certae 
ecclesiae  aut  loco  pio,  cui  ex  mandato  episcopi  adscripti  fuerint,  inserviant,  sive  in 
seminario  ecclesiastico  vel  in  aliqua  schola  aut  universitate  de  licentia  sui  Ordi- 
narli non  versentur;  episcopi,  nulla  etiam  praemissa  monitione,  eos  privilegio  fori  pri- 
vatos  declarent,  eorumque  adscriptionem  servitù)  certae  ecclesiae  antea  factam  deieri 
iubeant.  Sique  ii  meliorem  vitae  rationem  non  inierint,  aut  etiam  si  alii  sint,  quos, 
ex  propria  culpa,  efticiendos  idoneos  promotioni  ad  sacros  ordines  sperari  nequeat; 
iidem  episcopi,  servata  forma  a  sacris  canonibus  tradita,  ad  privationem  aliorum 
clericalium  privilegiorum  contra  ipsos  procedant.  Ubi  vero  reperiantur  clerici  capel- 
lanias  vel  beneficia  cuiuscumque  etiam  tenuis  '  redditus  obtinentes,  quorum  improba 
vita,  aliis  offensionem  praebens,  destruat  potius  quam  aedificet,  vel  concubinarii,  aut 
foeneratores,  vel  ebrietati  ludisve  alearum  dediti,  vel  satores  rixarum,  vel  negotia- 
tores,  vel  arma  gestantes,  vel  incertis  sedibus  vagantes,  vel  clericalem  habitum 
tonsuramque  non  deferentes,  vel  ecclesiastica  immunitate  in  fraudem  tributorum  et 
vectigalium  a  laicis  non  exemptis  solvendorum  temere  abutentes,  vel  qui  demum, 
similia  aut  maiora  crimina  patrantes,  numero  magis  quam  merito  ad  Ecelesiam  per- 
tinere  visi  fuerint;  episcopi,  praemissis  tamen  necessariis  monitionibus,  servatisque 
aliis  de  iure  servandis,  contra  ipsos  ad  poenas  a  Romanis  Pontilicibus  praedecesso- 
ribus  nostris  et  a  sacris  conciliis  impositas,  et  etiam  ad  privationem  beneficiorum, 
capellaniarum  et  ecclesiasticorum  officiorum  in  omnibus  illis  casibus  in  quibus  prae- 
dicta  privatio  a  sacris  canonibus  imposita  est,  humanis  quibuscumque  rationibus 
postpositis,  procedant,  memores  seipsos  neglectae  subditorum  emendationis  condi- 
gnas,  Deo  vindice,  poenas  persoluturos. 

Sed  et  cum  personae  ecclesiasticae  nunquam  satis  in  obsequiis  supremo  Numini 


290  Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  Spagna  a.  1723 

exhibendis,  iisque  pniestandis  quae  eorum  statui  consentanea  sunt,  exerceri  valeant, 
plurimum  in  Domino  commendamus  pium  morem  in  plerisque  Hispaniarum  dioeee- 
sibus  vigentem,  ut  clerici  tam  in  minoribus  quam  in  maioribus  ordinibus  constituti, 
atque  etiam  presbyteri,  tametsi  beneficia  vel  officia  ecclesiastica  non  habentes,  super- 
pellicco  induti  in  ecclesiis  quibus  adscripti  fuerint,  missae  conventuali  cum  cantu 
celebratae,  necnon  primis  et  secundis  vesperis  officii  diebus  dominicis  aliisque  festis 
assistant.  Quinimo  enixe  hortamur,  ut  episcopi  aliarum  dioecesum,  in  quibus  mos 
ille  institutus  hactenus  non  fuerit,  id  in  posterum  servari  curent  in  omnibus,  ac 
insuper  satagant  ut  omnes  ecclesiastici  praedicti  etiam  collationibus  habendis  coram 
parochis  suis  vel  aliis  ab  episcopo  deputatis  super  casibus  conscientiae  forum  con' 
cernentibus  et  super  ritibus  ac  caeremoniis  sacris  intersint. 

Et  quoniam  in  praedictis  Hispaniarum  regnis  reperiri  intelleximus  beneficia  et 
capellanias  etiam  de  iurepatronatus  vel  ecclesiasticorum  vel  laicorum,  nullo  tamen 
certo  proventu  instructas,  vel  adeo  tenui,  '  ut  non  ad  dimidiam  nec  ad  tertiam  par- 
tem  congruae  prò  clericis  ad  sacros  ordines  promovendis  necessariae  ascendat,  - 
malis  haud  quidem  levibus  inde  erumpentibus  occurrere  cupientes,  statuimus  et 
mandamus  quod  episcopi  ad  beneficiorum  et  capellaniarum,  quae  nullum  certum 
redditum  habent,  suppressionem  statim  deveniant.  De  aliis  vero  beneficiis  et  capei- 
laniis,  quarum  certus  annuus  fructus  ad  memoratam  saltem  tertiam  congruae  pattern 
non  ascendit,  decernimus  nulli  in  posterum  conferendam  esse  primam  tonsuram 
ratione  iuris  assequendi  aliquod  ex  dictis  beneficiis  et  capellaniis.  Utque  patrona- 
tuum  iura,  quantum  fieri  possit,  salva  remaneant,  liceat  patronis  tam  ecclesiasticis 
quam  laicis  ad  dieta  beneficia  et  capellanias  nominare,  non  tamen  veluti  ad  beneficia 
ecclesiastica  requirentia  in  nominandis  primam  tonsuram,  sed  tamquam  ad  legata 
pia;  et  nominati,  tametsi  primam  tonsuram  non  habentes,  ea  retinere  possint  uti  pia 
legata  cum  onere  adimplendi  omnia  onera  a  fundatoribus  iniuncta. 

Non  sine  gravi  animi  nostri  dolore  etiam  accepimus,  quod,  quamquam  Triden- 
tina Synodus  decreverit,  omnes,  qui  parochiales  vel  alias  curam  animarum  annexam 
habentes  ecclesias  quocumque  modo  obtinent,  debere  diebus  saltem  dominicis  et 
festis  solemnibus  plebes  sibi  commissas  prò  sua  et  earum  capacitate  pascere  saluta- 
ribus  verbis,  docendo  ea  quae  christifideles  ad  salutem  scire  oportet,  ac  explicando 
divinae  legis  praecepta  fideique  dogmata,  puerosque  eiusdem  fidei  rudimentis 
imbuendo,  et  brevi  facilique  sermone  vitia  denuntiando  quae  declinare,  et  virtutes 
quas  sectari  oporteat;  nihilominus  nonnulli  parochialium  ecclesiarum  rectores,  haec, 
quae  suarum  partium  adeo  sunt,  praetermittunt,  culpam  huiusmodi  se  amoliri  niten- 
tes  vel  praetextu  immemorabilis,  sed  quidem  pravae,  consuetudinis,  vel  quia  haec 
ab  ipsis  praestari :t  necesse  non  videatur,  suppetente  nimirum  copia  aliorum  haben- 
tium  sacras  conciones  in  aliis  ecclesiis  itemque  imbuentium  pueros  mysteriis  fidei 
vel  in  scholis,  vel  in  compitis.  *  Ne  itaque,  sub  inani  istarum  aliarumque  similium 
excusationum  praetextu,  tanta  christianae  reipublicae  pernicies  struatur,  districte 
praecipimus  singulis  Hispaniarum  archiepiscopis  ci   cpiscopis,  ut  omnino  efficiant, 

1  I  Bull.  om. 

-  I  Bull.:     ascendant  ». 

;  I  Bull.  :  .  praestare  ». 

'  1  Bull.:  •  .  .imputi-.  ». 


a.  1723  Norme  per  la  disciplina  ea  lesiastica  in  Spagna  291 

quod  omnes  ii,  qui  animarmi)  curam  gerunt,  munia  praedicta  per  seipsos,  vel,  si 
legitime  impediti  fuerint,  per  alios  idoneos  diligenter  exequantur.  Si  vero  aliqui  non 
satis  habiles  ad  illa  obeunda  reperiantur,  iidem  archiepiscopi  et  episcopi  per  alios 
a  se  deputandos,  sumptibus  parochorum  minus  idoneorum,  opportune  suppleri 
curent;  et  in  posterum  beneficia,  quibus  animarum  cura  imminet,  nonnisi  vere  ido- 
neis  ad  memorata  officia  per  seipsos  adimplenda  conferantur. 

Praeterea,  ne  constitutionis  sancti  Pii  V  etiam  praedecessoris  nostri,  in  qua 
taxatur  congrua  fructuum  portio  vicariis  perpetuis  animarum  curam  exercentibus 
assignanda,  interpretafionem  ab  eius  sententia  alienam  fieri  contingat,  declaramus 
constitutionem  illam  pertinere  dumtaxat  ad  vicarios  perpetuos  illarum  ecclesiarum 
parochialium,  quae  aliis  ecclesiis,  monasteriis,  collegiis,  beneficiis  et  locis  piis  unitae 
sint,  necnon  portionem  annuam  fructuum,  quae  ibidem  statuitur  assignanda  ipsis 
vicariis  in  summa  non  maiori  quam  ccntum  nec  minori  quam  quinquaginta  scu- 
torum,  intelligi  debere  de  scutis  argenteis  iuliorum  decem  monetae  romanae  prò 
quolibet  scuto. 

Quoties  itaque  in  aliis  parochialibus  ecclesiis,  quae,  ut  praefertur,  unitae  non 
sint,  oportuerit  ex  aliqua  iusta  causa  provideri  per  coadiutores  parochorum  aut  per 
vicarios  temporarios,  curae  erit  episcopis,  prò  data  sibi  a  Tridentina  Synodo  pote- 
State,  partem  fructuum  praedictis  coadiutoribus  aut  vicariis  assignandam  determi- 
nare in  ea  quantitate,  quae,  prò  suo  prudenti  arbitrio  et  conscientia,  conveniens  vide- 
bitur,  ratione  videlicet  habita  reddituum  et  emolumentorum  ecclesiae  parochialis  in 
qua  deputati  fuerint,  necnon  inspectis  conditionibus  loci,  numero  animarum,  quali- 
tate  laboris,  et  quantitate  impensarum  quas  commissi  offìcii  necessitas  postulaverit. 
Quod  si  parochi  ab  episcopis  moniti,  congruo  iisdem  termino  praefixo,  coadiutores 
seu  vicarios  temporarios,  quoties  opus  fuerit,  assumere  neglexerint  ;  poterunt  ipsi 
episcopi  eos,  quos  huic  muneri  ideoneos  censuerint,  auctoritate  propria  deputare, 
cum  assignatione  antedictae  '  portionis  fructuum.  Et  nihilominus,  ubi  etiam  prae- 
dicti  coadiutores  aut  vicarii  temporarii  a  parochis  nominati  vel  assumpti  fuerint, 
de  eorum  idoneitate  episcopis  constare  per  examen  debeat  antequam  ad  exercitium 
admittantur;  nec  satis  sit  quod  ad  eonfessiones  audiendas  antea  fuerint  approbati, 
nisi  aliis  etiam  qualitatibus  ad  curam  animarum  recte  exercendam  opportunis  prae- 
diti  noscantur.  Quibus  si  careant,  nec  parochi  deinde  intra  alium  similem  terminum 
ab  episcopis  praefigendum  alios  vere  idoneos  nominaverint,  tunc  pariter  ad  ipsos 
episcopos  libere  spectet  deputatio  cum  dieta  congruae  assignatione;  nec  ulla  paro- 
chorum contradictio  aut  exemptio  aut  appellano,  aut  cuiuscumque  iudicis  inhibitio, 
executionem  deputationis  et  assignationis  certae  partis  fructuum  in  casibus  prae- 
missis  suspendere  possit,  itemque  non  obstante  qualibet  contraria  consuetudine  etiam 
immemorabili. 

Veruna,  quia  non  satis  animarum  curae  et  necessitatibus  quandoque  consultum 
est  per  hoc  quod  ad  obeunda  parochialia  munia  alii  sacerdotes  parochis  adiun- 
gantur,  sed  maiora  remedia  adhiberi  oportet,  quoties  nempe  ob  locorum  distantiam 
sive  itineris  difficultatem  parochiani  sine  magno  incommodo  prò  sacramenris  per- 
cipiendis  divinisque  offìciis  audiendis  accedere  ad  ecclesiam  parochialem  nequeant; 


292  Norme  per  la  disciplina  ectlesiastica  in  Spagna  a.  1723 

tunc  quidem  meminerint  episcopi  licere  sibi  prò  suo  arbitrio,  invitis  etiam  recto- 
ribus,  vel  intra  easdem  parochias  destinare  alias  ecclesias  in  quibus  sacerdotes  paro- 
chorum  coadiutores  sacramenta  ministrent  et  divinum  cultum  exhibeant,  vel  novas 
parochias  novasque  parochiales  ecclesias  a  veteribus  distinctas  constituere,  iisque 
novos  parochos  praericere,  assignata  ex  redditibus  ad  veterem  parochialem  eccle- 
siam  quomodocumque  pertinentibus  convenienti  portione  ad  victum  eorum  qui  vel 
tamquam  coadiutores  in  dictis  aliis  ecclesiis  deputati,  vel  tamquam  distincti  et  inde- 
pendentes  paroclii  curam  animarum  exercuerint;  nulla  ad  praemissa  impedienda 
suffragante  appellatione  aut  inhibitione. 

Cum  ad  praescriptum  quoque  Tridentinae  Synodi,  episcopis  is  honor  tribuendus 
sit,  qui  eorum  dignitati  convenit,  eisque  in  choro  et  in  capitulo,  in  processionibus 
et  aliis  actibus  publicis  primus  locus  esse  debeat,  et  praecipua  '  omnium  rerum  agen- 
darum  auctoritas;  mandamus  id  religiose  ac  perpetuo  observari  in  omnibus  actibus 
adeo  iustae  huiusmodi  praeeminentiae  et  auctoritati  consentaneis,  non  obstantibus 
privilegiis  etiam  ex  fundatione  competentibus,  consuetudinibus  etiam  immemorabi- 
libus,  sententiis,  iuramentis  et  concordiis,  quae  suos  tantum  obligent  auctores. 

Praeterea,  ut  claustralis  quoque  disciplinae  vigor  illibatus  permaneat,  pontifi- 
ciae  nostrae  sollicitudinis  partes  etiam  duximus  interponendas.  Cum  itaque  expe- 
rentia  compertum  fuerit,  quantum  detrimenti  illi  afferatur,  ex  quo  plures  ad  reli- 
giosum  habitum  admittantur,  quam  vires  reddituum  patiantur;  moderno  ac  prò 
tempore  existenti  nostro  et  Apostolicae  Sedis  in  iisdem  Hispaniarum  regnis  nuncio 
per  praesentes  committimus  et  mandamus,  ut  curet  et  vigilantiam  adhibeat,  ne 
contra  praescriptum  memorati  Concilii  Tridentini  in  monasteria,  conventus  et  domos, 
tam  virorum  quam  mulierum,  si  ve  bona  immobilia  possideant  si  ve  non  possideant, 
maior  numerus  recipiatur,  quam  qui  vel  ex  proventibus  propriis  ipsorum  monaste- 
riorum,  conventuum  aut  domorum,  vel  ex  consuetis  eleemosynis  aliisque  quibus- 
cumque  obventionibus,  in  commune  tamen  conferendis,  commode  possit  sustentari. 

Quoties  vero  regulares  ad  ordines  erunt  promovendi,  servetur  omnino  decre- 
tum  Congregationis  cardinalium  Concilii  Tridentini  interpretum  a  piae  memo- 
riae  Clemente  Papa  Vili  praedecessore  etiam  nostro  confìrmatum  die  XV  martii 
MDXCVI,  quo  sancitur  non  ad  alium  quam  ad  episcopum  dioecesanum  litteras  dimis- 
sorias  prò  eorumdem  ordinum  susceptione  a  suis  superioribus  esse  dirigendas,  prae- 
terquam  in  casu  quo  dioecesanus  a  dioecesi  abesset,  vel  ordinationes  non  esset 
habiturus,  quo  etiam  casu  in  litteris  dimissoriis  ad  alium  episcopum  dirigendis 
expressa  rieri  debeat  mentio  vel  de  praedicta  episcopi  dioecesani  absentia,  vel  de 
illa  alia  causa,  videlicet  quod  ordinationes  non  sit  habiturus,  exceptis  tamen,  quoad 
praedicta,  regularibus  illis,  quibus  per  speciale  privilegium  a  Sede  Apostolica  post 
Concilium  Tridentinum  tuerit  concessum  ut  a  quolibet  catholico  antistite  ordines 
suscipere  possint,  super  quo  indulto  nihil  per  praesentes  innovare  intendimus.  Nove- 
rint  autem  episcopi  se  debere  per  semetipsos,  secluso  aegrotationis  casu,  ordines 
conferre,  et  sacrorum  ordinum  collationem,  statutis  a  iure  temporibus,  ac  in  cathe- 
drali  ecclesia,  vocatis  et  adstantibus  canonicis,  publice  habendam  esse,  vel,  si  in  alio 
dioecesis  loco,  semper  tamen  in  ecclesia  quantum  lìeri  poterit  digniori  ac  praesente 


a.  1723  Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  Spagna  293 


clero  eiusdem  loci.  Ne  vero  incertitudo,  an  ipsi  ordinationes  sint  habituri,  nimis 
grave  afferat  incommodum  promovendis  varia  dioecesis  loca  inhabitantibus,  per 
mensem  ante,  singulis  vicibus,  publico  edicto  ab  iisdem  episcopis  denuntietur,  se 
ordinationes  esse  habituros,  adeo  ut  quoties  denuntiatio  huiusmodi  facta  non  fuerit, 
inde  satis  intelligant  regulares,  episcopum  dioecesanum  ordinationes  ea  vice  minime 
esse  habiturum,  sibique  ideirco  licitum  futurum  ordines  ab  alio  episcopo  suscipere 
cum  litteris  dimissoriis  suorum  '  s,uperiorum  ad  eum  directis,  servata  in  iis  forma 
superius  expressa. 

Episcopi  in  omnibus  mulicrum  monasteriis  sibi  subiectis  ordinaria,  in  aliis  vero 
exemptis  auctoritate  Sedis  Apostolicae  inconcusse  observari  curent  quae  circa  san- 
ctimonialium  clausuram,  vetitumque  in  dieta  monasteria  ingressum,  tam  in  decretìs 
Tridentinae  Synodi  quam  in  constitutione  similis  memoriae  Gregorii  Papae  XIII 
etiam  praedecessoris  nostri  edita  idibus  ianuarii  anni  MDLXXV  provide  ordinata 
sunt. 

Perpendentes  etiam  christianae  reipublicae  in  primis  expedire  ut  ministerium  ac 
potestas  clavium  in  remittendis  retinendisque  peccatis  recte  exerceatur,  declaramus 
sacerdotes  tam  saeculares  quam  regulares,  qui  ab  episcopis  obtinuerint  licentiam 
audiendi  confessiones  limitatam  vel  quoad  locum  vel  quoad  genus  personarum  vel 
quoad  tempus,  non  posse  poenitentiae  sacramentum  administrare  extra  tempus  vel 
locum  vel  genus  personarum  ab  ipsis  episcopis  praescriptum,  quocumque  privilegio 
etiam  in  vim  Bullae  quae  appellatur  Cruciatae  sanctae  competente  nullatenus  suora 
gaturo.  Cumque  idem  Innocentius  praedecessor  per  suas  die  XIX  Aprilis  anni  MDCC 
expeditas  litteras  decreverit  sacerdotibus  tam  saecularibus  quam  regularibus  non 
licere  confessiones  eorum,  a  quibus  ex  indulto  praedictae  Bullae  Cruciatae  ad  id 
electi  fuerint,  audire,  absque  praecedenti  approbatione  Ordinarii  illius  loci  in  quo  ipsi 
poenitentes  degunt  et  confessores  eligunt,  etiamsi  ab  Ordinariis  aliorum  locorum 
antea  approbati  fuissent,  ac  etiamsi  poenitentes  Ordinariis  illis,  qui  confessores  ele- 
ctos  approbassent,  subditi  essent,  necnon  confessiones  aliter  factas,  ac  respective 
exceptas,  nullas  fore,  irritas  et  invalidas,  et  confessores  ipso  iure  suspensos  esse: 
nos,  eamdem  constitutionem  approbantes,  confirmantes  et  innovantes,  declaramus 
insuper  praedictis  sacerdotibus  tam  saecularibus  quam  regularibus  ad  confessiones 
excipiendas  vel  ex  vi  praedictae  Bullae  Cruciatae  vel  ex  quocumque  alio  privilegio 
electis  suffragari  minime  etiam  posse  quod  approbati  alias  fuerint  ab  episcopo  ilio, 
qui  aliquando  fuerit  Ordinarius  loci,  in  quo  confessiones  audiendae  sint,  sed  talis 
tunc  temporis  amplius  non  existat,  vel  quia  ab  humanis  excesserit,  aut  cpiscopatui 
renuntiaverit,  vel  quia  ad  aliam  ecclesiam  auctoritate  apostolica  translatus  repe- 
riatur;  sed  necessariam  omnino  esse  illius,  qui  actualiter  et  prò  tempore  ordinariam 
iurisdictionem  in  ea  dioecesi  exerceat,  approbationem.  Haec  tamen  suffragetur  etiam 
tacita,  eaque  adesse  censeatur,  quousque  praecedens  licentia  sive  approbatio  duret 
et  revocata  ab  eo  non  fuerit;  in  quo  casu  nova  et  expressa  impetranda  erit,  si  illa, 
praecedenter  obtenta,  vel  per  temporis  adscripti  lapsum  expiraverit,  vel  per  poste - 
riorem  -  revocationem  sublata  fuisset. 


1  I  Bull  :  «  a  suorum  •! 

-  Bull.  ed.  Taur.:      pi'steriorum  : 


294  Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  Spagna  a.  1723 

Meminerint  quoque  regulares  se  excipere  non  posse  confessiones  monialium, 
tametsi  eorum  regimini  et  gubernio  subiectae  sint,  nisi,  ultra  licentiam  suorum  prae- 
latorum  regularium,  praecedat  examen  eoram  episcopo  dioecesano  faciendum,  eiusque 
specialis  quoad  confessiones  dictarum  monialium  approbatio;  remota  quacumque  con- 
traria consuetudine  etiam  immemorabili. 

Cumque  ex  eodem  Concilio  Tridentino  confessor  extraordinarius  bis  a  ut  ter  in 
anno  offerri  monialibus  debeat  qui  omnium  confessiones  audiat,  si  in  posterum  supe- 
riores  regulares  quoad  monasteria  ipsis  subiecta  toties  praedictum  extraordinarium 
confessorem  deputare  neglexerint,  vel  si  etiam  ex  proprio  eodem  Ordine  semper 
deputaverint,  nec  saltem  semel  in  anno  ad  id  munus  elegerint  sacerdotem  aut  sae- 
cularem  aut  regularem  alterius  diversi  Ordinis  professorem,  in  his  casibus  episcopi, 
prò  suo  arbitrio  et  conscientia,  deputationem  huiusmodi  facere  possint,  nec  illa  quovis 
titulo  aut  praetextu  a  superioribus  regularibus  valeat  impediri. 

Episcopi  insuper  abusus  omnes,  qui  in  ecclesiis  aut  saecularibus  aut  regula- 
ribus contra  praescriptum  caeremonialis  episcoporum  et  ritualis  romani  vel  rubricas 
missalis  et  breviarii  irrepserint,  studeant  omnino  removere.  Et,  si  ad  versus  ea  quae 
in  dicto  caeremoniali  statuta  sunt  consuetudinem  etiam  immemorabilem  allegali 
contingat,  postquam  recognoverint,  aut  eam  non  satis  probari,  aut  etiam  probatam 
suffragari,  utpote  irrationabilem,  de  iure  non  posse;  executioni  eorum,  quae  in  dicto 
caeremoniali  constituta  sunt,  diligenter  incumbant,  nec  ulla  suspensiva  appellatio 
admittatur. 

Sedulo  pariter  curent  iidem  episcopi  ut  eliminentur  abusus,  si  qui  forsan  tam 
quoad  ecclesiasticos  saeculares  quam  quoad  regulares  inducti  fuerint  adversus  Con- 
cini Tridentini  decretum  de  observandis  et  evitandis  in  celebratione  missarum, 
sess.  XXII,  et  contra  regulares,  si  opus  fuerit,  procedant  ex  apostolica  delegatione  in 
eo  decreto  ipsis  indulta,  postposita  quacumque  appellatione  suspensiva,  sed  solum 
reservata  in  devolutivo  super  quocumque  dubio,  quod  excitari  contingeret,  '  declara- 
tione  Congregationis  prò  tempore  existentium  S.  R.  E.  cardinalium  memorati  Con- 
cilii  interpretum. 

Cumque  circa  missarum  celebrationem  in  privatis  oratoriis,  necnon  circa  usum 
altaris  gestatorii,  a  recolendae  memoriae  Clemente  Papa  XI,  praedecessore  etiam 
nostro,  opportunum  decretum  promulgatum  fuerit  die  XV  decembris  anni  MDCCIII; 
episcopi  dent  operam  ut  omnia  ibidem  statuta  etiam  in  regnis  Hispaniarum  serventur, 
idemque  decretum  in  suis  respective  dioecesibus,  ut  facilius  omnibus  innotescat, 
publicari  faciant,  addita  etiam  prohibitione,  ne  in  privatis  regularium  cellis  sive 
cubiculis  erigatur  altare  prò  re  sacra  ibidem  facienda,  et  contra  quoscumque  contra- 
venientes  censuris  etiam  ecclesiasticis  procedant,  adhibita,  quoad  regulares,  auctori- 
tate  Sedis  Apostolicae  in  memorato  decreto  ipsis  delegata,  remotaque  quacumque  con- 
traria consuetudine  etiam  immemorabili.  Declaramus  tamen,  quod  cum  in  praedicto 
decreto  statuatur,  non  licere  episcopis  extra  domum  propriae  habitationis  in  domibus 
laicis  erigere  altare,  ibique  sacrosanctum  missae  sacrifìcium  celebrare  seu  celebrari 
facere,  huiusmodi  prohibitio  intelligenda  non  sit  de  domibus,  etiam  laicis,  in  quibus 
ipsi  episcopi  torte  occasione  visitationis  vel  itineris  hospitio  excipiantur,  ut  nec  etiam 

1  I  Bull.:  •  cum i gerì t  ». 


a.  1723  Nonne  per  la  disciplina  ecclesiastica  ut  Spagna  295 

quando  episcopi  in  casibus  a  iure  perraissis  vel  de  speciali  Sedis  Apostoliche  licentia 
absentes  a  domo  propriae  '  ordinariae  habitationis  moram  ideirco  faciant  in  aliena 
domo  per  modum  similis  habitationis;  his  enim  casibus  licita  iis  erit  erectio  altaris 
ad  effectum  praedictae  celebrationis,  non  secus  ac  in  domo  propriae  ordinariae 
habitationis. 

Praecipimus  quoque  accurate  attendi  ac  adimpleri  quaecumque  alia  praescribun- 
tur  in  eiusdem  generalis  synodi  sess.  XXV  De  regularibus  et  monialibus:  cumque  in 
capite5  XXV1  amplissime  derogetur  omnibus  contrariis  privilegiis  sub  quibuseum- 
que  formulis  verborum  conceptis,  ac  mare  magnimi  appellatis,  etiam  in  fundatione 
obtentis,  nechon  constitutionibus  et  regulis  etiam  iuratis,  atque  etiam  consuetudi- 
nibus  vel  praescriptionibus  etiam  immemorabilibus  ;  sciant  omnes  derogationem 
huiusmodi  non  ad  ea  tantum  referri  quae  in  praedicto  capite2  continentur,  sed  etiam 
ad  alia  quae  in  singulis  superioribus  capitibus  eiusdem  sessionis  constituta  sunt. 

Ad  haec,  ut  recta  in  iudiciis  ratio  servetur,  praecipimus,  quod,  in  causis  crimi- 
nalibus  Ordinarii  locorum  in  regnis  Hispaniarum  processerint  ex  officio,  hot  est 
non  ad  ullius  querelarli  sive  accusationem,  si  ab  eorumdem  Ordinariorum  sententiis 
appellatio  vel  ad  Sedis  Apostolicae  nuntium,  vel  ad  metropolitanos  interposita  fin.  rit, 
tunc  (ne  alioquin,  si  nullus  actoris  partes  gerat,  delinquentes  poenam  suis  criminibus 
debitam  effugiant)  procuratores  fìscales  tribunalis  Nuntiaturae  Apostolicae  et  respe- 
ctive  etiam  Curiae  metropolitanae,  instantias  aliosque  actus  desuper  necessarios 
peragant  et  prosequantur,  ut  praedictae  Ordinariorum  sententiae  iustam  confirma- 
tionem  et  executionem  obtineant.  Quod  si,  dictis  procuratoribus  fiscalibus  non  citatis 
et  inauditis,  contrarias  sententias  in  gradu  appellationis  proferri  contigerit,  istae 
prorsus  nullae  sint  ac  irritae  cum  omnibus  actis  gestis1  nullumque  sortiri  debeant 
effectum;  quinimmo  praecedentes  Ordinariorum  sententiae  executioni  mandentur 
perinde  ac  si  appellatio  ab  iis  interposita  nullatenus-  fuisset. 

Ceterum,  cum  generaliter  circa  appellationes  et  inhibitiones  satis  provisum 
fuerit  per  constitutionem  piae  memoriae  Innocente  Papae  IV  praedecessoris  etiam 
nostri  in  capit.  Romana,  ac  etiam  per  decreta  Concilii  Tridentini,  itemque  alia  edita 
die  XVI  octobris  MDC  a  Congregatone  negotiis  et  consultationibus  episcoporum  et 
regularium  praeposita  et  a  praefato  Clemente  Vili  praedecessore  confirmata,  ac  deni- 
que  etiam  alia  promulgata  tempore  pontificatus  similis  memoriae  Urbani  Papa  Vili, 
praedecessoris  itidem  nostri,  die  videlicet  V  Septembris  MDCXXVI;  volumus  et 
m-andamus,  quod,  quidquid  in  omnibus  memoratis  constitutionibus  et  decretis  sta- 
tuitur,  diligentissime  per  omnes  iis  comprehensos  observetur  in  causis  ad  curias 
ecclesiasticas  pertinentibus  in  regnis  Hispaniarum,  quacumque  consuetudine  etiam 
immemorabili,  vel  quovis  privilegio  aut  stylo,  concedendi  etiam  quasdam  inhibitiones 
nuncupatas  temporarias,  penitus  excluso. 

Quo  vero  al  iutlices  conservatores,  et  modum  ac  facilitatesi  procedendi  in  causis 
civilibus  quae  ad  eorum  cognitionem  pertinere   possint,  invidiate  custodienda"1  erit 

1  I  Bull.:  •  propria    . 
-  I  Bull.:     capitello    ■ 

Sic  anche  Sec.  Birv..  ma  liovrebh'esserc  •  XXII    . 
*  Bull.  ed.  Taur.  :     aetis,  gestis 
'  Bull.  ed.  Taur.:      constituenda  ». 


r 

2%  Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  spagna  a.  \~iZA 


norma  praescripta  in  constitutionibus  felicis  recordationis  Innocentii  IV,  Alexan- 
dri  IVT,  Bonifacii  Vili.  Gregorii  IX  aliorumque  Romanorum  Pontificum  praedeces- 
sorum  nosti  orum  hac  de  re  editis,  neenon  in  decretis  Concilii  Tridentini,  sub  poenis 
ibidem  contentis,  quas  praesenti  nostra  constitutione  innovamus  et  conrirmamus: 
hoc  etiam  addito,  ut  iidem  iudices  conservatores  et  mandatorum  suorum  executores 
exhibere  debeant  episcopis  aliisque  locorum  Ordinariis  litteras  suae  deputationis, 
quarum  vigore  procedere  intendant. 

Enixe  denique,  et  ex  intimo  paterni  cordis  nostri  sensu,  omnes  e  religiosissima 
Ilispanica  natione  monemus,  ut  memores  sint  teneri  se  exacte,  fìrmiter  et  cum 
effectu  observare  etiam  omnia  et  singula  in  ceteris  omnibus  eiusdem  Tridentini  Con- 
cilii decretis  sancita.  Et,  ne  eorum  executio  posthac  ullo  modo  impediatur  aut  retar- 
detur,  decernimus  et  declaramus,  nullum,  prò  impedienda  aut  suspendenda  executione 
conciliarium  sanctionum  eiusmodi  aut  decretorum  quae  ab  Ordinariis  edita  fuerint 
prò  executione  pariter  eorum  quae  in  ipso  concilio  statuta  sunt,  suffragari  posse  ac 
debere  contrarium  privilegium  quod  ante  predicti  Concilii  promulgationem  a  Sede 
Apostolica  obtentum  fuerit,  nisi  etiam  post  ipsum  concilium  fuerit  in  forma  specifica 
ab  eadem  Apostolica  Sede  confirmatum  vel  noviter  concessum,  itemque  obstare  non 
posse  ullum  statutum  vel  concordiam  quae  a  praedicta  Apostolica  Sede  specialiter 
confirmata  non  sit,  neque  quemcumque  longaevum  non  usum  aut  contrariam  con- 
suetudinem  vel  praescriptionem,  etiam  centenariam  vel  immemorabilem,  nisi  forsan 
praefatae  consuetudinis  aut  praescriptionis  materia  capax  sit,  et  insuper  consuetudo 
aut  praescriptio  immemorabilis  probata  iam  sit  et  admissa  a  competenti  iudice  per 
tres  sententias  conformes,  vel  per  unam  quae  in  iudicatum  transierit,  nec  demum 
quamcumque  appellationem,  sive  inhibitionem,  etiam  temporariam,  reservato  dum- 
taxat  recursu  in  devolutivo  ad  memoratam  Congregationem  cardinalium  eiusdem 
Concilii  interpretum;  quibus  etiam,  tamquam  executoribus  praesentium  nostrarum 
litterarum,  non  solum  committimus  et  mandamus  ut  eas  ipsarumque  decreta  et 
ordinationes  omnes  perpetuo  et  inviolabiliter  observari  faciant  cum  eadem  potestate 
quae  iisdem  cardinalibus  a  Sede  Apostolica  tributa  est  prò  executione  decretorum 
memorati  Concilii,  sed  etiam  privative  facultatem  impertimur,  quandocumque  opus 
fuerit,  interpretandi ,  explicandi  '  ac  declarandi  eamdem  nostram  constitutionem, 
omnesque  et  singulas  ordinationes  in  ea  contentas  (exceptis  his  quae  ad  caeremoniale 
episcoporum  rituale  romanum  et  rubricas  missalis  et  breviarii  pertinent),  quatenus- 
illis  dubietas  aliqua  aut  difficultas  emerserit,  non  retardata  tamen  interim  illarum 
executione,  adeo  ut,  ante  huiusmodi  executionem,  nec  ullus  recursus  ad  eamdem 
Congregationem  cardinalium,  nec  ulla  super  quovis  dubio  consultatio  promoveri 
possit.  Decretis  vero  et2  declarationibus  a  praedicta  Congregatione  faciendis  post- 
quam  nostra  aut  Romani  Pontificis  prò  tempore  existentis  approbatio  accesserit, 
statim  quaecumque  reclamatio  aut  consultatio  omnino  cessare  perpetuumque  silen- 
tium  desuper  impositum  censeri  debeat. 

«  Decernentes  pariter,  easdem,  praesentes  litteras,  etc. 

«  Non  obstantibus  praemissis,  ac  quatenus  opus  sit,  nostra  et  Cancellariae  Apo- 
stolicae  regula  de  iure  quaesito  non  tollendo,  aliisque  constitutionibus  et  ordinatio- 

'  1  Bull.:  t  duplicando  ». 
*  1  Bull.  vai. 


a.  1720  Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  spaglili  '2ffl 

nihus  apostolicis,  nucnon  quorumcumque  Ordinum,  congregationum,  institutorum  et 
societatum,  etiam  Iesu,  et  quorumvis  monasteriorum,  conventuum,  ecclesiarum, 
locorum  piorum,  aliisque  quibusvis,  etiam  iuramento,  conlirmatione  apostolica,  aut 
qua  vis  firmitate  alia  roboratis,  statutis  et  Consuetudinibus,  ac  praescriptionibus  quan 
tumeumque  longissimis  et  immemorabilibus,  privilegiis  quoque,  indultis  et  litteris 
apostolicis,  Ordinibus,  congregationibus,  institutis  et  societatibus,  etiam  Iesu,  ac 
Monasteriis,  conventibus,  ecclesiis  et  locis  praedictis,  illorumque  respective  supe- 
rioribus,  aliisve  quibuslibet  personis,  etiam  specialissima  mentione  dignis  sub  qui- 
buscumque  verborum  tenoribus  et  formis,  ac  cum  quibusvis  etiam  derogatoriarum 
derogatoriis  aliisque  efficacioribus  et  insolitis  clausulis,  irritantibusque  et  aliisdecretis 
etiam  motu,  scientia  et  de  apostolicae  potestatis  plenitudine,  in  genere  vel  in  specie, 
seu  alias  quomodolibet  in  contrarium  praemissorum  concessis,  confirmatis  et  inno- 
vatisi quibus  omnibus  et  singulis,  etc.  ' 

«  Volumus  autem,  ut  eorumdem  praesentium  litterarum  transumptis,  etc.1 
e  Datum  Romae,  apud  S.  Mariani  Maiorem,  sub  annulo  Piscatoris,  dieXTM  maii 
MDCCXXIII,  pontificatus  nostri  anno  2°  ». 

Da  Bull.  Rom.  Cocq.-Main.  XI,  258-264;  ed.  Taur.  XXI,  931-942,  che  danno  la  data  23  mag- 
gio, collazionata  la  minuta  originale  in  Sec.  Brev.  2612,  f.  1-I4r  (Archivio  della  Segreteria 
del  Brevi). 


Le  norme  date  da   Innocenzo  XIII  vennero  nuovamente    inculcate  e   precisate  con  il 

seguente  breve: 

27  marzo  1726. 
Benedictus  Papa  XIII,  ad  perpetuami  rei  memoriam. 

Pastoralis  officii  sollicitudo  nos  admonet  in  his  vigilantiae  et  auctoritatis  nostrae  partes 
libenter  interponere,  ut,  quae  a  Romanis  Pontificibus  praedecessoribus  nostris  ad  dominici 
gregis  animarumque  salutem  et  directionem  provide  constituta  reperiuntur,  suum  plenarium 
sortiantur  effectum. 

Cum  itaque  quamplurmm  ex  venerabilibus  fratribus  archiepiscopis  et  episcopis  regno- 
rum  Hispaniarum  litteris  non  ita  pridem  intellexerimus,  constitutionem  prò  ccclesiasticae 
disciplinae  in  eisdem  regnis  conservatione  et  instauratione  a  felicis  recordationis  Innocentio 
PP.  XIII  praedecessore  nostro  die  XIII  maii  MDCCXXIII  post  maturum  consilium  editam, 
quae  incipit  Apostolici  Ministeri/,2  etc,  ac  subinde  a  nobis  per  quasdam  nostras  in  simili 
forma  Brevis  die  XXIII  septembris  MDCCXXIV  ;  desuper  expeditas  literas,  quibus  totum 
ipsius  constitutionis  tenorem  inseruimus,  confirmatam  et  innovatam,  per  nonnullos  prae- 
sertim  regulares  in  dictis  regnis  degentes  haud  omnino,  ut  par  erat,  servali,  quinimo  eius 
executionem  variis  artibus  inanibusque  praetextibus  retardari  atque  eludi,  graviter  com- 
moti fuimus,  nec  defuimus  perinde  dolorem  ac  indignationem  nostram  cum  superioribus 
generalibus  ipsorum  Ordinum  communicare,  eisque  diserte  explicare,  (irmani  constantemque 
voluntatem,  ac  intentionem  nostram  esse,  ut  memorata  constitutio  promptae  et  omnimodae 
executioni  demandaretur,  et  in  transgressorcs  seu  inobedientes  condignis  poenis  animad- 
verteretur;  ipsi  vero  superiores  generales,  prò  ea  qua  praediti  sunt  prudentia,  probitate  et 
filiali  in  nos  et  huius  Sanctae  Sedis  mandata  obsequio,  id  contra  et  praeter  eorum  mentem 

1  Seguono  altre  clausole  solite  senza  particolari  speciali  per  la  materia  del  Breve. 

-  I  Bull  :      misterii 

3  Trovasi  in  Bull.  Rom.  Cocq.-Main.  XI,  350-356;' ed.  Taur.  XXII,  100  s. 


298  Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  Spagna  a.  1726 

ac  non  sine  intimo  animi  sui  moerore  accidisse  nobis  ingenue  declararunt,  '  vehementer 
etìam  improbantes  quidquid  contra  eandem  constitutionem  scripto  vel  facto  attentatum  fuerit 
per  aliquot  suos  subditos,  prò  quibus  erroris  ac  noxae  veniam  a  nobis  suppliciter  implora- 
runt;  simulque  polliciti  sunt  sedulam  se  daturos  operam,  ut  quae  in  ea  facienda  servanda- 
que  praescribuntur,  ab  omnibus  et  singulis  suis  religiosis  absque  mora  adimpleatur. 

Licet  autem  nos,  non  minus  ad  enixas  eorundem  superiorum  generalium  preces,  quam 
ob  peculiarem  paternae  charitatis  affectum  quo  religiosas  semper  prosequuti  sumus  et  prò- 
sequimur  iamilias,  in  quarum  altera,  inclito  nempe  fratrum  Praedicatorum  Ordine,  diu  versati 
sumus,  a  poenis  adversus  dictos  iransgressores  infligendis  abstineamus,  nihilominus  quae- 
cumque  haetenus  ad  remorandam  sive  eludendam  aut  quomodolibet  impediendam  praedictae 
constitutionis  executionem  a  nonnullis  ex  praelatis  regularibus  scripta,  acta  et  gesta  fuerunt, 
cum  inde  sequutis  et  quomodocumque  sequuturis,  auctoritate  apostolica,  tenore  praesentium, 
reprobamus  et  damnamus  ac  prò  reprobatis  et  damnatis  ob  omnibus  haberi  volumus  et 
decerni  mus. 

Praeterea,  gravius  mentis  nostrae  super  eadem  constitutione  testimonium  ac  indicium 
perhibere  volentes,  districte,  ac  in  virtute  sanctae  obedientiae  nobis  vicaria  Christi  potestate 
in  terris  fungentibus  ab  universis  christitidelibus  debitae,  harum  serie,  denuo  praecipimus 
et  mandamus,  ut  exacte  et  inviolabiliter,  omnique  colore,  praetextu,  titulo  et  contraria  quavis 
interpretatione  prorsus  sublatis,  serventur  omnia  et  singula  in  enarrata  Innocentii  constitu- 
tione sancita,  ordinata,  declarata,  ac  quoquo  modo  contenta,  quae  clerum  tum  saecularem 
tum  regularem  praedictorum  regnorum  concernunt,  etiam  iuxta  formam  in  hisce  litteris 
nostris,  ut  infra,  praescribendam. 

Cum  igitur  in  eadem  constitutione  inter  alia  cautum  fuerit,  ne  in  monasteria,  conventus 
et  domos,  tam  virorum  quam  mulierum,  plures  personae  reciperentur,  quam  quae,  vel  ex 
proventibus  ipsorum  monasteriorum,  conventuum  ac  domorum,  sive  ex  consuetis  eleemo- 
synis,  aliisque  obventionibus  in  commune  conferendis  possint  commode  sustentari:  hinc  prò 
nrmiori  saluberrimae  istius  sanctionis  robore  statuimus  ut  superiores  eorumdem  monaste- 
riorum, conventuum  et  domorum,  subditis  suis,  sive  clericis  sive  conversis  ibidem  degen- 
tibus  subministrari  curent  et  faciant  omnia  ad  victum  et  vestitum  necessaria;  et,  si  plures 
religiosos  in  aliquo  conventu  nunc  existere  compertum  fuerit,  quam  in  eo  iuxta  modum 
praemissum  sustentari  valeant,  superior  provincialis  sive  prelatus  eos  ad  alterum  eiusdem 
provinciae  convenutiti,  qui  ipsorum  sustentationi  idoneus  et  sufficiens  sit,  statim  transferat; 
quatenus  vero  numerus  religiosorum  in  singulis  provinciis  degentium  vires  conventuum 
uniuscuiusque  provinciae  respective  excedat,  non  alii  deinceps  ad  religiosum  habitum  in  ea 
Miscipiendum  admittantur,  donec  per  obitum  hodie  viventium  ilio  redactus  sit  ut  commode 
ali  valeant.  Dilecto  libo  moderno  et  prò  tempore  existenti  nostro  et  Apostolicae  Sedis  in 
eisdem  Hispaniarum  regnis  nuncio  serio  iniungentes,  quatenus  sedulo  curet  ut  praemissa 
plenarium  suum  effectum  obtineant,  prout  illi  in  dieta  constitutione  demandatimi  fuerat. 

Similiter  volumus  ut  in  promotione  regularium  ad  ordines,  decretum  piae  memoriae  3 
Clementis  PP.  Vili  praedecessoris  etiam  nostri  iuxta  memoratam  constitutionem  accuratis- 
sime observetur,  districte  quoque  inhibentes  omnibus  archiepiscopis  et  episcopis  praelatis 
ne  eosdem  ordines  conferre  praesumant  alicui  regulari,  qui  vel  in  monasterio  sive  con- 
ventu intra  suam  dioecesim  sito  non  degat,  vel,  si  de  familia  monasterii  seti  conventus  alterius 
dioecesis  fuerit,  litteras  dimissorias  sui  superioris  regularis  non  exhibeat:  servata  in  praemis- 
sis  decreti  Clementis  ac  constitutionis  Innocentii  praedecessorum  praedictorum  dispositione. 

1  I  Bull.  add.  :      ut    . 

-  Bull,  ed    Taur.:      poUitici     . 

1  Bull.  Cocq.-Madì. :     prae;  «nt:.;  id.  Taur.:      praedictum  memorali  •! 


a.  17^6  Norme  per  la  disciplina  ecclesiastica  ni  Spagna  299 

Eisdem  quoque  archiepiscopis  et  episcopis  sub  interminatione  divini  iudicii  denuo  prae- 
cipimus,  ut  quibuscumque  mulierum  monasteriis,  tam  sibi  subiectis  quam  etiam  quomodo- 
libet  exemptis,  omni  studio  ac  diligcntia  incumbant  et  advigilent  executioni  eorum,  quae 
prò  custodienda  sanctimonialium  clausura,  impediendoque  in  dieta  monasteria  exterorum 
ingressu.  tum  in  sacri  Concilii  Tridentini  decretis,  tum  in  constitutione  similis  memoriae 
Gregorii  Papae  XIII  praedecessoris  itidem  nostri,  quam  idem  Innocentius  praedecessor  in 
praefata  sua  constitutione  innovavit,  desuper  sancita  fuerunt. 

Porro  iniungimus  quoque  exactam  eiusdem  Innocenti!  constitutionis  observantiam  circa 
confessiones  a  regularibus  praedictis,  nec  etiam  ex  indulto  quod  eis  competere  perperam 
praetenditur  in  vini  Bullae  cruciatele  sanctae  nuncupatae,  nec  ex  alio  quocumque  pri- 
vilegio excipiendas  absque  praecedente  approbatione  et  licentia  Ordinarli  prò  tempore 
existentis  loci  in  quo  sacramentum  Poenitentiae  ministretur,  servata  quoque  limitatione 
quae  in  ipsa  licentia  ab  eodem  Ordinario  adiecta  fuerit  vel  quoad  tempus,  vel  quoad  locum, 
vel  genus  personarum;  declarantes  quod  in  omnibus  casibus  praedictis  confessiones  aliter 
factae  et  respective  exceptae  nullae  atque  invalidae,  ipsique  confessarli  eo  ipso  suspensi 
erunt. 

Ad  haec  rursus  prohibemus  atque  interdicimus  ne  regulares  cuiuscumque  Ordinis  et 
instituti  excipere  audeant  confessiones  monialium,  etiam  eorum  regimini  subiectarum  et  ab 
Ordinarli  iurisdictione  quomodolibet  exemptarum,  nisi,  ultra  licentiam  suorum  superiorum 
regularium,  examinati  fuerint,  et  prò  ipsorum  monialium  confessionibus  audiendis  specialiter 
approbati  ab  episcopo  dioecesano;  et,  si  secus  factum  fuerit,  tunc  quoque  confessiones  irritas 
et  confessarios  ipso  iure  suspensos  fore  itidem  declaramus.  Ab  huiusmodi  tamen  lege  et 
ordinatione,  ad  supplicationem  dilecti  filli  nostri  Ludovici  S.  R.  E.  cardinalis  Belluga  et 
Moncada  nuncupati,  eximimus  superiores  generales  ac  etiam  provinciales  cuiusvis  Ordinis 
regularis,  quibus,  ut  confessiones  monialium,  sibi  tamen  subiectarum  dumtaxat,  absque 
istiusmodi  speciali  approbatione  episcopi  dioecesani,  audire  licite  et  valide  possint,  permit- 
timus  et  indulgemus. 

Et,  quia  mentis  ac  intentionis  nostrae  est,  ut,  remota  quavis  diversa  intelligentia  et 
interpretatione,  praecise  serventur  ea  quae  in  eadem  Innocentii  praedecessoris  constitutione 
super  assignatione  seu  deputatione  confessarii  extraordinarii  monialibus  sub  praelatorum 
regularium  gubernio  viventibus  disposita  fuerunt,  statuimus  quoque  ut  superiores,  qui  decre- 
tum  illud  quocumque  titulo  vel  praetextu  non  servaverint,  vel  eius  executioni  aliquod  impe- 
dimentum  directe  aut  indirecte  praebuerint,  ipso  facto  suspensionem  ab  eorum  officiis  necnon 
privationem  vocis  tam  activae  quam  passivae  incurrant. 

Eisdemque  poenis  eo  ipso  et  absque  alia  declaratione  incurrendis  subiicimus  etiam  regu- 
lares, qui  sancitis  et  ordinatis  tum  a  recolendae  memoriae  Clemente'  PP.  XI  tum  ab  ipso 
Innocentio  praedecessoribus  quoad  celebrationem  missae  in  oratoriis  privatis,  sive  eorumdem 
regularium  cellis,  necnon  usum  altaris  gestatorii  seu  portatilis,  qualitercumque  contrave- 
nerint  seu  minime  obtemperaverint. 

Decernentes  pariter,  easdem  praesentes  litteras  semper  firmas,  validas  et  efficaces  exi- 
stere  et  fore,  suosque  plenarios  et  integros  effectus  sortiri  et  obtinere,  ac  illis,  ad  quos  spectat 
et  prò  tempore  quandocumque  spectabit,  in  omnibus  et  per  omnia  pienissime  suffragari,  et 
ab  eis  respective  inviolabiliter  et  inconcusse  observari  debere,  sicque  et  non  aliter  in  prae- 
missis  per  quoscumque  iudices  ordinarios  et  delegatos,  etiam  causarum  palatii  apostolici 
auditores  ac  eiusdem  S.  R.  E.  cardinales,  etiam  de  latere  legatos  ac  Sedis  praefatae  nuncios, 
aliosve  quoslibet  quacumque  praeeminentia  et  potestate  fungentes  et  functuros,  sublata  eis 
et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  iudicandi  et  interpretandi  facultate  et  auctoritate,  ubique 


KX)  .Vanne  per  la  disciplina  ecclesiastica  in  Spagna  a.  1726 

iudicari  et  definiri  debere,  ac  irritum  et  inane  si  secus  super  his  a  quoquatn,  quavis  aucto- 
ritate,  scienter  vel  ignoranter,  contigerit  attentari. 

NTon  obstantibus  praemissis,  ac,  quatenus  opus  sit,  nostra  et  Cancellariae  Apostolicae 
regula  de  iure  quaesito  non  tollendo,  aliisque  constitutionibus  et  ordinationibus  apostolicis, 
necnon  quorumeumque  Ordinum,  Congregationum,  institutorum  et  societatum  etiam  Iesu, 
et  quorumvis  monasteriorum,  conventuum,  ecclesiarum,  locorum  piorum,  aliisve  quibusvis, 
etiam  iuramento,  confirmatione  apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis,  statutis  et  con- 
suetudinibus,  ac  praescriptionibus  quantumeumque  longissimis  et  immemorabilibus,  privile- 
giis  quoque,  indultis  et  litteris  apostolicis,  Ordinibus,  Congregationibus,  institutis  et  societati- 
bus  etiam  Iesu,  ac  monasteriis,  conventibus,  ecclesiis  et  locis  piis  praedictis,  illorumque  respe- 
ctive  superioribus,  aliisve  quibuslibet  personis,  etiam  specialissima  mentione  dignis,  sub 
quibuscumque  verborum  tenoribus  et  formis,  ac  cum  quibusvis  etiam  derogatoriarum  dero- 
gatoriis,  aliisque  efficacioribus,  efficacissimis  et  insolitis  clausulis,  irritantibusque  et  aliis 
decretis,  etiam  motu  proprio  ac  ex  certa  scientia  et  apostolicae  potestatis  plenitudine,  in 
genere  vel  in  specie,  aut  alias  quomodolibet  in  contrarium  praemissorum  concessis,  confir- 
matis  et  innovatis;  quibus  omnibus  et  singulis,  etiamsi  prò  illorum  sufficienti  derogatione 
de  illis  eorumque  totis  tenoribus  specialis,  specifica,  expressa  et  individua,  ac  de  verbo  ad 
verbum,  non  autem  per  clausulas  generales  idem  importantes,  mentio  seu  quaevis  alia 
expressio  habenda  aut  aliqua  alia  exquisita  forma  ad  hoc  servanda  foret,  illorum  omnium 
et  singulorum  tenores,  ac  si  de  verbo  ad  verbum  exprimerentur  et  insererentur,  nihil  penitus 
omisso  et  forma  in  illis  tradita  observata,  eisdem  praesentibus  prò  expressis  et  insertis 
habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris,  ad  praemissorum  effectum,  ac  vice  dumtaxat, 
specialiter  et  expresse  derogamus;  ceterisque  contrariis  quibuscumque. 

Ut  autem  eaedem  praesentes  litterae  ad  omnium  notitiam  facilius  adveniant,  volumus 
illas  seu  earum  exempla  ad  valvas  ecclesiae  Lateranensis  ac  basilicae  Principis  Apostolo- 
rum,  necnon  Cancellariae  Apostolicae  Curiaeque  generalis  in  Monte  Citatorio,  et  in  acie 
Campifiorae  de  Urbe,  ut  moris  est,  affigi  et  publicari,  sicque  publicatas  et  affixas,  omnes  et 
singulos,  quos  illae  concernunt,  perinde  arctare  et  afficere,  ac  si  unicuique  eorum  nominatim 
et  personaliter  intimatae  fuissent;  utque  ipsarum  litterarum  transumptis,  seu  exemplis,  etiam 
impressis,  manu  alicuius  notarii  publici  subscriptis,  et  sigillo  personae  in  ecclesiastica  digni- 
tate  constitutae  munitis,  eadem  prorsus  tìdes  tam  in  iudicio  quam  extra  illud  adhibealur, 
quae  ipsis  praesentibus  adhiberetur  si  forent  exhibitae  vel  ostensae. 

Datum  Romae  apud  S.  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris,  die  XXVII  martii  MDCCXXVI, 
pontiheatus  nostri  anno  II. 

Da  Bull.  Rom.  Cocq.Main.  XII,  82-84;  ed.  Taur.  XXII.  342-346,  collazionata  la  mimila  in  Sic.  Bui'.  2739, 
L  1-3  e  10  (Archivio  della  Segreteria  del  Brevi). 


a.  1727  Progetto  di  accomodamento  col  Re  di  Sardegna  301 


XL. 

PROGETTO  DI  ACCOMODAMENTO  FRA  BENEDETTO  XIII  E  VIT- 
TORIO AMEDEO  II  RE  DI  SARDEGNA  SULL'IMMUNITÀ  E  LA  GIU- 
RISDIZIONE ECCLESIASTICA. 

24  marzo  1727. 

Molti  e  differenti  sono  i  capi  dell'immunità  e  libertà  Ecclesiastica,  pei  quali  da  molto 
tempo  in  qua  sono  nate  varie  controversie  tra  la  Santa  Sede  Apostolica  e  la  Maestà  del  Re 
di  Sardegna,  ed  essendosi  fatte  lunghe  e  mature  riflessioni  sopra  li  medesimi,  si  è  ricono- 
sciuto non  potersi  tutti  terminare  in  un  modo,  ma  in  alcuni  esservi  bisogno  di  un  Breve 
Apostolico,  in  altri  di  un'Istruzione  al  Ministro  Apostolico,  et  in  altri  finalmente  d'una  Regia 
Notificazione. 

Del  Breve  Apostolico. 

Hanno  alcuni  Vescovi  parte  della  loro  Diocesi  negli  Stati  del  Re  di  Sardegna,  benché 
le  loro  città  e  l'altra  parte  della  loro  Diocesi  sia  negli  Stati  d'altro  Principe. 

I  Vescovi  sono  li  seguenti:  quelli  di  Ventimiglia,  Albenga,  Pavia,  Vigevano,  Savona, 
Novara,  Tortona. 

Dalla  predetta  situazione  delle  loro  Diocesi  è  derivato  un  capo  di  controversia,  non 
avendo  preteso  la  Maestà  del  Re  di  Sardegna,  che  essi  non  potessero  esercitare  giurisdi- 
zione nella  parte  della  Diocesi  posta  ne'  suoi  Stati,  ma  che  in  essa  dovessero  tenere  un 
Vicario  Generale,  che  esercitasse  la  giurisdizione,  e  ciò  per  non  imporre  gravame  esorbi- 
tante ai  suoi  sudditi  temporali,  che  quasi  in  ogni  cosa  almeno  di  rilievo,  potevano  essere 
astretti  a  lasciare  il  loro  paese  per  andare  a  litigare  nel  Tribunale  Ecclesiastico,  ed  avanti 
il  Vescovo,  o  suo  Vicario  Generale  esistente  in  luogo  lontano. 

Ed  avendo  i  Vescovi,  od  altri  per  essi  risposto,  che  nella  parte  della  Diocesi  situata 
negli  Stati  del  Re  di  Sardegna  avrebbero  tenuto  un  Vicario  Foraneo,  ma  non  mai  Gene- 
rale, mentre  ciò  sarebbe  stato  spogliarsi  della  giurisdizione  in  quella  parte  della  Diocesi, 
non  dandosi  appellazioni  dal  Vicario  Generale  al  Vescovo. 

Per  sopire  tale  differenza,  e  preservare  nello  stesso  tempo  la  giurisdizione  de'  Vescovi, 
si  scriverà  a  ciascuno  dei  medesimi  un  Breve,  in  cui  se  gli  ingiungerà  di  deputare  un 
Vicario  Generale  in  quella  parte  della  Diocesi,  che  hanno  negli  Stati  del  Re  di  Sardegna, 
per  tutte  le  sorti  di  cause  e  di  persone;  con  questo  però  che  il  Vicario  Generale  non  possa  in 
verun  modo  procedere  a  verun  atto  di  conseguenza,  e  così  nemmeno  a  veruna  sentenza  in 
materia  criminale,  senza  prima  aver  partecipato  il  tutto  al  suo  Vescovo,  ed  aver  avuto  da  esso 
la  precedente  annuenza,  con  la  pena  della  sospensione  a  Divinis,  contravenendo,  caso  che 
fosse  Sacerdote,  e  della  scomunica  maggiore,  caso  non  fosse  Sacerdote;  ed  il  tutto  ipso  facto; 
oltre  le  pene  di  remozione  dall'offizio,  ed  altre  arbitrarie  a  piacere  del  Vescovo  negletto. 

Della  materia  dell'Istruzione. 

Erano  pervenute  alla  Santa  Sede  alcune  '  notizie  di  gravami  troppo  eccessivi  contro 
l'immunità  e  libertà  Ecclesiastica,  ed  essendo  questi  stati  comunicati  al  Signor  Marchese 
d'Ormea,  Ministro  del  Re  di  Sardegna  appresso  la   Santità  di   Nostro  Signore,  questo  ha 

1  AA    Ami.  I-XVIII670:     cene.. 


302  Progetto  di  accomodamento  col  Re  di  Sardegna  a.  1727 


risposto  non  avere  alcuni  di  essi  veruna  sussistenza  in  l'atto,  ed  in  altri  '  ha  risposto  varie 
modificazioni;  altri  capi  pure  sono  stati  individuati,  ne' quali  la  Santa  Sede  Apostolica  non 
puote  che  semplicemente  tollerare,  e  lilialmente  nei  discorsi  e  nei  trattati  si  sono  toccati 
alcuni  altri  punti  che  riguardano  il  libero  esercizio  della  giurisdizione  Ecclesiastica,  ed  i 
confini  nei  quali  dee  la  medesima  contenersi  per  mantenere  il  suo,  e  non  prendere  quello 
d'altri,  e  questi  sono  i  capi  che  si  inseriranno  nell'Istruzione  al  Ministro  Apostolico  comu- 
nicabile ai  Vescovi.1 

Incominciando  dai  supposti  eccessi  contro  l'immunità  e  libertà  Ecclesiastica,  che  sono 
siati  negati  o  modificati  dal  Signor  Marchese  d'Ormea,  dai  fogli  e  dalle  scritture  da  esso 
esibite  si  è  fatta  l'annessa  fedele  estrazione,  che  dovrà  andare  unita  all'Istruzione  per  regola 
del  Ministro  Ecclesiastico  e  de'  Vescovi. 

Passando  a  quelle  cose  che  la  Santa  Sede  non  può  che  tollerare,  la  prima  è  quella  del 
possessorio  nelle  cause  Ecclesiastiche  preteso  dalla  Giurisdizione  Laicale,  che  siccome  si 
riconosce  incapace  di  giudicare  nel  petitorio,  così  si  crede  competente  di  giudicare  nel  pos- 
sessorio delle  medesime. 

Sopra  questo  punto  la  tolleranza  si  estenderà  alli  possessorii  retinendae"-  et  reinte- 
grandae  nella  materia  de'  Beneficii  e  delle  Decime,  con  questo  però,  che  eccitandosi  anche 
in  esse  controversia  sopra  il  petitorio, ;1  non  possa  la  medesima  essere  decisa  da  altri  che 
dal  Giudice  Ecclesiastico:  per  esempio,  se  uno  per  lo  passato  era  solito  pagare  quattro 
misure  di  grano  a  titolo  di  decime  spirituali,  si  tollererà,  che  sia  convenuto  avanti  il  Giudice 
laico  per  il  detto  pagamento,  ancorché  l'Ecclesiastico  contrasti,  e  pretenda  che  negli  anni 
passati  se  gli  siano  pagate  cinque  o  sei  misure;  come  pure  se  taluno  Ecclesiastico  rimasto 
spogliato  di  qualche  Beneficio,  o  pure  dell'esazione  di  decime,  senza  entrare  ad  esaminare 
il  ius,  vuole  soltanto  con  prove  e  con  atti  meramente  di  fatto  giustificare  d'essere  stato  o 
violentemente,  o  per  un  puro  accidente,  o  fatto  di  guerra,  o  altro  caso  consimile  tolto,  o 
impedito  il  suo  possesso,  e  perciò  pretenda  d'esser  rimesso,  e  continuare  nel  medesimo,  si 
tollererà,  che  l'esame  di  tal  fatto  si  possa  fare  innanzi  del  Giudice  laico.  Ma  quando  l'Eccle- 
siastico, ammesso  il  pagamento  negli  anni  passati  a  ragione  di  quattro  misure,  dicesse  o 
pretendesse  di  doverne  avere  cinque  in  futuro,  e  disputare  sopra  il  ius  d'esigerne  tante  in 
avvenire,  non  potrà  tal  pretensione  discutersi  avanti  altro  Giudice,  che  l'Ecclesiastico. 

La  seconda  cosa,  sopra  di  cui  la  Santa  Sede  Apostolica  non  puote  che  tollerare,  è  quella 
dell' Exequatur  preteso  dalla  Potestà  laicale  per  le  Bolle  e  Brevi  Apostolici,  e  la  tolleranza 
in  tal  proposito  si  averà  quando  \'  Exequatur  si  riduca  alla  semplice  Visura,  senza  porre 
alcun  segno,  o  fare  alcun  Decreto  in  ordine  all'esecuzione  delle1  dette  Bolle  o  Brevi. 

La  terza  cosa  è  quella  del  Braccio,  che  la  Potestà  laicale  non  ha  assolutamente  negato 
di  dare  alla  Potestà  Ecclesiastica,  ma  bensì  con  alcune  condizioni  e  moderazioni;  e  per  ben 
regolare  questo  punto,  e r'  sfuggire  ogni  occasione  di  nuove  amarezze,  s'ingiungerà  ad  ogni 
V<  scovo,  che  prima  di  portarsi  alla  sua  Chiesa  vada  ad  usare  un  atto  di  ossequio  alla  Per- 
sona del  suo  Sovrano  temporale,  ed  implori  il  braccio  che  benignamente  gli  sarà  accordato 
da  Sua  Maestà;  e  perchè  non  ostante  questo  benigno  accordo  nell'atto  pratico  si  potrebbero 
incontrare  nuove  difficoltà,  si  regolerà  l'atto  pratico  con  la  seguente  tolleranza. 

0  si  tratta  di  Ecclesiastici,  e  ciò  tanto  in  civile  che  in  criminale,  ed  allora  basterà  che 
il  Vescovo,  in  sequela  della  Regia  concessione  dimandi  al  Giusdicente  nel  luogo  il  Braccio, 

1  il     Irtn.  I-XVIIT  670:     oltre-. 

-  AA.  Arni.  1-XVIII  670:  •  possessori  acquirente,  retinendae  •. 

I  l      \rm.  1  XVIII  1,70:  •  nel  petitorio    . 
'  AA.  Ann.     /.VI'///  (,7<l:  ■  sopra    . 
1    /  miti 's  .nia.      ili  .. 


a.  1727  Progetto  di  accomodamento  col  Re  di  Sardegna  303 


quale  dovrà  immediatamente  accordarsegli,  senza  necessità  d'esprimere  o  il  nome  della  per- 
S  ma,  o  il  titolo  della  causa,  o  la  qualità  della  medesima. 

O  si  tratta  di  laici;  essendo  molti  i  casi  nei  quali  possono  i  laici  o  civilmente,  o  crimi- 
nalmente essere  convenuti  avanti  il  Giudice  Ecclesiastico,  ed  essendo  la  materia  civile,  si  tol- 
lererà, che  implorando  il  Vescovo  il  Braccio  dal  Giusdicente  nel  luogo,  gl'indichi  il  nome 
ed  il  titolo  della  causa,  e  che  procedendo  criminalmente,  indichi  pure  il  nome  del  preteso 
delinquente,  ed  il  titolo  del  delitto;  ed  in  questi  casi  il  Giusdicente  dovrà  immediatamente 
accordargli  gli  esecutori  necessarii. 

Per  compimento  delle  materie  che  devono  comprendersi  nell'Istruzione,  non  resta  che 
esprimere  alcuni  capi  del  libero  esercizio  della  giurisdizione  Ecclesiastica,  ed  accennare 
alcuni  confini,  dentro  i  quali  la  medesima  si  contenga,  per  non  occupare  o  impedire  l'altrui 
giurisdizione. 

Circa  i  capi  del  libero  esercizio  della  giurisdizione  Ecclesiastica  si  dirà  nell'Istruzione, 
che  i  Vescovi  devono  avere  una  piena  libertà  nel  visitare  la  loro  Diocesi  e  che  devono 
avere  sopra  le  Chiese  e  luoghi  pii  '  anche  esenti  tutta  quella  autorità  che  loro  è  conce- 
duta dal  Sagro  Concilio  di  Trento. 

E  circa  i  capi,  entro  i  quali  dovranno  contenersi  per  non  invadere  l'altrui  diritto, 
essendovi  state  gran  querele  della  Podestà  laicale  rispetto  alla  facilità  d'ordinare,  si  dirà 
nell'Istruzione,  che  osservino  la  disposizione  del  Sagro  Concilio  di  Trento,  che  non  vuole 
ordinazione  a  titolo  di  patrimonio,  che  nel  caso  della  necessità  o  utilità  della  Chiesa,  e  che 
è  contrario  alle  massime  della  Santa  Sede  l'ordinare  a  titolo  d'ogni  tenue  Cappellania  col 
supplemento  del  patrimonio  senza  la  predetta  necessità  o  utilità  della  Chiesa:  e  finalmente 
nel!  Istruzione  si  dirà,  che  giunti  che  saranno  i  Vescovi  nelle  loro  Diocesi,  stabiliscano  la 
quantità  di  patrimonio  della  Sagra  Ordinazione  in  tal  somma,  che  sia  sufficiente  al  mante- 
nimento dell'Ordinando,  ed  al  pagamento  dei  pesi  laicali,  non  dovendo  essere  esenti  da  essi 
che  i  patrimonii  già  costituiti,  e  non  quelli  da  costituirsi,  come  dirassi  in  appresso. 

Della  materia  della  Regia  Notifica sione. 

Eu  pubblicato  nel  1606  un  Editto  dalla  Podestà  laicale,  che  fu  rinnovato  nel  1640,  ed  in 
questi  furono  catastrati  e  sottoposti  ad  una  perpetua  ipoteca  tutti  quanti  i  beni  in  tal  modo, 
che  non  potessero  li  medesimi  essere  esenti  dai  pagamenti  laicali,  ancorché  passassero 
alle  mani  degli  Ecclesiastici,  e  diventassero  fondo  di  Beneficii,  di  Collegiate,  ed  altre  cose 
simili;  e  ciò  per  non  rendere  affatto  impolenti  i  laici  al  pagamento  dei  detti  pesi.  Ha  pre- 
teso la  Podestà  laicale  di  mantenere  questi  Editti,  e  di  astringere  a  tenore  dei  medesimi  in 
futuro  al  pagamento  i  beni  catastrati  negli  anni  predetti,  ed  inoltre  far  pagare  chi  insino 
ad  ora  non  ha  pagato;  essendo-  questa  una  partita  di  molta  e  riguardevole  somma,  e  coe- 
rentemente a  tal  pretensione  la  medesima  Podestà  ha  eccitato  il  punto  di  voler  esigere  i 
pesi  laicali  dai  patrimonii  sagri  tanto  costituiti  quanto  da  costituirsi. 

Non  può  la  Santa  Sede  approvare  li  sopraddetti  Editti  del  1606  e  del  1640,  né  tam- 
poco admettersi  per  parte  del  Re  di  Sardegna  veruna  dipendenza  circa  l'imposizione  dei 
tributi  sovra  i  beni  che  devono  essere  affetti  ai  medesimi,  ma  prendendo  una  strada 
di  mezzo,  additare  un  temperamento,  in  cui  si  procuri  il  vantaggio  degli  Ecclesiastici, 
senza  però  rovinare  i  laici;  e  perchè  ben  si  vede,  che  il  temperamento  non  potrà  avere 
la  sua  esecuzione  senza  una  Regia  Notificazione,  di  qui  nasce  la  necessità  della  mede- 
sima. 


AA.    lini.  IX  VI  II  670  add.  .amichi     ,-  le  Osservaaioni  provano  che  la  parola  entrava  nel  Progetto. 
AA.  Arni.  1  XVI II  670:      pagato  essendo    . 


304 


Progetto  di  accomodamento  col  Re  di  Sardegna 


a.  1727 


Si  farà  dunque  una  Regia  Notificazione  secondo  la  minuta  che  si  dà  in  appresso  e  nella  ' 
Notificazione  dovrà  dirsi:  Primo,  che  essendosi  Sua  Maestà  intesa  con  la  Santa  Sede  Apo- 
stolica, siano  sottoposti  a  tutti  i  pagamenti  i  beni  che  erano  catastrati,  e  sottoposti  ai  paga- 
menti  nell'anno  lò'JO:  secondo,  che  benignamente  si  condona  tutto  l'arretrato  sino  al  giorno 
della  Notificazione  in  tal  maniera,  che  non  possano  essere  per  questo  capo  inquietati  in  verun 
modo  i  possessori  di  detti  beni,  e  li  antecessori  de'  medesimi,  ancorché  né  gli  uni,  né  gli 
altri  abbiano  pagato  sino  al  dì  della  Notificazione:  terzo,  che  dei  patrimonii  sagri  già  costi- 
tuiti, essendosela  Sua  Maestà  intesa  con  la  Santa  Sede  Apostolica,  non  si  pretende  verun 
pagamento;  intendendo  ciò  de'  costituiti  fino  al  giorno  della  pubblicazione  della  Notifica- 
zione, e  che  sino  al  detto  giorno  non  hanno  pagato. 

Che  è  ecc. 


Estraniane  dei  Capi  opposti,  e-  negati,  o  modificati  dal  Signor  Marchese  d'Ormea, 
Ministro  di  Sua  Maestà  il  Re  di  Sardegna. 


Opposizioni. 
Cap.  II. 
Il  Senato  si  fa  lecito  giudicare  per  se 
stesso,  e  col  mezzo  de'  suoi  Delegati  nelle 
cause  spettanti  al  Foro  Ecclesiastico. 


§  1. 
Siccome  in   quelle,  nelle  quali   hanno 
principale  interesse  gli  Ecclesiastici  con  i 
laici. 

§4. 
Anzi   nelle  cause  criminali  ancora  si 
dice,  che  gli  Ecclesiastici  vengono  carcerati, 
rilegati,  ed  esiliati. 


Risposte. 

Cap.  II. 
Il  Senato  non  giudica  nelle  cause  spet- 
tanti al  Foro  Ecclesiastico,  non  potendo  alle- 
garsene un  solo  esempio,  anzi  sono  pieni  i 
registri  di  remissioni  di  cause  ordinate  da 
esso  in  tutti  i  casi,  nei  quali  la  cognizione 
s'apparteneva  al  Giudice  Ecclesiastico. 

§  1. 
Il  Senato  nelle  cause  accennate  nel  Capo 
non  conosce  in  riguardo  all'interesse3  degli 
Ecclesiastici,  salvo  nel  giudizio  facciano  le 
parti  di  attore. 

§4. 

Non  è  vero,  che  i  Magistrati  s'intro- 
mettano nelle  cause  criminali  degli  Eccle- 
siastici, e  se  si  fossero  individuati  i  casi  delle 
supposte  carcerazioni,  relegazioni,  ed  esilii, 
si  sarebbero  in  prova  di  quanto  sopra  dati 
i  necessarii  schiarimenti. 


Cap.  IH. 
E  stato  proibito  alli  Procuratori  laici  di 
poter  comparire  avanti  i  Giudici  Ecclesia- 
sliei. 


Cap.  III. 
Non  è  mai  stato  denegato  ai  Procura- 
tori di  comparire  avanti  i  Giudici  Ecclesia- 
stici nelle  cause  di  lor  cognizione. 


Cap.  V. 
Inoltre  è  stato  proibito  ai  secolari  di 
comparire  avanti  i  Giudici  Ecclesiastici,  an- 
cora per  esaminarsi  come  tcstimonii. 


Cap.  V. 
Non  si  è  mai  impedito,  che  si  esami- 
nino i  testimonii  nelle  cause  vertenti  avanti 
le  Curie  Ecclesiastiche. 


i  I     \rm.  t-XVIII  (,70  add 

Trailés  om. 

.4.4.  Arm.  IXVIII670 


Regia  .. 
agli  interessi  .. 


a.  1727 


Progetto  di  accomodamento  col  Re  di  Sardegna 


305 


Cap.  VII. 

Non  si  vuol  permettere,  che  le  cause 
giudicate  dal  '  Tribunale  Ecclesiastico  pos- 
sano estraersi  da  quel  dominio,  nò  pure  in 
grado  d'appellazione  interposta  al  Metropo- 
litano, ed  alla  Santa  Sede. 


Cap.  Vili. 

E  perchè  la  Diocesi  di  Ventimiglia  si 
estende  nello  Stato  di  Savoia,  non  si  per- 
mette la  visita  al  Vescovo,  e  gli  sono  state 
sequestrate  le  decime,  onde  non  ha  con  che 
vivere. 


Cap.  IX. 

All'incontro  s'ammettono  appellazioni  al 
Senato  dalle  sentenze  e  decreti  degli  Ordi 
narii,  col  pretesto  che  abusino  della  loro  giu- 
risdizione. 

Cap.  XI. 

Vengono  con  sola  autorità  laicale  estratti 
li  rifugiati  nelle  chiese,  e1  sei  Vescovi  s'op- 
pongono, viene  ad  essi  intimato  il  sequestro 
dei  beni,  e  lo  sfratto. 


Cap.  VII 
Non  si  è  mai  impedito,  che  le  cause  giu- 
dicate dal  '  Tribunale  Ecclesiastico  possano 
estraersi  dal  dominio  in  grado  d'appella- 
zione interposta  al  Metropolitano,  e  nem- 
meno alla  Santa  Sede  Apostolica,  salvo  che 
si  è  sempre  desiderato  di  avere  Delegati  in 
partibns  per  non  gravare  i  poveri  litiganti 
di  tante  spese,  e  necessitarli  a  litigare  in 
paese  tanto  lontano. 

Cap.  VIII. 

Mai  è  stata  né  direttamente  né  indiret- 
tamente impedita  al  Vescovo  di  Ventimi- 
glia la  visita  della  Diocesi  in  quelle  terre 
che  sono  del  dominio  di  Sua  Maestà.  E  seb- 
bene si  confessi  essere  state  trattenute  le 
rendite,  ciò  è  seguito,  quando  mai  si  e  po- 
tuto ottenere,  anche  con  li  mezzi  li  più  dolci, 
che  tutti  si  sono  praticati,  che  dal  medésimo 
venisse  deputato  un  Vicario  negli  Stati,  come 
è  obbligato  si  lui,  che  gli  altri  Vescovi,  che 
hanno  parte  della  Diocesi  negli  Stati  di  Sua 
Maestà,  e  maggiormente  deve  farlo  quello 
di  Ventimiglia  per  rispetto  a  quei  sudditi 
che  sono  stati  tanto2  vessati,  e  maltrattati 
da  quella  Curia  con  carcerazioni,  tormenti, 
e  concussioni,  come  è  noto  anche  a  questa 
Corte  in  modo  a  non  potersi  negare. 

Cap.  IX. 

Le  appellazioni  dalle  sentenze  degli 
Ordinarli,  s'ammettono  nei  soli  casi,  che 
sono  veramente  abusivi,  o3  pregiudiziali  alli 
proprii  diritti,  e  non  in  altre  circostanze. 

Cap.  XI. 

Tanto  manca,  che  i  rifugiati  nelle  chiese 
vengano  dall'autorità  laicale  estratti,che  anzi 
sir'  sono  pur  troppo  tollerati  li  abusi,  e  pre- 
giudizii,  ai  quali  è  soggetto  il  Piemonte  per 
la  frequenza  dei  delitti,  essendo  i  delinquenti 


AA.  Arni.  I  XV III  670:     nei  •;  anzi  nel  primo  caso:  ■  ne'  Tribunale  ecclesiastico    ! 
-    Tra  iti'!;  om. 

3  AA.  Ann.  l-XVIII  670:  .  e  .. 
«  Traités:  «  o  ». 
'  AA.   Arni.    t-XVIl 1 670  om. 


306 


Progetto  di  accomodamento  col  Re  di  Sardegna 


a.  1727 


affidati  dalla  facilità  del  ricovero  ne'  luoghi 
sagri,  col  favore  de'  quali  sono  quasi  sem- 
pre andati  impuniti  i  più  atroci  e  scanda- 
losi reati,  come  dalle  memorie  che  ne  prese 
il  Marchese  d'Ormea  prima  della  sua  par- 
tenza, nò  vi  è  esempio  d'estrazioni  fatte  d'or- 
dine del  Senato,  e'  quando  da' suoi  subal- 
terni è  stato  estratto  qualche  rifugiato,  il 
Senato,  anche  non1  richiesto,  l'ha  fatto  re- 
stituire  alla   Chiesa. 


Cap.  XV. 

I  Vescovi  non  meno  che  altri  Ecclesia- 
stici non  possono  partire  da  quelli  Stali  senza 
permissione  della  Corte. 


Cap.  XV. 

Non  si  dà  esempio,  che  alcun  Vescovo, 
o  altro  Ecclesiastico  sia  stato  dalla  Corte, 
né  da'  Magistrati,  né  dal  Governo  impedito 
di  partirsi  dagli  Stati. 


§  1. 
Conviene  agli  stessi   Vescovi  doman- 
dare licenza  per  congregare  il  Sinodo  Dio- 
cesano. 

§2. 

Non  possono  fare  stampare  alcun  riditto, 
se  prima  non  venga  revisto,  ed  approvato 
dal  Revisore  deputato  dal  Senato. 


§  1. 
Non  si  ha  memoria,  che  alcun  Vescovo 
abbia  chiesto  licenza  di  congregare  il  Si- 
nodo Diocesano. 

§2. 

Non  si  è  mai  preteso  di  rivedere  ed 
approvare  gli  Editti  che  danno  alle  stampe 
i  Vescovi;  gli  Stampatori  però  non  ponno 
dare  alle  stampe  alcuna  cosa  che  non  sia 
veduta  dal  Preposto  dal  -  Gran  Cancelliere 
per  regola  necessaria  al  buon  governo  pra- 
ticata in  tutti  li  paesi. 


Cap.  XVI. 

Se  dagli  Ecclesiastici  viene  commesso 
qualche  contrabbando,  pretende  il  Fisco  lai- 
cale esigersi  da  essi  le  pene. 


Cap.  XVI. 

Il  Fisco  laicale  non  ha  mai  esatte  da 
verun  Ecclesiastico  le  pene  dei  contrab- 
bandi che  sono  per  altro  assai  frequenti.  Non 
si  crede  però,  che  sia  mente  della  Santa 
Sede,  che  gli  Ecclesiastici  fraudino  in  pre- 
giudizio del  pubblico  i  diritti   dei  Principi. 


Cap.  XVII. 

Ed  all'incontro  non  si  vuol  ammettere, 
che  possano  esigersi  le  multe  dalla  Curia 
Ecclesiastica,  con  dirsi,  che  questa  non  ha 
fisco  né  territorio. 


Cap.  XVII. 

Non  si  è  mai  impedito  ai  Giudici  Ec- 
clesiastici d'imporre  pene  pecuniarie  nei 
casi  di  loro  giurisdizione  ;  sarebbe  però  desi- 
derabile, che  si  vedessero  applicate  ad  usi 
pii,  come  prescrivono  i  sacri  Canoni. 


1  AA.  Arni    I-XVII1  670  om. 

'  A  A.  Arni.   I XVIII  670:  «  Preposto,  o  dal . 


a.  1727 


Progetto  ili  accomodamento  col  Re  di  Sardegna 


307 


Cap.  XVIII. 

Di  più  il  Senato  s'intromette  tanto  ir 
ciò  che  riguarda  l'osservanza  delle  Feste  ; 


Cap.  XIX. 

Quanto  circa  il  modo,  e  luogo  di  labbri- 
care  qualche  nuova  Chiesa. 


Cap.  XXI. 

Il  Senato  si  è  avanzato  ancora  di  proi- 
bire ai  Predicatori,  Missionarii,  e  Visitatori 
Regolari,  che  non  possano  esercitare  il  loro 
uffizio,  se  prima  non  abbiano  ottenuta  la 
permissione  dello'  stesso  Senato. 


Cap.  XVIII. 

Il  Senato  non  s'ingerisce  nell'osser- 
vanza delle  Feste,  salvo  per  quella  maggior- 
mente promuovere,  castigando  colle  sue  pene 
i  contravventori  a  questo  santo  Precetto, 
perchè  sia  con  questo  mezzo  più  religiosa- 
mente osservato. 

Cap.  XIX. 

Il  Senato  non  s'ingerisce  nelle  labbri- 
che  di  nuove  Chiese,  ed  il  Principe,  il  quale 
dee  dargli  il  suo  territorio,  non  pretende 
intorno  a  ciò  più  di  quello,  che  per  regola 
di  buon  governo  si  pratica  negli  altri  paesi. 

Cap.  XXI. 

Il  Senato  non  prende  ingerenza  in  que- 
sto fatto.  È  bensì  vero,  che  il  Principe,  prima 
d'ammettere  forestieri  all'esercizio  di  Pre- 
dicatori, Missionarii,  o  di  Visitatori  Gene- 
rali di  Regolari,  deve  essere  informato  delle 
loro  persone  per  via  della  Segreteria  di 
Stato,  dalla  quale  si  spediscono  gli  ordini 
per  appoggiarli,  ed  autorizzarli  nel  loro  uf- 
ficio fra  i  sudditi.  E  maggiormente  perchè 
un  forestiero  potrebbe  con  questo  manto 
venire  per  altri  fini,  o  essere  giustamente 
sospetto  al  Principe. 


Minuta  tli  Breve  per  il  Vescovo  di  Ventimiglia,  e  che,  imitato  il  nome  del  Vescovo,  può 
servire  per  ciascheduno  altro  de'  Vescovi,  la  Diocesi  dei  quali  s'estende  nel  dominio 
temporale  ilei  Re  di  Sardegna. 

Avendoci  il  nostro  carissimo  Figlio  Vittorio  Amedeo  Re  di  Sardegna  latto  rappresen- 
tare, aver  voi  una  parte  della  vostra  Diocesi  nel  suo  dominio  temporale,  benché  la  vostra 
Cattedrale,  ed  un'altra  parte  della  Diocesi  sia  fuori  del  medesimo,  e  riuscire  assai  gravoso 
ai  suoi  sudditi  temporali  il  dover  venire,  o  comparire  per  procuratore,  o  sia  nelle  materie 
civili,  o  criminali  avanti  di  voi,  o  avanti  il  vostro  Vicario  Generale,  che  risiede  nel  luogo 
dove  voi  risiedete,  e  non  provvedersi  abbastanza  al  loro  bisogno  con  la  deputazione  di  un 
Vicario  che  si  dice  Foraneo,  acciò  amministri  giustizia  ai  di  lui  sudditi,  che  sono  in  quella 
parte  della  Diocesi  situata  nel  suo  dominio  temporale,  abbiamo  creduto  espediente  di  cami- 
nare  con  una  certa  Epicheia  ecclesiastica  per  istabilire  una  perfetta  concordia  fra  l'Auto- 
rità Ecclesiastica  e  la  Podestà  laicale,  anche  con  slontanarci  per  il  detto  fine  dalla  rigorosa 
disposizione  dei  Canoni;  epperò,  salva  sempre  ed  illesa  la  vostra  autorità  circa  il  visitare 
ed  esercitare  ogni  atto  della  vostra  giurisdizione  spirituale  ed  Ecclesiastica  in  quella  parte 
anche  della  Diocesi  vostra  situata  nel  predetto  dominio,  vi  comandiamo  il  deputare  nella  più 

i  AA.  Arni.  I-XVIU  670:  .  dallo  .. 


, 


308  Progetto  di  accomodamento  col  Re  di  Sardegna  a.  1727 

volte  nominata  parte  della  vostra  Diocesi  un  Vicario  Generale  non  sospetto  al  Re  di  Sar- 
degna, e  suoi  Successori,  acciò  in  essa  a  nome  vostro,  e  con  la  giurisdizione  che  voi  dovrete 
dargli,  tratti,  disbrighi  e  giudichi  ogni  sorta  di  cause,  tanto  nel  civile,  quanto  nel  criminale, 
in  ordine  a  quelle  persone,  sopra  le  quali  avete  diritto  di  giudicare;  ed  acciò  con  la  depu- 
tazione del  detto  Vicario  Generale  non  venga  pregiudizio  alla  vostra  autorità,  e  sembri,  che 
vi  siate  spogliato  della  vostra  giurisdizione,  vogliamo,  e  comandiamo,  che  nella  deputazione 
che  farete  del  Vicario  Generale,  ingiungiate  al  medesimo  di  non  procedere  a  verun  atto  di 
conseguenza,  e  così  molto  meno  a  veruna  sentenza  in  criminale,  senza  ch'egli  prima  vi 
abbia  partecipato  il  tutto,  ed  abbia  avuta  da  voi  la  precedente  annuenza,  e  ciò  sotto  pena 
di  scomunica  maggiore,  in  caso  che  egli  non  sia  Sacerdote,  e  di  sospensione  a  divinis,  se 
tosse  Sacerdote,1  ed  il  tutto  da  incorrersi  ipso  facto,  oltre  la  pena  della  rimozione  dall'uf- 
fìzio, ed  ogni  altra  che  a  voi  parerà  propria,  e  doverosa,  secondo  la  qualità  della  trasgres- 
sione,- derogando  a  ogni  cosa,  che  potesse  essere  in  contrario  al  detto  sin  ora,  o  siano  le 
disposizioni  dei  Concilii  Generali,  o  Ius  Canonico,  o  Costituzioni  Apostoliche,  o  Concilii 
Provinciali,  o  Diocesani,  o  Consuetudini  etc. 

Minuta  della  Notificazione . 

Avendo  noi  sempre  rivolta  la  nostra  sollecitudine  per  il  pubblico  bene  al  vantaggio 
delli  nostri  ben3  amati  popoli,  ora  che  ci  siamo  intesi  colla  Santa  Sede  Apostolica,  alla  quale 
professiamo  la  dovuta  venerazione,  vogliamo  darne  le  dimostrazioni  nel  Regolamento  della 
Materia  de'  Tributi,  nella  quale  intendiamo  di  mantenere  quella  giustizia  distributiva,  che 
richiede  una  adequata  perequazione  di  essi,  e  nello  stesso  tempo  palesare  la  propensione, 
con  la  quale  abbiamo  sempre  rimirate  e  protette  le  persone  e  le  sostanze  degli  Ecclesiastici. 
Pertanto  per  il  presente  Editto,  di  nostra  certa  scienza,  piena  possanza,  ed  autorità  Regia, 
avuto  il  parere  del  nostro  Consiglio,  e  secondo  la  predetta  intelligenza  avuta  come  sopra  con 
la  Santa4  Sede  Apostolica,  ordiniamo  in  forza  di  legge  perpetua: 

Primo.  Che  tutti  li  beni,  li  quali  in  vigore  delle  leggi  promulgate  erano  obbligati  nel 
1620  al  pagamento  de'  tributi,  ed  affetti  all'universale  catastro,  rimangano  perpetuamente 
obbligati  e  soggetti  a  tutti  li  pesi  tanto  imposti  che  da  imporsi,  ancorché  fossero  passati  o 
passassero  all'avvenire  in  qualunque  persona,  collegio,  ed  università  Ecclesiastica,  sì  seco- 
lare, che  regolare,  per  qualsivoglia  modo  o  titolo,  causa  e  ragione. 

Secondo.  Condoniamo  benignamente  e  rimettiamo  ad  ognuna  delle  suddette  persone, 
collegi  ed  università  Ecclesiastiche,  tutto  l'arretrato,  volendo,  che  per  tutto  ciò  che  non  hanno 
sino  a  questo  giorno  pagato,  e  dovevano  pagare  in  vigore  delle  leggi  promulgate  dalli  nostri 
Reali  Predecessori,  non  possano  in  verun  modo  esserne  ricercati  tanto  li  possessori,  quanto 
li  antecessori  delli  medesimi. 

Terzo.  Dichiariamo  inoltre  e  comandiamo,  che  siano  generalmente  soggetti,  e  concorrano 
a  tutti  li  pagamenti,  come  sopra,  li  beni  che  saranno  d'ora  in  poi  assegnati  agli  Ecclesiastici  a 
titolo  di  patrimonio  clericale,  volendo  pure  benignamente,  che  li  patrimonii  costituiti  sino  al 
giorno  presente  siano  esenti,  fuori  che  quanto  a  quel  genere  di  peso,  che  hanno  sin  ora  pagato. 

Roma1  '24  marzo  1727. 

F.  A.  Arcivescovo  di  Damasco. 

Ferrerò  di  Roasio  Marchese  d'Ormea. 


AA.  Arni.   I-XVIII  670  om.  «  e  di  sospensione  -  Sacerdote  >l 

AA.  Ann.  1 XVIII  670:  «  deUe  trasgressioni». 

Traiti**  om. 

AA    Arni.  I XVIII  670  om. 


«■  1727  Progetto  di  accomodamento  col  Re  di  Sardegna  309 


Della  materia  della  Regia  Notificazione  rispetto  al  Monferrato. 

Il  capo  avanti  scritto  concernente  l'Immunità  Reale  non  potendo  applicarsi  al  Monfer- 
rato a  motivo  che  militan  in  esso  Ducato  Editti  diversi  che  nel  Piemonte,  si  è  quello  ripa- 
rato, ed  esteso  nel  modo  seguente  rispetto  al  predetto  Ducato. 

Sonovi  nel  Monferrato  quattro  tributi,  il  primo  chiamato  ordinario,  ed  imposto  (in  dal- 
l'anno 1320,  '  il  secondo  chiamato  tasso  della  Cittadella,  ed  imposto  nel  1599,  e  gli  altri  due 
chiamati  delle  caserme,  e  degli  accordi  imposti  negli  anni  susseguenti;  e  per  pagamento 
di  tali  tributi  sono  usciti  nei  tempi  antichi  varii  Editti,  dai  quali  sono  stati  accatastrati,  e 
sottomessi  ad  una  perpetua  ipoteca  tutti  quanti  i  beni  in  tal  modo,  che  non  potessero  li  me- 
demi  essere  esenti  dai  pagamenti  laicali,  ancorché  passassero  in  mani  di  qualsisia  persona, 
Corpo  o  Collegio  privilegiati.  Ha  preteso  la  Podestà  laicale  d'esigere  sempre  i  detti  tributi, 
e  mantenere  i  detti  Editti,  ed  astringere  a  tenore  dei  medemi  in  futuro  al  pagamento  i  beni 
accatastrati  negli  anni  predetti,  benché  passati  ad  Ecclesiastici,  e  diventati  fondi  di  Bene- 
fizii,  o  Chiese,  ed  inoltre  far  pagare  chi  sin  ad  ora  non  ha  pagato,  essendo  questa  una  par- 
tita di  molto  riguardevole  somma  rispetto  agli  Ecclesiastici,  e  Chiese,  che  giusta  le  certe 
notizie  ricevute  hanno  fatto  dei  grandi  acquisti,  e-  pregiudicato  molto  ai  Laici,  e  resili  impo- 
tenti al  pagamento;  e  coerentemente  a  tal  pretensione  la  medesima  Podestà  laica  ha  ecci- 
tato il  punto  di  voler  esigere  li  pesi  laicali  dai  patrimonii  sagri  tanto  costituiti,  quanto  da 
costituirsi. 

Non  può  la  Santa  Sede  approvare  i  predetti  Editti  d'accatastrazione,  né  tanpoco  ammet- 
tersi per  parte  del  Re  di  Sardegna  veruna  dipendenza  circa  l' imposizione  de'  tributi  sopra 
i  beni  che  devono  essere  affetti  ai  medesimi;  ma  prendendo  una  strada  di  mezzo  additare 
un  temperamento  in  cui  si  procuri  il  vantaggio  degli  Ecclesiastici  senza  però  rovinare  i 
Laici;  e  perchè  ben  si  vede  che  il  temperamento  non  potrà  avere  la  sua  esecuzione  senza 
una  Regia  Notificazione,  perciò  questa  dovrà  essere  in  tutto  e  per  tutto  del  tenore  della  minuta 
qui  avanti  estesa  per  il  Piemonte. 

Roma  li  21  febbraio  1728. 

F.  A.  Cardinale  Fini. 
Ferrerò  di  Roasio  Marchese  d'Ormea. 


Da  Traités  piiblics  de  la  Royale  Maison  de  Savoie  II,  Turin  1836,  418-435  (n.  CHI),  collazionato  il  testo  incluso 
in  un  fascicolo  dal  titolo  <  Concordati  fra  la  Santa  Sede  ed  il  R«  di  Sardegna  coll'osservazioni  »  in  AA.  Arm. 
I XVIII  670  (già  Arm.  II,  e.  Vili,  n.  36)  nell'Archivio  Segreto  Vaticano. 


*AA.  Arm.  I XVIII  670:  .1720. 
*  AA.  Arm.  I  XVIII  670:  .  o  ». 


310  Concordato  fili  Benedetto  XI  [le  Vittorio  Amedeo  II  Re  di  Sardegna         a.  1727 


XLI. 

CONCORDATO  FRA  BENEDETTO  XIII 
E  VITTORIO    AMEDEO  II   RE   DI   SARDEGNA. 

29  maggio  1727. 

Primo.  Che  tutti  i  frutti  de'  Vescovati,  ed  Abbazie  comprese  sotto  l' Indulto  di 
Nicolao  V,  che  nel  tempo  della  loro  vacanza  matureranno,  debbano  conservarsi 
per  commodo  delle  dette  Chiese  vacanti,  e  loro  successori  sotto  la  custodia,  ed  eco- 
nomato di  Sua  Maestà,  cioè  dagli  Economi  da  deputarsi  dalla  medesima  nel  tempo 
della  vacanza 

Secondo.  Che  rispetto  ai  Vescovati,  ed  Abbazie  comprese  sotto  il  medesimo 
Indulto  in  caso  di  morte  dei  loro  Prelati,  e  Benefiziati,  tutti  i  frutti  maturati,  e  non 
esatti  dai  medesimi  nel  tempo  della  loro  morte,  come  pure  la  roba  lasciata,  e  da 
essi  acquistata  coi  frutti  Ecclesiastici,  debbano  andare,  ed  applicarsi  secondo  la 
consuetudine,  che  si  trovava  legittimamente  introdotta,  ed  osservata  nel  tempo 
precedente  alle  ultime  discordie,  e  pendenze  tra  la  Santa  Sede  Apostolica,  e  Sua 
Maestà. 

Terzo.  Che  rispetto  ai  Benefizi  non  compresi  sotto  l'Indulto  di  Nicolao  V  pari- 
mente dall'una  e  l'altra  Parte,  si  debba  stare  alla  sopraccennata  consuetudine  che 
vi  era  avanti  le  suddette  ultime  discordie,  e  pendenze,  tanto  rispetto  ai  frutti  matu- 
rati, e  non  esatti  in  tempo  della  morte  de'  loro  Benefiziati,  come  anche  alla  roba 
da  loro  lasciata,  ed  acquistata  coi  frutti  Ecclesiastici,  quanto  rispetto  ai  frutti,  che 
matureranno  durante  la  vacanza  sino  alla  nuova  provvista  de'  successori. 

Quarto.  Havendo  Sua  Maestà  inteso  desiderarsi  da  Sua  Santità  l'imposizione  di 
qualche  pensione  sopra  i  Benefizii  compresi  nell'Indulto,  benché  sappia  la  Maestà 
Sua,  che  stante  il  ius  di  nominare,  che  in  esso  li  vien  dato,  non  si  possono  imponer 
pensioni  senza  il  suo  consenso;  desiderando  nulla  di  meno  di  dar  ogni  maggior 
riprova  del  suo  figliale  ossequio  verso  la  Persona  di  Sua  Beatitudine,  e  verso  la 
Santa  Sede  Apostolica,  offerisce  alla  disposizione  sua,  e  de'  Sommi  Pontefici  suoi 
successori  sopra  l'Abbazia  di  Lucedio,  che  è  di  Regio  Padronato  di  Sua  Maestà,  la 
riserva  di  una  pensione  nella  somma  che  la  Santità  Sua  gradirà,  e  sarà  da  essa 
denominata. 

E  la  Santità  di  Nostro  Signore  accettando  con  il  paterno  suo  affetto  l'esibizione 
di  Sua  Maestà,  riserva  a  Se,  ed  ai  suoi  Successori  la  facoltà  d'imponere  una  pensione 
nella  somma  di  scudi  mille  e  cinque  cento  moneta  Romana  di  dieci  Giulii  per  cia- 
scun scudo  da  assegnarsi  ad  una  o  più  persone,  anche,  non  suddite  della  Maestà 
Sua  sopra  i  frutti  dell'Abbazia  di  Lucedio. 

Ed  altresì  non  tralascierà  la  Santità  Sua,  ed  i  suoi  Successori  di  riservare  a 
supplicazione  di  Sua  Maestà,  e  de'  suoi  Successori  le  pensioni  sopra  i  Vescovadi,  ed 
Abbazie  comprese  nell'Indulto  di  Nicolao  V  in   quella  forma,  e  quantità  che  si 


a.  17:16-1737  Concordato  sulle  Abbazie  ili  Polonia  M\ 

sogliono  riservare  a  petizione  de' Supremi  Prencipi  Indultarii;  quali  pensioni,  quanto 
ai  Vescovadi,  non  eccedino  la  terza  parte  delle  annue  rendite.  E  venendo  il  caso, 
che  per  qualche  causa  non  potesse  aver  luogo  sopra  la  detta  Abbazia  di  Lucedio 
la  pensione  delli  scudi  mille  cinque  cento  Romani  riservata  alla  disposizione  Pon- 
tificia, si  trasferirà  l'imposizione  sopra  un'altra  Abbazia  di  Padronato  di  Sua  Maestà, 
che  verrà  dall'una  e  l'altra  Parte  concordata. 

Quinto.  Esprimendosi  nella  minuta  del  Breve,  che  nella  provvista  delle  Chiese 
Cattedrali  di  Casale,  Acqui,  ed  Alessandria  si  osservi  lo  stile  praticato  sin  ora,  e 
pretendendo  la  Maestà  del  Re  di  Sardegna  toccare  ad  essa  il  ins  ancora  di  nomi- 
nare alle  predette,  e  ciò  non  meno  per  l'Indulto  di  Nicolao  V,  che  per  il  Breve  della 
Santa  memoria  d'Innocenzo  XII,  non  ricusa  la  Santa  Sede  di  sentire  le  ragioni,  e 
quando  le  medesime  siano  valide,  di  farli  giustizia  a  tenore  delle  medesime. 

29  maggio  1727. 

N.  M.  Cardinale  Lercari. 

Ferrerò  di  Roascio  Marchese  d'Ormea. 

Da  Traités,  loc.  cit.  440-442  (n.  CV),  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe  del  Ler- 
cari e  del  d'Ormea  in  AA.  Ann.  I-X  Vili  669  (già  Ann.  Il,  e.  Vili,  n.  35)  nell'Archivio 
Segreto  Vaticano,  ove  la  seconda  cifra  di  29,  nella  data,  è  ritoccata,  né  si  può  stabilire  ciò 
che  essa  era  in  origine. 


XLII. 
CONCORDATO  SULLE  ABBAZIE  DI  POLONIA. 

1.  -  Tractatus  de  Abbatiis  in  Regno  Poloniae  die  VI.  mensis  Augusti  Anno 
Domini  1736. 

6  agosto  1736,  10  luglio  1737. 

In  nomine  Sanctissimae  et  Individuae  Trinitatis.  Cum  inveteratae  circa  juspa- 
tronatus  a  Serfhis  Regibus  et  Republica  praetensum,  et  a  S.  Sede  controversum 
super  abbatiis  in  Regno  Poloniae  fundatis  ambiguitates  et  difficultates  divino  auxilio, 
et  singulari  Smi  Dfìi  Clementis  XII.  P.  M.  providentia  ac  solicitudine  exoptatum  sor- 
tiantur  finem;  cumque  comitia  generalia  pacificationis  Varsaviae  nuper  habita,  de 
constitutione  Grodnensi  anni  1726.  ad  vota  Smi  in  Christo  Patris  et  Apostolicae 
Sedis  disposuerint,  quatenus  ea  omnia,  quae  inter  S.  Sedem,  sedentemque  in  ea 
Pontificem  Srhum  Dnum  Clementem  XII.  ejusque  Sanctmos  Successores,  atque  inter1 
Sermum  et  Potentissimum  Augustum  III.  Regem  Poloniae,  M.  D.  Lithuaniae,  Rus- 
siae,  Prussiae  etc.  ejusque  successores  Reges,  Regnumque  Poloniae  stabilita  et  con- 
clusa sunt  super  hoc  abbatiarum  negotio,  perennibus  monumentis  firmata  perma- 
neant:  Illmus,  Excellmus  et  Rmus  Dfius  Camillus   Paulutius  ex  Comitibus  Calbuli 

1  Theiner,  non  si  sa  perchè,  pone  fra  [  ]. 


312  Concordato  sulle  Abbazie  di  Polonia  a.  1736-1737 

et  Marchionibus  Fabiani, x  sacrosanctae  Lateranensis  Ecclesiae  canonicus,  utriusque 
Signaturae  referendarius,  Dei  et  Apostolicae  Sedis  gratia  Archiepiscopus  Iconiensis, 
Smi  Domini  Nostri  Clementis  divina  providentia  Papae  ejus  nominis  XII.  praelatus 
domesticus  et  assistens,  ejusdemque  et  Sanctae  Sedis  Apostolicae  in  Regno  Polo- 
niae  et  M.  D.  Lithuaniae  cum  facultatibus  legati  de  latere  nuntius,  inhaerendo  instru- 
etionibus  et  mandatis  Sanctitatis  Suae  sub  die  2.  Junii 2  proximi  elapsi  decurrentis 
anni  1736.  receptis,  virtute  plenipotentiae  ad  hunc  effectum  ipsi  datae  ab  eadem 
Sanctitate  Sua  sub  die  et  anno  praedictis,  reassumsit  tractatum  abbatiarum  cum 
Illmo  et  Excellmo  Dno  Joanne  Comite  in  Teczyn  et  Czekarzewicze  "  Tarlo  '  pala- 
tino Sandomiriensi,  generali  terrarum  Podoliae,  Camenecensi,  Laticzoviensi,  Medi- 
censi,  Jaslensi  etc.  praefecto,  equite  albae  aquilae,  generali  locumtenente  in  exercitu 
S.  R.  Majestatis  et  Reipublicae,  legato  plenipotentiario  a  statibus  Reipublicae  ad 
aulam  Romanam  Sanctamque  Sedem  specialiter  destinato  ad  hoc  negotium,  prout 
patet  ex  tenore  constitutionis  in  praecitatis  generalibus  comitiis  emanatae.  Qui  post 
nonnullas  conferentias  insimul  habitas  convenerunt  super  sequentibus  articulis,  eos- 
demque  subscripserunt  et  approbarunt,  tenoris  videlicet: 

Articulus  I.  Quod  sit  libera  electio  abbatum  claustralium,  ac  superiorum  regu- 
larium  in  quocunque  monasterio,  independenter  a  qualibet  super  hoc  regia  disposi- 
tione  intervenienda.  Abbati  quoque  commendatario  nulla  licet  minima  competet 
jurisdictio  tam  in  spiritualibus,  quam  in  temporalibus  quoad  monachos,  eorum 
bona,  aedificia,  tempia  et  quoad  monasticam  disciplinam  ac  regulare  institutum, 
excepto  solo  jure  honorifico.  Monasteria  in  congregationem  redacta  unice  depen- 
dentiam  habebunt  ab  eorum  abbatibus,  superioribus  claustralibus,  aliisque  superio- 
ribus  generalibus  congregationum  respective.  Monasteria  vero,  quae  non  sunt  in  con- 
gregationem redacta,  dependere  debebunt  a  quo  de  jure  juxta  decisionem  S.  Sedis. 

Art.  II.  Abbatiarum  vacantium  administratio,  quae  in  titulum  concedentur, 6 
spectabit  privative  ad  monachos  eorumque  superiores.  Administratio  vero  abbatia- 
rum in  commendam  concedendarum  privative  spectabit  ad  administratores  a  loci 
ordinariis  deputandos. 

Art.  III.  Constituetur  massa  omnium  generaliter  proventuum  abbatialium,  etiam 
ex  illis  bonis,  quae  ab  abbatibus  commendatariis  ratione  reparationis  ecclesiae  ac 
monasteriorum  monachis  applicata  fuerunt:  qua  massa  generali  constituta  in  omni- 
bus abbatiis,  in  quibus  jam  est  divisa  actualiter  mensa  abbatialis  a  conventuali 
(relieta- semper  intacta  mensa  conventuali  prò  sustentatione  praesentis  numeri  mona- 
chorum,  et  loquendo  unice  de  massa  proventuum  abbatialium),  et  in  quibus  tertia 
pars  sumeere  poterit  prò  sustentatione  superiorum  claustralium  et  aedificiorum, 
admittetur,  quod  eadem  tertia  pars  constituta  in  bonis  stabilibus  divisis,  nunquam 
tamen  super  reditibus  assignetur  in  supradictos  binos  fines,  exceptis  tamen  abba- 
tiis Sulejoviensi,  Wengroviensi  et  Andrejoviensi,  in  quibus  prò  medietate  erit  exdi- 
videnda  mensa  abbatialis,  addendo,   quod  si  in  praeteritum  ab  abbatibus  commen- 

1  AA.  Arni.  1-XVIII  657  e  655  om.  .  ex-Fabiani  ». 

'  Theiner,  contro  la  stessa  sua  ionte,  :  ■  Julii    . 

'  Theiner:  ■-  Tenczyn  et  Czekarzerviae  ». 

♦  Theiner  :  •  Tarlo  »  e  cosi  anche  in  seguito. 

»  Theiner,  contro  la  stessa  sua  fonte,:  «  conceduntur  ». 


a.  17Ht;-17i$7  Cnmoi dato  sulle  Abbazie  ili  Polonia  313 

datariis  in  totum,  vel  in  partem  fuerit  exdivisa,  in  aliquibus  monasteriis  in  com- 
mendarci dandis  quatta  pars  prò  aedificiis,  seu  sartis  tectis  plus  vel  minus,  quicquid 
in  liane  caussam  per  commissarios  deputandos  repertum  fuerit  assignatum  fuissc, 
eomputabitur  in  divisione  faeienda,  ita  ut  nulla  alia  sequi  debeat  exdivisio,  excepta 
illa,  quae  adaequet  tertiam  partem  redituum  mensae  abbatialis. 

Art.  IV.  Praedictae  divisiones  juxta  casus  vacantiarum  abbatiarum,  quae  in 
commendam  concedentur,  explebuntur  mediantibus  binis  commissariis  deputandis 
a  Nuntio  Apostolico  prò  tempore  cum  scitu  et  consensu  monachorum,  et  a  binis 
aliis  a  Sermo  Rege  et  Republica  deputandis:  et  isti  commissarii  in  casu  dubietatis 
quoad  majorem  seu  minorem  reditum  abbatiarum,  ut  dignoscatur,  an  sit  sufficiens 
necne  tertia  pars,  verificare  debebunt  etiam  praecisos  reditus  earumdem.  ' 

Art.  V.  Cum  in  abbatia  Hebdoviensi  facta  non  fuerit  divisio  mensae,  occasione, 
qua  in  commendam  concedetur,  explebitur  seorsiva  divisio,  hac  proportionate  regu- 
lata  juxta  superius  dieta. 

Art.  VI.  Firmata  divisione  ac  totali  independentia  ab  abbatibus  commendatariis, 
cum  indifferens  Sermo  Regi  et  Reipublicae  futurum  esse  debeat,  quod  in  monaste- 
riis commendatis  constituantur  abbates  claustrales,  seu  priores  ad  triennium,  sta- 
tuet  super  hoc  S.  Sedes  id,  quod,  assumtis  necessariis  informationibus,  monasticae 
disciplinae  uniformius  existimabit;  declarando  tamen  de  praesenti,  quod  in  mona- 
steriis ordinum  capitibus,  seu  in  congregationem  non  unitis  esse  debeant  abbates 
claustrales,  et  in  Miechoviensi  praepositura  praepositus  generalis. 

Art.  VII.  Pro  omnibus  abbatiis  dandis  in  commendam  expedientur  Bullae  in 
Dataria  Apostolica.  Et  electiones  factae  et  faciendae  a  monachis  contìrmandae  erunt 
a  S.  Sede  juxta  eorum  2  jura  et  antiquam  praxim. 

Art.  Vili.  His  praemissis,  Sanctmus  Dfius  indulgebit  prò  concessione  duodecim 
abbatiarum  in  commendam  Sermo  Augusto  III.  Regi  Poloniarum,  et  ejus  sermis 
successoribus  facultatem  juxta  formam  respectu  episcopatuum  :  quae  omnia  vigore 
plenipotentiarum  nostrarum  conclusa,  acceptata  et  approbata  propriis  nostris  mani- 
bus  subscripsimus,  et  sigillis  nostris  communivimus.  Datum  Varsaviae  die  sexta  men- 
sis  Augusti  anno  Domini  millesimo  septingentesimo  tricesimo  sexto. 

Ego  Camillus  Paulutius  Archiepiscopus  Iconiensis,  Nuntius  Apostolicus  et  ple- 
nipotentiarius  specialiter  delegatus  a  Sanctissimo  Patre  ad  hunc  actum,3  praedicta 

puncta  manutenere  spondeo  et  promitto,  manu  propria. 

(L.  yji  o.). 

Joannes  Tarlo  Palatinus  Sandomiriensis,  Legatus  magnus  ad  S.  Sedem  et  ple- 
nipotentiarius  a  Sermo  Rege  et  Republica,  supradictos  articulos  accepto  et  subscribo, 
reservatis  punctis  ad  tractatum,  quae  separatis  articulis  et  seorsiva  pagina   porri- 

guntur  et  porrigentur,  manu  4  propria. 4 

(L.  )J<  S.). 

Sequitur  4  continuatio  supradicti  •'  Tractatus. 

1  Theinek  od. 

•  Theiner:  -  earum    . 

3  .4/1.  Ann.  IXVIII  657  e  655:  «  specialiter  delegatus  ad  hunc  actum  a  SSffio  Patre  ». 
«  A  A.  Arm.  IX  VI  li  657  e  655  om. 

•  A  A.  Arm.  I-XVIII  657  e  655  om.  e  add.:  .Abbatiarum». 


314  Concordato  sulle  Abbazie  <li  Polonia  a.  17H«.1~;$7 


Cum  in  tractatu  super  negotio  abbatiarum  approbato  et  subscripto  Varsaviae 
sub  die  6.  mensis  Augusti,  anno  Uomini  173b ,  ex  una  parte  ab  illrho  et  Riho  Dfio 
Camillo  Paulutio  archiepiscopo  Iconiensi  etc.  et  Apostolico  nuntio,  necnon  ad  hunc 
actum  Ssrhi  Patris  et  Sanctae  Sedis  plenipotentiario,  ex  altera  vero  ab  Illrho  et 
Excellrho  Dno  Comite  Joanne  Tarlo  palatino  Sandomiriensi  etc.  legato  plenipoten- 
tiario a  statibus  Reipublicae  ad  aulam  Romanam,  Sanctamque  Sedem  specialiter 
destinato  ad  hoc  negotium,  nonnulla  fuerint  reservata  puncta  per  eundem  Dfium 
Comitem  Tarlo  palatinum  Sandomiriensem  etc.  '  a  Sanctitate  Sua  decidenda,  inte- 
gralem  conclusionem  ejusdem  tractatus  respicientia  ;  cumque  a  Ssrfio  Patre  beni- 
gna nuper  resolutio  emanaverit  super  singulis  infraponendis  punctis:  hinc  ne  rei 
perficiendae  ulteriores  apponantur  induciae,  infrascripti  et  praefati  Dfii  Plenipoten- 
tiarii  convenerunt,  sequentes  articulos  addendos  esse,  ac  inserendos  tractatui  inito 
jam  sub  die  et  anno  praedictis  ad  totale  ejusdem  complementum,  tenoris  vide- 
licet  : 

Art.  IX.  Quoniam  in  numero  duodecim  abbatiarum  infra  exprimendarum,  quae 
in  futurum  commendandae  erunt  virtute  Apostolicae  concessionis  et  indulti,  abbatia 
Wittoviensis  ordinis  Praemonstratensis  comprehensa  erat  tenuioris  reditus,  in  qua 
supra  expressae  divisiones  difficillime  fieri  poterant:  ex  speciali  gratia  Sanctitatis 
Suae  subrogabitur  praedictae  abbatiae  altera  abbatia  nuncupata  Paradisiensis  ordinis 
Cisterciensium,  in  qua  divisio  explebitur  pio  sola  tertia  parte  assignanda  prò  susten- 
tatione  superioris  claustralis  prò  tempore,  et  manutentione  sartorum  tectorum  eccle- 
siae  et  monasterii,  prout  in  articulo  tertio  praesentis  tractatus  cautum  fuit,  ad  quem 
omnino  relatio  habeatur,  hac  tamen  addita  conditione,  quod  supra  posita  divisio 
tertiae  partis  in  praedictos  binos  fines  facienda  exsequatur  in  fundis  mensae  abba- 
cali2 spectantibus  et  pertinentibus,  intra  Regnum  Poloniae  existentibus,  qui  in  per- 
petuum  adjudicandi  erunt  communitati  claustrali  ad  praedictos  effectus. 

Art.  X.  Residentiae  abbatiales  tum  intra  septa  et  clausuram  monasteriorum 
commendandorum  sitae,  cum  extra,  ad  latus  tamen  et  in  viciniis  praedietorum  mona- 
steriorum existentes,  privative  et  pieno  jure  spectabunt  vel  ad  abbatem  claustralem, 
vel  ad  superiorem  regularem  eorumdem  monasteriorum  prò  tempore.  Residentiae 
vero,  quae  in  bonis  et  fundis  abbatum  commendatariorum  reperiuntur,  privative  et 
pieno  jure  spedare  et  pertinere  debebunt  ad  abbates  commendatarios. 

Art.  XI.  Beneficia  curata  non  incorporata  monasteriis,  et  in  bonis  abbatis  com- 
mendatarii  existentia  presbyteris  saecularibus,  non  autem  regularibus,  ad  solam 
commendatala  praesentationem  hactenus  conferri  solita,  ad  ejusdem  pariter  com- 
mendatarii  praesentationem  conferantur  in  posterum,  salvis  prout  de  jure  reserva- 
tionibus  Apostolicis.  Scultetiae  pariter  sive  advocatiae  existentes  in  bonis  abbatis 
commendatarii,  et  de  quibus  dispositionem  in  praeteritum  spedasse  probabitur  ad 
eosdem  abbates  commendatarios,  in  futurum  etiam  eorumdem  dispositioni  reser- 
vantur.  Scultetiae  vero  et  advocatiae,  quae  in  bonis  et  fundis  religiosorum  et  mona- 
chorum  existunt,  subjacebunt  in  futurum,  prout  in  antea,  pieno  jure  dispositioni 
eorumdem  monachorum  et  religiosorum,  servata  in  utroque  casti  antiqua  praxi  et 
consuetudine. 

1  Tarami  "m. 

'  Tiieinek  colle  sue  fonti  ed  anche  AA.  Arni.  I-XVJII  655:  •  abbatialis  >. 


a.  1736-1737  Concordato  sulle  Abbasie  di  Polonia  315 


Art.  XII.  In  expeditione  bullarum  Apostolicarum  quoad  monasteria  taxata  in 
Dataria  Apostolica  servari  debebit  solitum  :  quo  vero  ad  non  taxata,  habebitur  ratio 
in  eadem  Dataria  Apostolica,  no  quid  minimum  gravaminis  inferatur  providendis 
de  praedictis  commendandis  abbatiis:  idemque  observabitur  respectu  abbatiarum  et 
monasteriorum  in  titulum  concedendorum. 

Art.  XIII.  Sanctìtas  Sua,  ut  paternum  suum  palam  faciat  affectum,  et  peculia- 
rem  existimationem  erga  Sacram  Regiam  Majestatem  ob  praeclara  e.jusdem  merita 
erga  Religionem  Catholicam  et  Apostolicam  Sedem,  non  solum  benigne  indulgebit, 
quod  abbatia  Paradisiensis  Wittoviensi  subrogetur,  prout  in  articulo  nono  expres- 
sum  fuit;  verum  etiam  concedet,  quod  decima  tertia  abbatia,  ultra  alias  duodecim 
infra  enumerandas,  commendetur,  nimirum  monasterium  sive  abbatia  Plocensis 
ordinis  s.  Benedicti,  in  qua  pariter  divisio  prò  tertia  parte,  prout  superius  conven- 
tum  fuit  in  articulo  tertio  praesentis  tractatus,  expleri  debebit. 

Art.  XIV.  Ad  tollendas  omnes  ambages  et  diffieultates  respectu  commissario- 
rum  deputandorum  a  Sermo  Rege  et  Republica,  necnon  a  Nuntio  Apostolico,  prout 
dispositum  fuit  in  articulo  quarto  praesentis  tractatus,  circa  divisiones  faciendas  in 
abbatiis  commendandis,  si  commissarii  ut  supra  deputati  a  Nuntio  Apostolico  con- 
venire non  poterunt  circa  divisiones  praedictas  explendas  cum  commissariis  Sermi 
Regis  et  Reipublicae,  in  casu  discordiae  praefato  Nuntio  Apostolico  facultas  reser- 
vatur  decidendi  easdem  controversias. 

Numerus  abbatiarum  in  commendam  concedendarum.  ' 
Abbatia  Tynecensis       i 

Lubinensis  Ordinis  S.  Benedicti. 

Plocensis  \ 

Abbatia  Wanconcensis2 
ClaraeTumbae 
Sullejoviensis 
Wengroviensis 
Andrejoviensis 
Paradisiensis 

Abbatia  Czervenensis      j     Ordinis  Canonicorum  Regularium  Later. 
Tremenensis3     I  S.  Augustini. 

PraepoMtura  Miechoviensis  Ordinis  Canonicorum  Regularium  sanctissimi  Sepulcri 
Congregationis  Miechoviensis. 

Abbatia  Hebdoviensis  Ordinis  Praemonstratensium. 

Quae  omnia  vigore  Plenipotentiarum  nostrarum  conclusa,  acceptata,  et  appro- 
bata  propriis  nostris  manibus  subscripsimus,  et  sigillis  nostris  communivimus.  Datum 

1  Quanto  segue  è  dato  sulla  stampa  (dalla  quale,  non  dall'originale,  come  dice,  tolse  il  Tiiei.yer)  Concordatuiii 
iiiitum,  et  apostolica  constitutione  confirmalum  inter  Sanctissimum  Dominum  Nostrum  Clementem  XII...  et 
Sacravi  Majestatem  Augusti  III.  Poloniae  icgis  ..  .  s.  I.  et  a.  (con  slemma  di  Clemente  XII  nel  frontispizio)  p.  xn-xv, 
esistente  in  AA.Aim.  1 '-XV  Ut  656  (già  Ai  in.  Il,  e.  Vili.  n.27\  nell'Archivio  segreto  pontificio,  che  nella  disposi- 
zione tipografica  risponde  all'originale,  e  fu  compiuta  sull'esemplare  di  questo  in  ÀA.  Ann.  1-XVIII654  (gii.h/».  //, 
e.  Vili,  n.25),  con  cui  il  Re  Augusto  III  ratifica  il  concordato,  14  luglio  1737  (Archivio  segreto  Vaticano). 

»  AA.  Arm.   1  XVIII  656:      Wanconcensis  =. 

3  AA.  Ann.   I XV III  656:  «  Tremesnensis  ». 


Ordinis  Cisterciensium. 


31o 


Concordato  sulle  Abbazie  di  Polonia 


a.  1738-1737 


Fraustadii  die  decima  mensis  Julii,  anno   Domini  millesimo  septingentesimo  trice- 
simo  septimo. 

Ego  Camillus  Paulutius  Archiepiscopus         Joannes   Tarlo  Palatinus   Sandomirien- 


Iconiensis,  Nuntius  Apostolicus,  et 
Plenipotentiarius  specialiter  delega- 
tus  a  Ssmo  Patre  ad  hunc  actum,1 
praedicta  puncta  addita  pio  conclu- 
sione praesentis  Tractatus  manute- 
nere  spondeo,  et  promitto,  m.  p. 

Locus  %*,  Sigilli. 


sis,  Legatus  magnus  ad  S.  Sedem,  et 
Plenipotentiarius  a  Serenissimo  Rege, 
et  Republica  ad  Tractatum  hunc 
actum  marni  mea  subscribo,  m.  p. 


Locus  >J  Sigilli. 


Nos  infrascripti  Senatores,  et  Ministri  Status  Regni  Poloniae,  et  Magni  Ducatus 
Lithuaniae  ad  Consilium  Senatus  per  Sacram  Regiam  Majestatem  Dominum  nostrum 
clementissimum  prò  die  octava  mensis  Julii  anni  praesentis  millesimi  septingentesimi 
tricesimi  septimi  hic  Fraustadii  indictum,-'  congregati,  hoc  suprasci  iptum  Concor- 
datum  inter  Illustrissimum,  Excellentissimum,  et  Reverendissimum  Dominum  Camil- 
lum  Paulutium  Archiepiscopum  Iconiensem  etc. 3  Nuntium  Apostolicum,  4  nomine 
Sanctissimi  Patris  et  S.  Sedis  ex  una,  et  Illustrissimum,  et  Excellentissimum  Domi- 
num Comitem  Joannem  Tarlo  Palatium  Sandomiriensem  etc. 3  nomine  Sacrae  Regiae 
Majestatis  et  Reipublicae  parte  ab  altera,  conscriptum,  et  concertatum,  uti  Sacrae 
Regiae  Majestatis,  et  Reipublicae  juribus  non  repugnans,  immo  Sanctissimi  Domini 
nostri  erga  Sacram  Regiam  Majestatem,  Gentemque  nostrani  Paternum  amorem  et 
affectum  demonstrans,  legimus,  illudque  per  subscriptiones  nostras  in  omni  meliori 
forma  approbamus,  et  ratificamus.  Datum  Fraustadii  die  decima  Julii,  anno  Domini 
millesimo  septingentesimo  tricesimo  septimo. 5 


Nicolaus  Wyzycki  Archiepiscopus  Leo- 
poliensis. 

Joannes  Lipski  Episcopus  Cracoviensis. 

Christophorus  Antonius  de  Slupow  Szem- 
bek  Episcopus  Vladislavien.  et  Pome- 
raniae. 6 

Antonius  Sebastianus  Dembowski  Epi- 
scopus Plocensis. 

Franciscus  Kobielski  Episcopus  Camene- 
censis. 


Andreas  Zaluski  Episcopus  Luceorien- 
sis,  et  Brestensis,  supremus  Regni 
Cancellarius. 

Joannes  Comes  Sapieha  Cancellarius  Ma- 
gni Ducatus  Lithuaniae  supremus. 

Joannes  Malachowski  Pro-Cancellarius 
Regni. 

Michael  Princeps  Czartoryski  Pro-Can- 
cellarius Magni  Ducatus  Lithuaniae, 
m. 3  p. 3 

J.  Cantius  Moszynski  supremus  Regni 
Thesaurarius. 


1  AA.  Arm.  JXVJJI  657:  «  specialiter  delegatus  ad  hunc  actum  a  SSmo  Patre  •. 

■'  Stampa,  originale,  AA.  Arm.  I-XVIII  654  e  655:  «  indicto  ». 

3  Concordalum  ecc.  om. 

'  CoHcordatum  ecc.  add.  «  etc.  ». 

»  I  cognomi  furono  ridotti  alla  grafia  dell'originale. 

«  Nell'originale  non  risulta  chiaro  che  debba  leggersi  .  Pomeraniae  »;   ha  cosi  anche  AA.  Arm.  I-XVIII  654. 


a.  1736-1737 


Concordato  sulle  Abbazie  di  Polonia 


317 


Constantinus  Motzynski  Episcopus  Livo 

niae,  et  Piltinensis.' 
Theodorus  S.  R.  I.  Princeps  Lubomirski 

Palatinus  Cracoviensis. 
Michael  Radziwitt  Dux  in  Olyka  S.  R.  I. 

Princeps,  Palatinus  Trocensis  campi 

Dux  '  Exercituum  Magni  Ducatus  Li- 

thuaniae. 
Franciscus  Skarbek  Palatinus  Lencicien- 

sis  m.  p. 
Antonius  Comes  in  Lubraniec  Dambski 

Palatinus  Brestensis,  Cujaviae,  Juni- 

vladislaviensis,  Diboviensis,  etc.  Ca- 

pitaneus,  m. 2  p.  ■ 
Ludovicus   a   Szoldri  Szoldrski  Palati- 
nus Junivladislaviensis,  Majoris  Polo- 

niae  generalis  Capitaneus  m.  p. 
Venceslaus  Rzewuski  Palatinus  Podoliae 

m.  p. 
Adamus  Comes  in  Melstyn  de  Czekar- 

zewice  Tarlo    Palatinus  Lublinensis 

m.  p. 
Stanislaus  Ciolek  Poniatowski  Palatinus 

Terrarum  Ducatus  Masoviae. 
Joannes  a  Czapski  Palatinus  Culmensis  ' 

m.  -'  p.  2 
Michael  8   Massalski 2    Palatinus  -   Msis- 

lawiensis. 
Jacobus  Narzymski   Palatinus  Pomera 

niae  m.  p. 
Franciscus  Comes  in   Siupow  Szembek 

Palatinus  Livoniae. 
A.  P.  Miaczynski  Palatinus  Czerniecho- 

viae. 
Matthias  Kozminski  Castellanus  Posna- 

niensis. 
Stephanus  Garczynski  Castellanus  Gne- 

snensis  m.  p. 

Antonius  Mycielski  Castellanus  Syradien 
sis  m.  p. 

Matthias  Poniatowski  Castellanus  Lanci- 
ciensis  m.  p. 


Joannes  SoHohub  Thesaurarius  supre- 
mus  Magni  Ducatus  Lithuaniae. 

Franciscus  Bielinski  Mareschalcus  Cu- 
rine Regni,  m  '  p.  - 


Vale  per  «  Piltinensis 
Concordalum  ecc.  om. 
Concordatimi  ecc.  :     Campi,  Dux 


l'osservazione  latta  nella  n.  precedente  quanto  a  «  Pomeraniae  ; 


318 


Concordato  sulle  Abbazie  di  Polonia 


a.  1736-1737 


Franciscus  Michael  Moszczenski  Castel- 
lanus Brestensis  Cujaviae  m.  '  p.  ' 

Joannes  et  '  Paulus  Pepiowski  Castella- 
nus Wolhyniae  m.  p. 

Boguslaus  Niezabytowski  Castellanus 
Novogrodensis. 

Ignatius  Czapski  Castellanus  Gedanensis. 

Gaspar  Modlibowski  Castellanus  Mede- 
recensis  m.  p. 

Lucas  in  Kwilcz  Kwilecki  Castellanus 
Landensis  Cap.  Mosinen. 

Franciscus  Mielzynski  Castellanus  Sre- 
mensis  m.  p. 

Joannes  Tworzyanski  Castellanus  Pre- 
metensis. 

Adamus  de  Werbno  Paulowski  Castella- 
nus Bechoviensis  m.  p. 

Stanislaus  Koscielski  Castellanus  Bidgo- 
stiensis. 

Albertus  a  Bnin  Bninski  Castellanus  Co- 
valiensis. 

Stanislaus  Sleszynski  Castellanus  Inoulo- 
densis  m.  '  p.  ' 


Joannes  Staniszewski  Castellanus  Viso- 
grodiensis  m.  p. 


Da  A.  Theiner,  Velerà  monumenta  Poloniae  et  Lithuaniae  IV,  Romae  1864,  123-126 
(e  Concordatimi  ecc.,  v.  sopra),  collazionato  l'esemplare  colle  firme  e  sigilli  del  Faolucci  e 
del  Tarlo  e  colle  sottoscrizioni  autografe  dei  senatori  e  ministri  in  AA.  Arm.  I-XVHI  657 
i.non  ha  segnatura  precedente)  nell'Archivio  segreto  Vaticano  (per  655  v.  sotto,  p.  321  . 


-  Bolla  con  cui  Clemente  XII  approva  il  trattato. 


13  settembre  1737. 


Clemens  Episcopus  Servus  Servorum  Dei.  Ad  perpetuati!  rei  memoriam.  Summi 
atque  aeterni  Pastoris  Salvatoris  nostri  Christi  Domini,  qui  inter  homines  degens 
pacem  adeo  coluit,  ut  se  in  exemplum  humilitatis  ac  mansuetudinis  proposuerit  ; 
pacem  adeo  dilexit,  ut  in  caelum  rediturus  eam  solam  discipulis  suis  reliquerit  :  Nos 
licet  immerito  vices  gerentes  in  tetris  ad  ea,  quae  prò  Ecelesiarum  et  Catholicorum 
Regnorum  unione,  pace  et  tranquillitate  profutura  conspicimus,  Apostolicae  provi- 
dentiae  solicitudinem  libenter  intendimus,  et  ad  felicem  eorum  prosecutionem  et 
consumraationem  opem  et  operam  impendimus  efficacem,  ut  omnibus  dissensionum 
et  discordiarum  causis  sublatis,  et  membris  inter  se  invicem  concordiae  et  pacis 
vinculo  colligatis,  et  perfecta  unione  Capiti  suo  adhaerentibus,  '•'  totius  mystici  cor- 


1  Concai  Jatum  ecc.  om. 
a  TasiatR:  »  adhaerentis  •. 


a.  1"3<;-1737  Concordato  sulle  Abbazie  ili  Polonia  319 

poris  compago  in  Petrae  soliditate,  super  qua  fondata  est,  adversus  internales  impe- 
tus  et  pacis  inimicum  firmius  stabiliusque  permaneat.  Nuper  siquidem,  riempe  die 
decima  mensis  Julii  proxime  praeteriti,  ad  controversias  jampridem  exortas  circa 
Juspatronatus  a  Poloniae  Regibus  et  Republica  praetensum  super  abbatiis  in   dicto 

Regno  existentibus  componendas,  et  ad  pacem  et  unionem  inter  nos  successoresque 
nostros  Romanos  Pontifices,  et  Charissimum  in  Christo  fìlium  '  nostrum  Augustum 
Poloniae  Regem  Illustrem  et  magnum  Lithuaniae  Ducem  ejusque  successores,  et 
inclytam  Polonorum  Rempublicam  solidius  stabiliendam ;  nec  non  ad  mutuam  con- 
cordiam,  pacem  et  tranquillitatem  inter  dilectos  lìlios  cleri  regularis  praefati  Regni 
et  alia  ejusdem  Reipublìcae  membra  tana  seculares,  quam  ecclesiasticos  restituendam 
conlìrmandamque,  a  Ven.  fratre  Camillo  Archiepiscopo  Iconiensi,  nostro  et  Sedis 
Apostolicae  Nuntio  in  Regno  praedicto  et  magno  Ducatu  Lithuaniae,  cum  faculta- 
tibus  legati  de  latere,  nostro  et  ejusdem  Sedis  nomine  ex  una,  et  diletto  lilio  Comite 
Joanne  Tarlo  Palatino  Sandomiriensi,  legato  pieni potentiario  a  statibus  Reipublicàe 
ad  Nos  et  Apostolicam  Sedem  specialiter  ad  hoc  negotium  destinato,  praefati  * 
Augusti  Regis  et  Reipublicàe  nomine  ex  altera  partibus,  conclusus  ac  subscriptus 
fuit  in  oppido  Fraustadiensi  quidam  tractatus  seu  concordatum,  qui  eadem  die  fuit 
edam  approbatus  et  ratificatus  a  dilectis  lìliis  Senatoribus  et  Ministris  status  Regni 
Poloniae  et  magni  Ducatus  Lithuaniae  ad  consilium  senatus  per  eundem  Augustum 
Regem  in  ipso  oppido  Fraustadiensi  indicti  congregatis,  cujus  tractatus  seu  concor- 
dati tenor  est,  qui  sequitur,  videlicet:  «  Tractatus  de  Abbatiis  in  Regno  Poloniae  die 
sexta  mensis  Augusti  anno  Domini  millesimo  septingentesimo  tricesimo  sexto.  In 
nomine  Sanctissimae  et  individuae  Trinitatis.  Cum  inveteratae  circa  juspatronatus  a 
Serrftis:!  Regibus  etc.  (v.  sopra  p.  311  1.  25  -  318). 

Postmodum  hujusmodi  tractatus  seu  concordatum  in  omnibus  et  singulis  pun- 
ctis,  clausulis,  articulis  et  conditionibus  approbatum,  confirmatum  et  ratiiieatum  fuit 
a  Charissimo  in  Christo  filio  nostro  Augusto  Poloniae  Regc  Illustri  suis  regiis  literis, 
datis  Fraustadii  die  decima  quarta  mensis  Julii  currentis  anni,  qui  Nobis  humiliter 
deinde  supplicari  fecit,  ut  i Ili  prò  lirmiori  ejus  subsistcntia  robur  Apostolicae  firmi- 
tatis  adjicere,  nec  non  auctoritatem  potiorem  et  decretum  interponere  dignaremur. 
Nos  itaque  cupientes  omnes  dissensionum  et  discordiarum  caussas,  quibus  libera 
abbatum  regularium  impediebatur  electio,  et  monasticae  disciplinae  subvertebatur 
observantia,  aliaque  multa  exoriebantur  mala  et  graviora  in  luturum  timeri  pote- 
rant,  penitus  abolere  atque  extinguere,  tapinila,  statina  et  ordinationes  praeinserti 
tractatus  per  nonnullos  ex  Venerabilibus  fratribus  nostris  S.  K.  E.  Cardinalibus, 
viris  summa  integritate  et  rerum  scientia  praeditis,  diligenter  examinari  et  mature 
discuti  fecimus.  Cum  autem  praedicta  ejusdem  tractatus  capitula,  pacta  et  conven- 
tiones  rationabilia,  et  praesenti  tam  Ecclesiae,  quam  nationis  praefatae  Statui  et  con- 
ditioni  congrua  et  utilia  esse  cognoverimus,  et  volentcs  insuper  praedictum  Augu- 
stum Regem,  quem  eximia  ejus  erga  Nos  et  Apostolicam  Sedem  devotio  fideique 
constantia,  et  alia    multa    virtutum   ornamenta   clarum   et   comniendabilem   in   con- 


1  Theinfr     •  tilio  >. 
■  Theiner  :  «  praefato  • 
Theiner:  «  Sermo  =. 


320  Concordato  sulle  Abbazie  di  Polonia  a.  1736-1737 


spectu  nostro  et  Romanae  Ecclesiae  reddunt,  nec  non  inclytam  Polonorum  Rempu- 
blicam  obsequio  pariter  et  devotione  erga  Nos,  et  hanc  Apostolicam  Sedem  novis- 
miih'  etiam  praeclare  comprobata  in  abrogatione  cujusdam  improvidae  constitutionis 
comitiorum  Grodnensium,  anni  millesimi  septingentesimi  vicesimi  sexti,  solemniter 
facta  Varsaviae  anno  superiori  in  generalibus  comitiis  pacificationis,  ea  laudabili 
declaratione,  quia  fundarent  felicitatem  suorum  dominiorum  et  regiminis  super 
paterna  supremi  Pastoris  benedktione,  simulque  vellent  eo  majorem  suam  filialem 
erga  Sanctam  Sedem,  quae  de  praedicta  constitutione  conquerebatur,  exhibere  obser- 
vantiam,  et  aliis  pluribus  in  Christianam  Religionem  et  Sedem  praedictam  meritis 
insignem  gratiis  et  favoribus  prosequi  singularibus,  et  eidem  Regi  Augusto,  ejusque 
in  praedicto  Regno  successoribus  illa  de  Apostolica  benignitate  concedere,  per  quae 
eorum  Serenitati  honor  accrescat,  et  eorum  contemplatione  gratis  acceptisque  in 
clero  saeculari  personis  congrue  provisionis  subsidium  valeat  provenire.  Hinc  est, 
quod  de  praedictorum  Venerabilium  fratrùm  nostrorum  Sanctae  Romanae  Ecclesiae 
Cardinalium  Consilio  et  assensu,  ac  ex  certa  scientia  et  matura  deliberatione  nostris, 
deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine  praeinsertum  tractatum  tenore  praesentium 
approbamus,  ratificamus,  laudamus  et  acceptamus,  illique  Apostolici  muniminis  robur 
et  efficaciam  adjungimus,  Decernentes  easdem  praesentes  literas  nullo  unquam  tem- 
pore de  subreptionis  et  obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  vel  intentionis  nostrae,  aut 
alio  quocunque  quamvis  magno  et  inexcogitato  defectu  notari  aut  impugnari  posse, 
sed  semper  firmas,  validas  et  efficaces  existere  et  l'ore,  suosque  plenarios  et  integros 
eflfectus  sortiri  et  obtinere  et  inviolabiliter  observari  debere,  donec  tamen  et  quousque 
pacta  et  conditiones  in  tractatu  expressae  serventur,  et  non  alias,  non  aliter,  nec 
alio  modo,  Non  obstantibus  quibusvis  Apostolicis  ac  universalibus,  provincialibusque 
et  synodalibus  conciliis  editis  generalibus  vel  specialibus  constitutionibus  et  ordina- 
tionibus  nostris,  et  Cancellariae  Apostolicae  regulis,  praesertim  de  jure  quaesito  non 
tollendo,  necnon  quarumcunque  ecclesiarum  et  monasteriorum  fundationibus  etiam 
confìrmatione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alias  '  roboratis,  privilegiis  quoque, 
indultis  et  literis  Apostolicis  in  contrarium  quomodolibet  concessis,  confirmatis  et 
innovatis,  ceterisque  contrariis  quibuscunque,  quibus  omnibus  et  singulis  illorum 
tenores  prò  expressis,  et  ad  verbum  insertis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore  per- 
mansuris  ad  praemissorum  effectum  duntaxat  specialiter  et  expresse  derogamus. 
Et  praeterea,  quia  difficile  foret  praesentes  literas  ad  singula,  in  quibus  de  eis 
forsan  fides  facienda  fuerit,  loca  deferri  eadem  Apostolica  auctoritate  deeemimus, 
quod  ipsarum  transumto  Episcoporum  dictae  nationis  sigillis  munito  tanquam  prae- 
sentibus,  si  exhiberentur,  literis  piena  fides  adhibeatur,  et  perinde  stetur  ac  si  dictae 
praesentes  literae  forent  exhibitae  vel  ostensae;et  insuper  quoque  irritum  et  inane, 
si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contigerit 
attentari.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrae  approbationis, 
ratificationis,  laudationis,  acceptationis,  commutationis,  reservationis,  constitutionis 
et  voluntatis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare 
praesumserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei,  ac  beatorum  Petri  et  Pauli  Aposto- 
lorum  ejus  se  noverit  incursurum.  Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariam  Majorem 

1  A  A.  Arni.    I  XVII I  655:  «  alia  >. 


a.  1737  Concordati)  ioli  la  Spagna  321 

anno  [ncarnationis  Dominicae  millesimo  septingentesimo  tricesimo  septimo,  ldibus 
Septembris,  Pontificatus  nostri  Anno  Octavo. 

Da  Theiner,  loe.  cit.   127-129,  collazionata  la  Bolla,  che  contiene  intiero  il  trattato,  in 
Il   Ann.  /-A  17//  655  (già  Ann.  II.  C.  Vili,  n.  26)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


XLIII. 
CONCORDATO  CON  LA  SPAGNA. 


26  settembre  1737. 


Desiderando  la  Maestà  Cattolica  di  Filippo  V.  Re  delle  Spagne 4  provvedere  alla 
quiete,  ed  al  ben  pubblico  de'  Suoi  Regni  con  procurare  qualche  opportuno  regola- 
mento intorno  alcuni  capi-  che  concernono  le  Chiese  e  gli  Ecclesiastici  dei  Sudd.' 
Regni,  e  bramando  per  mezzo  d'una  ferma  ed  indissolubile  concordia  colla  S.  Sede 
terminare  non  solo  le  differenze  già  insorte,  ma  togliere  anche  per  l'avvenire  ogni 
materia  ed  occasione  a  nuove  dissensioni  e  disturbi,  ha  latto  presentare  alla  San- 
tità di  N.  S.  Papa  Clemente  XII.  felic.  regn.  un  ristretto  di  diverse  proposizioni  for- 
mato dal  Sig.  Dr.  Rodrigo  Wiglalpando a  Marchese  della  Composta  Suo  ministro, 
sin  dal  tempo  del  Pontificato  della  sta.  mem.  di  Clemente  XI.  Suo  Antecessore, 
e  comunicato  allora  al  Sudd.0  Pontefice;  supplicando  la  Santità  Sua  a  provvedere 
benignamente  colla  sua  Apostolica  Autorità  a  tenore  delle  istanze  e  domande 
espresse  in  detti 4  fogli  ;  e  non  essendo  la  Santità  Sua  meno  desiderosa  di  cooperare 
al  bene  di  quel  Regno,  e  specialmente  alla  quiete,  e  tranquillità  del  Clero;  accioc- 
ché libero  da  tutte  le  molestie  ed  impedimenti  possa  più  agevolmente  applicarsi  al 
divin  culto,  ed  alla  salute  e  cura  delle  anime;  e  bramando  inoltre  specialmente  di 
dare  alla  Maestà  Sua  nuove  prove  del  suo  paterno  affetto,  e  del  costante  Suo  desi- 
derio di  mantener  seco  una  sincera,  perfetta,  e  perpetua  unione  e  corrispondenza, 
dopo  aver  sentito  il  parere  di  alcuni  Sig. ri  Cardinali  sopra  le  dette  proposizioni  si 
è  mostrata  propensa  e  disposta  a  concedere  quelle  cose,  che,  salva  l'immunità  e 
libertà  ecclesiastica,  l'autorità  e  giurisdizione  della  S.  Sede,  e  senza  pregiudizio  delle 
medesime  Chiese,  si  fossero  potute  concedere.  In  seguito  di  che  noi  infrascritti  siamo 
stati  rispettivamente  deputati  dalla  Santità  Sua,  e  da  Sua  Maestà  Cattolica,  e  muniti 
di  tutte  le  necessarie  facoltà  per  conferire  insieme,  trattare,  e  conchiudcre  il  men- 
tovato affare,  come  consta  dalle  Plenipotenze  che  ci  sono  state  respettivamente  date, 
e  che  s' inseriranno  parola  per  parola  in  fine  del  presente  Trattato,  e  finalmente 
dopo  un  maturo  esame,  e  discussione  delle  sopradette  materie  siamo  convenuti  nei 
seguenti  articoli. 

1.  Sua  Maestà  Cattolica  per  far  palese  a  tutti  la  pei  letta  unione,  che  vuole  avere 
con  Sua  Santità  e  colla  S.  Sede,  e  quanto  le  sia  a  cuore  il  conservare  alla  Chiesa  i 

1  Nu'.si    .  della  Spagna  .. 
■-  Nussi    ■  i  apitoli    . 

i        Wiglaspando  ». 
«  Nussi:  «  di  >. 


322  (  oncordato  con  la  Spagna  a.  1737 

diritti  della  medesima,  ordinerà,  non  ostante  qualunque  ordinazione  o  decreti  '  della 
Maestà  Sua  o  ~  de'  suoi  Ministri  fatti  per  lo  passato  in  contrario,  quali  si  abbiano 
per  nulli  e  di  nissun  valore,  che  si  rimetta  pienamente  il  commercio  colla  Sede 
Apostolica;  che  si  dia  come  prima  esecuzione  alle  Bolle  Apostoliche,  e  Matrimo- 
niali; e  che  il  Nunzio  destinato  da  Sua  Santità,  e  il  Tribunale  della  Nunziatura,  e 
i  ministri  della  medesima  siano  reintegrati  nelle  prerogative,  onori/  facoltà,  giuris- 
dizioni godute  per  lo  passato,  senza  alcuna  minima  diminuzione;  ed  infine  che  in4 
qualunque  materia  toccante  sì  l'autorità  della  S.  Sede,  come  la  giurisdizione  ed 
immunità  ecclesiastica,  rimossa  ed  abrogata  qualunque  nuova  introduzione  che  vi 
potesse  essere,  si  debba  osservare  e  praticare  tutto  ciò  che  si  osservava  e  prati- 
cava prima  di  queste  ultime  differenze,  a  riserva  solamente  di  quelle  cose,  nelle 
quali  si  sarà  fatta  qualche  mutazione,  o  disposizione  diversa  nel  presente  Concor- 
dato, rispetto  alle  quali  si  osserverà  ciò  che  è  stato  stabilito,  e  disposto  nel  mede- 
simo. 

2.  Per  mantenere  la  quiete  e  tranquillità  pubblica,  ed  impedire  che  colla  speranza 
dell'asilo  non  si  commettano  alcuni  delitti  più  gravi  che  possono  alla  medesima 
recare  maggior  disturbo,  la  Santità  Sua  darà  con  Lettere  Circolari  ai  Vescovi  gli 
ordini  necessari  per  istabilire,  che  l'immunità  locale  non  suffraghi  più  a' grassatori, 
ossia  assassini  di  strade,  anche  nel  caso  di  una  sola  e  semplice  grassazione,  purché 
però  nell'atto  della  medesima  sia  seguita  la  morte,  o  la  mutilazione  de'  membri  nella 
persona  dell'assalito  che  ha  patita  la  grassazione.  Parimenti  ordinerà,  che  il  delitto 
di  Lesa  Maestà  che  per  le  Costituzioni  Apostoliche  resta  escluso  dal  beneficio  del- 
l'asilo, comprenda  anche  quelli  che  macchineranno  e  trameranno  cospirazioni  ten- 
denti a  privare  Sua  Maestà  o  in  tutto,  o  in  parte  del  Suo  Dominio;  e  finalmente  per 
impedire,  per  quanto  sia  possibile,  la  frequenza  degli  omicidi,  con  altre  Lettere 
Circolari  la  Santità  Sua  stenderà  ai  Regni  di  Spagna  la  disposizione  della  Bolla  che 
incomincia  In  supremo  Justitìae  Solio  pubblicata  ultimamente  per  lo  Stato  Eccle- 
siastico.5 

3.  Essendosi  in  alcune  parti  introdotta  la  pratica,  che  i  rei  presi  in  luogo  non 
immune  alleghino  l'immunità  per  essere  stati  in  qualche  tempo  estratti  dalla  Chiesa, 
o  da  luogo  immune,  e,;  pretendano  di  essere  restituiti  alla  Chiesa,  e  declinare  in 
questo  modo  il  castigo  dovuto  a'  lor  delitti,  la  qual  pratica  si  chiama  comunemente 
col  nome  di  Ecclesias  Frias,  si  dichiarerà  dalla  Santità  Sua,  che  in  questi  casi  i  rei 
non  godano  l' immunità  e  si  spediranno  sopra  di  ciò  le  Lettere  Circolari  ai  Vescovi 
di  Spagna,  acciocché  in  conformità  di  esse  pubblichino  gli  Editti. 

4.  Perchè  S.  M.  ha  insistito  particolarmente,  che  si  provveda  al  disordine  che 
nasce  dal  confugio  che  cercano  i  delinquenti  negli  eremi,  e  chiese  rurali,  e  che  dà 
ai  medesimi  l'occasione  e  la  facilità  di  commettere  impunemente  altri  delitti,  s'in- 
giungerà  ai  Vescovi  parimenti  per  lettere  circolari,  che  li  sud.  eremi  e  chiese  rurali, 


1  Mussi:     decreto   . 
-  Nussr: 
1  Nus«i  :  ■ 
om. 

in  Bull.  Rotti,  Cocq.-Maik,  XIV,  17-28;  ed'.  Taur.  XXIV. 
Il      \,„,    1  XVIII  473  n.  IV:  «  o  .  ;  n.    V  t  VI:  «e». 


a.  1737  Concordato  con  la  Spagna  U23 

nelle  quali  non  si  conserva  il  SSmo  Sagramento,  o  non  abita  nella  casa  contigua 
un  Sacerdoti.-  per  custodia  delle  medesime,  non  godano  immunità,  purché  però  in 
esse  non  si  celebri  frequentemente  la  Messa. 

5.  Affinchè  non  cresca  eccessivamente,  e  senza  veruna  necessità  il  numero  di 
quelli  che  sono  promossi  agli  Ordini  Sacri,  e  si  mantenga  in  vigore  ne'  Chierici  infe- 
riori l'ecclesiastica  disciplina,  Sua  Santità  incaricherà  strettamente  con  suo  Breve 
speciale  ai  Vescovi  l'osservanza  del  Concilio  di  Trento,  e  precisamente  sopra  ciò, 
che  si  contiene  nella  Sess.  21.  Cap.  2.,  e  nella  Sess.  23.  Cap.  6.  de  Re/or  mattone , 
sotto  le  pene  imposte  dai  Sacri  Canoni,  dal  Concilio  stesso  e  dalle  Costituzioni  Apo- 
stoliche. Ad  effetto  poi  d'impedire  le  frodi,  che  si  commettono  da  alcuni  nella  costi- 
tuzione dei  patrimoni,  ordinerà  che  in  avvenire  il  patrimonio  sacro  non  ecceda  la 
somma  di  scudi  romani  sessanta  annui. 

Di  più  perchè  s'è  fatta  instanza  per  parte  della  M.  S.  che  si  provveda  alle  frodi, 
ed  alle  collusioni,  che  non  solo  nelle  costituzioni  di  detti  patrimonii,  ma  anche  fuori 
di  detto  caso  si  fanno  molte  '  volte  dagli  Ecclesiastici  per  mezzo  di  alienazioni,  dona- 
zioni finte,  e  contratti  simulati  per  esimere  ingiustamente  sotto  questo  falso  colore  i 
veri  padroni  dei  beni  dal  contribuire  ai  regii  diritti,  che  conforme  allo  stato  e  qua- 
lità loro  sono  tenuti  pagare,  Sua  Santità  provvederà  a  tali  inconvenienti  con  Breve 
diretto  al  Nunzio  Apostolico  da  pubblicarsi  in  tutte  le  Diocesi,  con  istabilire  pene 
canoniche  e  spirituali,  anche  colla  scomunica  ipso  facto  incurrenda,  riservata  al 
medesimo  Nunzio  e  a  Suoi  Successori,  contro  quelli  che  faranno  le  frodi  e  contratti 
collusivi  detti  di  sopra,  o  coopereranno  alli  medesimi. 

6.  L'uso  di  erigere  Beneficii  ecclesiastici  da  durare  per  un  tempo  limitato  si 
abolisca  affatto,  e  Sua  Santità  spedirà,  se  sarà  di  bisogno,  lettere  circolari  ai  Vescovi 
di  Spagna  per  ingiunger  loro,  che  non  permettano  più  simili  erezioni  di  Beneficii 
ad  tempits,  dovendo  i  Beneficii  essere  eretti  con  quella  perpetuità  che  si  ordina 
dai  Sagri  Canoni,  e  quelli,  che  sono  eretti  diversamente,  non  godano  di  alcuna  esen- 
zione. 

7.  Avendo  S.  M.  fatto  rappresentare  a  Sua  Santità  l'impotenza  de' suoi  sudditi 
laici  di  supplire  colle  proprie  sostanze  e  facoltà  a  tutti  i  pesi  necessarii  per  provve- 
dere alle  urgenze  del  Regno,  ed  avendo  supplicato  la  Santità  Sua  di  ordinare,  che 
l'indulto,  in  vigore  del  quale  gli  ecclesiastici  contribuiscono  alli  dicianove  milioni  e 
mezzo  imposti  sopra  le  quattro  specie  di  carne,  aceto,  olio  e  vino,  si  estenda  ancora 
ai  quattro  milioni  e  mezzo  che  per  conto  delle  nuove  imposizioni,  e  del  tributo  degli 
ottomila  soldati  si  riscuotono  dalle  medesime  specie;  Sua  Santità  sino  a  tanto  che 
non  sappia  distintamente  se  li  suddetti  quattro  milioni  e  mezzo  di  ducati  di  moneta 
di  Spagna,  che  si  pagano  dai  laici,  come  sopra,  per  le  nuove  imposizioni  e  tributo 
degli  8000  soldati,  si  riscuotano  in  uno  o  in  sei  anni,  e  sino  a  tanto  che  non  abbia 
una  piena  e  specifica  informazione  della  quantità  e  qualità  degli  altri  pesi  a  cui  sog- 
giacciono gli  Ecclesiastici,  non  può  accordare  la  grazia  richiesta.  Lasciando  però 
l'articolo  in  sospeso,  sinché  si  siano  liquidati  i  suddetti  pesi,  e  si  sarà  riconosciuto, 
se  convenga  gravare  gli  Ecclesiastici  più  di  quello,  che  sono  gravati  presentemente, 
la  Santità  Sua  per  dare  frattanto  a  S.  M.  una  nuova  prova  del  desiderio  che  ha  di 


324  Concordato  con  la  Spugno  a.  1737 


compiacerla  per  quanto  sia  possibile,  gli  accorderà  un  indulto  per  soli  cinque  anni, 
in  di  cui  vigore  paghino  gli  Ecclesiastici  le  nuove  imposizioni  suddette,  ed  il  tributo 
degli  8000  soldati  sopre  le  quattro  mentovate  specie  di  aceto,  vino,  carne  ed  olio, 
nella  stessa  maniera  che  pagano  i  diecinove  milioni  e  mezzo,  perchè  però  i  detti 
quattro  milioni  e  mezzo  si  paghino  in  sei  anni  ripartitamente,  e  la  parte  in  cui  deb- 
bano contribuire  gli  Ecclesiastici,  non  ecceda  la  somma  di  ducati  150,000  annui  di 
moneta  di  Spagna.  Si  riserva  frattanto  Sua  Santità  di  (ar  le  diligenze,  e  prendere 
le  informazioni  dette  di  sopra  prima  di  fare  altra  disposizione  su  questa  materia, 
con  dichiarazione  espressa  che  non  stimando  Sua  Santità,  o  i  Suoi  Successori  di 
prorogare  ulteriormente  la  detta  grazia  che  si  concede  per  cinque  anni,  non  per 
questo  si  possa  mai  dire  o  inferire  di  essersi  contravvenuto  al  presente  Concordato. 

8.  Per  la  medesima  ragione  dei  gravissimi  pesi,  ai  quali  son  soggetti  i  beni 
de'  laici,  e  dell'incapacità  di  sostenerli,  a  cui  si  ridurrebbero  col  progresso  del 
tempo,  quando  crescendo  per  successioni,  donazioni,  compre,  o  altri  titoli  gli  acquisti 
degli  Ecclesiastici,  si  diminuisse  la  quantità  de'  beni,  che  presentemente  restano  in 
potere  dei  laici,  e  sottoposti  alle  Regie  imposizioni,  ha  la  M.  S.  richiesto  Sua  San- 
tità di  ordinare,  che  tutti  i  beni  che  dal  principio  del  Suo  Regno  sono  stati  acqui- 
stati dagli  Ecclesiastici,  o  che  con  qualunque  titolo  da  essi  si  acquisteranno  in 
avvenire,  siano  sottoposti  a  quei  medesimi  pesi,  a  cui  soggiacciono  i  beni  de' laici; 
pertanto  S.  S.  considerata  la  quantità  e  qualità  di  detti  pesi,  e  l'impossibilità  di 
sopportarli  a  cui  si  ridurrebbero  i  laici,  quando  non  si  prenda  qualche  provvedi- 
mento sopra  i  beni  futuri,  non  potendo  accordare  di  gravare  tutti  gli  Ecclesiastici, 
come  si  domanda,  condiscenderà  solamente,  che  siano  perpetuamente  sottoposti  a 
tutti  i  pesi  e  tributi  regii,  che  pagano  i  laici,  tutti  quei  beni  che  dal  dì,  in  cui  sarà 
sottoscritto  il  presente  Concordato,  si  acquisteranno  per  qualsivoglia  titolo  da  qua- 
lunque Comunità  Ecclesiastica;  Chiesa,  o  Luogo  Pio,  e  così  cadranno  in  mani  morte, 
eccettuatine  però  i  beni  di  prima  fondazione,  e  colla  condizione  che  questi  beni  mede- 
simi da  acquistarsi  in  futuro  restino  esenti  da  tutti  quei  pesi,  che  per  concessione 
Apostolica  si  pagano  dagli  Ecclesiastici,  e  che  non  possano  i  Tribunali  laici  forzare 
ì;1ì  Ecclesiastici  a  pagare  i  suddetti  pesi,  ma  che  debbano  ciò  fare  i  Vescovi. 

9.  Essendo  mente  del  S.  Concilio  di  Trento,  che  quei  che  prendono  la  prima 
tonsura  abbiano  la  vocazione  allo  stato  ecclesiastico,  e  che  i  Vescovi  dopo  un 
maturo  esame  la  diano  solamente  a  quelli,  de  quali  v'è  probabile  speranza  che 
entrino  nell'ordine  clericale  col  fine  di  servire  alla  Chiesa,  e  d'istradarsi  agli  Ordini 
maggiori;  S.  S.  accorderà,  che  rispetto  ai  chierici  non  beneficiati,  e  a  quelli  che 
non  hanno  Cappellanie  o  Benefizi  che  eccedano  la  terza  parte  della  tassa  sinodale 
stabilita  pel  patrimonio  sagro,  i  quali  giunti  all'età  determinata  dai  SS.  Canoni  non 
saranno  promossi  agli  Ordini  Sagri  per  colpa  o  negligenza  loro,  i  Vescovi  debbano 
colle  necessarie  ammonizioni  prefigger  loro  un  termine  che  non  sia  maggiore  d'un 
anno,  ad  ascendete  agli  Ordini  Maggiori;  il  qual  tempo  spirato,  né  essendo  pro- 
mossi per  colpa  o  negligenza  loro,  in  tal  caso  non  godranno  veruna  esenzione  dai 
pubblici  pesi. 

10.  Non  dovendo  le  rensure,  conforme  alla  disposizione  de'  SS.  Canoni,  e  a  tenore 
di  ciò  che  è  prescritto  dal  S.  Concilio  di  Trento  alla  Sess.  25.  de  Refor.  Cap.  3., 
adoperarsi  se  non  in  subsidium,  s'incaricherà  agli  Ordinarii  di  osservare  la  dispo- 


a.  1737  Concordato  con  la  Spagna 

sizione  suddetta'  conciliare  e  canonica,  e  non  solo  di  usarle-  con  tutta  la  dovuta 
moderazione,  ma  di  astenersi  dalla  fulminazione  di  esse  ogni  volta  quando  con 
rimedi  ordinari  della  esecuzione  reale  o  personale  si  possa  provvedere  al  bisogno, 
e  di  valersene  solamente  quando  contro  i  rei  non  si  possa  venire  ad  alcuna  delle 
suddette  esecuzioni,  ed  i  medesimi  si  mostrino  contumaci  in  ubbidire  ai  Decreti  del 
Giudice  Ecclesiastico. 

11.  Supponendosi  che  negli  Ordini  Regolari  vi  siano  alcuni  disordini  ed'1  abusi 
degni  di  emendazione,  la  Santità  Sua  deputerà  i  Metropolitani  colle  facoltà  neces- 
sarie ed  opportune  per  visitare  i  Monasteri  e  Case  Regolari,  e  con  istruzione  di 
mandare  uli  atti  della  Visita  alfine  di  averne  l'approvazione  Apostolica,  salva  frat- 
tanto /'//  omnibus,  eziandio  durante  la  visita  suddetta,  la  giurisdizione  del  Nunzio 
Apostolico  ad  formant  juris,  e  delle  sue  facoltà,  e  prefisso  il  termine  ai  Visitatori 
di  compiere  la  Visita  dentro  lo  spazio  di  tre  anni. 

12.  La  disposizione  del  S.  Concilio  di  Trento  concernente  le  cause  di  prima 
istanza,  si  farà  esattamente  osservare;  e  quanto  alle  cause  in  grado  di  appellazione 
che  sono  più  rilevanti,  come  le  beneficiali  che  eccedono  il  valore  di  24  ducati  d'oro 
ili  .amerà,  le  giurisdizionali,  le  matrimoniali,  le  decimali  di  giuspatronato  e  simili 
si  conosceranno  in  Roma;  le  altre  di  minor  momento  si  commetteranno  in  partibus. 

13.  Il  Concorso  di  tutte  le  Chiese  Parrocchiali,  anche  vacanti  juxta  decretimi 
ed  in  Roma  si  farà  in  partibus  nella  maniera  già  prescritta,  ed  i  Vescovi  avranno 
la  facoltà  di  designare  il  più  idoneo,  quando  la  parrocchiale  vacherà  nei  mesi  riser- 
vati al  Papa.  Nelle  altre  vacanze  poi,  anche  in  quelle  che  risultano  dalle  proviste 
di  esse,  gl'Ordinari  trasmetteranno  i  nomi  degli  approvati  colla  distinzione  dell'ap- 
provazione nel  '  primo,  secondo,  o  terzo  grado,  e  con  individuare  i  requisiti  de'  con- 
correnti. 

14.  A  riflesso  del  presente  Concordato,  ed  atteso  ancora  che  le  Parrocchie  di 
Spagna  non  sono  regolarmente  pingui,  Sua  Santità  sarà  contenta  di  non  imporre 
pensioni  sopra  le  Parochie,  alla  riserva  però  di  quelle  da  imporsi  a  favore  dei  soli 
rassegnanti  in  caso  che  si  giudichi  espediente  ed  utile  la  rassegna  colle  testimo- 
niali del  Vescovo,  come  altresì  nel  caso  di  concordia  fra  due  litiganti  per  la  stessa 
parrocchia. 

15.  Quanto  alle  pensioni  da  riservarsi  sopra  gli  altri  benefizi,  si  osserverà  ciò 
che  si  è  praticato  sino  a  queste  ultime  differenze;  ma  non  si  faranno  dare  per  l'avve- 
nire renovatorie  pei  Benefizii  e  Prebende  da  conferirsi  in  appresso,  restando  intatte 
quelle  future  Renovatorie,  che  caderanno  a  favore  di  quelle  persone  particolari,  che 
hanno  già  avute  le  pensioni  dalla  Dateria. 

16.  Per  togliere  gl'inconvenienti  che  nascono  dall'incertezza  delle  rendite  dei 
Benefizi,  e  dalla  varietà,  con  cui  si  esprime  il  lor  valore  dai  provisti  dei  medesimi, 
si  conviene  di  formare  lo  stato  delle  rendite  certe  ed  incerte  di  tutti  i  Bene  fu  ii  e 
Prebende  anche  di  giuspatronato,  e  che  ciò  si  faccia  per  mezzo  dei  Vescovi,  e  dei 
Ministri  da  deputarsi  dal  Nunzio  per  parte   della   Sede  Apostolica,  eccettuate   però 

1  Nussi  pone  fra  parentesi  e  in  corsivo. 
-  Nussi    •  usarla    . 

Ni  SS1  :    <  Od  ». 
1  Xvssi  :      in    . 


326  Concordato  con  la  Spagna  a.  1737 

le  Chiese  e  Benefizi  Concistoriali  tassati  nei  Libri  di  Camera,  ne'  quali  non  si  ha  da 
innovare  cosa  alcuna;  sintanto  però  che  sia  fermato  '  questo  stato  si  osservi  il  solito. 
Fatta  poi  che  sarà  la  nuova  tassa  prima  di  dare  esecuzione  alla  medesima,  dovrà 
stabilirsi  il  modo  di  praticarla  senza  pregiudizio  della  Dateria,  e  Cancelleria,  e  de' 
provisti,  tanto  per  ciò  che  riguarda  l'imposizione  delle  pensioni,  come  la  spesa  delle 
Bolle,  e  il  pagamento  della  mezz'annata;  e  frattanto  similmente  si  osserverà  il  solito. 

17.  Le  Coadjutorie  tanto  nelle  Chiese  Cattedrali,  come  nelle  Collegiate  non  si 
concederanno  senza  le  Lettere  Testimoniali  dei  Vescovi  sopra  l'idoneità  del  Coa- 
diutore a  conseguire  Canonicati  in  dette  Chiese  Cattedrali,  e  Collegiate,  e  quanto 
alle  cause  della  necessità  ed  utilità  della  Chiesa,  si  dovrà  produrre  l'attestato  del 
med.  Ordinario,  o  dei  Capitoli,  senza  di  che  dette  Coadjutorie  non  si  concederanno. 
In  occasione  poi  della  Coadjutoria  non  s'imporranno  in  avvenire  pensioni,  o  altri 
pesi  in  favore  dell' istesso  Coadiutore,  o  di  altra  terza  persona  ad  istanza  dello 
stesso  Coadiuto. 

18.  S.  S.  ordinerà  ai  Nunzi  Apostolici  di  non  concedere  mai  dimissorie. 

19.  Avendo  il  Nunzio  Apostolico  nelle  Sue  facoltà  quella  di  conferire  i  Benefici 
che  non  eccedono  i  24  ducati  di  camera,  e  nascendo  molte  volte  liti  fra  i  provisti 
circa  la  vera  o  falsa  espressione  del  valore,  si  provvedere  a  quest'inconveniente 
con  fare  la  nuova  tassa  detta  di  sopra,  nella  quale  sarà  determinato  e  specificato  il 
valore  di  qualsivoglia  Beneficio;  sintantoché  però2  sia  compita  detta  tassa  S.  S. 
ordinerà  al  Suo  Nunzio  di  non  procedere  alla  Collazione  di  verun  Beneficio,  senza 
prima  aver  avuto  il  processo  fatto  avanti  al  Vescovo  del  luogo  ov'è  fondato  il  Bene- 
fizio, sopra  il  valore  del  medesimo,  dove  si  farà  per  testimoni  la  prova  de'  frutti 
certi  ed  incerti  del  medesimo  Benefizio. 

20.  Le  Cause  che  dal  Nunzio  Apostolico  si  sogliono  delegare  ad  altri  fuori  dei 
Giudici  del  Tribunale  della  Nunziatura,  che  diconsi  Giudici  in  Curia,  non  si  dele- 
gheranno mai  che  a  Giudici  Sinodali,  o  a  persone  che  abbiano  dignità  in  Chiese 
Cattedrali. 

21.  Quanto  all'istanza  che  si  è  fatta,  che  le  spese,  e  sportule  nei  giudizii  del  Tri- 
bunale della  Nunziatura,  si  uniformino  alla  tassa  che  è  nei  Tribunali  Regi,  e  non 
eccedano  la  medesima,  essendo  necessario  prendere  altre  informazioni  per  verificare 
il  supposto  eccesso  delle  tasse  della  Nunziatura,  e  giudicare  se  abbiano  bisogno  di 
moderazione;  si  è  convenuto,'  che  si  provvedere  quando  siano  giunte  le  istruzioni 
richieste. 

22.  Circa  i  spogli,  e  deputazione  dei  Succollettori  si  osserverà  il  solito  ;  e  quanto 
ai  frutti  delle  Chiese  vacanti,  siccome  dai  Sommi  Pontefici,  e  particolarmente  dalla 
Santità  di  N.  S.  oggi  felic.  regnante  non  si  è  lasciato  di  applicarne  sempre  buona 
parte  per  uso  e  servizio  delle  medesime  Chiese;  così  S.  S.  ordinerà,  che  dei  detti 
I rutti  se  ne  assegni  in  avvenire  la  terza  parte  per  servizio  delle  Chiese  e  dei  Poveri, 
detratte  però  le  Pensioni  che  vi  sono  da  pagare. 

23.  Per  terminare  amichevolmente  la  controversia  dei  padronati  nella  stessa 
maniera  che  si  sono  terminate  le  altre,  come  dalla  Santità  Sua  si  desidera,  dopo 

>  AA.  Ann.  1 XVIII  473,  n.  V  e  Nussi:  .formato». 

2  AA.  Avm.  1 XVIII  473,  il.  IV e  VI:  •  sintanto  però,  ohe  ». 

3  Nvesi:  <  avvenuto  », 


Concordato  con  la  Spagna  327 


che  sarà  eseguito  il  presente  aggiustamento  si  deputeranno  persone  da  S.  S.  e  da 
S.  M.  per  riconoscere  le  ragioni  d'ambe  le  parti,  e  frattanto  si  sospenderà  iti  Ispagna 
ogni  ulteriore  atto,  e  i  Benefizi  che  vacano,  o  che  vacheranno,  sopra  de'  quali  possa 
cadere  la  detta  disputa  del  patronato,  dovranno  provvedersi  da  S.  S.,  e  dai  Collatori 
ordinari  nei  loro  mesi,  né  s'impedirà  il  possesso  ai  provvisti. 

24.  Tutte  le  altre  cose  domandate  ed  espresse  nei  suddetti  fogli  dal  Sign.  D.  Rodrigo 
W'iglialpando  '  Marchese  della  Composta,  formati  ed  esibiti,  come  si  è  detto  di  sopra, 
a  S.  S.,  le  quali  non  sono  state  accordate  nel  presente  Trattato,  continueranno  ad 
osservarsi  per  l'avvenire  nel  modo  che  sono  state  osservate  e  praticate  per  lo  pas- 
sato, senza  che  mai  più  possano  esser  dedotte  in  controversia;  ed  acciocché  non 
possa  mai  revocarsi  in  dubbio  l'identità  di  detti  fogli,  se  ne  faranno  due  esemplari 
sottoscritti  da  noi  infrascritti,  uno  de'  quali  resterà  appresso  a  S.  S.,  e  l'altro  appresso 
la  M.  S. 

25.  Quando  gli  affari  pendenti  fra  la  S.  Sede,  e  la  Corte  di  Napoli  non  siano 
contemporaneamente  aggiustati,  promette  S.  M.  di  cooperare  efficacemente  alla 
felice  e  sollecita  spedizione  e  conclusione  dei  medesimi  ma  quando  ciò  non  potesse 
ottenersi,  anzi  se  mai  (il  che  S.  S.  spera  che  non  sia  per  accadere)  crescessero  per  ciò2 
i  dissapori  e  le  discordie,  promette  S.  M.  che  non  per  questo  contraverrà  giammai 
al  presente  Concordato,  né  lascerà  di  perseverare  nella  già  stabilita  buona  armonia 
colla  Sede  Apostolica. 

26.  Sarà  il  presente  trattato  approvato,  e  ratificato  da  S.  S.,  e  da  S.  JM.  Catto- 
lica; e  le  lettere  di  ratificazione  saranno  cambiate,  e  consegnate  rispettivamente  nel 
termine  di  due  mesi,  o  più  presto  se  sarà  possibile. 

Tn  fede  di  che  noi  infrascritti,  muniti,  come  sopra,  delle  Plenipotenze  respettive 
della  Santità  Sua,  e  di  S.  M.  Cattolica,  abbiamo  sottoscritta  la  presente  Convenzione, 
e  sigillata  col  proprio  Sigillo.  Nel  Palazzo  Apostolico  del  Quirinale  questo  dì  26  Set- 
tembre I7o7. 

G.  Card.  Rrrao.  J.  Card.  d'Acquaviva. 


Da  V.  Nussi,  Conventìones  etc.  5664  (n.  IX),  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe 
e  sigilli  dei  due  plcnipotenziarii  in  LI.  .li  in  F-Z  Vili  473  (già  Arm.  FI, e. IV, n. 37)  n.  IV 
nell'Archivio  Segreto  Vaticano,  il  Breve  (  uni  alias  di  Clemente  XII  del  12  novembre  1737, 
che  approva  il  concordato  inclusovi,  ibid.  ;/.  V.  e  la  ratifica  a  firma  e  sigillo  di  Re  Filippo  V, 
San  Ildefonso,  18  ottobre  1737,  ibid.  n.  VI.  Clemente  XII  inculcò  agli  Arcivescovi  e  Vescovi 
di  Spagna  l'esecuzione  del  presente  Concordato  col  Breve,  che  contiene  anche  le  cose  in 
esso  promesse  dal  Pontefice,  Pro  singulari  del  14  novembre  1737,  ibid.  n.  VII. 


•  \>  ssi:     Wigliospando  . 
-  Nussi  :  •  però  . . 
Mi  ssi    -ri  ard.  Firrad    . 


328  Concordato  col  Portogallo  a.  17H7 


XLIV. 
CONCORDATO  COL  PORTOGALLO. 


19  dicembre  1737. 


Arrivato  che  sia  in  Portogallo  il  Corriere  con  la  notizia  della  promozione  al 
Cardinalato  del  presente  Patriarca  di  Lisbona,  e  con  la  certezza  di  essere  stata  già 
spedita  in  Roma  con  data  precedente  al  giorno  della  detta  promozione  la  Bolla, 
nella  quale  dalla  Santità  di  N.  S.  felicemente  Regnante  in  suo  nome,  e  de  suoi  Suc- 
cessori si  conceda  alti  Patriarchi  prò  tempore  di  Lisbona  Occidentale  la  grazia  del 
Cappello  Cardinalizio  si  aprirà  in  quella  Corte,  e  Regno  respettivamente  il  Tribu- 
nale della  Nunziatura  Apostolica  colla  solita  giurisdizione  esercitata  per  lo  passato 
dagli  altri  Nunzi),  facendosi  a  tal  fine  la  restituzione  de  Brevi  preventivamente 
rivisti,  e  posti  correnti  acciò  Monsignor  Nunzio  possa  esercitare  il  suo  ministero, 
purché  detto  Prelato  faccia  la  visita  al  Secretarlo  di  Stato,  secondo  l'esempio  del- 
l'Ambasciadore  straordinario  di  Spagna,  ed  il  viglietto  di  detto  Monsignor  Nunzio 
per  accusare  la  recezzione  de'  Brevi  sia  concepito  con  la  seguente  formalità  ultima- 
mente concordata  con  questa'  Corte  cioè  «  Accuso  assieme  col  suo  stimatissimo 
foglio  li  Brevi  facoltativi,  che  si  è  compiaciuta  trasmettermi,  e  dopo  ringraziai  la 
distintamente  della  prontezza  nel  sollecitarmeli,  la  prego  dì  assicurare  la  Maestà 
del  Re,  che  Dio  guardi,  che  la  venerazione,  che  con  tutta  giustizia  le  professo  non 
mi  lasciarà  giaiuai  allontanare  dall'ubidirla  come  devo,  e  dal  secondare  le  sue  reali 
intensioni,  ed  offerendomi  intanto  ecc.  -  Dichiarandosi  però  che  quando  mai  il  Re 
cedesse  intorno  alla  visita  sudetta  rispetto  a  qualche  Testa  Coronata,  il  Papa,  e  la 
Sede  Apostolica  ritorni  ne' suoi  primi  diritti,  et  uso;  e  fintanto  che  non  giunga  in 
Roma  la  notizia  di  essersi  in  Lisbona  aperta  la  Nunziatura,  dovrà  la  Bolla  originale 
della  sopramenzionata  concessione  restar  depositata  presso  l'È.  Sua  il  Sig.re  Cardinale 
S.  Clemente. 

Ancorché  S.  M.  abbia  già  nominati  li  Soggetti  da  provvedersi  nelle  Chiese 
vacanti  sì  vescovili,  che  arcivescovili  del  Regno  di  Portogallo,  e  suoi  dominij,  com- 
presavi ancora  la  Chiesa  di  Lisbona  Orientale,  come  dalle  nomine  originali  depositato 
presso  l'Emo  S.r  Cardinale  Camerlengo,  con  tutto  ciò  non  dovrà  seguire  la  preco- 
nizazione  di  essi  se  non  dopo  arrivata  la  sudetta  Bolla  del  Cappello  Cardinalizio  in 
Portogallo,  e  dopo  trasmessi  alla  Nunziatura  Apostolica  di  Lisbona  li  soliti  processi, 
nella  costruzione  de'  quali  dovranno  praticarsi  con  li  nominati  le  consuete  formalità 
tanto  di  quella  Secretaria  di  Stato,  che  della  Nunziatura,  et  anche  a  tal  riflesso 
cubito  dopo  seguita  la  promozione  si  spediranno  la  Bolla  delle  terze  parti,  e  quella 
del  Iuspadronato  sopra  le  dignità,  Prebende,  e  Canonicati  della  Chiesa  Arcivescovile 
di  Lisbona  Orientale. 

E  perchè  due  prebende  della  sudetta  Chiesa  di  Lisbona  Orientale  sono  di  pre- 
sentazione, e  nomina  della  Università  Colimbrien,  ed  un  Canonicato  di  essa  è  gra- 
vato di  pensione  perpetua  a  favore  della  S.  Inquisizione,  et  in  oltre  la  prima  dignità 
è  sempre  riservata  alla  S.  Sede,  perciò  si  consentirà  che  si  (issi  altra  simile  pensione 


a.  1737  Concordato  col  Portogallo  329 

a  favore  del  sudetto  Tribunale  sopra  altri  beneficij  del  Regno  non  soliti  gravarsi 
dalla  datarìa  Apostolica,  ne  si  porrà  verun  impedimento  acciò  si  prattichino  altre 
riserve  di  pensioni  simili  con  cedole  bancarie  ad  sexennium  in  altri  bendici)'  del 
Regno  non  gravati,  equivalenti  alla  pensione  solita  riservarsi  sopra  la  sudetta  prima 
dignità.  Circa  il  pregiudizio  però  de' Canonicati  de' Padroni  Laici,  e  della  Univer- 
sità Colimbrien.  se  ne  darà  il  compenso  secondo  quello  si  concorderà  tra  il  Sig.rc 
Cardinale  Prodatario,  e  me. 

Si  tara  la  spedizione,  e  si  eseguirà  conseguentemente  la  Bolla  sopra  la  colla- 
zione de' beneficij,  rispetto  alli  quali  fu  concluso  il  trattato  tra  Mons.r  Giacinto  Sacri- 
pante, et  il  Commend.re  Bernabò  colli  ministri  della  Corona  fin  dall'anno  1720.  pren 
dendosi  perù  prima  li  provvedimenti  necessarij  per  il  buon  effetto  di  detta  Concordia, 
e  sopra  le  proviste  latte  nel  tempo  intermedio. 

Che  riservandosi  da  N.  S.  le  pensioni,  come  si  pratticava  ne'  tempi  passati  sopra  le 
Parrochiali  di  quel  Regno,  rivoeando  in  generale  la  Costituzione  della  S.  M.  di  I lene- 
detto  XIII,  e  derogandovi  ne' casi  particolari  non  si  porrà  alcun  impedimento  alle 
dette  riserve  nella  forma  solita,  purché  la  sudetta  deroga  della  Costituzione  Bene 
dettina  non  resti  a  carico  delle  parti,  tanto  più  che  la  Santità  di  N.  S.  si  è  dichia- 
rata di  non  volere  che  si  gravino  di  dette  pensioni  se  non  le  Parrocchiali,  che  ecce- 
dono di  rendita  scudi  duecento  romani,  e  per  la  Somma,  che  sarà  convenevole,  e 
correspettiva  al  sudetto  eccesso. 

Che  la  Legazione  destinala  in  persona  del  S.1  Cardinale  da  Cunha  non  avrà  più 
effetto,  e  saranno  ristituili  quei  Brevi  a  questa  Secretarla  di  Stato  nel  medesimo 
atto,  che  dal  ministro  di  S.  M.  si  riceverà  la  suddetta  Bolla  del  Cardinalato  per  li 
Patriarchi  prò  tempore. 

Per  quello  poi  riguarda  al  Ceremoniale  de' Patriarchi  Cardinali  non  si  giudica 
necessaria  dichiarazione  veruna  nella  intelligenza,  che  issi  non  lascieranno  di  sem- 
pre uniformarsi  alle  Costituzioni  Apostoliche,  et  a  Riti  Ecclesiastici. 

Roma  19.  Decembre  1737. 

lo  infrascritto  prometto  e  m'obbligo  in  virtù  della  Plenipotenza  datami  da  S.  M. 

a  quanto  sopra  „     _         .,     _     „  _,_ 

Fr.  Gius.  M.'1  Da  fonseca  1)  Evora. 

Dall'originale  con  la  firma  e  obbligazione  autografa  del    Da  Fonseca  in  Ann.   XIV, 

e.  V,  n.  67,  f.  8-10,  nell'Archivio  Segreto  Vaticano.  -  Ibid.  t.  2  trovasi  il  seguente  documento. 
I  'alla  Segreteria  di  Stato  17  Decembre  1737.  Avendo  determinato  la  Santità  di  Nostro 
Signore  di  concedere  l'Indulto  del  Cappello  Cardinalizio  alli  Patriarchi  prò  tempore  di 
Lisbona  in  conformità  della  Bolla  spedita  oggi  etc.  '  quantunque  Sua  Santità  creda  che 
attesa  l'esecuzione  del  medesimo  Indulto  non  sia  per  succedere  il  caso,  in  cui  in  vigore 
della  Costituzione  Clementina-  dovrebbe  precedere  il  Nunzio  Apostolico  al  Patriarca,  pure 
per  maggiore  sicurezza  dell'adempimento  della  medesima  Bolla  Clementina,  senza  della 
quale  la  Santità  Sua  non  sarebbe  venuta  alla  concessione  del  presente  Indulto,  dichiara  che 
in  qualunque  caso  il  Patriarca  non  sia  Cardinale,  e  non  habbia  effetto  l'Indulto  benché  mai 
ciò  potrà  succedere  per  parte  della  Sede  Apostolica,  attesa  la  disposizione  del  medesimo 

1  È  in  Bull.  Rom.  Cooq.-Maw.  XIV  Imi.  XXIV.  .'.13-315. 

2  Del  17  novembre  1716,  con  cui  (u  inno  il  Patriarcato  ili  Lisbona  occidentale,  in  Bull.  Rom.  Cocy.  Masi,  vis 
ed.  Taur.  XXI,  2'.'4  239. 


330  Concordato  col  Re  di  Sardegna  siti  feudi  ecclesiastici  a.  1741 

Indulto  intende,  e  vuole  che  restino  ferme  le  precedenze,  e  preeminenze  del  Nunzio  Apo- 
stolico  a  torma  della  detta  Bolla  di  Erezzione  del  Patriarcato,  ed  acciò  questa  intenzione,  e 
dichiarazione  di  Nostro  Signore  sia  nota  alla  Maestà  del  Re  di  Portogallo,  ed  abbia  il  suo 
effetto,  vuole  che  sia  communicata  al  P.  Evora  Plenipotenziario,  e  dal  medesimo  in  virtù 
della  sua  Plenipotenza  accettata  .  Segue,  di  mano  del  da  Fonseca:  Mi  è  stata  communi- 
jiiesta  dichiarazione  ed  in  vigore  della  mia  Plenipotenza  datami  da  S.  M.  è  stata  anche 
da  me  accetata.  Roma  19.  decembre  1737.  Fr.  Gius.  M."  da  Fonseca  d' Evora». 


» 


XLV. 

CONCORDATO  COL  RE  D[  SARDEGNA 
SUI  FEUDI  ECCLESIASTICI. 

5  gennaio  1741. 

Essendo  la  Santità  di  Nostro  Signore  Papa  Benedetto  XIV  felicemente  regnante 
pienamente  informata  delle  pendenze,  e  controversie  fra  la  Camera  Apostolica,  e 
la  Maestà  del  Re  di  Sardegna  sopra  il  Dominio,  e  superiorità  territoriale  d'alcuni 
Luoghi,  Castelli,  e  Feudi,  e  desiderando  d'imporre  fine  alle  medesime  con  un  tem- 
peramento onorevole  per  la  Camera  Apostolica,  e  conveniente,  e  grato  alla  Maestà 
del  predetto  Re;  tanto  più  che  Essa  nei  primi  giorni  del  di  lui  Pontificato  s'è  indotta 
a  ritirare  le  truppe  de'  soldati,  die  da  qualche  tempo  in  qua  aveva  poste  nelle 
terre  dell'Abbazia  di  San  Benigno,  constituisce,  e  dichiara  Sua  Maestà  ed  i  di  lui 
Successori  Vicarii  Pontificii  ne'  predetti  luoghi  come  in  appresso;  temperamento 
già  abbracciato,  benché  poi  non  eseguito  per  alcuni  accidenti  nel  Pontificato  del 
Sommo  Pontefice  Pio  IV;  temperamento  discusso,  ed  approvato  in  una  piena  Con- 
gregazione di  Cardinali  e  Prelati  nel  Pontificato  della  Santa  memoria  di  Clemente  XII, 
e  non  eseguito  per  esser  egli  morto  nel  tempo  appunto  in  cui  doveva  eseguirsi;  ' 
temperamento  finalmente,  che  la  Santità  di  Nostro  Signore  ha  ben  veduto,  ed  esa- 
minato, ed  approvato  anche  col  Consiglio  d'altri  da  Essa  interrogati  per  il  detto 
effetto,  e  per  non  moltiplicare  li  discorsi,  e  fare  le  scritture  più  lunghe  del  biso- 
gnevole, credesi  opportuno  e  necessario  l'inserir  in  questo  foglio  per  extensum  la 
minuta  della  Bolla  della  Concessione  del  Vicariato,  dalla  quale  chiaramente  si 
deduce  la  qualità  e  li  patti  dello  stesso,  obbligandosi  l'una  e  l'altra  Parte  a  quanto 
nella  Bolla  si  contiene. 

Benedictus  Episcopus  Servus  Servorum  Dei  ad  perpetuam  rei  memoriam.  Pro- 
vida  Romani  Pontificis  sollicitudo,  qua  ob  commissum  sibi  caelitus  munus  non 
solum  animarum  saluti  consulere,  sed  etiam  temporalibus  populorum  necessitatibus 
providere  cogitur,  interdum  necesse  habet  ea  disponere  circa  regimen,  et  admini- 
strationem  locorum,  et  terrarum,  quae  ad  Sedem  Apostolicam  pertinere  dignoscun- 
tur,  per  quae  resecatis  dissidiorum  causis,  pacisque  remotis  impedimentis  stabilis 
populorum  quies,  et  tranquillitas  procuretur,  et  excelsa  virorum  Principum  dignitas 

'  Cfr.  in  Archivio  segreto  Vaticano  (.1.1.  Ami.  I-XVIII  659  [già  Arm,  II,  e.  Vili,  n.  29))  il  Fasciculus  seri 
pturarum  Congregationis  Particularis  *itper  concessione  Vicariatila  favore  Regis  Sardi niae  etc.  Iiahitac  die  27  Novem- 
bri* 1739. 


a.  1741  Concordato  col  Re  di  Sardegna  sui  feudi  ecclesiastici  331 


augeatur,  ut  et  populi  sibi  .subditi  strenuos  defensores,  et  praeclaros,  ac  prudentes 
gubernatores  se  recepisse,  et  lllustres  Catholicae  Ecclesiae  Filii  ex  constanti  since- 
ritate  lidei,  et  debito  erga  Apostolicam  Sedem  devotionis  obsequio  et  reverentia 
novos  dignitatum  titulos,  et  congrua  honorum  insignia  retulisse  glorientur.  Cum 
itaque  loca,  et  fetida  Cortansii,  seu  Cortanseri,  Cortansonis,  Cisternae,  Montaphiae, 
Teliolarum,  Sancti  Benigni,  Pheleti,  Lombardonis,  Montanarii,  Principatus  Masse- 
rani,  et  Comitatus  Crepacorii,  Bosnengi,  Caccini,  Flecchiae,  Rivi,  et  Villae,  aliaeque 
Terrae,  Castra,  et  Loca,  quorum  veriores  denominationes,  et  vocabula  hic  prò 
insertis,  et  expressis  haberi  volumus,  una  cum  eorum  territoriis,  et  dependentiis, 
quorum  dominium,  et  proprictas  ad  Ecclesias  Taurinensem,  Vercellensem,  Astensem, 
Papiensem,  et  Abbatiam  Sancti  Benigni,  seu  ad  alias  quascumque  Ecclesias,  Mona- 
steria,'  et  Abbatias,  supremum  vero  ad  Nos,  et  Sedem  Apostolicam  pertinet,  ab 
alma  Urbe,  et  Romana  Curia  valde  distent,  et  illis,  et  eorum  incolis,  et  habitato- 
ribus  ob  huiusmodi  locorum  distantiam  in  eorum  necessariis  de  facili  providere 
nequeamus,  illaque  dominiis  charissimi  in  Christo  Filii  nostri  Caroli  Emanuelis  Ducis 
Sabaudiae,  et  Sardiniae  Regis  illustris  fere  ex  omni  parte  circumdentur,  ac  propterea 
varia  dissidia  inter  Cameram  nostram,  eiusque  Ministros,  et  Regios  Officiales  usque 
adhuc  eorumdem  Locorum  occasione  suborta  sint;  huiusmodi  autem  dissidiis  finem 
imponere,  et  eoi  umdem  Locorum,  lncolarum,  et  Habitatorum  prospero  et  felici  suc- 
cessui  consulere,  ac  ipsorum  lncolarum,  et  Habitatorum s  tranquillitati,  quantum  in 
nobis  est,  providere  volentes,  et  ad  personam  Caroli  Emanuelis  Ducis,  ac  Regis  prae- 
dicti  pluribus  virtutibus,  et  mentis  insignitam,  et  erga  Sanctam  Sedem  devotam,  et 
fidelem  intuitum  habentes,  atque  prospicientes,  quod  ipse  utpote  Dux  Sabaudiae, 
et  Pedemontis,  ac  Dominus  locorum  praedictis  feudis  adiacentium  sciet,  et  volet,  et 
poterit  Loca,  Incolas,  et  Habitatores  huiusmodi  ad  Dei  laudem  salubriter  regere,  et 
feliciter  gubernare,  et  ut  in  futurum  in  huiusmodi  fide,  et  devotione  eo  ferventius 
perseverare  studeat,  quo  per  Nos,  et  Apostolicam  Sedem  amplioris  dono  gratiae  se 
cognoverit  honorari,  ex  certa  nostra  scientia,  et  de  Apostolicae  potestatis  plenitu- 
dine, inspectis  prius,  ac  diligenter  perpensis,  et  consideratis,  quae  a  felicis  recorda- 
tionis  Clemente  XII  Praedecessore  nostro  cum  nonnullis  Venerabilibus  Fratribus 
nostris  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinalibus,  et  dilectis  Filiis  Romanae  Curiae 
Praelatis  fuerunt  mature  discussa,  et  deliberata  circa  consti tutiones,  nec  non  Decreta 
Concistorialia  Sanctae  memoriae  Pii  V,  Gregorii  XIII,  Sixti  V,  Gregorii  XIV,  Inno- 
centii  IX,  Clementis  Vili,  Pauli  V,  Urbani  Vili,  aliorumque  nostrorum  Praedeces- 
sorum  de  Civitatibus,  Castris,  et  Locis  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  non  infeudandis, 
et  alienandis,  quas  nullatenus  concessioni,  et  dationi3  huiusmodi  obstare  censuerunt, 
ipsum  Carolum  Emanuelem  Ducem,  ac  Regem,  eiusque  Filios,  Haeredes,  ac  Suc- 
cessores  masculos  ex  masculis  per  lineam  masculinam  descendentes  de  primo- 
genito in  primogenitum,  et  qui  in  Principatum  Pedemontis,  Ducatum  Sabaudiae,  et 
Regnum  Sardiniae  succedere  debebit,  et  illis  omnibus  defecientibus,  seu  extinctis 
proximiorem  agnatum  masculum,  qui  superfuerit  ex  domo,  et  familia  eiusdem  Caroli 
Regis,  et  illius  descendentes  masculos  ex  masculis  per  lineam    masculinam,  et   ita 

1    Traités:     Monasierium  ». 

-  Traités  om.  «  prosperi'  -  et  Habitalorum    . 

•  A4.  Arm.  I XVIII  b58  A:  «  donationi  ». 


332  Concordato  col  Re  di  Suri/ex  mi  sin  feudi  ecclesiastici  a.  1741 


omnes  alios  agnatos  masculos,  eorumque  descendentes  in  infinitum,  servata  tamen 
semper  lece  primogeniturae,  et  liabita  simul  ratione  successionis  in  Principatum, 
Ducatum,  et  regnum  praedictum,  Locorutn,  et  Feudorum  praedictorum,  et  illorum 
Castrorum,  Fortalitiorum,  Territoriorum,  et  districtuum  in  temporalibus  tantum  prò 
Nobis,  et  eadem  Romana  Ecclesia  Vicarium  perpetuum  deputamus,  facimus,  et  con- 
stituimus,  regimen,  et  administrationem  eiusdem  Supremi  Dominii,  Iurisdictionis,  et 
superioritatis  territorialis,  quam  quoad  temporalia  Nos  et  Praedecessores  nostri  exer- 
cuerunt,  et  exercemus,  et  exercere  potuerunt,  et  possumus,  respective  Locorum, 
eorumque  Fortalitiorum,  Territoriorum,  et  districtuum  praedictorum,  et  Dominii,  ac 
superioritatis  territorialis  eorumdem  committimus,  concedimus,  assignamus,  et  in 
eum  transferimus,  eumdemque,  eiusque  Filios  Haeredes,  et  Successores  iuxta  ordi- 
nem  successionis  superius  adnotatae,  in  locum  nostrum,  quoad  temporalia  dumtaxat, 
perpetuo  ponimus,  et  collocamus,  nihilominus,  ut  in  huiusmodi  Vicariatu  Ipse  eiusque 
Filii,  et  Successores  melius,  et  facilius  iustitiam  exercere  valeant  sibi  Locorum, 
Castrorum,  Fortalitiorum,  Territoriorum,  ac  districtuum  regimen,  et  administratio- 
nem huiusmodi  per  Se,  vel  alium,  seti  alios  cum  mero,  et  mixto  Imperio,  Rega 
libus  ad  superioritatem  territorialem  spectantibus,  ac  omnimoda  iurisdictione,  ac 
superioritate  territoriali  in  Locis,  Castris,  Fortalitiis,  Territoriis,  ac  districtibus  prae- 
dictis  in  honorem  nostrum,  eiuque  Ecclesiae  statum  pacificum,  et  tranquillum  exer- 
cendi  facultatem  impertimur,  reservato  Nobis,  et  Successoribus  nqstris,  et  Ecclesiae 
Romanae  Supremo  eorumdem  Locorum  Dominio,  quod  a  Nobis,  et  Ecclesia  prae- 
dicta  nullatenus  per  haec  abalienare,  et  abdicare  intendimus,  aut  possumus. 

Volumus  autem,  quod  dictus  Carolus  Emanuel  Rex,  ac  eius  Filii,  et  Haeredes, 
ac  Successores  praedicti  ratione  officii  Vicariatus  huiusmodi  Locorum,  Castrorum, 
Fortalitiorum,  et  districtuum  praedictorum  singulis  annis  unum  calicem  valoris  bis 
mille  scutorum  argènteorum  monetae  Romanae  in  festo  Beatorum  Apostolorum 
Petri  et  Pauli  Camerae  nostrae  solvere  omnino  teneantur,  quodque  idem  praedictus 
Rex,  et  Ipso,  eiusque  Filiis,  ac  Descendentibus  masculis  defìcientibus,  seu  extinctis, 
proximior  agnatus  masculus,  qui  in  Principatum,  Ducatum,  et  Regnum,  et  praedicti 
Vicariatus  officium  succedere  debebit,  et  ita  deinceps  omnes  alii  agnati  masculi,  qui 
tanquam  primi,  et  caput  lineae  iuxta  ordinem  superius  praefinitum  ad  successionem 
Vicariatus,  et  simul  Ducatus,  et  Regni  vocati  fuerint,  antequam  Ipse,  vel  illi  offi- 
cium Vicariatus  praedicti  incipiant  exercere,  in  manibus  nostris,  et  Romanorum 
Pontificum  Suecessorum  nostrorum  per  Se,  vel  per  Procuratorem  suum  ab  eo,  vel 
ab  illis  speciale  mandatum  habentem,  debitae  fidelitatis  praestent  iuramentum  in 
(orma  solita,  ac  promittant,  et  spondeant  de  huiusmodi  Vicariatus  officio  laudabiliter, 
ac  fideliter  exercendo  tam  prò  Se,  quam  prò  suis  Filiis  masculis  per  lineam  masculi- 
descendentibus  in  infinitum,  et  si,  quod  absit,  Eum,  aut  Filios,  et  Successores  piac- 
ili, tos  ab  obedientia,  et  devotione  nostra,  et  dictae  Ecclesiae  deviare,  et  in  solutione 
praedicti  annui  census,  vel  praestatione  iuramenti  praedicti  deficere  contigerit,  vel 
lem  Regis,  eorumque  Filiorum  lineam,  et  descendentiam  masculinam,  vel  respe- 
i  live  lineas,  ac  deseendentias  masculinas,  quod  Deus  a vertat, omnino  extingui,  adeo  ut 
nullus  amplius  masculus,  et  Successor  eiusmodi  superius  vocatorum  supersit,  tunc,  et 
asti  Vicariatus  huiusmodi  omnino  cesset,  et  expiret,  ac  Loca,  Feuda,  Terrae,  et 
Castra  supradicta  ad  praefatae  Ecclesiae  immediatam  subiectionem  libere  revertantur. 


a.  1741  Concordaio  col  AV  di  Sardegna  sui  feudi  ecclesiastici  333 


Mandantes  insuper  omnibus  Civibus,  [ncolis,  vi  I  labitatoribus  praedictis,  quod 
dictura  Carolum  Regem,  vita  comite,  et  deinceps  Filios  eius,  et  Successores  tan- 
quam  Vicarios  ipsorum  obsequiose  recipientes,  et  bonorificé  pertractantes  ei,  et 
illis,  eiusque,  et  eorum  Officialibus,  et  Ministris  in  omnibus,  quae  ad  Vicariatus  offi- 
cium  praedictum  pertinent,  obsequi  studeant,  et  efììcaciter  obedire,  non  obstantibus, 
quatenus  opus  sit,  '  Symmachi,  et  Pauli  II  de  rebus  Ecclesiae  non  alienandis,  et 
Pauli  IV  de  atienatis  recuperandis,  et  Pii  IV  de  gratiis  interesse  Camerae  quomo- 
dolibet  concernentibus in  eadem  Camera  registrandis, et  insinuandis,  ac  Bonifacii  Vili 
Romanorum  Pontificum  Praedecessorum  nostrorum  de  una,  el  duabus,  non  tamen 
tribus  dietis,  et  aliis  constitutionibus,  et  ordinationibus  Apostolicis,  statutis  quoque, 
et  consuetudinibus  Locorum,  Castrorum,  Fortalitiorum,  Territoriorum,  et  distri- 
ctuum  praedictorum  iuramento,  confirmatione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia 
roboratis,  tiec  non  privilegiis,  indultis  Apostolicis  illis,  ac  Universitatibus  illorum 
etiam8  motu,  et  scientia  similibus  etiam  concistorialiter  concessis,  etiam  illis,  quibus 
similiter3  inter  alia  cavetur  expresse,  quod  Loca  ipsa  in  Vicariatimi  concedi  non 
possint,  et  de  illis  etiam  per  Romanos  Pontifices,  et  Sedem  praedictam  prò  tempore 
factis  concessionibus,  nullius  sint  roboris,  vel  momenti,  nec  non  quibusvis  conven- 
tionibus,  pactis,  et  tractatibus  etiam  inter  Nos,  nostrosque  Praedecessores,  et  Carne- 
ram  praedictam,  ac  communitates,  et  alias  quascumque  personas  desuper  quomo- 
dolibet  initis,  caeterisque  contrariis  quibuseumque,  quibus  omnibus  etiamsi  de  illis 
specialis,  et  expressa  mentio  habendu  foret,  eorum  integros  tenores  praesentibus 
prò  suffìcienter  expressis  habentes  illis  alias  in  suo  robore  permansuris,  hac  vice 
dumtaxat  specialiter,  et  expresse  derogamus,  et  suffìcienter  derogatimi  esse,  illaque 
adversus  praemissa  nullatenus  suffragari  posse  decernimus,  et  definimus.  Nulli  ergo 
omnino  hominum  liceat,  liane  paginam  nostrae  concessionis,  elargitionis  Vicariatus 
investiturae,  voluntatis,  et  decreti  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire;  si  quis 
autem  hoc  attentare  praesumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei,  et  Beatorum 
Petri  et  Pauli  Apostolorum  eius  se  noverit  incursurum.  Datum  Romae  apud  San 
ciani  Mariani  Maiorem  tertio  ìiDiias  ianuarìi  anno  Fncarnationis  Dominicae  millesimo 
septingentesimo  quadragesimo,  Pontilicatus  vero  nostri  anno  primo. 

A.  Cardinalis  Passioneus. 
Visa  de  Curia 

St.   Antonellus. 

Oltre  poi  ciò,  che  si  contiene  nella  Cessione  del  Vicariato,  resta  convenuto  ed 
accordato  : 

I. 

Tutti  li  sudditi,  ed  abitanti  di  detti  tendi  siano  ristabiliti  pienamente  nella  grazia 
della  Maestà  Sua,  la  quale  gli  abbia  per  l'avvenire  in  una  speciale  protezione,  distin- 
guendoli in  ogni  congiuntura,  come  tutti  gli  altri  suoi  più  fedeli,  ed  amichi  Vassalli,4 

1  Traiiés  ora.  «  qaatenas  opus  sii  ». 

•  Traiti* :  <  ei .. 

3  A  A.  Arni.  IX  Vili  658  A    invece  di      simililer  •  dà  «  forsan  ». 

«  AA.  Ann.   I-XV  III  65S  A:  «  più  antichi  e  fedeli  >. 


334  Concordato  col  Re  di  Sardegna  mi  fan!/  ecclesiastici  a.  1741 


ed  a  qualunque  effetto  siano  trattati,  e  considerati  come  tali,  e  cancellata  affatto 
qualunque  memoria  delle  cose  passate;  sia  pure  intieramente  reintegrato  di  tutti 
li  beni,  e  di  tutti  li  dritti,  che  aveva  agli  onori  chiunque  per  qualsivoglia  titolo,  o 
pretesto  ne  fosse  stato  privato;  talmente  che  rimosso  qualunque  sequestro,  li  loro 
possessori,  o  eredi  siano  immediatamente,  e  per  via  di  fatto  rimessi  in  pacifico  pos- 
sesso dei  beni,  e  dritti  medesimi,  e  sia  permesso  di  ritornare  liberamente  alle  patrie 
abitazioni  a  chiunque  sia,  di  qualunque  grado,  e  condizione,  che  nelle  passate  tur- 
bolenze fosse  stato  obbligato  a  partirsene,  o  che  da  se  medesimo  se  ne  fosse  allon- 
tanato. E  tutti  quegli,  che  avessero  ottenuto  dai  Sommi  Pontefici,  dai  Vescovi,  dagli 
Abbati  pio  tempore  li  titoli  di  Parrocchie,  Canonicati,  o  di  qualunque  altro  Bene- 
fizio, siano  lasciati  in  libertà  di  prenderne  leggittimamente  il  possesso  in  esecuzione 

delle  loro  rispettive  provviste. 

II. 

Che  restino  salvi  tutti  li  privilegii,  che  ai  luoghi,  ed  uomini  compresi  nel  Vica- 
riato possono  appartenere  legittimamente,  ed  all'osservanza  dei  quali  fosse  di  ragione 
tenuta  la  Santa  Sede  come  Principe  temporale. 

III. 
Come  che  è  intenzione  della  Santa  Sede  di  rimettere  tutti  li  feudi,  nei  quali  ha 
apposte  sin  ora  le  mani,  alle  rispettive  Chiese  di  Vercelli,  Asti,  Pavia,  Torino,  ed 
Abbazia  di  San  Benigno,  dalle  quali  ognuno  di  detti  feudi  dipende,  così  li  Canoni, 
che  per  conto  di  essi  si  pagavano  in  passato  alla  Reverenda  Camera  di  Roma,  si 
paghino  in  avvenire  alle  Chiese  medesime,  e  ciò  in  aumento  di  qualunque  altro 
Canone,  che  le  stesse  Chiese  riscuotessero  già  a  questo  conto.  Quanto  poi  a  quei 
feudi,  che  presentemente  non  sono  investiti,  e  che  si  ritengono  dalla  Sede  Aposto- 
lica, anche  rispetto  all'utile  dominio,  sia  in  libertà  delli  Vescovi,  alle  Chiese  dei 
quali  appartengono,  o  ritenerli,  o  investirli.  E  perchè  sul  feudo  di  Tigliole  cade  la 
disputa  a  chi  s'appartenga  se  al  Vescovo  d'Asti,  che  pensa  d'aver  in  petitorio  chiare, 
e  quasi  evidenti  ragioni,  oppure  al  Vescovo  di  Pavia,  che  era  in  attuai  possesso  di 
quello,  quando  la  Camera  Apostolica  l'avvocò  a  se;  si  determina,  che  il  Vescovo  di 
Pavia  sia  frattanto  reintegrato  del  possesso  nel  qual  era,  e  che  siano  alla  Chiesa 
d'Asti  riservate,  come  in  fatti  si  riservano  le  sue  ragioni  tali,  quali  da  sperimen- 
tarsi in  petitorio;  e  si  determina  ancora,  che  il  Vescovo  di  Pavia  reintegrato  come 
sopra  del  feudo  di  Tigliole  debba  infeudarlo  in  una  persona  grata,  ed  accetta  a  Sua 

Maestà. 

IV. 

Che  tutti  li  Vescovi,  Abbati,  come  anche  gì' investiti  dei  feudi  di  qualsivoglia 
modo  e  maniera,  tanto  dai  Sommi  Pontefici,  che  dai  medesimi  Vescovi,  ed  Abbati, 
debbano  restare  nel  loro  pacifico  possesso,  in  cui  si  trovavano  con  tutte  le  preroga- 
tive, facoltà,  giurisdizione  anche  di  mero  e  misto  Impero,  passaggi,  pedaggi,  e  qual- 
siasi altro  dritto  di  conoscere  le  prime  e  seconde  instanze,  specificato,  e  specificate 
nelle  loro  investiture,  o  nelli  privilegii,  Brevi,  e  concessioni  legittime,  ed  all'osser- 
vanza delle  quali  fosse  tenuta  di  ragione  la  Camera  Apostolica,  fatti,  o  fatte  dai 
Sommi  Pontefici,  e  loro  delegati,  e  dai  '  Vescovi  o  Abbati,  con  facoltà  di  deputare 

•  AA.  Arm.   IX  Vili  65S  A:  «  da  »'. 


a.  1741  Concordato  col  Re  di  Sardegna  circa  la  materni  beneficiale  335 


i  Giudici,  Castellani,  ed  (Jftiziali   necessari!    per  l'esercizio  della   loro  giurisdizione, 

con  che  il  Giudice  di   prima  instanza  di  San  Benigno  debba   onninamente  risedere 

in  una  delle  terre  dell'Abbadia. 

V. 

Che  dovendosi  concedere  nuove  investiture  in  caso  di  devoluzione  d'alcun  feudo 
per  terminazione  della  linea  investita  per  confiscatone,  o  per  qualunque  altro  capo, 
o  dovendo  rinnovarsi  per  mutazione  delle  persone  investite,  le  nuove  concessioni, 
e  rispettive  rinnovazioni  si  faccino  sempre  da  quel  Vescovo,  o  Abbate  alla  di  cui 
Chiesa  appartiene  il  tendo  del  quale  si  tratta,  riservato  il  beneplacito  della  Sede 
Apostolica  in  quei  casi,  nei  quali  de  iure  si  richiede. 

VI. 

Finalmente  qualunque  monumento  sì  pubblico,  che  privato,  arme,  e  qualsiasi 
documento,  scrittura,  o  memoria  che  riguardi  li  Sommi  Pontefici,  e  la  Santa  Sede 
Apostolica  esistenti  in  detti  luoghi  del  Vicariato,  siano  conservati  diligentemente 
tanto  negli  archivi,  che  nei  siti,  ne'  quali  di  presente  si  ritrovano. 

VII. 

Tutti  poi  li  patti  espressi  nei  presenti  fogli  debbano  avere  la  stessa  forza  e 
valore,  ed  osservarsi  in  perpetuo,  come  se  fossero  espressi  nel  medesimo  Breve  del 

Vicariato. 

S.  Cardinale  Valenti. 

Alessandro  Cardinale  Albani. 

Gio.  Battista  Balbis  Simeone  Conte   de  Rivera. 

Da  Trailés  de  la  Royale  Maison  de  Savoie  II,  525-529  in.  CXX,  la  bolla  però  da 
ibid.  519-724,  n  CXIX),  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipoten- 
ziarii  intitolato  Foglio  sopra  la  Materia  Fendale  in  AA.  Ann.  1-XVIII  658  A  (già  Ami.  II, 
e.  Vili,  li.  28  A)  nill  Archivio  segreto  Vaticano.  Sotto  al  titolo  sta  scritto  da  mano  diversa 
da  quelle  del  documento  ■  Sottoscritto  nelle  stanze  del  Cardinale  Segretario  di  Stato  questo 
dì  5  gennaro  1741    . 


XLYI. 

CONCORDATO  COL   RE  DI   SARDEGNA 
CIRCA  LA  MATERIA  BENEFICIALE. 

5  gennaio  1741. 

Essendo  la  Maestà  di  Carlo  Emanuele  Re  di  Sardegna  piena  d'ogni  maggior 
venerazione  verso  la  Sede  Apostolica,  e  la  Sagra  Persona  del  Regnante  Pontefice 
Benedetto  XIV,  e  desiderando  pure  questo  stesso  Pontefice  ogni  congiuntura  per 
far  conoscere  alla  Maestà  Sua  il  paterno  tenerissimo  affetto,  che  ha  per  essa,  e  la 
sua  Reale  Famiglia,  e  i  suoi  felicissimi  Stati;  ed  essendo  da  questa  sincera  vicende- 
vole corrispondenza  derivato  il  comune  pensiere  di  torre  di  mezzo  ogni  attacco, 
ogni  dubbietà,  disputa,  e  controversia  sopra  l'intelligenza,  ed  esecuzione  d'altro  acco- 


336  Concordato  col  Re  di  Sardegna  circa  In  materia  beneficiale  a.  1741 


modamento  fatto  nella  materia  benefiziale  fra  la  Santa  Sede,  e  la  Maestà  del  Re  di 
Sardegna  nel  tempo  del  Pontificato  della  felice  memoria  di  Benedetto  XIII;  inerendo 
altresì  all'intenzione   della   pure  felice  memoria  di  Clemente  XII,  che  per  questo 

0  effetto  deputò  una  Congregazione  d'alcuni  Signori  Cardinali  e  Prelati,  nella 
quale,  benché  fosse  esaminata  e  discussa  la  materia,  restò  però  il  tutto  senza  ese- 
cuzione per  la  morte  sopraggiunta  del  predetto  Pontefice  Clemente,  si  è  finalmente 
ili  comune  consenso  del  Regnante  Pontefice  Benedetto  XIV,  e  della  sopradetta 
Maestà  del  Re  di  Sardegna  venuto  all'estensione,  e  sottoscrizione  de' seguenti  Capi- 
toli, che  più  volte  Sua  Beatitudine  ha  veduti,  considerati,  ed  esaminati  dopo  aver 
anche  inteso  il  parere  di  Cardinali,  e  d'uomini  savi  chiamati  a  consiglio  per  la  sus- 
sistenza, e  validità  de'  quali  Capitoli  interpone  la  pienezza  della  sua  Apostolica  Auto- 
rità, ed  i  Capitoli  sono  li  seguenti. 

I. 

Per  l'Economato  dei  frutti  dei  Vescovadi,  ed  Abbazie  comprese  sotto  l'indulto  di 
Nicolò  V,  che  nel  tempo  della  loro  vacanza  matureranno,  Sua  Maestà  deputerà  d'or  in 
avvenire  una  persona  Ecclesiastica. 

II. 

La  Camera  Apostolica  potrà  raccogliere  per  mezzo  de'  suoi  succolleltori  libe- 
ramente gli  spogli  si  dei  Vescovadi,  ed  Abbazie,  che  degli  altri  Benefizi  minori 
tanto  di  libera  collazione,  che  di  nomina  Regia,  e  gli  spogli,  e  vacanti  di  detti  Bene- 
fizii  minori  di  libera  collazione  della  Santa  Sede  nelle  Diocesi  del  Piemonte  e  Mon- 
ferrato, eccettuate  le  terre  cedute  nelle  ultime  due  Paci  dalla  Francia. 

III. 
Fermo  restando,  ed  illeso  interamente  tanto  nella  prerogativa  del  dritto  di 
nomina,  che  negli  '  effetti  suoi  il  Breve  Ondimi  della  Santa  memoria  di  Bene- 
detto XIII,  la  Santa  Sede  darà  sempre  esecuzione  al  medesimo  come  è  stato  dichia- 
rato da  detto  Pontefice,  siccome  pure  la  medesima  Santa  Sede  darà  esecuzione  alla 
risoluzione  d'una  Congregazione  di  più  Cardinali  e  Prelati,  emanata  li  -'  giugno  1728 
per  le  vacanze  in  Curia,  et  apud  Sedetti,  ed  in  ordine  alla  riserva  delle  pensioni 
sopra  li  Vescovadi,  o  Abbazie  comprese  nel  Breve  sopradetto  l'uditili,  tratterà  Sua 
Maestà  ed  i  suoi  Successori,  come  tratta  li  Supremi  Principi  Indultari 

IV. 

Ed  essendo  nato  dubbio  sull'intelligenza  dell'accennato  Indulto  se  comprenda  li 

Benefìzi  Concistoriali  delle  Provincie  di  Casale,  Acqui  ed  Alessandria,  Lomellina  e 
Valsesia,  che  si  possedevano  dalla  gloriosa  memoria  del  Re  Vittorio  Amedeo  in 
tempo  del  sudetto  concesso  Indulto  per  le  parole  ivi  espresse  -  Oiiod  idem  Rex 
Victorius  Ann  deus  de  pr aesenti  possidel:  e  le  altre  -  exciptentes  tantum  Cathedrales 
Ecclesias  Casalensem,  Aquensem  et  Alexandrinam  etc.,  si  dichiara,  che  sono  com- 
presi li  detti  Benelizi  Concistoriali  delle  suddette  Provincie  in  eletto  Indulto,  ferma 
sempre  rimanendo  l'eccettuazione  delle  tre  Chiese  Cattedrali  d'Acqui,  Casale  ed 
Alessandria,    le   quali   dovranno    provvedersi    in   avvenire    dalla   Sede    Apostolica, 

1  / i aih  s:  *  d 

'  Tanto  in   Traitis  quanto  nell'es.  Vat.  manca  il  giorno. 


a.  1741  Cmiaii dato  col  Re  di  Sardegna  circa  la  materia  beneficiale 


secondo  però  lo  stile,  e  pratica  da  essa  servata  sin'ora  ;  bensì,  che  siccome  pretende 
Sua  Maestà  toccar  ad  esso  il  gius  ancora  di  nominale  all'ora  espresse  tre  Chiese 
Cattedrali,  e  ciò  non  meno  per  Indulto  di  Nicola  V,  che  per  il  Breve  della  Santa 
memoria  d'Innocenzo  XII,  così  riservala  Santa  Sede  a  Sua  Maestà  il  poter  dedurre 
le  sue  ragioni,  e  quando  le  medesime  siino  valide,  renderà  la  dovuta  giustizia. 


Riserverà  la  Dataria  Apostolica  in  tutti  li  paesi  compresi  nell'Indulto  di  Bene- 
detto XIII  a  tavuie  degli  esteri  le  pensioni  sopra  li  Benefizi  semplici,  che  secondo 
l'espressione  dei  frutti  latta  nelle  suppliche  e  Bolle  eccederanno  il  (rutto  di  cento 
scudi  Romani,  e  sopra  li  Benefizi  residenziali  eccederanno  la  somma  di  scudi  cento 
cinquanta  Romani  per  quella  somma  però,  che  eccederà  la  detta  quantità  di  scuti 
cento,  o  cento  cinquanta  rispettivamente,  e  purché  Indetta  pensione  a  favore  degli 
esteri  non  ecceda  la  terza  parte  di  tutti  li  frutti  del  Benefizio  espressi  come  sopra 
nelle  suppliche  e  Bolle.  Restano  però  eccettuate  le  Parrocchie  sopra  le  quali  non 
riserverà  pensione,  né  a  favore  degli  esteri,  né  a  favore  dei  sudditi,  se  non  nei  casi 
di  rassegna,  permuta,  e  concordia,  ne'  quali  casi  naturalmente  la  riserva  non  può 
cadere,  che  a  favore  dei  sudditi,  ed  eccettuati  ancora  li  Padronati  delle  famiglie, 
sopra  li  quali  Sua  Santità  non  riserverà  pensioni  se  non  che  a  favore  dei  sudditi,  e 
di  consenso  dei  Padroni  quando  é  necessario.  Con  espressa  dichiarazione  qual  deta- 
glio, e  quali  regole  s'intendino  solo  nel  caso,  che  Sua  Santità  riservi  le  pensioni  a 
favore  degli  esteri,  e  non  già  quando  vorrà  riservarle  a  favore  de'  sudditi,  nel  qual 
caso  resterà  in  quella  libertà,  nella  quale  è  stata  sin'ora  secondo  il  solito. 

E  con  espressa  dichiarazione  in  oltre,  che  la  pensione  di  scudi  mille  cinque  cento 
moneta  Romana  riservata  secondo  li  Concordati  di  Papa  Benedetto  XIII  sopra  l'Ab- 
bazia di  Lucedio  a  libera  disposizione  della  Santa  Sede,  ed  anche  a  favore  degli 
esteri  s'intendi  cassata  affatto,  e  come  se  mai  fosse  stata  riservata;  ma  la  cassa- 
zione abbia  soltanto  l'effetto  dopo  la  morte  di  Monsignor  Millo  Uditore  di  Sua  San- 
tità, al  quale  la  Santità  Sua  che  la  godeva,  l'ha  trasferita,  o  per  dir  meglio  confe- 
rita l'intelligenza,  e  consenso  di  Sua  Maestà. 

VI. 
Li  rispettivi  Deputati  promettono  di  riportare  la  ratifica  di  tutto  quanto  sopra,  si 
da  Sua  Santità,  che  da  Sua  Maestà  subito,  e  più  presto  che  sia  possibile,  e  che  imme- 
diatamente dopo  si  darà  rispettivamente  esecuzione  nel  medesimo  tempo  a  tutti  li 
suddetti  Capi,  per  iridi  passare  a  discorrere  senza  ritardo,  e  chiarire  gli  altri  punti 
d'immunità  e  giurisdizione  Ecclesiastica,  per  li  quali  Sua  Santità  ha  tutta  la  premura. 

S.  Cardinale  Valenti. 

Alessandro  Cardinale  Albani. 

Gio.  Battista  Balbis  Simeone  Conte  di  Rivera. 

Da  Traila  ecc.  loc.  cit.  529-533  n.  CXX1  .  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografee 
siuilli  dei  plenipotenziarii  in  AA.  Ani,.  IX  Vili  658  B  (già  Ann.  II.  e.  Vili.  n.  28  B 
nell'Archivio  Segreto  Vaticano.  È  intitolato  Foglio  per  la  Materia  Benefiziale  e  reca  l'iden- 
tica annotazione  del  precedente  concordato. 


338  Concordato  con  Napoli  a.  1741 


XLVII. 

CONCORDATO  CON  NAPOLI. 

2  giugno  1741. 

Per  terminare  le  dispute  e  controversie,  che  da  più  secoli  nel  Regno  di  Napoli 
sono  state  su  diversi  capi  tra  le  Curie  laiche,  ed  ecclesiastiche,  e  per  torre  con  ciò 
ogni  occasione  di  discordia  tra  le  due  Potestà,  la  Santità  di  Nostro  Signore  Bene- 
detto XIV.,  e  la  Maestà  di  Carlo  Infante  di  Spagna,  Re  delle  due  Sicilie,  per  mezzo 
de'  loro  Plenipotenziarii  muniti  delle  necessarie  facoltà,  dopo  diligentissimo  esame, 
e  matura  deliberazione,  nella  quale  per  parte  di  Sua  Santità  si  è  inteso  il  parere  di 
alcuni  Signori  Cardinali,  son  convenuti  ne'  sequenti  capitoli,  che  dovranno  da  amen- 
due  le  parti  per  l'avvenire  perpetuamente,  ed  inviolabilmente  osservarsi,  col  comin 
darsene  l'esecuzione  in  tutto  ciò  che  potrà  subito  e  senza  dilazione  praticarsi,  ed  ese- 
guirsi, dopoché  questo  presente  Trattato  sarà  sottoscritto,  e  ratificato. 

Capo  I. 
Immunità  Reale. 

Trovandosi  la  maggior  parte  delle  Comunità  del  Regno  esauste,  ed  impotenti  a 
soddisfare  sì  a'  pubblici  pesi,  come  a'  frutti  de'  debiti,  che  si  trovano  per  bisogni  pub- 
blici dello  Stato  aver  contratti  per  lo  più  con  Monasteri  di  povere  Monache,  Capi- 
toli, ed  altri  luoghi,  e  Comunità  ecclesiastiche,  e  dall'altra  parte  per  la  maniera  come 
ora  si  riscuotono  le  pubbliche  imposizioni  cadendone  la  maggior  parte  del  peso  sopra 
la  più  misera  gente  necessitata  in  certi  luoghi  per  un  rubbio  di  macinato  a  pagare 
di  gabella  niente  meno  di  quattro  ducati,  ed  in  altri,  dove  si  vive  a  testatico,  un 
miserabile  che  non  ha  che  le  sole  braccia,  colle  quali  dee  mantener  se  stesso,  e 
tutta  la  sua  povera  lamiglia,  è  talvolta  costretto  a  pagare  fin  otto,  o  '  dieci  ducati 
l'anno,  quindi  S.  M.  per  sollievo  de'  suoi  più  poveri  sudditi,  e  di  que'  luoghi  pii,  e 
precisamente  de'  Monasterii  di  povere  Monache,  che  per  avere  la  maggior  parte 
delle  loro  rendite  in  censi  attivi  sopra  le  Comunità,  si  trovano  ridotti  in  molta 
strettezza,  ha  determinato,  mediante  un  general  catasto  di  tutti  i  beni  del  Regno, 
far  una  più  giusta  distribuzione  de'  pubblici  pesi.  Ma  tutto  ciò  non  ostante,  de'  beni 
del  Regno  trovandosi  gran  parte  passata  in  manus  mortuas,  senza  che  per  essi  si 
paghi  un  sol  quattrino  per  li  bisogni  dello  Stato,  i  soli  beni  posseduti  da'  laici  non  pos- 
sono bastare  pel  sollievo  desiderato  de'  poveri,  e  delle  Comunità;  perciò  la  Santità  di 
Nostro  Signore,  attesa  l'impotenza  de' laici,  ed  avendo  ugualmente  a  cuore  il  sol- 
lievo della  più  misera  gente  del  detto  Regno,  e  de'  luoghi  pii,  che  hanno  crediti 
■  "111  Comunità,  aderendo  alle  istanze  di  Sua  Maestà,  è  benignamente  condiscesa 
che  per  quello,  che  riguarda  l'esenzione  e  le  franchigie  degli  Ecclesiastici  del 
Regno  di  Napoli,  si  osservi  per  l'avvenire  quanto  vien  disposto  ne'  seguenti  articoli. 


a-  1741  Concordato  con  Napoli  339 


1.  Ne' catasti,  i  quali  si  debbon  fare  o'  debbon  rinnovarsi  per  ordine  regio  da 
tutte  le  Università  del  Regno,  si  comprenderanno,  e  si  faranno  descrivere'-'  tutti  li 
beni,  di  qualsivoglia  natura  si  sieno,  posseduti  dagli  Ecclesiastici  Secolari,  e  Regolari: 
al  qual  effetto  gli  Ordinarli  di  ogni  luogo  sforzeranno  i  renitenti  per  le  vie  legali  a 
lune  le  rivele,  a  darne  le  assegne,  ed  a  tutt'altro,  che  sia  per  essere  a  ciò  neces- 
sario; con  dichiarazione  però  che  detto  catasto,  e  tuttociò  si  faccia  coll'assistenza 
degli  Ordinarli   medesimi,   de'  deputati   del    Clero,  ed  a   spese  unicamente  de'  laici 

2.  Fatto  che  si  sarà  di  mano  in  mano  da  ciascheduna  Comunità  il  suo  cataste^ 
ni  pubblici  pesi,  che  sopra  dei  beni  accatastati  si  pagheranno  da' possessori  laici,  le 
Comunità  ecclesiastiche,  Chiese,  ed  altri  luoghi  pii  ecclesiastici  contribuiranno  sola- 
mente per  la  metà  di  quello,  che  quei  tali  lor  beni  pagherebbero  se  si  possedessero 
da'  laici,  detratti  bensì  prima  tutti  i  pesi  annessi  a'  detti  beni,  che  son  obbligati  a 
soddisfare:  beninteso  però,  che  tra  questi  pesi  non  sia  mai  compreso  il  manteni- 
mento, ed  alimento  delle  persone;  la  qual  suddetta  contribuzione  per  li  beni  eccle- 
siastici, come  sopra,  dovrà  in  ciascun  luogo,  ed  Università  del  Regno  cominciar  dal 
giorno,  che  in  esso  luogo  i  laici  in  vigore  del  nuovo  catasto  da  farsi,  o  pure  già 
fatto  fino  al  giorno  d'oggi,  come  si  verifica  di  qualche  luogo,  comincieranno  a  pagare 
i  pubblici  pesi,  senza  che  debba  aspettarsi  che  il  suddetto  nuovo  catasto  sia  termi- 
nato per  tutto  il  Regno.  E  considerando  Sua  Beatitudine,  che  vi  sono  moltissime 
fondazioni  nel3  Regno  suddetto,  particolarmente  di  Regolari,  fatte  nel  secolo  pas- 
sato e  nel  presente  di  rendite  assai  considerabili,  e  tuli,  che  compongono  forse  la 
maggior  parte  delle  rendite  degli  Ecclesiastici,  e  che  restando  queste  esenti,  ed 
immuni  dalla4  detta  contribuzione  per  la  facilità,  che  hanno  di  provare  i  loro  titoli 
di  prima  erezione,  la  maggior  parte  del  peso  si  rifonderebbe  nelle  prime  eiezioni 
lai  te  ne'  secoli  antecedenti  per  la  pruova  o  deficiente  o  assai  difficile  per  rintracciare 
la  fondazione,  come  anche  ne'  più  poveri  luoghi  pii,  e  persone  ecclesiastiche,  né  si 
avrebbe  il  fine  desiderato,  che  si  e  espresso  di  sopra,  perchè  anche  i  laici  oppressi 
da  gravi  pesi  sarebbero  obbligati  a  contribuire  molto  più,  ed  :'  oltre  alle  lor  forze; 
perciò  è  anche  condiscesa  a  permettere  ed  ordinare  che  restino  sottoposte  alla  divi- 
sata contribuzione  anche  tutte  le  fondazioni  di  ogni  sorte,  detratti  però  sempre 
prima  tutti  pesi  ed  obblighi,  come  sopra.  E  la  suddetta  contribuzione  sopra  i  beni 
passati  /';/  manus  mortuas  si  pagherà  solamente  sino  a  tanto,  che  dureranno  i  pre- 
senti bisogni  delle  Università  del  Regno,  e  per  que' soli  pesi  che-  si  trovano  imposti 
sino  al  giorno  d'oggi,  e  non  già  per  quei  che  si  potranno  imporre  per  l'avvenire. 

3.  Alla  contribuzione  come  sopra  stabilita  resteranno  soggetti  i  beni  posseduti 
da  tutte  le  Comunità  Ecclesiastiche,  Chiese,  ed  altri  luoghi  Pii  ecclesiastici  di  qua- 
lunque sorte  si  sieno,  di  Religiosi,  delle  undici  Congregazioni,0  di  Gesuiti,  di  Cava- 
lieri di  Malta  e  loro  Commende,  di  Mense  Episcopali  o  Archiepiscopali,  di  Abazie 
Concistoriali  e  possedute  da'  Signori  Cardinali,  esclusi  solamente  i  beni  di  quei  bene- 


1  .4.-1.  Arni.  1  XVI 11  -.1,1:  ■■     . 

-  Xi'vm       si  descrh  eranno  ». 

i  Mossi:  •  sul    . 

*  AA.  Ann.  1  X  Vili    .hi  ■     .,.!  ,i         .  la»! 

5  Xuasi;   -.  od  •. 

»  Mussi:   -di  Religiosi  delle  undici  Congregazioni  ■ 


340  Concordato  con  Napoli  a.  1741 

ficii  che  si  assegneranno  agli  ordinandi  in  patrimonio  sagro,  per  quella  sola  rata 
però  che  secondo  la  tassa  Sinodale,  o  Conciliare  importerà  il  detto  patrimonio,  ed 
esclusi  anche  i  beni  delle  Parrocchie,  de'  Seminarii  e  degli  Spedali.  E  come  gravan- 
dosi in  questa  forma  tutti  i  beni  più  privilegiati  delle  Chiese,  non  è  dovere  che  a  con- 
fronto di  ciò  goda  nessun  laico  alcuna  esenzione,  la  quale  venga  poi  ad  accrescere 
il  peso  degli  Ecclesiastici,  perciò  il  ripartimento  de'  pubblici  pesi  dovrà  farsi  a  pro- 
porzione di  tutti  i  beni  di  qualunque  sorte,  come  si  è  detto  di  sopra,  realmente  pos- 
seduti da  ogni  laico  tanto  cittadino,  quanto  forestiere,  e  de'  beni  burgensatici  posse- 
duti da'  Baroni  e  di  tutti  quelli,  che  sono  e  saranno  descritti  nel  catasto  di  ciascheduna 
Comunità:  laonde  volendo  il  Sovrano  esimere  per  l'avvenire  qualcuno  da  questa 
contribuzione,  l'importo  dell'esenzione  di  esso  dovrà  ripartirsi  ed  accrescersi  sopra 
de'  beni  degli  altri  secolari,  e  non  mai  sopra  quei  delle  Chiese  e  delle  Comunità  e 
luoghi  ecclesiastici. 

4.  Tutti  quei  beni  delle  suddette  Chiese,  Comunità,  e  luoghi  ecclesiastici,  che 
saranno  sottoposti  alla  divisata  contribuzione,  dovranno  egualmente  pagarla,  o  che 
essi  gli  facciano  a  mano  propria,  o  che  gli  diano  in  aflitto  o  colonia.  Il  colono  bensì 
per  la  sua  porzione  colonica  dovrà  soggiacere  a  tutti  que'  pesi,  a'  quali  soggiacciono 
tutti  gli  altri  laici. 

5.  Succedendo  che  dal  giorno  di  oggi  in  avvenire  qualche  Chiesa,  Comunità,  e 
luogo  ecclesiastico  acquisti  nuovi  beni  di  qualunque  natura  si  sieno,  dovranno  detti 
beni  restare  perpetuamente  sottoposti  a  tutti  li  tributi  regi  e  pubblici  pesi  che  si 
pagano,  e  pagheranno  da'  laici. 

6.  Quanto  poi  a'  beni  patrimoniali  degli  Ecclesiastici  particolari  saranno  tutti 
soggetti  a  tutti  quei  pesi,  a'  quali  soggiacciono  i  beni  de'  laici,  a  riserva  solamente 
di  quella  porzione  di  beni  che  secondo  le  tasse  Sinodali  de'  luoghi,  quando  non  si 
ordinano  ad  titillimi  benefica,  sarà  loro  assegnata  per  titolo  dell'ordinazione,  la 
qual  porzione,  o  sia  patrimonio  sacro  dovrà  esser  affatto  immune  ed  esente  da  qua- 
lunque peso,  e  ciò  si  osserverà  ancora  per  gli  ecclesiastici  Greci,  quantunque  abbiano 
moglie. 

7.  I  Beni  che  si  assegnano  agli  Ecclesiastici  per  patrimonio  sacro  giusta  la 
disposizione  de'  Sinodi  locali,  e  secondo  i  decreti  che  hanno  fatto  o  '  che  faranno  i 
Vescovi,  purché  non  sieno  di  minor  frutto  di  ventiquattro  ducati  annui,  e  non  oltre- 
passino quello  di  quaranta,  secondo  gli  ordini,  che  Sua  Santità  darà  a'  Vescovi  sopra 
la  tassa  de'  patrimonii,  ~  dovranno  godere  di  una  totale  esenzione,  o  che  gli  facciano  a 
mano  loro,  o  che  gli  diano  in  affìtto  o  colonia,  o  che  siano  assegnati  al  promovendo 
dal  padre,  o  dalla  madre,  o  da  qualunque  altra  ci  ingiunta  o  estranea  persona,  con 
dichiarazione  bensì  che  di  questa  esenzione  dovranno  cominciare  a  godere  sola- 
mente dal  giorno,  in  cui  l'ordinando  ascenderà  all'ordine  del  Suddiaconato,  e  non 
prima,  quantunque  il  patrimonio  sacro  fosse  costituito  fin  da  quando  il  chierico  fu 
iniziato  alla  prima  tonsura. 

8.  E  nell'attual  riparto,  che  dovrà  farsi  de' già  detti  pesi  sopra  li  beni  degli 
Eeclesiastii  i  e  Secolari,  dovranno  intervenirvi  ed   esser  intesi,  come  interessati,  i 


il      Irm.  1  XV  IH  ■-.(,!: 
Nussi:  €  patrimonio  ». 


a.  J741  Camm ilalo  , <>n  Napoli  341 


deputati  dell'uno  e  dell'altro  Clero;  rosi  parimente  quando  dagli  amministratori  si 
renderanno  i  conti  in  ciascun  anno  ai  soliti  deputali  di  qualunque  Comunità,  dovrà 
intervenirvi  un  deputato  ecclesiastico  unicamente  per  invigilare  sopra  le  alterazioni, 
che  fossero1  potuto  succedere  dopo  il  primo  ripartimento  sopra  il  più  ed  il  meno 
della  contribuzione  degli  Ecclesiastici. 

9.  Essendo  gli  Ecclesiastici  renitenti  o  morosi  a  pagare  la  porzione  Ioni  spettante 
de' suddetti  pesi,  l'esattore  laico  esibisca,  o  mandi  la  nota  di  essi  al  Vescovo  os  Ordi- 
nario del  luogo,  il  quale  sotto  la  medesima  dia  Vexequatur,  che  si  proceda  contro 
di  loro  per  quoscumque  quoad  executionem  realem  tantum,  e  negandosi  dal  Vescovo 
o  Ordinario  del  luogo,  che  possa  l'esattore  laico  ricorrere  al  Metropolitano  o  al  Tri- 
bunal misto. 

10.  L'uso  poi  delle  franchigie  da  godersi  dagli  Ecclesiastici  dovrà  regolarsi  a 
tenore  di  quello  che  trovasi  stabilito  ne'  seguenti  articoli. 

11.  A'  Vescovi,  ed  altri  Ordinarii  de' luoghi  dovranno  darsi  le  franchigie  a  misura 
della  convenienza  e  del  bisogno  di  ciascuno,  avuto  riguardo  al  numero  de'  lami 
gliari  laici  che  ognuno  di  loro  ritiene  al  proprio  servigio,  e;;  che  vivono  propria- 
mente a  loro  spese,  ed  alla  limosina  di  pane  che  ciascun  di  loro  e  solito  di  fare:  la 
qual  convenienza,  e  bisogno  di  ciascun  Vescovo  a  proporzion  delle  rendite  del  suo 
Vescovado,  sarà  esaminata  e  stabilita  in  Napoli  da  Monsig.  Nunzio  Apostolico,  e  ' 
da  un  Ministro  Regio;  ed  in  caso  che  questi  non  convenissero,  si  devolva  al  Tribunal 
misto. 

12.  Gli  Ecclesiastici  del  Clero  secolare  dal  giorno  che  saranno  promossi  al 
Suddiaconato,  e  non  prima  goderanno  dell'esenzione  di  sei  tomola  di  farina  l'anno 
per  ciascheduno;  e  ciò  s'intenda  tanto  vivente  il  lor  padre,  quanto  dopo  la  morte 
di  esso. 

13.  Gli  Ecclesiastici  poi  del  Clero  regolare  sì  dell'uno,  come  dell'altro  sesso,  com- 
presi anche  i  luoghi  pii  ecclesiastici  e  religiosi,  come  sono  i  Conservatorii  e  simili, 
goderanno  l'esenzione  di  cinque  tomola  di  farina  l'anno  per  ciascheduna  persona 
collocata  in  detti  Conservatorii,  come  anche  per  ciascun  religioso  o  religiosa,  com- 
putati in  questo  numero  quei  solamente  che  vestono  l'abito  della  religione,  tra' quali 
restano  in  conseguenza  compresi  i  Professi,  Novizii,  e  Tertiarii  dell'uno  e  dell'altro 
sesso  che  vivono  collegialmente. 

14.  A'  Seminarli  dovrà  bonificarsi  la  franchigia  a  proporzione  del  numero  di 
tutti  gli  Alunni,  che  mantengono,  o  laici  o  ecclesiastici  che  sieno,  a  ragione  di  cinque 
tomola  per  ciascheduno,  come  anche  de'  servitori  e  ministri  laici  necessarii  al  loro 
attuai  servizio,  purché  ne'  gran  Seminarii  non  sieno  più  di  quattro,  e  ne'  piccioli  più 
di  due,  a  riserva  de'  Suddiaconi,  Diaconi,  e  Sacerdoti  che  ivi  servissero,  a'  quali  si 
darà  la  franchigia  di  sei  tomola,  in  conformità  di  quanto  si  è  detto  di  sopra. 

15.  I  Suddiaconi,  Diaconi,  e  Sacerdoti  goderanno  la  suddetta  franchigia  sola- 
mente nella  patria  loro,  o :  ne'  luoghi,  dove  avran  fissato  il  lor  domicilio,  o  per  avervi 
qualche  beneficio  che  obblighi  alla  residenza,  quando  sono  ivi  presenti:  ma  trovan 

1  AA.  Aim.  IXVUI   Ì61:  -av.s^,,,,.. 

Mussi:  •  <••. 
3  Nussi  om. 
1  Nussi:  «  o  >. 


342  Concordato  con  Napoli  a.  1741 


dosene  assenti,  non  debbano  goderla  né  ivi,  riè  altrove,  purché  in  qualche  luogo 
dentro  lo  stesso  Regno  di  Napoli  non  si  trovino  impiegati  nel  servizio  di  qualche 
Chiesa,  luogo  pio,  o  scuola,  perchè  allora  potranno  goderla  solamente  nel  luogo, 
dove  dimorano  e  '  rendono  un  tal  servizio.  Da  questa  regola  vengono  eccettuati 
solamente  i  Vescovi  ed  altri  Ordinarii  de'  luoghi,  i  quali,  benché  si  allontanino  dalla 
residenza,  seguiteranno  ivi  a  godere  delle  franchigie  a  proporzione  del  numero  di 
que'  familiari  laici,  che,  continuando  a  vivere  a  loro  spese,  avranno  lasciati  nelle 
rispettive  loro  Diocesi,  come  pure  delle  limosine  di  pane  che  seguiteranno  a  fare, 
anche  durante  la  loro  assenza:  e- tutto  ciò  proporzionatamente  alla  destinazione  che, 
come  sopra  si  è  detto,  si  farà  per  ciaschedun  Vescovo  da  Monsignor  Nunzio  e  da 
un  Ministro  Regio,  o  dal  Tribunal  misto  in  caso  di  discordia  tra  loro. 

16.  Le  suddette  franchigie  degli  Ecclesiastici  si  godranno  in  specie  senza  poterle 
vendere,  né  donare  di  sorte  alcuna,  a  riserva  del  caso  di  quegli  Ecclesiastici  -,  i 
quali,  non  avendo  grano  e  non  facendo  pane  in  casa,  sono  obbligati  a  comprarlo 
ne'  forni  pubblici,  o  pure  in  piazza,  a'  quali  sarà  permesso  di  vendere  la  loro  fran- 
chigia, purché  non  lo  3  comprino  esente  dalla  gabella. 

17.  Le  franchigie  che  in  alcuni  luoghi  del  Regno  si  godono  dagli  Ecclesiastici 
sopra  altre  specie  di  viveri,  continueranno  a  goderle,  come  le  godono  presentemente 
tutte  le  suddette  persone  che  godranno  dell'esenzione  sopra  la  farina. 

18.  Se  poi  le  suddette  franchigie,  precise  quelle  della  farina,  in  cambio  di  farle 
godere  in  specie,  vi  fosse  già  in  alcun  luogo  tra  le  Comunità  ed  il  Clero  un  accordo 
di  pagarle  in  contanti,  in  questo  caso  se  l'accordo  sarà  legittimo,  e  fatto  co'  debiti 
assensi,  e  se  sarà  inoltre  per  minor  quantità  di  quella  che  si  trova  stabilita  nel  pre- 
sente trattato,  dovrà  osservarsi,  ma  se  sarà  per  quantità  maggiore,  dovrà  moderarsi 
a  proporzione  delle  franchigie  che  dagli  Ecclesiastici  si  goderanno  in  vigore  del 
presente  trattato. 

19.  Si  dichiara  bensì,  che  tutto  quello  che  si  è  fin  qui  disposto  in  materia  delle 
franchigie,  non  dovrà  aver  luogo  rispetto  all'Arcivescovo,  Clero  Secolare,  e  Semi- 
nario della  Città  di  Napoli,  per  li  quali  seguiterà  a  praticarsi  inalterabilmente  quello 
che  si  è  per  lo  più  costumato  da  trenta  anni  in  qua,  senz'alcun  riguardo  a  qualunque 
novità  si  fusse  fatta  in  contrario:  ma  lo  avrà  bensì  rispetto  a  tutto  il  resto  del  Regno, 
nonostante  qualsisia  consuetudine,  o  transazione,  colla  quale  russerò  state  stabilite 
le  franchigie  suddette  in  quantità  maggiore. 

20.  E  pretendendosi  dagli  Ecclesiastici  di  qualunque  luogo  del  Regno,  che 
titillo  oneroso  se  ne  goda  da  loro  sotto  nome  di  franchigia  una  maggior  quantità, 
se  ne  dovrà  da  essi  esibire,  e  provare  prontamente  il  titolo  oneroso  nel  Tribunal 
misto:  dal  quale,  giustificato  che  sia  il  titolo  oneroso,  non  si  mancherà  ordinare, 
che  si  facciano  godere  dagli  Ecclesiastici  quelle  franchigie  che  loro  converranno  di 
giustizia. 

21.  Quello  che  si  è  disposto  per  li  Cherici,  e  Preti  Latini,  avrà  ancora  luogo 
per  li  preti,  e  cherici  greci,  ancorché  siano  ammogliati:  i  quali  dal  giorno  che  saranno 
promossi  al  Suddiaconato,  goderanno  ancor  essi3  la  franchigia  di  sei  tomola  di  farina 

II.    Ini:.   I-.\  Vili  561;  «  o  .. 
s  AA.  Ann.  I-XVIIJ  561  om. 
*  Nvssi  om. 


a.  174J  Conconiato  con  Napoli  343 

l'anno,  e  tutte  Le  altre  che  in  quel  tal  luogo  si  godono  da'  Preti  latini  sopra  '  altre 
specie  di  viveri. 

22.  Finalmente  i  Cherici,  e  Diaconi  selvatici,  gli  Eremiti,  le  Bizzoche,  e  chiun- 
que patentato,  o  privilegiato,  con  qualunque  nume  si  chiami,  sia  delle  Curie  eccle- 
siastiche, sia  de' luoghi  pii,  e  di  Abazie,  anche  Cardinalizie,  non  dovranno  godere 
di  alcuna  delle  sopraddette,  o  di  qualunque  altra  esenzione;  ma  ognuno  di  issi  resterà 
soggetto  al  pagamento  di  tutti  i  dazii,  e  di  tutte  le  gabelle;  ed  a  qualunque  altro 
peso,  a  guisa  degli  altri  laici. 

Capo  II. 

Immunità  locale. 

1.  Rifugiandosi  nel  luogo  immune  qualcuno  3  de' delinquenti  laici  supposto  reo 
di  eccettuati)  delitto,  ad  ogni  instanza  e  richiesta  del  laico  Magistrato  cogl'indizii  ad 
capturam  concedasi  da'  Vescovi  e  loro  Vicarii  Generali  in  Città,  e  negli  altri  luoghi 
da'Vicarii  foranei,  ed  in  mancanza  di  questi  dalla  persona  ecclesiastica  più  degna, 
che  fa  figura  di  superiore  nel  luogo,  la  licenza  di  trarlo  dal  sacro  asilo  coli' inter- 
vento di  persona  ecclesiastica  da  destinarsi  da'  medesimi,  e  si  consegni  alla  Curia 
secolare  coll'obbligo  giurato  in  scriptìs  di  ritenere  il  reo  nomine  Ecclesiae  e  di 
restituirlo  alla  Chiesa  in  caso  si  decida  che  debba  goderla,  e  non  restituendosi  rimanga 
al  Vescovo  la  facoltà  di  procedere  contro  del  Magistrato  secolare  colle  pene  cano- 
niche di  violata  immunità. 

2.  Nel  caso  che  rispetto  agli  accennati  delinquenti  la  detta  licenza  fosse  negata, 
dopo  ricercata  nel  modo  detto  di  sopra,  sia  lecito  al  Giudice  laico,  senza  timore  d'in 
correre  nelle  censure,  estrarre  il  delinquente  con  tutta  modestia  e  senza  scandalo, 
coll'obbligo  però  in  iscritto,  come  sopra,  da  trasmettersi  alla  Curia  ecclesiastica  del 
Vescovo. 

3.  Costituito  il  reo  nelle  carceri  laicali,  si  formi  dal  Giudice  secolare  il  processo 
informativo  sopra  il  delitto,  e  nel  termine  di  quattro  mesi  si  esibisca  alla  Curia 
del  Vescovo;  e  questi  dentro  il  termine  di  un  mese  debba  dichiarare  se  il  reo 
goda,  o  no. 

4.  Quando  poi  il  Giudice  laico  fra  lo  spazio  di  quattro  mesi  non  esibisca  il  pro- 
cesso, dovrà  il  Vescovo  richiederlo  per  la  restituzione  del  reo  alla  Chiesa,  la  qual 
restituzione  non  potrà  dal  Giudice  laico  ritardarsi  a  forma  dell'obbligo  fatto  nel- 
l'atto della  consegna.  E  quando  il  Vescovo  nello  spazio  prefisso  di  un  mese  non  avrà 
dichiarato,  s'intenda  eo  ipso  devoluto  il  giudizio  al  Tribunal  misto. 

5.  Perchè  possa  il  Vescovo  dichiarare,  che  l'inquisito  non  goda  del  beneficio  del- 
l'asilo, bastino  gl'indizii  ad  torturarti. 

6.  Dichiarandosi  dal  Vescovo  che  il  reo  non  goda,  in  tal  caso  debba  cessare4  l'ef- 
fetto dell'obbligo  fatto  dal  Giudice  laico  nell'atto  della  consegna  detto  di  sopra,  ed 
all'incontro  dall'istesso  Giudice  laico  dovrà  farsi  nuovo  obbligo,  del  tenore  di  quello 
detto  di  sopra,   di  rimettere  il  reo  in  Chiesa  qualora  il   medesimo  abbia  nelle  sue 

i  l.  Ann.   X-XV1I1  561  add.:     li    . 

-    NUS51    l'Ili. 

ssi:      qualunqu' 
Mussi    ■  essere  ■! 


ili  Concordato  con  Napoli  a.  1741 


difese  purgati  gl'indizii  sopra  la  qualità  che  rende  il  delitto  eccettuato,  restando  ciò 
a  carico  della  coscienza  dello  stesso  Giudice  laico. 

7.  Dal  giudizio  del  Vescovo  non  si  ammetta  al  reo  alcun  ricorso,  ma  potranno 
tanto  il  Fisco  laico,  quanto  il  Fisco  ecclesiastico  ricorrere  al  Tribunal  misto,  al  quale 
Ma  lecito  impinguare  o  ordinare  nuovo  processo,  quando  così  stimi  bene. 

8.  Che  sotto  nome  di  Vescovi  s'intendano'  i  veri  Vescovi,  e  non  già  i  Prelati 
inferiori  di  qualunque  specie, 2  quantunque  abbiano  proprio  e  separato  territorio  e 
giurisdizione  quasi  Episcopale,  dovendosi  per  tali  luoghi  esenti  ricorrere  o  al 
Vescovo  Diocesano,  se  il  luogo  è  nella  Diocesi,  o  pure  al  viciniore,  alla  riserva 
bensì  di  quei  Prelati  inferiori,  che  avessero  ottenuto  o  che  ottenessero  dalla  Sede 
Apostolica  un  special  indulto  di  procedere  in  queste  cause  d'immunità  locale. 

9.  Non  godranno  per  l'avvenire  del  benefìcio  dell'asilo  tutt'i  seguenti: 

10.  GÌ' incendiarli,  cioè  coloro  che  dolo  malo,  et  data  opera  metteranno  o  faranno 
metter  fuoco,  o  che  scienter  daranno  aiuto  o  consiglio  a  chi  mettesse  fuoco  a  qualun 
que  Chiesa,  luogo  sagro  o  religioso,  o  a  qualunque  casa  abitabile,  sita  tanto  in  Città  e 
luoghi  abitati,  quanto  fuori  di  essi,  come  altresì  a'  tugurii  costrutti  ad  instar  domoriiin 
soliti  abitarsi  da'  contadini,  o  pastori,  o  sopra  gli  armenti  e  le  greggi,  alle  vigne, 
seminati,  oliveti,  selve,  o  a3  qualunque  altro  podere  alberato,  coltivato,  e  fruttifero. 

11.  I  ricattatori,  cioè  a  dire  coloro  i  quali  conducono  o  trasportano  violentemente 
o  dolosamente  de  loco  ad  locuin  uomini  e  donne,  ivi  ritenendogli  per  obbligargli  a 
riscattarsi,  come  altresì  coloro  che  per  via  di  ambasciate,  o  lettere  chieggono  denaro 
o  altra  cosa  con  minaccia  di  ammazzare  le  persone,  o  d'3  incendiare  i  beni  di  quei, 
ai  quali  sono  dirette,  in  caso  che  non  faccian  quello  che  chieggono. 

12.  Coloro  che  scienter,  dolo  inalo,  et  animo  nocendi  compongono,  vendono,  o 
propinano  il  veleno,  quantunque  non  sia  seguita  la  morte  della  persona  che  volea 
avvelenarsi,  e  né  tampoco  abbia  la  medesima  in  effetto  per  qualche  fortunato  acci- 
dente preso  il  veleno. 

13.  Coloro  che  fanno  assassinare,  o  che  per  commessione  data  loro  assassinano, 
o  che  a'  suddetti  scellerati  danno  aiuto  o  4  consiglio,  quantunque  non  vi  sia  seguita 
la  morte,  purché,  però  deventum  fnerit  ad  aduni  proxìmum,  hoc  est  ad  insultimi, 
ita  ut  intervenerit  vulnus. 

14.  I  grassatori,  e  ladri  di  strade  pubbliche  e  vicinali  anche  per  la  prima  volta  che 
commettessero  un  tal  delitto,  quantunque  senz'aldina  offesa  della  persona  del  derubato. 

15.  Coloro  che  di  notte  tempo  aprono  con  chiavi  false  o  adulterine,  con  grimal- 
delli, ed  altri  strumenti  le  porte  delle  case,  botteghe,  fondachi,  e  magazzini,  o  pure 
che  rompono  e  bruciano  le  suddette  porte,  o  che  entrano  in  tali  suddetti  luoghi  per 
li  tetti  o-  finestre  o  per  aperture  fatte  nelle  muraglie,  e  rubano  tanta  quantità,-  per 
la  qual  cosa  meritano  secondo  le  leggi  comuni,  o  municipali  la  morte. 

16.  Così  parimente  coloro  che  in  tempo  di  notte  sotto  nome  di  Corteo3  con  falsi 
pretesti   di   esser  Ministri  della   giustizia  si   fanno  aprire  dagli  abitatori  le  porte 

Nussi  :     s'intendom 
■  Ni  >si  add.  >  e  >. 
;  om. 
:  »  e  •. 
•  .1.1.  Ann.  l-.\  Vili  561  a  e  b:  ■  < 


a.  1741  Concordato  con  Naftoli  345 

delle  Case,  ed   ivi  entrati   rubano  o  fanno  violenza   all'onesta  delle  donne   di  detta 
casa. 

17.  I  falsificatori  di  cedole,  o  siano  fedi  di  credito,  o  di  altre  scritture  de'1 
pubblici  Banchi,  come  altresì  coloro  che  falsificano  ordini,  per  mezzo  dei  quali 
in  pregiudizio  della  pubblica  fede  esigono  danaro  d'altri  depositato  ne'  pubblici 
Banchi. 

18.  I  mercatanti  fraudolentemente  decotti,  i  quali  fingendo  di  esser  falliti  nascon- 
dono il  loro  avere  in  frode  de'  loro  creditori. 

19.  I  regii  tesorieri  della  Città  di  Napoli  ed  i  percettori  generali  delle  Provincie, 
i  quali  ritenendo  o  ricevendo  danaro  regio  dagli  officiali  inferiori,  o  da  altri  debitori 
della  Regia  Camera  per  trasmetterlo  alla  cassa  generale  commettono  furto,  o  falsità 
in  somma, !  che  abbia  luogo  la  pena  ordinaria.  Così  pure  il  cassiere  maggiore,  e 3  gli 
altri  officiali,  e  ministri  de'  pubblici  banchi,  che  rubano  da  quelli  il  danaro  in  tanta 
quantità,  che  perciò  debbano  soggiacere  alla  stessa  pena  ordinaria.  I  conservatori 
de'  pegni,  e  gli  altri  ufficiali,  e  ministri  de'  pubblici  Monti,  che  rubassero  i  pegni  in 
tanta  quantità  da  dover  soggiacere  alla  medesima  pena.  E  per  ultimo  coloro,  i  quali 
essendo  pubblici  cassieri  delle  Università  del  Regno  rubano  il  danaro  della  cassa 
pubblica  nella  stessa  notabile  e  punibile  quantità. 

20.  Tutt'i  delinquenti,  o  rei  di  delitto  di  lesa  Maestà  nel  primo,  e  secondo  capo, 
e  nel  secondo  capo,  per  quello  che  appartiene  ad  offese  personali  fatte  a'  Ministri, 
ed  Ufficiali  per  ragione  del  loro  ufficio,  debbano  intendersi  compresi  coloro  sola- 
mente, i  quali  facessero  offesa  personale,  e  non  verbale  a  quei  Ministri,  ed  a  quei 
Ufficiali  che  amministrano  giustizia,  ed  esercitano  giurisdizione  comunicata  loro 
immediatamente  dal  Sovrano,  e  non  già  dagli  utili  Padroni,  e  Baroni  de'  luoghi. 

21.  Coloro  che  per  forza  estraggono,  o'  fanno  estrarre  i  rei  dalla  Chiesa,  oda1, 
qualsivoglia  altro  luogo  immune. 

22.  Coloro  che  tanto  nelle  Chiese,  quanto  ne'  Cimiteri  o  in  qualunque  altro 
luogo  immune  commettono  omicidi,  mutilazioni  di  membri,  o  qualsivoglia  altro 
delitto,  per  cui  de  jure  communi  ini  rat  pocna  sanguinis,  aut  trtremium,  come 
altresì  coloro  che  usciti  dalle  suddette  Chiese,  e  luoghi  immuni  commettono  i  mede- 
simi delitti. 

23.  Coloro  che  si  '-  abusano  del  coniugio,  anche  per  la  prima  volta,  si  estraggano 
da  quello  d'ordine  del  Vescovo,  e  d'ordine  del  medesimo  si  trasportino  in  altra  Chiesa, 
nel  qual  trasporto  non  possano  essere  molestati  dalla  Curia  secolare  sub  poenis  vio- 
latele immuuitatis,  e  s'intimi  loro,  che  abusandosi  del  confugio  per  la  seconda  volta, 
sarà  dichiarato  dal  Vescovo,  che  non  godono  più  veruna  sorte  d'immunità  eccle- 
siastica. Ed  affinchè  da'  Vescovi  del  Regno  possa  farsi  speditamente  una  tal  dichia- 
razione, sarà  da  Sua  Santità  conceduta  loro  una  volta  per  sempre  la  facoltà,  acciocché 
non  debbano  in  ciascun  caso  che  potrà  occorrere,  di  doverne  tar  uso,  scriverne  a 
Roma  per  ottenerla. 

■  .1.-1.  .1);».  I-XVUI  obi:     di  >. 

J  Nussi  add.  €  in  ». 

3  Nussi:  -  o  ». 

'  AA.  Ann.  /-.V  Vili  .',61  e  561  av  •  <  ». 

5  Nitssj  om. 


Concordato  con  Napoli  a.  1741 


24.  Che  a  coloro  che  si  rifugiano  nelle  Chiese,  o  luoghi  immuni,  i  Vescovi,  o1 
Vicarii  foranei,  o  chiunque  fa  figura  di  Superiore  ecclesiastico  in  Città,  o  in  qua- 
lunque altro  luogo  della  Diocesi,  faccia  subito  toglier  le  armi,  implorando  quando 
vi  sia  di  bisogno  il  braccio  della  curia  secolare;  la  quale  facendo  istanza  a' sud- 
detti Superiori  ecclesiastici,  che  si  levino  le  armi  dalla  Chiesa,  e  luoghi  immuni, 
sieno  tenuti  i  medesimi  dare  la  licenza  di  estrarle  coli' intervento  di  persona  eccle- 
siastica e  non  volendosi  accordare  da'  suddetti  Superiori  ecclesiastici  la  licenza,  sia 
lecito  alla  Potestà  secolare  estrarre  le  dette  armi,  le  quali  anche  nel  caso  che  si 
tolgano  a'  rifugiati  da'  Superiori  ecclesiastici,  dovranno  consegnarsi  al  Magistrato 
laico,  premessa  la  protesta  da  farsi  dalla  medesima  persona  ecclesiastica  a  tenore 
del  Cap.  Praelatis  de  homicid.  in  6. 

25.  Qualora  dovrà  farsi  qualche  perquisizione  in  Chiesa,  o  in  altro  luogo  immune, 
di  cosa  rubata,  o  di  contrabbando,  o  di  scritture,-  o  di  danaro,  o  robe  occultate  da' 
contumaci,  o  che  in  qualunque  maniera  possano  al  Fisco  appartenere,  dovranno  i 
Ministri  (senza  però  esser  tenuti  a  manifestare  il  luogo  preciso,  ed  individuo)  chie- 
derne la  licenza  a'  Superiori  ecclesiastici,  la  quale  dovrà  accordarsi  in  Città  dal 
Vescovo  e  negli  altri  luoghi  della  Diocesi  da'  Vicarii  foranei,  ed  in  loro  mancanza 
dalla  persona  più  degna,  che  fa  figura  di  superiore  ecclesiastico  (eccettuati  però  i 
Monasteri  di  Monache,  e  Conservatorii  di  donnei;  ottenuta  la  licenza,  si  farà  la  per- 
quisizione coli' intervento  di  persona  ecclesiastica,  e  ritrovandosi  contrabbando,  o 
roba  rubata,  o  qualunque  altra  roba,  o  cosa  delle  dette  di  sopra,  premessa  dalla 
medesima  persona  ecclesiastica  la  protesta  da  farsi  a  tenore  del  Cap.  Praelatis  de 
homicid.  in  6.,  si  estrarrà  e  si  consegnerà  alla  Curia  laicale,  anzi  che  chiedendosi 
dalla  medesima  la  licenza  suddetta  a'  Superiori  ecclesiastici,  se  le  russe  negata,  potrà 
in  tal  caso  da  se  stessa  procedere  alla  detta  perquisizione  ed  estrazione,  senza  timor 
d'incorrere  nelle  censure,  a  riserva  però  sempre,  come  sopra,  de'  Monasteri  di  Mona- 
che, e   de'  conservatorii  di  donne. 

26.  Per  l'avvenire  non  godranno  il  beneficio  dell'Immunità  i  seguenti   luoghi: 

27.  Le  Chiese  rurali  esistenti  fuori  delle  Città,  e  luoghi  abitati,  nelle  quali  non 
si  conserva  il  Venerabile,  eccettuatene  le  Parrocchie,  e  le  Chiese  filiali  delle  mede- 
sime, nelle  quali  si  esercita  la  cura  delle  anime,  con  dichiarazione  che  tanto  rispetto 
alle  suddette  Chiese  rurali  riserbate,  quanto  a  riguardo  di  tutte  le  altre  Chiese  che 
sono  in  Città  ed  altri  luoghi  abitati  non  debba  il  benefizio  dell'asilo  distendersi, 
quanto  all'esteriore,  ad  altro  che  all'atrio,  quando  sia  circondato  di  muro,  o:'  por- 
tici, scale,  e  porte  tanto1  anteriori  che  laterali,  ed  alla  facciata"  anteriore  solamente. 

28.  Le  Cappelle,  e  gli  Oratorii  esistenti  nelle  case  de'  particolari,  e  magnati,  quan- 
tunque abbiano  privilegii  di  Cappelle  pubbliche,  e  l'adito  in  istrada  pubblica;  così 
parimente  tutte  le  Cappelle  delle  fortezze,  e  castelli  chiusi,  ancorché  si  conservi  in 
esse  il  Santissimo  Sagramento. 

29.  I  Campanili  separati  dalle  Chiese  e  dalle  muraglie  di  esse. 


i  Nussi       i  >. 

il.    irm.   T-XVIII56Ja:  ■  laterali  alla  facciata  ■ 


a.  1741  Concordalo  con  Napoli  347 


30.  Le  Chiese  dirute  ed  abbandonali  colla  precedente  profanazione,  che  si  ordi- 
nerà a' Vescovi,  ed  Ordinari]  de' luoghi  rispettivamente  di  fare. 

31.  Gli  orti,  e  giardini,  ed  altri  luoghi  di  Chiose,  o  di  qualsiasi  altra  casa  reli- 
giosa, i  quali  non  sono  circondati  da  muraglie,  e  non  sono  compresi  nella  clausura. 

12.  Le  botteghe,  e  le  case  attaccate  alle  muraglie  delle  Chiese,  o  de' Monasteri, 
o  di  qualsisia  altra  casa  religiosa,  quantunque  abbiano  interna  comunicazione  colle 
medesime,  purché  non  sieno  comprese  nella  clausura. 

33.  Le  case,  in  cui  abitano  i  sacerdoti  o  altri  ecclesiastici,  ancorché  abbiano 
l'ingresso  nella  Chiesa,  eccettuatene  però  le  case,  ove  abitano  Parrochi,  ed  altri 
Ecclesiastici  destinati  alla  cura,  e  custodia  della  Chiesa,  purché  bensì  tali  case  si 
abitino  dà  essi  stessi,  e  non  da  altri,  le  quali  avendo  l'immediata  comunicazione 
interiore  colla  stessa  Chiesa,  goderanno  del  sagro  asilo,  non  ostante  che  abbiano  la 
porta  coll'uscita  in  istrada  pubblica. 

34.  La  Bolla  della  santa  memoria  di  Clemente  XII.,  che  incomincia  ///  supremo 
//istituir  solio,  per  ciò  che  riguarda  omicidii,  rispetto  all'immunità  locale,  avrà  luogo 
nel  Regno  di  Napoli  nella  maniera  stessa,  che  ha  luogo  nello  Stato  Ecclesiastico,  in 
tutto  ciò  che  non  è  contrario  alla  presente  disposizione.  Anzi  sapendo  la  Santità  di 
Nostro  Signore,  non  senza  dispiacere  del  suo  pietosissimo  animo,  quanto  sia  grande 
il  numero  degli  omicidii  che  succedono  ciascun  anno  nel  detto  Regno,  acciocché 
col  rigor  delle  pene  possa  porsi  qualche  freno  a  tanto  male,  permette  e  concede, 
che  tutti  gli  omicidi  cogl'indizii  ad  capturam,  e  col  praticar  tutto  il  di  più  che  si 
dispone  negli  art.  I.  e  II.  di  questo  Capo,  sieno  estratti  da  qualunque  luogo  immune, 
e  custoditi  nel  carcere  laicale  colla  condizione  bensì,  che  se  l'omicidio  commesso 
sarà  stato  affatto  casuale,1  o  ad  juslam  sui  defensionem  unii  moderamine  inculpalae 
tutelar,  l'autore  di  tal  omicidio  dovrà  subito  rimettersi  in  piena  libertà,  rimanendo 
a'  Giudici  laici  la  facoltà  di  procedere  contra  tutti  gli  altri  omicidii  a  tenore  delle 
leggi,  e  di  quel  tanto  che  si  è  disposto  in  questo  Capo  per  quei  rei  che  si  potranno 
estrarre  dai  luoghi  immuni. 

35.  Siccome  ancora  dovranno  aver  luogo  nel  Regno  di  Napoli  la  Costituzione 
di  Gregorio  XIV.,  che  incomincia  Cnui  alias,  e  l'altra  di  Benedetto  XIII.  che  inco- 
mincia Ex  quo  divina  disponente  Clementìa ,  in  tutto  ciò  che  parimenti  non  sarà  con- 
trario alla  presente  disposizione. 

Capo   III. 
Immunità  personale. 

1.  A  riserva  de'  soli  veri  Chierici  che  hanno  i  requisiti  presi  ritti  da'  sagri  Canoni, 
e  delle  persone  religiose  dell'uno  e  dell'altro  sesso,  che  vestendo  l'abito  religioso 
vivono  collegialmente  sotto  la  disciplina,  ed  ubbidienza  de'  legittimi  superiori,  o  pure, 
che  si  trovano  destinati  da' loro  legittimi  superiori  agl'impieghi  necessarii  fuori  de' 
Monasteri,  i  quali  tutti  debbono  godere  il  privilegio  del  foro  in  conformità  de' sacri 
Canoni,  ninna  altra  persona,  con  qualunque  nome  si  chiami,  godrà,  oL>  potrà  pre- 
tender di  godere  esenzione  alcuna  dal  foro  laicale,  eccettuati  solamente  i  cursori  de' 
Vescovi,  a'  quali  si  farà  godere  quell'esenzione,  che  si  dirà  qui  appresso. 

N'ossi    •  i  .fi  sali 
'  AA.   A:  ni.  IXVIII  561:  •  t  .. 


348  Concordato  con  Napoli  a.  1741 

2.  I  Chierici  coniugati,  i  quali  hanno  i  requisiti  prescritti  dal  S.  Concilio  di  Trento 
cap.  6.  sess.  25.  de  Reform.,  e  che  non  esercitano  atti,  o  negozii  indegni  dello  stato 
Clericale,  debbono  '  godere  il  privilegio  del  foro  in  tutte  le  cause  puramente  crimi- 
nali, che  vengono  criminalmente  trattate,  ma  non  già  rispetto  alla  cause  criminali, 
che  riguardano  l'interesse  delle  Parti,  e  che  si  trattano  in  forma  di  giudizio  civile, 
ma  si  per  queste,  come  per  tutte  le  cause  civili  rimarranno  sottoposti  alla  cogni- 
zione, e  determinazione  de'  Giudici  laici,  da'  quali  potrà  procedersi  contra  di  essi 
coll'esecuzione  solamente  super  bonis,  ma  se  per  mancanza  di  beni  fusse  bisogno  di 
carcerargli,  se  ne  dovrà  dimandar  prima  Yexequatur  al  Giudice  Ecclesiastico,  dal 
quale  non  dovrà  negarsi.  Affinchè  poi  tali  Chierici  coniugati  godano  senza  verun 
contrasto  delle  Curie  laicali  il  suddetto  privilegio  del  foro,  dovrà  essere  lor  cura  di 
giustificare  ogni  anno  avanti  l'Ordinario  del  luogo,  in  cui  hanno  il  domicilio,  di  aver 
osservati  gli  accennati  requisiti^  e  di  riportare  dall' istesso  Ordinario  una  declara- 
toria in  iscritto  da  concedersi  gratis.  Le  mogli  poi,  e  i  figli  de'  medesimi  non  dovranno 
godere  di  verun  privilegio  del  foro,  ttec  durante  uec  soluto  matrimonio. 

3.  Rispetto  al  delitto  dell'assassinio  commesso  da  qualunque  Chierico,  o  altra 
persona  ecclesiastica,  prevenendo  il  Giudice  laico  nella  cattura  dell'inquisito,  potrà 
ritenerlo  nomine  Ecclesiae  nelle  carceri  laicali  e  formare  il  processo,  ma  prima  di 
procedere  alla  sentenza,  ed  all'esecuzione  della  medesima,  dovrà  aspettare  la  decla- 
ratoria del  Tribunal  misto  super  quali/ale  assassini/,  la  quale  dovrà  darsi  dal  mede- 
simo, veduto  il  processo  fatto  dalla  Curia  laicale,  servatis  servandis  e  sentito  il  reo 
nelle  sue  difese,  per  lo  qual'effetto  dovrà  dalla  Curia  laicale  esibirsi  il  processo  al 
suddetto  Tribunal  misto  dentro  lo  spazio  di  quattro  mesi. 

4.  Trovandosi  qualunque  persona  ecclesiastica  con  roba  di  contrabbando,  non 
sarà  lecito  alle  Curie,  e  Ministri  laici  di  arrestarne  o2  carcerarne  la  persona. 

5.  Potranno  i  Vescovi,  ed  altri  Ordinarii  che  tengono  giurisdizione  quasi  Vesco- 
vile, avere  un  numero  prefisso  di  cursori,  cioè  due,  o  tre  coloro  che  hanno  picciole 
Diocesi,  il  doppio  numero,  cioè  quattro,  o  sei,  secondo  la  loro  ampiezza,  quei  che 
governano  Diocesi  mediocri,  il  triplo  coloro  che  hanno  le  Diocesi  più  grandi  secondo 
la  pianta  che  se  ne  farà,  dodici  l'Arcivescovo  di  Napoli,  e  dodici  parimente  Mon- 
signor Nunzio. 

6.  A'  detti  cursori,  quando  realmente  esercitano  siffatto  impiego,  sarà  lecito  portar 
armi  non  proibite  dalle  Regie  Prammatiche,  purché  dopo  essere  stati  destinati  al 
carico  di  Cursori  producano  in  Napoli  al  Reggente  della  Gran  Corte  della  Vicaria, 
in  Terra  di  Lavoro  al  Commissario  di  Campagna,  e  nelle  altre  Provincie  del  Regno 
al  l 'residente  provinciale  l'autentico  documento  di  non  trovarsi  inquisiti,  e  diano 
a'  medesimi  notizia  della  patente  di  cursore  ottenuta  dal  Vescovo,  o  da  altro  Ordi- 
nario, cui  debbano  servire. 

7.  I  suddetti  cursori,  durante  il  loro  impiego  ed  esercizio,  godranno  l'esenzione 
dal  foro  laicale,  in  quanto  alla  restrizione  personale  per  le  cause  civili,  miste  e  cri- 
minali. Ciò  bensì  dee  intendersi  per  quelle  sole  cause  che  non  meritano  la  pena 
della  morte,  o  di  galera,  nelle  quali  procederanno  contro  di  essi  o  i  Governadori 


1  .4.4.  Ann.  T-X  Vili  561:  «debbano 

''  Ni'ssi     •  . 


a.  1741  Concordai''  con  Napoli  349 

regii  viciniori,  o  altri  Giudici,  e  Ministri  regii,  siccome  più  piacerà  a  Sua  Maestà, 
ma  non  già  le  Corti  Baronali,  alle  quali  sarà  solamente  permesso  ili  arrestargli 
per  li  suddetti  delitti,  e  di  darne  parte  al  Giudice,  o  Ministro  Regio  che  dovrà  pro- 
cedere. 

8.  Nel  caso  che  dalla  sentenza  del  Vescovo,  o  di  altro  Ordinario  in  ciascuna 
delle  suddette  cause  appartenenti  a' cursori  alcuno  si  sentisse  gravato,  e1  volesse 
avvalersi  dell'appellazione,  del  ricorso,  o  di  altro  rimedio  dalle  leggi  approvato,  potrà 
ciò  fare  o  al  Metropolitano,  0  al  Tribunal  misto,  e  questo  per  non  gravar  le  parti 
destinerà  due  Giudici  in  partiòus,  uno  Ecclesiastico  da  eleggersi  da  Ministri  Eccle 
siastici  del  Tribunal  Misto,  e  l'altro  da  eleggersi8  da' Ministri  laici  del  medesimo 
Tribunale,  e  questi  due  Giudici  decideranno  la  causa  in  grado  del  rimedio  proposto. 
\l  quando  avvenisse  che  costoro  nel  giudicare  fossero  discordi,  la  causa  debba  giu- 
dicarsi dal  medesimo  Tribunal  misto,  la  sentenza  del  quale  senz'appellazione  alcuna 
dovrà  eseguirsi.  Per  quelle  cause  poi  spettanti  a  cursori  de' Metropolitani,  e1  di 
altri  Prelati  soggetti  immediatamente  alla  Sede  Apostolica,  le  quali  saranno  giudi- 
cate in  prima  istanza  da'  medesimi  Metropolitani,  o  da  altri  Ordinarli  esenti,  l'appel- 
lazione, o  qualunque  altro  de' suddetti  rimedii  dovrà  indirizzarsi  al  Tribunal  misto, 
il  quale  giudicherà  nella  forma  detta  di  sopra. 

9.  Per  minorar  ancora :|  il  numero  degli  esenti  dovranno  gli  Ordinarli  de'  luoghi 
da  ora  innanzi  servirsi  de' chierici  per  ministri  delle  loro  Cancellerie,  e- volendosi 
prevalere  di  secolari,  godrà  il  privilegio  del  foro  il  solo  Cancelliere,  o  sia  Mastro 
d'atti  della  Curia,  nella  maniera  bensì  detta  di  sopra  per  li  cursori. 

LO.  Oltre  a' Cursori,  ed  al  Cancelliere,  o  Mastro  d'atti,  nella  maniera  spiegata 
di  sopra,  niun'altra  persona  laica,  quantunque  patentata  sotto  qualunque  nome  e 
titolo,  come  nò  pure  i  romiti,  e  chierici  salvatici,  gotha  esenzione  alcuna  dal  foro 
laicale. 

11.  Avendo  udito  Sua  Santità  che  alcuni  Vescovi  del  Regno  dopo  aver  condan- 
nato per  omicidii  ed  altri  gravi  e  capitali  delitti  alla  pena  della  galera  in  vita,  o 
pure  per  sette  anni,  o  al  carcere  per  detto  tempo1  qualche  '  delinquente  chierico, 
o  ecclesiastico  del  suo  foro  si  avanzano  ad  assolverli  con  ammetterli  a  composi- 
zione pecuniaria,  quindi  è,  che  per  togliere  lo  scandalo  de'  popoli,  ed  i  pericoli  che 
possono  succedere  nel  vedere  i  parenti  dell'ucciso  non  solo  ripatriare,  ma  anche 
in  piena  libertà  l'omicida,  ordina  che  in  avvenire  non  debbano,  né  possano  assol 
vere  per  via  di  composizione  pecuniaria  tali  delinquenti,  e  che  non  ostanti  tali  com- 
posizioni ed  assoluzioni,  che  in  avvenire  fossero  fatte  da'  medesimi  Vescovi,  il  delin- 
quente così  assoluto  possa  carcerarsi  e  punirsi  colla  pena  medesima  specificata  nella 
sentenza  da'  Metropolitani,  ed  in  caso  che  la  composizione  ed  assoluzione  fosse 
fatta  dal  Metropolitano,  possa  il  Vescovo  viciniore  lai  carcerare  e  punire  il  delin- 
quente, ed  il  Vescovo  sarà  obbligato  a  restituire  alla  parte  il  danaro  che  avesse 
ricevuto. 


'  A  1.  Ariti.   I  XV III  -.1,1 .   .o  .. 

-  Nussi       ano  Ecclesiastica  t-,1  un.,  da  eleggei    i 

!  No--i  i  un. 

'  AA.  Alni.  I  VI   ///  .'io/       al  carcere  per  deui  tempi     ;  Nussi:   ■  ilei  carceri 

5  Nessi:      qualunque». 


350  Concordato  con  Napoli  a.  1741 

Capo  IV. 
Requisiti  dei  Promovendi  agli  Ordini. 

Avendo  la  Sede  Apostolica  in  varie  occasioni,  e  tempi  presi  diversi  espedienti 
per  moderar  nel  Regno  di  Napoli  il  numero  degli  Ecclesiastici,  e  specialmente 
Gregorio  XV.,  quando  con  decreto  di  una  Congregazione  particolare  di  Signori 
Cardinali  del  1.  di  Luglio  1623'  furono  a  questo  effetto  stabilite  alcune  profittevoli 
ordinazioni,  e  non  essendosene  finora  veduti  quegli  effetti  che  si  desideravano,  quindi 
bramando  Nostro  Signore  dare  a  questo  disordine  pronto  ed  efficace  riparo,  e  che 
nel  tempo  medesimo  si  stabilisca  in  esso  una  disciplina,  in  vigor  della  quale  gli 
Ecclesiastici  del  Regno  si  rendano  veramente  utili  alla  Chiesa  e  di  edificazione 
a'  popoli,  si  è  perciò  la  Santità  Sua  compiaciuta  commetterne  l'esame  ad  alcuni 
signori  Cardinali,  i  quali  avendo  su  di  ciò  fatte  le  dovute  diligenze,  finalmente  sono 
in  istato  di  consigliar  Sua  Beatitudine  a  pubblicare  un  decreto,  che  contenga  in 
sostanza  i  sequenti  punti,  con  dichiarazione  però  che  con  questo  non  s'intenda  in 
cos'alcuna  derogare  agli  usi  e  consuetudini  di  quelle  Diocesi,  dove  si  osserva  mag- 
gior disciplina.  . 

1.  Niuno  potrà  esser  da  ora  innanzi  promosso  alla  prima  tonsura,  se  non  che 
a  titolo  di  Benefizio,  o  Cappellania  perpetua,  le  cui  rendite,  detratti  i  pesi,  ascen- 
dano !  almeno  alla  metà  della  tassa  stabilita  pel  patrimonio  sacro  nella  Diocesi  del 
promovendo. 

2.  Giudicando  qualche  Vescovo  veramente  utile,  o  :f  necessario  alla  Chiesa  con- 
ferir la  prima  tonsura  a  qualche  giovane,  benché  non  abbia  verun  beneficio,  potrà 
farlo,  ma  nel  solo  caso  che  abbia  il  medesimo  una  pensione  ecclesiastica  perpetua 
della  rendita,  che  ascenda 4  almeno  alla  metà  della  tassa  stabilita  pel  Patrimonio 
sacro  nella  sua  Diocesi,  o  l'intero  Patrimonio,  il  quale,  per  evitar  qualunque  frode 
ed  inganno,  non  potrà  costituirsi  da  ora  innanzi,  che  unicamente  sopra  beni  stabili, 
o  sopra  annue  rendite  fisse,  e  dovrà  regolarsi  a  tenore  della  tassa  sinodale  di  cia- 
scuna Diocesi,  purché  non  sia  esso  patrimonio  né  in  minor  somma  di  ventiquattro 
ducati,  né  in  maggiore  di  quaranta. 

3.  Oltre  al  requisito  del  Beneficio,  Cappellania  perpetua,  o  pensione  ecclesiastica 
perpetua,  nella  maniera  spiegata  di  sopra,  o  dell'intero  patrimonio,  a  niuno  potrà 
conferirsi  la  prima  tonsura,  il  qual  dopo  aver  terminati  dieci  anni  di  sua  età  non 
sia  andato  a  dimorare  almeno  per  un  triennio  in  qualche  Seminario,  o  Convitto 
ecclesiastico,  e,  dove  ciò  non  possa  farsi,  non  abbia  almeno  portato  per  tre  anni 
L'abito  chierìcale  con  licenza  del  proprio  Ordinario,  ed  in  tutto  il  triennio,  o  almeno 
per  la  maggior  parte  delle  Feste  di  Precetto  di  ciascuno  de'  tre  anni,  non  abbia 
servito  a  qualche  Chiesa,  nella  maniera  che  gli  sarà  dal  proprio  Vescovo  prescritta, 
scomputando5  questo  servizio  con  la  dimora,  che  avrebbe  dovuto  fare  in  qualche 
Seminario,  o  Convitto  ecclesiastico. 

'  Nui  'i      hm.    I-M  III    .„/  „     .  17'J3»! 

>  AA.  Ann.  1  w  ili  561:     ascendono». 

»  AA.    \,m.   l-XVIIISbl.  <e». 

'  Nussi  :  .  ascende  ». 

1  Musei:  .  computando». 


1741  Concordato  con  Napoli  81 


4.  Volendo  qualche  giovane  condursi  in  qualche  pubblica  Università,  o  in  altro 
luogo  a  fine  di  ivi  applicarsi  alle  scuole,  ed  agli  studii,  potrà  farlo,  ed  il  tempo,  che 
ivi  dimorerà,  potrà  servirgli  di  requisito  a  line  di  prendere  la  prima  tonsura,  come 
se  stasse  in  un  Convitto  ecclesiastico,  purché  però  lo  taccia  con  la  permissione  del 
proprio  Vescovo,  e  con  le  sue  lettere  commendatizie  si  presenti  al  Vescovo  del 
luogo,  e  con  la  direzione  di  questo  si  faccia  assegnare  al  servizio  di  qualche  Chiesa, 
portando  l'abito  clericale,  e  prestando  quivi  per  un  triennio,  o  almeno  per  la  maggior 
parte  di  ciascuno  de'  tre  anni,  come  sopra,  quel  medesimo  servizio  alla  Chiesa  asse- 
gnatagli, che  presterebbe  dimorando  nella  propria  Diocesi,  con  condizione  espressa, 
che  volendo  essere  iniziato  alla  prima  tonsura,  debba  ottener  le  lettere  testimo- 
niali del  Vescovo  del  luogo,  dove  ha  '  dimorato,  de  vita  ci  moribus,  e'  di  aver  esat- 
tamente adempito  quanto  gli  è  stato  prescritto,  a  vista  delle  quali  potrà  esser  pro- 
mosso. 

5.  Dal  qual  obbligo  si  debbano  eccettuar  solamente  coloro  che  sono  artati,  cioè 
a  dire,  che  sono  chiamati  in  virtù  della  fondazione  a  qualche  Beneficio,  o  a1  qualche 
Cappellania  ecclesiastica  vacante,  i  quali  potranno  promoversi  alla  prima  tonsura, 
quantunque  non  abbiano  potuto  osservar  le  regole  prescritte,  cioè  la  delazione  del- 
l'abito chiericale,  la  frequenza  delle  scuole  e  de'  Sagramenti,  ed  il  servizio  triennale 
della  Chiesa,  e  benché  non  abbiano  l'età  ne'  precedenti  articoli  determinata,  o\  e  si 
tratti  di  beneficii  fondati  prima  del  S.  Conc.  di  Trento:  con  dichiarazione  inoltre  che 
dalle  disposizioni  sopraccennate  s'intendano  eccettuati  coloro  che  sono  artati  nel 
solo  caso,  in  cui  il  Benefìcio,  o  la  Cappellania  sia  veramente  ecclesiastica,  cioè  fon- 
data coll'autorità  ecclesiastica  perpetua,  e  debba  provedersi  titillo  collettivo,  o  d'istitu- 
zione, e  che  i  padroni  di  essi  non  possano  2  differire  oltre  al  tempo  stabilito  da'  Sagri 
Canoni  la  nomina  e  presentazione  ai  medesimi,  e  con  condizione  linalmente,  che  le 
rendite  di  detti  Beneficii,  e  Cappellate  ecclesiastiche  debbano,  detratti  i  pesi,  costi- 
tuire almeno  la  metà  di  quel  che  importa  la  tassa  del  patrimonio  sacro  stabilita 
nella  propria  Diocesi  del  promovendo. 

6.  E  perchè  talvolta  essendo  molti  chiamati  allo  stesso  Beneficio,  o  Cappellania 
ecclesiastica,  sono  gli  Ordinarii  costretti  a  conferire  a  tutti  la  prima  tonsura  a  fine 
di  renderli  capaci  del  Beneficio,  o  della  Cappellania,  donde  ne  segue  l'inutile  mol- 
tiplieità  de' Chierici,  non  potendo  il  Beneficio  o  Cappellania  conferirsi  che  ad  un 
solo,  perciò  quando  questo  accada  da  ora  innanzi  basterà,  che  presentandosi  nel 
tempo  congruo  avanti  il  proprio  Ordinario  coloro  che  pretendono  aver  diritto  al 
controverso  Beneficio,  o  Cappellania,  e  ritrovandosi  dal  medesimo  idonei  così  q itomi 
scientiam,  che  quoad  bonos  mores,  e  che  non  abbiano  impedimento  canonico,  per 
esser  promossi  alla  prima  tonsura,  spedisca  loro  le  lettere  testimoniali  sopra  la 
detta  idoneità,  e  di  non  aver  impedimento  canonico  per  esser  promossi  alla  prima 
tonsura:  in  virtù  delle  quali  potranno  essi  instituire  la  loro  pretensione,  e  proseguir 
la  causa  avanti  al  Giudice  ecclesiastico  anche  in  concorso  di  Chierici  pretendenti, 
appunto  come  se  avuta1  avessero  già  la  prima  tonsura,  la  quale  potrà  poi  conte 
rirsi  a  colui  che,  terminata  la  causa,  avrà  ottenuto  il  Beneficio,  o  Cappellania,  ripu- 


1  Nussi  om. 

3  Nussi  :  «  possono  » . 


352  Concordato  coti  Napoli  a.  174t 

tandolo  a  tal  effetto  aitato,  e  facendogli  godere  que'  privilegii,  che  a'  medesimi  di 
sopra  sono  stati  conceduti. 

7.  Uopo  essere  stati  così  ordinati  alla  prima  tonsura,  dovranno  tutti  i  Chierici, 
compresi  anche  gli  aitati,  seriamente  applicarsi  così  allo  studio,  come  alle  opere  di 
pietà  per  rendersi  degni  di  ascendere  agli  Ordini  sacri,  avendo  l'età  legittima:  al 
qual  effetto  dovranno  continuare  a  dimorare  in  qualche  seminario,  o  Convitto  eccle- 
siastico, e  non  potendo  ciò  fare,  dovranno  almeno  prestare  per  ogni  anno,  o  per  la 
maggior  parte  di  esso,  come  sopra,  nella  Chiesa  loro  assegnata  dal  proprio  Ordi- 
nario quel  servizio,  che  dal  medesimo  verrà  loro  prescritto,  o  dimorando  in  qualche 
Università,  o  altro  luogo,  per  proseguir  le  scuole  e  gli  stridii,  dovranno  adempir 
quelle  medesime  cose  di  sopra  ordinate  per  coloro  che  debbon  essere  iniziati  alla 
prima  tonsura. 

8.  Dovranno  tutti  i  Chierici  così  di  prima  tonsura,  come  di  Ordini  minori  far 
costare  nel  principio  d'ogni  anno  avanti  gli  Ordinarli  de'  luoghi,  ne'  quali  hanno  il 
domicilio,  di  avere  osservati  i  requisiti  del  S.  Concilio  di  Trento  intorno  all'abito, 
e  tonsura  chiericale,  ed  intorno  a  tutte  le  altre  cose  stabilite  di  sopra,  e  ciò 
mediante  l'attestazione  del  proprio  Rettore,  e  '  Superiore  del  Seminario,  o  Con- 
vitto ecclesiastico  per  quei  che  sono  in  Seminario,  o  in  Convitto  ecclesiastico,  e  per 
quei  Chierici  che  non  sono  in  Seminario,  né  in  Convitto  ecclesiastico  mediatiti  le 
attestazioni  de'  Parrochi,  e  Rettori  delle  Chiese,  alle  quali  sono  ascritti,  intorno 
alla  delazione  dell'abito,  e  tonsura  clericale,  frequenza  de'  Sagramenti,  e  servizio 
della  Chiesa,  e  con  le  attestazioni  de'  Maestri,  e  Lettori  intorno  alla  continuazione 
delle  scuole,  e  studii,  ed  alla  delazione  dell'abito  e  tonsura  clericale.  Ed  all'incon- 
tro dovranno  gli  stessi  Ordinarii  tener  pubblicamente  appesa  nella  Sagrestia  della 
lar  Cattedrale,  affinchè  possa  da  tutti  leggersi,  una  tabella  in  cui  dopo  di  aver 
riconosciuta  la  sussistenza  delle  dette  attestazioni,  ie  quali  dovranno  rimanere  nella 
loro  Cancelleria,  faranno  scancellare  dalla  medesima  ogni  anno  i  nomi  di  coloro, 
che  ritroveranno  non  avere  esattamente  osservati  i  requisiti  predetti,  e  per  lo  con- 
trario faranno  registrarvi  i  nomi  solamente  di  quei  che  gli  avranno  osservati, 
a'  quali  consegneranno  ogni  anno  gratis  una  declaratoria  in  iscritto,  acciocché 
possa  da' medesimi  senz'alcun  contrasto  godersi  di  tutt'i  privilegii  chericali. 2  De' 
quali  privilegii  all'incontro  non  goderanno  que'  Chierici  di  prima  tonsura  o:l  di 
ordini  minori,  che  per  non  avere  osservati  i  suddetti  requisiti,  saranno  stati  cancel- 
lati dalla  detta  tabella  da  tenersi  pubblicamente  in  Sagrestia,  e  non  avranno  la  men- 
zionata declaratoria  del  Vescovo. 

9.  I  Vicarii  capitolari  non  potranno  da  ora  innanzi  senza  il  voto  del  pieno  Capi- 
tolo, da  darsi  nel  luogo  solito  capitolare  per  maggioranza  di  voti  segreti,  da  calcolarsi 
secondo  il  costume  di  ciascun  Capitolo,  e  da  reggistrarsi  negli  atti  capitolari,  con- 
cedere le  lettere  dimissoriali  a  laici,  benché  sieno  realmente  artati  per  ragion  di 
Beneficio,  o  di  Cappellania,  che  sia  veramente  ecclesiastica  nel  modo  spiegato 
all'Art.  5,  o  pure  a  coloro  che  avendo  già  la  prima  tonsura,  sono  presentati  a 
qualche  Benefìcio,  o  Cappellania,  che  actu  requirat  certuni  ordinali  ;  e  con  l'espressa 

Il      \>r.<    t-XVUl  561:  ■  e». 


a.  1741  Concordato  con  Napoli  353 

condizione  che  così  nell'uno,  che  nell'altro  caso  colui  che  chiede  di  esser  promosso, 
non  sia  stato  altre  volte  rigettato  dal  Vescovo  antecessore,  ma,  ove  si  tratti  di  per- 
sone che  non  sono  veramente  aitate  nel  senso  ili  sopr'accennato,  non  potranno  con- 
cedere le  lettere  dimissoriali,  né  pure  post  annum  luctus  Ecclesiae,  senza  una  espressa 
licenza  della  sagra  Congregazione  del  Concilio. 

10.  Chiunque  sarà  promosso  alla  prima  Tonsura,  agli  Ordini  minori,  o  agli  Or- 
dini sacri  contro  la  forma  prescritta  nel  presente  regolamento,  oltre  alle  pene  di 
sopr'aceennate,  rimarrà  perpetuamente  sospeso  dall'esercizio  dell'Ordine  già  confe- 
ritogli, e  chi  l'avrà  così  ordinato,  o  pure  gli  avrà  a  tale  effetto  concedutele  dimis- 
sorie,  se  sarà  Vescovo,  sarà  sospeso  per  un  anno  dalla  collazione  degli  Ordini,  e 
dall'esercizio  de'  Pontificali,  e  non  essendo  Vescovo,  ma  Prelato  inferiore  con  l'uso 
de'  Pontificali,  sarà  sospeso  per  sempre  dall'esercizio  de'  medesimi,  e  non  avendo 
l'uso  di  essi,  come  pure  qualunque  altra  persona  costituita  in  dignità,  per  sempre 
sarà  >ospesa  dall'esercizio  dell'Officio,  e  de'  suoi  Ordini. 

Capo  V. 

Visite*  e  rendimento  di'  Conti  delle  Chiese,  St  attrite,  Confraternite,  Ospedali, 
Conservatori/  ed  altri  situili  luoghi  Pii  fondati  e  governati  dai  laici. 

1.  A  riserva  delle  Chiese,  e  Luoghi  Pii,  che  sono  sotto  l' immediata  regia  prote- 
zione, sia  :l  perchè  sono  di  regia  fondazione  e  dotazione,  o  perchè  in  limine  fitnda- 
tionis  sono  state  messe  sotto  l'immediata  protezione  regia,  si  potranno  da' Vescovi 
ed  altri  Ordinarii  de' luoghi  visitare,  quoad  spiritual ia  tantum,  tutte  le  Chiese,  Cap 
pelle,  Staurite,  Confraternite,  ed  altri  simili  Luoghi  Pii  laicali  amministrati  e  gover- 
nati da'  laici,  ancorché  per  qualunque  altro  titolo  diverso  dagli  espressi  di  sopra 
sieno  sotto  la  regia  protezione. 

2.  Oltre  a  ciò  si  potrà  da  medesimi  Vescovi,  ed  Ordinarii  destinar  persona,  che 
co'  Razionali,  o  siano  Deputati,  che  saranno  eletti  da  chi  spetta  secondo  il  solito, 
intervenga  alla  revisione  de'  conti  che  ciascun  anno  impreteribilmente  si  dovranno 
rendere  dagli  amministratori  de'  suddetti  luoghi  Pii  non  sottoposti  all'immediata 
regia  protezione,  come  si  è  detto  di  sopra,  con  questo  bensì  che  la  detta  persona 
destinata  dal  Vescovo,  o  sia  Ordinario  debba  intervenirvi  omnino  gratis,  e  senza 
interesse  del  luogo  Pio. 

3.  Dopo  fatto  l'esame,  e  revisione  de'  conti,  risultando  da  essi,  che  gli  Ammi- 
nistratori sieno  debitori,  e  perciò  venendo  significati,  la  significatoria  si  dovrà  spe- 
dire da'  suddetti  Razionali, ol  Deputati,  insieme  con  la  persona  destinata  dal  Vescovo: 
e  tal  significatoria,  spedita  nella  maniera  suddetta,  avrà  la  vìa  esecutiva,  proti/ 
ite  //ire. 

4.  La  persona,  in  tal  forma  significata,  rimarrà  ipso  facto  privata  dell'esercizio 
del  suo  impiego,  né  potrà  essere  ammessa,  o  reintegrata  nell'essercizio,  se  non  nel 
caso  che  paghi  immediatamente  dopo  la  significatoria,  o  pure  in  grado  di  revisione 

1  Nussi:  .  Visita  ■. 

■-'  .4.-1.  Arni.  l-XVIIl  561:     .le 

•     [A.   Ai  m.    I    \  I   //.      .../ 

I    ra.;  AA.  Ami.  T-XVII1  Sol  e   567  4     ■  e    . 


354  Concordato  con  Napoli  a.  1741 

venga  assoluta  dal  Giudice.  L'esecuzione  poi  della  significato-ria,  trattandosi  contro 
di  persone  laiche,  dovrà  farsi  dal  Giudice  laico,  e  contro  delle  persone  ecclesiastiche, 
dovrà  farsi  dal  Giudice  ecclesiastico. 

5.  Dovrà  il  Tribunal  misto,  da  erigersi  in  Napoli,  invigilare,  e  sopraintendere, 
che  quanto  ne'  precedenti  articoli  si  è  disposto  intorno  alla  visita,  e  rendimento  de 
conti  degli  Ospedali,  Staurite,  Confraternite,  ed  altri  luoghi  Pii  laicali  governati  ed 
amministrati  da' laici,  che  non  sono  sotto  l'immediata  Regia  protezione  nel  modo 
spiegato  di  sopra,  sia  fedelmente  osservato,  con  l'invigilar  primieramente,  che  gli 
amministratori  de'  suddetti  luoghi  Pii  rendano  infallibilmente  ogni  anno  i  conti 
nella  maniera  spiegata  nel  precedente  numero  secondo;  2°  col  decidere  tutte  le  liti» 
che  possono  insorgere  ad  occasione,  ed  intorno  al1  rendimento  dei  conti;  3°  dovrà  il 
medesimo  Tribunale  misto  invigilare,  e  sopraintendere,  che  i  suddetti  luoghi  Pii 
sieno  bene  amministrati,  con  farsi  delle  lor  rendite  l'uso,  che  si  conviene,  secondo 
la  natura,  e  gli  obblighi  di  ciascuno  di  essi. 

6.  1  luoghi  Pii,  che  sono  amministrati  e  governati  da  sole  persone  ecclesiastiche, 
debbono  8  solamente  visitarsi  dagli  Ordinarii  tanto  nello  spirituale,  quanto  nel  tem- 
porale, purché  non  sieno  sottoposti  all'immediata  regia  protezione  nella  maniera 
spiegata  di  sopra.3 

Capo  VI. 

Cause  e  delitti,  nei  quali  ì  Giudici  ecclesiastici 
potranno  procedere  anche,  contro  de'  Laici. 

1.  Oltre  alle  materie  di  fede,  ed  a'  delitti  di  eresia,  che  non  si  controverte  che 
sieno  di  privativa  cognizione  de'  Vescovi,  i  Laici  i  quali  avranno  la" sacrilega 
temerità  di  celebrar  la  Santa  Messa,  o  di  esercitare  altre  funzioni  all'Ordine  sacro 
appartenenti,  o  di  ascoltare  le  sagramentali  confessioni,  saranno  privativamente  pro- 
cessati e  puniti  dalla  sola  Potestà  ecclesiastica. 

2.  La  cognizione,  e  punizione  del  delitto  di  poligamia  parimente  apparterrà  alla 
sola  Potestà  ecclesiastica. 

3.  Spetteranno  parimente  a'  soli  Giudici  ecclesiastici  privativamente  le  cause  ma- 
trimoniali, nelle  quali  si  tratti  sopra  la  validità,  o  invalidità  sì  del  matrimonio, 
come  degli  sponsali. 

4.  Così  pure  saranno  di  privativa  giurisdizione  ecclesiastica  le  cause  beneficiali, 
purché  non  si  tratti  di  iuspatronati  regii  o  feudali,  per  quelle  sole  cause,  la  deci- 
sione delle  quali  principalmente  dipende  dal  vedere,  se  il  patronato  sia  annesso  o 
no  al  feudo,  o  de  univer sitate  honorum  negli  altri  patronati  laicali. 

5.  Oltre  a'  suddetti  casi  non  dovrà  porsi  impedimento  alcuno  a'  Superiori  eccle- 
siastici di  procedere  contra  i  laici,  secondo  la  disciplina  della  Chiesa,  e  le  regole 
canoniche,  con  sole  pene  spirituali,  anche  di  censure,  contro  de'  peccatoli  pubblici 
e  scandalosi,  e  precise4  contro  de'  sagrileghi,  degli  adulteri,  de'  concubinarii,  degli 
usurari,  de'  bestemmiatori,  e  consimili. 

1  AA.  Arni.  I-XVIII   161  add.      di  tto  •. 

■    Il      Irtn.  I  M  III    ,1,1  :     debbano 

*  AA.  Ann.  I-XVIII S61         oc      eno  sotto  l'immediata  regia  protezione  si  (  spiegato  di    opra». 

ni.     . 


a.  1741  Concordato  con  Napoli  355 

6.  Con  dichiarazione  finalmente  che  ne'  delitti,  come  di  furto  della  sagra  Pisside 
con  le  particole  consegrate,  di  bestemmie,  e  simili,  se  dal  processo  risulterà  che  il 
reo  laico  sia  sospetto  di  eresia,  dovrà  il  Giudice  laico,  secondo  quel  che  fin'ora  si 
è  praticato  e  si  pratica  nel  Regno,  rimetterlo  al  Giudice  ecclesiastico  ut  procedat 
super  haeresi:  dal  qual  Giudice  ecclesiastico,  proferita  ch'egli  avrà  la  sua  sentenza,  o 
assolutoria  ab  haeresi,  o  condannatoria,  dovrà  poi  con  la  solita  protesta l  del  cap.  Prae- 
ìatis  de  homicid.  m  6.  consegnarsi  il  reo  al  Giudice  laico  ut  procedat  ad  ulteriora. 

Capo  VII. 
Introduzione  -  dei  libri  forestieri. 

Prima  di  permettersi  l'estrazione  de'  libri  forestieri  dalla  Dogana  di  Napoli  se 
ne  farà  dar  nota,  cioè  una  copia  dell'originale,  che  suol  darsi  al  Ministro  Regio 
distinato  su  questo  affare,  al  Signor  Cardinale  Arcivescovo;  dal  quale  dopo  che  si 
sarà  esaminata  con  tutta  la  maggior  brevità  possibile,  per  non  essere  di  danno  a' 
poveri  librai,  in  caso  vi  trovi  libri  contrarii  alla  nostra  S.  Fede  Cattolica,  ed  a'  buoni 
costumi,  se  ne  manderà  dal  medesimo  nota  al  suddetto  Ministro  Regio,  acciocché 
possa  da  lui  farsene  il  debito  uso  per  impedire  il  corso  a'  libri  notati  come  perni- 
ciosi, primachè  sieno  stati  esaminati  da'  Teologi,  e  da  altre  persone  abili.  E  questo 
stesso  si  praticherà  nelle  Città  capi  di  Provincie,  quando  occorrerà  che  vi  s'intro- 
ducano libri  da  3  paesi  stranieri,  col  farsi  dare  al  Vescovo  del  luogo  copia  della 
nota,  che  sarà  data  al  Ministro  Regio. 

Tutto  ciò  dee  intendersi  per  li  soli  libri  forestieri  che  s'introducono  nel  Regno, 
perchè  rispetto  a  quei  che  in  esso  si  stampano  dovrà  osservarsi  il  solito  della  revi- 
sione, ed  approvazione  anche  degli  Ordinarii  prima  di  stamparsi  e  pubblicarsi. 

Capo  Vili. 
Materie  Beneficiali. 

1.  Concederà  Sua  Santità  indulto,  che  tutti  i  Beneficii  tanto4  semplici,  che  residen- 
ziali, Canonicati,  Dignità,  Parrocchie,  Badie,  e  Vescovadi  del  Regno  di  Napoli,  che 
sono  di  sua  libera  collazione,  si  debbano  conferire  dalla  Sede  Apostolica  a'  soli 
regnicoli  ;  a  riserva  però  solamente  di  ducati  ventimila  di  pensioni  che  la  Santità  Sua 
si  riserberà,  e  fisserà  sopra  alcuni  de'  Vescovadi,  e  delle  Badie,  che  alla  medesima 
piacerà  trascegliere,  e  determinare  tra  tutti  i  Beneficii  del  Regno  di  Napoli,  che  non 
si  provveggono  a  Regia  nominazione,  per  poterne  :%  disporre  come  più  piacerà  alla 
stessa  Santità  Sua  in  beneficio  de'  suoi  sudditi  dello  Stato  Ecclesiastico. 

2.  Ugual  quantità  di  annue  pensioni,  o  pure  l'equivalente  somma  in  altra  più 
comoda  maniera,  con  gradimento  di  S.  M.,  la  medesima  Santità  Sua  riserberà  sopra 
gli  stessi  Beneficii,  che  non  sono  di  nomina  Regia,  a  disposizione  di  S.  M.  Napoletana 

1  N'issi  :      potestà  »  ! 

-  \'i  nsi  :  .  Intervenzione  •  ' 

■  AA.  Arni.   /VI   ///  561     «de    . 

'    N'USSI        «Ci       I    • 

■  N'issi  :  <  potere    . 


356  Concordato  con  Napoli  a.  1741 


da  conferirsi  a'  suoi  sudditi  del  Regno  di  Napoli,  che  saranno  nominati  dalla  stessa 

Maestà  Sua. 

3.  Non  ostante  il  suddetto  indulto,  lutti  gli  esteri  che  si  trovano  esse  r  già  stati 

provvisti  nel  Regno  di  Napoli  di  Vescovadi,  Henefìcii,  o  Pensioni,  debbono1  durante 
la  lor  vita  godere  di  tali  beneficii  o  pensioni,  de'  quali,  o  delle  quali  si  trovano  giù 
provvisti,  quantunque  non  sieno  sudditi  dello  Stato  Ecclesiastico:  de'  quali  provvisti 
bensì  fino  al  giorno  della  sottoscrizione  del  presente  Trattato  dovrà  darsi  nota  al 
Cardinale  Acquavi  va  dentro  lo  spazio  di  due  mesi.  E  tutto  ciò,  oltre  a'  Benelìcii,  e 
Badie  situate  nel  Regno  di  Napoli  (delle  quali  si  darà  nota  al  suddetto  Cardinal 
Ministro)  uniti,  o  unite,  o  pure  i  di  cui  frutti,  o  in  parte,  o  in  tutto  si  trovano  appli- 
cati a  varie  Chiese,  Collegi,  Monasteri,  e2  case  pie  di  Roma,  o  in  altri  paesi  dello  Stato 
Ecclesiastico,  che  dovranno  continuare  ad  essere  uniti,  o  applicati  in  perpetuo  per 
lo  stesso  uso. 

Capo  IX. 

Tribunal  misto. 

1.  Si  formerà  un  Tribunal  misto  composto  di  cinque  soggetti,  cioè  due  Eccle- 
siastici da  deputarsi  da  Sua  Santità,  e  due  Laici,  o  Ecclesiastici  da  deputarsi  pari 
mente  da  Sua  Maestà,  tutti  quattro  regnicoli,  e  circa  il  quinto,  che  dovrà  esser 
sempre  persona  Ecclesiastica  parimente  regnicola,  Sua  Maestà  Napolitana  nominerà 
tre  soggetti,  e:ì  Sua  Santità  ne  sceglierà  uno. 

2.  Non  dovrà  l'ufficio,  ed4  impiego  di  questi  cinque  Deputati  durar  più,  che  per 
lo  spazio  di  un  solo  triennio,  da  cominciare  a  die  capine  possessiom's,  dopo  il  quale 
s'intenda  spirata,  ipso  facto  ogni  lor  facoltà,  ed  autorità,  quando  non  fossero  confer- 
mati per  altro  triennio,  con  espressa,  e  nuova  conferma,  da  farsi  con  Brevi,  o  Let- 
tere patentali, r>  cioè  i  quattro  semplici  Deputati  da  quella  Potestà,  da  cui  sono  stati 
respettivamente  eletti,  ed  il  Presidente  di  comune  e  nuovo  espresso  consenso  di 
amendue  le  Potestà,  con  dichiarazione  che  volendo  Sua  Santità,  o  Sua  Maestà  mutare, 
anche  dentro  il  triennio,  qualunque  de'  due  soggetti  da  essi  deputati,  ed  a  quelli 
sostituire  altri  a  loro  arbitrio  e  beneplacito,  possan  farlo,  senz'allegarne  alcuna  causa, 
e  senza  chiederne,  ne  attenderne  consenso  veruno  dall'altra  Potestà. 

3.  Accadendo  però  nel  fine  del  triennio  la  sede  vacante,  dovranno  così  il  Presi- 
dente, come  i  due  Deputati  ecclesiastici  continuare  nel  loro  impiego,  quantunque, 
spirato  il  triennio,  non  sieno  muniti  di  altra  conferma  sino  alla  nuova  provvista  da 
farsi  dal  nuovo  Pontefice. 

4.  In  caso  di  assenza,  o  di  malattia  di  qualcuno  de'  due  Deputati  Ecclesiastici, 
sia  lecito  a  Monsignor  Nunzio  prò  tempore  di  surrogarvi,  per  maniera  di  provvi- 
sione, altro  soggetto  ecclesiastico;  come  altresì,  in  caso  di  assenza  odi  malattia  di 
qualcuno  de' due  Deputati  regii,  resti  in  arbitrio  di  S.  Maestà,  o  della  persona,  a 
cui  stimerà  Ella  di  comunicare  tal  facoltà,  di  far  lo  stesso.  Ed  in  caso  che  talvolta 

1  A  A.  Al  m    T-XV1  

I     -  i    ■ 

..in. 

1  \lsm     i,  e  l1  •  . 

•ii-  m. ni    . 


Concordato  con  Napoli  357 


per  assenza,  malattia,  o  altro  qualunque  caso,  anche  legale,  sia  necessario,  che  altro 
soggetto  supplisca  le  veci  del  Presidente,  allora  supplirà  interinamente  colui  che 
tra  i  tre  soggetti  nominati  da  S.  Maestà  sarà  stato  scelto  da  Sua  Santità,  per 
far  le  veci  del  Presidente  ne'  suddetti  casi  di  assenza,  o  d'impedimento  del  mede- 
simo. Tutto  ciò  però  non  debba  intendersi  in  caso  di  mancanza  per  poche  volte; 
nel  qual  caso  sia  lecito  agli  altri  che  interverranno,  di  tener  Tribunale,  non  ostante 
l'assenza  di  qualcuno  de' loro  Colleghi,  purché  non  sia  più  di  due  settimane. 

5.  Per  lo  servizio  di  questo  nuovo  Tribunale  si  deputerà  dal  medesimo  quel 
numero  di  Ministri  subalterni,  ed  in  quel  modo  che  egli  stimerà  necessario.  Ma 
dovendo  talvolta  far  uso  della  famiglia  armata,  si  servirà  di  quella  della  Potestà 
secolare,  e  delle  carceri  laicali  contro  de'  laici  e  de'  cursori,  e  delle'  carceri  ecclesia- 
stiche contro  delle  persone  ecclesiastiche. 

6.  Si  terrà  questo  Tribunale  una  volta  la  settimana,  ed  anche  più,  quando  così 
richiede  il  bisogno,  in  qualche  Monastero,  o  altro  luogo  più  comodo  della  Città  di 
Napoli,  da  prescegliersi. 

7.  Alla  riserva  del  Presidente,  il  quale  dovrà  sempre  avere  il  primo  luogo,  sede- 
ranno gli  altri  Deputati,  di  qualunque  grado,  o  graduazione  si  sieno,  secondo  il 
luogo  che  verrà  loro  destinato  dalla  sorte;  al  qual  fine  se  ne  farà  l'estrazione  per 
bussola:  con  dichiarazione  che  questa  estrazione  debba  farsi  al  principio  d'ogni 
triennio,  quantunque  restassero  nell'impiego  taluni  deputati;  ma  che,  accadendo 
mutazione'  nel  corso  dello  stesso  triennio,  la  persona  surrogata  debba  occupare  il 
luogo  del  suo  predecessore. 

8.  Così  il  Presidente,  come  tutti  i  Deputati,  ed  anche  i  Ministri  subalterni, 
dovranno,  prima  di  cominciare  ad  esercitare  la  loro  carica,  giurare  nello  stesso  Tri- 
bunale ad  sancta  Dei  Evangelia,  secondo  la  formola  da  stabilirsi,  non  solamente  di 
osservare  e  fare  osservare  quanto  viene  stabilito  nel  presente  Trattato,  ma  altresì 
di  non  arrogarsi  veruna  sorte  di  giurisdizione  e  di  autorità,  oltre  a  quella  che  vien 
loro  conceduta  in  virtù  del  presente  stabilimento  di  questo  Tribunale;  cioè  il  Pre- 
sidente nel 3  pieno  consesso  del  Tribunale,  e  tutti  gli  altri  in  mano  del  Presidente  ; 
con  dichiarazione  che  i  medesimi,  e  ciascuno  di  essi  debbano  rinnovare  il  detto  giu- 
ramento nella  forma  prescritta  di  sopra,  ogni  volta  che  fossero  confermati. 

9.  Il  Presidente  non  avrà  autorità  di  risolvere  da  se  medesimo,  né  pure  per  modo 
di  provvisione,  e  le  commissioni  dovranno  distribuirsi  in  pieno  Tribunale,  com'era 
solito  praticarsi  in  Collaterale.  La  decisione  si  farà  alla  pluralità  de'  voti,  comin- 
ciando nel  votare  ordine  retrogrado  ;  cioè  da  quel  Deputato  che  siede  in4  ultimo 
luogo,  di  maniera  che  l'ultimo  a  votare  sia  il  Presidente.  I  decreti  dovranno  ema- 
narsi sotto  il  nome  dello  stesso  Tribunale,  e  sottoscriversi  da  tutti  cinque,  secondo 
che  parimente  sederanno  il  Presidente,  ed  i  Deputati  in  Tribunale 

10.  Questo  Tribunale  non  dovrà  avere  altra  incombenza,  se  non  che  1)  di  deci- 
dere e  terminare  le  controversie  intorno  all'Immunità  locale,  quando  nasce  dubbio, 
se  il  reo  debba  o  no  godere  il  beneficio  dell'asilo,  nella  maniera  spiegata  nell'Art.  V., 

1  Lo  ha  soltanto  Nussi. 

11.  Ann.  I-XYIII  riti:  .mutazioni  .. 
■  AA.  Aon.  I-XVII1  .561:      in    . 
«  AA.  Ann.   I-XVIll  561;      Dell'». 


358  Concordato  con  Napoli  a.  1741 

e  Vili.  dell'Immunità  locale;  2)  di  decidere  alcune  delle  cause  spettanti  a' cursori 
de'  Vescovi,  ed  altri  Ordinarii,  nella  maniera  che  si  è  detto  di  sopra  a  suo  luogo  ; 
3)  di  dichiarare  super  qualilate  assassina  commesso  da  un  Chierico,  o  altra  persona 
ecclesiastica,  quando  il  Giudice  laico  previene  nella  cattura  di  esso,  nella  maniera 
che  si  stabilisce  nell'Art.  IH.  dell'Immunità  personale;  4)  di  sopraintendere  ed  invi- 
gilare alla  retta  amministrazione  de'  Luoghi  Pii  laicali,  cioè  amministrati  e  gover- 
nati da' laici,  con  decidere  le'  liti,  che  possono  nascere  intorno  al  rendimento2  de' 
conti  degli  amministratori  di  essi,  nella  maniera  spiegata  nel  Cap.  V.  di  questo  Trat- 
tato ;  5)  nel  caso  che  da  qualche  Comunità,  o  persona  ecclesiastica  si  pretenda  con- 
venirle titillo  vere  oneroso  maggiore  quantità  di  franchigia  di  quella  si  assegna  nel 
presente  Trattato,  potrà  riconoscere  se  ciò  sia  vero,  e  determinare  ciò  che  sarà 
di  giustizia,  nella  maniera  spiegata  nel  Capo  dell'Immunità  reale  Art.  XX. ;  6)  d'in- 
vigilare all'adempimento  de'  legati  Pii,  col  procurare  ne'  casi  particolari,  nella  maniera 
che  stimerà  più  propria,  che  i  renitenti  a  soddisfare,  se  saranno  laici,  da'  loro  com- 
petenti Giudici  laici  sieno  costretti  all'adempimento  de'  legati  Pii,  e  se  saranno  eccle- 
siastici, da' loro  rispettivi  Superiori,  e  Giudici  ecclesiastici.  E  finalmente  d'invigilare 
all'osservanza  del  presente  Trattato,  come  si  è  detto  di  sopra. 

11.  Quando  il  Vescovo  nello  spazio  prefisso  di  un  mese,  da  che  gli  sarà  stato 
presentato  il  processo,  non  avrà  dichiarato  intorno  alla  qualità  del  delitto,  se  il  rifu- 
giato goda  o  no,  s'intenda  eo  ipso  devoluto  il  giudizio  a  questo  Tribunale,  conforme 
si  stabilisce  coll'Art.  IV.  del  Capo  II.  del  presente  Trattato.  Come  pure,  che  avendo  il 
Vescovo  fatta  la  detta  dichiarazione,  sia  lecito  a  questo  Tribunale  ricevere  i  ricorsi, 
che  dalla  medesima  interponessero  il  fisco  ecclesiastico,  o  il  fisco  laico,  ed  impin- 
guare, ed  ordinar  nuovo  processo,  stimando  così  bene;  e  successivamente  veduti 
gli  atti,  e  sentite  le  parti,  confermare,  o 3  infermare  '  inappellabilmente  i  giudicati 
de'  Vescovi,  a  tenor  di  quello  che  sta  risoluto  con  l'Art.  Vili,  del  suddetto  Capo  II. 

12.  In  tutti  i  casi  suddetti  dovrà  procedere  il  Tribunale  inappellabilmente,  e  prh 
vativamente  a  qualunque  Ministro,  Giudice,  o  Tribunale,  sì  ecclesiastico  che  laico, 
sia  di  qualsivoglia  rango,  anche  di  Monsignor  Nunzio,  o  di  qualsivoglia  altro  Giu- 
dice, o  Ministro  anche  deputato,  o  delegato  di  S.  M.,  che  pretendesse  procedere  per 
via  di  Regia  protezione,  o5  di  economica  provvidenza:  con  dichiarazione,  che  qua- 
lunque atto  che  si  facesse  in  contrario  da  altri  Tribunali,  o  Giudici,  cosi  ecclesia- 
stici che  secolari,  tanto  della  Città  di  Napoli,  quanto  del  Regno,  sia  nullo6  ex 
defechi  jurisdictionis;  ed  in  caso  d'inosservanza  possano  i  Tribunali,  e  Giudici  cosi 
laici  che  ecclesiastici,  residenti  fuor  della  Città  di  Napoli,  inibirsi  dal  Tribunal 
misto,  ed  a  riguardo  de'  Tribunali  di  Napoli  spedirsi  dal  medesimo  le  ortatorie,  le 
quali  abbiano  forza  d'inibizione;  di  maniera  che  qualunque  atto  fatto  da  medesimi 
Tribunali,  e  7  Giudici  di  Napoli,  dopo  le  suddette  ortatorie,  sia  ipso  facto  nullo,  ex 
defechi  jurisdictionis,  come  sopra. 

•  Nussi:  «  de  ». 

umililo    . 
>  AA.  Ann.  1-XVII I  561:     ed    . 
'  Ni  nm  :     informare  •. 
• 
i  i     It  m    l-  vi  ///  \hi:     sieno  nulli  .. 
•  o  •. 


a   i74i  Concordato  con  Napoli  35q 


13.  Eccettuate  le  materie  di  sopra  espresse  nell'Art.  X.  di  questo  Capo,  non 
potrà  questo  Tribunale  ingerirsi  in  nessuna  maniera  in  tutte  le  altre,  che  appar- 
tengono alla  giurisdizione  degli  Ordinarli  (le  quali  debbano1  avere  il  loro  libero  corso, 
tanto  per  le  prime  istanze,  quanto  per  li  ricorsi,  ed  in  grado  di  appellazione),  né 
ammettersi  dal  medesimo  i  ricorsi  o2  le  appellazioni  sotto  qualunque  pretesto,  sotto 
pena  di  nullità  di  tutti  gli  atti  che  si  facessero  in  contrario,  e  di  violazione  del  giu- 
ramento, prestato  per  quest'effetto  al  Presidente,  e  Deputati. 

14.  Tutti  gli  atti,  e  spedizioni  di  questo  Tribunule,  così  giudiziali  che  estragiu- 
diziali,  dovranno  farsi  onninamente  gratis,  senza  potersi  niente  esigere  per  ragion 
di  scrittura,  sigillo,  sottoscrizione,  registro,  studio  di  processo,  o  qualsivoglia  altra 
cosa:  alla  riserva  delle  sole  copie  che  si  dovranno  tassare  a  ragione  di  grana :1  due 
per  facciata,  che  sia  scritta  di  righe  ventidue  per  ciascuna  facciata  di  carattere 
comune. 

15.  Le  spese,  che  sono  necessarie  per  lo  mantenimento  del  Tribunale,  Subalterni, 
e  tutt'altro,  si  dovranno  fare  ugualmente  a  conto  di  S.  Santità,  ed  a  conto  di 
S.  Maestà,  con  quegli  espedienti  che  sopra  di  ciò  pareranno  più  proprii  all'una  ed 
all'altra  Potestà. 

Capo  Ultimo. 
Deroga  alle  disposi3ioni  contrarie  al  presente  Trattato. 

Per  l'intera  esecuzione  del  presente  Trattato  resteranno  rivocati,  ed  annullati, 
come  in  virtù  di  questo  articolo  si  rivocano,  ed  annullano,  tutte  le  disposizioni, 
ordini,  e  decreti  cosi  pubblici  che  privati,  fatti  dall'una  e  dall'altra  Potestà,  in  tutto 
ciò  in  cui  sono  contrarii  alla  presente  disposizione,  ed  a  quanto  si  contiene  nel  pre- 
sente Trattato. 

Dato  dalle  stanze  del  Palazzo  Apostolico  nel  Quirinale  in  questo  dì  due  di  Giu- 
gno 1741. 

S.  Cardinale  Valenti.  T.  Card,  de-  Acquaviva. 

D.  Celestino,  Arcivescovo  di  Tessalonica. 


Da  V.  Nussi,  Conventiones  etc.  72-98  (n.  XII),  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe 
e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  AA.  Arm.  IX Vili  561  (già  Arm.  II,  e.  V,  n.  81)  nell'Ar» 
chivio  Segreto  Vaticano,  la  ratifica  in  data  di  Napoli  8  giugno  1741  a  firma  e  sigillo  di 
Re  Carlo  \56Ia)  e  la  stampa   561  b)  s.  1.  et  a.  nello  stesso  Archivio. 


Articoli  Segreti. 

1.  Desiderando  Sua  Santità,  che  siano  osservati  e  confermati  rispettivamente 
a'  Beneventani  suoi  fedelissimi  Sudditi  da  S.  M.  i  privilegii  conceduti  a'  medesimi 
da'  suoi  Serenissimi  Predecessori,  e  stabiliti  ne'  patti  e  condizioni  apposte  nelle  Investi- 

'    l.l.  Ann.  X-XVIII 561:  -debbono». 

\<  ssi  ora. 
s  Nussi  :  «  grano  > . 


360  Concordato  con  Napoli  a.  1741 

iure  '  del  Regno  di  Napoli;  la  M.  S.  assicura,  che  avrà  tutta  l'attenzione  per  le  sod- 
disfazioni di  S.  B.  con  questo  bensì,  che  la  città  ili  Benevento  destini  persona- a 
Napoli,  che  produca  tutti  i  suoi  documenti,  per  farli  esaminare  dai  suoi  Ministri,  e 
finito8  che  ne  sarà  l'esame,  la  M.  S.  farà  consapevole  S.  S."  per  mezzo  del  Car- 
dinal Acquaviva  di  quanto  occorrerà. 

2.  Desiderando  Sua  Santità,  che  tanto  in  Napoli,  che  in  tutto  il  Regno  si  dia 
libera,  e  pronta  esecuzione  a  tutte  le  Bolle,  Brevi,  e  spedizioni  della  Corte  di  Roma, 
ed  anche  de' suoi  Tribunali,  e  Ministri,  Sua  Maestà  per  la  nota  sua  pietà,  e  rsligione 
assicura  la  Santità  Sua,  che  darà  gli  ordini  opportuni  per  la  pronta  esecuzione  delle 
suddette  spedizioni  di  Roma. 

3.  Dolendosi  '  i  Vescovi,  ed  altri  Superiori  ecclesiastici  del  Clero  così  Secolare, 
come  Regolare  del  Regno,  che  i  loro  Sudditi  ecclesiastici  sotto  pretesto  di  violenza, 
ed  oppressione  per  via  di  fatto  ricorrono  alla  Regia  protezione,  ancora  quando  da 
essi  si  è  proceduto  colla  5  tela  giudiziaria,  e  con  processo,  obbligando  con  ciò  i 
medesimi  Superiori  a  comparire  ne'  Tribunali  de'  Ministri  Regii,  per  difendersi  dalle 
accuse  '  di  persone  per  lo  più  torbide,  discole,  e  disubbidienti,  con  molto  discapito 
della  disciplina  ecclesiastica,  e  della  giustizia,  e  desiderando  Sua  Santità,  che  si  dia 
un  adequato  rimedio  a  tali  inconvenienti,  Sua  Maestà  per  dare  alla  Santità  Sua  una 
nuova  riprova  del  suo  sincero  desiderio  di  compiacerla,  ordinerà  che  ne'  casi  succe- 
dessero in  avvenire  simili  ricorsi  di  violenze  per  via  di  latto  de' sudditi7  Ecclesiastici 
contro  de'  loro  Superiori,  o  8  anco  per  qualunque  altro  motivo,  o  pretesto,  si  rimet- 
tano da'  suoi  Ministri  al  Tribunale  Misto,  inteso  il  parere  del  quale,  prenderà  poi  la 
Maestà  Sua  quelle  risoluzioni,  che  saranno  più  convenevoli  pel  maggior  servizio  di 
Dio,  e  per  la  quiete,  e  tranquillità  de'  suoi  Popoli. 

4.  Riserbandosi  Sua  Santità  la  facoltà  d'imporre  pensioni  per  la  somma  di  ducati 
Napoletani  ventimila  sopra  i  Vescovati,  Badie,  e  Benefizii  del  Regno  di  Napoli  per 
conferirle  a  suo  piacere,  e  de'  suoi  Successori  a'  Sudditi  dello  Stato  ecclesiastico, 
queste  pensioni,  come  ancora  quelle  che  in  ugual  somma  sono  accordate  a  Sua 
Maestà  nella  maniera  detta  nel  Concordato  publico,  non  dovranno  soggiacere  per 
alcuna  parte,  benché  minima,  a  soffrire  per  la  metà  i  pesi  de'  laici,  ma  ne  debbono 
restare  per  questa  rata  esenti  tanto  i  Pensionarii,  quanto  coloro,  che  posseggono  i 
Vescovati,  Badie,  e  Benefizii,  sopra  i  quali  le  dette  Pensioni  saranno  imposte. 

5.  Trovandosi  nel  Regno  di  Napoli  parecchi  picciolissimi  Vescovati  provveduti 
di  sì  scarse  rendite,  che  i  Vescovi  non  possono  mantenersi  colla  decenza  dovuta 
al  grado  loro,  Sua  Santità  per  aderire  anco  alle  istanze  fattene  in  nome  di  S.  M. 
unirà  con  altri  i  più  piccioli  Vescovati  del  detto '•'  Regno  con  quelle  condizioni,  ed 
in  quella  maniera  che  saranno  più  convenevoli  per  il  buon  governo  delle  medesime 

:  Nussi  :     nel!'  Investitura   . 
\'i  ssl  :      fatto 

S.  B.    . 
'  Nussi  add.     .  che  ■. 

*  Ni'^si  :  .  alla  ■. 

0  Nr-si  :     dall'accusa  >. 
suddetti  >. 
•  ed  >. 

•  Nu»si  om. 


a_  1741  Concordato  con  Napoli  361 


Chiese,  e  di  tali  pici  ioli  Vescovati  da  ridursi  dovrà  nello  spazio  di  un  anno  formarsi 
distinto  foglio,  che  sia  ancora  di  gradimento  di  S.  M.;  così  ancora  si  distenderà  un 
catalogo  di  quei  '  Nulltus,  che  dovranno  sopprimersi,  e  delle  Diocesi,  alle  quali 
dovranno  incorporarsi,  senza  alcun  pregiudizio  bensì  di  chi  che  sia  in  quanto  alle 
rendite  ed  alla  provvista  de'  benefizii:  le  quali  condizioni  dovranno  più  distinta- 
mente spiegarsi  nel  foglio,  che  con  gradimento  anche  di  S.  M.  dovrà  formarsi  su 
tale  materia  per  determinare  quali  Nulliiis  dovranno  sopprimersi,  ed  a  quali  Dio- 
cesi debbano-  incorporarsi.  Distesi  poi  e  concordati  che  saranno  i  detti  fogli,  Sua  San- 
tità ne  anderà  facendo  l'unione,  o:l  soppressione  nella  maniera  che  alla  Sua  saviezza 
sembrerà  più  propria. 

6.  Quantunque  nell'articolo  primo  delle  materie  beneficiali  bastevolmente  si  trovi 
spiegato,  che  non  solo  tutti  i  Vescovati,  Badie,  ed  altri  Benefici!  del  Regno  di  Napoli 
debbano  darsi  a'  soli  Regnicoli  oriundi  del  medesimo  Regno,  e  non  mai  a'  forestieri, 
ma4  anche  tutte  le  Pensioni  che  in  qualunque  futuro  tempo  o  '  da  Sua  Santità,  o  da 
suoi  Successori  saranno  riservate  sopra  de'  medesimi  Benefici},  all' infuori  solamente 
de'  ducati  ventimila,  che  nella  maniera  detta  nel  medesimo  Trattato  ed  Articolo 
Sua  Santità  si  riserverà  sopra  de'  medesimi  benefici]  per  poterli  unicamente  dare 
,t'  Sudditi  dello  Stato  Ecclesiastico,  nulladimeno  avendo  Sua  Maestà  desiderato  che 
per  impedire,  che  in  qualunque  lutino  tempo  non  possa  nascere  alcuna  difficoltà 
sopra  l'intelligenza,  e  pratica  di  quanto  nel  detto  articolo  si  stabilisce  sul  punto  delle 
dette  pensioni  da  doversi  effettivamente,  e  realmente  godere  da'  soli  Regnicoli,  a 
riserva  solamente  de' suddetti  ducati  ventimila  di  moneta  napolitana,  tutto  ciò  si 
esprima  con  maggior  chiarezza,  Sua  Santità  nuovamente  dice,  e  dichiara,  che  tale  e 
non  altro  sia  il  vero  senso  del  detto  articolo,  cioè,  che  l'Indulto  che  concederà  la 
Santità  Sua  sarà,  che  tanto  i  Vescovati,  Badie,  e  tutti  gli  altri  Benefici]  di  qualunque 
natura  si  siano,  quanto  tutte  le  pensioni  sopra  de'  medesimi  si  conferiscano  a'  soli 
Regnicoli,  a  riserva  solamente  de'  ducati  ventimila  di  moneta  napoletana,  che  Sua 
Santità  nella  maniera  spiegata  nel  Trattato  riserverà  per  li  Sudditi  dello  Stato  Eccle- 
siastico, e  che  in  tal  senso  dovrà  sempre  intendersi,  praticarsi,  ed  eseguirsi  l'Indulto, 
di  cui  si  parla  nel  Trattato  al  Capo  Vili"  delle  materie  Beneficiali  nell'art.  1,  il  quale 
comincia:  Concederà  Sua  sanlilà,  ecc. 

S.  Card:  Valenti.  T.  Card.  De  Acquaviva. 

Celestino   Arcivescovo  di  Tessalonica.7 


Da  V.  Nussi,  loc.  cit.  377  s..  collazionato  L'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  ple- 
nipotenziarii  in  AA.  Ann.  I-XVIII  561  (già  Ann.  Il,  e.  V,  n.  81)  nell'Archivio  Segreto 
Vaticano. 

'  Mussi  add.    «  di  •. 
-  N'issi  :   <  dovranno    . 

Nossi:  «  e  ». 
'  Hi  >si  add.      che  ». 

*  Nussi  oro. 

•  Nussi  :    •  Trattalo  . ìcl  Ca| 

Nissi  ora.  quest'ultima  sottoscrizione. 


362 


■  dato  con  Napoii 


a.  1741 


Nel  Capo  terzo  del  Concordato  al  Numero  V.  si  promette,  che  si  sarebbe  fatta 
la  pianta  de'  Cursori,  che  potrebbon  tenersi  da'  Vescovi  ed  altri  Ordinari  del  Regno 
per  l'esercizio  della  loro  giurisdizione:  e  perchè  nello  stesso  giorno  de'  due  di  Giugno, 
in  cui  da'  Plenipotenziari  di  Sua  Santità,  e  di  Sua  Maestà  fu  sottoscritto  il  Concor- 
dato, fu  ancora  da'  medesimi  concordata  e  sottoscritta  la  seguente  pianta  de'  Cur- 
sori ;  si  dà  ora  questa  per  notizia  del  Pubblico,  e  per  la  sua  intiera  osservanza  alle 
Stampe,  ed  è  tale  quale  siegue:  ' 

Tavola 

Del  numero  de'  Cursori,  che  ciascheduna  Diocesi  del  Regno  può  avere. 


L'Arcivescovo  di  Napoli .     .     . 

Mons.  Nunzio 

Anglona 

Acerra 

Alife 

Aquino 

Ascoli 

Atri 

Avellino 

Aversa 

Ariano 

Amalfi 

Alessano  

Aquila 

S.  Agata 

S.  Angelo  e  Bisaccia  .     .     .    . 

Benevento  per  que'  luoghi  della 
sua  Diocesi,  che  sono  in  Re- 
gno    

Bisceglia 

Belcastro 

Bova 

Brindisi 

Bitetto 

Ritonto 

Bari 

Bojano 

Bovino 

Risignano 

Cosenza   

<   .ij.l/.ZO 


dodici 

dodici 

tre 

due 

due 

due 

due 

due 

tre 

quattro 

tre 

tre 

due 

quattro 

tre 

tre 


quattro 

due 

due 

due 

due 

due 

due 

quattro 

due 

due 

tre 

quattro 

due 


Capaccio sei 

Calvi due 

Cassano tre 

Carinola due 

Caserta due 

Campagna  e  Satriano  ....  due 

Capri due 

Conversano due 

Cotrone due 

Castro due 

Castellaneta due 

Civita  Ducale due 

Campii due 

Cariati due 

La  Cava due 

Capoa quattro 

Castellammare due 

Conza tre 

Catanzaro tre 

Chieti quattro 

Fondi 'due 

Gaeta due 

Guardiahìera due 

Gravina due 

Gallipoli due 

Giovenazzo due 

Girace tre 

Ischia due 

Isola due 

Isernia due 

Lanciano due 


1  AA.  Ann    TXVIU  561  om.  •  Ni  i  Capi 


a.  1741 


dato  ■  ">i   Vapoli 


363 


Lettere due 

Lavello due 

Lacedonia due 

Larino tre 

Lucerà tre 

Lecce quattro 

Melfi tre 

Mortola due- 
Massa  Lubrense due 

Martorano due 

Minuri  . due 

Minervino due 

Marsico due 

Mileto sei 

Matera quattro 

Moutemarano due 

Montepeloso due 

Mol  fetta due 

Monopoli due 

Muro due 

.Manfredonia tre 

Marsi  o  sia  Piscina tre 

S.  Marco due 

Nazaret due 

Musco due 

Nieotera '  .  due 

Nola tre 

Nocera due 

Nardo due 

Nicastro due 

Ostuni due 

Oyra due 

Ortona due 

Otranto tre 

Oppido due 

Penne due 


Pozzuoli due 

Polignano due 

Policastro tre 

Potenza due 

Ravello due 

Ruvo due 

Rossano tre 

Reggio quattro 

Sorrento due 

Sessa due 

Strongoli due 

Sarno due 

Sansevero due 

Soia due 

Salerno cinque 

Sulmona tre 

Squillace tre 

Santa  Severina tre 

Taranto tre 

Troja due 

Teano due 

Telese due 

Trivico due 

Trani tre 

Termoli due 

Teramo tre 

Tricarico due 

Tropea due 

Trivento tre 

Ugento due 

Umbriatico due 

Vico due 

Volturara due 

Viesti due 

Venosa due 

Venafro due 


Luoghi  nullius  Dioecesis. 

Montecasino tre  S.  Spirito  del  Morrone,  compre- 

Montevergine due  savi  l'Abazia  di  S.  Clemente 

La  Trinità  della  Cava.     .     .     .  due  alla  Pescara due 

S.  Stefano  del  Bosco    ....  due  Altamura due 


Agli  altri  piccoli  nullius,  in  caso  non  succeda  la   loro  soppressione  ed   incor- 
porazione alle  Diocesi,  nelle  quali  sono,  o  colle  quali  confinano,  si  assegneranno, 


364  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  a.  1742 


secondo   la   maggiore  o    minor   loro  estensione,   uno   o  due    Cursori   dal   Tribunal 
Misto. 

Dato  dalle  Stanze   del   Palazzo  Apostolico  al  Quirinale  in  questo  dì  '_'.  dì  Giu- 
gno 1741.  ' 

S.  Card.  Valenti.  Troiano    Card,  de  :   Acquaviva. 

D.2  C.  Arciv.  di  Tessalonica. 


Da  stampa  s.  I.  et  a.  in  AA.  Ann.  I-XVIII 561  (Archivio  Segreto  Vaticano),  colla- 
zionato l'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii,  ibid. 


XLVIII. 

ISTRUZIONE  DI  BENEDETTO  XIV  AI  VESCOVI  DEL  REGNO  DI  SAR- 
DEGNA SOPRA  L'IMMUNITÀ  E  L'ESERCIZIO  DELLA  GIURISDI= 
ZIONE    ECCLESIASTICA. 

1.  -  Benedetto   XIV    a    Carlo    Emanuele  III    Re    di    Sardegna. 

6  gennaio  1742. 

Carissime  in  Christo  Fili  Noster,  Salutern,  et  Apostolicam  Benedictionem. 

Nel  Concordato  della  s.  m.  di  Papa  Benedetto  XIII  nostro  benefattore,  V.  M.  si 
degnerà  rammentarsi,  che  fu  accennata  un'Istruzione  da  mandarsi,  mediante  il  Mini 
stro  Apostolico,  ai  Vescovi  de'  suoi  dominii,  e  non  essendosi  mai  fatta  la  predetta 
Istruzione,  né  essendovi  stato  nel  tempo  di  quel  Pontificato  Ministro  Apostolico  a 
codesta  Corte,  fu  mandato  a'  Vescovi  il  Concordato,  ma  non  si  potè  mandare  l'Istru- 
zione. Essendosi  il  Signor  Iddio  compiaciuto  di  benedire  le  nostre  intenzioni  negli 
altri  due  punti  della  materia  benefiziale  e  feudale,  sopra  le  quali  vertevano  le  note 
pendenze,  altro  non  restava,  che  accomodare  il  restante  che  riguarda  l'immunità  e 
giurisdizione  ecclesiastica;  ed  avendo  Noi  posta  mano  ad  esse,  e  composta  per  buona 
regola  dei  medesimi  la  sopraddetta  Istruzione,  abbiamo  l'onore  di  farla  presentare 
a  Vostra  Maestà  da  Monsignor  Arcivescovo  d'Atene  nostro  Commessario  Apostolico. 
Vivamente  la  preghiamo  di  considerarla,  e  farla  considerare  da'  suoi  ministri,  e 
supposto,  ch'Ella  la  giudichi  buona  ed  utile,  come  vogliamo  sperare,  per  istabilire 
una  perfetta  pace  tra  il  Sacerdozio  e  l'Impero,  imploriamo  la  sua  Regia  autorità, 
acciò  dal  predetto  Monsignore  Arcivescovo  si  mandi  d'ordine  nostro  a'  sopraddetti 
Prelati,  e  quello  che  più  importa,  acciò  i  suoi  Tribunali,  ed  i  suoi  Ministri  puntual- 


\rm    I  XVIII  563  -m 
»  Stampa  oro. 


a.  1742  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  :tó 


mente  l'osservino.  E  qui  colla  pienezza  ilei  nostro  paterno  affetto  diamo  alla  Maestà 
Vostra  l'Apostolica  Benedizione. 

Datimi  Roraae  apud  Sanctam  Mariani  Maiorem  die  6  ianuarii  1742,  Pontificatus 
nostri  anno  secundo. 


2.  -  Carlo  Emanuele  III  Re  di  Sardegna  a  Papa  Benedetto  XIV. 

„      .     .        r,    ,  17  gennaio  174'J. 

Beatissimo  Padre, 

Il  venératissimo  loglio,  che  è  piaciuto  a  Vostra  Santità  di  scriverci  di  proprio 
pugno  in  data  de'  6  del  corrente,  Ci  rende  intesi  del  pensiere,  che  Vostra  Beatitu- 
dine ha  voluto  prendersi  di  ridurre  al  final  suo  compimento  il  Concordato,  che  già 
fi]  fatto  nel  Pontificato  della  s.  m.  di  Benedetto  XIII,  di  Lei  Antecessore,  in  quella 
parte  che  ancora  rimaneva  ad  eseguirsi,  con  istendere  l' Istruzione,  che  in  conse- 
guenza di  esso  doveva  mandarsi  a'  Vescovi  per  loro  regolamento  nelle  materie  di 
immunità  e  giurisdizione,  e  rimiriamo  questo  pensiere  come  un  effetto  della  di  Lei 
Pastoral  sollecitudine  a  sempre  più  assicurare  la  buona  unione  fra  il  Sacerdozio  e 
l'Impero;  abbiamo  quindi  considerata  la  stessa  Istruzione,  ed  animati  da  quella  sin- 
goiar deferenza,  che  non  cesseremo  mai  di  avere  per  i  sentimenti  della  Santità 
Vostra,  e  per  tutto  ciò,  che  dalla  medesima  procede,  prendiamo  con  questa  ad  assicu- 
rarla, che  non  solamente  non  abbiamo  cosa  in  contrario,  che  Vostra  Santità  la  faccia 
trasmettere  agli  stessi  Vescovi,  ma  che  saranno  ancora  da  Noi  dati  gli  ordini  oppor- 
tuni ai  nostri  Magistrati,  ed  Uffiziali,  perchè  ne  sia  anche  per  loro  parte  esattamente 
osservato  il  contenuto.  E  qui  riprotestando  a  Vostra  Beatitudine  il  nostro  sempre 
più  vivo,  e  costante  filiale  ossequio,  prostrati  al  bacio  de'  santissimi  piedi,  le  augu- 
riamo lunghissimi  anni  a  benefizio  del  mondo  cristiano. 

Di  Vostra  Santità 

Torino  li  17  gennaio   1742 

Umilissimo  e  divotissimo  figlio 

C.  Emani  i  i  i 
Li  -  Istruzione. 

Essendo  noto  a  ciascheduno,  che  nel  tempo  del  Pontificato  della  s.  m.  di  Bene- 
detto XIII,  per  sopire  le  controversie  eccitate  fra  la  Santa  Sede  e  la  Maestà  del  Re 
di  Sardegna  sopra  l'immunità  e  libertà  ecclesiastica,  e  sopra  la  materia  benefiziale, 
furono  fatti  alcuni  fogli  di  accomodamento  e  concordato;  ed  essendo  altresì  noto,  che 
nel  principio  del  Pontificato  della  s.  m.  di  Clemente  XII  non  mancarono  nuove  que- 
ìtioni  sopra  ciò,  che  fu  fatto,  e  concordato  nel  tempo  del  di  lui  antecessore  Papa 
Benedetto  XIII  già  nominato;  ed  essendosi  poi  nel  fine  del  Pontificato  del  nominato 
Clemente  XII  riassunta  l'ispezione  sopra  la  materia  benefiziale,  e  introdotta  un'alti  a 
sopra  la  feudale,  della  quale  non  s'era  parlato  nel  Pontificato  di  Papa  Benedetto;  ed 
essendosi  in  varii  congressi,  e  coli' intervento  di  Prelati  e  Cardinali  rsaminato  ciò 
che  doveva  esaminarsi,  né  essendosi   potuto  conchiudere  il  trattato   per  la  morte 


366  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  a.  1742 


sopravvenuta  del  Pontefice  Clemente  ;  eletta  la  Santità  di  Nostro  Signore  Papa  Bene- 
detto XIV,  non  ha  mancato  Sua  Beatitudine,  camminando  sulle  pedate  del  suo  ante- 
cessore, d' imporre  fine  con  tutta  soddisfazione  della  Maestà  del  Re  di  Sardegna  alle 
questioni  sopra  la  materia  benefiziale,  e  sopra  la  materia  feudale.  E  avvegnaché 
nel  progetto  d'accomodamento  sopra  l'immunità  e  libertà  ecclesiastica,  fatto  nel 
tempo  del  Pontificato  di  Papa  Benedetto  XIII,  fosse  espressamente  riservato  il  fare 
un'istruzione  da  mandarsi  al  Ministro  Apostolico,  che  si  sarebbe  trasmesso  a  Torino, 
con  ordine  di  comunicarla  ai  Vescovi  ;  ed  il  Ministro  allora  non  fosse  trasmesso,  né 
perciò  fosse  fatta  la  sopraddetta  istruzione,  e  ne'  congressi  tenuti  nel  fine  del  Pon- 
tificato del  Pontefice  Clemente  si  fosse  incominciato  a  discorrere  della  materia  del- 
l'istruzione, né  si  fosse  di  poi  proseguito  per  la  detta  morte  sopravvenuta;  la  San- 
tità di  Nostro  Signore  Papa  Benedetto  XIV,  dopo  aver  sentito  il  parere  di  alcuni 
Cardinali  zelanti,  e  ben  pratici  della  materia,  ed  aver  prese  tutte  le  necessarie  infor- 
mazioni dello  stato  in  cui  ritrovansi  gli  affari  dell'  immunità  e  libertà  ecclesiastica, 
trasmette  a  Monsignor  Merlini,  Commessario  Apostolico  nelle  dette  parti,  la  pre- 
sente istruzione,  che  dovrà  comunicare  ai  Vescovi,  in  cui  si  andranno  appianando 
varie  difficoltà  insorte  nell'intelligenza  e  nell'esecuzione  dell'accomodamento  fatto 
nel  tempo  del  Pontificato  di  Benedetto  XIII,  e  si  aggiugneranno  ancora  altre  regole 
pel  buon  governo  della  giurisdizione  e  immunità  eeclesiastica,  con  viva  speranza, 
che  il  tutto  sia  per  essere  di  buona  voglia  accettato  dalla  Maestà  del  Re  di  Sardegna, 
che  ha  dato  e  dà  continuamente  tante  prove  del  suo  affettuoso  e  sincero  attacco 
alla  Sede  Apostolica  ;  e  acciò  si  cammini  colla  dovuta  chiarezza,  si  dividerà  la  pre- 
sente Istruzione  in  due  parti:  nella  prima  delle  quali  si  tratterà  di  ciò  che  risguarda 
il  Concordato  di  Papa  Benedetto  ;  e  nell'altra  si  accenneranno  le  cose  che  appar- 
tengono al  buon  governo  della  giurisdizione,  e  immunità  ecclesiastica,  di  cui  non  si 
era  parlato  nel  più  volte  nominato  Concordato  del  predetto  Pontefice. 

I. 

Avendo  alcuni  Vescovi  parte  della  loro  Diocesi  negli  Stati  della  Maestà  del  Re 
di  Sardegna,  benché  le  loro  città,  ed  altra  parte  della  Diocesi  siano  negli  Stati  di 
altro  Principe,  ed  eccitatasi  controversia,  non  già  circa  il  visitare,  e  l'esercitare  ogni 
atto  di  giurisdizione  in  quella  parte  della  Diocesi  situata  nel  dominio  temporale  di 
detto  Re,  ma  circa  il  modo,  se  nella  detta  parte  dovesse  dai  Vescovi  tenersi  un 
Vicario  foraneo,  secondo  il  metodo  della  canonica  giurisprudenza,  oppure  un  Vicario 
generale,  come  pareva  che  richiedesse  il  comodo  de'  sudditi,  ad  effetto  che  non 
fossero  astretti  in  ogni  cosa  almeno  di  rilievo  a  lasciare  il  loro  paese  per  andar  a 
litigare  nel  tribunale  ecclesiastico,  e  avanti  il  Vescovo,  o  suo  Vicario  generale,  che 
suole  stare  nel  luogo  ove  abita  il  Vescovo;  fu  dalla  s.  m.  di  Benedetto  XIII  ritro- 
vato e  stabilito  un  temperamento,  in  cui  salva  sempre  ed  illesa  l'autorità  Vescovile 
circa  il  visitare,  ed  esercitare  ogni  atto  di  giurisdizione  spirituale  ed  ecclesiastica 
in  quella  parte  della  loro  Diocesi  situata  negli  Stati  del  Re  di  Sardegna,  fu  loro 
comandato  il  deputare  nelle  più  volte  nominate  parti  delle  loro  Diocesi  un  Vicario 
generale  non  sospetto  al  Sovrano  temporale,  acciò  in  esse  a  nome  loro,  e  colla  giu- 
risdizione i  In-  obbligò  di  dare  ad  essi,  trattasse,  disbrigasse,  e  giudicasse  ogni  sorta 
di  eause  tanto  nel  civile,  quanto  nel  criminale,  in  ordine  a  quelle  persone,  sopra  le 


1742  Istruzione  ili  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  3o7 


quali  avessero  diritte  di  giudicare.  In  oltre,  andando  quel  provido  Pontefice  al  riparo 
del  temuto  pregiudizi')  dell'autorità  Vescovile,  che  potesse  dirsi  inferito  per  l'obbligo 
di  deputare  il  più  volte  nominato  Vicario  generale,  aggiunse  comandando,  che 
nella  deputazione  da  farsi  da  ciascun  Vescovo  del  loro  Vicario  generale  nelle  parti 
delle  Diocesi  sottoposte  al  Re  di  Sardegna  si  ordinasse  da  ciascheduno  di  loro  al 
suo  Vicario  generale  di  non  procedere  a  vermi  atto  di  conseguenza,  e  così  molto 
meno  a  veruna  sentenza  criminale,  senza  prima  avergli  partecipato  il  tutto,  e  otte- 
nuta da  lui  la  precedente  annuenza,  sotto  pena,  in  caso  di  contravvenzione,  di  sco- 
munica maggiore  da  incorrersi  ipso  facto,  se  il  Vicario  non  è  sacerdote,  e  sotto  pena 
di  sospensione  a  divinis,  pure  ipso  facto,  se  è  sacerdote,  oltre  la  pena  della  rimo- 
zione dall'uffizio,  e  altre  arbitrarie,  secondo  la  qualità  delle  trasgressioni:  e  tutto  ciò 

dovrà  eseguirsi. 

II. 

Ne'  possessorii  restituendo^  et  reintegrandae  nella  materia  de'  benefizi  e  delle 
decime  fu  ammesso  per  titolo  di  tolleranza  nel  Concordato  del  Pontefice  Bene- 
detto XIII,  che  vi  si  potesse  ingerire  la  podestà  laicale,  che  però  fu  esclusa  dal  peti- 
torio  in  tal  maniera,  che  eccitatasi  nelle  predette  materie  la  controversia  sopra  il 
petitorio,  non  potesse  la  medesima  esser  decisa  da  altri,  che  dal  Giudice  ecclesia- 
stico. Per  esempio,  se  uno  per  lo  passato  fosse  solito  pagare  quattro  misure  di  grano 
a  titolo  di  decime  spirituali,  fu  detto  che  si  sarebbe  tollerato,  che  convenuto  fosse 
avanti  al  Giudice  laico  pel  detto  pagamento,  ancorché  l'ecclesiastico  contrastasse, 
e  pretendesse,  che  negli  anni  passati  se  gli  fossero  pagate  cinque  o  sei  misure,  come 
pure,  se  taluno  ecclesiastico  fosse  rimasto  spogliato  di  qualche  benefizio,  oppure 
dell'esazione  di  decime,  senza  entrare  a  esaminare  il  ins,  volesse  soltanto  con  prove 
e  con  atti  meramente  di  fatto  giustificare  d'essere  stato  o  violentemente,  o  per  un 
puro  accidente,  o  un  fatto  di  guerra,  o  altro  consimile,  tolto  o  impedito  il  suo  pos- 
sesso; e  perciò  pretendesse  d'essere  rimesso,  e  continuar  nel  medesimo,  fu  detto,  che 
si  sarebbe  tollerato,  che  l'esame  di  tal  fatto  si  potesse  fare  innanzi  del  Giudice  laico; 
ma  quando  l'ecclesiastico,  ammesso  il  pagamento  negli  anni  passati  a  ragione  di 
quattro  misure,  dicesse  o  pretendesse  d'averne  cinque  in  futuro,  e  disputare  sopra 
il  ius  di  esigerne  tante  in  avvenire,  non  potesse  tal  pretensione  discutersi  avanti  a 
verun  Giudice,  che  l'ecclesiastico. 

Essendo  nate  varie  controversie  sopra  questa  stessa  parte  del  Concordato,  e 
potendo  nel  tempo  avvenire  eccitarsi  altri  dubbi,  Sua  Santità  raccomandando  alla 
Maestà  del  Re  di  Sardegna  l'ecclesiastica  giurisdizione,  e  ben  sapendo,  che  ne'  suoi 
felicissimi  Stati  non  lascierà  mai  che  sia  vulnerata;  ed  essendo  Sua  Santità  ben  con- 
sapevole dell'intenzione  del  Pontefice  Benedetto,  determina,  che  esser  debba  la  soprad- 
detta ingerenza  della  podestà  laicale  non  privativa,  ma  cumulativa  colla  podestà 
ecclesiastica  in  tal  maniera,  che  sia  luogo  alla  prevenzione.  Determina  pure,  che 
sotto  nome  di  materia  benefiziale  nell'affare  di  cui  si  tratta,  non  resti  in  verun  modo 
compresa  la  materia  de'  sacri  riti,  uè  tampoco  la  materia  delle  precedenze  nelle  sacre 
funzioni,  o  fra  gli  ecclesiastici,  o  fra  gli  ecclesiastici  e  i  laici  ;  dovendo  tanto  il  peti- 
torio,  quanto  il  possessorio  appartenere  privativamente  al  Giudice  ecclesiastico,  a  cui 
pure  appartener  debba  col  petitorio  anche  il  possessorio  in  tutto  ciò  che  risguarda 
il  sacro  e  lo  spirituale:  che  pendendo  l'affare  avanti  il  Giudice  laico  nei  due  accen- 


3o8  Istruzione  di  Benedetto  XIV ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  a.  1742 

nati  possessorii,  debba  la  causa  dal  laico  passare  all'ecclesiastico,  se  dal  Giudice  si 
vuii]  assumere  disputa  sopra  il  titolo,  e  particolarmente  se  il  petitorio  sia  di  tal 
chiarezza  che  assorbisca  il  possessorio;  e  che  finalmente,  terminato  il  possessorio 
avanti  il  Giudice  laico,  non  resti  impedita  veruna  delle  parti  ad  introdurre  nuovo 
giudizio  nel  petitorio  avanti  il  Giudice  ecclesiastico. 

III. 

Nel  Concordato  col  Pontefice  Benedetto  trattossi  dell'esecuzione  de'  Brevi,  e  Bolle 
Apostoliche,  come  può  leggersi  nello  stesso  Concordato.  Fu  tollerata  la  semplice 
visura  senza  porre  alcun  segno,  o  fare  alcun  decreto  in  ordine  all'esecuzione  sopra 
dette  Bolle,  e  Brevi;  e  si  sa,  che  tutto  ciò  è  stato  fedelmente  adempito.  E  benché 
si  dica  con  ogni  asseveranza,  e  si  creda,  che  né  il  Senato,  né  verun  altro  Tribunale 
non  ha  assunta  ad  istanza  di  chi  si  sia  la  cognizione  sovra  la  giustizia  o  pretesa 
ingiustizia  delle  Bolle  o  de'  Brevi;  desiderandosi  nulladimeno,  che  il  tutto  mai  sempre 
proceda  con  una  perfetta  armonia,  quando  mai  s' incontrasse  qualche  difficoltà  con- 
traria all'esecuzione  della  Bolla,  o  del  Breve,  e  si  bramasse  di  saperne  i  motivi, 
dovranno  i  Ministri  di  Sua  Maestà,  con  i  chiarimenti  bastevoli  per  appagare,  infor- 
marne o  il  Ministro  della  Santa  Sede  residente  in  Torino,  oppure  i  Ministri  Aposto- 
lici residenti  in  Roma.  Dalla  semplice  visura  poi  resteranno  eccettuate  le  Bolle 
dogmatiche  in  materia  di  fede,  le  Bolle  e  i  Brevi  regolativi  del  ben  vivere  e 
de'  santi  costumi,  le  Bolle  de'  giubbilei  e  d'indulgenze,  i  Brevi  della  Sacra  Peni- 
tenzieria,  e  le  lettere  delle  Sacre  Congregazioni  di  Roma,  che  si  scrivono  agli  Ordi- 
narii,  o  ad  altre  persone  per  informazione. 

IV. 

Per  ben  regolare  l'implorazione  del  braccio  secolare,  che  si  fa  alle  volte  dalla 
podestà  ecclesiastica,  e  la  concessione  che  di  esso  si  fa  dalla  podestà  secolare,  nel 
Concordato  più  volte  nominato  del  Pontefice  Benedetto  XIII,  fu  detto,-  che  per  isfug- 
gire  ogni  occasione  di  nuove  amarezze,  ogni  Vescovo,  prima  di  portarsi  alla  sua 
Chiesa,  dovesse  andar  ad  usare  un  atto  d'ossequio  alla  persona  del  Sovrano,  implo- 
rando il  braccio,  che  benignamente  da  Essa  se  gli  dovesse  accordare;  e  per  ben  rego- 
lare l'atto  pratico,  fu  aggiunto,  che  il  Vescovo,  in  sequela  della  Regia  concessione, 
domandasse  al  Giusdicente  del  luogo  il  braccio,  senza  l'obbligo  di  esprimere  il  nome 
della  persona,  o  il  titolo  della  causa,  o  la  qualità  della  medesima,  trattandosi  di  per- 
sone ecclesiastiche,  e  ciò  tanto  in  civile,  quanto  in  criminale;  e  che  trattandosi  poi 
di  persone  laiche,  non  s' imputasse,  se  il  Giusdicente  del  luogo,  prima  di  concedere 
gli  esecutori,  richiedesse  il  nome,  e  il  titolo  della  causa,  non  meno  in  civile,  che  in 
criminale;  il  che  fatto,  si  concedesse  immediatamente  dal  Giusdicente  il  numero  degli 
esecutori  necessarii. 

Si  ammette  ben  volentieri,  anzi  si  stimola  ogni  Vescovo,  prima  di  portarsi  alla 
sua  residenza,  ad  usare  col  Re  ogni  atto  di  maggior  convenienza,  domandargli  la 
sua  Regia  protezione,  pregandolo  d'incaricare  a'  suoi  Giudici  e  Tribunali  il  sommi- 
nistrare l'aiuto  necessario,  acciò  i  suoi  decreti  e  le  sue  sentenze  siano  eseguite;  nel 
che  consiste  il  braccio  secolare,  di  cui  parlano  i  sacri  Canoni. 


a.  1742  IstruBÙme  di  Benedetto  XIV ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  369 


Non  essendovi  mai  stata  difficoltà,  anzi  essendosi  sempre  ammesso,  che  a  tenore 
dei  --acri  Canoni  implorato  che  sia  il  braccio  secolare,  se  ne  faccia  la  concessione, 
ed  essendovi  stati  dispareri  circa  il  tempo,  in  cui  dee  implorarsi,  si  determina,  che 
procedendo  la  podestà  ecclesiastica  contro  qualche  persona  ecclesiastica  o  civil- 
mente, o  criminalmente,  ed  avendo  bisogno  del  braccio  secolare,  ne  faccia  la  richiesta, 
quando  più  le  aggrada,  cioè  o  nel  principio,  o  nel  mezzo,  o  nel  fine  dell'affare,  senza 
necessità  di  esprimere  o  il  nome  della  persona,  o  il  titolo  della  causa,  o  la  qualità 
della  medesima,  e  che  implorato  in  uno  de'  predetti  tempi,  debba  servire  per  tutta 
la  causa,  e  che  procedendo  contro  qualche  laico,  lo  debba  implorare  nel  principio 
della  causa,  e  che  implorandosi  allora  per  tutta  la  causa,  gli  accordi  senza  bisogno 
di  nuova  richiesta.  Ora  non  si  parla  delle  cause,  nelle  quali  la  podestà  ecclesiastica 
può  procedere  anche  contro  i  laici,  ma  bensì  se  ne  parlerà  nel  seguente  paragrafo  VII  : 
e  però  proseguendo  la  materia  del  braccio  secolare,  essendovi  state  altre  volte  que- 
rele, che  dal  laico  si  pretendeva  di  vedere  e  riconoscere  il  processo  fatto  dall'eccle- 
siastico, prima  di  accordare  il  braccio  per  l'esecuzione  della  sentenza;  si  determina, 
che  o  si  tratti  contro  gli  ecclesiastici,  o  contro  i  laici  in  que'  casi,  ne'  quali  essi  sono 
sottoposti  al  Tribunale  ecclesiastico,  secondo  il  citato  paragrafo  VII,  non  si  possa 
in  verun  modo  dal  laico  pretendere  qualsisia  ispezione,  o  delibazione  del  processo 
fatto  dall'ecclesiastico,  avanti  di  accordare  il  braccio  per  l'esecuzione  della  sentenza. 
Finalmente  per  buon  servizio  della  giustizia  dovrà  ogni  Tribunale  Vescovile  avere 
e  ritenere  a  suo  piacimento  un  cursore  per  prevalersene  negli  atti  giudiziali,  che 
farà  o  contro  qualche  ecclesiastico,  o  contro  qualche  laico  in  quelle  cause,  nelle 
quali  può  procedere  contro  esso  giusta  ciò  che  di  sopra  è  stato  accennato,  e  che 
diffusamente  dirassi  nel  più  volte  citato  paragrafo  VII;  né  per  far  agire  questo 
cursore  dovrà  in  verun  modo  implorare  il  braccio  secolare. 

Fra  le  cause,  nelle  quali  procede  il  Giudice  ecclesiastico  contro  i  laici  privati- 
vamente, nel  paragrafo  VII  susseguente  si  annoverano,  oltre  le  altre,  le  cause  di 
fede,  e  le  cause  matrimoniali,  nelle  quali  si  tratta  sopra  la  validità,  o  invalidità  sì 
del  matrimonio,  come  degli  sponsali.  E  benché  poc'anzi  siasi  detto,  che  nelle  cause, 
nelle  quali  la  podestà  ecclesiastica  procede  contro  i  laici  debba  il  braccio  secolare 
implorare  nel  principio;  nelle  predette  cause  però  di  fede,  e  matrimoniali,  potrà  implo- 
rarsi, o  nel  principio,  o  nel  mezzo,  o  nel  fine,  come  si  è  detto  potersi  fare  nelle  cause, 
nelle  quali  si  procede  o  civilmente  o  criminalmente  contro  gli  ecclesiastici:  e  che 
implorato  in  uno  de'  predetti  tempi,  serva  per  tutta  la  causa. 

Inoltre,  acciò  le  curie  ecclesiastiche  abbiano  un  più  largo  campo  di  esercitare 
la  loro  giurisdizione,  potrà  ciascheduna  delle  medesime  ritenere  le  proprie  carceri, 
se  le  aveva,  e  farle  custodire,  e  costruirne  anche  delle  nuove,  e  farle  custodire,  se 
prima  non  le  aveva,  con  questo  però,  che  volendole  costruire  di  nuovo,  ne  faccia 
una  dichiarazione  di  costruirle  dentro  un  giusto  termine  da  convenirsi  colla  podestà 
laicale,  e  nel  quale  è  d'uopo  aver  riguardo  alla  quantità'delle  rendite  di  ciaschedun 
Vescovado:  e  quando  prevalendosi  i  Vescovi  delle  proprie  carceri,  non  le  credes- 
sero in  qualche  caso  sufficientemente  custodite,  o  alcuni  non  avendole,  o  non  volen- 
dole fabbricare,  restassero  senza  comodo  della  custodia  de'  rei,  prega  la  Maestà  del 
Re  di  Sardegna  a  permettere,  che  nell'uno  e  nell'altro  caso  siano  i  rei  trattenuti  a 
disposizione  dell'ecclesiastico  nelle  carceri  laicali. 


370  Istruzione  di  Benedetto  XIV ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  a.  1742 


V. 

Nel  progetto  d'accomodamento  col  Pontefice  Benedetto  fu  preservata  ai  Vescovi 
l'autorità  di  visitare  i  luoghi  pii,  come  prescrive  il  Sacro  Concilio  di  Trento.  Sa  cia- 
scheduno avere  il  Sacro  Concilio  di  Trento  fatti  i  Vescovi,  anche  come  delegati  della 
Sede  Apostolica,  esecutori  di  tutte  le  pie  disposizioni,  aver  dato  loro  il  ins  di  visi- 
tare gli  spedali,  tutti  i  collegi,  confraternite,  e  scuole,  limosine  del  monte  di  pietà, 
tutti  i  luoghi  pii,  ancorché  la  cura  di  essi  appartenesse  ai  laici,  e  ancorché  fossero 
muniti  con  privilegio  d'esenzione,  eccettuando  dalla  visita  solo  que'  luoghi,  che  sono 
sotto  l'immediata  Regia  protezione,  nel  qual  caso  richiede  la  licenza  del  Re:  e  lo 
stesso  Sacro  Concilio  passando  avanti,  stabilisce,  che  gli  amministratori  ecclesia- 
stici, e  laici  di  qualsivoglia  chiesa,  confraternita,  e  qualsivoglia  luogo  pio,  siano  obbli- 
gati a  render  conto  della  loro  amministrazione  all'Ordinario  ogni  anno,  derogando 
a  qualsivoglia  consuetudine,  o  privilegio,  ed  eccettuando  il  solo  caso,  in  cui  fosse 
stato  nella  fondazione  stabilito  il  contrario;  dichiarando,  che  se  per  consuetudine, 
privilegio,  o  costituzione  si  dovesse  dagli  amministratori  render  conto  ad  altri,  debba 
ciò  farsi,  ma  però  sempre  chiamato  l'Ordinario,  e  che  le  quietanze  fatte  agli  ammi- 
nistratori loro  non  suffraghino,  che  reso  il  conto  nel  modo  predetto.  Dovendosi 
dunque  osservare  il  Sacro  Concilio  di  Trento,  si  dichiara,  non  essere  esenti  dalla  visita 
dell'Ordinario  se  non  quei  luoghi,  che  sono  sotto  l'immediata  Regia  protezione;  e 
non  dirsi  esser  sotto  l'immediata  Regia  protezione,  se  non  quei  luoghi,  che  sono 
stati  fondati  coi  beni  del  Regio  patrimonio,  o  quelli,  nella  prima  fondazione  dei  quali 
è  stata  dal  fondatore  implorata  e  ottenuta  la  Regia  protezione,  e  non  mai  gli  altri 
luoghi,  che  non  essendo  stati  fondati  coi  beni  del  Regio  patrimonio,  o  essendo  stati 
fondati  da  altri,  senzachè  fossero  dal  fondatore  sottoposti  alla  Regia  protezione,  la 
Regia  protezione  dopo  la  fondazione  fosse  stata  implorata  e  ottenuta  :  e  circa  il  ren- 
dimento de'  conti,  che  deve  farsi  dagli  amministratori  tanto  ecclesiastici,  quanto  laici, 
ogni  anno  al  Vescovo,  Sua  Santità  dichiara,  che  ritrovandosene  qualcheduno  poco 
atto,  o  poco  fedele  nell'amministrazione,  debba  l'Ordinario  poterlo  licenziare,  depu- 
tando anche  a  suo  piacimento  chiunque  del  luogo  pio  egli  credesse  a  proposito,  acciò 
invigili  al  pagamento,  convenendo  il  debitore  ecclesiastico  nel  Tribunale  ecclesia- 
stico, e  il  debitor  laico  nel  Tribunale  laico:  nel  qual  caso  si  spera  dalla  giustizia 
di  Sua  Maestà,  che  non  lascierà  di  dare  gli  ordini  opportuni,  e  pressanti,  acciò  i 
debitori  laici  siano  astretti  al   pagamento  coi  mezzi  più  pronti  e  sommarli. 

VI. 

Eccitatasi  la  pretensione  di  voler  astringere  al  pagamento  i  beni  catastati  nel- 
l'anno 1606  in  sequela  d'un  editto  allora  pubblicato  dalla  podestà  laicale,  e  rinno- 
vato nel  1640,  benché  fossero  di  poi  passati  nelle  mani  degli  ecclesiastici,  e  diven- 
tati fossero  fondo  di  benefizi,  di  collegiate,  e  d'altre  simili  cose,  o  di  voler  far  pagare 
chi  non  aveva  pagato,  come  pure  di  voler  esigere  i  detti  pesi  laicali  dai  patrimonii 
sacri  tanto  costituiti,  quanto  da  costituirsi  ;  nel  Pontificato  del  Pontefice  Benedetto  XIII 
fu  convenuto,  che  si  pubblicasse  una  Regia  Notificazione,  nella  quale  si  dicesse; 
primo,  che  essendosi  Sua  Maestà  intesa  colla  Sede  Apostolica,  fossero  sottoposti  a 
tutti  i  pagamenti  i  beni  che  erano  catastati  nel   1620;  secondo,   che  si   condonasse 


a.  1742  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  371 

tutto  l'arretrato  sino  al  giorno  della  Notilìcazione;  terzo,  che  non  si  pretendesse 
verun  pagamento  dai  patrimonii  sacri  già  costituiti  sino  al  giorno  pure  della  Noti- 
lìcazione, essendosela  Sua  Maestà  intesa  colla  Sede  Apostolica. 

Coerentemente  a  ciò  fu  concordata  la  minuta  della  Notificazione  in  tutto  e  per 
tutto  concorde  alle  parole  poc'anzi  riferite  ;  e  perchè  tanto  il  Concordato,  quanto  la 
minuta  risguardano  il  Piemonte;  e  nel  Monferrato,  a  cui  non  è  applicabile  il  conve- 
nuto circa  il  Piemonte,  si  ritrovano  quattro  altri  tributi,  il  primo  chiamato  ordi- 
nario, ed  imposto  sino  dall'anno  1320,  il  secondo  chiamato  tasso  della  Cittadella,  ed 
imposto  l'anno  1599,  e  gli  altri  due  chiamati  delle  caserne,  e  degli  accordi  imposti 
negli  anni  susseguenti;  fu  parimente  concordato,  che  per  il  Monferrato  si  facesse 
una  distinta  Regia  Notificazione  in  tutto  e  per  tutto  del  tenore  della  minuta  fatta 
per  il  Piemonte. 

Come  pur  troppo  è  noto,  sopra  questa  parte  del  Concordato  si  sono  eccitate 
varie  controversie,  non  volle  il  Pontefice  Benedetto  ammettere  l'autorità  laicale  nel- 
l'imposizione dei  detti  pesi:  perlochè  fu  espressa  la  data  de'  pagamenti,  cioè  il  1620, 
che  è  data  differente  da  quella  degli  editti.  La  podestà  laicale  stette  ferma  nella  sua 
pretensione  d'aver  potuto  imporre  i  detti  gravami  infissi  ai  beni,  e  che  gli  accom- 
pagnassero in  qualunque  mano  passassero.  Fu  preso  dal  Pontefice  il  mezzo  termine, 
che  nel  Concordato  si  facesse  anche  menzione  della  sua  autorità,  l'intervento  della 
quale  leva  ogni  pregiudizio  dell'autorità,  e  giurisdizione  ecclesiastica:  e  prescin- 
dendo dalla  decisione  della  controversia,  e  compassionando  lo  stato  dei  laici  resi 
impotenti  ai  pagamenti  per  li  molti  acquisti  fatti  dagli  ecclesiastici,  si  convenne, 
come  si  è  veduto  di  sopra. 

Per  terminare  ogni  controversia,  che  possa  restar  in  ordine  ai  sopraddetti  paga- 
menti, dovrà  ogni  Vescovo  pubblicare  nella  sua  Diocesi  una  sua  Notificazione,  nella 
quale  si  dice,  che  se  mai  qualche  persona,  collegio,  università  ecclesiastica,  sì  seco- 
lare, che  regolare,  in  occasione  della  Regia  Notificazione  dell'anno  1727  non  avesse 
per  mancanza  de'  necessarii  documenti  o  per  altra  cagione  potuto  giustificare,  che 
possedeva  qualche  quantità  de'  beni  immuni  prima  del  1620,  ed  ora  fosse  in  istato 
di  provarlo,  lo  faccia  dentro  il  termine  di  due  anni,  da  incominciarsi  dal  dì  della 
pubblicazione  del  presente  Trattato,  portando  a  lui  le  sue  rimostranze  in  iscritto, 
appoggiate  ad  autentici  e  valevoli  documenti,  con  sicurezza,  che  essendo  tali,  non 
lascerà  di  presentarle  a  Sua  Maestà,  da  cui  è  certo  che  sarà  fatta  la  giustizia. 

VII. 

Acciò  poi  sia  libero  l'esercizio  dell'autorità  e  giurisdizione  ecclesiastica  a  prò 
de'  Vescovi  pel  governo  del  gregge  alla  lor  cura  commesso,  dovranno  essi  godere 
ogni  piena  libertà  di  visitare  la  Diocesi,  e  terminata  la  visita,  di  convocare  il  sinodo 
senz'obbligo  di  dover  prendere  veruna  licenza  ;  di  potere  senza  veruna  licenza  venire 
ad  limino.,  potendo  essere  sicura  la  Maestà  del  Re,  che  ne  verun  Vescovo,  ne  veruna 
persona  ecclesiastica  partirà  da'  suoi  Stati,  e  si  allontanerà  dal  suo  dominio  senza 
l'ossequiosa  convenienza  verso  di  lui. 

Saranno  di  privativa  cognizione  della  sola  podestà  ecclesiastica  le  materie  di 
Fede,  i  delitti  di  eresia,  se  qualche  laico  avrà  la  sacrilega  temerità  di  celebrare  la 
santa  Messa,  o  di  esercitare  altre  funzioni  all'ordine  sacro  appartenenti,  o  d'ascol- 


372  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  a.  1742 

tare  le  sacramentali  confessioni,  dovendo  in  questi  casi  essere  privativamente  pro- 
cessati, e  puniti  dalla  sola  podestà  ecclesiastica.  Accadendo  il  furto  di  qualche  sacra 
pisside  colle  Particole  consecrate,  o  qualche  delitto  di  bestemmia,  se  dal  processo 
risulterà,  che  il  reo  laico  sia  sospetto  di  eresia,  dovrà  il  Giudice  laico  rimetterlo  al 
Giudice  ecclesiastico,  ut  procedat  super  haeresi,  e  proferitasi  dal  Vescovo  la  sen- 
tenza o  assolutoria  ab  haeresi,  o  condannatoria,  dovrà  poi  colla  solita  protesta  del 
Gap.  Praelatis.  De  homicidiis  in  sexto  consegnarsi  il  reo  al  Giudice  laico,  ut  pro- 
cedat ad  ulteriora. 

La  cognizione  e  punizione  del  delitto  di  poligamia  parimente  apparterrà  alla  sola 
podestà  ecclesiastica. 

Spetteranno  parimente  ai  soli  Giudici  ecclesiastici  privativamente  le  cause  matri- 
moniali, nelle  quali  si  tratti  sopra  la  validità  o  invalidità  sì  del  matrimonio,  come 
degli  sponsali. 

Cosi  pure  saranno  di  privativa  giurisdizione  ecclesiastica  le  cause  decimali  e 
benefiziali,  quando  si  deve  assumer  disputa  sopra  il  titolo,  giusta  ciò  che  di  sopra 
si  è  detto:  e  quanto  alle  benefiziali  ancor  quelle,  nelle  quali  si  tratta  di  iuspatro- 
nato,  purché  però  non  si  tratti  di  iuspatronati  Regii,  o  feudali,  e  che  oltre  ciò  la 
loro  decisione  principalmente  dipenda  dal  vedere,  se  il  padronato  sia  annesso,  o  no, 
al  feudo,  o  de  itniversitate  honorum  in  patronati  laicali. 

Apparterrà  pure  alla  sola  podestà  ecclesiastica  il  giudicare  de'  sacri  riti  e  delle 
precedenze  nelle  funzioni  ecclesiastiche,  come  di  sopra  si  è  detto;  e  quanto  all'os- 
servanza delle  Feste  potranno  i  Vescovi  procedere  contro  i  trasgressori  colle  dovute 
pene,  quando  ad  essi  per  giusta  e  legittima  causa  non  avessero  conceduta  licenza 
di  poter  fare  ne'  di  di  festa  alcune  opere  servili,  avvertendogli  di  concedere  le  dette 
licenze  non  per  fievoli,  ma  rilevanti  motivi,  e  senza  esigere  verun  pagamento,  e  di 
non  inquietarsi,  o  muover  querela,  se  il  Tribunale  laico  castighi  i  trasgressori  delle 
sopraddette  feste  di  precetto. 

Saranno  finalmente  di  privativa  cognizione  della  podestà  ecclesiastica  le  cause 
anche  civili,  quando  saranno  fra  le  persone  ecclesiastiche,  e  quando  la  persona  eccle- 
siastica sarà  rea. 

Non  dovrà  porsi  impedimento  alcuno  alla  podestà  ecclesiastica  di  procedere 
contro  i  laici,  secondo  la  disciplina  della  Chiesa,  e  le  regole  canoniche,  con  sole 
pene  spirituali,  anche  di  censure  contro  de'  peccatori  pubblici  e  scandalosi,  e  precise 
contra  de'  sacrileghi,  degli  adulteri,  de'  concubinarii,  degli  usurai,  de'  bestemmiatori, 
e  consimili. 

Sua  Santità  resta  accertata,  che  i  Tribunali  laici  non  prendono  veruna  inge- 
renza nelle  cause  criminali  contro  le  persone  ecclesiastiche,  che  sanno  essere  pie- 
namente sottoposte  alla  giurisdizione  de'  loro  Ordinarii;  e  però  commettendosi  da 
qualche  persona  ecclesiastica  contrabbando,  o  fraude,  in  pregiudizio  del  Real  Fisco, 
non  potrà  essere  la  persona  ecclesiastica  arrestata,  o  carcerata  dalla  podestà  lai- 
cale. S'incarica  bensì  al  Vescovo  d'invigilare  con  ogni  maggior  diligenza  e  atten- 
zione, acciò  dalle  persone  ecclesiastiche  simili  eccessi,  troppo  disdicevoli  al  loro 
carattere,  non  siano  commessi,  e  commessi  che  siano,  non  restino  senza  il  dovuto 
castigo,  acciò  la  podestà  laica  non  abbia  a  lamentarsi  della  connivenza  del  Giudice 
ecclesiastico. 


1742  Istruzione  di  Benedetto  XIV ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  373 


Vili. 

Per  buon  servizio  della  giustizia,  che  deve  amministrarsi  nei  Tribunali  cecie 
siastici  nelle  cause  ed  affari  poc'anzi  espressi,  non  sarà  impedito  a  verun  laico  il 
comparire  ne'  Tribunali  ecclesiastici  a  far  l'uffizio  di  testimonio,  quando  ve  ne  sia 
il  bisogno;  oltre  il  cursore,  del  quale  di  sopra  si  è  parlato,  potranno  i  Vescovi  ed 
Ordinarti  ritenere  per  gli  atti  delle  loro  curie  que'  Notai  Apostolici  che  loro  più  pia- 
ceranno, ancorché  non  siano  descritti  nel  catalogo  de'  Notai  Regii,  come  si  è  anche 
praticato  per  lo  passato.  Essendosi  coerentemente  ai  desiderii  di  Sua  Santità  avuta 
l'annuenza  da  Sua  Maestà  il  Re  di  Sardegna,  potranno  i  Procuratori  laici  del  Senato 
comparire  senza  la  di  lui  licenza  ne'  Tribunali  ecclesiastici  ;  e  lo  stesso  pure  prati- 
cherassi  in  ordine  a  tutti  gli  altri  Procuratori  e  Avvocati. 

Nel  trattare  e  decidere  le  controversie,  sappiano  i  Vescovi,  che  sono  obbligati 
a  non  iscostarsi  dal  tenore  de'  sacri  Canoni,  e  delle  Costituzioni  Apostoliche.  Pro- 
ferita poi  dal  Vescovo  la  sentenza,  non  sarà  frapposto  alcun  ritardo,  o  impedimento 
contro  l'esecuzione,  né  sarà  impedito  il  corso  dell'appellazione  secondo  i  sacri  Canoni 
ai  Giudici  superiori,  ancorché  le  cause  dovessero  essere  estratte  dal  dominio  di  Sua 
Maestà:  ne  sarà  permesso,  che  nelle  città  suffraganee  vi  siano  uffiziali  di  Metropo- 
litani per  riceverne  le  appellazioni,  essendo  ciò  contrario  alle  determinazioni  della 
Santa  Sede,  e  de'  Sommi  Pontefici. 

Alcune  altre  cose  hanno  cagionato  per  lo  passato  qualche  fomento  di  dissen- 
sioni, essendo  asserito,  che  restavano  impedite  le  confraternite  di  aggregarsi  alle 
arciconfraternite  di  Roma  per  essere  ammesse  a  partecipare  delle  sante  Indulgenze, 
e  che  la  podestà  laica  voleva  ingerirsi  nelle  erezioni  di  nuovi  benefizi,  riserve 
de'  padronati,  ed  ampliazioni  di  chiese  piccole,  o  ristaurazioni  delle  vecchie  ;  ed  essendo 
stato  detto,  che  ciò  non  sussisteva  in  fatto  nella  maggior  parte  delle  suddette  cose, 
vi  avverte  ai  Vescovi  ed  agli  Ordinarii,  che  senza  l'obbligo  di  chiedere  veruna  licenza 
potranno  le  confraternite  delle  loro  Diocesi  domandare  le  aggregazioni  alle  arcicon- 
fraternite di  Roma  per  conseguire  il  frutto  delle  sante  Indulgenze,  e  che  nell'istesso 
modo  si  potranno  erigere  benefizi,  riservare  padronati,  ampliare  chiese  piccole,  ristau- 
rare  le  vecchie,  osservate  però  le  debite  regole  in  ciò  prefisse  da'  sacri  Canoni,  e 
Costituzioni  Apostoliche. 

IX. 

Essendo  pur  troppo  cresciuta  la  malizia  degli  uomini,  e  desumendo  i  cattivi 
contro  la  espressa  intenzione  de'  sacri  Canoni  e  delle  Costituzioni  Apostoliche  faci- 
lità di  commettere  delitti  pel  pronto  confugio  alle  chiese,  ed  ai  luoghi  immuni,  non 
goderanno  per  l'avvenire  del  benefizio  dell'asilo  tutti  i  seguenti: 

Gli  omicidi,  non  solo  se  l'omicidio  sia  proditorio,  giusta  il  gius  comune,  e  la 
Bolla  Gregoriana,'  ma  ancora  se  sarà  appensato,  giusta  la  bolla  della  s.  m.  di  Bene- 
detto XIII,  che  incomincia  Ex  quo  Divina:1  non  dovendo  più  godere  del  benefizio 
dell'asilo  se  non  chi  commette  omicidio  casuale,  o  per  propria  difesa,  cimi  mode- 


1  In  Bull.  Rom.  Cocq.-Main.   V,  pars  prima,  271-273;  ed.  Taur.  IX,  .124-428. 
-  In  Bull:  Rom.  Cocq.-Mah».  XII.  1-4,  ed.  Taur.  XXII,  198-203. 


374  Istruzione  di  Benedetto  XIV ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  a.  1742 

ramine  inculpatae  tutelile,  estendendo  Sua  Santità  ai  dominii  del  Re  di  Sardegna  la 
Rolla  ///  Supremo  iustitiae  solio  della  s.  m.  di  Clemente  XII. 

GÌ'  incendiarli,  cioè  coloro,  che  dolo  malo,  et  data  opera,  metteranno,  o  faranno 
metter  fuoco,  o  che  scienter  daranno  aiuto,  o  consiglio  a  chi  mettesse  fuoco  a  qualun- 
que chiesa,  luogo  sacro,  o  religioso,  o  a  qualunque  casa  abitabile,  sita  tanto  in  città,  e 
luoghi  abitati,  quanto  fuori  di  essi;  come  altresì  ai  tugurii  costrutti  ad  instar  domo- 
nini,  soliti  abitarsi  da'  contadini,  o  pastori,  o  sopra  gli  armenti  e  le  greggie,  alle 
vigne,  seminati,  oliveti,  selve,  o  qualunque  altro  podere  alberato,  coltivato  e  fruttifero. 

I  ricattatori,  cioè  a  dire  coloro,  i  quali  conducono  e  trasportano  violentemente, 
o  dolosamente,  de  loco  ad  locum,  uomini  e  donne,  ivi  ritenendoli  per  obbligargli  a 
riscattarsi:  come  altresì  coloro  che  per  via  d'ambasciate  o  lettere  chieggono  danaro, 
o  altra  cosa,  con  minaccia  di  ammazzare  le  persone,  o  d'incendiar  i  beni  di  quelli, 
ai  quali  son  dirette,  in  caso  che  non  facciano  quel  che  chieggono. 

Coloro  che  sctenter,  dolo  malo  et  animo  nocendì,  compongono,  vendono  e  pro- 
pinano il  veleno,  quantunque  non  sia  seguita  la  morte  della  persona,  che  voleva 
avvelenarsi,  e  né  tampoco  abbia  la  medesima  in  effetto  per  qualche  fortunato  acci- 
dente preso  il  veleno. 

Coloro  che  fanno  assassinare,  o  per  commessione  data  loro  assassinano,  o  che 
ai  suddetti  scellerati  danno  aiuto  o  consiglio,  quantunque  non  vi  sia  seguita  la  morte, 
purché  però  deventum  fuerit  ad  actnm  proxintum,  hoc  est  ad  insultimi,  ita  ut  inter- 
venerit  vulnus.  I  grassatori  e  ladri  di  strade  pubbliche  e  vicinali,  anche  per  la  prima 
volta  che  commettessero  un  tal  delitto,  quantunque  senza  alcuna  offesa  della  per- 
sona del  dirubato. 

Coloro,  che  di  notte  tempo  aprono  con  chiavi  false ,  o  adulterine,  con  grimal- 
delli, ed  altri  strumenti  le  porte  delle  case,  botteghe,  fondachi  o  magazzini,  o  pure 
che  rompono  o  bruciano  le  suddette  porte,  e  che  entrano  in  tali  suddetti  luoghi  per 
i  tetti,  o  finestre,  o  per  aperture  fatte  nelle  muraglie,  o  rubano  tanta  quantità,  per 
la  qual  cosa  meritano,  secondo  le  leggi  comuni,  o  municipali,  la  morte. 

Così  parimente  coloro,  che  in  tempo  di  notte  sotto  nome  di  corte,  o  con  falsi 
pretesti  d'essere  ministri  della  giustizia,  si  fanno  aprire  dagli  abitatori  le  porte  delle 
case,  ed  ivi  entrati  rubano,  o  fanno  violenza  all'onestà  delle  donne  di  detta  casa. 

I  falsificatori  di  cedole,  o  siano  fedi  di  credito,  o  di  altre  scritture  de'  pubblici 
banchi,  come  altresì  coloro,  che  falsificano  ordini,  per  mezzo  de'  quali  in  pregiudizio 
della  pubblica  fede  esigono  danaro  d'altri  depositato  ne'  pubblici  banchi. 

I  mercatanti  fraudolentemente  decotti,  i  quali  fingendo  d'esser  falliti,  nascondono 
il  loro  avere  in  frode  de'  loro  creditori. 

I  Regii  Tesorieri,  ed  i  Percettori  Generali,  i  quali,  ritenendo  o  ricevendo  danaro 
Regio  dagli  uffiziali  inferiori,  o  da  altri  debitori  della  Regia  Camera  per  trasmetterlo 
alla  cassa  generale,  commettono  furto  o  falsità  in  somma,  che  abbia  luogo  la  pena 
ordinaria,  così  pure  il  Cassiere  maggiore,  e  gli  altri  uffiziali,  e  ministri  de'  pubblici 
banchi,  che  rubano  da  quelli  il  danaro  in  tanta  quantità,  che  per  ciò  debbano  sog- 
giacere alla  pena  ordinaria.  I  Conservatori  de'  pegni,  e  gli  altri  uffiziali  e  ministri 
de'  pubblici  monti,  che  rubassero  i  pegni  in  tanta  quantità,  da  dover  soggiacere  alla 
medesima  pena;  e  per  ultimo  coloro,  i  quali  essendo  pubblici  cassieri  delle  univer- 
sità rubano  il  danaro  dalla  cassa  pubblica  nella  stessa  notabile  e  punibile  quantità. 


a.  1742  Istruzione  di  Benedetto  XIV ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  375 

Tutti  i  delinquenti,  o  rei  di  delitto  di  lesa  Maestà,  nel  primo  e  secondo  capo.  E 
nel  secondo  capo,  per  quello  che  appartiene  ad  offese  personali  fatte  a'  ministri  ed 
uffiziali  per  ragion  del  loro  uffizio,  debbano  intendersi  compresi  coloro  solamente,  i 
quali  facessero  offesa  personale,  e  non  verbale,  a  que'  ministri  ed  a  quegli  uffiziali, 
che  amministrano  giustizia,  ed  esercitano  giurisdizione  comunicata  loro  immediata- 
mente dal  Sovrano,  e  non  già  dagli  utili  padroni  e  baroni  de'  luoghi. 

Coloro,  che  per  forza  estraggono,  e  fanno  estrarre  i  rei  dalla  chiesa,  o  da  qual- 
sivoglia altro  luogo  immune. 

Coloro,  che  tanto  nelle  chiese,  quanto  nei  cimiteri,  o  in  qualunque  altro  luogo 
immune,  commettono  omicidii,  mutilazioni  di  membri,  o  qualsivoglia  altro  delitto, 
per  cui  de  iure  communi  intrat  poma  sanguinis,  aut  triremiunt,  come  altresì  coloro, 
rhe  usciti  dalle  suddette  chiese,  e  luoghi  immuni,  commettono  i  medesimi   delitti. 

Coloro,  che  si  abusano  del  confugio  anche  per  la  prima  volta,  si  estraggano  da 
quello  d'ordine  del  Vescovo,  e  d'ordine  del  medesimo  si  trasportino  in  altra  chiesa, 
nel  qual  trasporto  non  possano  essere  molestati  dalla  curia  secolare  sub  poenis 
violatae  immunitatis ;  e  s'intimi  loro,  che,  abusandosi  del  confugio  per  la  seconda 
volta,  sarà  dichiarato  dal  Vescovo,  che  non  godono  più  veruna  sorta  di  immunità 
ecclesiastica.  E  affinchè  da'  Vescovi  possa  farsi  speditamente  una  tal  dichiarazione, 
sarà  da  Sua  Santità  conceduta  loro  una  volta  per  sempre  la  facoltà,  acciocché  non 
debbano  in  ciascun  caso  che  potrà  occorrere  di  doverne  far  uso,  scriverne  in  Roma 
per  ottenerla. 

Per  l'avvenire  non  goderanno  dell'immunità  i  seguenti  luoghi. 

Le  chiese  rurali  esistenti  fuori  delle  città  e  luoghi  abitati,  nelle  quali  non  si 
conserva  il  Venerabile,  eccettuatene  le  parrocchie,  e  le  chiese  filiali  delle  medesime, 
nelle  quali  si  esercita  la  cura  delle  anime,  con  dichiarazione,  che  tanto  rispetto  alle 
suddette  chiese  rurali  riserbate,  quanto  a  riguardo  di  tutte  le  altre  chiese,  che  sono 
in  città  e  altri  luoghi  abitati,  non  debba  il  benefizio  dell'asilo  distendersi,  quanto 
all'esteriore,  ad  altro,  che  all'atrio,  quando  sia  circondato  di  muro,  o  portici,  scale 
e  porte  tanto  anteriori,  che  laterali,  e  alla  facciata  anteriore  solamente. 

Le  cappelle  e  gli  oratorii  esistenti  nelle  case  dei  particolari  e  magnati,  quan- 
tunque abbiano  privilegio  di  cappelle  pubbliche,  e  l'adito  in  istrada  pubblica.  Cosi 
parimente  tutte  le  cappelle  delle  fortezze,  e  castelli  chiusi,  ancorché  si  conservi  in 
esse  il  SS.  Sacramento. 

I  campanili  separati  dalle  chiese  e  dalle  muraglie  di  esse. 

Le  chiese  dirute  e  abbandonate,  colla  precedente  profanazione,  che  si  ordinerà 
a'  Vescovi  e  Ordinarii  de'  luoghi  rispettivamente  di  fare. 

Gli  orti  e  giardini,  e  altri  luoghi  di  chiese,  e  di  qualsisia  altra  casa  religiosa,  i 
quali  non  sono  circondati  da  muraglie,  e  non  sono  compresi  nella  clausura. 

Le  botteghe  e  le  case  attaccate  alle  muraglie  delle  chiese,  o  de'  monisteri,  o  di 
qualsivoglia  altra  casa  religiosa,  quantunque  abbiano  interna  comunicazione  colle 
medesime,  purché  non  siano  comprese  nella  clausura. 

Le  case,  in  cui  abitano  i  Sacerdoti,  o  altri  ecclesiastici,  ancorché  abbiano  l'in- 
gresso nella  chiesa,  eccettuatene  però  le  case,  ove  abitano  Parochi  ed  altri  ecclesia 
stici  destinati  alla  cura  e  custodia  della  chiesa,  purché  bensì  tali  case  si  abitino  da 


176  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  a.  1742 

essi  stessi,  e  non  da  altri:  le  quali  avendo  l'immediata  comunicazione  interiore 
colla  stessa  chiesa,  godranno  del  sacro  asilo,  non  ostante  che  abbiano  la  porta  col- 
uscita  in  istrada  pubblica. 

XI. 

Rifugiandosi  nel  luogo  immune  qualcuno  dei  delinquenti  laici  supposto  reo  di 
eccettuato  delitto,  ad  ogni  istanza  e  richiesta  del  laico  Magistrato,  cogli  indizi  ad 
capturam,  concedasi  da'  Vescovi,  e  loro  Vicarii  generali  in  città,  e  negli  altri  luoghi 
da'  Vicarii  foranei,  ed  in  mancanza  di  questi  dalla  persona  ecclesiastica  più  degna, 
che  fa  figura  di  superiore  nel  luogo,  la  licenza  di  trarlo  dal  sacro  asilo,  coli' inter- 
vento di  persona  ecclesiastica  da  destinarsi  da'  medesimi,  e  si  consegni  alla  curia 
secolare  coll'obbligo  giurato  in  scriptis  di  ritenere  il  reo  nomine  Ecclesiae,  e  di 
restituirlo  alla  Chiesa  in  caso  si  decida  che  debba  goderla,  e  non  restituendosi, 
rimanga  al  Vescovo  la  facoltà  di  procedere  contro  del  Magistrato  secolare  colle 
pene  canoniche  di  violata  immunità. 

Nel  caso,  che  rispetto  agli  accennati  delinquenti  detta  licenza  fosse  negata  dopo 
ricercata  nel  modo  detto  di  sopra,  sia  lecito  al  Giudice  laico,  senza  timore  d' incorrere 
nelle  censure,  estrarre  il  delinquente  con  tutta  modestia  e  senza  scandalo,  coll'obbligo 
però  in  iscritto  come  sopra,  da  trasmettersi  alla  curia  ecclesiastica  del  Vescovo. 

Costituito  il  reo  nelle  carceri  laicali,  si  formi  dal  Giudice  secolare  il  processo 
informativo  sopra  il  delitto,  e  nel  termine  di  quattro  mesi  si  esibisca  alla  curia  del 
Vescovo:  e  questi  dentro  il  termine  di  un  mese  debba  dichiarare,  se  il  reo  goda,  o  no. 
Quando  poi  il  Giudice  laico  fra  lo  spazio  di  quattro  mesi  non  esibisca  il  processo, 
dovrà  il  Vescovo  richiederlo  per  la  restituzione  del  reo  alla  chiesa:  la  qual  restitu- 
zione non  potrà  dal  Giudice  laico  ritardarsi  a  forma  dell'obbligo  fatto  nell'atto  della 
consegna. 

Perchè  possa  il  Vescovo  dichiarare,  che  l'inquisito  non  goda  del  benefizio  del- 
l'asilo, bastino  gl'indizi  ad  torturarti. 

Dichiarandosi  dal  Vescovo,  che  il  reo  non  goda,  in  tal  caso  debba  cessare  l'effetto 
dell'obbligo  fatto  dal  Giudice  laico  nell'atto  della  consegna  detto  di  sopra;  e  all'in- 
contro dallo  stesso  Giudice  laico  dovrà  farsi  nuovo  obbligo  del  tenore  di  quello 
detto  di  sopra,  di  rimettere  il  reo  in  chiesa,  qualora  il  medesimo  abbia  nelle  sue 
difese  purgati  gl'indizi  sopra  la  qualità  che  rende  il  delitto  eccettuato,  restando  ciò 
a  carico  della  coscienza  dello  stesso  Giudice  laico. 

Che  sotto  il  nome  di  Vescovi  s'intendono  i  veri  Vescovi,  e  non  già  i  Prelati 
inferiori  di  qualunque  specie,  quantunque  abbiano  proprio  e  separato  territorio,  e 
giurisdizione  quasi  episcopale,  dovendosi  per  tali  luoghi  esenti  ricorrere  o  al  Vescovo 
diocesano,  se  il  luogo  è  nella  Diocesi,  oppure  al  viciniore:  alla  riserva  bensì  di  que' 
Prelati  inferiori,  che  avessero  ottenuto,  od  ottenessero  dalla  Sede  Apostolica  uno 
speciale  indulto  di  procedere  in  queste  cause  d'immunità  locale. 

XII. 

A  coloro  che  si  rifugiano  nelle  chiese  o  luoghi  immuni,  i  Vescovi,  i  Vicarii 
foranei,  o  chiunque  fa  figura  di  superiore  ecclesiastico  in  città,  o  in  qualunque  altro 
luogo  della  Diocesi,  facciano  subito  togliere  le  arme,  implorando,  quando  vi  sia  di 
bisogno,  il  braccio  della  curia  secolare,  la  quale  facendo  instanza  ai  suddetti  supe- 


1742  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  377 


riori  ecclesiastici,  che  si  levino  le  arme  della  chiesa,  e  luoghi  immuni,  sieno  tenuti 
i  medesimi  dare  la  licenza  di  estrarle  coli' intervento  di  persona  ecclesiastica;  e  non 
volendosi  accordare  da'  suddetti  superiori  ecclesiastici  la  licenza,  sia  lecito  alla  podestà 
secolare  estrarre  le  dette  arme,  le  quali  anche  nel  caso  che  si  tolgano  ai  rifugiati 
da'  superiori  ecclesiastici,  dovranno  consegnarsi  al  Magistrato  laico,  premessa  la 
protesta  da  tarsi  dalla  medesima  persona  ecclesiastica,  a  tenore  del  cap.  Pracla- 
tis.  De  homicidiis  in  sexto. 

Qualora  dovrà  farsi  qualche  perquisizione  in  chiesa,  o  in  altro  luogo  immune  di 
cosa  rubata,  o  di  contrabbando,  o  di  scrittura,  o  di  danaro,  o  robe  occultate  da'  contu- 
maci, o  che  in  qualunque  maniera  possano  al  fisco  appartenere,  dovranno  i  ministri 
(senza  però  essere  tenuti  a  manifestare  il  luogo  preciso  e  individuo)  chiederne  la 
licenza  a'  superiori  ecclesiastici,  la  quale  dovrà  accordarsi  in  città  dal  Vescovo,  e  in 
tutti  gli  altri  luoghi  della  Diocesi  dai  Vicarii  foranei,  ed  in  loro  mancanza  dalla  per- 
sona più  degna,  che  fa  figura  di  superiore  ecclesiastico,  eccettuati  però  i  monasterii 
di  monache  ed  i  conservatorii  di  donne.  Ottenuta  la  licenza,  si  farà  la  perquisizione 
coli' intervento  di  persona  ecclesiastica;  e  ritrovandosi  contrabbando,  o  roba  rubata, 
o  qualunque  altra  roba,  o  cosa  delle  dette  di  sopra,  premessa  dalla  medesima  persona 
ecclesiastica  la  protesta  da  farsi  a  tenore  del  cap.  Praelatis.  De  homicidiis  in  sexto, 
si  estrarrà,  e  si  consegnerà  alla  curia  laicale;  anzi,  che  chiedendosi  dalla  medesima 
la  licenza  suddetta  ai  superiori  ecclesiastici,  se  le  fosse  negata,  potrà  in  tal  caso  da 
se  stessa  procedere  alla  detta  perquisizione  ed  estrazione,  senza  timor  d'incorrere 
nelle  censure,  a  riserva  però  sempre,  come  sopra,  de'  monasterii  di  monache,  e  de' 

conservatorii  di  donne. 

XIII. 

Appartenendo,  conforme  di  sopra  si  è  detto,  al  Vescovo  il  dichiarare,  se  il  reo 
goda,  o  non  goda  del  benefizio  dell'immunità,  e  dovendo,  come  pure  di  sopra  si  è 
detto,  lo  stesso  Vescovo,  dentro  il  termine  di  un  mese  dal  di  che  gli  sarà  stato 
consegnato  il  processo  dal  Giudice  laico,  proferire  la  detta  sentenza  ;  inoltre  poten- 
dosi dar  il  caso,  che  dentro  il  predetto  mese  non  si  proferisca  dal  Vescovo  la  sen- 
tenza, o  che  nella  discussione  di  queste  cause,  ad  istanza  o  del  fisco  ecclesiastico, 
o  del  fisco  laico  sia  d'uopo  l'ordinare,  che  s'impingui  il  processo,  o  che  si  faccia  un 
nuovo  processo,  acciò  la  giustizia  abbia  libero  il  suo  corso,  e  non  sia  esposta  alle 
frequenti  mutazioni  de'  Giudici;  la  Santità  di  Nostro  Signore  deputa  Monsignor 
Arcivescovo  di  Torino,  dandogli  ogni  facoltà  opportuna  e  necessaria  per  decidere 
la  causa,  se  non  sarà  stata  decisa  dal  Vescovo  dentro  il  mese  stabilito,  come  pure 
in  caso  di  qualche  differenza,  che  insorga  per  ordinare  l'impinguazione  del  processo, 
o  confezione  del  nuovo.  Deputa  pure,  e  dà  le  facoltà  opportune  e  necessarie  al 
predetto  Monsignor  Arcivescovo,  acciò  possa  ricevere  le  appellazioni  dal  giudicato 
del  Vescovo  sopra  il  punto  dell'immunità  locale,  costituendolo  Giudice  nella  detta 
materia  di  seconda  istanza;  e  trattandosi  di  sentenza  proferita  dal  predetto  Monsignor 
Arcivescovo  di  Torino,  da  cui  una  delle  parti  volesse  riclamare,  o  che  la  sentenza 
non  fosse  stata  da  esso  proferita  dentro  il  mese,  o  che  in  una  causa  pendente  avanti 
di  lui  insorgesse  qualche  differenza  circa  l'impinguar  il  processo,  o  farne  un  nuovo; 
il  tutto  si  divolva  al  Vescovo  di  Saluzzo,  cui  Sua  Beatitudine  conferisce  tutte  le 
facoltà  opportune  e  necessarie,  per  essere  Giudice  di  seconda  istanza  in  questi  casi, 


378  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  a.  1742 

come  pure  al  Vescovo  d'Ivrea  in  caso  di  vacanza,  o  d'impedimento  dell'Arcivescovo 
di  Torino,  o  del  Vescovo  di  Saluzzo. 

Trattandosi  di  materia,  nella  quale  con  l'individuazione  dei  casi,  e  de'  luoghi, 
in  cui  deve,  e  non  dee  rispettivamente  aver  luogo  l'immunità,  presentemente  si 
ritrova  ogni  chiarezza;  e  di  materia  che  richiede  pronto  disbrigo  per  servizio  della 
giustizia,  si  determina,  che  i  sopraddetti  Giudici  delegati,  e  che  procedono  in  seconda 
istanza,  procedano  inappellabilmente  e  privativamente  a  qualunque  Ministro  Giudice, 
o  Tribunale  tanto  ecclesiastico,  che  laico,  sia  di  qualsivoglia  rango,  anche  di  Mon- 
signor Nunzio,  o  di  qualsivoglia  altro  Giudice  Ministro,  che  pretendesse  procedere 
per  via  di  Regia  protezione  o  economica  provvidenza. 

XIV. 

Non  essendovi  cosa,  che  coll'assistenza  dell'aiuto  Divino  più  conferisca  alla  pace 
fra  la  podestà  ecclesiastica  e  la  podestà  secolare,  che  la  vita  innocente  degli  eccle- 
siastici, e  conferendo  molto  a  questo  intento  il  tener  gli  occhi  aperti,  come  anche 
vien  prescritto  da'  Sacri  Canoni,  allora  che  si  tratta  di  ammettere  qualcheduno  al 
chiericato,  come  pure  che  gli  ammessi  al  chiericato  vivano  in  un  modo,  che  si  ren- 
dano degni  de'  privilegi  chiericali,  e  di  ascendere  agli  ordini  superiori;  si  prescri- 
vono in  questo  e  nel  seguente  paragrafo  alcune  regole  da  osservarsi  inviolabilmente 
dai  Vescovi  e  Ordinarii  de'  luoghi. 

Niuno  potrà  essere  da  or  innanzi  promosso  alla  prima  tonsura,  se  non  che  a  titolo 
di  benefizio  o  cappellania  perpetua,  le  cui  rendite,  detratti  i  pesi,  ascendano  almeno 
alla  metà  della  tassa  stabilita  pel  patrimonio  sacro,  della  Diocesi  del  promovendo. 
Giudicando  qualche  Vescovo  veramente  utile  o  necessario  alla  Chiesa,  conferire 
la  prima  tonsura  a  qualche  giovane,  benché  non  abbia  verun  benefizio,  potrà  farlo, 
ma  nel  solo  caso  che  abbia  il  medesimo  una  pensione  ecclesiastica  perpetua,  della 
rendita  che  ascenda  almeno  alla  metà  della  tassa  stabilita  pel  patrimonio  sacro  nella 
sua  Diocesi,  o  l'intero  patrimonio:  il  quale  per  evitare  qualunque  frode  e  inganno, 
non  potrà  costituirsi  d'or  innanzi,  che  unicamente  sopra  i  beni  stabili,  o  sopra  annue 
rendite  fisse,  e  dovrà  regolarsi  a  tenore  della  tassa  sinodale  di  ciascheduna  Diocesi, 
purché  non  sia  esso  patrimonio  né  in  minor  somma  di  ventiquattro  ducati,  né  in 
maggior  di  quaranta. 

Oltre  al  requisito  del  benefizio,  cappellania  perpetua,  o  pensione  ecclesiastica 
perpetua  nella  maniera  spiegata  di  sopra,  o  dell'intero  patrimonio,  a  niuno  potrà 
conferirsi  la  prima  tonsura,  il  quale  dopo  aver  terminati  dieci  anni  di  sua  età,  non 
sia  andato  a  dimorar  almeno  per  un  triennio  in  qualche  seminario  o  convitto  eccle- 
siastico: e  dove  ciò  non  possa  farsi,  non  abbia  almeno  portato  per  tre  anni  l'abito 
chiericale  con  licenza  del  proprio  Ordinario,  e  in  tutto  il  triennio,  o  almeno  per  la 
maggior  parte  delle  feste  di  precetto  di  ciascuno  de'  tre  anni  non  abbia  servito  a 
qualche  chiesa  nella  maniera  che  gli  sarà  dal  proprio  Vescovo  prescritta,  scompu- 
tando questo  servizio  colla  dimora  che  avrebbe  dovuto  fare  in  qualche  seminario, 
o  convitto  ecclesiastico. 

Volendo  qualche  giovane  condursi  in  qualche  pubblica  Università,  o  in  altro 
luogo,  affine  d'ivi  applicarsi  alle  scuole,  ed  agli  studii,  potrà  farlo,  ed  il  tempo  che 
ivi  dimorerà,  potrà  servirgli  di  requisito,  affine  di  prendere  la  prima  tonsura,  come 


a.  1742  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  379 


se  stesse  in  un  Convitto  ecclesiastico;  purché  però  lo  faccia  colla  permissione  del 
proprio  Vescovo,  e  colle  sue  lettere  commendatizie  si  presenti  al  Vescovo  del  luogo, 
e  colla  direzione  di  questo  si  faccia  assegnare  al  servizio  di  qualche  Chiesa,  por- 
tando l'abito  chiericale,  e  prestando  quivi  per  un  triennio,  o  almeno  per  la  maggior 
parte  di  ciascuno  de'  tre  anni  come  sopra  quel  medesimo  servizio  alla  Chiesa  asse- 
gnatagli, che  presterebbe  dimorando  nella  propria  Diocesi:  con  condizione  espressa, 
che  volendo  esser  iniziato  alla  prima  tonsura,  debba  ottenere  le  lettere  testimoniali 
del  Vescovo  del  luogo  dove  ha  dimorato,  de  vita,  et  mor/bus,  e  di  aver  esattamente 
adempito  quanto  gli  è  stato  prescritto:  a  vista  delle  quali  potrà  essere  promosso. 

Da  qual  obbligo  si  debbono  eccettuare  solamente  coloro,  che  sono  artati,  cioè 
a  dire,  che  sono  chiamati  in  virtù  della  fondazione  a  qualche  benefizio,  o  a  qualche 
cappellania  ecclesiastica  vacante:  i  quali  potranno  promuoversi  alla  prima  tonsura, 
quantunque  non  abbiano  potuto  osservare  le  regole  prescritte,  cioè  la  delazione  del- 
l'abito chiericale,  la  frequenza  delle  scuole,  e  dei  sacramenti,  ed  il  servizio  triennale 
della  Chiesa,  e  quantunque  non  abbiano  l'età  di  sopra  determinata,  ove  si  tratti  di 
benefizii  fondati  prima  del  Sacro  Concilio  di  Trento:  con  dichiarazione  in  oltre,  che 
dalle  disposizioni  di  sopra  accennate  s'intendano  eccettuati  coloro,  che  sono  artati, 
nel  solo  caso,  in  cui  il  benefizio,  o  la  cappellania  sia  veramente  ecclesiastica,  cioè 
fondata  coll'autorità  ecclesiastica  perpetua,  e  debba  provvedersi  titillo  collativo,  o 
d'istituzione,  e  che  i  padroni  di  esse  non  possano  differire  oltre  al  tempo  stabilito 
dai  sacri  Canoni  la  nomina,  e  presentazione  ai  medesimi:  e  con  condizione  final- 
mente, che  le  rendite  di  detti  benefizii,  e  cappellanie  ecclesiastiche  debbano,  detratti 
i  pesi,  costituire  almeno  la  metà  di  quello  che  importa  la  tassa  del  patrimonio  sacro 
stabilita  nella  propria  Diocesi  del  promovendo. 

E  perchè  talvolta,  essendo  molti  chiamati  allo  stesso  benefizio,  o  cappellania 
ecclesiastica,  sono  gli  Ordinarli  costretti  a  conferire  a  tutti  la  prima  tonsura,  affine 
di  rendergli  capaci  del  benefizio,  e  della  cappellania,  d'onde  ne  siegue  l'inutile  mol- 
tipliche de'  chierici,  non  potendo  il  benefizio,  o  la  cappellania  conferirsi,  che  ad  un 
solo;  perciò,  quando  questo  accada,  da  or  innanzi  basterà,  che  presentandosi  nel 
tempo  congruo  avanti  il  proprio  Ordinario  coloro,  che  pretendono  aver  diritto  al 
controverso  benefizio,  o  cappellania,  e  ritrovandosi  dal  medesimo  idonei,  così  qnoad 
scientiatn,  che  qnoad  bonos  mores,  e  che  non  abbiano  impedimento  canonico  per 
essere  promossi  alla  prima  tonsura,  spedisca  loro  le  lettere  testimoniali  sopra  la 
detta  idoneità,  e  di  non  aver  impedimento  canonico  per  esser  promossi  alla  prima 
tonsura,  in  virtù  delle  quali  potranno  essi  instituire  la  loro  pretensione,  e  proseguire 
la  causa  avanti  al  Giudice  ecclesiastico,  anche  in  concorso  de'  chierici  pretendenti, 
appunto  come  se  avuta  avessero  già  la  prima  tonsura,  la  quale  potrà  poi  conferirsi 
a  colui,  che  terminata  la  causa  avrà  ottenuto  il  benefizio,  o  la  cappellania,  riputan- 
dolo a  tal  effetto  artato,  e  facendogli  goder  que'  privilegi,  che  ai  medesimi  di  sopra 

sono  stati  conceduti. 

XV. 

Dopo  essere  stati  così  ordinati  alla  prima  tonsura,  dovranno  tutti  i  chierici, 
compresi  anche  gli  artati,  seriamente  applicarsi  così  allo  studio,  come  alle  opere  di 
pietà  per  rendersi  degni  d'ascendere  agli  ordini  sacri,  avendo  l'età  legittima:  al 
qual  effetto  dovranno  continuare  a  dimorare  in  qualche  Seminario,  o  Convitto  eccle- 


;sn  Istruzione  di  Benedetto  XIV  ai  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna  a.  1742 


siastico,  e  non  potendo  ciò  fare,  dovranno  almeno  prestare  per  ogni  anno,  o  per  la 
maggior  parte  di  esso,  come  sopra,  nella  Chiesa  loro  assegnata  dal  proprio  ordi- 
nario, quel  servizio,  che  dal  medesimo  verrà  loro  prescritto  :  o  dimorando  in  qualche 
Università,  o  altro  luogo  per  proseguire  le  scuole  e  gli  studii,  dovranno  adempire 
quelle  medesime  cose  di  sopra  ordinate  per  coloro,  che  debbono  essere  iniziati  alla 
prima  tonsura. 

Dovranno  tutti  i  chierici  cosi  di  prima  tonsura,  come  d'ordini  minori,  far  con- 
stare nel  principio  d'ogni  anno  avanti  gli  Ordinarii  de'  luoghi,  ne'  quali  hanno  il 
domicilio,  d'aver  osservati  i  requisiti  del  Sacro  Concilio  di  Trento  intorno  all'abito, 
e  tonsura  chiericale,  e  intorno  a  tutte  le  altre  cose  stabilite  di  sopra  ;  e  ciò  mediante 
l'attestazione  del  proprio  Rettore,  e  Superiore  del  Seminario,  o  convitto  ecclesiastico 
per  quelli,  che  sono  in  Seminario,  o  in  convitto  ecclesiastico,  e  per  quei  chierici, 
che  non  sono  in  Seminario,  né  in  Convitto  ecclesiastico,  medianti  le  attestazioni  dei 
Parrochi,  Rettori  delle  Chiese,  alle  quali  sono  ascritti,  intorno  alla  delazione  del- 
l'abito, e  tonsura  chiericale,  frequenza  dei  sacramenti,  e  servizio  della  Chiesa,  e  colle 
attestazioni  dei  Maestri,  e  Lettori  intorno  alla  continuazione  delle  scuole,  e  studii, 
ed  alla  delazione  dell'abito,  e  tonsura  chiericale;  ed  all'incontro  dovranno  gli  stessi 
Ordinarii  tener  pubblicamente  appesa  nella  sagrestia  della  loro  Cattedrale,  affinchè 
possa  da  tutti  leggersi,  una  tabella,  in  cui,  dopo  di  aver  riconosciuta  la  sussistenza 
delle  dette  attestazioni,  le  quali  dovranno  rimaner  nella  loro  cancelleria,  faranno  scan- 
cellare dalla  medesima  ogni  anno  i  nomi  di  coloro,  che  ritroveranno  non  aver  esat- 
tamente osservati  i  requisiti  predetti,  e  per  lo  contrario  faranno  registrarvi  i  nomi 
solamente  di  quei,  che  gli  avranno  osservati,  ai  quali  consegneranno  ogni  anno 
gratis  una  declaratoria  in  iscritto,  acciocché  possa  dai  medesimi,  senza  alcun  con- 
trasto godersi  di  tutti  i  privilegii  chiericali;  de'  quali  privilegii  all'incontro  non 
godranno  que'  chierici  di  prima  tonsura,  o  di  ordini  minori,  che  per  non  aver  osser- 
vati i  suddetti  requisiti  saranno  stati  cancellati  dalla  detta  tabella  da  tenersi  pub- 
blicamente in  sagrestia,  e  non  avranno  la  menzionata  "declaratoria  dal'  Vescovo. 

I  Vicarii  capitolari  non  potranno  d'or  innanzi  senza  il  voto  del  pieno  Capitolo 
da  darsi  nel  luogo  solito  capitolare  per  maggioranza  di  voti  segreti,  da  calcolarsi 
secondo  il  costume  di  ciascun  capitolo,  e  da  registrarsi  negli  atti  capitolari,  conce- 
dere le  lettere  dimissoriali  ai  laici,  benché  siano  realmente  artati  per  ragion  di 
benefizio,  o  di  cappellania,  che  sia  veramente  ecclesiastica  nel  modo  spiegato  di 
sopra,  oppure  a  coloro,  che  avendo  già  la  prima  tonsura,  sono  presentati  a  qualche 
benefizio,  o  cappellania,  che  adii  requirat  certuni  ordinem,  e  coll'espressa  condi- 
zione, che  così  nell'uno  che  nell'altro  caso  colui,  che  chiede  d'essere  promosso,  non 
sia  stato  altre  volte  rigettato  dal  Vescovo  antecessore:  ma  ove  si  tratti  di  persone, 
che  non  sono  veramente  artate  nel  senso  di  sopra  accennato,  non  potranno  conce- 
dere le  lettere  dimissoriali,  neppure  post  annnm  luctus  Ecclesiae,  senza  un'espressa 
licenza  della  sacra  Congregazione  del  Concilio. 

Chiunque  sarà  promosso  alla  prima  tonsura,  agli  ordini  minori,  o  agli  ordini 
sacri  contro  la  forma  prescritta  nel  presente  regolamento,  oltre  alle  pene  di  sopra 
accennate,  rimarrà  perpetuamente  sospeso  dall'esercizio  dell'ordine  già  conferitogli  ; 


1763  Afodificasioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  381 


e  chi  l'avrà  cosi  ordinato,  oppure  gli  avrà  a  tal  effetto  concedute  le  dimissorie,  se 
sarà  Vescovo,  sarà  sospeso  per  un  anno  dalla  collazione  degli  ordini,  e  dall'eser- 
cizio de'  pontiticali;  e  non  essendo  Vescovo,  ma  Prelato  inferiore  coll'uso  dei  ponti- 
tìcali,  sarà  sospeso  per  sempre  dall'esercizio  de'  medesimi,  e  non  avendo  l'uso  di 
essi,  come  pure  qualunque  altra  persona  costituita  in  dignità,  per  sempre  sarà 
sospesa  dall'esercizio  dell'uffizio,  o  de' suoi  ordini. 

XVI. 

In  ultimo  sarà  cura  del  Ministro  Apostolico  lo  trasmettere  ai  Vescovi,  e  Ordi- 
narli de'  luoghi  un  esemplare  di  questa  presente  Istruzione,  inculcandone  l'esatta 
osservanza,  e  la  Maestà  del  Re  di  Sardegna  viene  altresì  pregata  a  trasmetterne 
a'  suoi  Tribunali,  ordinando,  che  l'osservino,  e  registrino  nei  loro  pubblici  uffizii, 
acciò  in  avvenire  si  osservi  puntualmente  quanto  e  inserito  nella  presente  Istru- 
zione. 

Da  Traités  publics  de  la  Royale  Maison  de  Saro/,'  II,  534-567  (n.  CXXII-CXXIV),  col- 
lazionata la  stampa  in  Collesione  di  Provvidenze  pontifìcie  dipendenti  dai  concordati  tra 
la  Santa  Sede  e  S.  M.  sopra  l'immunità  e  l'esercizio  della  giurisdizione  ecclesiastica, 
Torino  1770,  26-28  e  3-25,  di  cui  è  copia  in  Sec.  Brev.3977,  f.  263-275  (Archivio  della  Segre 

teria  dei  Brevi). 

* 

L'istruzione  di  Papa  Benedetto  XIV  fu  oggetto  delle  seguenti  modificazioni  ed 
setensioni. 


1.  -  Clemente  XIII.  ' 

3  settembre  1763. 

Clemens  P.  P.  XIII  ad  futuram  rei  memoriam. 

Pastoralis  officii  nobis,  licet  immerentibus,  divinitus  commissi  sollicitudo  Nos 
admonet,  ut  votis  catholicorum,  praesertim  Principum,  per  quae  ecclesiasticae  immu- 
nitati nihil  sit  detractum,  et  simul  publicae  consultum  sit  tranquillitati,  Apostolicum 
praebeamus  assensum.  Sane  prò  parte  carissimi  in  Christo  filii  nostri  Caroli  Ema- 
nuelis  Sardiniae  Regis  illustris  nobis  expositum  fuit,  quod  cum  iamdudum  nonnullae 

1  Già  nel  1759  lo  stesso  Pontefice  aveva  mandato  «  venerabilibus  fratribus  Archiepiscopis,  et  Episcopis  Regni 

Sardiniae»  il  seguente  breve: 

21  marzo  1759. 


Pastoralis  Officii  Nobis,'  licet  immerentibus  divinitus  commissi,  sollicitudo  Nos  admonet,  ut  Votis  praesertim 
Catholicorum  Principum,  per  quae  ecclesiasticae  immunitati  nihil  sit  detractum.  et  simul  publicae  consultum  sit  tran- 
quillitati. apostolicum  praebeamus  assensum.  Sane,  prò  parte  Carissimi  in  Christo  lilii  .Vostri  Caroli  Emmanuelis 
Sardiniae  Regis  Illustris,  Nobis  expositum  fuit,  quod  cum  pluries  ipsi  Carolo  Emmanueli  Regi,  a  suis  prò  tempore 
Kistentibos  in  Regno  Sardiniae  hujusmodi  Pro-Rege,  aliisque  Ministris  delatae  fuerint  querimoniae  ob  crebra,  quae 
in  toto  dicto  Regno  sepi  sipiu*  patrantur  homicidia,  aliaque  graviora  delieta,  quibus  multum  contribuere  solet  faci. 
litas,  commodumque.  quod  delinquentes,  ac  facinorosi  viri  post  pattata  gravia  crimina,  et  delieta,  ad  vitandam 
debitam  poenam,  habent  confugiendi  ad  Ecclesias,  aliaque  loca  immunia  undique  in  Regno  praedicto  existentia,  licet 
nonnulla  ex  locis  immunibus  et  Ecclesiis  hujusmodi  debita,  qua  decet,  veneratione  minimi  nabeantur,  ri  custodiantur, 
ac  propterea  ipse  Carolus  Emmanuel  Rex  ad  eliminandum,  et  penitus  praecidendum  tam  exitiale,  et  detestabile  flagi- 

1  l  Buìl.  ed  anche  Sec.  Brev.:  «Nostri  •. 


382  Modificazioni  ed  estensioni  dell'  istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1763 

controversiae,  et  dissensiones  inter  Ministros  huius  Apostolicae  Sanctae  Sedis  ex 
una,  et  Officiales  ac  Ministros  clarae  memoriae  Victorii  Amedei,  dum  vixit,  eiusdem 
Sardiniae  Regis  illustris  ex  altera  partibus,  tam  quoad  immunitatem,  libertatemque 
ecclesiasticam,  quam  quoad  materiam  benerìcialem  vigerent,  felicis  recordationis 
Benedictus  P.  P.  XIII  praedecessor  noster  ad  illas  sedandas,  componendasque  non- 
nulla pacta,  et  concordata  inire  studuit;  et  quoniam  in  tractatu,  seu  deliberatione 
desuper  habita  prò  dicto  solemni  concordato,  et  pactione  ineunda  conventum,  et 
reservatum  fuit,  ut  quaedam  instructio  tum  super  iurisdictionem,  tum  super  immu- 
nitatem libertatemque  ecclesiasticam  conflceretur  transmittenda  tunc  nominando  et 
eligendo  suo,  et  Apostolicae  Sedis  praefatae  Nuncio  apud  eundem  Victorium  Ame- 
deum  Regem,  ad  effectum  illam  communicandi  cum  omnibus  Archiepiscopis,  et  Epi- 
scopis  in  ditionibus  temporalibus  ipsi  Victorio  Amedeo  Regi  subiectis  existentibus: 
sed  quoniam  neque  Nuncius  id  tempus  missus,  neque  instructio  confecta  fuerant, 
propterea  recolendae  memoriae  Benedictus  P.  P.  XIV  praedecessor  itidem  noster, 
vestigiis  praedecessorum  suorum  inhaerens,  cupiensque  questionibus  omnibus  tunc 
vigentibus  debitum  finem  imponere,  auditis  prius  nonnullis  ex  tunc  existentibus 


tium  plurimum  desiderai,  ut  de  benignitate  apostolica  declarare  dignaremur,  quae  nam  sint  crimina,  et  delieta  propter 
quae  rei,  et  delinquente*  ad  publicam  quieterà,  et  securitatem,  ne  poenam  juxla  patrata  crimina  effugiant,  ecclesia- 
sticum  Asvlum  habere  nequeant,  prout  etiam,  quaenam  sint,  et  esse  debeant  loca,1  quae  in  posterum  immunitate 
ecclesiastica  minime  gaudent. 

Hinc  est;  quod  nos  non  minus  ex  injuncto  Nobis  divinitus  apostolicae  solici tudinìs  munere,  quam  publicae  tran- 
quillitatis  studio  post  maturam,  quam  in  praemissis  habuimus  deliberationem,  aliorum  Romanorum  Pontitìcum  Prae- 
decessorum Nostrorum,  qui,  ut  hominum  perversitati  adversarentur,  ac  publicae  tranquillitati  consulerent,  suum 
animum  induxerunt  plus,  vel  minus  juxta  locorum  indigentiam,  et  temporum  circumstantiam,  beneficium  ccclesia- 
sticae  immunitatis  imminuere,  exempla  sectantes,  piis  ejusdem  Caroli  Émmanuelis  Regis  votis  hac  in  re,  quantum 
cum  Domino  possumus,  favorabiliter  annuere  volentes,  Motu-proprio,  ac  ex  certa  scientia  Nostra,  deque  Apostolicae 
potestatis  plenitudine  declaramus,  statuimus,  atque  decernimus  in  Regno  Sardiniae  Ecclesiasticum  Asylum  minime 
habere  debere  reos,  et  delinquentes  infradicendorum  criminum  nempe  «primo:  Quelli,  che  avranno  commesso  omi- 
cidio, fuorché  si  tratti  di  omicidio  casuale,  e  a  propria  difesa  cum  moderamiue  iticulpatae  tutclac;  secondo:  Gli  incen- 
diari, cioè  coloro,  che  dolo  malo  et  data  opera,  metteranno  o  faranno  metter  fuoco,  o  che  sciettter  daranno  aiuto,  e 
consiglio  a  chi  mettesse  fuoco  a  qualunque  Chiesa,  Luogo  Sagro,  o  Religioso  o  a  qualunque  casa  abitabile  sia  tanto  in 
Città,  e  Luoghi  abitati,  quanto  fuori  di  essi;  come  altresì  a  Tugurj  costrutti  ad  instar  Domortim  soliti  abitarsi  da 
Contadini,  o  Pastori,  o  sopra  gli  Armenti,  o  le  Greggi;  alle  Vigne,  Seminati,  Oliveti,  Selve,  e  qualunque  altro  Podere 
alberato,  coltivato,  e  fruttifero;  terzo:  Coloro,  che  faranno  assassinare,  o  che  per  commissione  data  loro,  assassine-, 
ranno,  o  che  ai  suddetti  scellerati  danno  ajuto,  o2  consiglio,  quantunque  non  ne  sia  seguita  la  morte;  parche  però 
diventimi  finii!  ad  aitimi  proximum  hoc  est  ad  insultimi  ita  ut  intervenerit  vulnus;  quarto  :  I  Grassatori,  e  Ladri  di 
strade  pubbliche,  e  vicinali,  anche  per  la  prima  volta,  che  commettessero  un  tal  delitto,  ancorché  senza  alcuna  offésa 
del  Derubato  ». 

Immunitate  vero  Ecclesiastica  minime  gaudere  debere  «  Le  Chiese  rurali  esistenti  fuori  delle  Città,  e  Luoghi 
abitati,  nelle  quali  non  si  conserva  il  Venerabile,  eccettuatene  le  Parrocchie,  eie  Chiese  filiali  delle  medesime,  nelle 
quali  si  esercita  la  cura  delle  Anime,  con  dichiarazione,  che  tanto  rispetto  alle  suddette  Chiese  rurali  riservate. 
quanto  a  riguardo  di  tutte  le8  altre  Chiese,  che  sono  in  Città,  e  altri  Luoghi  abitati,  non  debba  il  beneficio  dell'Asilo 
distendersi,  quanto  all'esteriore,  ad  altro,  che  all'Atrio,  quando  sia  circondato  di  muro,'  o  Portici,  Scale,  e  Porle, 
tanto  anteriori,  che  laterali,  ed  alla  facciata  anteriore  solamente.  Le  Cappelle,  e  gli  Oratorj  esistenti  nelle  Case  de1 
Particolari,  e  Magnati,  quantunque  abbiano  privilegio  di  Cappelle  pubbliche,  e  l'adito  in  strada  pubblica:  Cosi  pari- 
mente tutte  le  Cappelle  delle  Fortezze,  e  Castelli  chiusi,  ancorché  si  conservi  in  esse  il  Santissimo  Sacramento.  1 
campanili   separati  dalle  Chiese,  e  dalle  muraglie  di  esse.  Le  Chiese  dirute,  ed  abbandonate,  o   tenute   in  stato  inde- 

1  I  Bull,  om.:  «  quaenam  sint,  et  -  loca  ». 

Sr  .   .     Iti  <   V.        .    | 

I   Hull.  om. 
■  I  Bull         mura  ». 


a.  1763  Modificazioni  ed  estensioni  del? istruzione  dì  Benedetto  XIV  383 


Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinalibus  de  tranquillitate,  et  quiete  dictae  Aposto- 
licae  Sedis  sollicitis,  et  in  rebus,  de  quibus  agebatur,  peritis,  ac  versatis,  inspecto 
prius,  penitusque  cognito  statu  in  quo  res  immunitatis,  et  libertatis  ecclesiasticae 
reperiebantur,  tunc  suo,  et  praedictae  Sedis  Commissario  in  ditionibus  praedictis 
existenti  quamdam  instructionem  transmitti  mandavit,  quam  ipse  Commissarius  eum 
Archiepiscopis,  et  Episcopis  in  ditionibus  temporalibus  praefatis  eidem  Carolo  Ema- 
nueli  Regi  subiectis,  ut  praefertur,  existentibus  communicare,  seu  illos  de  illa  parti- 
cipes  facere  deberet,  per  quam  quidem  instructionem  nonnullae  difficultates,  quae  in 
intelligentia,  et  executione  dictorum  concordatorum  ab  ipso  Benedicto  XIII  initorum 
natae,  et  exortae  i'uerant,  explicandae,  et  aperiendae,  aliaeque  leges  prò  bono  iuris- 
dictionis,  et  immunitatis  ecclesiasticae  regimine,  et  gubernio  addendae  erant,  dictam- 
que  instructionem  in  duas  partes  divisit,  quarum  prima  ad  concordatum  per  dictum 
Benedictum  XIII  praedecessorem  initum  pertinebat,  in  alia  vero  continebantur  ea, 
quae  ad  bonum  regimen  iurisdictionis,  et  immunitatis  ecclesiasticae  attinebant.  Cum 
autem,  sicut  eadem  expositio  subiungebat,  ipse  Carolus  Emanuel  Rex,  quo  contro- 
versiae,  et  dissensiones  inter  curias  ecclesiasticas,  et  magistratus,  seu  tribunalia,  secu- 


cente,  quando  non  siano  necessarie,  o  utili  al  servizio,  e  cultura  spirituale  dei  Popoli,  previa  perù  la  profanazione  di 
esse,  quale1  Noi  ingiungiamo  strettamente  ai  Vescovi,  e  Ordinarj  di  fare  nel  più  breve  tempo,  che  loro  sia  possibile. 
Gli  Orti,  e  Giardini,  e  altri  Luoghi  di  Chiese,  e  di  qualsisia  altra  Casa  Religiosa,  i  quali  non  sono2  circondati  da 
muraglie,  e  non  sono  compresi  nella  Clausura.  Le  Botteghe,  e  le  Case  attaccate  alle  muraglie  delle  Chiese,  e  dei 
Monasteri,  o  di  qualsivoglia  altra  Casa  Religiosa,  quantunque  abbiano  interna  communicazione  con  le  medesime, 
purché  non  sieno  comprese  nella  clausura.  Le  Case,  nelle  quali  abitano  i  Sacerdoti,  o  altri  Ecclesiastici,  ancorché 
abbiano  l'ingresso  nella  Chiesa,  eccettuatone  perù  le  Case,  ove  abitano  i  Parrochi,  ed  altri  Ecclesiastici  destinati  alla 
cura,  e  custodia  della  Chiesa,  purché  bensì  tali  Case  si  abitino3  da  essi  stessi,  e  non  da  altri,  le  quali  avendo  l'im- 
mediata comunicazione  interiore  con  la  stessa  Chiesa,  goderanno  del  Sagro  Asilo,  non  ostante  che  abbiano  la  porta 
con  l'uscita  in  strada  pubblica  •. 

Ut  autem  supradictae  Nostrae  Ordinationes  suum  sortiantur  effectum,  Fralernitatibus  Vestris,  Fratres  Archie- 
piscopi, et  Episcopi,  per  praesentes  injungimus,  et  mandamus,  ut  unusquisque  Vestrum  in  Vestris  respective  Civi- 
tatibus,  ac  quibusvis  Terris,  Locis,  et  Castris  Vestrarum  respective  Dioecesum  cungruum  tempus  arbitrio  respective 
vestro  per  publica  edicta,  publicasque  significaliones  affìgendas,  assegnandoli]  omnibus  reis,  et  delinquentibus,  qui 
aliquibus  in  Ecclesiis,  locisque  immunibus  praefatis,  quae  in  posterum  juxta  praesentem  Nostrani  Ordinationem 
immunitate  ecclesiastica  minime  gaudere  debent,  de  praesenti  ob  patrata  elimina  existunt,  et  reperiuntur,  praefigatis, 
ad  effectum  illos  inde  transferendi  ad  Ecclesias,  et  loca  immunia  per  Nos  volita,  et  declarata,  ut  praefertur,  implo- 
rata, ubtentaque  prius  ad  praemissum  effectum  in  eorum  favorem  necessaria  securitate  a  saeculari  potestate. 

Decernentes  easdem  praesentes  litteras  semper  firmas,  validas,  et  efficaces  esistere,  et  fore,  suosque  plenarios, 
et  integros  effectus  sortili,  et  obtinere,  ac  illis,  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque  spectabit  pienissime 
suffragare  et  ab  eis  respective  inviolabiliter  observari  ;  sicque  in  praemissis  per  quoscumque  Judices  Ordinarios,  et 
Delegatos  etiam  Causarum  Palatii  apostolici  Auditores,  ac  Sedis  Apostoliche  Nuncios,  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet 
quavis  aliter  judieandi.  et  interpretandi  facilitate,  et  auctoritate,  judicari,  et  deliniri  debere,  ac  irritum,  et  inane,  si 
secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentati.  Non  obstantibus  quibusvis 
Constitutionibus,  et  Ordinalionibus  apostolicis  quae  hisce  Nosti'is  Htteris  adversantur,  ceterisque  conlrariis  quibus- 
eumque.  Volumus  autem,  ut  praesentium  litterarum  transumptis,  seu  exemplis  etiam  impressis,  manu  alicujus 
Notarli  publici  subscriptis,  et  sigillo  Personae  in  ecclesiastica  dignitate  constiuitac  munilis,  ea  prorsus  lides  adhi- 
beatur,  quae  adhiberetur  ipsis  pr^esentibus  si  forent  exhibitae,  vel  ostensae,  Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariani 
Majorem   sub  Annulo  Piscatoris  die  XXI.  Martii    MDCCLIX.    PontificatUS  Nostri  Anno  Primo. 

Da  Bull.  Rum.  Contili,  ed.  Rem.  I.  106-107;  ed.  Prat.  III.  116-118,  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  3441 
(Archivio  della  Segreteria  del  Brevi),  n.»  205. 

1  I  Bull.:  .  quali  . 
-  1  Bull.:  «siano  .. 
1  Bull.  ed.  Prat.        abitali... 


384  Modificazioni  ed  estensioni  dell'  istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1763 

laria  Provinciarum  e  Statu,  et  Ducatu  Mediolanensi  disiunctarum,  et  iuxta  tractatus 
Viennae,  et  Aquisgranì  sibi  assignatarum,  ac  suo  temporali  dominio  unitarum 
vigentes,  et  quae  forsan  in  posterum,  quod  Deus  avertat,  oriri  possunt  super  eccle- 
siasticum  asylum,  et  intelligentiam,  ac  executionem,  praesertim  antiquorum  usuum, 
legum,  et  consuetudinum  hucusque  in  eodem  Statu  Mediolanensi  in  praemissis 
observatarum  componantur,  nil  aliud  consentaneum,  iustum,  et  aequum  esse  ducat, 
quam  ut  totum  id,  quod  per  dictum  Benedictum  XIV  praedecessorem  in  sua  memo- 
rata instructione  dispositum,  declaratumque  fuit  quoad  immunitatem,  libertatemque 
ecclesiasticam  in  paragraphis  nono,  decimo,  decimoprimo,  decimosecundo,  et  deci- 
motertio  prò  omnibus  priscis,  antiquisque  Provinciis  sui  dominii  temporalis  ad  novas 
Provincias  sibi  assignatas,  et  a  Statu  Mediolanensi  disiunctas  per  Nos  extendatur, 
et  amplietur,  declarando,  quaenam  sint,  et  esse  debeant  loca,  que  in  posterum  immu- 
nitate  ecclesiastica  minime  gaudent,  ncque  gaudere  possint,  prout  etiam  quaenam 
sint  delieta,  propter  quae  delinquentes  ad  publicam  quietem,  et  securitatem,  ne 
poenam  iuxta  patrata  delieta,  et  crimina  effugiant,  ecclesiastici  asyli  benefìcio  minime 
fruantur;  Nos  igitur,  qui  nihil  curamus  impensius,  quam  ut  iustitia,  et  pax  se  se 
invicem  osculentur,  piis  eiusdem  Caroli  Emanuelis  Regis  votis  hac  in  re,  quantum 
cum  Domino  possumus,  favorabiliter  annuere  volentes,  motu  proprio,  ac  ex  certa 
scientia,  et  matura  deliberatione  nostris,  deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine 
totum  id,  quod  idem  Benedictus  XIV  praedecessor  noster  in  supradicta  sua  instru- 
ctione, praesertim  in  paragraphis  nono,  decimo,  decimoprimo,  decimosecundo,  et 
decimotertio  contentum,  et  expressum  quoad  immunitatem,  libertatemque  ecclesia- 
sticam prò  dominio  temporali  eiusdem  Caroli  Emanuelis  Regis  tunc  existentibus  in 
eo  Archiepiscopis,  et  Episcopis  transmissa  praescripsit,  statuit,  decrevit,  et  decla- 
ravit,  ad  easdem  Provincias  vigore  Tractatuum  Viennae,  et  Aquisgrani,  a  Statu, 
et  Ducatu  Mediolanensi  avulsas,  ac  dicto  Carolo  Emanueli  Regi  assignatas,  attri- 
butas,  et  subiectas,  eiusque  temporali  dominio  praedicto  unitas  extendimus,  et 
ampliamus;  ac  prò  maiori  securitate,  et  intelligentia,  ne  novae  in  posterum  ea  de 
causa  oriantur  dissensiones,  motu,  scientia,  deliberatione,  et  plenitudine  paribus 
decernimus,  statuimus,  et  declaramus  liane  esse  in  praemissis  nostram  voluntatem, 
nempe  Paragrapho  nono:  Essendo  pur  troppo  cresciuta  etc.1  (V.  p.  373,  1.  33-378,  1. 10). 
Decernentes  easdem  praesentes  literas,  et  in  eis  contenta  quaecumque  semper 
firma,  valida,  et  efficacia  existere,  et  fore  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sor- 
tiri,  et  obtinere,  ac  illis,  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque  spectabit 
in  futurum,  pienissime  suffragari,  et  ab  eis  respective  inviolabiliter  observari;  sicque 
in  praemissis  per  quoscumque  ludices  ordinarios,  et  Delegatos  etiam  causarum 
Palatii  Apostolici  Auditores,  ac  Sedis  praefatae  Nuncios,  sublata  eis,  et  eorum  cui- 
libet  quavis  aliter  iudicandi,  et  interpretandi  facultate,  et  auctoritate  iudicari,  et  defi- 
niri  debere,  ac  irritum,  et  inane,  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate 
scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentari.  Quocirca  venerabilibus  fratribus  Archie- 
piscopo Mediolanensi,  ac  Episcopis  Novariensi,  Dertonensi,  Bobiensi,  '  Viglevanensi, 
Papiensi,  Vercellensi,  et  Piacentino  Provinciae  Bononiensis,  nunc,  et  prò  tempore 

1   Trailés:  .nempe  paragrapho  IX.  X.  XI.  XII.  XIII.    . 
Brev.  3S3S  e  Bull.  Rom.  Conti».:  tNebiensi»! 


a.  1769  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  385 

existentibus  in  dominio  temporali,  ac  Provinciis  eidem  Carolo  Emanueli  Regi  sub- 
iectis  iurisdictionem  spiritualem  in  terris,  locis,  castris,  et  oppidis'  intra  limites  Dioe- 
cesum  praedictarum  existentibus,  habentibus,  ut  ipsi,  et  unusquisque  eorum  prò  se  ad 
omnimodam  praesentium  nostrarum  literarum,  et  in  eis  contentarum  -  executionem 
procedat,  et  faciat  illas,  et  in  eis  contenta  quaecumque  semper,  et  ubique  in  ditio- 
nibus  praedictis  prò  ea  parte  suae  iurisdictionis  spiritualis  ab  omnibus,  ad  quos 
spectat,  et  quandocumque  speetabit,  in  futurum  inibì  comprehensis  iuxta  earumdem 
praesentium  tenorem,  et  continentiam  inviolabiliter  observari.  Non  obstantibus  con- 
stitutionibus,  et  ordinationibus  Apostolicis,  quae  nostris  praesentibus  Literis  adver- 
santur,  caeterisque  contrariis  quibuscumque.  Volumus  autem,  ut  praesentium  Lite- 
rarum transumptis,  seu  exemplis  etiam  impressis  manu  alicuius  Notarii  publiei 
subscriptis,  et  sigillo  personae  in  ecclesiastica  dignitate  constitutae  munitis  eadem 
prorsus  Fides  in  iudicio,  et  extra  illud  habeatur,  quac  ipsis  praesentibus  haberetur, 
si  forent  exhibitae,  vel  ostensae. 

Datum   Romae    apud    Sanctam   Mariani   Maiorem   sub    annulo    Piscatoris    die 
III  septembris  MDCCLXIII,  Pontificatus  nostri  anno  sexto. 

N.  Card.  Axtoxellus. 

I.  B.  H.  Orengus. 

Da  Traités  ecc.,  Ili,  257-261  (n.  CLVI),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  3535,  f.  7  s. 
(Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi  i. 


2.  -  Clemente  XIV. 

22  settembre  1769. 

Clemens  P.  P-  XIV  ad  futuram  rei  memoriam. 

Circumspecta  Romani  Pontificis  omnium  Christi-fidelium  patris  et  pastoris  provi- 
dentia,  sicuti  spiritualibus  eorum  utilitatibus  iugi  vigilantia  consulere  studet,  ita  et 
temporalibus  illorum  commodis  paterna  cantate  providere  satagit,  prout  vota  prae- 
sertim  Catholicorum  Principum  exposcunt,  et  in  Domino  conspicit  expedire.  Dudum 
siquidem,  sicut  Nobis  nuper  prò  parte  carissimi  in  Christo  filii  nostri  Caroli  Ema- 
nuelis  Sardiniae  Regis  illustris  expositum  fuit  ad  componendas,  sedandasque  non- 
nullas  controversias,  et  dissensiones  super  libertate  ecclesiastica,  ac  materia  bene- 
ficiali inter  Ministros  huius  Apostolicae  Sanctae  Sedis  ex  una,  et  Officiales,  ac  Mini- 
stros  clarae  memoriae  Victorii  Amadei,  dum  vixit,  eiusdem  Sardiniae  Regis  illustris 
vigentes,  felicis  recordationis  Benedictus  Papa  XIII  praedecessor  noster  nonnulla 
pacta,  et  concordata  inire  curavit,  ac  inter  caetera  conventum  fuit,  ut  quaedam 
instructio  tam  super  iurisdictione,  quam  super  immunitate,  et  libertate  ecclesiastica 
conneeretur,  quae  transmittenda  esset  tunc  nominando  suo,  et  Apostolicae  Sedis  apud 
eumdem  Victorium  Amadeum  Regem  Nuncio,  ut  illam  omnibus  Archiepiscopis,  et 


1   Tiailés:  «  oppidi  >. 

3  Sic'  invece  di     contentorum     anch'-  Sec,  Brt 


386  Modificazioni  ed  estensioni  dell'  istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1769 


Episcopis  in  ditionibus  temporalibus  ipsi  Victorio  Amadeo  Regi  subiectis  existen- 
tibus  communicaret;  verum  quia  neque  Nuncius  id  temporis  transmissus,  neque 
instructio  huiusmodi  confecta  fuerant  ;  hinc  felicis  recordationis  Benedictus  Papa  XIV 
praedecessor  quoque  noster,  statu  eiusmodi  rerum  prius  serio  perpenso,  tunc  suo, 
et  dictae  Sedis  Commissario  in  eisdem  ditionibus  existenti  quamdam  instructionem 
transmitti  mandavit,  de  qua  ipse  Commissarius  praedictos  Archiepiscopos,  et  Epi- 
scopos  participes  facere  deberet,  et  per  quam  nonnullae  difficultates,  quae  in  intel- 
ligentia,  et  executione  dictorum  concordatorum  ab  ipso  Benedicto  XIII  initorum 
exortae  fuerant,  explicandae,  et  aperiendae,  aliaeque  leges  prò  bono  iurisdictionis, 
et  immunitatis  ecclesiasticae  regimine  addendae  erant.  Cum  autem,  sicut  eadem 
expositio  subiungebat,  ipse  Carolus  Emanuel  Rex,  ne  '  cives  ac  incolae  Provinciarum 
a  Statu,  et  Ducatu  Mediolanensi  disiunctarum,  et  iuxta  tractatus  Viennae  et  Aquis- 
grani  sibi  assignatarum,  ac  suo  temporali  dominio  unitarum  gravi  cum  incommodo 
prò  quacumque  re,  seu  controversia  alicuius  saltem  relevantiae  eorum  patriam,  ac 
domos  relinquere,  et  ad  tribunal  ecclesiasticum  coram  Episcopo,  seu  eius  Vicario 
Generali,  qui  cum  Episcopo  ipso  commorari  solet,  se  transferre,  atque  civitatem  in 
alieno  dominio  existentem,  in  qua  idem  Episcopus,  eiusque  Vicarius  Generalis,  ac 
Tribunal  ecclesiasticum  reperiuntur,  petere  teneantur,  quam  maxime  conveniens, 
iustum,  et  aequum  esse  ducat,  ut  id  totum,  quod  per  memoratum  Benedictum  XIV 
praedecessorem  in  sua  instructione  praedicta  dispositum,  declaratumque  fuit  in  para- 
grapho  primo,  quoad  2  alium  Vicarium  Generalem  ab  Episcopis  deputandum  in  illa 
parte  eorum  respectivae  Dioecesis  in  omnibus  priscis,  antiquisque  Provinciis  sui 
dominii  temporalis  ad  novas  Provincias  sibi  assignatas,  et  a  Statu  Mediolanensi 
disiunctas  per  Nos  extendatur,  et  amplietur.  Nos  igitur  piis  eiusdem  Caroli  Ema- 
nuelis  Regis  votis  hac  in  re,  quantum  cum  Domino  possumus,  favorabiliter  annuere 
volentes,  motu  proprio,  et  ex  certa  scientia  ac  matura  deliberatione  nostris,  deque 
Apostolicae  potestatis  plenitudine  totum  id,  quod  memoratus  Benedictus  XIV  prae- 
decessor noster  in  §  primo  disposuit,  ac  expressit  quoad  deputationem  alterius  Vicarii 
Generalis  huiusmodi  prò  dominio  temporali  eiusdem  Caroli  Emanuelis  Regis,  et  tunc 
existentibus  in  eo  Archiepiscopis,  et  Episcopis  praescripsit,  statuit,  decrevit,  et  decla- 
ravit  ad  easdem  Provincias  vigore  tractatuum  Viennae,  et  Aquisgrani  a  Statu  et 
Ducatu  Mediolanensi  seiunctas,  et  dicto  Carolo  Emanueli  Regi  assignatas,  attributas, 
et  subiectas,  eiusqtie  temporali  dominio  praedicto  unitas  extendimus,  et  ampliamus: 
ac  prò  maiori  securitate,  et  intelligentia,  motu,  scientia,  deliberatione,  et  potestatis 
plenitudine  paribus,  decernimus,  statuimus,  et  declaramus  liane  esse  in  praemissis 
nostrani  voluntatem;  nempe  §  primo.  Avendo  alcuni  Vescovi  parte  della  loro  Dio- 
cesi etc.  -  usque  ad  illa  verba  -  e  tutto  ciò  dovrà  eseguirsi11  (v.  p.  366,  1. 27  -  367, 1. 12). 
Decernentes  easdem  praesentes  Literas,  et  in  eis  contenta  quaecumque  semper 
firma,  valida,  et  efficacia  existere,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus 
sortiri,  et  obtinere,  ac  illis,  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque  spectabit, 
in  futurum  pienissime  suffragari,  et  ab  eis  respective  inviolabiliter  observari,  sicque 
in  praemissis  per   quoscumque   Iudices   ordinarios,  et  Delegatos  etiam  causarum 

1  TraiUs:  «  nec  ». 

//  aiUs:  .  quod  ». 
'   Traités  om.  ■  avendo  -  eseguir-.!  .. 


a.  1770  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  dì  Benedetto  XIV  387 


Palatii  Apostolici  Auditores,  ac  Sedis  praefatae  Nuncios,  sublata  eis,  et  eorum  eui- 
libet  quavis  aliter  iudicandi,  et  interpretandi  facultate,  et  auctoritate,  iudicari,  et  defi- 
niri  debere,  ac  irritimi,  et  inane,  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate 
scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentali.  Quocirca  venerabilibus  fratribus  Archie- 
piscopo Mediolanensi,  Episcopis  Papiensi,  et  Placentinensi  Provinciae  Bononiensis 
nunc,  et  prò  tempore  respective  existentibus  in  dominio  temporali,  ac  Provinciis 
eidem  Carolo  Emanueli  Regi  subiectis  iurisdictionem  spiritualem  in  terris,  locis, 
castris,  oppidis  intra  limites  Dioecesum  praefatarum  existentibus,  habentibus,  ut  ipsi, 
et  unusquisque  eorum  prò  se  ad  omnimodam  praesenlium  nostrarum  literarum,  et 
in  eis  contentorum  executionem  procedat,  illasquc,  et  in  eis  contenta  quaecumque 
iuxta  earumdem  praesentium  tenorem,  et  continentiam  inviolabiliter  observari  curent, 
et  faciant,  non  obstantibus  constitutionibus,  et  ordinationibus  Apostolicis,  quae  nostris 
praesentibus  Literis  adversantur,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Volumus  autem,  ut  praesentium  Literarum  transumptis,  seu  exemplis  etiam 
impressis  manu  alicuius  Notarii  publici  subscriptis,  et  sigillo  personae  in  ecclesia- 
stica dignitate  constitutae  munitis  eadem  prorsus  fides  in  iudicio,  et  extra  illud 
habeatur,  quae  ipsis  praesentibus  haberetur,  si  forent  exhibitae  vel  ostensae. 

Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariam  Moiorem  sub  annulo  Piscatoris  die 
XXII   septembris   MDCCLXIX,1    Pontificatus   nostri   anno  primo. 

A.  Card.  Nigronus. 

Da  Traiti  ecc.,  loc.  cit.  275-278  (n.  CLXI),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Hrev.  3684, 
f.  37  s.  e  59  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi). 


3.  -  Istruzione  di  Clemente  XIV. 

a)  -  Clemente  XIV  a  Carlo  Emanuele  III  Re  di  Sardegna. 

28  gennaio  1770. 

Carissime  in  Christo  Fili  noster  salutem,  et  Apostolicam  Benedictionem. 

È  ben  nota  a  Vostra  Maestà  l'Istruzione,  che  dalla  s.  m.  di  Benedetto  XIV  con 
sua  lettera  particolare  delli  6  gennaio  1742  fu  a  Lei  comunicata,  e  rispettivamente 
trasmessa  all'Arcivescovo  di  Atene,  che  di  quel  tempo  aveva  l'onore  di  risedere 
presso  la  Maestà  Vostra  col  carattere  di  Ministro  Apostolico,  acciocché,  riportatone 
il  convenevole  assenso  da  Lei,  la  distribuisse  agli  Ordinarj  di  cotesti  suoi  Stati,  ai 
quali,  siccome  ai  suoi  Regii  Tribunali,  doveva  poi  servire  di  norma  nei  casi  in  essa 
contemplati. 

Noti  sono  altrettanto  a  V.  M.  gli  officj,  che  in  appresso  fece  Ella  pervenire  nel 
suo  Real  nome  per  mezzo  del  Conte  di  Ri  vera  suo  Ministro  plenipotenziario  all'imme- 
diato nostro  antecessore  Clemente  XIII  di  pur  santa  memoria,  per  riportarne,  rispetto 
all'immunità  locale,  altre  provvidenze,  che  col  progresso  del  tempo  sembrarono  alla 
M.  V.  adattate  a  combinar  meglio  colla  generica  preservazione  delle  prerogative 

1   Traités   ecc.  «  MDCCLXXI  .,  data  posta  anche  ibid.  27S,  583.  V.  448  e  VI  iSommaire),  76. 


388  Modificazioni  ed  estensioni  dell'  istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1770 

de'  Templi  a  Dio  consacrati  il  pur  essenzial  bene  della  pubblica  tranquillità  in  certi 
particolari  casi  degni  di  speciale  attenzione. 

Ora  giacche  la  considerazione,  nella  quale  il  sopra  lodato  nostro  Predecessore 
presi  aveva  gli  accennati  rispettabili  uffizii  di  V.  M.  per  regolare  quella  deferenza 
ai  medesimi,  alla  quale  era  disposto,  non  potè  produrre  il  suo  effetto  rimasto  in 
sospeso  a  cagione  del  passaggio  di  esso  Pontefice  agli  eterni  riposi,  ed  è  toccata  a 
Noi  la  cura  di  subentrare  nelle  di  lui  provvide,  e  religiose  mire,  ripigliatasi  la  nego- 
ziazione col  predetto  suo  Regio  Ministro,  dopo  la  matura  conveniente  discussione 
abbiamo  in  oggi  il  contento  di  acchiudere  a  questa  nostra  lettera  una  nuova  Istru- 
zione, pel  di  cui  mezzo  abilitiamo  i  Vescovi  dei  di  Lei  Dominii  a  prestarsi  a  quei 
temperamenti,  che  si  desideravano  dalla  M.  V.,  ed  abbiam  potuto  consentire. 

Speriamo,  che  del  tenore  di  essa  Istruzione  sia  per  rimaner  paga  V.  M.,  e  per 
ravvisarvi  gli  autentici  documenti  della  paterna  nostra  dilezione  sempre  pronta  a 
secondare  le  pie,  e  plausibili  sue  intenzioni.  Con  l'appoggio  di  questa  fondata  spe- 
ranza la  preghiamo  a  compiacersi  d'impiegare  la  Regia  sua  autorità,  acciocché  il 
prescritto  nella  suddetta  Istruzione  venga  da'  suoi  Ministri,  e  Tribunali  puntualmente 
osservato,  ed  eseguito,  e  Noi  ne  facciamo  trasmettere  dal  nostro  Segretario  di  Stato 
Cardinal  Pallavicini  una  copia  simile  a  codesto  Monsignore  Arcivescovo,  acciocché 
supplendo  in  ciò  a  quello,  che  fece  già  il  sunnominato  Arcivescovo  d'Atene,  dopo 
d'essersi  assicurato  del  gradimento  della  M.  V.,  la  faccia  tenere  ai  rispettivi  Ordi- 
narii  dei  di  Lei  felicissimi  Stati;  e  possa  egli  pure  uniformarvi  il  proprio  contegno. 

Se  i  nostri  pensieri,  e  la  compiacenza,  colla  quale  ben  volentieri  ci  prestiamo  in 
questo  caso,  siccome  ci  presteremo  in  qualsivoglia  altra  opportuna  congiuntura  a'  suoi 
Reali  desiderii,  avranno  presso  di  Lei  quel  favorevole  incontro  di  cui  ci  lusinghiamo, 
piena  sarà  la  soddisfazione  nostra,  siccome  lo  è  quella,  che  proviamo  intanto  nel 
pregare  l'Altissimo  a  felicitare  sempre  più  la  M.  V.,  e  la  Reale  sua  Famiglia,  nel- 
l'atto di  dare  e  all'una,  e  all'altra  con  pienezza  di  paterno  affetto  l'Apostolica  Bene- 
dizione. 

Datum  Romae  apud  S.  Mariam  Maiorem  die  28  ianuarii  1770,  Pontificatus  nostri 
anno  primo. 

b)  -  Carlo  Emanuele  III  Re  di  Sardegna  a  Papa  Clemente  XIV. 

r,       .     .         _    ,  7  febbraio  1770. 

Beatissimo  Padre, 

Ci  è  pervenuto  il  veneratissimo  foglio  di  V.  S.  dei  28  gennaio  scorso,  con  cui 
la  S.  V.  si  è  compiaciuta  comunicarci  la  nuova  sua  Istruzione  sopra  la  materia  del- 
l'immunità  locale;  e  ravvisando  nella  medesima  un  nuovo  tratto  particolare  della 
paterna  sollecitudine  colla  quale  V.  S.  si  è  mossa  a  corrispondere  alle  nostre  pre- 
mure nel  combinare  con  il  rispetto  dovuto  ai  sagri  Templi  gli  essenziali  riguardi 
della  pubblica  tranquillità,  prendiamo  riverentemente  a  significare  a  V.  B.  la  piena 
soddisfazione,  che  veniamo  a  provarne,  unita  ai  sentimenti  della  più  ossequiosa  rico- 
noscenza, che  le  ne  conserveremo  mai  sempre. 

Abbiamo  spiegato  Noi  stessi  a  questo  Arcivescovo  il  nostro  gradimento,  acciocché 
egli,  in  conseguenza  degli  ordini  di  V.  S.,  trasmetta  ai  Vescovi  de'  nostri  Stati,  ed 
agli  altri,  che  vi  hanno  una  parte  della  loro  Diocesi,  l' Istruzione  suddetta,  potendo 


a.  1770  Modi/nazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  389 

V.  S.  esser  certa,  che  daremo  altresì  gli  ordini  ai  nostri  Ministri,  e  Tribunali,  affinchè 
sia  anche  puntualmente  eseguita  dal  canto  loro. 

Questa  nuova  testimonianza  della  graziosa  deferenza  di  V.  S.,  e  della  speciale 
sua  dilezione  verso  di  Noi,  siccome  non  può  a  meno  di  vieppiù  animare  il  nostro 
rispettoso  filiale  attaccamento  verso  la  veneratissima  di  Lei  Persona,  così  preghiamo 
V.  S.  di  essere  persuasa,  che  sommamente  desideriamo  qualche  opportunità,  che  ci 
dia  luogo  di  contrassegnarglielo  colle  prove;  sperando,  che  il  Signore,  a  seconda 
delle  nostre  più  ardenti  brame,  e  de'  voti  pubblici,  vorrà  conservare  lungamente  la 
S.  V.  a  benefìcio  del  mondo  Cattolico.  E  qui  inchinati  al  bacio  de'  santissimi  Piedi, 
imploriamo  da  V.  B.  l'Apostolica  Benedizione. 

Torino  li  7  febbraio  1770. 

Umilissimo  e  divotissimo  figlio 

C.  Emanuele. 

e)  -  Istruzione. 

Per  sopire  le  controversie  altre  volte  eccitate  fra  la  santa  Sede,  e  la  Maestà 
del  Redi  Sardegna  sopra  la  giurisdizione,  ed  immunità  ecclesiastica  fu  dalla  s.  m. 
di  Benedetto  XIV  mandata  al  sig.  Cardinale  Merlini,  allora  Nunzio,  e  Commissario 
Apostolico  in  Torino,  una  istruzione  da  comunicarsi  ai  Vescovi  di  quegli  Stati,  in 
cui  non  solo  restavano  appianate  varie  difficoltà  insorte  nell'intelligenza  del  progetto 
d'accomodamento  fatto  ir,  tempo  del  Pontificato  della  s.  m.  di  Benedetto  XIII,  ma 
si  davano  ancora  alcune  altre  regole  appartenenti  all'esercizio,  e  buon  governo  di 
essa  immunità  e  giurisdizione. 

Piacque  alla  Maestà  del  Re  in  ogni  sua  parte  il  provvedimento,  che  fu  tosto 
eseguito,  e  da'  Magistrati  laici  con  tutta  esattezza,  e  religione  osservato  ;  anzi  in 
ciò,  che  riguarda  il  punto  dell'immunità  locale,  fu  ancora  ad  istanza  della  Maestà 
sua  esteso  con  Breve  della  s.  m.  di  Clemente  XIII  dei  3  settembre  1763  alle  altre 
Provincie  in  vigor  degli  ultimi  trattati  smembrate  dallo  Stato  di  Milano:  ma  sic- 
come col  tratto  del  tempo  si  erano  intanto  introdotti  sul  detto  punto  dell'immunità 
locale  nuovi  inconvenienti,  e  disordini,  che  per  la  loro  frequenza,  e  gravità  ave- 
vano mosso  il  zelo,  e  la  pietà  del  Re  a  chiederne  l'opportuno  riparo,  non  lasciò 
quindi  lo  stesso  Clemente  XIII  di  secondare  con  egual  zelo  così  pie,  e  rette  inten- 
zioni, condescendendo  di  prestare  con  l'autorità  sua  tutta  la  mano  per  rimuovere 
ogni  abuso,  e  disordine;  e  già  sentito  il  parere  di  alcuni  Cardinali  zelanti,  e  pratici 
di  questa  materia,  si  stava  trattando  intorno  al  modo  di  farlo  il  più  efficace,  e  il 
più  conforme  alle  regole  della  Chiesa,  quando  sul  punto  di  conchiudere,  essendo 
sopraggiunta  la  morte  improvvisa  del  santo  Padre,  restò  l'affare  interrotto,  e  sospeso. 

Il  tale  stato  di  cose  pertanto  eletta  la  Santità  di  Nostro  Signore  Papa  Cle- 
mente XIV,  e  riassunto  il  trattato,  è  venuta  S.  B.  in  determinazione,  a  norma  di  quello 
che  fu  praticato  da  Benedetto  XIV,  e  sulle  tracce  di  quanto  era  già  stato  stabilito 
ila  Clemente  XIII  suo  predecessore,  di  aggiugnere  a  detta  istruzione  Benedittina 
altre  poche  dichiarazioni,  e  provvidenze  adattate  al  bisogno,  ed  alle  circostanze  par- 
ticolari degli  Stati  di  S.  M.,  onde  si  tolga  da  una  parte  ai  malviventi  ogni  motivo 
di  delinquere,  e  abusarsi  del  luogo  sacro,  senza  ledere  dall'altra  il  rispetto,  e  la  vene- 
razione al  medesimo  dovuta. 


390  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1770 


I. 

E  primieramente  essendosi  riconosciuto,  che  l'origine  principale  degli  abusi  è 
derivata,  perchè  negli  atrii  delle  Chiese,  detti  volgarmente  piazzali,  si  fanno  lecito 
i  malviventi  di  piantare  a  loro  talento  capanne,  baracche,  ed  altri  ripari  con  uscio 
chiuso  a  forma  di  case,  di  cui  poi  si  servono  non  tanto  per  aver  ivi  un  sicuro,  e 
stabile  ricovero,  quanto  per  ricettarvi,  e  nascondervi  ogni  specie  d'armi,  e  di  robe 
furtive,  introdurvi  donne  di  mal  affare,  assalir  quelli  che  di  là  passano,  e  commet- 
tere impunemente  altri  eccessi  con  grave  danno  della  quiete  pubblica,  e  manifesta 
profanazione  de'  luoghi  sacri,  sarà  cura  dei  Vescovi,  e  Rettori  delle  Chiese  di  far 
subito  dai  detti  atrii,  e  luoghi  rimuovere,  qualor  vi  sieno,  e  rigorosamente  proibire, 
che  più  non  si  costruiscano  simili  baracche,  capanne  e  ripari,  i  quali  oltre  al  dare 
ai  rifugiati  un  ricovero  quanto  indecente,  altrettanto  dannoso,  non  può  a  meno,  che 
non  guastino,  e  deturpino  la  maestà,  e  decoro  esterno  de'  sagri  tempii. 

IL 

Per  lo  stesso  fine  d'impedir  l'abuso  del  confugio  fu  in  detta  Istruzione  data  ai 
Vescovi  la  facoltà  di  trasportare  da  uno  in  altro  luogo  immune  quei  rifugiati,  che  per 
la  prima  volta  si  abusano  del  sagro  asilo,  per  poi  dichiararli  decaduti  da  ogni  bene- 
fizio d'immunità,  caso  che  seguitassero  la  seconda  volta  ad  abusarne:  ma  perchè 
anche  ad  effetto  di  ordinare  questo  semplice  trasporto  alcuni  Vescovi  han  creduto, 
che  sia  necessario  un  processo  formale  per  la  verificazione  dell'abuso,  cosa,  che 
molte  volte  rende  inutile  il  provvedimento  preso  nell'Istruzione  a  motivo  delle  diffi- 
coltà, che  s'incontrano  nel  compilare  detto  processo,  perciò  trattandosi  nel  primo  caso 
non  di  privare  il  rifugiato  del  beneficio  dell'asilo,  ma  soltanto  di  trasportarlo  da  una 
Chiesa  in  un'altra,  e  così  permutargli  il  confugio  da  un  luogo  in  un  altro  egual- 
mente immune  :  si  dichiara,  che  a  questo  effetto  non  sarà  altrimente  bisogno  di  pro- 
cesso, ma  basterà,  che  senza  alcuna  forma  di  giudizio  per  le  circostanze  rilevate  o 
dal  Regio  Fisco,  o  da  altri,  oppure  ex  informata  conscientia  costi  al  Vescovo  del- 
l'abuso, lasciando  alla  sua  prudenza  di  ordinare  il  trasporto,  dove  sia  minore  il 
pericolo,  e  dove  abbia  il   rifugiato  minor  comodo,  e  facilità  di  commettere  nuovi 

abusi. 

III. 

Bensì  nel  secondo  caso,  in  cui  si  tratta  di  dichiarare  decaduto  il  rifugiato  dal 
beneficio  dell'asilo,  resta  fermo,  che  il  nuovo  abuso  debba  provarsi  nelle  solite 
forme  col  processo;  e  siccome  in  detta  Istruzione  è  stato  ordinato,  che  a  coloro,  che 
si  rifugiano  in  luogo  immune,  i  Vescovi,  e  altri  Superiori  ecclesiastici  facciano  subito 
togliere  le  armi,  con  implorare,  quando  vi  sia  di  bisogno,  il  braccio  della  Curia  seco- 
lare, cosi  dovrà  intendersi  commesso  abuso  di  confugio  da  chi  riterrà,  o  nasconderà 
nel  luogo  immune  quelle  arme,  che  nel  rifugiarsi  gli  sarebbero  state  tolte,  o  che  se 
gli  sarebbero  dovute  togliere,  come  anche  da  chi  riterrà,  o  nasconderà  chiavi  false 
e  adulterine,  grimaldelli,  o  altri  stromenti  atti  di  lor  natura  a  commetter  furti;  da 
chi  terrà  mano  ai  ladri  con  ricettare  robe  furtive,  o  introdurrà  nel  luogo  immune 
donne  di  mala  vita,  e  da  chi  insulterà,  e  offenderà  i  passeggieri,  o  uscito  dal  luogo 
immune  avrà  commesso  qualche  furto,  o  altri  simili  eccessi. 


a.  1770  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  391 


IV. 

Cadea  dubbio,  se  fra  i  delitti,  che  in  detta  Istruzione  furono  eccettuati  dal  bene- 
fizio dell'asilo,  dovessero  intendervisi  compresi  alcuni,  che  non  meno  per  la  loro 
gravità,  che  per  esser  divenuti  troppo  frequenti,  e  perniciosi,  meritano  egualmente 
anch'essi  di  eccettuarsi;  perlochè  a  scanso  d'ogni  difficoltà  in  vista  del  bisogno,  e 
delle  circostanze,  che  specialmente  concorrono  in  quegli  Stati,  si  dichiara,  che  nep- 
pure goderanno  per  l'avvenire  del  benefizio  dell'asilo; 

1  plagiarii,  o  sian  quelli  che  negli  Stati  di  S.  M.  ingaggeranno  soldati  per  por- 
targli al  servizio  di  altri  Principi  esteri,  come  rei  di  delitto,  che  secondo  le  leggi 
Regie  vien  considerato,  e  punito  come  delitto  di  lesa  Maestà. 

I  falsarii,  che  a  danno  del  pubblico,  e  del  privato  falsificheranno  il  sigillo,  e  le 
lettere  o  Apostoliche,  o  Regie. 

Quelli,  che  in  qualunque  tempo  commetteranno  '  armata  marni  ruberie,  purché 
la  cosa  rubata  ascenda  alla  somma,  per  cui  secondo  le  leggi  comuni,  e  municipali 
il  reo  meriti  la  pena  della  morte. 

E  coloro  finalmente,  che  facendo  violenza  all'onestà  delle  donne,  le  rapiranno, 
purché  il  ratto  secondo  le  leggi  della  Provincia  sia  punibile  colla  pena  della  morte, 
e  la  donna  rapita  sia  onesta,  né  vi  abbia  prestato  il  suo  consenso. 

V. 

Si  è  inoltre  rilevato  dalla  nota  esibita,  che  da  qualche  tempo  in  qua  negli  Stati 
di  S.  M.  moltissimi  omicidii,  ed  anche  atroci  si  vedono  commessi  dai  minori  di 
20  anni,  ai  quali  la  nota  bolla  di  Clemente  XII.  In  supremo  justitiac  solio  estesa 
già  ai  medesimi  Stati  non  toglie,  ma  anzi  preserva  il  benefizio  del  sagro  asilo;  in 
vista  pertanto  della  moltiplidtà,  e  frequenza  di  sì  enorme  delitto,  e  sulla  traccia  di 
quello,  che  nei  casi  particolari  ha  praticato  più  volte  la  Santa  Sede,  qualora  è  stata 
ricercata  dell'opportuno  provvedimento,  si  accorderà,  che  in  avvenire  per  gli  omi- 
cidii atroci  anche  il  minore  d'anni  20,  che  ne  sia  reo,  potrà  nelle  debite  forme  estrarsi 
dal  luogo  immune,  e  consegnarsi  alla  Curia  laica  nel  modo,  e  con  le  cautele,  che 
detta  bolla  Clementina  ha  disposto  per  i  maggiori  di  20  anni;  dichiarando,  che  per 
omicidio  atroce  s'intenderà  il  parricidio,  il  fratricidio,  l'uxoricidio,  il  proditorio,  il 
premeditato,  o  appensato,  tanto  se  sia,  quanto  se  non  sia  insidioso,  o  quello  com- 
messo per  causa  affatto  irragionevole  e  bestiale,  come  ancora  l'omicidio,  che  sebben 
derivato  dalla  rissa,  è  stato  però  commesso  dopo  sei  ore  dal  tempo  della  medesima 
rissa,  o  quando  la  rissa  sia  stata  affettata,  e  mendicata  per  causa  come  sovra  affatto 
irragionevole,  e  bestiale. 

E  perchè  possa  speditamente  venirsi  a  questa  estrazione,  e  consegna  senza  dovere 
in  ogni  caso  che  succeda,  ricorrere  alla  santa  Sede  per  dimandare  la  deroga  della 
immunità,  si  potrà  liberamente  procedere  alla  medesima  estrazione,  e  consegna,  sol 
che  venga  verificata,  e  decisa  non  meno  in  prima,  che  occorrendo  in  seconda  istanza 
la  surriferita  qualità  gravante  dell'omicidio,  e  segua2  la  rispettiva  consegna  nelle 

1  Sec.  Brev.  3694  :  •  commettono  ». 
»  Sec.  Brev.  3694  om. 


3'i2  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1770 

forme  prescritte  dalla  Istruzione  Benedettina  per  le  declaratorie  di'  delitti  eccettuati; 
e  per  le  successive  consegne  alli  §§.  11  e  13,  i  quali  dovranno  esattamente  osser- 
varsi; ma  essendo  conveniente,  che  nel  presente  caso  più  speciale  apparisca  ancora 
in  modo  più  individuo  della  espressa  delegazione  della  santa  Sede  sì  per  la  prima, 
che  per  la  seconda  istanza  :  perciò  tanto  il  presente,  quanto  ogni  futuro  Arcivescovo 
prò  tempore  di  Torino  dovranno  chiedere  al  Sommo  Pontefice  e  per  se,  e  per  gli 
altri  Apostolici  Delegati  la  facoltà  di  procedere  nelle  forme  suddette,  che  sarà  data 
una  volta  per  sempre  ad  ogni  Arcivescovo  per  se,  e  per  gli  altri  a  seconda  della 

suddetta  istanza,  e  petizione. 

VII. 

Finalmente  Inerendo  alla  dichiarazione  fatta  nella  Costituzione  di  Benedetto  XIV 
Officii  nostri  ratio,  ■  ed  estendendola  in  ogni  sua  parte  ai  dominii  della  Maestà  del 
Re  di  Sardegna,  si  dà  facoltà  ai  Vescovi  di  poter  estrarre  dai  luoghi  immuni  i  rei 
di  ferite  riconosciute,  e  giudicate  dal  perito  con  grave  pericolo  di  vita,  anche  prima 
che  succeda  la  morte  dei  feriti,  con  la  condizione,  che  se  le  ferite  saranno  casuali, 
o  fatte  a  giusta,  ed  incolpata  difesa,  come  pure,  se  il  ferito  non  venisse  a  morire 
nel  termine  dalle  leggi  prefisso,  debba  l'autore  delle  ferite  restituirsi  alla  Chiesa. 

Da  Traités  ecc.,  loc.  cit.  265-274  (n.  CLVIII-CLX),  collazionata  per  l'Istruzione  la  copia 
in  Sec.  Brev.  3694,  i.  5-8  e  11-13  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi).  In  Nunziatura  di 
Savoia  200  (Archivio  segreto  Vaticano)  trovasi  una  stampa  dell'istruzione  e  delle  due  let- 
tere fatta  a  Torino  nella  stamperia  reale:  i  tre  documenti  si  trovano  pure  nella  citata  Col- 
lezione di  Provvidenze  pontificie  ecc.  44-50  (Sec.  Brev.  3977,  f.  283-286,  nell'Archivio  della 
Segreteria  dei  Brevi). 


4.  -  Clemente  XIV. 

/  marzo  1770. 

Venerabili  fratri  Francisco  archiepiscopo    Taurinensi. 

Clemens  PP.  XIV.  Venerabilis  frater  salutem,   et   apostolicam  benedictionem. 

Alias  felicis  recordationis  Benedictus  pp.  XIV.  praedecessor  Noster  ad  compo- 
nendas  controversias  dudum  ortas  inter  ministros  hujus  apostolicae  sanctae  'Sedis, 
atque  officiales,  ac  ministros  clarae  memoriae  Victorii  Amadei,  dum  vixit,  Sardiniae 
regis  illustris  super  jurisdictione,  et  immunitate  ecclesiastica,  suo,  et  dictae  Sedis 
apud  carissimum  in  Christo  filmai  nostrum  Karolum  Emmanuelem  ejusdem  Sardi- 
niae regem  illustrem  nuntio,  ac  commissario,  quamdam  instructionem  transmitti 
mandavit  ab  ipso  nuntio,  et  commissario  archiepiscopis,  et  episcopis  in  ditionibus 
temporalibus  eidem  Karolo  Emmanueli  regi  subjectis  existentibus  communicandam, 
in  qua  non  solum  diffìcultates  nonnullae  exortae  super  interpretatione  concordatorum 
initorum  tempore  piae  memoriae  Benedicti  papae  XIII.  praedecessoris  itidem  Nostri 
submovebantur,  verum  etiam  praescriptae  erant  nonnullae  regulae,  ad  exercitium, 
et  rectam  ejusdem  immunitatis  ac  jurisdictionis  normam  pertinentes. 

Brev.  3694:  «  de'  ». 
1  Del  15  marzo  1750:  è  in  Benedicti  XIV  Bullaiium  III,  Romae  1753,  278-285. 


a.  1770  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  393 


Contenta  itaque  in  dieta  instruetione  executioni  postmodum  demandata  fuerunt, 
ac  praeterea  in  eo,  quod  pertinet  ad  immunitatem  localem  ree.  mem.  Clemcns  pp.  XIII. 
praedecessor  quoque  Noster  votis  ejusdem  Karoli  Emmanuelis  inclinatus  disposita 
quoad  haec  in  praedicta  instruetione  ad  provincias  vigore  tractatuum  Viennae,  et 
Aquisgrani  a  statu,  et  ducatu  Mcdiolanensi  sejunctas,  et  dicto  Karolo  Emmanueli 
regi  assignatas  eztendit,  et  amplia  vii,  et  alias  prout  in  ejusdem  Clementis  praedeces- 
soris  in  simili  forma  Brevis  die  III.  septembris  MDCCLXIII.  expeditis  literis,  quarum 
tenorem  praesentibus  prò  piene,  et  sufficienter  expresso,  ac  de  verbo  ad  verbum 
inserto  haberi  volutnus  uberius  eontinetur.  Verum  quia  progressu  temporis  quoad 
immunitatem  localem  nonnullae  inordinationes,  et  aliqua  '  minime  convenientia 
interea  exorta  erant,  propter  eorum  frequentiam,  et  relevantiam,  idem  Karolus 
Emmanuel  rex  assuefa  sua  pietate,  et  zelo  commotus,  ut  opportunum  his  malis 
remedium  adhiberetur  petiit,  efflagitavitque.  Qua  de  re  idem  Clemcns  praedecessor 
ejusdem  Karoli  Emmanuelis  regis  votis  annuere,  omnesque  abusus,  et  inordinationes 
quoad  praemissa  penitus  amovere  desiderans,  eo  tempore  quo  super  modo  id  effica- 
cius,  et  juxta  Ecclesiae  regulas  decernendi  agebatur,  mortalem  vitam  in  immortali- 
tatis  gloriam  commutavit. 

In  hoc  itaque  rerum  statu  Nos  ad  summi  apostolatus  apicem  superna  disposi- 
none, meritis  licet  imparibus  assumpti  exemplum  sectando  memorati  Benedicti  XIV. 
praedecessoris,  et  juxta  ea,  quae  ab  eodem  Clemente  pariter  praedecessore  constituta 
jam  fuerant,  instructioni  ab  ipso  Benedicto,  ut  praefertur,  transmissae  nonnullas 
declarationes,  et  provisiones  necessitati,  ac  peculiaribus  circumstantiis  locorum  tem- 
porali dominio  ejusdem  Karoli  Emmanuelis  regis'2  accomodatas,  quibus  omnis  delin- 
quendi  modus,  sacrique  asyli  abusus  omnino  tollerentur,  simulque  obsequium,  et 
veneratio  eidem  asylo  debita  immota  permanerent,  superaddere  decrevimus,  atque 
statuimus.  Inter  caetera  vero,  cum  prò  parte  ipsius  Karoli  Emmanuelis  regis  Nobis 
expositum  fuisset,  quod  aliquo  ab  hinc  tempore  in  locis  suae  jurisdictioni  temporali 
subjectis  quamplura  homicidia  atrocia  patrabantur  a  minoribus  in  aetate  viginti 
annorum  nondum  constitutis,  qui  postea  ad  sacrum  asylum  confugere  solebant.  Hinc 
Nos,  ut  enormis  facinoris  hujusmodi  frequentia  ultra  non  progrederetur,  ejusdem 
Karoli  Emmanuelis  regis  votis  annuere  volentes,  inter  alias  declarationes,  et  provi- 
siones praedictas,  id  quoque  statuendum  esse  censuimus,  ut  prò  homicidiis  atrocibus 
minores  etiam  in  aetate  viginti  annorum  nondum  constituti  a  loco  immuni  extrahi,  ac 
servatis  omnibus  quoad  majores  praescriptis  a  felicis  recordationis  Clemente  pp.  XII. 
in  suis  anno  incarnationis  Dominicae  millesimo  septingentesimo  trigesimo  quinto 
kalendis 3  februarii  sub  plumbo  expeditis  literis  curiae  laicali  consignari  posse,  aucto- 
ritate  Nostra  apostolica  concessimus,  et  indulsimus,  et  quaenam  ad  effectum  huju- 
modi  censeri  debeant  atrocia  homicidia  declaravimus. 

Praeterea,  ut  celeriter  minores  rei  ejusmodi  delictorum  extrahi,  et  ut  praefertur, 
consignari  respective  valeant,  extractionem,  ac  consignationem  ejusmodi  peragendam 

1  I  Bull.:     alia   . 

2  Evidentemente  manca  >  subiectorum  ■  o  simile. 

3  I  Bull,  ed  anche  Sec.  Brev.  3694:  •  Kalcndas  •  (quindi  28  gennaio  1730,  quando  era  ancora  Papa  Benedetto  XIII, 
e  non  1  febbraio  1735).  È  la  bolla  «In  supremo  iustitiae  solio  »  in  Bull.  Rom.  Cocy.  Mai.v  XIV,  17  23;  ed.  Taur. 
XXIV,   28-37. 


394  Modificazioni  ed  estensioni  dell' istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1770 

esse,  dummodo  verificata,  ac  tam  in  prima,  quam  etiam,  quatenus  opus  sit,  in  secunda 
instantia  qualitas  homicidii  atrocis  definita  fuerit,  et  consignatio  sequatur  juxta  formam 
praescriptam  in  memorata  instructione  ejusdem  Benedicti  XIV.  praedeeessoris  in 
§  XI  et  §  XIII.  quoad  declarationes  super  delietis  exceptis  statuimus,  et  ordinavimus, 
eamdemque  formam  in  omnibus  et  per  omnia  etiam  in  consignatione  reorum  obser- 
vandam  esse  praescripsimus,  et  mandavimus;  ac  demum,  ut  in  peculiari  hoc  casu 
de  expressa,  et  magis  individua  Nostra,  et  hujus  sanctae  Sedis  delegatione  tam  prò 
prima,  quam  prò  secunda  instantia  constaret,  in  eisdem  declarationibus,  et  provisio- 
nibus  dictae  instructioni  superadditis  id  quoque  praescribendum  esse  censuimus,  ut 
tam  fraternitas  tua,  quam  omnes  successores  tui  prò  tempore  existentes  archiepi- 
scopi Taurinenses  '  facultatem  procedendi  modo,  et  forma  praemissis  tam  prò  se, 
quam  prò  aliis  apostolicis  delegatis  petere  omnino  teneantur,  et  alias  prout  in  dictis 
declarationibus,  et  provisionibus  continetur,  quarum  tenor  quoad  praemissa  est  qui 
sequitur  videlicet. 

«  5.°  Si  è  inoltre  rilevato  ecc.  (v.  p.  391,  1.  20  -  392,  1.  9). 

Quocirca  prò  parte  tua  Nobis  humiliter  supplicatum  fuit,  ut  tam  tibi,  quam  aliis 
venerabilibus  fratribus  archiepiscopis,  et  episcopis  spiritualem  jurisdictionem  in  locis 
temporali  dominio  ejusdem  Karoli  Emmanuelis  regis  subjectis  exercentibus,  et  in  quo- 
rum dioecesibus  in  totum,  vel  in  parte  in  dominio  praedicto  existentibus  observantia 
viget  instructionis  ejusdem  Benedicti  XIV.  praedeeessoris  quoad  localem  immunita- 
tem,  et  ad  quos  quam  primum  dictae  declarationes,  provisiones  eidem  instructioni,  ut 
praefertur,  superadditae  per  te  transmittendae  erunt,  facultatem  causas  hujusmodi 
quoad  minores  praedictos  tam  in  prima,  quam  in  secunda  respective  instantia  cogno- 
scendi,  decidendi,  ac  terminandi  apostolica  auctoritate  concedere,  et  indulgere  digna- 
remur. 

Nos  igitur  te,  eosdemque  archiepiscopos,  et  episcopos,  specialibus  gratiis,  et 
favoribus  prosequi  volentes,  et  eorum  singulares  personas  a  quibusvis  exeommuni- 
cationis,  et  interdicti,  aliisque  ecclesiasticis  censuris,  sententiis,  et  poenis  quovis  modo, 
et  quacumque  de  causa  latis,  si  quas  forte  incurrerunt,  hujus  tantum  rei  gratia  absol- 
ventes,  et  absolutos  fore  censentes,  hujusmodi  supplicationibus  inclinati,  tibi,  ac 
archiepiscopis,  et  episcopis  praedictis,  ut  juxta  disposita  in  paragraphis  XI.,  et  XIII. 
praedictae  instructionis  a  memorato  Benedicto  XIV.  praedecessore  confectae,  et,  ut 
praefertur,  transmissae,  omnes  quoque,  et  singulas  causas  quoad  extractionem  a  loco 
immuni,  et  respective  consignationem  eorum  minorum,  qui  atrocia  homicidia  patra- 
verint,  tam  in  prima,  quam  in  secunda  respective  instantia  cognoscere,  judicare,  et 
terminare,  servata  in  omnibus,  et  per  omnia  dictorum  paragraphorum  praefatae 
instructionis  forma,  et  dispositione,  libere,  licite,  et  valide  possis,  et  valeas,  ac  quilibet 
eorum  respective  possit,  et  valeat,  plenam,  et  amplam  facultatem  auctoritate  apo- 
stolica tenore  praesentium  concedimus,  et  indulgemus;  ita  tamen,  ut,  eveniente 
vacatione  metropolitanae  ecclesiae  Taurinensis,  ac  toties,  et  quoties  vacatio  hujus- 
modi evenire  in  posterum  contigerit,  is,  qui  ecclesiae  metropolitanae  hujusmodi 
praefecturus  erit  eamdem  facultatem  praedictas  causas  iudicandi  -  tam  prò  se  ipso, 


1  Bull.:  •Taurinensis. 
I  Bull.  :  •  indicarteli  •! 


a.  1776  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  dì  Benedetto  XIV  195 

quam  prò  aliis  archiepiscopis,  et  episcopis  praedictis  a  Nobis,  et  prò  tempore  exi- 
stente  Romano  Pontifice  petere,  et  obtinere  omnino  teneatur. 

Decernentes  ipsas  praesentes  literas  firmas,  validas,  et  efficaces  existere,  et  tore, 
suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  omnibus,  ad  quos  spectat, 
et  prò  tempore  quandocumque  spectabit  pienissime  suffragari,  ac  ab  eis  respective 
inviolabiliter  observari. 

Sicque  in  praemissis  per  quoscumque  judices  ordinarios,  et  delegatos  etiam 
causarum  palatii  apostolici  auditores  judicari,  et  definir]  debere,  ac  irrìtum,  et  inane, 
si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter,  vel  ignoranter  contigerit 
attentari. 

Non  obstantibus  apostolicis,  ac  in  universalibus,  provincialibusque  conciliis,  et 
svnodalibus  editis  generalibus,  vel  specialibus  constitutionibus,  ordinationibus  '  caete- 
risque  contrariis  quibuscumque.  Datum  Romae  apud  sanctam  Mariani  majorem  sub 
annulo  piscatoris  die  prima  martii  millesimo  septingentesimo  septuagesimo,  pontifi- 
catus  Nostri  anno  primo. 

Da  Bull.  Rom.  Contiti,  ed.  Rom.  V,  142-144;  ed.  Prat.  IV,  150-152,  collazionata  la  minuta 
in  Scc.  Brev.  369 4,  ».  1  s.  e  17  s.  (Archivio  della  Segreteria  del  Brevi). 


5.  -  Pio  VI. 

18  aprile  1776. 

Pius  P.P.  VI.  Ad  futuram  rei  memoriamo  Publicae  Christindelium  omnium  quietis, 
ac  tranquillitatis  cultores  a  Domino  constituti,  exempla  sectantes  3  Praedecessorum 
nostrorum  Romanorum  Pontificum,  qui  ad  publicam  tranquillitatem  fovendam,  firman- 
damque,  nonnullorum  criminum  reos  beneficio  sacri  asyli  minime  gaudere  decreve- 
runt.  Nos  quoque,  ubi  delictorum  qualitas,  atque  frequentia  id  exigat,  Catholicorum 
Principum  de  Apostolica  hac  *  sancta  Sede  benemeritorum  votis  super  huiusmodi  re 
libenti  animo  annuimus,  sicuti,  omnibus  serio  perpensis,  in  Domino  magis  salubriter 
expedire  conspicimus.  Nuper  siquidem  prò  parte  carissimi  in  Christo  Filii  nostri 
Victorii  Amedei  Sardiniae  Regis  illustris  Nobis  expositum  fuit,  quod  in  Civitatibus, 
terris,  et  locis  eius  Dominio  subiectis,  ii,  °  qui  militiae  suae  nomen  dederunt,  propter 
facilem,  patentemque  aditum  ad  Ecclesias,  aliaque  loca  immunia  persaepe  a  militaribus 
signis  discedunt,  et  in  Ecclesiis,  sacrisque  locis  se  recipiunt,  atque  ita  poenam  ex 
patrato  delieto  promeritam  evadere  adnituntur:  qua  sane  de  re  in  suis  militaribus 
copiis  plures  proveniunt  perturbationes,  et  mala,  ac  militaris  disciplina,  quae  in  exerci- 
tibus  necessaria  omnino  est,  quaeque  publicam  etiam  quietem,  ac  tranquillitatem 
tuetur,  grave  inde  patitur  detrimentum.  Cum  autem,  sicut  eadem  expositio  subiun- 
gebat,  ipse  Victorius  Amedeus  Rex  praemissis  omnibus  opportunum  remedium  Apo- 
stolica auctoritate  a  Nobis  adhiberi  plurimum  desideret;  Noseiusdem  Victorii  Amedei 
Regis  votis,  hac  in  re,  quantum  cum  Domino  possumus,  favorabiliter  annuere  volentes, 

i  I  Bull.  om. 

-  Traités:  «  \<ì  perpetuai!]  rei  memorìam.  Ad  tuturam  rei  memoriam  ». 

3  Traités:  •  spectantcs  >. 

»   Traités:  «  et  ». 

6  Sec.  Brev.  4360:  «  super  re  hac  ». 

*  Traités:  «  iis  ». 


3%  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1779 

Venerabilibus  Fratribus  Nostris  Archiepiscopis,  et  Episcopis  Civitatum,  et  Dioece- 
sum  sub  dominio  dicti  Victorii  Amedei  Regis  existentium  facultatem  cum  debita 
licentia,  ac  interventu  personae  Ecclesiasticae  ab  eisdem  Archiepiscopis,  et  Episcopis 
respective  deputandae,  milites  reos  desertionis  a  quibusvis  Ecclesiis,  et  locis  immu- 
nibus  dictarum  Civitatum,  et  Dioecesum  extrahendi,  ac  illos  consignandi  eorum  Prae- 
fectis,  reportata  tamen  prius  ab  iisdem  promissione,  more  nobilium,  de  non  plecten- 
dis  huiusmodi  militibus  morte,  aut  aliqua  gravi  poena  corporis  afflictiva,  sub  poena 
exeommunicationis  latae  sententiae  adversus  contravenientes,  Nobis,  et  prò  tempore 
esistenti  Romano  Pontifici,  praeterquam  in  mortis  articulo,  reservatae,  auctoritate 
Apostolica  tenore  praesentium  tribuimus,  et  impertimur:  posteaquam  vero  milites 
praedicti,  sic  ut  praefertur,  ex  locis  immunibus  extracti,  suisque  Praefectis  consi- 
gnati  fuerint,  ut  ad  Sardiniae  Regnum  transmitti  possint,  ibique  ad  sua  militaria 
obsequia  praestanda  in  copiis  ipsius  Victorii  Amedei  Regis  ad  tempus,  etiam  decennii, 
detineri  libere,  et  licite  valeant,  auctoritate,  et  tenore  praedictis'  concedimus,  et  indul- 
gemus;  quod  si  facilis,  ac  tuta  minime  sperari  possit  eorumdem  militum  translatio 
ad  Regnum  praedictum,  facultatem  quoque  illos  vinctos,  et  ligatos  usque  ad  locum, 
in  quo  ipsi  naves  conscendere  debeant,  pari  auctoritate,  et  tenore  tribuimus,  ac  elar- 
gimur,  non  obstantibus  Apostolicis,  ac  in  universalibus,  provincialibusque  et  synoda- 
libus  Conciliis  editis  generalibus,  vel  specialibus  constitutionibus,  et  ordinationibus; 
nec  non  quibusvis  etiam  juramento,  confirmatione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia 
roboratis  statutis,  et  consuetudinibus,  privilegiis  quoque,  indultis,  et  literis  Aposto- 
licis in  contrarium  praemissorum  quomodolibet  concessis,  confirmatis,  et  innovatis. 
Quibus  omnibus,  et  singulis  illorum  tenores  praesentibus  prò  piene,  et  sufficienter 
expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  habentes  illis  alias  in  suo  robore  perman- 
suris,  ad  praemissorum  effectum,  hac  vice  dumtaxat  specialiter,  et  expresse  dero- 
gamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Datum  Romae  apud  sanctum  Petrum  sub  annulo  Piscatoris  die  decima  octava 

aprilis  1776,  Pontificatus  nostri  anno  secundo. 

I.  Cardinal.  De  Comitibus. 

Da  Traités  ecc.,  loc.  cit.  285-287  (n.  CLXIII),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  4360, 
f.  191-193  nell'Archìvio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


6.  -  Pio  VI. 

11  dicembre  1779. 
Pius  PP.  VI.  Ad  futuram2  rei  memoriam. 

Exponi  nobis  nuper  fecit  Carissimus  in  Christo  nlius  noster  Victorius  Amadeus 
Sardiniae  rex  illustris,  quod  alias  illius  precibus  nobis  3  desuper  humiliter  porrectis 
annuendo  per  nostras  Litteras  in  simili  forma  Brevis  die  XVIII  aprilis  MDCCLXXVI 
expeditas  Venerabilibus  Fratribus  Archiepiscopis,  et  Episcopis  Civitatum,  et  Dioece- 
sum sub  sui  Dominio  existentium  facultatem  milites  reos  desertionis  a  quibusvis 
Ecclesiis,  et  Locis  immunibus  dictarum  Civitatum,  et  Dioecesum  extrahendi,  ac  illos 

i  Traités:  -"praesenti^  •. 
»  Traités:  perpetuami 
»  Sei.  Bi   -     t361  add.  -  hisce  >. 


a.  1779  Modificaaioni  ed  estensioni  dell'istruzione  ili  Benedetto  XIV  397 


sub  certis  tunc  expressis  conditionibus,  et  formis  consignandi  suis  respective  Prae- 
fectis  tribuimus,  et  impertiti  sumus,  quodque  cum  facultas  huiusmodi  ad  milites  dum- 
taxat  disertionis  reos  esset  cohibita,  satis  ea  non  tuit  ad  coercendam  militarem  arro- 
gantiam:  spes  siquidem  Ecclesiastici  Asyli  in  causa  erat  cur  '  ab  aliis  militaribus 
excessibus  Milites  se  haud  abstinerent;  bine  turbationes,  hinc  etiam  nova  delieta,  non 
solum  adversus  militarem  disciplinam,  verum  etìam  ad  frustrandam  eam  sollicitu- 
dinem,  quam  ipse  ad  conservandam  inter  suos  subditos  quietem,  et  tranquillitatem 
ìugiter  impendere  non  desistit.  Cum  autem  hisce  incommodis  aliquod  remedium 
afferre  plurimum  desideret,  Nobis  propterea  humiliter  supplicarì  fecit,  ut  in  praemissis 
opportune  providere,  et  ut  infra  indulgere  dignaremur.  Nos  igitur  ipsum  Victorium 
Amadeum  Regem  specialibus  favoribus,  et  gratiis  prosequi  volentes,  eiusque  votis, 
quantum  cum  Domino  possumus,  annuere  cupientes,  facultatem  Venerabilibus  Fra- 
tribus  Archiepiscopis,  et  Episcopis  Civitatum,  et  Dioecesum  sub  Dominio  memorati 
Victorii  Amadei  existentium  per  praefatas  nostras  Apostolicas  Litteras  die  XVIII 
aprilis  MDCCLXXVI  in  simili  forma  Brevis  expeditas  prò  militibus  dumtaxat  deser- 
tionis  criminis  reis  ad  omnes  alios  milites,  qui  aliquod  delictum  adversus  militarem 
disciplinam,  vel  aliter  commiserint,  servatis  tamen  omnibus  et  singulis  conditionibus 
in  memoratis  Litteris  expressis,  Auctoritate  nostra  Apostolica  harum  serie  extendi- 
mus,  et  ampliamus,  seu  de  novo  concedimus,  et  indulgemus;  nisi  tamen  levi  cri- 
mine sint  noxii,  tunc  quippe  ad  Insulam  Sardiniae  transmitti  non  posse,  sed  praevia 
levi  poena  suis  signis  dumtaxat  restituì  debeant,  earumdem  serie  decernimus,  et 
declaramus.  Praeterea,  cum  non  sine  aliqua  animi  nostri  tristitia  acceperimus,  non- 
nullos  inter  milites  praefatos,  qui  iam  ob  deserta  signa  ad  Ecclesias,  ac  Loca  immu- 
nia  confugerunt,  quique  ab  eis  iuxta  memoratarum  Litterarum  formam  extracti,  àc 
militaribus  copiis  in  Sardiniae  Insula  existentibus  fueruitf  conscripti,  hinc  audaces 
evadere,  quia  in  eos  animadverti  non  posse  putant,  nisi  eos  denuo  ad  militiam  resti- 
tuendo, et  ideo  sub  spe  Ecclesiasticae  Immunitatis  nedum  semel,  sed  etiam  iterum, 
ac  tertio  castra  deserunt,  aliosque  excessus  committunt;  quamvis  tamen  Ecclesia 
eos  omnes  amanter  complectatur,  ac  patrocinetur,  qui  ad  eam  confugiunt,  eos  tamen 
qui  sua  clementia,  ac  charitate  abutuntur,  repellit  non  ut  perdat,  sed  ut  corrigantur, 
ne  ex  illius  patrocinio  aliquod  incommodum  publicae  incolumitati,  ac  saluti  derive- 
tur,  Auctoritate  praefata  harum  serie  decernimus,  ac  declaramus,  quod  in  eos  milites 
qui  aut  in  desertionis,  aut  in  alio  crimine  recidivi  fuerint  detecti,  quique  ad  Eccle- 
siam  confugerunt,  postquam  denuo  modis,  ac  formis  in  dictis  Litteris  expressis,  fue- 
rint ab  Ecclesiis,  aliisque  locis  immunibus  extracti  animadverti  possit  iuxta  diversam 
patratorum  criminum  malitiam  carcere  etiam  vel  catena  compescendos,  sine  tamen 
ulla  sanguinis  effusione,  et  dummodo  ne  virgis,  aut  bacalo  plectentur.  Decernentes 
ipsas  praesentes  Litteras  firmas,  validas  et  efficaces  existere  et  foro,  suumque  ple- 
narium  et  integrum  effectum  sortiri,  et  obtinere,  ac  illis  pienissime  suffragali;  sicque 
in  praemissis  per  quoscumque  Iudices  ordinarios,  et  delegatos,  etiam  causarum 
Palatii  Apostolici  Auditores,  ac  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinales  et  de  latere 
Legatos  ac  Sedis  Apostolicae  Nuntios,  sublata  eis  et  eorum  cuilibet  quavis  aliter 
iudicandi,  et  interpretandi  facultate,  et   auctoritate  iudicari,  ac   definiri   debere,   ac 

1    liuilés  add.  <  et  ». 


398  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1782 

irritum  et  inane  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auetoritate  scienter,  vel  igno- 
ranter  contigerit  attentari.  Non  obstantibus  praemissis,  ac  in  Universalibus,  Pro- 
vincialibusque  Conciliis  editis  generalibus,  vel  specialibus  Constitutionibus,  et  Ordina- 
tionibus  Apostolicis,  aliisque  Decretis  in  genere  vel  in  specie,  ac  alias  in  contrarium 
quomodolibet  concessis,  approbatis  et  innovatis;  quibus  omnibus,  et  singulis  illorum 
tenores  praesentibus  prò  piene,  et  sufficienter  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum 
insertis  habentes  illis  alias  in  suo  robore  permansuris,  ad  praemissorum  effeetum 
hac  vice  dumtaxat  specialiter  et  expresse  derogamus,  caeterisque  contrariis  qui- 
buscumque.  Datum  Romae  apud  S.  Petrum  sub  annulo  Piscatoris  die  XI  decem- 
bris  MDCCLXXIX,  Pontificatus  nostri  anno  quinto. 

I.  Cardinalis  De  Comitibus. 

Da  Traités  ecc.,  IV,   595-598  (n.  IV  degli  Annexes  al  n.  CCLXXIX),   collazionata  la 
minuta  in  Sec.  Brev.  4361,  f.  37-38  nell'Archivio  delia  Segreteria  dei  Brevi. 


7.  -  Pio  VI. 

9  aprile  1782. 
Pius  P.  P.  VI  ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Ea  est  inlìrmitatis  humanae  misera  conditio,  ut  raro  contingat,  quae  huius  seculi 
sunt  tam  scite,  tam  prudenter  constituta,  quin  brevi  declarari,  aut  interdum  etiam 
penitus  reformari  exspectent,  quod  profecto  in  instructione  a  bonae  memoriae  Bene- 
dicto  P.  P.  XIV  praedecessore  nostro  ad  componendas,  sedandasque  nonnullas  con- 
troversias,  ac  dissensiones  super  libertate  ecclesiastica,  ac  materia  beneficiali  inter 
Ministros  huius  Apostolicae  Sanctae  Sedis  ex  una,  et  Officiales,  ac  Ministros  clarae 
memoriae  Caroli  Emanuelis,  dum  vixit,  Sardiniae  Regis  illustris  ex  altera  partibus 
vigentes  confecta,  et  ad  Archiepiscopos,  et  Episcopos  in  ditionibus  temporalibus  ipsi 
Carolo  Emanueli  Regi  subiectis  existentibus  transmissa  evenisse  constat.  Siquidem, 
sicut  nobis  nuper  prò  parte  carissimi  in  Christo  filli  nostri  Victorii  Amadei  eiusdem 
Sardiniae  Regis  illustris  expositum  fuit,  inter  multa,  quae  prò  bono  iurisdictionis, 
et  immunitatis  ecclesiasticae  regimine  '  a  memorato  Benedicto  praedecessore  nostro 
con  venta  tunc  fuere  in  paragrapho  nono  eiusdem  instructionis  sic  disponitur:  Essendo 
(v.  p.  373,  1.  33  -  375,  1.  21). 

Ac  in  paragrapho  decimotertio  sic  constituitur.  Appartenendo  (v.  p.  377,  1.  25  - 
378,  1.  2). 

Cum  autem,  sicut  eadem  expositio  subiungebat,  ex  praeinserto  paragrapho  nono 
dubitati  possit,  utrum  rei  violenti  vi  illata  in  publicam  auctoritatem  eximentes  e 
iustitiae  manibus  detentos  delinquentes  immunitatis  ecclesiasticae  beneficio  trui,  ac 
gaudere  debeant,  ac  etiam  non  satis  dare  in  praeinserto  paragrapho  XIII  praevi- 
deatur  "  casus,  in  quo  causa  de,  ac  super  beneficio  immunitatis  ecclesiasticae  reorum 
ad  Ecclesiam  confugientium  ad  Archiepiscopum  Taurinensem  devoluta,  ex  quo  Epi- 
scopus  iuxta  dictam  instructionem  ludex  primae  instantiae  intra  praescriptum  men- 
sem  nullam  protulerit  sententiam,  liceat  a  sententia  Archiepiscopi  Taurinensis,  quasi 

1  Fu  aggiunta  questa  parola  tenendo  conto  di  p.  383,  1.  Il  e  386,  1.  10.  ma  essa  manca  anche  in  Sec.  Brev.  3977. 
i  ■  aiti      •  previdi  atur  ». 


tu  1782  Modificasioni  ed  estensioni  dell' istruzione  di  Benedetto  XIV  399 

esset  Iudex  primae  instantiae,  ad  Episcopos  vel  Salutiarum,  vel  Ipporegiensem  appel- 
lare eodem  prorsus  modo,  quo  dum  Archiepiscopus  Taurinensis  est  ludex  primae 
instantiae  disponitur,  et  alteri  pariter  casui  non  consulatur,  in  quo  Archiepiscopus 
Taurinensis  Iudex  primae  instantiae  existens  intra  praescriptum  mensem  nihil  per 
sententiam  declarans,  causa  ad  praefatos  Episcopos  in  Iudices  appellationis,  ut  prae- 
fertur,  designatos  devolvatur,  num  parti  succumbenti  altera  competat  appellatio, 
Nobis  propterea  humiliter  supplicali  fecit,  ut  in  praemissis  opportune  providere  de 
benignitate  apostolica  dignaremur:  Nos  igitur,  qui  nihil  curamus  impensius,  quam, 
ut  iustitia,  et  pax  se  se  invicem  osculentur,  libentique  animo  omnibus  causis  occur- 
rimus,  quae  compositas,  ac  sedatas  dissensiones  inter  Sacerdotium,  et  imperium 
restaurare  posscnt,  et  piis  eiusdem  Victorii  Amadei  Regis  votis,  quantum  cum  Domino 
possumus,  favorabiliter  annuere  volentes,  motti  proprio,  ex  certa  scientia,  ac  matura 
deliberatione  nostris,  deque  Apostolicae  Potestatis  plenitudine,  quoad  praeinsertum 
paragraphum  nonum,  quod  deinceps  rei  violentae  exemtionis  delinquentium,  e  mani- 
bus  publicae  potestatis  ecclesiasticae  immunitatis  beneficio  non  gaudebunt,  sed  quod 
sub  dispositione  dicti  paragraphi  noni  instructionis  Benedictinae  comprehensi  sint, 
decernimus,  ac  declaramus,  ac  prò  maiori  securitate,  et  intelligentia,  motu,  scientia, 
deliberatione,  et  potestatis  plenitudine  paribus  statuimus,  eidem  paragrapho  hanc 
super  praemissis  nostram  voluntatem  esse  adiiciendam.  «  Che  per  togliere  li  dispa- 
«  reri,  che  si  sono  eccitati  fra  li  Ministri  di  Sua  Maestà,  ed  alcune  delle  Curie 
«  ecclesiastiche  dei  Reali  Domimi,  Sua  Santità  dichiara,  che  il  delitto  di  violenta 
«  estrazione  di  un  delinquente  dalle  mani  della  Giustizia  si  consideri  in  appresso  fra 
«  gli  eccettuati,  e  come  tale  compreso  sotto  la  disposizione  dell'articolo  IX  dell' isti  u- 
«  zione  Pontificia,  e  conseguentemente,  che  tutti  li  rei  di  tale  delitto  non  possano  in 
«  avvenire  godere  il  beneficio  dell'asilo  ecclesiastico  ». 

Quoad  paragraphum  porro  decimum  tertium,  totum  id,  quod  in  eo  dispositum 
legitur  in  casu,  quo  Archiepiscopus  Taurinensis  sit  Iudex  primae  instantiae  in  causa 
immunitatis  ecclesiasticae,  de  qua  in  dicto  paragrapho,  ad  casum  etiam,  in  quo  ad 
eumdem  Archiepiscopum  Taurinensem  eadem  causa  de,  ac  super  immunitate  eccle- 
siastica ex  defectu  sententiae  intra  mensem  prolatae  ab  Episcopo  primae  instantiae 
sit  devoluta  iuxta  legem  dicti  paragraphi  extendimus,  ac  ampliamus;  immo  qua- 
tenus  Archiepiscopus  Taurinensis  in  causis  praefatis  in  prima  instantia  coram  ipso 
vertentibus  intra  praescriptum  mensem,  ut  praefertur,  sententiam  non  proferret, 
tunc  cum  ad  Episcopos,  aut  Salutiarum,  aut  Ipporegiensem  causae  cognitio  iuxta 
toties  memoratae  instructionis  disposita  devolveretur,  ac  proinde  post  alterutrius 
sententiam  pars  succumbens  appellationis  beneficio  defraudata  esset,  quod  in  eadem 
instructione  nullus  Iudex  appellationis  in  hoc  casu  designatur,  hinc  parti  appellanti 
libertini  esse  alterum  ex  Archiepiscopis,  et  Episcopis  in  ditionibus  temporalibus  eidem 
Victorio  Amadeo  Regi  subiectis  existcntibus  in  Iudicem  appellationis  eligere,  motu, 
scientia,  deliberatione,  et  plenitudine  pariter  volumus,  statuimus,  et  declaramus. 
Decernentes  has  praesentes  literas  firmas,  validas,  et  efficaces  existere,  et  fore, 
suosque  plenarios,  et  integros  eftectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  ab  omnibus,  ad  quos 
spectat,  et  prò  tempore  quomodolibet  spectabit,  inviolabiliter  observari.  Sicque  in 
praemissis  per  quoscumque  Iudices,  Ordinarios,  et  Delegatos  etiam  causarum  Palatii 
Apostolici  Auditores,  ac  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinales,  sublata  eis,  et  eorum 


400  Modi  fu  n:  ioni  ed  estensioni  dell'  istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1786 

cuilibet  quavis  aliter  iudicandi,  et  interpretandi  facultate,  et  auctoritate,  iudicari,  et 

defìniri  debere,  ac  irritum,  et  inane,  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctori- 

tate  scienter,  vel  ignorante!"  contigerit  attentari.  Non  obstantibus  Apostolicis,  ac  in 

universalibus,  provincialibusque,  et  synodalibus  Conciliis  editis  constitutionibus,  et 

ordinationibus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Datum  Viennae  in  Austria  sub  annulo  Piscatoris  die  IX  aprilis  MDCCLXXXII, 

Pontificatus  nostri  anno  octaA'o. 

I.  Cardinal  De-Comitibus. 

Da  Tvaités  ecc.,  HI,  303-310  (n.  CLXVIII),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  3977 , 
f.  259-261  e  338  S.  (Archivio  della  segreteria  dei  Brevi). 


8.   -   Pio   VI. 

15  settembre  1786. 
Pius  PP.  VI.  Ad  futuram  rei  memoriam. 

Exponi  nobis  nuper  fecit  Carissimus  in  Christo  filius  noster  Victorius  Amadeus 
Sardiniae  Rex  illustris,  quod  alias  illius  precibus  Nobis  hisce  desuper  humiliter  por- 
rectis  annuendo,  per  nostras  in  simili  forma  Brevis  die  XVIII  aprilis  MDCCLXXVI 
expeditas  Litteras  Venerabilibus  Fratribus  Archiepiscopis,  et  Episcopis  Civitatum, 
et  Dioecesum  sub  sui  Dominio  existentium  facultatem  milites  reos  desertionis  a1  qui- 
busvis  Ecclesiis  et  locis  immunibus  earumdem  Civitatum,  et  Dioecesum  sub  certis 
tunc  expressis  conditionibus,  et  formis  extrahendi,  et  consignandi  suis  respective 
Praefectis  tribuimus,  et  impertiti  sumus;  quodque  cum  facultas  huiusmodi  ad  mili- 
tes dumtaxat  desertionis  reos  esset  cohibita,  satis  non  esset  ad  militarem  coer- 
cendam  arrogantiam,  compescendamque,  per  alias  nostras  in  simili  pariter  forma 
Brevis  die  XI  decembris  MDCCLXXIX  expeditas  Litteras  facultatem  huiusmodi  ad 
milites  etiam  aliorum  excessuum  reos,  nisi  tamen  levis  criminis  essent  noxii,  exten- 
dimus,  et  ampliavimus;  et  quoniam  milites  desertionis  reos,  qui  iam  iuxta  primodi- 
ctarum  nostrarum  Litterarum  tenorem  fuerint  militaribus  copiis  in  Sardinia  insula 
conscripti,  sub  spe  Ecclesiasticae  immunitatis  nedum  semel,  sed  iterum,  ac  tertio 
castra  deserebant,  aliaque  committebant  malefìcia,  ad  retinendam  illorum  audaciam, 
ut  in  milites,  qui  desertionis,  aut  alio  crimine  recidivi  forent,  postquam  denuo  modis, 
ac  formis  in  primodictis  nostris  Litteris  expressis,  fuerint  ab  Ecclesiis,  aliisque  locis 
immunibus  extracti,  iuxta  diversam  patratorum  criminum  malitiam  carcere,  et  catena, 
sine  tamen  sanguinis  effusione,  et  dummodo  nec  virgis,  nec  baculo  plectantur,  ani- 
madverti  posse  voluimus,  et  declaravimus,  prout  in  eisdem  Litteris,  quarum  tenores 
praesentibus  prò  expressis  et  insertis  haberi  volumus,  plenius  continetur.  Cum  autem, 
sicut  eadem  expositio  subiungebat  militum  huiusmodi  turmas  in  Sardinia  insula 
existentes  memoratus  Victorius  Amadeus  Rex  alias  exauctoraverit,  ac  dimiserit, 
milites  vero  illis  conscriptos  ad  alia  agmina  aggregare,  aut 2  Ecclesiis,  aliisque  locis 
immunibus  permittere  a  publica  utilitate  alienum  fore  intelligat,  hinc  in  arces,  seu 


Trattesi 

I,    ,,!, 


a.  1786  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV  401 


fortalitia  suae  ditionis  catenam,  ut  vocant,  militarem  prò  militibus  transfugis  dum- 
taxat  constituere  intendit,  ut  illuc  ab  Ecclesiis,  et  locis  immunibus  traducti  per 
tempus  juxta  suorum  criminum  malitiam  acriter  custoditi,  designandis  operibus  addi- 
cantur.  Nobis  propterea  dictus  Victorius  Amadeus  Rex  humiliter  supplicali  fecit,  ut 
sibi  in  praemissis  providere,  et  ut  infra  indulgere  de  benignitate  Apostolica  digna- 
remur.  Nos  igitur  memorati  Victorii  Amadei  Regis  votis,  hac  in  re,  quantum  cum 
Domino  possumus  favorabiliter  annuere  volentes,  utrasque  Nostras  Litteras  per 
praesentes  sufficienter  expressas,  et  de  verbo  ad  verbum  insertas  habentes,  ac  in  ea 
parte,  quae  praesentibus  Litteris  non  adversantur  innovantes,  Venerabilibus  fra- 
tribus  nostris  Archiepiscopis,  et  Episcopis  Civitatum,  et  Dioecesum  sub  Dominio 
Victorii  Amadei  Regis  existentium  facultatem  cum  debita  licentia,  ac  interventu  per- 
sonae  Eeclesiasticae  ab  eisdem  Archiepiscopis,  et  Episcopis  respective  deputandae  ' 
milites,  aut  desertionis,  aut  aliorum  excessuum  reos  iuxta  earumdem  nostrarum  Lit- 
terarum  formam  a  quibusvis  Ecclesiis,  et  locis  immunibus  dictarum  Civitatum,  et 
Dioecesum  extrahendi,  ac  illos  consignandi  eorum  respective  Praefectis,  reportata 
tamen  prius  ab  iisdem  promissione,  more  Nobilium,  de  non  plectendis  huiusmodi 
militibus  morte,  aut  gravi  poena  corporis  afmctiva,  sub  poena  excommunicationis 
latae  sententiae  adversus  contravenientes,  Nobis,  et  prò  tempore  existenti  Romano 
Pontifici,  praeter  quam  in  mortis  articulo,  reservatae,  ut  dein  a  dictis  Praefectis  in 
arces,  seu  fortalitia  suorum  Regnorum  sub  dieta  catena  militari  inibi  constituta  tradu- 
cantur,  designandisque  operibus  per  tempus  ab  eodem  Victorio  Amadeo  iuxta  patra- 
torum  criminum  malitiam  praehgendum  addicantur,  auctoritate  Apostolica  tenore 
praesentium  tribuimus  et  impertimur,  et  cum  iam  dimissis  turmis  huiusmodi,  quas 
vocant  franche,  aliqui  milites  rei  interim  ad  earundem  Nostrarum  Litterarum  prae- 
scriplum  fuerint  ab  Ecclesiis,  aliisque  immunibus  locis,  iuxta  praemissam  formam 
extracti,  qui  tamen  nunc  separatim  servantur,  et  priusquam  praesentes  nostrae  Lit- 
terae  suum  sortiantur  effectum  alii  similiter  extrahentur,  ut  hi  sicuti  caeteri  impo- 
sterum  extrahendi  ad  catenam  praedictam  militarem  pariter  traducantur,  volumus, 
statuimus,  et  declaramus.  Non  obstantibus  Apostolicis,  ac  in  universalibus,  provinciali- 
busque,  et  Synodalibus  Conciliis,  editis  specialibus  et  generalibus  Constitutionibus, 
et  Ordinationibus,  nec  non  quibusvis  etiam  iuramento  Confirmatione  Apostolica,  vel 
qua  vis  firmitate  alia  roboratis  statutis,  et  consuetudinibus,  privilegiis  quoque  indultis, 
et  Litteris  Apostolicis  in  contrarium  praemissorum  quomodolibet  concessis,  confir- 
matis,  et  innovatis:  quibus  omnibus,  et  singulis  illorum  tenores  praesentibus  prò 
piene,  et  sufficienter  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  habentes  illis  alias 
in  suo  robore  permansuris  ad  praemissorum  effectum  hac  vice  dumtaxat  specia- 
liter,  et  expresse  derogamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Datum    Romae    apud   Sanctam   Mariam   Maiorem   sub   Annulo   Piscatoris   die 
XV  septembris  MDCCLXXXVI,  Pontifìcatus  Nostri  anno  duodecimo. 

B.  Mariscottus  Pro-Secretarius. 

Da  Traités  ecc.,  IV,  599-602  (n.  VI  degli   Annexes   al   n.   CCLXXIX),  collazionata   la 
minuta  in  Sec.  Brev.  4363,  f.  62  s.  e  74  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi). 

Traile!        Jepuianjis  >. 


402  Modificazioni  ed  estensioni  dell'  istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1826 


9.  -  Leone  XII. 

20  giugno  1826. 
Leo  PP.  XII.  Ad  futuram  rei  memoriam. 

Obsequio  erga  Deum  nostro  consentaneum  ac  consequens  est,  quodque  antiqua 
edam  Graecorum  ac  Romanorum  superstitio  illis  suis  Deorum  monstris  atque  ludi- 
briis  debitum  est  arbitrata,  post  patratum  crimen  ad  tempia  confugientes  tutos  atque 
incolumes  velie,  ab  iisque  tamquam  numinis  braehio  tectis,  vim  animadversionis, 
seu  privatae,  seu  publicae  propulsare.  Quod  iuris  voce  ipsa  ac  sensu  religionis  con 
ditum,  legumque  sacrarum,  ac  civilium  sanctione,  ut  primum  deferbuit  adversa  navi 
culae  christianae  procella,  Dei  Optimi  Maximi  templis  tributimi  diligentissimeque 
retentum,  deinceps  ad  ea  etiam  loca  traductum  est,  quae  vel  propter  usum,  cui 
sunt  addicta,  vel  propter  eorum,  qui  illic  habitant,  dignitatem,  aeque  propemodum 
inviolata,  ac  sancta  habenda  esse  videantur.  Sed  quia  humanorum  erga  Deum  offi- 
ciorum  praecipuum  charitas  est;  eaque  admittendis,  etiam  erga  homines,  criminibus 
laeditur;  sane  si  appareat  licentius  aliquos  graviusque  peccare,  quod  sacrum  ad 
asylum  confugiendo,  se  loci  religione  tutos,  et  poenarum  immunes  futuros  esse  con- 
fidant,  congruit  in  Deum  pietati  ius  illud  asyli  sacri  quibusdam  veluti  limitibus  cir- 
cumscribere.  Quod  quamvis  iure  Pontificio  communi  perfectum  est  in  cap.  6  et  10 
de  immunitate  ecclesiastica,  deindeque  severius  Romanorum  Pontificum  Praedeces- 
sorum  nostrorum  aliis  Constitutionibus,  potest  tamen  ad  exsecranda  crimina,  atque 
in  primis  noxia,  alicubi  pronior  humana  malitia  poenam  haud  declinandam  prome- 
reri,  ac  quaerere,  ut  ibi  asyli  ius  arctioribus  etiam  finibus  concludatur,  quam  quibus 
illud  communi  lege  Romani  Pontifices  conclusere.  Hinc  fel.  ree.  Benedictus  XIV 
Praedecessor  noster  rogatu  ci.  mem.  Caroli  Emmanuelis  Sardiniae  Regis  illustris, 
supremam  admovens  manum  perficiendae  concordiae,  quae  sub  fel.  ree.  Bene- 
dicto  XIII,  et  ci.  mem.  Rege  Victorio  Amadeo  inita  fuerat,  ut  de  controversiis  aliis, 
inter  pontifìcios,  regiosque  administros  exortis,  ita  etiam  de  asyli  iure,  eiusque  exer- 
cendi  ratione  die  VI  ianuarii  anno  MDCCXLII  edidit  plura  mandata,  quibus  Instru- 
ctionis  nomen  placuit  imponere,  in  eiusque  paragraphis  nono,  decimo,  decimoprimo, 
decimosecundo,  ac  decimotertio  haud  pauca  constituit,  quae  ius  illud  ad  praeca- 
venda  crimina  in  Regis  ditione  angustius,  quam  communi  lege  fiat,  pressiusque  defi- 
niunt.  Mox  vero,  quum  ex  Vindobonensibus,  atque  Aquisgranensibus  pactis  avulsae 
a  ditione  Mediolanensi  provinciae  quaedam  eidem  Carolo  Emmanueli  Regi  parere 
coepissent,  petiit,  impetravitque  a  fel.  ree.  Clemente  XIII  Praedecessore  nostro,  ut 
de  facinorosis  Ecclesias  vel  alia  sacra  '  illarum  provinciarum  loca  in  periculo  sub- 
euntibus,  starent,  atque  vigerent  quae  Benedictus  XIV,  die  VI  ianuarii  An.  MDCCXLII 
in  ditione  Regis  veteri  servari  praeceperat:  qua  de  re  extant  Clementis  Litterae  die 
III  septembris  An.  MDCCLXIII  annulo  Piscatoris  obsignatae.  Insuper  cum  Benedi- 
ctina  instructione  non  satis  compesceretur  in  ditione  Regis  tum  recentiori,  tum 
veteri  ad  atrocia  crimina  ruentium  audacia,  praetereaque  a  subdolis  fallaciarum 
architectis  rationes  aliquae  Benedicti  sanctiones  evadendi  fuissent  exeogitatae:  auda- 
ciae  illi  dolisque  contra  Pontificia  mandata  inventis  occurrens,  Regisque  Caroli  Emma- 
nuelis postulationi  obsequutus  fel.  ree.  Clemens  XIV  Praedecessor  noster  novam 


a.  1826  Modificazioni  ed  estensioni  dell'istruzione  di  Benedetto  XIV 


403 


Instructionem,  ut  vocatur,  elaboravit,  editamque  die  XXVIII  ianuarìi  An.  MDCCLXX 
in  iis  causis  ac  rerum  eventis  prò  norma  esse  decrevit.  Idem  Litteras  deinde  dedit 
Archiepiscopo  Taurinensi  die  prima  Martii  eiusdem  anni,  in  quibus  agitur  de  facul- 
tate  Apostolica  semper,  sed  adhibitis  precibus,  deleganda  singulis  Archiepiscopis 
Taurinensibus,  aliisque  Ordinariis  per  ditionem  regiam  praesulibus,  ut  minores 
viginti  annis,  qui  atroci  se  crimine  obligaverint,  dimoveri,  atque  extrahi  e  petitis 
sacris  asylis  possint.  Sub  haec  fel.  etiam  ree.  Pius  VI  Praedecessor  noster  votis 
Victorii  Amadei  Sardiniae  Regis  illustris  permotus,  qui  exponendum  curavit,  milites 
suos  ob  facilem  perennemque  aditum  ad  Ecclesias,  aliaque  loca  asyli  iure  praedita 
per  saepe  a  signis  discedere,  coque  confugientes  poenam  ex  patrato  facinore  pro- 
meritam  declinare,  adeoque  perturbatis  copiis  publicam  quietem  tranquilli!  atemque 
lluctuare,  sacris  eius  Regni  praesulibus  per  suas  Apostolicas  litteras  sub  annulo 
Piscatoris  expeditas  ac  datas  die  XVIII  aprilis  An.  MUCCLXXVI  facultatem  con- 
cessit  et  indulsit,  qua  milites  trasfugae  in  tempia  se  recipientes  inde  possent  extrahi, 
eorumque  praefectis  tradi,  ea  tamen  adiecta  conditione,  ut  iis  quibus  ius  erat  sub 
poena  exeommunicationis,  ut  dicitur,  latae  sententiae,  more  nobilium  spopondissent, 
("ore  ut  eiusmodi  sontes  nec  morte,  nec  alia  gravi  corporis  animadversione  plecte- 
rent,  sed  ad  Sardiniae  Regnum  constrictos  transmitterent,  eosque  per  aliquod  tem- 
poris  spatium,  non  tamen  ultra  decennium,  stipendia  facientes  inibi  detinerent.  Ita- 
que  baud  ita  multo  post  quum  ipse  Rex  perspexisset  Consilia  hac  de  re  etiam  tum 
inita  ad  coercendam  militum  arrogantiam  nequaquam  satis  esse,  spes  siquidem 
sacri  asyli  causae  erat,  cur  id  genus  hominum  in  militarem  disciplinati)  nova  cri- 
mina  molirentur,  itemque  sollicitudinem,  quam  ipse  in  servanda  tranquillitate  omnem 
adhibuit  in  irritum  cecidisse,  Apostolicam  veniam  ex  eiusdem  Pontificis  litteris  datis 
die  XI  decembris  An.  MDCCLXXIX,  atque  annulo  Piscatoris  obsignatis  adeptus  est, 
cuius  vi  milites  indiscriminatim,  qui  aliquod  scelus  in  militarem  disciplinam,  vel 
aliter  patrarent,  servatis  conditionibus  in  superiori  diplomate  insertis,  aliisque  in 
hisce  litteris  enumeratis  possent  deprehendi.  Putabat  profecto  idem  Victorius  Ama- 
deus se  voti  compotem  factum,  sed  tantum  abfuit,  ut  res  prospere  feliciterque  pro- 
cedere^ ut  eiusdem  Pontificis  indulgentiam  rursus  exposcere  fuerit  coactus,  qua 
quicumque  e  manibus  publicae  potestatis  violenter  criminosos  eripuisset,  sacri  asyli 
beneficio  nequaquam  perfrueretur,  quibus  quidem  precibus  benigne  annuit  Pontifex, 
quin  imo  non  solum  in  paragrapho  nono  Benedictinae  Instructionis  id  immutandum 
censuit,  sed  etiam  alia  nonnulla  in  paragrapho  decimo  tertio  contenta  declaravit,  et 
ampliavit,  datis  ideirco  suis  Apostolicis  litteris  die  IX  aprilis  An.  MDCCLXXXII 
annulo  Piscatoris  obsignatis.  Dum  ita  res  erant,  militibus,  qui  ab  ecclesiis  extracti, 
ex  Apostolico  Diplomate  die  XVIII  aprilis  An.  MDCCLXXVI  '  edito,  de  quo  habita 
est  mentio,  in  Sardiniae  regnum  fuerant  transmissi,  ac  peculiaribus  cohortibus  con- 
scripti,  ex  Regis  voluntate  exautoratis,  eommemoratus  Pontifex  ei  Regi  per  aliud 
eiusmodi  Diploma  die  XV2  septembris  An.  MDCCLXXXVI  editum  haud  gravate 
morem  gessit,  dum  postulavit,  ut  iidem  ipsi  milites  sub  catena  militari  in  suis  arci- 
bus,  seu  praesidiis  possent  custocìiri,  atque  ad  publica  opera  cogi.  Nuper  autem 
carissimus  in  Christo  filius  noster  Carolus  Felix  Sardiniae  Rex  illustris  Nobis  signi- 

i   Traités:  . MDCCXXVI  .. 
*  Traitfs:  «XXVII    . 


11  Modi/tensioni  ed  estensioni  dell' istruzione  di  Benedetto  XIV  a.  1826 

ficandum  curavit,  ob  crebro  mutatum  in  Liguria  intra  annos  haud  ita  multos  regi- 
men,  itemque  ob  temporum  perversitatem,  res  quae  pertinent  ad  sacrum  asylum 
tanto  ibi  detrimento  fuisse  obnoxias,  ut  earum  rationibus  consulere  omnino  opus 
esset-.  Quia  vero  Liguria  dominatui  accessit  Regiae  Familiae  suae,  facile  arbitratur 
id  perfici  posse,  si  refixis  auctoritate  nostra  legibus  et  consuetudine  qualibet  anti- 
quata, quae  olim  de  sacro  asylo  apud  Ligures  obtinebat,  id  negotii  apud  illos  eo 
prorsus  modo  geri  velimus,  qui  servandus  in  reliquis  Regiae  ditionis  partibus  ab 
Apostolica  hac  Sede  praescriptus  est.  Hoc  ut  indulgere  ac  mandare  non  gravemur, 
omni  a  Nobis  officio  Rex  Serenissimus  petiit.  Nos  autem  non  dubitantes  ad  omnia 
in  Liguria  de  sacro  asylo  componenda  id  maxime  posse  conferre,  quod  sapientia, 
studioque  pietatis  commendatissimus  Princeps  maxime  opportunum  ducit;  simul 
animo  recolentes  strenuum  utilitatis,  ac  dignitatis  Ecclesiae  propugnatorem  fel.  ree. 
Clementem  XIII  Praedecessorem  nostrum  olim  non  recusasse  ad  quasdam  Insubriae 
Provincias  ditioni  Serenissimae  familiae  Sabaudiae  adiectas,  trahere  quae  decreta, 
ac  sancita  fuerant  a  Benedicto  XIV  de  aliis  partibus  eius  ditionis;  tam  claro  exemplo 
permoti,  de  Consilio  congregationis  venerabilium  fratrum  nostrorum  S.  R.  E.  Car- 
dinalium  iurisdictioni  et  immunitati  Ecclesiasticae  praepositorum,  ac  peculiariter 
rogato  sententiam  venerabili  fratre  Nostro  Iulio  Maria  Episcopo  Ostiens.  et  Veli- 
ternens.  S.  R.  E.  Cardinali  della  Somaglia  nuncupato,  quem  publicis  negotiis  prae- 
fecimus,  mandata,  seu,  ut  vocantur,  instructiones  Benedicti  XIV,  ac  Clementis  iti- 
dem  XIV  Praedecessorum  nostrorum,  quae  prolatae  ab  illis  sunt  de  iure  asyli  ad 
Ecclesias,  aliaque  sacra  loca,  quae  in  ditione  Serenissimae  Familiae  Sabaudiae  occur- 
rebant,  itemque  litteras  de  quibus  egimus  ab  eodem  Praedecessore  nostro  Cle- 
mente XIV  datas  Archiepiscopo  Taurinensi,  nec  non  alias  a  Pio  VI  eius  Successore 
editas,  in  Liguria  etiam  obtinere  vim  volumus,  licet  Serenissimae  Familiae  domi- 
natui post  editas  instructiones,  ac  literas  illas  accesserit,  ibidemque  earum  praescri- 
ptum  impleri  auctoritate  Apostolica  praecipimus,  atque  mandamus,  eademque  pote- 
state  nostra  concedimus,  et  indulgemus,  ut  Archiepiscopi  lanuensis  in  Liguria  ea 
ipsa  uti  possit  auctoritate,  quae  in  litteris,  de  quibus  loquuti  a  Clemente  XIV,  Archie- 
piscopo Taurinensi  facta,  ac  postremo  ut  quemadmodum  ex  Benedictinae  instru- 
ctionis  paragrapho  decimo  tertio  praescriptis  -postea  per  commemoratum  Pii  VI 
pariter  Praedecessoris  nostri  Diploma  die  IX  aprilis  An.  MDCCLXXXII  declaratis, 
et  ampliatis,  Archiepiscopus  Taurinensis,  nec  non  Salutiarum  et  Eporediae  Episcopi 
nonnullis  peculiaribus  facultatibus  quoad  appellationes  in  sacri  asyli  controversiis 
fuerunt  donati,  eadem  plana  ratione  eas  ipsas  facultates  Archiepiscopo  Ianuensi, 
simul  atque  Sarzanae,  et  Savonae  Episcopis  in  Ducatu  Liguriae  tribuimus  et  imper- 
timur.  Decernimus  insuper,  has  litteras  firmas,  validas  et  efficaces  existere,  et  fore, 
suosque  plenarios  et  integros  effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  illis  ad  quos  spectat, 
et  prò  tempore  quomodocumque  spectabit,  in  futurum  pienissime  suffragari,  et  ab 
iis  inviolabiliter  observari,  etiamsi  in  aliquem  omni  solemnitate  iuris  amota,  sive  ut 
dici  solet  oeconomice  inquirant:  sicque  in  praemissis  per  quoscumque  iudices  ordi- 
narios,  et  delegatos,  etiam  causarum  Palatii  Apostolici  Auditores,  ac  S.  R.  E.  Car- 
dinales  etiam  de  latere  legatos,  vice  legatos,  dictaeque  Sedis  Nuncios,  sublata  eis, 
et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  iudicandi  et  interpretandi  facultate,  et  auctoritate 
iudicari  et  definiri  debere,  ac  irritum,  et  inane,  si  secus  super  his  a  quoquam,  quavis 


•  a.  l"45       Concordato  sulla  composisione  delle  pensioni  palatine  in  Portogallo  405 

auctoritate  scienter,   vel  ignoranter  contigerit   attentali,   non  obstantibus  fel.   ree. 

Benedirti  XIV  Praedecessoris  nostri  super  divisione  materiarum,  aliisque  Aposto- 

licis,  ac  in  universalibus,  provincialibusque,  et  Sinodalibus  Conciliis  editis  genera- 

libus,  vel  specialibus  constitutionibus,  et  ordinationibus  Apostolicis  caeterisque  con- 

trariis  quibuscumque.  Volumus  autem,  ut  harum  litterarum  exemplis,  etiam  impressis, 

ilummodo  publici  notarii  manu  subscripta  sint,  ac  munita  sigillo  viri  ad  Ecclesiasti- 

cam  dignitatem  evecti,  eadem  prorsus,  in  iudicialibus  quoque  disceptationibus,  habea- 

tur  fides,  quae  signiiicationi  voluntatis  nostrae,  ipso  hoc  Diplomate  ostenso  haberetur. 

Datum  Romae  apud  S.  Petrum  sub  annulo  Piscatoris,  die  XX  iunii  MDCCCXXVI, 

Pontificatus  nostri  anno  tertio. 

I.  Cardinalis  Albanus. 

Da  Traités  ecc.,  loc.  cit.  588-594  (n.  CCLXXIX),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brcv.  4755, 
n°  100  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


XLIX. 

CONCORDATO  SULLA  COMPOSIZIONE  DELLE  PENSIONI  PALATINE 

IN  PORTOGALLO. 

30  agosto  1745. 

Nel  Concordato  fatto  fra  la  Corte  di  Roma,  e  quella  di  Lisbona  sin  dal  mese  di 
Marzo  1736.,  in  cui  fu  accordato  alla  Maestà  del  Re  di  Portogallo  il  Juspatronato  sopra 
tutte  le  Prebende,  Canonicati,  e  Dignità  (compresavi  anche  la  prima,  cioè  il  Decanato) 
della  Chiesa  allora  Arcivescovile  di  Lisbona  Orientale,  fu  anche  convenuto  di  darsi 
alla  Dataria  Apostolica  il  compenso  della  Pensione  Palatina,  o  Bancaria  solita  già 
riservarsi  sopra  il  sudetto  Decanato,  con  pratticare  altre  riserve  di  Pensioni  con 
Cedole  Bancarie  in  Dataria  equivalenti  a  quella,  ch'era  solita  riservarsi  sopra  la 
sudetta  prima  Dignità. 

Seguì  l'anno  1738.  l'effettiva  spedizione  della  Bolla  della  Concessione  Apostolica 
del  sudetto  Juspatronato  sub  Datum  apud  S.  M.  M.  8.°  Idus  Martij  Anno  ab  Incar- 
natone 1737.,  '  et  in  oltre  nel  medesimo  Anno  sub  Datum  parimenti  apud  S.  M.  M.  6. 
Idus  Februarij2  fu  ancora  concessa  ad  istanza  di  Sua  Maestà  l'intiera  applicazione 
a  favore  delle  Dignità,  e  Canonici  della  Patriarcale  di  Lisbona  di  tutti  li  frutti  delle 
seguenti  dieci  Dignità,  cioè 

1.  Dell'Archidiaconato  di  Barroso 

2.  Dell'Archidiaconato  di  S.  Cristina 

3.  Dell'Archidiaconato  di  Fonte  Arcada 

•    r>  n,A     L-J-  „•  T    ,  Bracharen 

4.  Dell  Archidiaconato  di  Labruje 

5.  Dell'Archidiaconato  di  Neiva 

6.  Dell'Archidiaconato  di  Vilanova  da  Cerveira 

1  In  Bull.  Rom.  Cocq.-Main.  XIV,  219-224;  ed.  Taur.  XXIV,  339  347. 

2  In  Bull.  Rom.  Cocq.-Main.  XIV,  207-219;  ed.  Taur.  XXIV,  317-338. 


40(,  Concordato  aitila  composizione  delle  pensioni  palatine  in  Portogallo       a.  1745 

7.  Dell'Archidiaconato  da  Sexta  )    _., 

.     _,  Elboren 

8.  Dell'Archidiaconato  do  Bago  ) 

9.  Dell'Archidiaconato  di  S.  Pietro  de  Franca  Visefi 
10.  Della  Tesoraria  Maggiore  nuncupata  Lamacen 

con  il  solo  obligo  imposto  alle  dette  Dignità,  e  Canonici  della  Patriarcale  di 
pagare  a  ciascheduno  de  Possessori,  o  Titolari  prò  tempore  delle  sudette  X.  Dignità 
applicate  annui  Ducati  d'oro  di  Camera  171.,  e  giulj  7.  L,  che  costituiscono  scudi 
trecento  moneta. 

Per  ragione  di  tal'applicaziooe  perpetua,  restando  privata  la  Dataria  del  Jus  di 
poter  gravare  in  avvenire  le  sudette  dieci  Dignità  con  la  Pensione  Palatina  solita 
già  riservarsi  o  imporsi  sopra  le  medesime,  ne  fu  convenuto  sopra  altri  Benetìzj,  o 
Dignità  il  compenso,  calcolando  l'importanza  di  dette  Pensioni  per  li  sudetti  Titoli 
cessate,  secondo  li  Stati  estratti  dalli  Registri  della  medesima  Dataria  in  scudi  moneta 
tre  mila  nove  cento  ventuno,  e  baiocchi  25,  come  siegue 

Pensioni  cessate 

Nel  Decanato  della  Metropolitana  di  Lisbona  Orientale  ducati  400. 

in  moneta scudi  700.— 

Nell'Archidiaconato  di  Barroso »  100.— 

Nell'Archidiaconato  di  S.  Cristina  ducati  400.  in  moneta »  700.— 

Nell'Archidiaconato  di  Fonte  Arcada  ducati  500 »  875.— 

Nell'Archidiaconato  di  Labruje  ducati  120 »  210.— 

Nell'Archidiaconato  di  Neiva  ducati  100 »  175. — 

Nell'Archidiaconato  di  Villanova  da  Cerveira  ducati  160 »  280.— 

Nell'Archidiaconato  do  Bago  Elboren  ducati  75 »  131.25 

Nell'Archidiaconato  da  Sexta  Elboren  ducati  200 »  350.— 

Nell'Archidiaconato  di  S.  Pietro  de  Franca  Visefi »  250.  — 

Nella  Tesoreria  Maggiore  Lamacen »  150.— 

In  tutto    scudi  3921.25 

Per  l'effettivo  assegnamento  di  tal  compenso,  essendo  state  fatte  per  parte  della 
Dataria  Apostolica  replicate  istanze,  finalmente  per  dare  l'ultima  mano  a  questo 
negozio  relativo  al  sudetto  Concordato  fra  le  due  Corti,  dopo  varie,  e  mature  rifles- 
sioni, si  è  convenuto  di  doversi  dare  il  compenso  delle  sudette  Pensioni  cessate 
nella  forma  seguente,  cioè. 

Che  in  avvenire  occorrendo  il  caso  di  doversi  gravare  di  Pensione  Palatina  con 
Cedola  Bancaria  ad  Sexennium  li  Canonicati,  e  Dignità  in  appresso  descritte  delle 
sette  Catedrali  seguenti,  cioè  Portugallen,  Lamacen,  Visen,  Egitanien,  Pharaonen, 
Leiriefi,  et  Elvefi,  potranno  li  medesimi,  e  medesime  rispettivamente  gravarsi  nella 
forma  seguente,  accrescendosi  sino  alla  somma,  che  si  dirà  in  appresso,  la  Pensione 
solita  fin'ora  riservatavisi  dalla  Dataria  in  minor  quantità,  di  modo  tale,  che 

1 .  Li  Canonicati  della  Catedrale  PortugallefI,  la  di  cui  espressione  è  di  ducati  200., 
sin'ora  soliti  gravarsi  dell'annua  Pensione  di  sessanta  scudi  moneta,  potranno  in  avve- 
nire gravarsi  della  Pensione  di  ducati  50.,  che  costituiscono  scudi  moneta  ottanta 
sette,  e  baiocchi  50. 


a.  1745       Concordato  sulla  composizione  delle  pensioni  palatine  in  Portogallo  107 

2.  Li  Canonicati  della  Catedrale  Lamaccfi.  la  di  cui  espressione  è  similmente 
di  ducati  200.  fin'ora  soliti  gravarsi  dell'annua  Pensione  di  ducati  25.,  potranri"  in 
avvenire  gravarsi  della  Pensione  di  ducati  cinquanta,  che  costituiscono  ugual  somma 
di  scudi  moneta  ottanta  sette,  e  baiocchi  50. 

3.  Il  Decanato  prima  Dignità  della  Catedrale  Viseft,  la  di  cui  espressione  è  di 
ducati  441.  fin'ora  solita  gravarsi  di  Pensione  Bancaria  di  scudi  140  moneta,  potrà 
in  avvenire  gravarsi  della  Pensione  di  ducati  130.,  che  costituiscono  la  somma  di 
scudi  moneta  dugento  ventisette,  e  baiocchi  50. 

Li  Canonicati  della  stessa  Catedrale,  la  di  cui  espressione  e  di  ducati  240.  fin'ora 
soliti  gravarsi  dell'annua  Pensione  di  scudi  quaranta  moneta,  potranno  in  avvenire 
gravarsi  della  Pensione  di  scudi  cento  moneta. 

4.  Li  Canonicati  della  Catedrale  Egitanien,  la  di  cui  espressione  è  di  ducati  240., 
fin'ora  soliti  gravarsi  dell'annua  Pensione  di  scudi  cinquanta  moneta,  potranno  in 
avvenire  gravarsi  della  Pensione  di  scudi  cento  moneta. 

5.  Li  Canonicati  della  Catedrale  Pharaonen,  la  di  cui  espressione  è  di  ducati  240. 
fin'ora  soliti  gravarsi  dell'annua  Pensione  di  scudi  quaranta  moneta,  potranno  in 
avvenire  gravarsi  della  Pensione  di  scudi  ottanta  simili. 

6.  Il  Decanato  della  Catedrale  Leirien,  la  di  cui  espressione  è  di  ducati  480. 
fin'ora  solito  gravarsi  dell'annua  Pensione  di  scudi  cinquanta  moneta,  potrà  gra- 
varsi in  avvenire  della  Pensione  di  ducati  cento,  che  costituiscono  scudi  moneta 
cento  settantacinque. 

Li  Canonicati  della  stessa  Catedrale,  la  di  cui  espressione  è  di  ducati  200.  fin'ora 
soliti  gravarsi  dell'annua  Pensione  di  ducati  25.,  potranno  gravarsi  in  avvenire  della 
Pensione  di  ducati  quaranta,  che  costituiscono  scudi  settanta  moneta. 

7.  Il  Decanato  della  Catedrale  Elven,  la  di  cui  espressione  è  di  ducati  200., 
fin'ora  solito  gravarsi  dell'annua  Pensione  di  ducati  20.,  potrà  in  avvenire  gravarsi 
della  Pensione  di  ducati  cinquanta,  che  costituiscono  scudi  moneta  ottanta  sette,  e 
baiocchi  50. 

E  finalmente  le  dieci  Dignità  sopra  riferite,  li  di  cui  frutti  sono  perpetuamente 
applicati  alla  Chiesa  Patriarcale  di  Lisbona  con  il  peso  di  pagare  alli  Proprietarj, 
o  Titolari  delle  medesime  annui  Ducati  171,  e  giulj  7.  L,  che  costituiscono  scudi 
trecento  moneta,  si  gravaranno  in  avvenire  della  Pensione  Palatina  di  scudi  cin- 
quanta moneta  per  ciascheduna. 

Qual  aumento  di  Bancarie  calcolato  secondo  il  numero  delli  Canonicati  liberi, 
e  di  collazione  ordinaria  esistenti  in  ciascheduna  delle  sopramenzionate  Catedrali, 
cioè 

Per  n.°  10.  Canonicati  nella  Catedrale  Portugallen. 

Per  n.°  10.  Canonicati  nella  Catedrale  Lamacefi. 

Per  n.°  16.  Canonicati  nella  Catedrale  Visefì. 

Per  n.°  20.  Canonicati  nella  Catedrale  Egitaniefi. 

Per  n.°  10.  Canonicati  nella  Catedrale  Pharaonefl. 

Per  n.°  6.  Canonicati  nella  Catedrale  Leirien. 

Per  n."  10.  Dignità  applicate  come  sopra  alla  Patriarcale  di  Lisbona, 

E  per  n.°  3.  Prime  Dignità,  o  Decanati  nelle  Catedrali  ViseS,  Leirien,  e  Elven, 
costituisce  il  nuovo  assegnamento  di  compenso  per  la  Dataria  nella  somma  di  scudi 


108  Concordato  villa  composizione  delle  pensioni  palatine  in  Portogallo       a.  1745 


moneta  tre  mila  novecento  novanta  cinque,  come  costa  dal  Foglio  dimostrativo, 
che  s'inserisce  nel  presente  Concordato,  al  quale  etc.  restando  in  tal  somma,  ed 
in  tal  forma  stabilito  il  compenso  sudetto,  ancorché  in  somma  maggiore  delli 
scudi  3921.25,  come  sopra  calcolati,  attesocche  si  è  avuto  in  considerazione  esservi 
tra  le  Pensioni  cessate,  e  da  compensarsi  quella  del  Decanato  Lisbonen  Orientale, 
la  provista  della  qual  Dignità  (per  essere  la  prima  in  detta  Metropolitana)  toccando 
sempre,  ed  in  ogni  mese  alla  Dataria  Apostolica,  meritava  perciò  la  sua  Pensione 
qualche  maggiore,  e  più  distinto  compenso. 

Promettendosi  da  ambedue  le  Parti  senz'eccezione  alcuna  la  piena,  e  totale 
osservanza  di  tutto  ciò,  che  si  è,  come  sopra,  rispettivamente  concordato  nelli  pre- 
senti Foglj,  quali  saranno  sottoscritti,  e  sigillati  per  una  parte  da  Mons.r  Datario, 
e  per  l'altra  dal  Sig.re  Comm.e  Sampajo  Ministro  in  Roma  della  Corona  di  Porto- 
gallo. Roma  questo  dì  30.  Agosto  1745. 

G.  Millo  Datario. 

Em.le   Pereira  Comd.r  Sampajo   Min.ro  di  Portogallo. 

Dall'originale  colle  firme  autografe  e  sigilli  dei  mandatarii  in  Arm.  XIV,  e.  V,n.68 
nell'Archivio  Segreto  Vaticano. 

È  inserito  nel  concordato  il  «  Foglio  dimostrativo  »,  esso  pure  a  firme  autografe 
dei  mandatarii,  così  concepito: 


1745        Concordato  sulla  composizione  delle  pensioni  palatine  m  Portogallo 


40Q 


i»  _; 


J    «    s 


Or§a 


u    *?  v 


g  t  s  a  * 


e    o    «  5 
°     -     -:    o 

S  1  a  -a 


■Co  •  «> 

-  1  n  J 

li   ■-  ._  s 

•D       C  "3  Dm 


•a   -0 
3    E 


scy,o   = 


fc,  -o  "5 


C     "*^ 


E  S 


D.     g 


E  ■-    u  =-  2 


.-    c  ■£    g    3    « 

§  -s  .2  "S  K  o" 

"Sì   \P     e   •=    o    p 


U)    -x     s    "- '     »    r  x  >n     > 


(j     t     o 


E  3 

E 


•a 


M  -3    ._ 


o     *  S   _:    »> 


Q    M"    u 


à,  -p  <«  -   « 


«   «   £ 

Jf  - 8 

■e   « 


—      3     .2 


e  Cu 


•» «   u    a  * 


§  a  2  S 

à  y  y  10 

U  D.  O  C 

"""  a.  ...  o 

u  ss  «j  u 


-  £  t*  3 

S    .fa  O  -f« 

"    3  [1,  £ 

S  ed 


Cu     <U 


•o  xi 


£   c   «   °  5 

•2     XI 


C      SS 
il 

£  H 
u 


(L)      3 
C     ~ 


£    3  <e 


c«     ,8     O 


q  .a  o  i 


ra  .E  — =;  5jd  •- 

3  •"  i>  si 

l  8  *  -  « 

•n  3 


3     o 


o   CJ 


C     ss 


o  .2    3  -g    e  •- 

l-     r:     cr     ~     a;    ~- 


■°  <3    £• 


E    o 


e    E 


e  s 

a.  <P 


-      U      1.      u 


*^  —    -n     *i     _r 


|Q 


9    a 


5_      C 


U    .~ 


a.  J  o. 


w  5  -p   3 
^        ^  .p 


E  JJ 

o  s 

5  'E   3   '->  <" 

E  Q     .  Z 


u  x  d .: 

S     a;     3    C/3 


E  -2  •-- 

3     N     " 


•o  .2    S 
c    P 


o    E 


a  xj 


È  s  c 

C    E    « 


*  •-  •£  -s  « 


i.  s.    i.    i.    i  s  s    i    i. 

a        SSSSBSSSS 

J  3        =        3        =        35330 


U     U     O    U     O     <J 


bx       :/       t/, 

S    S    5 


3 

3 

3 

3 

fl 

* 

» 

» 

« 

» 

" 

a 

O 

o 

8 

8 

8 

g 

§ 

8 

o 

•0 

T3 

■o 

O 

o 

O 

O 

e 

c 

P- 

a. 

tt. 

a- 

L 

a- 

CL, 

E 

a 

3 

si 

3 

3 

« 

a 

« 

= 

•a 

T3 

•o 

Oh 

" 

rt 

O 

o 

o 

O 

o 

o 

C 

e 

a- 

Cu 

Oh 

CU 

a. 

Du 

3 

? 

8 

p 
e 

o 

o 

g 

1 

5 

S 

1 

r 

3 

- 

9 

a 

9 

= 

3 

a 

T3 

■a 

•o 

T3 

•a 

•o 

■o 

3 

3 

3 

3 

9 

9 

3 

[* 

te 

ti 

u. 

ti 

h 

u. 

te 

1 

ri 

a 

11, 

ia 
e 
.o 

•- 

3 

■- 

a 

— 

r 

= 

.1 

T3 

■a 

■a 

•d 

o 

U 

u 

E 

ó 

XJ 

-r 

-=: 

JC 

A 

c; 

ed 

U 

e; 

0 

fc 

fc 

E 

9 

'C 

OOOUOOQQQQ 


j  >  a   a.  j  > 


410  Concordalo  fra  Benedetto  XIV  e  Carlo  Emanuele  III  Re  di  Sardegna        a.  1750 


L. 

CONCORDATO  FRA   BENEDETTO  XIV 
E  CARLO  EMANUELE  III  RE  DI  SARDEGNA. 

24  giugno  1750. 

La  Santità  di  N.  S.  Papa  Benedetto  XIV  per  dare  sempre  più  pubblici  contras- 
segni del  suo  speciale  amore  verso  la  Persona  di  Sua  Maestà  il  Re  Carlo  Emanuele 
di  Sardegna  a  riflesso  di  quanto  in  appresso,  recedendo  da  ciò,  che  fu  stabilito  e 
concordato  il  dì  5  gennaio  dell'anno  1741,  da  Sua  Maestà  ratificato  li  13  dello  stesso 
mese  di  gennaio,  e  da  Sua  Santità  il  giorno  11  delle  calende  di  febbraio  del  mede- 
simo anno  nell'Articolo  secondo  sopra  gli  Spogli,  e  Vacanti,  si  è  tra  Sua  Santità 
ora,  e  la  Maestà  Sua  per  detti  Spogli  e  Vacanti,  convenuto  e  stabilito,  come  segue  : 

I. 

S' impiegherà  a  favore  della  Reverenda  Camera  Apostolica  sopra  i  Monti  della 
Città  di  Torino  un  capitale  che  basti  per  l'annuo,  e  perpetuo  reddito  di  scudi  1500 
da  Giuli  dieci  per  scudo  moneta  Romana,  e  questo  si  cederà  alla  detta  Reverenda 
Camera  per  goderlo  sempre  come  cosa  propria,  senza  che  possa  mai  essere  sog- 
getto ad  alcuna  diminuzione,  o  variazione,  colla  cautela,  e  sicurezza  eziandio  della 
promessa  di  Sua  Maestà  in  fede,  e  parola  di  Re  per  Se,  e  suoi  Reali  Successori,  e 
colla  riserva  poi  anche  del  ritorno  alle  prime  ragioni  dello  Spoglio  a  favore  della 
detta  Reverenda  Camera  nel  caso  d'inosservanza. 

II. 

Sua  Maestà  anticiperà  il  capitale  necessario  per  farne  il  detto  impiego  a  favore 
di  detta  Reverenda  Camera,  e  ciò  nel  termine  d'un  mese  dal  giorno  della  firma  di 
questa  convenzione,  e  in  esecuzione  della  medesima  si  rimetteranno  al  Nunzio  le 
cedole  de'  Monti  per  detta  somma. 

III. 

Sua  Maestà  si  contenterà  '  di  aspettarne,  e  riceverne  il  rimborso  del  puro  capi- 
tale, come  sovra  esposto  in  tanti  anni,  quanti  ve  ne  vorrà  sopra  i  redditi  dei  bene- 
fizi vacanti  di  Sua  Regia  nomina  insino  alla  restituzione  compita  di  detto  capitale. 

IV. 

Mediante  detto  impiego,  ed  assegnamento  perpetuo  di  scudi  1500  annui,  la 
Reverenda  Camera  Apostolica  cederà,  e  rinuncierà  per  sempre  in  buona  forma  al 
diritto  che  le  compete  sopra  li  frutti  vacanti  di  tutti  li  benefizi  minori  di  libera  col- 
lazione, sì  fondati,  che  altri,  li  quali  si  fondassero  in  avvenire  e  delli  due  Vescovati 

1  .1/4.  Ai  di.  hXVUl  664:  .contenta.. 


a.  175»       Concordato  fra  Benedetto  XI  Ve  t  orlo  luminitele  III  Re  di  Sardegna  411 


di  Casale  ed  Acqui,  e  così  ancora  al  diritto  che  pur  le  spetta  secondo  i  Concordati 
per  li  Spogli  tanto  dei  Vescovi,  Abati,  ed  altri  benetìziati  compresi  nell'indulto  di 
Nicolò  Papa  V,  quanto  dclli  due  Vescovi  di  Casale  ed  Acqui,  e  perfine  anche  al 
diritto  di  riscuotere  gl'inesatti  in  morte  di  qualunque  Vescovo,  Abate,  o  altro  bene- 
fiziato indistintamente  sieno  i  Vescovadi  od  altri  benefizi  di  libera  collazione,  oppure 
compresi  nel  detto  Indulto,  o  altrimenti  di  padronato:  onde  li  benefizi  di  libera  col- 
lazione, e  li  due  Vescovadi  di  Casale  ed  Acqui,  saranno  in  avvenire  esenti  tutti  dalli 
Vacanti,  e  li  provvisti  di  detti  benefizi,  e  li  due  Vescovi  predetti,  come  pure  li  Vescovi, 
Abati,  e  li  provvisti  di  qualsisia  altro  benefizio  non  soggiaceranno  più  alli  Spogli, 
nemmeno  per  gli  inesatti,  e  cosi  generalmente  tutti  gli  Ecclesiastici  benefiziati  e  bene- 
fizi di  qualsivoglia  natura,  qualità,  e  riserva  sieno,  o  possano  essere  negli  Stati  di 
Sua  Maestà  soggetti  prima  agli  Spogli  e  Vacanti,  niuno  eccettuato. 

V. 

In  sequela  di  questa  convenzione  potrà  ogni  benefiziato  disporre  liberamente, 
e  secondo  che  la  propria  coscienza  gli  detterà  de'  suoi  avanzi  anche  degl'inesatti,  a 
riserva  solamente  degli  emolumenti  pecuniarii  di  sepoltura,  li  quali  essendo  rimasti 
inesatti  si  presumeranno  caritatevolmente  rimessi  come  dovuti  da  persone  povere, 
e  s'intenderanno  conseguentemente  come  cessate  senz'altro,  ed  abolite  tutte  le  con- 
venzioni, le  quali  erano  state  fatte  fra  la  detta  Reverenda  Camera,  e  li  Capitoli,  e 
le  Diocesi  per  composizione  di  Spogli,  e  così  liberati  sì  essi,  che  ogni  benefiziato 
dall'obbligazione,  e  pagamento  delle  somme  promesse  dal  giorno  di  questa  conven- 
zione in  poi. 

VI. 

I  Vacanti  di  tutti  li  benefizi  di  libera  collazione  di  qualsivoglia  natura  come 
sopra,  eccettuatine  li  parrocchiali,  o  altrimenti  aventi  cura  d'anime,  che  si  riserve- 
ranno tutti  per  li  successori,  cederanno,  dedotti  li  pesi  massimamente  di  riparazioni 
necessarie,  per  due  delle  quattro  parti  a  favore  delli  successori,  per  un'altra  quarta 
parte  a  favore  degli  Ospedali  di  Carità  dei  luoghi,  e  territori!,  ne'  quali  sono  o 
saranno  fondati,  e  per  l'altra  quarta  parte  a  favore  dell'Ospizio  di  Pinerolo,  aperto 
per  li  convertiti  di  quelle  valli,  e  ciò  per  tutto  il  tempo  che  durerà  la  vacanza. 
Quelli  delli  due  Vescovadi  di  Casale  ed  Acqui,  si  conserveranno  intieramente  a  favore 
dei  Vescovi  successori  per  mezzo  dell'Economo  generale,  acciocché  sì  li  detti  Vescovi, 
che  li  Parrochi,  ed  altri  benefiziati  aventi  cura  d'anime  abbiano  qualche  scorta,  e 
cosi  questo  mezzo  di  sostentarsi  nel  primo  anno,  avuto  riguardo  alle  spese  cui  sog- 
giacciono assai  più,  che  li  provvisti  d'  '  altri  benefizi. 

VII. 

I  Vacanti  di  detti  benefizi  minori  sì  parrocchiali,  che  altri  di  libera  collazione, 
o  di  padronato  saranno  in  amministrazione  de'  Vescovi,  ed  in  mancanza  d'essi  dei 
Vicarii  Generali  Capitolari  per  mezzo  degli  Economi  che  deputeranno,  e  così  anche 
degli  Abati  nullius  aventi  territorio  separato  e  giurisdizione  quasi  Vescovile  per 
quei  benefizi,  che  sono  nei  distretti  delle  loro   Abazie,  e   dei  Vicarii  Generali   dei 

1  AA.  Ann.  IXVIII  664:  «degli  -.. 


H_>  Cotta  trdatt  >  fra  Benedetto  XIV  e  Carlo  Emanuele  HI  Re  di  Sardegna       a.  1750 

Vescovi  stranieri  per  quelli  altri,  li  quali  sono  nella  parte  della  loro  Diocesi  esistente 
negli  Stati  di  Sua  Maestà. 

E  questi  Economi  rispettivamente  dovranno  d'anno  in  anno  rendere  alli  Vescovi 
o  Vicarii  Capitolari,  agli  Abati  suddetti  o  Vicarii  Generali  dei  Vescovi  stranieri,  ed 
anche  prima,  se  la  vacanza  durerà  meno,  il  conto  dei  frutti  di  detti  benefizi  con 
intervento  del  successore  nel  benefizio  quando  sarà  provvisto,  e  d'un  Deputato  della 
Congregazione  generalissima  della  Carità,  e  d'un  altro  dell'Ospizio  di  Pinerolo, 
acciocché  ad  ognuno  si  faccia  rimettere  fedelmente  quello,  che  come  sopra  gli  appar- 
terrà, lasciandogli  bensì  intieramente,  e  tutti  alli  successori  nelle  parrocchie,  e  nei 
benefizi  di  padronato. 

Così  pure  rispetto  alla  benefiziale,  recedendo  la  Santità  Sua  da  ciò,  che  per  la 
medesima  materia  fu  pattuito,  ed  espresso  nell'Articolo  quinto  del  suddetto  Concor- 
dato, si  è  convenuto,  e  stabilito  ora  '  perciò  tra  la  -  Sua  Santità  e  la  Maestà  Sua  nella 
forma  seguente. 

Primo.  Rinuncia  Sua  Santità  per  Se,  e  gli  altri  Pontefici  suoi  successori  alla 
facoltà,  che  nei  modi,  e  condizioni  espressi  nel  suddetto  Articolo  quinto  erasi  riser- 
vata d'imporre  pensioni  a  favate  de'  forestieri,  e  non  sudditi  di  Sua  Maestà  sopra 
li  benefizi  di  libera  collazione  in  tutti  li  paesi  compresi  nell'Indulto  di  Benedetto  XIII, 
dichiarando  pertanto  ora  espressamente  Sua  Santità,  che  in  avvenire  le  pensioni 
sopra  tali  benefizi  dei  paesi  compresi  nel  suddetto  Indulto,  eccettuate  sempre  le  Par- 
rocchie, per  le  quali,  come  per  li  padronati  delle  famiglie,  resterà  fermo  il  disposto 
nel  menzionato  Articolo  5  del  predetto  Concordato,  non  si  potranno  dalla  Santa 
Sede,  e  per  essa  dalla  Datteria  imporre  giammai,  che  a  comodo  dei  sudditi  di  Sua 
Maestà,  o  di  altre  persone  grate  ed  accette  alla  Maestà  Sua. 

Secondo.  In  correspettività  di  tale  rinuncia,  la  Maestà  Sua  accorda  a  libera  dispo- 
sizione della  Santità  Sua  una  perpetua  pensione  fissa,  e  stabile  di  scudi  tre  mila 
moneta  Romana  sopra  due  Abazie  di  Regia  nomina  da  darsi  e  distribuirsi  sempre 
ad  una  o3  più  persone  anche  non  suddite  della  Maestà  Sua,  di  modo  che  ogni  volta 
che  ne  vacherà  per  morte  del  pensionario,  o  pensionarii  tutta  o  parte  di  detta  pen- 
sione di  scudi  tre  mila  annui,  questa,  o  queste  non  ricadino  a  comodo  de'  Titolari 
delle  infrascritte  Abazie,  ma  immantinente  possa  la  Santa  Sede  provvederne  altra, 
o  altre  persone  forestieri. 

Terzo.  Si  assegnano  da  Sua  Maestà  le  due  Abazie  di  Stafìarda,  e  di  Casanuova 
di  Regia  nomina,  sopra  le  quali,  subito  firmato,  e  sottoscritto  il  Concordato  sia 
permesso  alla  Santità  Sua  di  riservare,  ed  imporre  una  o  più  pensioni  come  sopra 
sino  alla  somma  di  scudi  tre  mila,  cioè  di  scudi  1500  moneta  Romana  per  cia- 
scheduna, con  dichiarazione,  che  per  quella  di  Staffarda  possa  però  trasferirsene 
il  fondo  sull'Abazia  di  Lucedio  nel  caso  della  vacanza  di  questa,  se  così  piacerà  a 
Sua  Maestà. 

E  per  osservanza  di  tutte  le  predette  cose,  saranno  questi  fogli  sottoscritti  dal- 
l'Eminentissimo  e  Reverendissimo  Signor  Cardinale  Valenti  Segretaro  di  Stato  a 


Traités:  «Concordato  si  è  convenuto,  e  stabilito,  ora 
l.l      in::.    r-XVTII  664  om. 
AA.  Arni    IX  Vili  664:  -e». 


a.  1751  Concordato  per  il  Patriarcato  di  Aquilcia  413 

nome  di  Sua  Santità,  e  dal  Signor  Conte  di  '  Rivera  Ministro  Plenipotenziario  di  Sua 
Maestà  il  Re  di  Sardegna,  ed  avranno  la  loro  esecuzione,  ratificati  che  saranno  dalla 
Santità  Sua,  e  da  Sua  Maestà. 

Roma2  questo  dì  24  giugno  1750. 

S.  Cardinale  Valenti. 

Gio.  Battista  Balbis  Simeone  Conte  di  Rivera. 

Da  Traités  piiblics  de  la  Royale  Maison  de  Savoie  III,  86-91  in.  CXLI),  collazionato 
l'esemplare  a  firmo  autografe  e  sigilli  del  Card.  Valenti,  e  del  Conte  di  Rivera  in  AA.  Arni. 
l-X  Vili  664  (già  Arni.  II,  e.  l'Ili,  ti.  33  A)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


LI. 

CONCORDATO  PER  IL  PATRIARCATO  DI  AQUILEIA  FRA  MARIA 
TERESA  E  IL  DOGE  DI  VENEZIA  APPROVATO  DA  PAPA  BENE= 
DETTO  XIV. 

6  luglio  1751. 

Benedictus  Episcopus  servus  servorum  Dei  ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Injuncta  Nobis  a  Supremo  Pastorum  Principe,  cujus  vices  in  terris  piane  imme- 
rentes  gerimus,  Ecclesiarum  omnium  sollicitudo,  Nos  usque  a  primis  Pontificatus 
nostri  annis  adduxit,  ut  gravissimum  Aquilejensis  Patriarchatus  negotium  a  Prae- 
decessoribus  nostris  Romanis  Pontihcibus  jampridem  susceptum,  et  a  pluribus  eorum 
diu  multumque  agitatum  prosequeremur;  nil  aliud  Nobis  in  nostrae  tractationis  initio, 
progressu,  fineque  proponentes,  quam  id,  quod  iisdem  quoque  Praedecessoribus  nostris 
propositum  semper  fuisse  non  dubitamus;  ut  scilicet  Aquilejensis  Ecclesiae  status 
ita  disponeretur,  prout  optimo  regimini  animarum  eidem  subjectarum,  et  libero 
spiritualis  gubernii  exercitio  magis  congruere,  et  opportunum  fore  dignosceretur. 

§  1.  Hunc  unice  scopum  prae  oculis  habentes,  superioribus  annis  certam  quamdam 
Ecclesiastici  regiminis  formam  in  ulteriori  Aquilejensis  Dioccesis  parte  interea  obser- 
vandam  statuimus;  sperantes  gradum  hinc  factum  iri,  ad  firmum,  stabilemque  rerum 
ordinem,  per  quem  vigentes  perturbationes  perpetuo  tollerentur,  ibidem  feliciter 
constituendum;  quemadmodum  colligere  licet  ex  nostris  Litteris  Apostolicis  inci- 
pientibus:  Omnium  Ecclesiarum,  quas  die  XXIX.  Novembris  anni  MDCCXLIX.,  et 
et  ex  iis,  quarum  initium  est:  Postquam  per  alias,  quasque  die  XXVII.  Junii 
anni  MDCCL.  in  forma  Brevis  edidimus;  quibus  nimirum,  temporaneum  urgentibus 
necessitatibus  remedium  aptantes,  decrevimus,  illud  tamdiu  duraturum  fore,  donec 
aliqna  ratio  communi  Pentium  consensi/,  nostraque,  aiit  Successorum  nostrorum 
approbatione ,  iuiri  valerci,  per  quam  animarum  Fidelium  necessitatibus  ronsule- 
retur. 


1  Iraités  om. 

«  .4.4.  .4»»;.   /  Xl'lJI  664  om. 


414  Concordalo  per  il  Patriarcato  di  Aquileia  a.  1751 

§  2.  Verum  scientes,  omne  datum  optimum,  et  omne  donum  perfectum  ab  Onni- 
potente Deo  petendum,  et  expectandum  esse,  nunquam  omisimus  in  toto  gravissimae 
causae  decursu,  Divinam  Majestatem,  interpositis  etiam  aliorum  orationibus,  enixe 
exorare,  ut  inter  perturbationum  procellas,  et  multiplieium  diffieultatum  scopulos, 
trepidantem  consilii  nostri  Navim  in  portum  Nobis  optatum,  ad  afferenda  nimirum 
animabus  Christi  Sanguine  redemptis  necessaria  salutis  aeternae  subsidia,  afflante 
Spiritus  sui  aura,  deducere  dignaretur. 

§  3.  Invocantes  Nos  exaudivit  misericors  Dominus,  dumque  maximarum  tribula- 
tionum,  et  amaritudinum  fluctibus  jactaremur,  misit  ex  alto  adjutorium  suum, 
factaque  tranquillitate,  Nos  uberi  consolationum  suarum  dulcedine  recreavit.  Ipse 
etenim,  in  cujus  manu  sunt  Regum  corda,  uno  eodemque  tempore  Charissimae  in 
Christo  Filiae  Nostrae  Mariae  Theresiae  Hungariae  et  Bohemiae  Reginae  Illustris 
in  Romanorum  Imperatricem  Electae  animum  inclinavit,  ut  de  proponendo  stabili 
remedio  prò  Aquilejensibus  rebus  perpetuo  componendis  cogitaret;  simulque  effecit, 
ut  Dilecti  Filii  Nobiles  Viri  Dux  et  Respublica  Venetiarum  concordi  studio  id  ipsum 
optarent.  Cujus  rei  indubium  testimonium  Nobis  praebuerunt  Epistolae  ad  Nos 
conscriptae  tum  a  praedicta  Maria  Theresia  Regina  in  Imperatricem  Electa  sub 
die  XVII.  Martii  currentis  anni  MDCCLL,  quas  Nobis  exhibuit  Dilectus  Filius  noster 
Marius  hujus  S.  R.  E.  Presbyter  Cardinalis  Millinus  nuncupatus,  tum  a  praefato  Vene- 
tiarum Duce  sub  die  XXXI.,  ejusdem  mensis,  et  anni,  quas  dilectus  quoque  Filius 
noster  Carolus  ejusdem  S.  R.  E.  Presbyter  Cardinalis  Rezzonicus  etiam  nuncupatus 
Nobis  exhibuit. 

§  4.  Qui  sane  Marius,  et  Carolus  Cardinales  die  VI.  Aprilis  ad  audientiam 
nostrani  una  simul  se  conferentes,  memoratis  respective  Litteris  Nobis  redditis,  non 
solum  flagrantia  utriusque  Partis  desideria,  ut  hujusmodi  perpetuo  ac  stabili  remedio 
Aquilejensis  Patriarcliatus  negocium  terminaretur,  unanimi  Nobis  voce  reprae- 
sentarunt  ;  sed  etiam  singillatim  ea  Nobis  exposuerunt,  de  quibus  Partes  ipsae  olim 
dissentientes,  nostris  invitationibus,  et  hortationibus  obsecundantes,  diligentibus  tra- 
ctatibus  et  colloquiis  habitis,  convenerunt;  cujus  Conventionis  exempla  in  scriptis 
redacta  Nobis  relinquentes,  earumdem  Partium  nomine  Nobis  humiliter  supplicarunt, 
ut  illi,  prò  rerum  conventarum  subsistentia  et  observantia,  approbationis  nostrae 
robur  adjicere,  nec  non  prò  earumdem  rerum  executione,  Apostolicae  auctoritatis 
nostrae  plenitudinem  interponere  dignaremur.  Articuli  autem  conventionis  inter 
praedictas  Partes  initae,  qui  earumdem  mandato  subscripti,  et  respective  ab  ipsis 
approbati,  et  ratificati  fuerunt,  sunt  tenoris  sequentis,  videlicet: 

§  5.  «  Cum  Sacra  Caesarea  Regiaque  Hungariae  Bohemiaeque  Majestas  Serenis- 
«  simam  Venetam  Rempublicam  sincero  et  singulari  prorsus  affeetu  prosequatur,  ac 
«  proinde  de  illibata  cum  eadem  servanda  amicitia,  bona  vicinitate,  ac  unione,  quam 
«  maxime  sit  studiosa,  ncque  minus  praefata  Serenissima  Respublica  hanc  ipsam 
«  amicitiam,  bonam  vicinitatem,  ac  unionem  pari  studio  excolere  satagat;  hinc  est, 
«  quod  tam  ex  una,  quam  ex  altera  parte  enixo  studio  eo  fuerit  allaboratum,  ut 
«  quae  per  aliquot  saecula  hucusque  substiterat,  circa  Aquilejensem  Patriarchatum 
«  controversia,  amica  ac  utrinque  aeque  decora  via  penitus  ac  radicitus  terminetur. 

«  Quem  in  finem,  ad  opus  tam  salutare  tractandum  ac  peragendum,  Sacra  Cae- 
«  sarea  Regiaque  Hungariae  et  Bohemiae  Majestas  Virimi  Illustrissimum  ac  Excel- 


a.  1751  Concordato  /><■/•  il  Patriarcato  di  Aquìleia  il") 

«  lentissimum  Dominum  Corficium  Sacri  Romani  Imperii  Comitem  ab  Ulfeld,  suum 
«  Consiliarium  Status  actualem  intimum,  nec  non  Aulae  et  Status  Cancellarium, 
«  Supremum  Supellectili  Argenteae  Regni  Bohemiae  Haereditarium  Praefectum,  Do- 
«  minum  Dynastiarum  Hostascov,  Prodliz,  Ottaslavvìtz,  et  Zultsch  etc.  Aurei  Vel- 
«  leris  Equitem  ; 

«  Serenissima  vero  Veneta  Respublica  suum   in   Aula  Caesarea  commorantem 
«  Oratorem    Ordinarium    Illustrissimum    et    Excellentissimum   Nobilem    Dominum 
\ndream  Tronum  Equitem  etc.  piena  facultate  muniverunt;  qui,  collatis  prius  inter 
«  se  colloquiis,  de  sequentibus  conditionibus  convenerunt. 

«  Art.  I.  Sacra  Caesarea  Regiaque  Majestas  tum  Sanctitati  Suae,  tum  Sercnis- 
«  simae  Venetae  Reipublicae,  optionem  relinquit,  num  loco  abolendi  prorsus  Aqui- 
«  lejensis  Patriarchatus,  duo  Episcopatus,  aut  Archìepiscopatus,  unus  ex  parte  Imperii, 
«  et  alter  ex  parte  Ditionum  praefatae  Reipublicae  Subditarum,  institui  velint;  quorum 
«  primus  Goritiensis,  alter  Utinensis  in  posterum  nuncupabitur ;  ea  tamen  sub.con- 
«  ditione,  ut  inter  eamdem,  et  Serenissimam  Venetam  Rempublicam,  quoad  hanc 
«  novum  institutionem  et  crectionem,  perfecta  aequalitas  observetur,  et  uterque  seu 
«  Episcopus,  seu  Archiepiscopus,  iisdem  prorsus  gaudeat  lacultatibus. 

«  Art.  II.  Ne  dubium  ullum  superesse  queat,  qui  sub  omnimoda  Aquilejensis 
«  Patriarchatus  abohtione,  juxta  mentem  contrahentium  Partium,  praevio  Sanctitaiis 
«  Suae  in  id  ipsum  consensi!,  intelligatur ;  disertim  inter  easdem  conventum  est, 
«  sub  hac  ipsa  denominatione  non  saltem  ipsius  Patriarchatus  abolitionem,  sed  et 
«  abolitionem  inde  dependentium,  Tituli,  Dignitatum,  Canonicatuum,  et  Beneficiorum 
«  intelligi  debere  ita  quidem,  ut  nullus  in  posterum  seu  Canonicus,  seu  annexa  qua- 
«  dam  Aquilejensi,  qua  Patriarchali,  Ecclesiae  dignitate  praeditus,  se  talem  nuncu- 
«  pare  audeat,  sed  qui  ex  parte  Imperii  sunt,  Goritienses,  et  qui  ex  parte  Venetae 
«  Reipublicae  sunt,  Utinenses  in  posterum  nuncupentur. 

«  Art.  III.  Sacra  Caesarea  Regiaque  Majestas  consentit,  ut  Eminentissimus  Domi- 
«  nus  Cardinalis  Delfìnus,  quamdiu  vixerit,  Nomen,  Titulum,  et  Honores  Patriarchae 
«  retineat  ;  eo  tamen  pacto,  ut  ex  consensu  hocce  suo,  Augustae  Domus  suae,  aut 
«  Sacri  Romani  Imperii  juribus,  prout  illa  ante  praesentis  concordiae  Articulos  coiti- 
«  parata  fuerunt,  nullum  vel  minimum  praejudicium  illatum,  nec  quicquam  in  ditio- 
«  nibus  suis  praefato   Eminentissimo    Domino  Cardinali  concessum  censeri  queat. 

«  Art.  IV.  Mortuo  autem  eodem,  Nomen  quoque  '  et  Titulus  Patriarchae  iis  in 
«  Terris,  quae  Aquilejensi  quondam  Ecclesiae  suberant,  cessare  omnino  debebit. 

«  Art.  V.  Sacra  Caesarea  Regiaque  Majestas  prò  se  suisque  Haeredibus  et  Succes- 
«  soribus,  et  Serenissima  Veneta  Respublica  sese  quam  validissime  aequali  tam  ex 
«  una  quam  ex  altera  parte  ratione  obstringunt,  quod  nullis  unquam  futuris  tempo- 
«  ribus,  ultra  supra  memoratas  concordiae  Leges,  multo  minus  contra  easdem,  in 
«  iis,  quae  Aquilejensem  quondam  Patriarchatum  quocumque  demum  modo,  seu 
«  directe,  seu  indirecte  concernunt,  quicquam  a  Sancta  Sede  Pontificia  expetere, 
«  aut  si  oblatum  mei  it,  accipere,  sed  unice  presentis  concordiae  Legibus  stare  velint. 

«  Art.  VI.  Sacra  Caesarea  Regiaque  Majestas  pio  se,  suisque  Haeredibus,  et  Sue 
«  cessoribus,  quo  fieri  potest  meliore  et  lirmiore  modo,  quae  jam  in  antecessum  suo 

1  Re%.  abbrev.  de  Curia  om, 


416  Concordato  per  il  Patriarcato  di  Aquileia  a.  1751 

«  nomine  toties  declarata  fuerunt,  denuo  confirmat:  nempe  quod  nunquam  ipsi  in 
«  mentem  venerit,  sub  colore,  praetextu,  aut  ex  causa  eorum,  quae  circa  Aquile- 
jensem  Patriarchatum  ventilata  hucusque  fuerunt,  vel  unicam  ternie  palmam  de 
«  territorio,  quod  Serenissimae  Venetae  Reipublicae  subest,  sibi  aut  in  praesens,  aut 
«  in  posterum  arrogare;  renuntiando  disertim  iis,  quae  inde  desumi  possent,  titulis 
«  aut  praetensionibus  quibuscumque. 

«  Art.  VII.  Pro  tollenda  omni  dissidiorum  ansa,  redditus,  qui  ad  Aquilejensem 
«  Ecclesiam  hactenus  spectarunt,  ita  separentur,  ut  qui  ex  terris  Austriacis  prove- 
«  niunt,  constituendo  ibidem  novo  Episcopo,  aut  Archiepiscopo,  eique  subiectis  Cano- 
«  nicis;  illi  vero,  qui  ex  Veneto  territorio  promanant,  Utinensi  Episcopo,  aut  Archie- 
«  piscopo,  et  ibidem  degentibus  Canonicis  ex  asse  cedant.  Et  si  quae  adhuc  supersunt 
«  alia  rerum  capita  ad  Aquilejensem  Patriarchatum  sese  referentia,  de  iis  ex  aequo 
«  et  bono  inter  Sacram  Caesaream  Regiamque  Majestatem,  et  Seienissimam  Venetam 
«  Rempublicam,  ad  instar  eorum,  quae  quoad  limites  observata  hucusque  fuerunt, 
«  quo  citius,  eo  melius  amica  pariter  via  terminentur. 

«  Art.  Vili.  Siquae  hinc  inde,  durante  controversia,  speciatim  ex  Aquilejensi 
«  Ecclesia  ablata  fuerint,  bona  fide  quantocyus  restituantur,  et  super  iis  ad  sensum 
«  praecedentis  Articuli  ex  aequo  et  bono  omnia  terminentur. 

«  Art.  IX.  Ad  normam  praesentis  conventionis,  tam  ex  parte  Sacrae  Caesareae 
«  Majestatis,  quam  ex  parte  Serenissimae  Venetae  Reipublicae,  apud  Sanctitatem 
«  Suam  usitato  et  decente  modo  instabitur,  ut  quemadmodum  Eadem  pronam  se  jam 
«  in  antecessum,  et  propensam  declaravit,  erectioni  duorum  Episcopatuum,  seu  Archie- 
«  piscopatuum  iisdem  utrinque  facultatibus  munitorum  benigne  annuere;ita  Sanctitas 
«  Sua  ultimum  tam  salutari  scopo,  communi  ac  concorde  studio  utrinque  promo- 
«  vendo,  complementum  quantocyus  dare  velit  ». 

§6.  Sane,  si  ex  communi  plausu,  quo  hujus  conventionis  inter  praefatos  Supremos 
Dominantes  feliciter  initae,  necnon  singulorum  Capitum  in  ipsa  Conventione  conten- 
torum  notitia,  tam  citra,  quam  ultra  Montes,  a  Viris  cordatis,  et  publicae  tranquil- 
litatis,  rectique  rerum  Ordinis  amatoribus  excepta  fuit,  de  illa  et  illis  judicandum 
simpliciter  Nobis  fuisse  putavissemus;  nil  ultra  laboris  aut  diligentiae  Nobis,  aut  illis, 
quorum  consiliis  utimur,  in  eorumdem  examine  adhibendum  fuisset. 

§  7.  Sed  quoniam  nihil  omittendum  Nobis  esse  judicavimus,  quod  ad  approbationem 
nostram  consideratius,  atque  consultius  interponendam  conducere  valeret  ;  quum  ad 
memoriam  revocaverimus  tam  ea,  quae  in  Ecclesiasticis  Annalibus  habentur  circa 
Patriarchatus  Aquilejensis  exordia,  gravissimasque  perturbationes,  quibus  Ecclesia 
Dei  propterea  vexata  fuit;  quam  quae  in  historiis  secularibus  relata  sunt,  de  multi- 
plicibus  dissensionibus,  cruentisque  bellis,  quae  inter  Christianos  Principes,  ejusdem 
Patriarchatus  occasione,  frequenter  arserunt;  cujusmodi  periculis  verendum  erat,  ne 
eorumdem  Christianorum  Principum  pax  et  concordia,  donec  Patriarchatus  ipse  sub- 
sisteret,  perpetuo  exposita  remaneret;  ipsius  quoque  Civitatis  Aquilejensis  praesen- 
tem  statum  prae  oculis  habentes,  et  miseram  conditionem,  ad  quam  a  tanto  jam 
tempore  redacta  esse  dignoscitur,  ut  in  multorum  Patriarcharum  serie  nullus  inve- 
niatur,  qui  in  ipsa  resederit  ;  nec  ullum  in  posterum  in  ea  mansurum  fore  credendum 
esset.  Considerantes  praeterea,  quibus  cautelis  plurium  saeculorum  spatio  ab  Apo- 
stolica  Sede  procedi  opus  fuerit  in   ejusdem   Patriarchatus  collatione  et  provisione, 


a.  1 7 ."»  1  Concordato  per  il  Patriarcato  di  Aquileia  417 

ad  evitandas  offensiones,  ac  dissensionum,  bellorumque  tumultus,  qui  intor  Supremos 
Principes  ea  occasione  accendi  potuissent:  Quodque  jamdudum  Pastoralem  sollici- 
tudincm  nostrani  magis  angebat,  perpensis  spiritualibus  necessitatibus  tot  millium 
animarum,  amplissimam  partem  Aquilejensis  Dioecesis  ultramodum  extensae  inco- 
lentium,  et  a  Veneto  Dominio  dissitarum,  quarum  regimen  jamdudum,  ob  inextri- 
cabiles  rerum  secularium  difficultates,  haud  feliciter  procedebat:  Qua  de  re  quum 
plures  recursus  a  Patriarchis  prò  tempore  ad  hanc  Apostolicam  Sedem  facti  fuerint, 
dum  statum  Ecclesiae  suae  eidem  Apostolicae  Sedi  statutis  temporibus  de  more 
referrent;  cumque  piorum  atque  prudentium  Virorum,  gravissimas  dictarum  ani- 
marum calamitates  deplorantium,  relationes  et  querelae,  tum  ad  Praedecessores 
nostros  Romanos  Pontifices,  tum  ad  Nos  ipsos  saepe  pervenerint;  animo  occurrebat, 
quam  frustra  iidem  Praedecessores  nostri  Pontitìciae  sollicitudinis  officia  ad  hujus- 
modi  calamitates  sublcvandas  pluries  interposuerint;  quot  etiam  ad  hunc  diem  inu- 
tiliter  excogitata  fuerint  remedia,  quae  vel  optatam  executionem,  vel  speratum 
Bructum  nequaquam  obtinere,  vel  plenam  recti  ordinis  reintegrationem  producere 
non  potuerunt,  vel  denique  temporaneam  dumtaxat  attulerunt  utilitatem,  quum  sci- 
bcet  ideo  excogitata  fuerint  et  adhibita,  ut  viam  sternerent  ad  firmum  tandem  et 
stabile  remedium  memoratis  deordinationibus  perpetuo  tollendis  inveniendum. 

§8.  His  omnibus  matura  consideratione  pensatis,  iisdemque  conventionisCapitibus 
attente  perpensis,  implorato  saepius  Divini  Luminis  adjutorio,  ac  requisitis,  audi- 
tisque  super  his  nonnullorum  Venerabilium  Fratrum  nostrorum  S.  R.  E.  Cardina- 
lium  sententiis,  de  eorum  Consilio  et  assensu,  postulationibus  hujusmodi  prò  parte 
dictae  Charissimae  in  Christo  Filiae  nostrae  Mariae  Theresiae  Hungariae  et  Bohe- 
miae  Reginae  Illustris,  in  Romanorum  Imperatricem  Electae,  necnon  Dilectorum 
Filiorum  Nobilium  Virorum  Ducis  et  Reipublicae  Venetiarum,  Nobis,  ut  praefertur, 
exhibitis,  in  omnibus  et  per  omnia  pienissime  annuentes;  non  modo  praeinsèrta 
omnia  et  singula  Conventionis  capita,  utpote  ad  publicum  bonum,  et  felix  animarum 
regimen  tendentia,  praesentium  Litterarum  tenore  laudamus  et  approbamus;  verum 
etiam  per  easdem  praesentes  ad  ea  exequenda  et  statuenda,  quae  pertinent  ad  omni- 
modam,  atque  perpetuarti  suppressionem  Patriarchatus  Aquilejensis,  necnon  ad  ere- 
ctionem  duorum  Archiepiscopatuum  aequalibus  omnino  juribus,  praeeminentiis,  ac 
praerogativis  praeditorum,  relieto,  ut  infra,  Dilecto  Filio  nostro  Danieli  S.  R.  E. 
Presbytero  Cardinali  Delfino  nuncupato,  dum  vixerit,  Patriarchae  Titulo,  procedere 
volentes;  aliorum  vero  Capitum  inter  praefatas  partes,  ut  supra  dictum  est,  conven- 
torum,  ac  respective  a  Nobis  approbatorum  executionem,  per  alias  nostras  Aposto- 
licas  Litteras  implendam,  statuendamque  reservantes; 

§9.  De  Apostolicae  potestatis  nostrae  plenitudine,  qua  Nobis  datum  est,  justis  con- 
currentibus  causis,  Ecclesias  Patriarchales,  Archiepiscopales,  et  Episcopales  erigere, 
transferre,  supprimere,  et  extinguere,  earumque  Dioeceses  dividere  ac  separare, 
prout  in  Domino  expedire  noverimus  ;  Motu  proprio,  et  certa  scientia,  ac  '  praesen- 
tium Litterarum  tenore,  in  dieta  Aquilejensi  Civitate  et  Ecclesia,  Patriarchalem 
Cathedram,  Dignitatem  et  Sedem,  Titulum,  ac  denominationem,  atque  omne  Patriar- 
chale,  Metropoliticum,  et  Dioecesanum  jus  eidem  Ecclesiae  ac  Sedi  hactenus  adne- 

1  Jfeg.  Abbr.  de  Curia:  <  Motu  proprio  ac  certa  scientia,  et  ». 


418  Concordato  per  il  Patriarcato  di  Aquileia  a.  1751 


xum,  necnon  ipsius  Ecclesiae  Capitulum,  Dignitates,  Canonicatus,  atque  Praebendas; 
itaut  deinceps  Patriarchalis,  Archiepiscopalis,  aut  Cathedralis  Ecclesia  Aquilejen- 
sis,  illiusque  Capitulum  minime  existat,  nec  ullus  Aquilejensis  Patriarci™,  Arehie- 
piscopus,  aut  Episcopus,  vel  illius  Ecclesiae  Dignìtas,  aut  Canonicus  denominari 
possit,  penitus,  omnino,  ac  perpetuo  supprimimus  et  extinguimus. 

§  10.  Ut  autem  animabus  Christifidelium  in  locis  hactenus  Aquilejensis  Patriar- 
chatus  per  Nos,  ut  praefertur,  suppressi  et  extincti  spirituali  jurisdictioni  subjectis, 
quaeque  in  temporalibus  tam  Venetae  Reipublicae,  quam  Austriacae  Familiae 
supremo  parent  dominio,  degentium,  Ecclesiastici  regiminis  subsidia  non  desint; 
simili  motu,  scientia,  et  potestatis  plenitudine,  per  easdem  praesentes,  ex  nunc  in 
Civitate  Utinensi  unam  Archiepiscopalem  Cathedram  et  Sedem,  Archiepiscopatum 
Utinensem  nuncupandam,  cum  omnibus  et  singulis  juribus,  etiam  Metropolitico, 
caeterisque  praeeminentiis  et  praerogativis,  aliis  Archiepiscopalibus  Ecclesiis  de 
jure,  usu,  ac  consuetudine  competentibus,  perpetuo  erigimus  et  constituimus;  cui 
quidem  Archiepiscopatui,  prò  peculiari  ejus  Dioecesi,  totum  illum  Regionis  tractum, 
qui  temporali  Reipublicae  Venetae  dominio  subiectus  est,  et  hactenus  a  prò  tempore 
existente  Patriarcha  Ecclesiae  Patriarchalis  Aquilejensis  per  Nos,  ut  praefertur, 
suppressae  et  extinctae,  Dioecesano  jure  obtinebatur,  et  pacifice  regebatur,  tribui- 
mus  et  assignamus;  necnon  in  Suffraganeos  eos  omnes,  et  singulos  Episcopos, 
quorum  Cathedrales  Ecclesiae  in  praefatae  Reipublicae  Venetae  Dominio  consi- 
stunt,  quique  ad  hunc  diem  eidem  Patriarchatui  Aquilejensi  per  Nos,  ut  praefertur, 
suppresso  et  extincto  subjecti  fuerunt,  subjicimus  atque  supponimus;  prout  latius, 
atque  distinctius  per  alias  Nostras  Apostolicas  Litteras  super  erectione  huiusmodi 
Utinensis  Ecclesiae  Archiepiscopalis,  aequalibus,  ut  praefertur,  juribus  et  praeroga- 
tivis cum  infrascripta  Goritiensi  Archiepiscopali  pariter  Ecclesia  insigniendae  pecu- 
liariter  expediendas,  statuetur,  et  explicabitur. 

§  11.  Simili  quoque  modo  ex  nunc  in  Civitate  Goritiensi  alteram  Archiepiscopalem 
Cathedram  et  Sedem,  Archiepiscopatum  Goritiensem  nuncupandam,  cum  omnibus 
et  singulis  praedictis  juribus,  etiam  Metropolitico,  caeterisque  praeeminentiis  et  prae- 
rogativis, aliis  Archiepiscopalibus  Ecclesiis  de  jure,  usu,  ac  consuetudine  competen- 
tibus, earumdem  praesentium  tenore,  dictisque  motu,  scientia,  et  potestatis  plenitu- 
dine, perpetuo  pariter  erigimus  et  constituimus;  cui  etiam  Archiepiscopatui,  prò 
ejus  peculiari  Dioecesi,  alteram  Patriarchalis  hactenus  Ecclesiae  Aquilejensis,  per 
Nos,  ut  praefertur,  suppressae  et  extinctae,  Dioecesis  partem,  quae  Austriacorum 
Principum  dominio  subest,  quaeque  novissimis  temporibus  ad  Vicarium  Apostolicum 
Episcopali  charactere  praeditum,  a  Nobis  ad  tempus,  et  ad  nostrum,  ac  Sedis  Apo- 
stolicae  beneplacitum  inibi  constitutum,  in  spiritualibus  gubernata  fuit,  tribuimus  et 
assignamus:  ita  ut,  statim  ac  novae  Archiepiscopali  Goritiensi  Ecclesiae  hujusmodi, 
Apostolica  auctoritate,  futurus  illius  Archiepiscopus  praeficietur,  praedicti  Aposto- 
lici Vicarii  gubernium,  necnon  omnes  et  singulae  providentiae  et  ordinationes,  sive 
a  Praedecessoribus  nostris  Romanis  Pontificibus,  sive  a  Nobis  ipsis,  prò  animanim 
regimine  in  dieta  Aquilejensis  '  quondam  Dioecesis  parte  Austriacae  Ditioni  subjecta, 
captae,  editae,  atque  statutae,  exinde  in  posterum  prò  sublatis,  irritis,  abrogatisque 

1  Min.  XIV  Bull.:  .  Aquilejensi». 


a.  1751  Concordato  per  il  Patriarcato  di  Aquileia  419 

eo  ipso  habeantur  ;  eidemque  Goritiensi  Archiepiscopatui  in  Suffraganeos,  eos 
omnes  et  singulos  Episcopos,  quorum  Ecclesiae  Cathedrales  in  temporali  Austriaca 
Ditione  eonsistunt,  quique1  ad  hunc  diem  Patriarchali  Ecclesiae  Aquilejensi  per  Nos, 
ut  praefertur,  suppressae  et  extinctae,  simili  jure  subjectae  luerunt,  supponimus, 
atque  subjicimus;  prout  etiam  in  aliis  nostris  Litteris  Apostolicis  super  erectione 
hujusmodi  Goritiensis  Ecclesiae  Archiepiscopalis,  aequalibus  pariter  juribus  et  prae- 
rogativis  cum  supradicta  Utinensi  Archiepiscopali  Ecclesia  insigniendae,  peculiariter 
expediendis,  plenius  atque  distinctius  statuemus,  et  explicabimus. 

§  12.  Et  quoniam  illustria  Religionis,  ac  Pietatis  argumenta,  quae  in  tractatione 
hujus  gravissimi  negocii,  ex  quo  Ecclesia  Dei  tot  perturbationes,  et  anxietates  aliquot 
jam  Saeculorum  decursu  sustinuit,  necnon  in  superius  relata  conventione  inter  prae- 
dictas  Partes  provide  inita,  et  a  Nobis  per  praesentes  approbata,  ex  parte  tam  dictae 
Mariae  Theresiae  Reginae  in  Imperatricem  Electae,  quam  praedictorum  Ducis  et 
Reipublicae  Venetiarum  edita  fuerunt,  maximum  utilitatis  fructum  eidem  Ecclesiae 
Dei  in  praesenti  attulerunt,  atque  etiam  in  posterum  allatura  fore  prospicimus: 
idcirco  Nos,  motu,  scientia,  et  potestate  paribus,  ipsarum  tenore  praesentium,  prae- 
dictae  Mariae  Theresiae  Reginae  in  Imperatricem  Electae,  ejusque  successoribus  in 
perpetuimi,  ad  praefatum  Goritiensem  Archiepiscopatum  per  Nos,  ut  praefertur 
erectum,  tam  prò  prima  hac  vice,  quam  quoties  perpetuis  futuris  temporibus  ipsum 
vacare  contigerit,  jus  nominandi  Nobis,  et  Romano  Pontifici  pio  tempore  exislenti 
Personam  idoneam,  per  Nos,  et  successores  nostros  ad  eumdem  Archiepiscopatum 
Goritiensem  prò  tempore  promovendam,  eique  praeficiendam  ;  necnon  praedictis  Duci 
et  Reipublicae  Venetiarum,  ad  alium  Utinensem  Archiepiscopatum,  etiam  per  Nos, 
ut  praefertur,  erectum,  quoties  per  liberam  praefati  Danielis  Cardinalis  dimissionem, 
sive  per  ejus  decessum,  ac  etiam  deinceps  alio  quovis  modo,  perpetuis  futuris  tem- 
poribus vacare  contigerit,  simile  jus  nominandi  Nobis,  et  Romano  Pontifici  prò  tem- 
pore existenti  Personam  idoneam,  etiam  per  Nos,  et  Romanos  Pontifices  successores 
nostros  prò  tempore  ad  eumdem  Archiepiscopatum  Utinensem  promovendam,  eique 
praeficiendam,  etiam  perpetuo  respective  concedimus,  et  impertimur  ;  prout  per  alias 
quoque  Litteras  in  forma  Brevis  super  utriusque  juris  nominandi  hujusmodi  conces- 
sione peculiariter  respective  expediendas  id  ipsum  statuemus,  ac  indulgebimus. 

§  13.  Praefato  autem  Dilecto  Filio  nostro  Danieli  Presbytero  Cardinali  Delfino 
nuncupato,  ob  personalium  ipsius  meritorum  magnitudinem,  ut,  non  obstante  Patriar 
chatus  Aquileiensis  suppressione  et  extinctione,  per  Nos,  ut  praefertur,  factis,  ipse 
nihilominus,  quoad  vixerit,  absolutum  et  simplicem  Patriarchae  Titulum  et  denomi- 
nationem  retinere  et  gerere  possit  et  valeat;  ita  tamen  ut  ejusdem  in  dicto  Archie- 
piscopatu  Utinensi  Successores,  non  alio,  quam  Utinensium  Archiepiscoporum  Titulo 
denominari  possint  aut  debeant,  earumdem  praesentium  tenore  concedimus  et  indul- 
gemus. 

§  14.  Aquilejensis  porro  Civitas  magnitudine  quondam  et  populi  frequentia  insignis, 
quantum  ab  antiquo  splendore  prolapsa,  quamque  ad  deteriorem  conditionem  redacta 
sit,  omnibus  notum  est  atque  compertum.  Illius  autem  Incolarum  Cura  Parochialis 
inter  duas  Ecclesias  divisa  est,  ab  eisque  dependet  ;  quarum  una  est  ipsa,  quae  hac- 

1  Sic-!  anche  R>'%    Abbr.  de  Curia,  ma,  per  radium-  ilei  seguente     subjectae    ,  dovrà  essere  •  quaeqm 


tìD  Concordato  per  il  Patriarcato  di  Aquìleia  a.  1751 

tenus  Patriarchalis  etiam  extitit,  Ecclesia,  in  honorem  Beatae  Mariae  Virginis  in 
Caelum  Assumptae,  seu  forsan  Nativitatis  ejusdem  Beatae  Mariae  Virginis,  Omni- 
potenti  Deo  dicata,  cujus  quidem  Animarum  Parochianorum  cura  per  ipsius  Eccle- 
siae  Sacristam  prò  tempore  existentem  exerceri  consuevit;  altera  vero  est  Parochia- 
lis  Ecclesia  S.  Joannis  in  Foro,  seu  in  '  Platea  nuncupata,  cujus  Rector,  seu  Pres- 
byter  Curatus,  a  Communitate,  et  Hominibus  dictae  Civitatis,  ut  accepimus,  eligi, 
nominali,  ac  Ordinario  Loci  praesentari  solitus,  erga  Parochianos  Ecclesiae  hujus- 
modi  jura  Parochialia  exercet.  Quum  itaque  Civitas  Aquilejensis  sub  temporali 
Austriacorum  Principimi  ditione  constituta  sit;  ideoque  illius  spirituale  regimen, 
juxta  praemissa,  ad  futurum  Goritiensem  Archiepiscopum  pertinere,  idemque  futurus 
Archiepiscopus,  Ordinario,  et  Dioecesano  jure,  suam  plenam  jurisdictionem  in  eadem 
Civitate  exercere  debeat;  Ne  quid  unquam  libero  hujusmodi  jurisdictionis  exercitio 
officere  valeat,  Nos  in  primodicta  Ecclesia,  cujus  Patriarchalem  qualitatem,  necnon 
Cathedralitatis,  aliaque  praedicta  jura  jam  suppressimus  et  extinximus,  omnem  etiam 
Parochialitatem,  illiusque  Curam  Parochialem,  harum  quoque  serie  supprimimus  et 
extinguimus;  ac  illius  sic  suppressae  et  extinctae  animarum  Parochianorum  curam, 
ad  dictam  Parochialem  Ecclesiam  S.  Joannis  in  Foro,  seu  in  Platea  nuncupatam 
transferimus,  illique  subjicimus,  et  cum  omnibus  et  singulis  Parochialibus  juribus 
respective  applicamus,  appropriamus,  et  cum  ea  incorporamus:  Ita  ut  illius  Rector, 
seu  Parochus,  omnium  animarum  Christifìdelium  tam  suae  hactenus  Parochiae,  quam 
etiam  alteri  in  praefata  Patriarchali  olim  Ecclesia  ad  hunc  diem  existenti  subjectorum, 
curam  et  regimen  gerat,  idemque,  una  cum  omnibus  suis  Parochianis,  hoc  est,  cum 
universo  Aquilejensis  Civitatis  populo,  praedicti  futuri  Goritiensis  Archiepiscopi  Ordi- 
nario juri  subjectus  existat. 

§  15.  Cum  vero  Apostolica  haec  Sancta  Sedes  insignioribus  quibusdam  Basilicis, 
libertatis,  et  exemptionis,  ac  immediatae  eidem  Apostolicae  Sedi  subjectionis  privi- 
legia impertiri  consueverit  :  Nos  dictam  Aquilejensem  quondam  Patriarchalem  Eccle- 
siam Pontificiae  liberalitatis  muneribus  decorare  volentes,  dieta  potestatis  plenitudine, 
eamdem  a  futuri,  et  prò  tempore  existentis  Archiepiscopi  Goritiensis,  et  cujuscumque 
alterius  Archiepiscopi,  seu  Episcopi  jurisdictione,  in  omnibus,  et  per  omnia  per  eas- 
dem  praesentes  eximimus  et  liberamus,  ac  perpetuis  futuris  temporibus  exemptam, 
immunem  et  liberam,  Nobisque  et  Successoribus  Nostris  Romanis  Pontificibus,  et 
huic  Apostolicae  Sedi  immediate  subjectam  esse  et  fore  decernimus.  Ne  autem  ob 
nimiam  praedictae  Civitatis  Aquilejensis  a  Romana  Urbe,  et  Curia  distantiam,  ipsa 
Basilica  praedicta  necessariae  assistentiae  praesidio  careat;  Apostolico  Delegato  in 
dieta  Civitate  constituto,  cui  ab  aliquot  retro  saeculis  Monialium  Monasterii  Aquile- 
jensis gubernium,  Apostolica  auctoritate,  et  independenter  ab  Ordinarii  jurisdictione 
commissum  dignoscitur,  ejusque  futuris  Successoribus,  quos  quidem  in  posterum 
semper  ex  personis  eorumdem  Austriacorum  Principum  subditis  eligendos  fore  sta- 
tuimus,  nostras,  et  Apostolicae  Sedis  vices  committimus  ac  demandamus,  ut  ipse 
nunc  existens  Delegatus,  ejusque  Successores  hujusmodi,  tanquam  Apostolici  ad  hoc 
etiam  Delegati,  nostroque,  et  ejusdem  Apostolicae  Sedis  nomine,  et  auctoritate,  cum 
debita  a  Nobis,  et  Successoribus  Nostris  dependentia,  dictam  Aquilejensem  Basilicam 

1    A"ri<.   Abbi.  ,lr  Curia  .,m. 


a.  1751  Concordato  per  il  Patriarcato  di  Aquileia  421 


olim  Patriarchalem,  ab  Archiepiscopi  Goritiensis,  et  alterius  cujuscumque  Archiepi- 
scopi, sive  Episcopi  jurisdictione  exemptam,  Nobisque,  et  Apostolicae  Sedi,  ut  prae- 
fertur,  immediate  subjectam,  studeant  salubriter  regere,  feliciter  gubernare,  et  pro- 
vide conservare. 

§  16.  Praesentes  autem  Litteras,  et  in  eis  contenta,  et  statuta  quaecumque,  etiam 
ex  eo,  quod  quilibet  in  praemissis,  seu  in  eorum  aliquo  jus  aut  interesse  habcntes, 
vel  habere  praetendentes  etiam  quomodolibet  in  futurum  cujusvis  '  status,  ordinis, 
praeeminentiae,  et  Ecclesiasticae  vel  Mundanae  Dignitatis  sint,  etiam  specifica  et  indi- 
vidua mentione  et  expressione  digni,  illis  non  consenserint:  seu,  quod  aliqui  ex  ipsis 
ad  ea  minime  vocati,  vel  etiam  nullimode,  aut  non  satis  auditi  fuerint:  Aut  ex  alia 
qualibet,  etiam  laesionis,  vel  alias  juridica  et  privilegiata  causa,  colore,  praetextu, 
et  capite,  etiam  in  corpore  juris  clauso,  nullo  unquam  tempore  de  subreptionis,  vel 
obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  seu  intentionis  nostrae,  aut  interesse  habentium  con- 
sensus,  aliove  quolibet  defectu,  quantumvis  magno,  inexcogitato  et  substantiali;  sive 
etiam  ex  eo,  quod  -  in  praemissis,  solemnitates,  et  quaecumque  alia  forsan  servanda 
et  adimplenda,  minime  servata  et  adimpleta,  seu  causae,  propter  quas  praesentes 
emanaverint,  non  satis  adductae,  verificatae,  ac  justificatae  fuerint;  notari,  impu- 
gnari,  aut  in  controversiam  vocari,  seu  adversus  eas  restitutionis  in  integrum,  ape- 
ritionis  oris,  aut  aliud  quodcumque  juris,  facti,  vel  justitiae  remedium  impetrari 
posse:  Sed  tanquam  ex  Pontificiae  providentiae  Officio,  et  Motu  proprio,  certa  scientia 
deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine  Nostris,  factas  et  emanatas,  omnimoda  fir- 
mitate  perpetuo  validas  et  efficaces  existere  et  fore,  suosque  plenarios  et  integros 
effectus  sortiri  et  obtinere,  ac  per  omnes  et  singulos,  ad  quos  spectat,  et  quomodo- 
libet spectabit  in  futurum,  inviolabiliter  observari;  omnibusque  etiam  et  singulis, 
quorum  favorem  concernunt,  pienissime  suffragari  ;  et  si  secus  super  his  a  quoquam 
quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contigerit  attentari,  irritum,  et  prorsus 
inane  esse  et  fore,  pari  auctoritate  volumus,  atque  decernimus. 

§  17.  Non  obstantibus,  de  jurequaesito  non  tollendo,  de  suppressionibus  commit- 
tendis  ad  Partes,  vocatis,  quorum  interest,  aliisque  nostris,  et  Cancellariae  Apostolicae 
Regulis;  necnon  dictae  Ecclesiae  olim  Patriarchalis,  per  Nos,  ut  praefertur,  suppressae 
et  extinctae,  erectione  et  fundatione;  Omnibusque  et  singulis  Apostolicis,  ac  in  Syno- 
dalibus  quoque,  Provincialibus,  et  Universalibus  Conciliis  editis,  vel  edendis,  specia- 
libus,  vel  generalibus  Constitutionibus,  et  Ordinationibus:  Necnon  ejusdem  Ecclesiae 
olim  Patriarchalis  per  Nos,  ut  praefertur,  suppressae  et  extinctae,  etiam  confirma- 
tione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis,  statutis  et  consuetudinibus, 
etiam  immemorabilibus:  Privilegiis  quoque,  Indultis,  Concessionibus,  et  Donationibus 
eidem  Ecclesiae,  ut  praefertur,  suppressae  et  extinctae,  aut  quibuscumque  personis, 
quacumque  Ecclesiastica,  aut  Mundana  dignitate  fulgentibus,  quantumvis  specifica 
et  individua  mentione  dignis,  etiam  Romanorum  Pontificum  Praedecessorum  nostro- 
rum,  Imperatorum,  Regum,  Rerumpublicarum,  et  aliorum  Supremorum  Principum 
auctoritate,  et  liberalitate,  seu  ad  alicujus  ex  supra  expressis  instantiam,  intuitum, 
et  contemplationem,  sub  quibuscumque  formis,  et  verborum  tenoribus,  etiam  Motu 


Reg.  Abbr.  de  Curia  :  «  cujuscumque 
Ben.  XIV.  Bull.  :  «  quo  ». 


122 


Concordato  fra  Benedetto  ~K.IV e  Ferdinando  VI  di  Spagna 


a.  1753 


simili,  et  de  Apostolicae  potestatis  plenitudine,  seu  Consistorialiter,  in  contrarium 
praemissorum  concessis,  et  emanatis,  et  longissimi,  ac  immemorabilis  temporis  usu, 
possessi! me,  seu  quasi,  exercitis,  atque  praescriptis:  Quibus  omnibus  et  singulis, 
etiamsi  de  illis,  eorumque  totis  tenoribus,  et  formis,  specialis,  specifica,  et  individua 
mentio,  seu  quaevis  alia  expressio  habenda,  aut  aliqua  alia  exquisita  forma  ad  hoc 
servanda  foret;  illorum  tenores,  ac  si  de  verbo  ad  verbum,  nihil  penitus  omisso, 
et  forma  in  illis  tradita  observata,  inserti  forent,  praesentibus  prò  expressis  habentes, 
ad  praemissorum  omnium  et  singulorum  effectum,  latissime  et  pienissime,  ac  spe- 
cialiter  et  expresse,  ex  certa  scientia,  motuque,  et  potestatis  plenitudine  paribus, 
derogamus,  et  derogatum  esse  volumus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

§  18.  Volumus  etiam,  ut  ipsarum  praesentium  Tramsumptis,  etiam  impressis,  manu 
alicujus  Notarii  publici  subscriptis,  et  Sigillo  alicujus  Personae  in  Ecclesiastica  Digni- 
tate  constitutae  munitis,  eadem  prorsus  fides  ubique  adhibeatur,  quae  ipsis  praesen- 
tibus adhiberetur,  si  forent  exhibitae,  vel  ostensae. 

§  19.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrae  approbationis,  sup- 
pressionis,  extinctionis,  duplicis  erectionis,  constitutionis,  concessionis,  impertitionis, 
exemptionis,  liberationis,  subjectionis,  commissionis,  mandati,  decreti,  derogationis, 
et  voluntatis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare 
praesumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei,  ac  Beatorum  Petri,  et  Pauli  Aposto- 
lorum  ejus  se  noverit  incursurum. 

Datum  Romae  apud  S.  Mariam  Majoretti  Anno  Incarnationis  Dominicae  Mille- 
simo septingentesimo  quinquagesimo  primo,  pridie  nonas  Julii,  Pontificatus  Nostri 
Anno  undecime 

Da  Benedicti  XIV  Bullarium,  IH,  Romae  1753,  394-403  (ove  seguono  le  sottoscrizioni 
del  Papa  e  dei  Cardinali),  collazionata  la  copia  col  Placet  autografo  del  Pontefice  in  Reg. 
Abbrev.  de  Curia  Ben.  XIV,  Tom.  V,  f.  61-76   (n.  IX)  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


LII. 
CONCORDATO  FRA  BENEDETTO  XIV  E  FERDINANDO  VI  DI  SPAGNA. 


Avendo  la  Santità  di  N.  S.  Papa 
Benedetto  XIV.  felicemente  Regnante 
avuto  mai  sempre  un  vivo  desiderio  di 
mantenere  ogni  più  sincera  e  cordiale 
corrispondenza  fra  la  S.  Sede,  e  le  Na- 
zioni, Principi,  e  Re  Cattolici,  non  ha 
mancato  di  dare  continuamente  segni 
sii  urissimi  e  ben  particolari  di  questa 
sua  viva  volontà  verso  l'inclita  divota 
e  pia  Nazione  Spagnuola,  e  verso  i  Mo- 


//  gennaio  1753. 

Num.ro  1."  Haviendo  la  Santidad 
de  Nuestro  Beatisimo  Padre  Benedicto 
Papa  14°,  felizmente  reinante  tenido  siem- 
pre  un  vivo  deseo  de  mantener  toda 
la  mas  sincera,  y  cordial  corresponden- 
cia  entre  la  Santa  Sede,  y  las  Naziones, 
Principes,  y  Reyes  Catholicos;  no  ha 
dexado  de  dar  continuamente  senales 
segun'simas,  y  bien  particulares  de  està 
su    viva  voluntad   acia   la   esclarecida, 


a.  it:.:; 


Concordato  fra  Benedetto  XIV e  Ferdinando  l'I  di  Spagna 


423 


narchi  delle  Spagne  per  titolo  e  soda 
religione  Re  Cattolici,  e  sempre  addetti' 
alla  Sede  Apostolica,  ed  al  Vicario  di 
Gesù  Cristo  in  terra. 

Avendo  perciò  osservato  che  nel- 
l'ultimo Concordato  stipolato  sotto  il 
giorno  18.  Ottobre  1737,  fra  la  sta.  mem. 
di  Clemente  XII.,  e  la  gì.  mem.  del  Re 
Filippo  V.  crasi  convenuto,  che  si  depu- 
tassero dal  Papa  e  dal  Re  persone,  che 
amichevolmente  riconoscessero  le  ra- 
gioni dell'una  e  dell'altra  parte  sopra 
l'antica  controversia  restata  indecisa  del 
preteso  Regio  Patronato  universale,  ne' 
primi  momenti-  del  suo  Pontificato  non 
trascurò  di  fare  le  sue  premure  con  li 
due  ora  defonti  Cardinali  Belluga,  e 
Acquaviva,  acciò  dalla  Corte  di  Spagna 
ottenessero  la  Deputazione  delle  persone, 
colle  quali  si  potesse  trattare  il  punto 
indeciso  e  sucessivamente  per  facilitarne 
la  discussione  non  mancò  di  unire  in 
una  sua3  scrittura,  che  consegnò  ai  pre- 
detti due  Cardinali,  tutto  ciò  che  cre- 
dette confacente  alle  intenzioni  e  diritti 
della  S.Sede:  ma  essendosi  in  atto  pratico 
riconosciuto,  che  questa  non  era  la  strada 
per  arrivare  al  bramato  fine,  e  che  dalle 
scritture  e  risposte  tanto  era  lontano 
che  si  togliessero  le  dispute,  che  piut- 
tosto si  moltiplicavano,  eccitandosi  con- 
troversie che  credevansi  sopite,  in  tal 
maniera  che  si  sarebbe  potuto  temere 
una  infelice  rottura  incomoda  e  fatale 
all'una  e  all'altra  parte;  ed  avendo  avuti 
riscontri  sicuri  della  pia  propensione  del- 
l'animo del  Re  Ferdinando  VI.  felice- 
mente Regnante  ad  un  giusto  ed  equo 
temperamento  sopra  le  controversie  ec- 
citate, e  che  si  andavano  sempre  molti- 


devota,  y  piadosa  Nazion  Espanola,  y 
acia  los  Monarcas  de  las  Espanas,  Reyes 
Catholicos  por  titulo,  y  firme  Relijion, 
y  siempre  adictos  a  la  Siila  apostòlica, 
y  al  Vicario  de  Jesuchristo  en  la  tierra. 

2."  Haviendo,  por  esto,  observado, 
que  en  el  ultimo  Concordato,  estipulado  el 
dia  18  de  Octubre  de  1737  entre  la  Santa 
recordacion  de  Clemente  Papa  12°,  y  la 
gloriosa  memoria  del  Rey  Phelipe  5°,  se 
a  via  convenido,  que  el  Papa,  y  el  Rey 
deputasen  personas,  que  reconociesen 
amigablemente'  las  razones  de  una  y 
otra  parte  sobre  la  antigua  controversia 
del  pretendido  regio  Patronato  univer- 
sal,  que  quedó  indecisa;  en  los  primeros 
instantes  de  su  pontificado  no  se  olvidó 
su  Santidad  de  hacer  sus  instancias  con 
los  dos,  aora  difunctos,  Cardenales  Bel- 
luga, y  Aquaviva,  a  fin  de  que  obtubie- 
sen  de  la  Corte  de  Espana  la  deputacion 
de  personas  con  quienes  se  pudiese  tra- 
tar  el  puncto  indeciso;  y  subeesivamente, 
para  facilitar  su  examen,  no  dejó  Su  San- 
tidad de  unir  en  un  su  escripto,  que  con- 
signó  a  los  dichos  dos  Cardenales,  todo 
aquello,  que  creyó  conducente  a  las  in- 
tenciones,  y  derechos  de  la  Santa  Sede. 

3."  Pero  aviendo  reconocido  en  acto 
practico,  que  no  era  este  el  camino  de 
llegar  ài  deseado  fin,  y  que  se  distaua 
tanto  de  cortar  las  disputas  por  medio 
de  escriptos  y  respuestas,  que  antes  bien 
se  multiplicavan,  excitandose  controver- 
sias,  que  se  crehian  aquietadas;  de  tal 
modo,  que  se  abria  podido  temer  una 
infeliz  rotura,  incommoda,  y  fatai  a  una 
y  otra  parte ,  y  aviendo  tenido  pruevas 
seguras  de  la  piadosa  propension  del 
animo  del  Rey  Fernando  6°.  felizmente 
reynante,  de  un  equitativo,  y  justo  tem- 


1  Ann.  XIV,  e.  IV,  n,  96:    <  affezionati  . . 

5  Ann.  XIV,  e.  IV,  n.  96:   ■  nel  primo  momento  i 

*  Ann.  XIV,  e.  IV,  n.  96  om. 


IJI 


Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Ferdinando  VI  iti  Spagna 


a.  1753 


plicando,  al  che  era  anche  con  pienezza 
di  cuore  proclive  il  desiderio  di  Sua  Bea- 
titudine, '  ha  essa  2  creduto  di  non  do- 
versi trascurare  una  sì  propizia  con- 
giuntura per  stabilire  una  concordia, 
che  si  esprime  nei  seguenti  Capitoli  da 
ridursi  poi  in  forma  autentica,  e  da  sotto- 
scriversi dai  Procuratori,  e  Plenipoten- 
ziarii  di  ambedue  le  Parti  nella  maniera 
solita  praticarsi  in  simili  convenzioni. 


Avendo  la  Maestà  del  Re  Ferdi- 
nando VI.  esposto  alla  Santità  di  N.  S.  il 
bisogno,  che  è  nelle  Spagne  di  riformare 
in  alcuni  punti  la  disciplina  del  Clero 
Regolare  e  Secolare,  la  Santità  Sua  pro- 
mette, che,  esposti  i  casi  sopra  de'  quali 
si  dovrà  prendere  la  necessaria  provvi- 
denza, non  lascierà  di  prenderla  secondo 
lo  stabilito  nei  Sagri  Canoni,  nelle  Costi- 
tuzioni apostoliche"  e  nel  Sagro  Concilio 
di  Trento;  e  quando  ciò  accadesse,  come 
sommamente  desidera,  nel  tempo  del  suo 
Pontificato,  promette  e  si  obbliga,  non 
ostante  la  folla  degli  altri3  affari,  da' quali 
è  oppressa,  non  ostante  l'età  molto  avan- 
zata, d'interporre  per  il  felice  disbrigo 
tutta  quella  personale  fatica,  che  in  mi- 
noribus  tanti  anni  sono  interpose  nel 
tempo  de'  Suoi  Predecessori  nella  riso- 
luzione delle  materie  stabilite  nella  Bolla 
Apostolici  Ministerii,  nella  fondazione 
dell'Università  di  Cerverà,  nello  stabili- 
mento dell'insigne  Collegiata  di  S.  Edel- 
fonso,  ed  in  altri  rilevanti  affari  appar- 
tenenti ai  Regni  delle  Spagne.4 


peramento  sobre  las  diferencias  promo- 
vidas,  y  que  se  iban  siempre  multi- 
plicando,  à  lo  que  se  hallaua  tambien 
propenso  con  pieno  corazon  el  deseo  de 
Su  Beatitud  ;  ha  Su  Santidad  creydo,  que 
no  se  devia  pasar  en  olvido  una  tan 
faborable  coyuntura  para  establecer  una 
concordia,  que  se  exprimirà  en  los  si- 
guientes  Capitulos,  que  despues  se  redu- 
ciran  a  forma  auctentica.  y  firmaran 
de  los  Procuradores,  y  Plenipotenciarios 
de  ambas  partes  en  la  manera,  que  se 
acostumbra  practicar  en  semejantes  con- 
venciones. 

4.°  Haviendo  la  Magestad  del  Rey 
Fernando  6°  expuesto  à  la  Santidad  de 
nuestro  Beatisimo  Padre  la  necesidad, 
que  ay  en  las  Espanas  de  reformar  en 
algunos  punctos  la  Disciplina  del  clero 
secular,  y  regular;  su  Santidad  promete, 
que  individùalizados  los  Capitulos  sobre 
que  se  devera  tornar  la  providencia  ne- 
cesaria;  no  se  dejarà  de  dar,  segun  lo 
establecido  en  los  sagrados  canones,  en 
la  Constituciones  apostólicas,  y  en  el 
Santo  Concilio  de  Trento.  Y  quando 
esto  subeediese  (corno  sumamente  desea 
Su  Beatidud)  en  el  tiempo  de  Su  Ponti- 
ficado  promete  y  se  obliga  no  obstante 
la  multitud  de  otros  negocios,  que  le 
oprimen,  y  sin  embargo  tambien  de  su 
edad  muy  abanzada,  a  interponer  para 
el  feliz  despacho,  toda  aquella  fatiga 
personal  que  in  minoribus  tantos  anos 
ha  interpusó  en  tiempo  de  sus  predece- 
sores  en  las  resoluciones  de  las  mate- 
rias  establecidas  en  la  Buia  Apostolici 
ministeri/,  en  la  fundacion  de  la  Uni- 
versidad  de  Zervera,  en  él  estableci- 
miento  de  la  insigne  Colegiata  de  San 
Ildefonso,  y  en  otros  relevantes  nego- 


.idd.  •  ed  >. 

-  \i  ssi :  «  essd    . 

•  Nuasi  om. 

1  Numi;     della  Spagna  > 


a.  1753 


Concordato  fra  Benedetto  \/\'<    Ferdinando  VI  di  Spagna 


425 


1.  '  Non  essendovi  stata  controversia 
sopra  la  pertinenza  ai  Re  Cattolici  delle 
Spagne-'  del  Regio  Patronato,  ossia  no- 
mina agli  Arcivescovati,  Vescovati,  Mo- 
nasteri, e  Benelicii  Consistoriali,  cioè 
scritti  e:t  tassati  nei  Libri  di  Camera, 
quando  vacano  nei  Regni  delle  Spagne, J 
essendo  il  loro  gius  appoggiato  a  Bolle 
e  Privilegi  Apostolici,  ed  altri  titoli  da 
essi  allegati,  né  tampoco  essendovi  stata 
controversia  sopra  le  nomine  dei  Re 
Cattolici  agli  Arcivescovati,  Vescovati, 
e  Benefizii  che  vacano  nei  Regni4  di  Gra- 
nata, e  delle  Indie,  né  tampoco"  sopra 
la  nomina  di  alcuni  altri  particolari  Bene- 
fizii, si  dichiara  dover  la  Regia  Corona 
restare  nel  suo  pacifico  possesso  di  no- 
minare nel  caso  di  vacanze,  come  è 
stato  sinora,  e  si  conviene,  che  i  nomi- 
nati agli  Arcivescovati,  Vescovati,  Mona- 
steri, e  Benefizi  Consistoriali  debbano 
altresì  in  avvenire  continuare  a  spedire 
le  loro  rispettive  Bolle  in  Roma  nei  modi 
e  forma  sinora  praticate  senza  veruna 
innovazione. 

Essendo  bensì  stata  grave  la  con- 
troversia sopra  la  nomina  dei6  Benefizi 
residenziali  e  semplici,  che  sono  nei 
Regni  delle  Spagne  eccettuati,  come  si 
é  detto,  quelli  che  sono  nei  Regni  di 
Granata,  e  delle  7  Indie,  ed  avendo  i  Re 
Cattolici  pretesa  la  pertinenza  della  no- 
mina in  vigore  del  Patronato  univer- 
sale, e  non  avendo  la  S  Sede  mancato 
di  esporre  le  ragioni  che  credeva  mili- 


cios  pertenecientes  à  los  Reynos  de  las 
Espafias. 

5.°  No  aviendose  controvertido  ;i  los 
Reyes  Catholicos  de  las  Espafias  la  per- 
tenencia  del  Patronato  regio,  ó  sea  dere- 
cho  de  nominar  a  los  Arzobispadosj 
Obispados,  Monasterios,  y  Beneficios 
Consistoriales,  escriptos,  y  tasados  en 
los  libros  de  Camara,  que  vacan  en  los 
Reynos  de  las  Espafias:  siendo  su  dere- 
cho  apoyado  à  Bulas,  y  Privilegios  apos- 
tólicos  y  a  otros  titulos  alegados:  y  no 
aviendose  controvertido  tampoco  a  los 
Reyes  Catholicos  las  nominas  a  los  Arzo- 
bispados,  Obispados,  y  Beneficios,  que 
vacan  en  los  Reynos  de  Granada  y  de 
las  Indias,  corno  ni  a  algunos  otros 
Beneficios,  se  declara,  que  la  Real  Co- 
rona deue  quedar  en  su  pacifica  posesion 
de  nombrar  en  el  caso  de  las  vacantes, 
corno  ha  echo  hastaqui;  y  se  conviene 
que  los  nominados  para  los  Arzobispa- 
dos,  Obispados,  Monasterios,  y  Beneficios 
Consistoriales  devan  tambien  en  lo  fu- 
turo continuar  la  espedicion  de  sus  res- 
pectivas  Bulas  en  Roma  del  mismo  modo 
y  forma  hasta  aora  practicado,  sin  inno- 
vacion  alguna. 

6.°  Haviendo,  bien  si,  controverti- 
dose  grauemente  sobre  la  nomina  de  los 
Beneficios  residenciales  y  symples  de 
los  Reynos  de  las  Espafias,  (exceptùa- 
dos,  corno  se  ha  dicho,  los  de  los  Reynos 
de  Granada,  y  de  las  Indias)  y  aviendo 
los  Reyes  Catholicos  pretendido  la  per- 
tenencia  y  derecho  de  nombrar  en  vigor 
del  Patronato  universal  ;  y  no  aviendo  la 
Santa  Sede  dejado  de  exponer  las  Razo- 


'  Ann.  XIV.  e.  IV,  n.  96  non  ha  i  numeri  degli  articoli. 
2  Nussi  :  «  della  Spagna  ». 

.Uni.  XIV.  c.  IV,  n.  96:  .  o  ». 
'  Nussi:  •  nel  Regno  ». 
*  Arm.  XIV,  e.  IV.  n.  9h  :  «  pure». 
«  Arm.  XIV,  e.  IV,  n.  96:  .ai  ». 
'  Nossr.  «  nelle  ». 


4L't> 


Concordato  fra  Benedetto  XI  Ve  Ferdinando  VI  di  Spagna 


a.  176» 


tare  per  la  libertà  dei  medesimi,  e  per 
la  sua  collazione  nei  mesi  Apostolici  e 
casi  delle  riserve,  e  così  rispettivamente 
per  quella  degli  Ordinarli  nei  loro  mesi, 
dopo  lungo  dibattimento  si  è  finalmente 
di  comun  consenso  abbracciato  il  se- 
guente temperamento. 

La  Santità  di  Nostro  Signore  Papa 
Benedetto  XIV.  riserva  alla  sua  priva- 
tiva '  libera  collazione,  ai  Suoi  Successori, 
ed  alla  Sede  Apostolica  perpetuamente 
cinquantadue  Benefizi,  i  titoli  de'  quali 
or'  ora  saranno  espressi,  acciò  non  meno 
Essa  che  li  Suoi  Successori  abbiano  il 
modo  di  poter  provvedere  e  premiare 
quelli  Ecclesiastici  Spagnuoli,  che  per 
probità  e  per  illibatezza  de'  costumi,  e 
per  insigne  letteratura,  o  per  servizi  pre- 
stati alla  S.  Sede  se  ne  renderanno  meri- 
tevoli ;  e  la  collazione  di  questi  52  Bene- 
fizi dovrà  essere  privativa  della  S.  Sede, 
ed  in  qualunque  mese  ed  in  qualunque 
modo  che  vachino,  anche  per  Regia 
risulta,  ed  ancorché  qualcuno  di  essi 
si  trovasse  spettare  al  Real  Patronato 
della  Corona,  ed  ancorché  qualcuni2  di8 
essi2  fossero  situati  in  Diocesi,  nelle 
quali  qualche  Cardinale  avesse  qualsi- 
voglia ampio  indulto  di  conferire,  non 
dovendosi  questo 3  in  veruna  maniera 
attendersi  in  pregiudizio  della  S.  Sede; 
e  le  Bolle  di  questi  52  Benefizi  dovranno 
sempre  spedirsi  in  Roma  pagandosi  i 
soliti*  emolumenti  dovuti  alla  Dateria, 
ed  alla  Cancelleria  Apostolica,  secondo 
li  stili  presenti,5  e  tutto  ciò  senza  impo- 
sizione veruna  di  Pensione,  e  senza  esa- 
zione di  Cedole  Bancarie  come  anche  a 
pie  dirassi. 


nes,  que  crehia  militavan  por  la  livertad 
de  los  mismos  Beneficios,  y  su  colazion  en 
los  meses  apostólicos,  y  casos  de  las  re- 
servas,  corno  tambien  respectivamente 
por  la  libertad  de  los  Ordinarios  en  sus 
meses;  despues  de  un  largo  contraste,  se 
ha  finalmente  abrazado  de  comun  con- 
sentimiento  el  siguiente  temperamento. 
7.°  La  Santidad  de  nuestro  Beati- 
Simo  Padre  Benedicto  Papa  14°,  reserva 
à  su  privativa  libre  colazion,  à  sus  sub- 
cesores,  y  à  la  siila  apostòlica  perpetua- 
mente cinquenta  y  dos  Beneficios  (cuyos 
titulos  se  espresaran  aora  mismo)  para 
que  no  menos  su  Santidad,  que  sus  sub- 
cesores  tengan  el  arbitrio  de  poder  pro- 
vehér,  y  premiar  aquellos  Eclesiàsticos 
Espanoles,  que  por  providad,  é  ilibatez 
de  costumbres,  por  insigne  literatura, 
ó  por  servicios  echos  a  la  Santa  Sede, 
se  agan  beneméritos.  Y  la  Colacion  de 
estos  52  Beneficios  deverà  ser  siem- 
pre  privativa  de  la  Santa  Sede  en  qual- 
quiera  mes,  y  en  qualquiera  modo  que 
vaquen,  aunque  sea  por  resulta  regia; 
aunque  se  encontrase  tocar  alguno  de 
ellos  al  real  Patronato  de  la  Corona  ; 
y  aunque  fuesen  situados  en  Diocesis, 
donde  algun  Cardenal  tubiese  qual  se 
sea  amplio  indulto  de  conferir;  no  de- 
biendose  en  manera  alguna  atender  este 
en  perjuicio  de  la  Santa  Sede.  Y  las 
Bulas  de  estos  52  Beneficios  deveràn 
expedirse  siempre  en  Roma,  pagando  a 
la  Dataria,  y  Cancilleria  apostòlica  los 
devidos  emolumentos  acostumbrados, 
segun  los  presentes  estados;  y  todo  esto 
sin  imposicion  alguna  de  pensiones,  y 
sin  exaccion  de  cedulas  Bancarias,  comò 
tambien  se  dirà  abajo. 


■  Arm.  XIV,  e.  IV,  il.  96:  .  privata  ■  ;   Nussi:  .  nella  sua  primitiva    ! 
-    lini.  XIV.  e.  IV,  n.  06  om. 

•  dovendo  questi  ». 
'  Mossi  ■  .  -.oli  •. 

XIV,  e.  IV,  n.  96:  .  lo  stato  presente  ». 


a.  1768 


Concordato  fra  Benedetto  V/I'c  Ferdinando  VI  di  Spagna 


427 


'_'.  I  nomi  poi  '  dei  Cinquantadue  Be- 
netìzii  sono  i  sequenti  -' 

Nelle  Cattedrali  d'Avila  e  -  l'Arcidiaconato  de  Arevalo 

di  Orensea  -  l'Arcidiaconato  de  Rubai 

Barcell  ma  -  Il  Priorato1  prima  regolare,  ora  ■■•■  lari 
della  Coli.'  di  S.  \nna 

Nella  Cattedrale  di  Burgos  -  La  Mestrescolia 

Burgos  -  L'Arcidiaconato  di  Valenzuela» 

Nella  Cattedrale  di  Calaorra- L'Arcidiaconato  di  Nazrra 

Calaorra  -  La  Tesoreria 

Nella  Cattedrale  di  Cartagena  -  La  Mestrescolia 

Cartagena  -  Il  beneficio  semplice  de  Avaceie 

Nella  Cattedrale  di  Saragozza  -  L' Arcipretura  de  Daroca 

Saragozza  -  L'Arcipretura  de  Kelchite 

Nella  Cattedrale  di  Citta  Rodrigo  -  La  Mestrescolia 

Nella  Cattedrale  di  S.  Giacomo  -  L'Arcidiaconato  de  la 
Rejna 

S.  Giacomo  -  L'Arcidiaconato  di  S.  Thesia 

S.  Giacomo  -  La  Tesoreria 

Nella  Cattedrale  di  Cuenca  -  L'Arcidiaconato  de  Alarcon 

Cuenca  -  La  Tesoreria 

Nella  Cattedrale  di  Cordova  -L'Arcidiaconato  de  Castro 

Cordova  -  Il  semplice  di  Villalcazar 

Cordova  -  Il  Prestimonio  de  Castro  e  Espejo7 

Nella  Cattedrale  di  Tolosa  -  La  Sacristia 

Tolosa  -  L'Ospitaleria 

Nella  Cattedrale  di  Girona  -  L'Arcidiaconato  de  Ampueda 

Nella  Cattedrale  di  Iaca  -  l'Arcidiaconato  di  Baeza 

Iaca  -  Il  semplice  di  Arzonilla 

Nella  Cattedrale  di  Lerida  -  La  Precettoria 

Nella  Cattedrale  di  Siviglia  -  L'Arcidiaconato  di  Zeres 

Siviglia  -  Il  semplice  de  la  Puebla  de  Guzman 

Siviglia  -  Il  Prestimonio  nella  chiesa  di  S.  Croce  de  Ezixa 

Nella  Cattedrale  di  Majorica  -  La  Precettoria 

Majorica  -  La  Prepositura  di  S.  Antonio  de  S.°  Antonio 
Vienn. 


8."  Los  nombres,  pues,  de  los  52  Be 
neficios  son  los  siguientes: 


Eri  las  Cathedrales 


\  Avila   -  Arccdianato  de  Arevalo 
(  Orcnsc  -  Arccdianato  de  Buhal 


Barcelona      Priorato  antes  regular,  aora  seculai  de  la 
Colegiata  de  Santa  Ana 

Cathedra!  Burgos  -  Mestrescolia 

Burgos  -  Arcedianato  de  Valenzuela 

Cathedra!  Calahorra  -  Arcedianato  de  Naxera 

Calahorra  -  Thesoreria 

Cathedra!  Cartaxena  -  Mestrescolia 

Cartajena  -  Symple  de  Alvacetc 

Cathedra!  Zaragoza  -  Arciprestazgo  de  Daroca 

Zaragoza  -  Arciprestazgo  de  Belchite 

Cathedra]  Ziudad  Rodrigo  -  Mestrescolia 

Cathedra]  Santiago  -  Arcedianato  de  la  Reyna 

Santiago  -  Arcedianato  de  Sta.  Thesia 

Santiago  -  Thesoreria 

Cathedra!  Cuenca  -  Arcedianato  de  Alarcon 

Cuenca  -  Thesoreria 

Cathedral  Cordova  -  Arcedianato  de  Castro 

Cordova  -  Symple  de  Villalcazar 

Cordova  -  Prestamo  de  Castro  y  Espejo 

Cathedral  Tolosa  -  Sachristia 

Tolosa  -  Hospitaleria 

Cathedral  Gerona  -  Arcedianato  de  Ampueda 

Cathedral  Jaen  -  Arcedianato  de  Baeza 

Jaen  -  Symple  de  Arzonilla 

Cathedral  Lerida  -  Preceptorla 

Cathedra!  Sevilla  -  Arcedianato  de  Jerez 

Sevilla  -  Symple  de  la  Puebla  de  Guzman 

Sevilla  -  Prestamo  en  la  Vglesia  de  Sta.  Cruz  de  Ezixa 

Cathedral  Mallorca  -  Preceptorla 

Mallorca    -    Prepositura   Sti.    Antonij    de    S."   Antonio 
Vienn. 


1  N'essi  om. 

2  Nussi  pone  in  latino  le  indicazioni  delle  Cattedrali  ed  ha  poi  tali  deformazioni  di  nomi  che  si  è  dovuto  ripro- 
durre il  testo  dell'esemplare  Vaticano,  salvo  indicazioni  in  contrario. 

Arni.  XIV,  e.  IV,  li.  96:  «  Horihuelle    ,  ma,  come  prova  il  testo  spagnolo,  deve  trattarsi  di  Orense  L4«l  A  /;.  i 
così  ha  anche  Nessi);  TEJADA  pure  ha  «Orense». 
i  Ann.  XIV,  e.  IV,  «.  96:  •  Presbiterato  ». 

s  Nussi:  «  una  volta  secolare,  ora  regolare  ».  Tejada:  «  antes  seeular  v  regular  ■  ! 
'•  Arni.  XIV,  e.  IV,  n.  96:      Valenzuola  .-. 
'  Ann.  XIV,  e.  IV,  n.  96:  «  Lipezo  ». 


428 


Concordato  fra  Benedetto  XIV e  Ferdinando  VI  di  Spagna 


a.  1753 


Nullius  Provinciae  Toletanae.  -  Il  semplice 
Alcala-real1 

ili  Orihucla  -  Il  semplice  di  S.  M.  de  Elchd 


Ni  Ile  Cattedrali 


di  Huesca  -  La  Cantoria 
di  Oviedo  -  La  Cantoria 
di  Osma  -  La  Mestrescolia 

Osma  -  L'Abbazia  di  S.  Bai  tolc 


Nelle  Cattedrali 


di  Pamplona  -  L'Ospitaleria  prima  regolate,  ora  in  Com- 
menda 

di  Pamplona  -  La  Precettoria  generale  del  luogo  de  Oliti! 

di    Placenzia    -    L' Arcidiaconato   de 
Medellin 
Placenzia   -    L' Arcidiaconato  de 
Truxillo 
di   Salamanca  -   L'Arcidiaconato  de 

Monleon 
di   Siguenza   -   La  Tesoreria 

Siguenza  -   L'Abbadia   di  S.  Co- 
lonia 
di  Tarragona  -  Il  Priorato 
Tarragona  -  La  Tesoreria 
\  di  Toledo  -  La  Tesoreria 

Toledo  -  Il  semplice  de  Vallezas 

di  Tui  -  Il  semplice  di  S.  Martino  del  Rosai 

,  di  Valenza  -  La  Sagristia   maggiore 

Nelle  Cattedrali       di  Urgel- L'Arcidiaconato  de  Andora 

di  Zamorra- L'Arcidiaconato  de  Toro 


Nullius  Provintiac  Toletanae.  -  Symple  de  Sta.  Maria  de 
Alcalà-real 

Orihuela  -  Symple  de  Sta.  Maria  de  Eleni! 

Huesca  -  Cantoria, 
Oviedo  -  Cantoria. 
Osma  -  Mestrescolia 
'  Osma  -  Abadia  de  San  Bartholome 

Pamplona   -    Hospitaleria,    antes    regular,    aora    Eneo- 
mienda 

Pamplona   -    Preceptoria  general  del  lugar  de  Oliti* 

ÌPlasencia  -  Arcedianato  de  Medellin 
Plasencia  -  Arcedianato  de  Truxillo 
Salamanca  -  Arcedianato  de  Monleon 
Siguenza  -  Thesoreria 
I  Siguenza  -  Abadia  de  Sta.  Coloma 
I  Tarragona  -  Priorato 
!  Tarazona  -  Thesoreria 
\  Toledo  -  Thesoreria 


Toledo  -  Symple  de  Vallejas 

Tuy  -  Symple  de  San  Martin  del  Rosai 

,  Valencia  -  Sachristia  mayor 
Cathedrales  .   Urgell  -  Arcedianato  de  Andora 
Zamora  -  Arcedianato  de  Toro 


Per  ben  regolare  poi  le  collazioni, 
le2  presentazioni,  le2  nomine,  e  le2  istitu- 
zioni dei  Benefizi  che  in  avvenire  vache- 
ranno nei  predetti  Regni  delle  Spagne,  si 
conviene  in  primo  luogo,  che  gli  Arcive- 
scovi, Vescovi  e  Collatori  inferiori  deb- 
bano 3  in  avvenire  continuare  a  provve- 
dere quei  Benefizi  che  provedevano  pel 
passato,  ogni  qual  volta  vacheranno  nei 
loro  mesi  ordinarj  di  Marzo,  Giugno, 
Settembre,  e  Decembre,  ancorché  fosse 
vacante  la  Sede  Apostolica  ;  e  che  pure 
negli  stessi  mesi  e  nello  stesso  modo  pro- 
seguano a  presentare  i  Patroni  Eccle- 
siastici a  Benefizi  del  loro  Patronato,4 
escluse  le  alternative  di  mesi  nelle  Col- 


9.°  Para  bien  regular  despues  las 
colaciones,  presentaciones,  nominas,  e 
instituciones  de  los  Beneficios  que  en  lo 
venidero  vacanin  en  dichos  Reynos  de 
las  Espanas  ;  se  conviene  en  primer  lugar 

que  los  Arzobispos,  Obispos,  y  Cola- 
dores  inferiores  devan  en  lo  futuro  con- 
tinuar proveyendo  aquellos  Beneficios, 
que  provehian  en  lo  pasado  siempre  que 
vaquen  en  sus  meses  ordinarios  de 
Marzo,  Junio,  Setiembre  y  Diciembre, 
aunque  se  halle  vacante  la  Sylla  apostò- 
lica ;  y  se  conviene  tambien ,  que  los 
Patronos  eclesiàsticos  en  los  mismos 
meses  y  en  el  propio  modo  prosigan 
presentando  los  Beneficios  de  su  Patro- 


i    Irm.  AVI',  e.  IV.  ii.  <>b:  •  Alcalà-Kal  .. 

■  Ann.  XIV,  e.  IV,  n.  96  om. 

"  Numi:  •  devono  ■. 

•  Ann.  XIV,  e.  IV,  n.  96:  «ai  benefici  dei  loro  padronali.. 


a.  1753 


Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Ferdinando  VI  di  Spagna 


429 


lazioni,  che  antecedentemente  si  davano 
e  che  in  avvenire  non  si  concede- 
ranno1 più. 

Secondo,  che  le  Prebende  di  Officio, 
che  attualmente  si  provvedono  per  oppo- 
sizione e'  concorso  aperto,  si  conferi- 
scano in  avvenire,  e  si  spediscano  nello 
stesso  modo  e  colle  stesse3  circostanze 
che  si  sono  praticate  finora,  senza  alcuna 
minima  innovazione  in  cosa  veruna,  e 
che  non  meno  nulla  s'innovi4  in  ordine 
a  Benefizi  di  Patronato  Laicale  dei  pri- 
vati. 

3.  Che^  non  solo  le  Parrocchie  e  Be- 
nefizi Curati  si  conferiscano  in  avvenire, 
come  si  sono  conferite  in  passato,  per 
opposizione  e  concorso,  quando  vacano 
nei  mesi  ordinari,  ma  ancora  quando' 
nei  mesi  e-  casi  delle  riserve,  ancorché 
la  presentazione  fosse  di  Regia  perti- 
nenza, dovendosi  in  tutti  questi  casi  pre- 
sentare all'Ordinario  quello,  che  il  Pa- 
drone crederà  più  degno  fra  quei  tre  che 
saranno  stati  approvati  per  idonei  dagli 
Esaminatori  Sinodali  ad  emani  anima- 
rum. 

4.  Ch' 5  essendosi  già  detto  di  sopra 
che  deve  restare  illeso  il  gius  dei  Padroni 
Ecclesiastici"  nel  presentare  a  Benefizi 
loro  Padronali  nei  quattro  mesi  ordinari, 
ed  essendo  stato  solito  fino  ad  ora,  che 
alcuni  Capitoli,  Rettori,  Abati,  e  Com- 
pagnie erette  con  autorità  Apostolica, 
ricorrano  alla  S.  Sede,  acciò  le  elezioni 
da  essi  fatte  siano  confermate  con  Bolla 
Apostolica,  nulla  in  questo  caso  s'intenda 


nato;  exclusas  las  Alternativas  de  meses 
que  para  conferir  se  davan  antecedente- 
mente lasque  en  lo  futuro  no  se  conce- 
deran  jamas. 

10°  Segundo.  Qué  las  Prevendas  de 
Oficio,  que  actualmente  se  provehén  por 
oposicion  y  concurso  abierto,  se  confie- 
ran  y  expidan  en  lo  futuro  del  propio 
modo  y  con  las  mismas  circunstancias 
que  se  hàn  practicado  hastaqui,  sin  in- 
novar cosa  alguna,  corno  ni  tampoco  en 
orden  al  Patronato  laical  de  particulares. 


11.0  Tercero.  Qué  no  solo  las  Par 
roquias,  y  Beneficios  curados  se  con- 
fieran  en  lo  futuro,  corno  se  han  confe- 
rido  en  lo  pasado,  por  oposicion,  y  con- 
curso quando  vaquen  en  los  meses  ordi- 
narios,  sino  tambien  quando  vaquen  en 
los  meses,  y  casos  de  las  reservas,  bien 
que  la  presentacion  pertenezca  al  Rex; 
deviendose  en  todos  estos  casos  presen- 
tar al  Ordinario  aquel  ;i  quien  el  Patrono 
creerà  mas  digno  entre  los  tres  que  los 
Examinadores  synodales  ayàn  tenido  por 
idoneos,  y  aprovado  ad  citram  anima- 
rum. 

12.°  Quarto.  Qué  aviendose  yà  dicho 
arriva,  que  deua  quedar  a  los  Patronos 
eclesiàsticos  ileso  el  derecho  de  presen- 
tar los  Beneficios  de  Sus  Patronatos  en 
los  quatro  meses  Ordinarios,  y  havien- 
dose  acostumbrado  hasta  aora  que  algu- 
nos  Cavildos,  Rectores,  Abades,  y  Com- 
pafiias  erigidas  con  auctoridad  eclesias- 
tica,  recurran  a  la  Santa  Sede  para  que 
sus    elecciones   sean    confirmadas    con 


1  Xussi  :   «  duranno    !  per  •  daranno  >. 

■  Arni.  XIV,  e.  IV,  n.  96:  .  o  ». 

1  Artn.  XIV,  e.  IV,  n.  96:  «concorso  aperto,  in  av 

'  Nussi:  »  e  che  nemmeno  nulla  si  rimuova  ». 

»  Nussi  ora. 

'  Artn.  XIV.  e.  IV,  ».  96  um.  «  nei  mesi      quando 

T  .Sussi       di  Padrone  Ecclesiastico». 


spediranno  nelle 


430 


Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Ferdinando  VI  di  Spagna 


a.  1753 


innovato,'  ma  il  tutto  resti  nel2  piede, 
in  cui  è  stato  finora. 


5.  Salva  sempre  la  riserva  dei  52  Be- 
nefizi fatta  alla  libera  collazione  della 
S.  Sede,  e  salve  sempre  le  poc'anzi  indi- 
cate dichiarazioni  per  terminare  amiche- 
volmente tutto  il  restante  della  gran  con- 
troversia sopra  il  Patronato  universale, 
la  Santità  Sua  accorda  a  S.  M.  il  Re  Cat- 
tolico e  ai  Re  Suoi  Successori  perpetua- 
mente il  diritto  universale  di  nominare 
e  presentare  indistintamente  in  tutte  le 
Chiese  Metropolitane,  Cattedrali,  Colle- 
giate e  Diocesi  de'  Regni  delle  Spagne, 
che  attualmente  possiede,  alle  Dignità 
maggiori  post  Potttificalem,  e  ad3  altre 
in  Cattedrali  e  Dignità  principali,  ed 
altre  in  Collegiate,  Canonicati,  Porzioni, 
Prebende,  Abbazie,  Priorati,  Commende, 4 
Parrocchie,  Personati,  Patrimoniali,  Offi- 
cii,  Benefizi  Ecclesiastici  secolari  e  rego- 
lari, con  cura  e  senza  cura,  di  qualun- 
que natura  siano,  esistenti  al  presente, 
e  che  in  avvenire  si  fondassero  senza 
che  i  fondatori  riservassero  a  se  e  a  suoi 
successori  il  ius  di  presentare  nei  Do- 
mimi e  Regni  delle  Spagne,  che  attual- 
mente possiede  il  Re  Cattolico,  con  tutta 
la  generalità  con  cui  si  trovavano  com- 
presi nei  mesi  Apostolici,  e  casi  delle 
riserve  generali  e4  speciali,4  e  così  an- 
cora nel  caso  della  vacanza  dei  Benefizi 
nei  mesi  ordinari  quando  vacano  le  sedi 
Arcivescovili,  e  Vescovili,  o  per  qualsi- 
voglia altro  titolo:  e  per  maggiore  ab- 
bondanza al  ius,  che  avea  la  S.  Sede  per 
ragione  delle  riserve  di  conferire  nei 
Regni  delle  Spagne  li  Benefizi  o  per  se, 


Buia  apostòlica,  no  se  entienda  innovada 
cosa  alguna  en  este  caso.  Antes  bien 
quede  todo  en  el  pie,  enque  ha  estado 
hastaqui. 

13.°  Quinto.  Salva  siempre  la  reserva 
de  los  52  Beneficios  echa  à  la  libre  Co- 
lacion  de  la  Santa  Sede,  y  salvas  siem- 
pre las  demas  declaraciones  poco  antes 
indicadas;  para  concluir  amigablemente 
todo  lo  restante  de  la  gran  controversia 
sobre  el  Patronato  Universal;  Su  San- 
tidad  acuerda  a  la  Magestad  del  Rey 
Catholico,  y  à  los  Reyes  sus  subcesores 
perpetuamente  el  derecho  Universal  de 
nombrar,  y  presentar  indistintamente  en 
todas  las  Yglesias  Metropolitanas,  Cathe- 
drales,  Colegiatas,  y  Diocesis  de  los 
Reynos  de  las  Espanas,  que  actualmente 
posée,  a  las  Dignidades  mayores  post 
Pontificulem  y  a  las  demas  Dignidades 
en  las  Cathedrales,  y  à  las  Dignidades 
principales  y  demas  en  las  Colegiatas, 
à  los  canonicatos,  porciones,  prevendas, 
Abadias,  Prioratos,  Encomiendas,  Parro- 
quias,  Personatos,  Patrimoniales,  Oficios, 
y  Beneficios  Eclesiàsticos  seculares,  y 
regulares  con  cura,  et  sine  cura  de  qual- 
quiera  naturaleza,  que  sean  existentes 
al  presente,  y  que  en  addante  se  fun- 
daren  (sin  que  los  fundadores  reservasen 
para  si,  y  sus  subcesores  el  derecho  de 
presentar)  en  los  Dominios,  y  Reynos  de 
las  Espanas,  que  actualmente  posee  el 
Rey  Catholico,  con  toda  la  generalidad 
con  que  se  hallan  comprehendidos  en 
los  meses  apostólicos,  y  casos  de  las 
reservas  generales,  y  especiales;  y  del 
mismo  modo  tambien  en  el  caso  de  va- 
car los  Beneficios  en  los  meses  ordina- 
rios,  quando  se  hallan  vacantes  las  syllas 


n  ih 


N'ussi:  <  innovarsi  •. 
;  Ann.  XIV.  e.  IV.  ».  96:  .  sul  .. 
Nossi  om.  Giusta  poi  il  tetto  spagnolo,  va  letto: 


li 


v/i  .  , .  iv,  a   "i,  om, 


red  alle  altre  Dignità  nelle  cattedrali,  e  alle  Dignità  prin- 


1753 


Concordato  fra  Benedetto  AVI' e  Ferdinando  17  di  Spagna 


431 


o  per  mezzo  della  Dateria,  Cancelleria  ' 
Apostolica,  Nunzi  di  Spagna,  od-  Indul- 
tarii,  surroga  la  Maestà :i  del  Re  Catto- 
lico, e  Re  Suoi  Successori,  dando  loro  il 
ius  universale  di  presentare  alli  suddetti 
Benefizi  nei  Regni  delle  Spagne  che  at- 
tualmente possiede,  e  con  facoltà  di 
usarne  nello  stesso  modo,  che  usa  ed 
esercita  il  restante  del  Patronato  appar- 
tenente alla  Sua  Real  Corona,  non  doven- 
dosi in  avvenire  concedere  a  verun  Nun- 
zio Apostolico,  a4  verun4  Cardinale,4  o4 
Vescovo4  nella  Spagna  l'indulto  di  con- 
ferire i  Benefizi  nei  mesi  Apostolici,  senza 
l'espressa  permissione  di  Sua  Maestà,  e 
de'  Suoi  Successori. 


6.  Acciò  il  tutto  in  avvenire  proceda 
col  dovuto  sistema,  e,  quanto  si  può,  si 
mantenga  illibata  l'autorità  Vescovile,  si 
conviene,  che  tutti  li  Presentandi  e  No- 
minandi  da  S.  M.  Cattolica  e  dai  Suoi 
Successori  alli  sopraddetti  Benefizi,  an- 
corché vacassero  per  risulta  di  Proviste 
Regie  debbano  indistintamente  ricevere 
le  Istituzioni,  e  Collazioni  canoniche  da' 
loro  rispettivi  Ordinari,  senza  veruna  spe- 
dizione di  Bolle  Apostoliche,  eccettuata 
la  conferma  delle  elezioni  già  di  sopra 
indicate,  ed  eccettuati  li  casi  nei  quali  i 
presentati,  o  nominati  o  per  difetto  di 
età  o  per  qualsivoglia  altro  impedimento 
canonico  avessero  bisogno  di  qualche  di- 
spensa, o  grazia  Apostolica,  o  di  qual- 
sivoglia altra  cosa  superiore  all'autorità 


Arzobispales,  y  Obispales,  ó  por  qual  se 
sea  otro  titulo. 

14."  V  à  mayor  abundamiento  Su 
Santidad  subrroga  al  Rey  Catholico,  y 
à  los  Reyes  sus  subcesores,  el  derecho, 
que  por  razon  de  las  reservas  tenia  la 
Santa  Sede  de  conferir  los  Beneficios  en 
los  Reynos  de  las  Espanas,  o  por  si,  <> 
por  medio  de  la  Dataria,  Cancilleria 
apostòlica,  Nuncios  de  Espana,  é  Indul- 
tarios;  dando  à  sus  Magestades  el  de- 
recho universal  de  presentar  a  dichos 
Beneficios  en  los  Reynos  de  las  Espanas, 
que  actualmente  posee,  con  facultad  de 
usar  de  este  derecho  del  mismo  modo, 
que  usa,  y  exerce  lo  restante  del  Patro- 
nato perteneciente  a  su  real  Corona  ;  no 
deviendose  en  lo  futuro  conceder  à  nin- 
gun  Nuncio  apostolico  de  Espana,  ni  à 
ningun  Cardenal,  u  Obispo  en  Espana, 
indulto  de  conferir  Beneficios  en  los  me- 
ses  apostólicos,  sin  expresa  permision  de 
Su  Magestad,  ó  de  sus  subcesores. 

15.°  Sexto.  Para  que  en  lo  venidero 
proceda  lodo  con  el  deuido  systema,  y 
se  mantenga  ilesa  la  auctoridad  de  los 
Obispos  en  quanto  sea  posible;  se  con- 
viene, que  todos  los  presentandos,  y  no- 
minandos  por  su  Magestad  Catholica,  y 
sus  subcesores  à  los  Beneficios  arriba 
dichos,  aunque  vaquen  por  resulta  de 
provistas  regias,  devan  recivir  indistinc- 
tamente  las  Instituciones,  y  Colaciones 
canonicas  de  sus  respectivos  Ordinarios, 
sin  expedizion  alguna  de  Bulas  apostó- 
licas,  exceptuada  la  confirmacion  de  las 
elecciones  yà  arriva  indicadas;  y  exce- 
ptùados  los  casos  enque  los  presentados, 
ó  nominados,  ó  por  defecto  de  edad,  ó  por 
qual  se  sea  otro  impedimento  canonico 
tubieren  necesidad  de  alguna  dispensa,  ò 


1  Arni.  XIV,  e.  IV, 

ii.  96: 

0  Can 

celleria 

s  Arni.  XIV,  C.  IV,  . 

<i.  96: 

.e    . 

3  Nossi:  «  M.  S.  .. 

«  Mussi  om. 

432 


Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Ferdinando  VI  di  Spagna 


a.  n.vt 


ordinaria  dei  Vescovi,  dovendosi  in  tutti 
questi,  e  ]  simigliatiti  '  casi  sempre  in  av- 
venire, come  si  è  fatto  pel  passato,  ricor- 
rere alla  S.  Sede  per  ottenere  la  grazia 
o  dispensa  pagando  i  soliti  emolumenti 
alla  Dateria  e  Cancelleria  Apostolica, 
senza  imposizione  di  Pensioni,2  o  esazione- 
di  Cedola  Bancaria,  come  anche  dirassi 
in  appresso. 


7.  Che  per  lo  stesso  effetto  di  man- 
tenere illibata  l'autorità  ordinaria  dei  Ve- 
scovi, si  conviene  e  si  dichiara,  che  per  la 
cessione  e  surrogazione  dei  riferiti  diritti 
di  Nomina,  Presentazione,  e  Patronato 
non  s'intenda  conferita3  al  Re  Catto- 
lico e  Suoi  Successori  veruna  giurisdi- 
zione ecclesiastica  sopra  le  Chiese  com- 
prese negli  accennati  Diritti,  né  tampoco 
sopra  le  Persone  che  presenterà,  e  nomi- 
nerà alle  dette  Chiese  e  Benefizi,  dovendo 
non  meno  esse  che  le  altre,  alle  quali 
saranno  dalla  S.  Sede  conferiti  li  52  Be- 
nefizi riservati,  restar  soggette  ai  loro 
rispettivi  Ordinarli  senza  poter  preten- 
dere esenzione4  dalla  loro  giurisdizione, 
e  salva  sempre  la  Suprema  Autorità  che 
il  Rom.  Pontefice,  come  Pastore  della 
Chiesa  universale,5  ha  sopra  tutte6  le 
Chiese,  e  Persone  Ecclesiastiche,  e  salve 
sempre  le  Regie  Prerogative  competenti 
alla  Corona  in  seguito  della  regia G  pro- 
tezione, specialmente  sopra  le  Chiese  di 
Regio  Patronato. 


8.  Avendo  la  Maestà  Cattolica  con- 
siderato, che  per  il   motivo  del   Patro- 


gracia  apostòlica,  ó  de  qual  se  fuere  otra 
cosa  superior  à  la  auctoridad  ordinaria 
de  losObispos;  deviendose  en  todos  estos, 
y  semejantes  casos  recurrir  siempre  en 
lo  futuro  a  la  Santa  Sede  corno  se  ha 
echo  en  lo  pasado  para  obtener  la  gra- 
cia,  o  dispensacion,  pagando  a  la  Data- 
ria y  Cancilleria  apostolica  los  emolu- 
mentos  acostumbrados,  sin  que  està  im- 
ponga pensiones,  ó  exija  cedulas  Banca- 
rias,  corno  tambien  se  dirà  luego. 

16.°Septimo.  Qué  para  el  mismo  fin  de 
mantener  ilesa  la  auctoridad  ordinaria 
de  los  Obispos  se  conviene,  y  se  declara, 
que  por  la  cesion,  y  subrrogazion  de  los 
referidos  derechos  de  nomina,  presen- 
tacion,  y  Patronato  no  se  entienda  con- 
ferida  ài  Rey  Catholico,  ni  à  sus  sub- 
cesores  alguna  Jurisdiccion  eclesiàstica 
sobre  las  Yglesias  comprehendidas  en 
los  expresados  derechos,  ni  tampoco 
sobre  las  personas,  que  presentarà,  ó 
nombrarà  para  las  dichas  Yglesias,  y 
Beneficios,  deviendo  no  menos  estas,  que 
las  otras  (en  quienes  la  Santa  Sede  con- 
ferirà los  52  Beneficios  reservados)  que- 
dar  sujetas  à  sus  respectivos  Ordinarios, 
sin  que  puedan  pretender  esempcion  de 
su  Jurisdiccion,  salva  siempre  la  su- 
prema auctoridad,  que  el  Pontifice  ro- 
mano, corno  Pastor  de  la  Yglesia  Uni- 
versal  tiene  sobre  todas  las  Yglesias,  y 
personas  eclesiàsticas,  y  salvas  siempre 
las  reales  prerrogativas  que  competen 
à  la  Corona  en  consequencia  de  la  regia 
proteccion,  especialmente  sobre  las  Ygle- 
sias del  Patronato  regio. 

17.°  Octavo.  Haviendo  su  Magestad 
Catholica  considerado  que  por  razon  del 


1  Arni.  XIV,  c.  IV,  n.  96  om. 
'-'  Arni.  XIV.  e.   TV,  n.  96;      pensioni   •. 
i  Nossi: 

4  Mussi  :  «esenzioni  ». 

»  Nu9si:  .  Pastore  universale  ilella  Chiesa 
om. 


a.  1753 


Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Ferdinando  VI  di  Spagna 


4.!: 


nato  e  diritti  ad  Essa  e  Suoi  Successori 
ceduti  '  restando  la  Dateria  e  Cancel- 
leria Apostolica  senza  l'utile2  delle  spe- 
dizioni, e  delle  annate,  grave  sarà  l'in- 
comodo dell'Erario  Pontificio,  si  obbliga 
di  far  consegnare  in  Roma  per  titolo  di 
compensazione  per  una  sola  volta  a  di- 
sposizione di  S.  S.  un  capitale  di  Se.  310 
mila  romani,  che  alla  ragione  di  un 
tre  per 3  cento 3  renderà  annualmente 
9300  scudi  romani,  '  della  stessa  mo- 
neta; nella  qual  somma  •"•  è  stato  regolato 
il  prodotto  di  tutti  li  sopraddetti  diritti. 

9.  Essendo  nei  tempi  passati  nata 
qualche  controversia  circa  alcune  Pro- 
viste fatte  dalla  S.  Sede  nelle  Cattedrali 
di  Palenza,  e  Mondofiedo, 6  la  Maestà  del 
Re  Cattolico  conviene,  che  i  Provvisti 
entrino  in  possesso  dopo  la  ratifica  del 
presente  Concordato. 

Essendosi  anche 3  nella  occasione 
della  Pretensione 7  del  Regio  Patronato 
universale  riposta  di  nuovo  sul  tappeto 
l' antica  controversia  dell'  imposizione 
delle  Pensioni,  e  dell'esazione  delle  Ce- 
dole Bancarie,  siccome  la  Santità  di  N.  S. 
per  sedare  una  volta  le  querele,  che  a 
tratto  a  tratto  si  andavano  risvegliando, 
erasi  dimostrata  pronta  e  risoluta  ad  s 
abolire  l'uso  delle  Pensioni  e  Cedole 
Bancarie  con  l'unico  rammarico,  che 
mancando  l'entrata  di  esse,  sarebbe  stata 
necessitata  contro  sua  voglia  di  sotto- 
porre l'Erario  Pontificio  a  nuovi  debiti, 
giacché  il  ritratto  delle  Cedole  Bancarie 
per  la  maggior  parte  impiegavasi   nei 


Patronato  y  derechos  cedidos  a  si,  y  à  sus 
subeesores,  quedando  la  Dataria,  y  Can- 
cilleria  apostòlica  sin  las  utilidades  de 
las  expediciones  y  annatas;  seria  graue 
el  incomodo  del  herario  pontificio;  se 
obliga  a  hacer  consignar  en  Roma  à 
titulo  de  recompensa  por  una  sola  vez, 
&  disposicion  de  Su  Santidad  un  capital 
de  trecientos  y  diez  mil  Escudos  roma- 
nos,  que  à  razon  de  un  tres  por  ciento 
rendirà  anualmente  nueve  mil  y  tre- 
cientos Escudos  de  la  misma  moneda, 
suma  en  que  se  ha  regulado  el  producto 
de  todos  los  derechos  arriva  dichos. 

18.°  Haviendo  nacido  en  los  tiempos 
pasados  alguna  controversia  sobre  algu- 
nas  provistas  echas  por  la  Santa  Sede 
en  las  Cathedrales  de  Palencia  y  Mon- 
dofiedo; la  Magestad  del  Rey  catholico 
conviene  en  que  los  provistos  entren  en 
posesion  despues  de  la  ratificacion  del 
presente  Concordato.  Y  aviendose  tam- 
bien,  con  ocasion  de  la  pretension  del 
regio  Patronato  universal,  subscitado  de 
nuevo  la  antigua  controversia  de  la  im- 
posicion  de  pensiones,  yexaccion  decedu- 
las  Bancarias,  asi  corno  la  Santidad  de 
nuestro  Beatisimo  Padre  para  cortar  de 
una  vez  las  quejas,  que  de  tiempo  en 
tiempo  se  subscitavan,  se  avia  manife- 
stado  prompto,  y  resuelto  à  abolir  el  uso 
de  otras  pensiones,  y  Cedulas  Bancarias 
con  el  unico  disgusto  de  que  faltando  el 
producto  de  ellas,  necesitaria  contra  su 
deseo  sujetar  el  herario  pontificio  a  nue- 
vos  devitos,  respecto  de  que  el  provento 
de  estas  cedulas  Bancarias  se  empleava 


IV,   il.  96:  .  caduti 
IV.  n.  Hb:  «gli  uiili 


1  Arni.  XIV. 

-  Ann.  XIV, 

'-  Xussi      i  .m . . . 

4  Nlssi  add.  «  ,  cioè  •. 

•  Ann.  XIV,  e.  IV.  n.  96:  -(orma.. 

'  Nussi  e  Aiiii.  XIV,  e.  IV,  n.  69:  .  Mondenedo». 

7  Nussi  :  «  Presentazione  »  I 

»  Arm.  XIV.  e.  IV,  ».  96:  «di.. 


434 


Concordato  fra  Benedetto  XI V  e  Ferdinando  VI  di  Spagna 


a.  1753 


Salarii,  ed  Onorarii  di  quei  Ministri,  che 
servono  la  S.  Sede  negli  affari  risguar- 
danti  il  Governo  universale  della  Chiesa; 
così  la  Maestà  del  Re  Cattolico  non  meno 
per  la  sua  ereditaria  devozione  verso  la 
S.  Sede,  che  per  l'affetto  particolare  con 
cui  riguarda  la  Sagra  Persona  di  Sua 
Beatitudine,  si  è  disposta  a  dare  per  una 
sola  volta  un  sovvenimento,  che  se  non 
in  tutto,  almeno  in  parte  sollevi  l'Erario 
Pontificio  dalle  spese,  che  è  obbligato  a 
fare  per  il  mantenimento  delli  soprad- 
detti Ministri,  e  così  '  si  obbliga  a  far 
consegnare  in  Roma  600  mila  scudi  ro- 
mani, che  al  tre  per  cento  producono 
annualmente  18000  scudi  della  stessa  mo- 
neta, con  che  resti  abolito  l'uso  d'imporre 
in  avvenire  Pensioni,  ed  esigere  Cedole 
Bancarie  non  solo  nel  caso  della  colla- 
zione dei 52  Beneficii  riservati  alla  S.  Sede, 
nell'altro 2  delle  conferme  di  sopra  indi- 
cate di  alcune  Elezioni,  nell'altro 2  del 
ricorso  alla  S.  Sede  per  ottenere  qualche 
dispensa  concernente  la  Collazione  de' 
Benefizi,  ma  ancora  in  qualsivoglia  altro 
caso,  di  tal  maniera  che  resta  per  sempre 
tolto  in  avvenire  l'uso  dell'imposizione3 
delle  Pensioni,  e  delle  Esazioni  delle  Ce- 
dole Bancarie,  senza  pregiudizio  però 
delle  già 4  imposte  fino  al  tempo  presente. 


Altro  caso  pure  di  controversia 
v'era5  non  già  circa  il  ius  della  Camera 
Apostolica,  e  Nunziatura  di  Spagna,  sopra 
li  Spogli  e  frutti  delle  Chiese  Vescovili 
vacanti  nei  Regni  delle  Spagne,  ma  sopra 


por  la  mayor  parte  en  los  salarios,  y  en 
los  honorarios  de  aquellos  Ministros,  que 
sirven  à  la  Santa  Sede  en  los  negocios 
pertenecientes  al  govierno  universal  de 
la  Yglesia; 

19.°  Del  mismo  modo  la  Magestad 
del  Rey  Catholico  no  menos  por  su  here- 
dada  devocion  acia  la  Santa  Sede,  que 
por  el  afecto  particular  con  que  mira  la 
Sagraci  a  persona  de  su  Beatitud,  se  ha 
dispuesto  à  dar  por  una  sola  vez,  un 
socorro,  que  sino  en  el  todo,  à  lo  menos 
alibie  en  parte  el  herario  Pontificio  de 
los  gastos,  que  està  necesitado  à  hacer 
para  la  manutencion  de  los  expresados 
Ministros,  y  de  consequencia  se  obliga 
à  hacer  consignar  en  Roma  seiscientos 
mil  Escudos  romanos,  que  ài  tres  por 
ciento  producen  antialmente  diez  y  ocho 
mil  Escudos  de  la  misma  moneda;  con 
que  queda  abolido  para  lo  futuro  el  uso 
de  imponer  pensiones  y  exigir  Cedulas 
Bancarias,  no  solo  en  el  caso  de  la  Cola- 
cion  de  los  52  Beneficios  reservados  à 
la  Santa  Sede,  en  él  de  las  confirma- 
ciones  arriva  indicadas,  en  él  de  recurso 
à  la  misma  Santa  Sede  para  obtener 
alguna  dispensazion  concerniente  a  la 
Colacion  de  los  Beneficios;  sino  tambien 
en  qual  se  sea  otro  caso;  de  tal  manera 
que  en  lo  venidero  queda  extinguido  para 
siempre  el  uso  de  imponer  pensiones  y 
exigir  Cedulas  Bancarias  ;  pero  sin  per- 
juicio  de  las  yà  impuestas  hasta  el  tiempo 
presente. 

20.°  Otro  Capitulo  de  controversia 
avia  tambien,  no  ià  en  orden  al  derecho 
de  la  Camara  apostolica,  y  Nunciatura 
de  Espana  sobre  los  Espolios  y  frutos 
de  las  Yglesias  Obispales  vacantes  en 


1  Ann.  XIV,  e.  IV.  n.  9b  :     om.    . 

3  Arni.  XIV,  e.  IV,  ti.  96:  .delle  imposizioni.. 
'  Nussi  om. 

Min  casi  puri    ili  (imiroversia  erano. 


1753 


Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Ferdinando  VI  di  Spagna 


435 


l'uso,  esercizio,  e  dipendenza  del  detto 
diritto  in  tal  maniera,  che  eravi  la  neces- 
sità di  venire  sopra  ciò  a  qualche  con- 
cordia, e  composizione.  Per  levare  anche 
queste  continue  controversie  la  Santità 
di  N.  S.  derogando,  annullando,  e  pri- 
vando d'ogni  effetto  tutte  le  precedenti 
Apostoliche  Costituzioni,  tutte  le  Con- 
cordie e  Convenzioni  che  sonosi  finora 
fatte  fra  la  R.  '  Camera  Apostolica,  Ve- 
scovi, Capitoli  e  Diocesi,  ed  ogni  altra 
cosa  che  sia  in  -  contrario,  dal  giorno 
della  ratifica  di  questo  Concordato  ap- 
plica tutti  gli  spogli  e  frutti  delle  Chiese3 
vacanti  esatti  ed  inesatti  a  quegli  usi  pii, 
che  sono  prescritti  dai  Sagri  Canoni, 
promettendo  di  non  concedere  in  avve- 
nire, salve  però  le  già  concedute,  che 
dovranno  avere  il  suo  effetto  per  qualsi- 
voglia motivo,  a4  qualsivoglia  persona 
Ecclesiasiastica  ancorché  degna  di  spe- 
ciale specialissima  menzione,  la  facoltà 
di  testare  benché  ad  usi  pii 5,  dei  frutti 
e  de'  spogli  delle  loro  Chiese  Vescovili, 
concedendo  alla  Maestà  del  Re  Cattolico, 
e  Suoi  Successori  l'eleggere  in  avvenire 
gli  Economi,  e  Collettori;  che  però  sieno 
persone  Ecclesiastiche  con  tutte  le  fa- 
coltà necessarie  ed  opportune,  acciò  sotto 
la  Real  Protezione  siano  dai  predetti 
fedelmente  amministrati  -,  e  '  impiegati 
li2  suddetti  effetti  negli  usi  accennati. 


E  la  M.  S.  in  ossequio  verso  la  S.  Sede 
si  obbliga  di  far  depositare  in  Roma  per 
una  sola  volta  a  disposizione  di  S.  S.  un 
Capitale  di  Duecento  trentatre  mila  tre- 


los  Reynos  de  las  Espafias;  sino  sobre 
el  uso,  exercicio  y  dependencias  de  dicho 
derecho;  de  tal  modo  que  se  hacia  nece- 
sario  venir  sobre  esto  à  alguna  con- 
cordia, ó  composicion.  Para  evitar  tam- 
bien  estas  continuas  diferencias,  la  San- 
tidad  de  nuestro  Beatisimo  Padre  dero- 
gando, anulando,  y  dejando  sin  efecto 
todas  las  Constituciones  apostólicas  que 
ayan  precedido,  y  todas  las  concordias, 
y  convenciones  que  se  han  echo  hasta 
aora  entre  la  Reverenda  Camara  apostò- 
lica, Obispos,  Cavildos,  y  Diocesis,  y  qual 
se  sea  otra  cosa  que  aga  en  contrario, 
aplica  desde  el  dia  de  la  ratificacion  de 
este  Concordato,  todos  los  Espolios,  y 
frutos  de  las  Yglesias  vacantes  exactos, 
e  inexactos  a  aquellos  usos  pios  que 
prescriven  los  sagrados  canones  ;  prome- 
tiendo  que  en  lo  venidero  no  acordara 
por  ningun  motivo  à  qual  se  sea  persona 
eclesiàstica,  aiinque  sea  digna  de  espe- 
cial, ó  especialissima  mencion  facultad 
de  testar  de  los  frutos  y  Espolios  de  sus 
Yglesias  obispales,  bienque  fuese  para 
usos  pios,  salvas  las  yà  acordadas,  que 
deveran  tener  su  efecto;  concediendo 
para  lo  futuro  a  la  Magestad  del  Rey 
Catholico,  y  a  sus  subeesores  la  eleccion 
de  economos  y  Colectores  (con  tal  que 
sean  personas  eclesiàsticas)  con  todas 
las  facultades  oportunas,  y  necesarias 
para  que  dichos  efectos,  vaxo  de  la  real 
proteccion  sean  por  estos  fielmente  admi- 
nistrados,  y  fielmente  empleados  en  los 
usos  expresados. 

21.°  Y  Su  Magestad  en  obsequio  a 
la  Santa  Sede,  se  obliga  a  hacer  depo- 
sitar en  Roma  por  una  sola  vez,  à  dispo- 
sicion  de  Su  Santidad  un  Capital  de  dos- 


1  Arni.  XIV,  e.  IV,  «.  96:  ■  detta  i 

:  Nissi  iim. 

•  Nussi:  .  della  Chiesa    . 

'  Ndssi      o  •- 

à  Nussi  :  «  suoi  »  ! 


436 


Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Ferdinando  VI  di  Spagna 


a.  1753 


I 

cento  trentatre  scudi  Romani,  che  inve- 
stiti al  tre  per  cento,  rende  annualmente 
7000  scudi1  della  stessa  moneta;  ed 
inoltre  S.  M.  accorda,  che  si  assegnino 
in  Madrid  a  disposizione  di  S.  S.  sopra 
il  prodotto  della  Crociata  5000  scudi 
annui  per  mantenimento  e  '  sussistenza  ' 
de'  Nunzi  Apostolici,  e  tutto  ciò  in  2  con- 
siderazione del  compenso  della  Entrata 
che  perde  l'Erario  Pontificio  nella  rife- 
rita cessione  degli  spogli  e  frutti  delle 
Chiese  vacanti,  ed  obbligo  di  non  conce- 
dere in  avvenire  la  facoltà  di  testare. 


La  Santità  Sua  in  fede  di  Sommo 
Pontefice,  e  Sua  Maestà  in  parola  di  Re 
Cattolico  promettono  mutuamente  per 
se  medesimi,  ed  in  nome  dei  loro  succes- 
sori la  fermezza  inalterabile,  e  perpetua 
sussistenza  di  tutti  e  ciascheduno  degli 
articoli  precedenti,  volendo  e  dichia- 
rando che  né  la  S.  Sede,  né  i  Re  Cattolici 
abbiano  rispettivamente  da  pretendere 
più  di  quello,  che  viene  compreso  ed 
espresso  nei  predetti  capitoli,  e  che  si 
abbia  a  tenere  per  irrito  e  di  nessun 
valore  ed  effetto  quanto  si  facesse  in 
qualsivoglia  tempo  contro  tutti,  o  alcuno 
degli  stessi  articoli. 

Per  la  validità  ed  osservanza  di 
quanto  si  è  convenuto,  sarà  firmato 
questo  Concordato  nelle  solite  forme,  ed 
avrà  tutto  il  suo  intiero  effetto  ed  adem- 
pimento subito  che  saranno  consegnati :1 
li  capitali 4  della  ricompensa,  che  si  sono 
espressi,  e  dopo  che  sarà  seguita  la  ra- 
tifica. 

In  fede  di  che  Noi  infrascritti  in  virtù 
delle  facoltà  rispettive  di  S.  S.  e  di  S.  M. 


cientos,  treynta  y  tres  mil  trecientos 
treynta  y  tres  Escudos  romanos,  que  im- 
puesto  ài  tres  por  ciento  rinde  anual- 
mente  siete  mil  Escudos  de  la  propia 
moneda.  Y  demas  de  esto,  Su  Magestad 
acuerda  que  se  asignen  en  Madrid  à 
disposicion  de  Su  Santidad  sobre  el  pro- 
ducto  de  la  cruzada  cinco  mil  Escudos 
anuales  para  la  manutencion  y  subsi- 
stencia  de  los  Nuncios  apostólicos.  Y 
todo  esto  en  consideracion  y  recompensa 
del  producto  que  pierde  el  herario  pon- 
tificio en  la  referida  cesion  de  Espo- 
lios,  y  frutos  de  las  Yglesias  vacantes, 
y  en  la  obligacion  que  hace  de  no  con- 
ceder en  lo  futuro  facultades  de  testar. 

22.°  Su  Santidad  en  fee  de  Sumo 
Pontifice,  y  Su  Magestad  en  palabra  de 
Rey  Catholico  premeten  mutuamente 
por  si  mismos,  y  en  nombre  de  sus  sub- 
cesores  la  firmeza  inalterable,  y  subsis- 
teticia  perpetua  de  todos  y  cada  uno  de 
los  articulos  precedentes,  queriendo  y 
declarando  que  ni  la  Santa  Sede,  ni  los 
Reyes  Catholicos  hàn  de  pretender 
respecti vamente  mas  de  lo  que  viene 
expreso,  y  comprehendido  en  los  dichos 
capitulos;  y  que  se  ava  de  tener  por 
irrito,  y  de  ningun  valor  ni  efecto  quanto 
contra  todos,  ó  alguno  de  ellos  se  aga 
en  qual  se  sea  tiempo. 

23.°  Para  la  validazion  y  observancia 
de  quanto  se  ha  convenido;  sera  firmado 
este  concordato  en  la  forma  acostum- 
brada,  y  tendrà  todo  su  efecto,  y  entero 
cumplimiento  luego  que  se  consignaràn 
los  capitales  de  recompensa,  que  se  hàn 
expresado,  y  echa,  que  sea  la  ratificacion. 

En  fee  de  lo  qual  nos  los  infrascri- 
ptos  en  virtud  de  las  facultades  respec- 


Nussi  ohi. 

Nuski  :  •  ai  ». 

Nus»i  :  .  cunsequenti  >  I 


a.  1753       Cessione  al  Re  di  Sardegna  dei  diritti  sul  principato  di  Musseremo  ecc.  437 


Cattolica   abbiamo  firmato   il    presente         tivas   de   Su    Santidad  y  de  S.   M.  C. 

Concordato,  e  segnato  col  nostro  Sigillo.         hemos  firmado  el  presente  concordato, 

Dal  Palazzo   Apostolico  del   Quiri-         y  sellado  con  nuestro  propio  sello  en  el 

naie  questo  dì  XI  Gennaro  1753.  Palacio  apostolico  del  Quirinal  cn  el  dia 

11  de  henero  del  1753. 

Loco  sigilli -S.  Card.  Valenti.  El  Cardenal  Valenti. 

»         »      -  Manuel  Ventura  Figucroa.1  Manuel  Ventura  Figueroa. 

Il  testo  italiano  da  Nussi,  Conventiones  etc.  120-128  (n.  XV),  collazionata  la  copia  in 
Àrm.  XI\\  e.  TV,  n.  96,  f.  24-30  (Archivio  segreto  Vaticano! :  il  testo  spagnolo  dall'esem- 
plare a  firme  autografe  e  sigilli  dei  PIcnipotenziarii  ibid.  t.  14-23.  Un  testo  spagnuolo  quanto 
alla  torma  differente  dal  surriferito,  traduzione,  pare,  da  un  breve  del  20  febbraio  1753, 
con  cui  Benedetto  XIV  conferma  il  concordato,  è  in  Tejada  y  Ramiro,  Coleccion  ecc. 
loc.  cit.,  165-170. 


LUI. 

BENEDETTO  XIV  CEDE  AL  RE  DI  SARDEGNA  I  DIRITTI 
SUL  PRINCIPATO  DI  MASSERANO  E  LA  CONTEA  DI  CREVALCORE. 

13  luglio  1753. 

Benedictus  Episcopus  servus  servorum  Dei,  ad  perpetuam  rei  memoriam.  Cir- 
cumspecta  providentiae  nostrae  ratio  exigit,  ut  ad  ea  quae  nobis  rationabiliter  pro- 
ponuntur,  aequo  animo  intendentes,  quoties  concredita  nobis  Apostolicae  Scdis  iura 
cum  inferiorum  Ecclesiarum  indemnitate  inconcussa  mansura  fore  dignoscamus, 
Apostolicas  concessiones  nostras  praesertim,  quae  in  Regiam  personam  sua  semper 
in  nos  et  eamdem  Sedem  filiali  observantia  conspicuam  collatae  fuerunt,  ulterius 
etiam  extendamus;  cum  itaque  nos  alias,  videlicet  sub  data  tertio  nonis  ianuarii, 
Pontificatus  nostri  anno  primo,  iustis  et  rationabilibus  de  causis  tunc  expressis 
adducti,  diversorum  locorum  et  feudorum,  quorum  dominium  et  proprietas  ad  Eccle- 
sias  Taurinensem,  Vercellensem,  Astensem,  Papiensem,  et  Abbatiam  Sancti  Benigni, 
supremum  vero  dominium  huiusmodi  ad  nos  et  Sedem  Apostolicam  pertinet.  cha- 
rissimum  in  Christo  Filium  nostrum  Carolum  Emanuelem  Sardiniae  Regem  Illu- 
strem  uti  Sabaudiae  Ducem  et  Pedemontis  Principem,  eiusque  Filios  heredes  mascu- 
los  per  Lineam  masculinam  de  primogenito  in  primogenitum,  et  in  Ducatu  Sabaudiae. 
Principatu  Pedemontis,  ac  Sardiniae  Regno  Successores  suos  prò  nobis  et  Romana 
Ecclesia  Vicarium  perpetuum  Apostolica  auctoritatc  deputaverimus,  et  constitue- 
rimus,  eidemque  Carolo  Emanueli  Regi  et  Duci,  eiusque  Successoribus  praedictis 
regimen  et  administrationem  eiusdem  supremi  dominii,  iutisdictionis  et  superiori- 
tatis  territorialis,  que  quoad  temporalia  Praedecessores   nostri  Romani  Pontifices 

1  Nussi,  che  pone  anche  .  L.      per  il  nome  del  Card.  Valenti,  :   •  Figuera  ■  ;  Arni.  XIV,  e.  IV,  «.  96:  ■  Figaroa  - . 


\3&  Cessione  al  Re  di  Sardegna  dei  diritti  sul  principato  di  Musseremo  ecc.       a.  1753 

exercuerunt,  et  exercere  potuerunt,  ac  nos  exercebamus  et  exercere  poteramus, 
dieta  Apostoliea  auctoritate  edam  perpetuo  eommiserimus,  et  assignaverimus,  ac 
regimen  et  administrationem  huiusmodi  in  eundem  Carolum  Emanuelem  Regem  et 
Ducerti,  eiusque  Successores  praedictos  transtulerimus,  et  in  locum  nostrum,  quoad 
temporalia  dumtaxat,  perpetuo  posuerimus  et  collocaverimus,  insuperque  voluerimus, 
quod  dictus  Carolus  Emanuel  Rex,  et  Dux,  ac  eius  Successores  praedicti  ratione 
officii  Vicariatus  huiusmodi  singulis  annis  unum  calicem  valoris  bis  mille  scutorum 
argenteorum  monetae  Romanae  in  festo  Beatorum  Apostolorum  Petri  et  Pauli 
Camerae  nostrae  Apostolicae  solvere  omnino  teneretur,  ac  alias  prout  in  nostris 
desuper  confectis  litteris  plenius  continetur,  cumque  sicut  accepimus  licet  vigore 
praedictarum  litterarum  deputationis  praedictae,  ac  conventionum  illius  occasione 
initarum  Episcopo  Vercellensi  prò  tempore  existenti  ius  competat,  nedum  novas 
concedendi  investituras  Principatus  Masserani,  ac  Comitatus  seu  Marchionatus  Cre- 
vacorii  leudorum  de  directo  dictae  Ecclesiae  Vercellensis  dominio  existentium,  cum 
suis  locis,  membris  et  dependentiis  eis  respective  annexis  in  quolibet  eventu  illorum 
devolutionis,  vel  mutationis  personarum,  de  illis  investiendarum,  sed  etiam  exigendi 
ab  eisdem  personis  de  ipso  Principatu,  ac  Comitatu,  seu  Marchionatu  investitis 
canones,  qui  prius  eidem  Camerae  Apostolicae  in  annua  simul  sumnia  octodecim  cir- 
citer  Ducatorum  auri  de  Camera  solvebantur;  nihilominus  quia  Praedecessores 
dilecti  filii  nobilis  Viri  Philippi  Victorii  Amedei  Ferrerii  Fieschi  Principatus  et 
Comitatus,  seu  Marchionatus  huiusmodi  moderni  legitimi  heredis  investituras  prae- 
dictas  ab  antiquo  tempore  immediate  a  Sede  Apostolica  acceperant,  idem  Philippus 
Victorius  Amedeus  huiusmodi  suorum  Praedecessorum  exemplo  ductus,  ac  putans 
si  loco  Ecclesiae  Vercellensis  praedictae  dictus  Carolus  Emanuel  Rex  et  Dux,  eius- 
que Successores  in  dominio  et  proprietate,  ac  iuribus  concedendi  investituras  super 
Principatu,  ac  Comitatu,  seu  Marchionatu  praedictis,  et  exigendi  canones  huiusmodi, 
quas  et  quos  prius  Sedes  ipsa  Apostolica  respective  concedere  et  exigere  consue- 
verat,  sub  obligatione  tamen  per  dictum  Carolum  Emanuelem  Regem  et  Ducem  con- 
gruam  summam  dictae  Ecclesiae  Vercellensi  intuitu  indemnitatis  ac  compensationis 
persolvendi  subrogaretur  sui  ipsius,  suorumque  in  dictis  Principatu,  et  Comitatu,  seu 
Marchionatu  Successorum  decori  et  honorificentiae  consultum  fore,  per  auctoritatis 
nostrae  praesidium  ut  infra  opportune  provideri  plurimum  exoptaverit,  praefatus  vero 
Carolus  Emanuel  Rex  et  Dux  de  his  omnibus  certior  factus  indemnitati  et  compensa- 
tioni  huiusmodi  quatenus  nos  praedicti  Philippi  Victorii  Amedei  votis  in  praemissis 
annuere  dignaremur,  mediante  annua  assignatione  arbitrio  nostro  praefigenda,  seu 
statuenda,  paratum  se  fore  exibuerit;  nos  igitur  praemissis  omnibus  mature  per- 
pensis  et  consideratis,  ac  inspectis  etiam  eximiis  dicti  Caroli  Emanuelis  Regis  et 
Ducis  meritis,  nec  nonpraecipua  eius  devotione,  qua  nos  et  Sedem  Apostolicam  prae- 
dictam  prosecutus  fuit,  et  prosequitur,  audito  etiam  prius  Venerabili  Fratre  '  nostro 
moderno  Episcopo  Vercellensi,  qui  infrascriptam  concessionem  si  fieret,  et  loco  iuris 
honorifici  investituras  praedictas  concedendi,  ac  canones  huiusmodi  exigendi  summa 
quadrigentorum  scutorum  monetae  Romanae  Mensae  Episcopali  Ecclesiae  Vercellensis 
assignaretur,  maxime  utilem  et  proficuam  eidem  Ecclesiae  Vercellensi  futuram  cen- 

1    1  ratti s  .•  «  Fratti  » . 


a.  1753       Cessione  al  Re  di  Sardegna  dei  diritti  sul  principato  di  Masserano  ecc.  439 

suit  motu  proprio,  et  ex  certa  scientia,  deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine  prae- 
dicto  Carolo  Emaniteli  Regi,  et  Duci,  eiusque  Filiis,  Heredibus,  et  Successoribus  qui- 
buscumque  directum  dominium  subalternum  super  Principati!  Masserani,  et  Comitatu 
seu  Marchionatu  Crevacorii,  aliisque  locis,  membri*  et  dependentiis  eis  respective 
annexis,  quod  ad  praedictam  Ecclesiam  Vercellensem  quovis  titillo,  ratione  et  causa 
quomodolibet  spectat  et  pertinet,  cum  omni  iure  investituras  desuper  concedendi, 
et  canones  praedictos  exigendi,  ita  quod  dictus  Philippus  Victorius  Amedeus  ex 
nunc  et  de  cetero  eius  in  Principatu,  et  Comitatu  seu  Marchionatu  huiusmodi  Succes- 
sores  investituras  de  illis  ab  eodem  Carolo  Emanuele  Rege  et  Duce,  suisque  Filiis, 
Heredibus,  et  Successoribus  quibuscumque  suscipere,  eisque  praedictos  canones 
solvere,  e  contai  vero  praedictus  Carolus  Emanuel  Rex  et  Dux,  eiusque  Filii, 
Heredes  et  Successores  praedicti  summam  quadringentorum  quinquaginta  scutorum 
monetae  Romanae  praedictae  a  nobis  statutam,  et  ab  eodem  Carolo  Emanuele  Rege 
et  Duce  prò  eius  insigni  erga  nos  obsequio,  et  erga  praedictam  Ecclesiam  Vercel- 
lensem liberalitate  libenter  appositam  Mensae  Episcopali  eiusdem  Ecclesiae  Ver- 
cellensis  annuatim  persolvere,  seu  eandem  summam  super  aliquo  fundo  aequalis 
redditus  favore  eiusdem  Mensae  cedendo,  vere  et  cum  effectu  ac  irrevoc  abiliter  assi- 
gnare  respective  teneantur,  ac  etiam  respective  obligati  existant,  dummodo  summa 
huiusmodi  annuatim  persolvatur,  vel  aequalis  redditus  vere  et  realiter  assignetur,  et 
non  alias,  ac  salvo  semper  super  Principatu,  et  Comitatu  seu  Marchionatu  praedi- 
ctìs  iure  supremi  dominii  Sedis  Apostolicae,  et  prò  ea  quoad  exercitium  eiusdem 
Carolis  Emanuelis  Regis  et  Ducis,  uti  eiusdem  Sedis  Apostolicae  Vicarii,  et  aliorum 
in  Vicariatu  Successorum  perpetuo  concedimus  et  assignamus,  dictumque  Carolum 
Emanuelem  Regem  et  Ducem,  eiusque  Filios  et  Successores  quoscumque  praedictos 
in  dominio  et  iuribus  praedictis  loco  praedictae  Ecclesiae  Vercellensis  subrogamus, 
decernentes  easdem  praesentes  nullo  unquam  tempore  de  subreptionis  vel  obre- 
ptionis,  aut  nullitatis  vitio,  vel  intentionis  nostrae,  aut  alio  quocumque,  quantumvis 
magno  et  inexeogitato  defectu  notari  vel  impugnari  posse,  sed  semper  et  perpetuo 
firmas,  validas  et  etfìcaces  existere,  et  fore,  suosque  plenarios  et  integros  effectus 
sortiri,  et  obtinere  debere,  sicque,  et  non  alias  per  quoscumque  Iudices  ordinarios 
et  delegatos,  quavis  auctoritate  fungentes  et  functuros,  etiam  causarum  Palatii  nostri 
Apostolici  Auditores,  ac  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinales,  etiam  de  latere 
Legatos,  Vice-Legatos,  dictaeque  Sedis  Nuncios,  sublata  eis  quavis  aliter  iudicandi 
et  interpretandi  facultate  et  auctoritate,  iudicari  et  definiri  debere,  irritum  quoque 
et  inane  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter 
contigerit  attentari,  non  obstantibus  Nostra  et  Cancellariae  Apostolicae  regula  de 
iure  quaesito  non  tollendo,  ac  quibusvis  Apostolici*,  seu  etiam  in  sinodalibus,  prò- 
vincialibus,  generalibus,  universalibusque  conciliis  editis,  vel  edendis  specialibus  vel 
generalibus  constitutionibus  et  ordinibus,  nec  non  Ecclesiae  Vercellensis  praedictae, 
etiam  iuramento  et  confirmatione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis,  sta- 
tutis,  privilegiis  quoque,  indultis,  et  litteris  Apostolicis  in  contrarium  praemissorum 
quomodolibet  concessis,  confirmatis,  appositi*,  et  innovatis,  quibus  omnibus,  et  sin- 
gulis,  etiamsi  de  illis,  eorumque  totis  tenoribus  specialis,  specifica,  expressa  et  indi- 
vidua, non  autem  per  clausulas  generales  idem  importantes  mentio,  seu  quaevis  alia 
expressio  habenda  foret,  eorum  tenores  praesentibus  prò  expressis  habentes,  illis 


440  Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Maria  Teresa  per  il  ducato  di  Milano       a.  1757 

alias  in  suo  robore  permansuris  ad  praemissorum  eftectum,  hac  vice  dumtaxat  spe- 
cialiter  et  expresse  motu  et  potestatis  plenitudine  paribus  harum  serie  derogamus 
contrariis  quibuscumque.  Volumus  autem,  quod  intuitu  praedictae  summae  quadrin- 
gentorum  quinquaginta  scutorum  monetae  praedictae  Mensae  Episcopali  Vercellensi 
huiusmodi  annuatim  ut  praefertur  persolvendae  vel  assignandae,  taxa  Ecclesiae 
Vercellensis  praedictae  in  libris  Camerae  Apostolicae  descripta,  ac  pensio  super 
illius  Mensae  Episcopalis  huiusmodi  fructibus,  redditibus  et  proventibus  prò  tempore 
reser vanda  respective  non  augeantur.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  pagi- 
nam  nostrae  concessionis,  assignationis,  subrogationis,  Decreti  derogationis,  et 
voluntatis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire;  si  quis  autem  hoc  attentare 
praesumpserit,  indignationem  omnipotentis  Dei,  ac  Beatorum  Petri  et  Pauli  Aposto- 
lorum  eius  se  noverit  incursurum. 

Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariam  Maiorem  anno  incarnationis  Dominicae 
millesimo  septingentesimo  quinquagesimo  tertio,  tertio  idus  iulii,  Pontificatus  Nostri 

anno  tertio  decimo. 

Cardinalis  Passioneus. 
Visa  de  Curia 
C.  Boschi. 

Da  Traités  de  la  Royalc  Maison  de  Savoie  III,  144-149  (n.  CXLVI). 


LIV. 

CONCORDATO  FRA  BENEDETTO  XIV  E  MARIA  TERESA 
PER  IL  DUCATO  DI  MILANO. 

17  dicembre  1757. 

Per  parte  di  Sua  Maestà  l'Imperatrice  Regina  è  stato  rappresentato  alla  San- 
tità di  Nostro  Signore,  che  la  Maestà  Sua  aveva  determinato  di  procedere  senza 
ulteriore  ritardo  alla  pubblicazione,  ed  esecuzione  del  nuovo  Censimento  per  il 
suo  Stato  di  Milano.  Che  in  questa  grande  opera  tutte  le  premure  della  Maestà 
Sua  erano  dirette  al  solo  bene  de'  Sudditi,  e  non  ad  alcun  profitto  del  Regio  suo 
Erario  ;  e  perciò  non  si  aggiungerà  col  nuovo  Censimento1  un1  nuovo  '  maggior  Carico 
allo  Stato;  ma  si  distribuirà  quell'istesso  Carico,  che  sinora  ripartito  con  disugua- 
glianza riusciva  per  molti  esorbitante,  ed  insopportabile,  e  dava  luogo  a  continue 
doglianze,  e  dispendiose  controversie,  e  che  dall'universale  giusta  perequazione  sarà 
reso  a  tutti 3  meno  sensibile,  e  specialmente  a'  Contadini,  e  Poveri,  e  tolta  sarà  per 
sempre  l'occasione  alle  liti,  e  dissensioni  talvolta  più  pesanti  dell' istesso3  Carico:  ad 
ottenere  un  sì  salutare  oggetto,  non  solo  era  stata  diretta  la  generale  Misura,  e 

i  om 

*  NUSS1         a    Buoi     ! 

i  i.    >>,„.  i  \\  in  614:  «aU'istesso», 


a.  1757       Concordalo  fra  Benedetto  XIV  e  Maria  Teresa  per  il  ducato  di  Milano  441 

Stima  del  Territorio  per  base  del  Riparto;  ma  inoltre  si  era  determinato,  che  restas- 
sero in  avvenire  abolite  tutte  le  Esenzioni  gratuite,  e  le  Tasse  Personali  de'  Conta- 
dini, le  quali  in  alcune  Comunità  ascendevano  a  lire  venti,  trenta,  ed  in  taluna  sino 
a  sessanta  lire  per  testa,  fossero  invariabilmente  ridotte  a  sole  lire  sette  di  Milano; 
e  prese  si  erano  molte  altre  provvidenze  per  comprendere  ogni  Fondo,  e  Capitale 
censibile,  e  per  ogni  via  sollevare  le  Imposte:  non  ostanti  tutte  queste  misure  non 
potersi  conseguire  un  fine  così  importante,  tinche  non  fossero  sciolte  le  questioni 
insorte  cogli  Ecclesiastici  tanto  rapporto  all'Epoca  da  fissarsi  per  circoscrivere  i 
Beni,  detti  antichi,  di  Chiesa,  i  quali  per  la  Porzione  Dominicale,  e  sono,  e  devono 
restare  immuni  da  ogni  Carico,  da' Beni,  detti  di  nuovo  acquisto,  li  quali  per  l'in- 
veterata consuetudine,  credesi  anche  approvata  dalla  Santa  Sede,  sono  stati  sempre 
sottoposti  a'  Carichi  Laici,  quanto  rapporto  alla  Colonica  de'  Beni  Ecclesiastici  anti- 
chi. Nel  presente  stato  alcuni  de'  Coloni  de'  Beni  antichi  di  Chiesa  pagano  la  Por- 
zione Colonica  egualmente  che  i  Laici:  altri  ne  pagano  solamente  una  parte,  ed 
alcuni  non  pagano  niente;  anzi  siccome  in  diverse  Provincie,  diverso  è  l'uso  nel 
censire  la  Colonica,  poiché  in  alcune  si  regola  a  proporzione  della  metà  de'  Beni, 
che  si  coltivano,  in  altre  di  tre  ottavi,  ed  in  alcune  di  un  solo  ottavo;  così  da  tutto 
ciò  derivava  una  varietà,  e  confusione,  cagione  di  continui  disturbi  tra  gli  Ecclesia- 
stici, e  i  Laici,  ed  un  aggravio  insoffribile  a  questi  ultimi  non  solamente,  ma  altresì 
agli  Ecclesiastici  di  nuovo  acquisto,  censiti  a  guisa  de'  Laici,  e  sopraccaricati  per  le 
cause  succennate.  Essere  quindi  necessario  alla  pubblica  Causa,  e  tranquillità,  che 
tolte  tutte  coteste  dispute,  si  ristabilisse  l'ordine,  e  l'uguaglianza  anche  in  questa 
parte,  come  si  è  procurata  in  generale  con  lo  stabilimento  del  nuovo  Censo.  Sti- 
marsi proprio,  che  l'Epoca  della  divisione  de' Beni  antichi,  e  moderni  fissata  sia  coi- 
ranno mille  cinquecento  quarantotto,  in  cui  si  diede  principio  all'antica  Misura 
generale;  e  rapporto  alla  Colonica,  che  i  Coloni  de' Beni  Ecclesiastici  antichi  con- 
corrano ai  Carichi  Regi,  e  Locali  egualmente  che  i  Coloni  de'  Laici  per  la  Porzione 
Colonica  a  proporzione  della  metà  de'  Beni,  che  coltivano,  e  ciò  generalmente  in 
tutte  le  Provincie,  mentre  alle  ragioni  altre  volte  addotte  su  questo  assunto  s'aggiun- 
geva ora  il  riflesso,  che  i  Carichi,  e  debiti  dello  Stato  sono  venuti  ad  un  eccesso 
insoffribile,  sì  a'  Laici,  che  agli  Ecclesiastici  di  moderno  acquisto;  onde  anche  secondo 
l'equità  Canonica,  trattandosi,  non  di  pagare  un  nuovo  Carico  al  Principe,  ma  di 
sollevare  sì  i  Laici,  che  gl'istessi  Ecclesiastici  di  moderno  acquisto,  quorum  vires 
non  suppetunt,  sembrava  inevitabile  il  concorso  almeno  della  Porzione  Colonica,  ed 
attese  le  sovraindicate  Misure,  e  provvidenze,  il  nuovo  Metodo  della  Esazione  riu- 
scirebbe in  pratica  nel  complesso  piuttosto  vantaggioso,  che  nocevole  alla  Chiesa. 
Tutte  le  suddette  rappresentanze  avendo  Sua  Santità  prese  in  matura  conside- 
razione, compassionando  il  grave  quasi  insopportabile  peso,  al  quale  finora  hanno 
soggiacciuto  non  meno  i  Laici,  che  alcuni  degli  Ecclesiastici,  ed  in  considerazione, 
e  correspettività  del  sollievo,  che  tutti  i  Coloni  avranno  dalla  riduzione  della  Tassa 
Personale,  e  dalle  altre  succennate  provvidenze  del  nuovo  Censimento,  desiderosa 
di  contribuire  al  sollievo  comune  senza  soverchio  aggravio  degli  Ecclesiastici,  si  è 
benignamente  prestata  all'istanza  di  Sua  Maestà,  e  col  mezzo  degl'infrascritti  Signori 
Ministri  Plenipotenziari,  autorizzati  colle  Plenipotenze  tra  loro  cambiate  in  originale, 
cioè  per  la  parte  di  Sua  Santità  di  data  di  Roma  a'  16.  Dicembre  1757,  e  per  la  parte 


142  Concordato  fra  Benedetto  XIV  e  Maria  Teresa  per  il  ducato  di  Milano       a.  1757 

di  Sua  Maestà  di  data  di  Vienna  a'  27.  Ottobre  1757,  sono  stati  conciliati  li  seguenti 
provvedimenti  da  osservarsi  nello  Stato  di  Milano  dal  giorno,  che  sarà  posto  in 
esecuzione  il  nuovo  Censimento  in  avanti. 

1.  Restando  esenti  riguardo  alla  Porzione  Dominicale  tutti  li  Beni  posseduti 
dalle  Chiese  prima  dell'anno  mille  cinquecento  settantacinque,  saranno  sottoposti  a 
tutti  li  pesi  de'  Laici  li  successivi  acquisti  delle  Chiese  da  detto  anno  in  avanti,  ove 
non  si  tratti  de'  Beni  espressamente  privilegiati,  ovvero  che  già  stati  siano,  o  che 
in  avvenire  fossero  legittimamente  surrogati  a'  Beni  posseduti  dalle  Chiese  prima 
dell'anno  mille  cinquecento  settantacinque;  tale  disposizione  non  dovrà  aver  luogo, 
quando  entro  un  anno  dagli  Ecclesiastici  si  produca  qualche  Concordia  approvata 
dalla  Santa  Sede,  o  qualche  altro  legittimo  Documento,  nel  quale  concorra  l'autorità 
Apostolica,  da  cui  fissata  restasse  un  Epoca  diversa,  quale  in  tal  caso  dovrà  unica- 
mente attendersi. 

2-  Affinchè  non  vi  sia  disturbo,  o  spesa  negli  Ecclesiastici  per  provare  il  loro 
possesso  anteriore  all'anno  mille  cinquecento  settantacinque;  o  altra  Epoca,  che  si 
trovasse  già  fissata,  come  sopra,  si  ratterranno  immuni  li  Beni  posseduti  dalle  Chiese, 
che  sono  descritti  come  Ecclesiastici  ne'  Catastri  dell'anno  mille  cinquecento  sessan- 
tacinque; '  e  per  quelli,  che  non  fossero  in  essi  descritti,  basterà,  che  entro  il  suddetto 
termine  gli  Ecclesiastici  presentino  le  loro  rimostranze  in  iscritto  appoggiate  a  vale- 
voli autentici  Documenti  al  rispettivo  loro  Ordinario,  quale,  essendo  tali,  non 
lascerà  di  passarle  al  Governo,  acciò  possa  dare  gli  ordini,  che  senza  lite,  o  spesa 
degli  Ecclesiastici  suddetti  si  dia  la  dovuta  esecuzione  alle  cose  sopra  disposte. 

3.  Li  sopradetti  Beni  posseduti  prima  dell'Epoca  sovra  stabilita,  saranno  bensì 
immuni  per  la  Porzione  Dominicale,  ma  non  già  per  la  Porzione  Colonica,  mentre 
li  Coloni  di  detti  Beni  immuni  dovranno  sempre  concorrere  in  proporzione  de'  Beni, 
che  coltivano  a  Carichi  sì  regii,  che  locali  per  titolo  di  Porzione  Colonica  in  due 
terze  parti  di  quello,  che  per  detto  titolo  sarà  imposto  a'  Coloni  de'  Beni  de'  Laici. 

4.  A  titolo  della  Tassa  Personale  Sua  Maestà  si  presta  a  che  non  possa  esigersi 
da' Coloni,  che  travagliano  detti  Beni  immuni  più  di  lire  sei  per  Testa;  ma  se  col 
tratto  del  tempo  stimasse  la  Maestà  Sua  di  minorare  le  lire  sette  di  Milano,  fissate 
invariabilmente  per  gli  altri  Coloni,  farà  godere  dello  stesso  beneficio  a  proporzione 
anche  ai  Coloni  de'  Beni  suddetti. 

5.  Per  evitare  ogni  collusione,  che  si  potrebbe  fare  in  pregiudizio  della  suddetta 
disposizione  con  far  lavorare  i  Beni  ad  economia,  o  sia  a  conto  proprio  per  mezzo 
di  Mercenari,  a  riserva  di  queir  Ecclesiastico,  che  non  possedè  Beneficio  di  maggior 
frutto  di  scudi  ventiquattro  d'oro  di  Camera,  a  cui  sarà  tollerata  la  coltura  ad  eco- 
nomia, come  necessaria  al  povero  di  lui  stato,  tutti  gli  altri  Possessori  de  Benefizi 
di  maggior  reddito,  tanto  facendo  lavorare  da'  Coloni,  come  facendo  lavorare  ad 
economia,  non  potranno  esimere  li  frutti  dovuti  alla  Colonia,  dal  Carico  della  Por- 
zione Colonica  nella  rata  sopra  specificata. 

6.  L'esazione  si  farà  sopra  li  soli  Coloni,  e  sopra  la  sola  porzione  de'  frutti  ad 
essi  spettante  per  Porzione  Colonica,  o  che  sarebbe  loro  spettata  nel  caso,  che  non 


1  Cosi  Mussi,  ma  .11.  Ann.   l-XVIIl  tiU  ha:  •  1563»,  mentre  A.  Sala,  Documenti  circa  la  vita  e  le  gesta  di 
S.  Carlo  Borromeo  I,  Milano  1857,  536  dà  .  settantacinque». 


a.  1758  Convenzione  circa  l'isola  di  S.  Antioco  443 

fossero  stati  coltivati  li  Beni  ad  economia,  senza  che  possano  essere  per  tal  conto 
inquietate  le  Chiese,  i  loro  Fondi,  ed  i  Padroni  Ecclesiastici  nella  loro  Porzione 
Dominicale,  o  in  qualunque  altro  modo. 

7.  Dal  detto  pagamento  dovranno  essere  esenti  li  Coloni  delle  Parrocchie,  l'en- 
trata delle  quali  non  eccede  la  congrua  Conciliare,  e  delli  veri  Ospitali  dello  Stato 
di  Milano,  quantunque  non  avessero  alcun  Privilegio,  per  i  Reni  però,  che  presente- 
mente possedono,  o  che  saranno  legittimamente  surrogati. 

8.  Ne'  succennati  provvedimenti  non  s'intenderà  disposta  cosa  veruna  per  ciò 
che  concerne  l'Esenzione  Colonica,  e  Personale,  procedenti  da  Privilegi  a  chi  che  sia 
accordati  da'  Principi  prò  tempore  dello  stato  di  Milano. 

Il  presente  Trattato  piacendo  a  Sua  Santità,  ed  a  Sua  Maestà  l'Imperatrice 
Regina,  si  degneranno  di  rattificarlo  entro  il  termine  di  due  mesi,  e  più  presto,  se 
sia  '  possibile  ;  ed  in  appresso  Sua  Santità  ne  farà  spedire  l'opportuno  Breve,  e  la 
Maestà  Sua  darà  gli  ordini  rispettivi  per  la  esecuzione. 

Roma  17.  Dicembre  1757. 

(L.  S.)  A.  Card.  Archinto. 

Milano  10.  Dicembre  1757. 

(L.  S.)  Il  Conte  Cristiani. 


Da  V.  Nussr,  < '  miventiones  etc.  128-132  (n.  XVI),  collazionato  l'esemplare  con  firme 
autografe  dell' Archinto  e  del  Cristiani  in  AA.  Ami.  l-XVIII  61 J  (già  Ann.  II.  e.  VII, 
«.  26)   nell'Archivio  segreto   Vaticano. 


LV. 

CONVENZIONE  FRA  L'ARCIVESCOVO  DI  CAGLIARI  E  L'ORDINE  DEI 
SS.  MAURIZIO  E  LAZZARO  SULLA  GIURISDIZIONE  TEMPORALE 
E  IL  DOMINIO  UTILE  DELL'ISOLA  DI  S.  ANTIOCO  CONFERMATA 
DA  CLEMENTE  XIII. 

21  marzo  1758. 

Clemens  Episcopus  Servus  Servorum  Dei  Ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Ad  Supremum  Apostolicae  Dignitatis  culmen,  nullo  meritorum  Nostrorum  suf- 
fragio, sed  imperscrutabili  Divinae  providentiae  judicio  evecti, 2  inter  multiplices  ad 
Nos  delatas  instantias,  eas  propensius  excipimus,  quae  ad  publicum  aliquod  bonum 
directae  dignoscuntur,  ac  in  iis  auctoritatem  Nostram  interponere  non  omittimus, 
prout  in  Domino  expedire  judicamus.  Sane  prò  parte  Venerabilis  Fratris  Nostri  Tho- 
mae  Ignatii  Mariae  Natta,  Moderni  Archiepiscopi  Calaritani,  Nobis  nuper  exhibita 

'  AA.  Arm.  IX VI II  614:  «  fia». 
J  I  Bull.:  «  erecti  ». 


444  Convenzione  circa  l'isola  di  S.  Antioco  a.  1758 

petitio  continebat,  quod  Sulcitana  Insula  Sancti  Antiochi  nuncupata,  Sardiniae  Regno 
ad  meridiem  adjacens,  quantumvis  aeris  salubritate,  et  terrae  ubertate  naturaliter 
praedita  sit,  nihilominus  habitatoribus  adeo  caret,  ut  vix  pauci  rustici  Operarii,  aut 
gregum  Pastores  lixam  in  ea  mansionem  habere  soleant,  propterea  quod  Piratarum 
et  Barbarorum,  qui  ex  proxima  Africa  illuc  frequenter  trajiciunt,  nimis  pateat  incur- 
sibus;  quo  fìt  ut  Sardiniae  Populi,  qui  devotionis  studio  erga  dictum  Sanctum  Antio- 
chum,  in  eandem  Insulam  certis  per  annum  festis  diebus  frequentes  conferre  se 
solent,  propositis  sibi  Religionis  actibus  vix  expletis,  statini  ad  propria  remigrare 
cogantur. 

Quapropter  Charissimus  in  Christo  Filius  Noster  Carolus  Emanuel  Sardiniae 
Rex  Illustris  ad  asserendam  dicti  Regni,  omniumque  ditionum  suarum  securitatem, 
et  subjectorum  sibi  populorum  utilitatem  promovendam  laudabiliter  intentus,  prae- 
dictam  Insulam  firmo  praesidio  ad  versus  hostiles  incursus  munire  statuerat;  sicque 
munitam,  accitis  aliunde  habitatoribus,  et  colonis,  ad  culturam  redigere,  ac  fructuo- 
sum  in  ea  commercium,  cui  maxime  opportunus  ipsius  Insulae  situs  agnoscitur  insti- 
tuere  deliberaverat.  Id  autem  non  alia  meliori  ratione  obtinere  posse  videbatur, 
quam  si  totius  Insulae,  ejusque  Agrorum,  Terrarumque  dominium  utile,  Ordini  Mili- 
tari Sanctorum  Mauritii,  et  Lazari,  cujus  ipse  Carolus  Emanuel  Rex  Supremus  Mode- 
rator, 1  et  Magnus  Magister  existit, 2  ita  applicaretur,  ut  inde  una  ipsius  Ordinis  Com- 
menda, ab  uno  Equite  Commendatario,  ad  liberam  ipsius  Regis  et  Magni  Magistri 
collationem  prò  tempore  obtinenda,  et  cum  debita  ab  ipso  Rege,  et  Magno  Magi- 
stro,  nec  non  a  Consilio  praedicti  Ordinis  dependentia,  juxta  ipsius  Ordinis  leges,  et 
praepositum  utilitatis  publicae  objectum  regenda,  et  administranda  erigeretur,  et 
institueretur. 

Verum  quia  praedicti  Thomae  Ignatii  Mariae  Archiepiscopi  proximus  decessor 
bon.  mem.  Julius  Caesar  Gandulfi  de  Ricaldone,  Archiepiscopus  Calaritanus  uti 
Praesul  Ecclesiensis  etiam  Ecclesiae,  quae  Calaritanae  perpetuo  canonice  unita  exi- 
stit, ipsius  Insulae  jurisdictionem  in  temporalibus  ad  prò  tempore  existentem  prae- 
dictae  Ecclesiensis  Ecclesiae  Praesulem,  ejusdem  vero  Insulae  dominium  utile  ad 
ipsius  pariter  Ecclesiensis  Ecclesiae  Mensam,  ex  variis  juribus  spectare,  et  pertinere 
allegabat,  quamvis  prò  Regii  Patrimonii  juribus  varia  afferrentur  argumenta,  ex 
quibus  tum  ejusdem  Antistitis  Jurisdictio  temporalis  in  eamdem  Insulam,  tum  ipsius 
mensae  dominium  hujusmodi,  in  dubium  revocari  posse  videbantur,  nihilominus 
ulterior  praemissarum  dispositionum  exequutio  eo  usque  suspensa  fuit,  donec  prae- 
dictus  quoque  Julius  Caesar  Archiepiscopus  communis  securitatis,  et  utilitatis  studio 
incensus,  post  plures  de  dicti  Caroli  Emmanuelis  Regis  mandato  habitas  consulta- 
tiones  cum  Regii  Patrimonii  Advocato  Fiscali  Generali,  nec  non  praedicti  Ordinis 
Militaris  Generali  pariter  Advocato  Patrimoniali,  ad  salubris  Consilii  eximia  prae- 
dicti Regis  providentia  capti  implementum,  sine  spiritualis  jurisdictionis  dictae  Epi- 
scopalis  Ecclesiae  detrimento,  ejusque  Mensae  reddituum  imminutione,  infrascriptas 
cessiones,  sub  Sedis  Apostolicae  beneplacito  faciendas  censuit,  et  solemni  forma  sti- 
pulatus  est. 


1  I  Bull.       Supremus,  Moderator.. 
a  1  Bull.:  «  cxiilii  ». 


1758  Convenzione  circa  l'isola  di  S.  Antimo  445 


Inique  sub  die  XXI.  Mensis  Martii  elapsi  Anni  a  Nalivitate  Domini  MDCCLVITI. 
inter  dictum  Julium  Caesarem  Archiepiseopum  uti  Ecclesiensis  etiam  Ecclesiae  Prae- 
sulem  ex  una,  et  Dilectos  Filios,  Senatorem  Josephum  Franciseum  Mariani  Dani, 
Advocatum  Fisealem  Generalem,  et  Regii  Consilii  Regni  Sardiniae  Consiliarium, 
nomine  dicti  Regii  Patrimonii  ex  alia,  ac  Equitem  Gabrielem  Franciseum  Angiono 
Advocatum  Patrimonialem  etiam  Generalem  dicti  Ordinis  Sanctorum  Mauritii  et 
Lazari,  ejusdem  Ordinis  nomine  ex  reliqua  partibus,  inita  fuit  transactio  seu  bonae 
(idei  concordia,  cujus  disposi  tionis,  et  Instrumenti  desuper  confetti  tenor  talis  est 
vìdelìcet. 

Concordia  fra  Monsignor  Arcivescovo  di  Cagliari,  il  Regio  Patrimonio,  e  la 
Sagra  Religione  de'  SS.  Maurizio  e  Lazaro. 

«  L'Anno  del  Signore  Mille  settecento  cinquantotto,  alli  21.  del  mese  di  Marzo, 
in  Torino,  nello  appartamento  terreno  tenuto  da  Sua  Eminenza  il  Sig.  Cardinal 
Rovero  '  Arcivescovo  della  presente  Città,  ed  abitato  attualmente  dal  prefato  Mon- 
signor Arcivescovo  di  Cagliari,  avanti  Noi  infrascritti  Segretari,  e  Notarj,  ed  alla 
presenza  degli  infrascritti  Signori  Avvocato  Clemente  Carlevario,  Prospero  Viretti, 2 
e  Felice  Coraggio,  Testimonj  astanti,  richiesti,  cogniti,  ed  al  pie  del  presente  colle 
parti  suddette  sottoscritti. 

«Sia  manifesto,  che  l'Isola  presentemente  denominata  di  S.  Antioco,  la  quale 
ritrovasi  nella  parte  più  meridionale  della  Sardegna,  quantunque  abbia  terreno  fer- 
tile, ed  aria  salubre,  e  siavi  una  Chiesa  dedicata  allo  stesso  Santo,  a  cui  professando 
li  Sardi  una  singolare  devozione,  concorrono  essi  in  ogni  anno  in  grandissimo  numero 
alle  di  lui  feste,  che  ivi  sono  celebrate,  non  abbia  sinora  se  non  se  pochi  stabili 
abitatori,  e  molti  terreni  siano  pur  anco  del  tutto  gerbidi,  ed  incolti,  perchè  trovan- 
dosi la  più  vicina  all'Affrica,  resta  la  più  esposta  alle  Piraterie  de'  Barbari,  li  quali 
sogliono  ricoverarsi  nei  suoi  piccoli  Porti,  e  Cale,  e  tenere  li  pochi  coltivatori  di 
Terreni,  ed  i  Pastori  in  continua  apprensione  di  sorpresa  e  di  schiavitù  ;  onde  siasi 
creduto,  che  l'unico  mezzo  di  rimediare  a  questi  mali  sarebbe  quello  d' introdurvi, 
e  stabilirvi  una  ragguardevole  popolazione,  la  quale  potesse  munirsi  contro  li  ten- 
tativi degli  Infedeli,  ed  applicandosi  alla  coltivazione  delle  Terre,  si  prevalesse  pure 
del  comodo,  che  somministrano  la  situazione  de'  Porti,  ed  il  Mare  per  istruire,  e 
promovere  un  vivo  commercio,  onde  ne  deriverebbe  poi  un  considerabile  vantaggio 
a  tutto  quel  Regno,  coll'accrescimento  della  popolazione,  e  dell'industria:  La  quale 
introduzione  però  sia  sospesa  a  cagione  delle  difficoltà  eccitatesi  circa  la  pertinenza 
pretesa  dall'Arcivescovo  di  Cagliari  della  giurisdizione,  e  del  dominio  utile  dell'Isola. 
In  ordine  alla  quale  giurisdizione  rappresentasse  Monsignor  Arcivescovo  suddetto 
d'essere  nell'antico  possesso  del  Titolo  di  Barone  dell'  Isola  di  Santo  Antioco,  del  quale 
abbiano  sempre  usato  i  suoi  Antecessori  ne  !  mandamenti,  e  dispacci,  negli  atti 
de'  Parlamenti  del  Regno,  ne'  giuramenti  dei  Vice  Re,  e  de'  Regii  Ministri,  ed  in  simili 
atti,  che  non  ostante  gì' Incendii  degli  Archivj  della  Chiesa  Calaritana,  di  cui  fanno 
fede  li  Capitoli  di  Corte,  e  le  Regie  Prammatiche,  e  che  li  più  antichi  documenti  esi- 


i  Bull.  :  -  Roveso 
I  Bull.:  «  Vitelli 
Bull.  ed.  Taur.  :  < 


446  Convenzione  circa  V  isola  di  S.  Antioco  a.  1758 

stenti  negli  Archivi  della  Curia  d'Uglesias  non  oltrepassino  il  1620,  ritrovinsi  nondi- 
meno enunziate  antiche  Delegazioni  de'  suoi  Predecessori,  fatte  ai  loro  Vicarj  sino 
dal  1597  per  amministrare  giustizia  in  detta  Isola,  ed  esercere  in  loro  nome  la  Giuri- 
sdizione civile,  e  criminale;  Essersi  sempre  dalli  medesimi  deputati  gli  Ufnziali,  e  da 
questi  proceduto  alle  riviste,  designazione  di  Prati,  Tenture,  esazioni  di  Machezie,  e 
simili;  e  che  gli  atti  de'  Capitani  d'Uglesias  siano  sempre  stati  contradetti  dalli  Prelati, 
e  che  la  investitura  ultimamente  domandata  fu  solo  affine  di  liberarsi  dalle  molestie, 
che  gli  venivano  inferite  dalli  Cittadini,  e  dalla  Città  d'Uglesias.  Rappresentasse 
pure  il  predetto  Monsignore  Arcivescovo  d'essere  nel  quieto  possesso  del  dominio 
utile  de'  terreni  dell'Isola,  autorizzato  da  sentenza  della  Reale  Udienza  delli  19.  No- 
vembre 1753.  riconosciuto  dalli  Vice-Re  ne'  loro  dispacci  e  lettere,  e  dagli  Avvo- 
cati Patrimoniali  ne'  loro  pareri,  e  comprovato  non  solamente  dalla  testimonianza 
degli  Storici  del  Paese,  ma  eziandio  dalla  continuata  serie  degli  atti  possessori,  li 
quali  resultino  dalle  concessioni  di  case,  e  di  terreni  fatte  dagli  Arcivescovi,  e  dalla 
esazione  de'  dritti  di  Portatico,  e  simili.  Non  si  credesse  parimente  in  obbligo  di 
presentare  verun  titolo  di  tale  suo  possesso,  poiché  questo  fusse  tale,  che  avesse 
luogo  a  suo  favore  la  presunzione  di  ogni  miglior  titolo  del  mondo.  Alle  quali 
rappresentanze  di  Monsignor  Arcivescovo  si  opponesse  per  parte  del  Regio  Patri- 
monio, che  la  giurisdizione  sia  stata  sempre  esercitata  nell'Isola  da  Regj  Ufnziali, 
essendo  di  fatto  cosa  incontrastabile,  che  sin  dall'anno  1400.  circa,  tempo  il  più  antico, 
che  compaja,  era  stato  stabilito  per  gli  spopolati  di  Sulcis  un  Giudice  Regio  ad 
amministrarvi  giustizia  stata1  poi  somministrata  dal  Capitano  d'Uglesias  in  nome 
del  Sovrano,  e  venendo  attualmente  esercitata  da  un  particolare  Podestà  deputato 
dalla  Maestà  Sua,  il  quale  fa  nell'Isola  la  sua  residenza.  Che  le  supposte  Delega- 
zioni non  possono  essere,  che  per  materie,  e  cause  Ecclesiastiche,  e  gli  altri  alle- 
gati atti  di  Giurisdizione  o  sono  stati  clandestini,  o  se  altrimenti  sono  sempre  stati 
contradetti  dal  Governo  come  risulta  dalle  Ordinazioni  del  Viceré  de2  26.  Aprile  1598. 
dallo  esame  fatto  nel  1613.  e  dalla  deliberazione  della  Reale  udienza  del  1749.  di 
modochè  ogni  qualunque  volta  tentarono  gli  Arcivescovi  di  esercitare  alcuno  dei 
detti  Atti  nell'Isola,  tosto  ne  incontrarono  tutta  la  opposizione.  Non  essere  di  riguardo 
lo  asserito  titolo  di  Barone,  perchè  unicamente  da  alcuno  de'  Prelati  clandestina- 
mente assunto,  e  può  essere  sfuggito  in  qualche  atto,  per  inavvertenza  de'  Reali 
Ministri  senza  saputa  però,  ed  acquiescenza  del  Principe,  scorgendosi  anzi  da  più 
documenti  della  Curia  di  Cagliari,  che  gli  Antecessori  dell'Arcivescovo  D.  Alfonso 
Lasso,  il  quale  reggeva  quella  Diocesi  circa  l'Anno  1597.  giammai  intrapresero  di 
qualificarsi  per  Baroni  dell'Isola,  ed  a  tale  effetto  non  essersi,  né  potersi  allegare 
alcuna  carta  di  privilegio  per  cui  possa  dirsi  conceduto  questo  titolo,  alienata,  e 
separata  dalla  Regia  Corona  la  giurisdizione  temporale,  e  questa  trasferita  negli 
Arcivescovi  di  Cagliari,  nemmeno  in  qualità  di  Vescovi  d'Uglesias,  e  lo  stesso  pre- 
sentane© Monsignor  Arcivescovo  ebbe  già  ricorso  a  Sua  Maestà  per  ottenerla,  am- 
mettendo così  né  titolo,  né  possesso;  Quanto  al  dominio  utile  non  avere  la  Mensa 
d'Uglesias  né  titolo,  né  possesso;  imperciocché  se  si  parla  del  titolo,  non  ne  com- 
paja alcuno  valido  e  legittimo,  non  meritando  fede  li  transunti  né  della  Carta  di 

1  I  Bull.:  «giustizia.  Stata  >. 
I    Hall  : .  nel  .. 


a.  1758  Convenzione  circa  l'isola  di  S.  Antioco  447 

donazione  di  Mariano,  o  sia  Turgadorio  Giudice,  o  sia  Re  del  Giudicato  di  Cagliari 
nel  1124,  né  dell'altra  di  Benedetto  di  Lacono  del  1216,  che  diconsi  esistenti  nell'Ar- 
chivio dell'Arcivescovo,  e  da  Scrittori  del  Regno,  si  accennano  per  titoli  della  Mensa 
suddetta,  stante  li  palpabili  loro  difetti  intrinseci,  ed  estrinseci  sia  per  mancanza 
della  data  di  giorno,  e  Mese,  della  indizione,  del  nome,  soscrizione,  e  rogiti  di  Notajo, 
sia  per  mancanza  di  facoltà  negli  asseriti  Donatori  di  perpetuamente  smembrare  la 
Isola  dal  Regio  Patrimonio,  sia  per  non  essere  specitìcamente  espressa  in  una  di 
esse  donazioni  la  Isola,  e  sia  finalmente  per  risultare  dubbia  dalle  storie  la  esistenza 
in  tali  tempi  di  supposti  donatori,  ed  a  tale  effetto  gli  stessi  Scrittori  delle  cose  di 
Sardegna,  che  parlano  delle  dette  donazioni  si  contradicono  fra  se  medesimi.  Se 
poi  si  parla  del  preteso  possesso,  gli  atti,  che  diconsi  comprovarlo,  non  essere  uni- 
formi, e  continuati,  ma  difformi,  clandestini,  ed  equivoci,  ed  i  primi  non  essere  a 
favore  di  detta  Mensa,  ma  bensì  di  S.  Antioco,  e  della  sua  Chiesa  particolare,  rela- 
tivamente alla  festa  di  detto  Santo,  ed  essere  altresì  viziosi,  e  nulli  sotto  qualunque 
aspetto  vogliansi  considerare,  onde  non  essere  in  veruna  maniera  valevoli  a  radi- 
care un  vero,  costante,  e  pacifico  possesso.  Nulla  giovare  la  citata  sentenza  della 
Reale  Udienza  del  1753  perchè  non  proferita  specificamente  sovra  un  tal  punto, 
essendo  pure  condizionati,  ed  ipotetici  i  dispacci,  e  le  lettere  del  Vice  Rè,  e  li  pareri 
degli  Avvocati  Fiscali  Patrimoniali.  Non  potersi  in  sostanza  detto  possesso,  qualunque 
sia,  giammai  dirsi  accompagnato  dalli  requisiti,  che  secondo  li  principj  legali  sono 
necessarj  per  renderlo  sussistente  ed  efficace,  conservando  gii  Arcivescovi  ne'  loro 
Archivi  li  succennati  transunti  di  donazione,  e  massimamente  quella  ascritta  al  Giu- 
dice Mariano,  o  sia  Turgodorio;  mentre  quando  ancora  volesse  considerarsi  in  aspetto 
di  legittimità,  e  sussistenza,  favorirebbe  soltanto  la  Chiesa  di  Santo  Antioco,  e  tanto 
più  unendosi  la  circostanza,  che  avendo  nel  secolo  decimoquinto  il  Vescovo  Giuliano 
d'Uglesias  supplicato  il  Re  D.  Giovanni,  e  poscia  il  Re  D.  Ferdinando  di  confer- 
fermargli  i  suoi  privilegi,  e  le  concessioni  avute,  e  d'impedirne  ogni  perturbazione 
di  possesso,  uscirono  bensì  due  Diplomi  del  1466,  e  1479  per  la  conferma,  ma  a  con- 
dizione che  i  titoli  di  concessione  fossero  leghimi,  ed  autentici,  e  che  rimanessero 
salve  le  ragioni  della  Regia  Curia.  Non  essersi  però  vedute  a  comparire  le  accen- 
nate due  Carte  di  Donazione  d'onde  altresì  giustamente  se  ne  inferisca,  non  essersi 
in  tanto  presentate,  perchè  riconosciute,  seppure  allora  già  esistevano,  dal  Vescovo 
stesso  '  Giuliano,  difettose,  illegittime,  e  di  niun  conto,  anzi  distruttive  del  suo  intento, 
seppure  già  allora  aspirava  al  Dominio  utile  di  questa  Isola.  In  tale  stato  di  cose 
considerate  le  ragioni  di  Monsignore  Arcivescovo  a  fronte  di  quelle  del  Regio  Patri- 
monio, come  pure  quelle  dalle  quali  sembra  assistita  la  Chiesa  di  Santo  Antioco, 
siccome  per  introdurre  nell'Isola  la  proposta  popolazione  non  conviene,  né  la  S.  M. 
tollererebbe,  che  vi  si  stabilissero  naturali  Sardi,  con  pregiudizio,  e  diminuzione  degli 
altri  popolati  2  di  quel  Regno,  e  per  introdurvi  Forastieri  molte  considerabili  spese 
richiedonsi,  alle  quali  soggiacere  non  potrebbe  il  Prelato  senza  divertire  buona  parte 
de'  suoi  redditi  da  quegli  usi  lodevoli,  in  cui  suole  impiegarli.  E  per  altra  parte  Mon- 
signor Arcivescovo  di  Cagliari  considerata  massimamente  la  unione  delli  quattro 
Vescovadi,  gode  già  al  presente  sufficienti  entrate  per  il  decoroso  suo  mantenimento 

1  Bull.  om. 

'*  Bull.  ed.  Taar  :  «  popolani  ». 


I 


448  Convenzione  circa  l'isola  di  S.  Antioco  a.  1758 

senza  necessità  di  esporre  capitali  per  accrescerle,  siasi  creduto,  che  il  migliore 
espediente  fosse  d'appoggiare  una  tale  cura  alla  Sagra  Religione,  ed  Ordine  Mili- 
tare de'  Santi  Maurizio  e  Lazzaro,  la  quale  avendo  Sua  Maestà  per  Generale  Gran 
Maestro,  sarà  nel  caso  d'introdurre  nell'Isola  nuovi  Popolatori,  difènderli  dagli 
Affricani  Pirati,  e  recare  consequentemente  a  quel  Regno  i  vantaggi,  che  dallo 
accrescimento  della  popolazione  derivano,  siasi  perciò  formato  il  seguente  pro- 
getto. 

Primieramente  che  il  Dominio  utile  dell'  Isola  di  Santo  Antioco  venga  eretto  in 
una  Commenda  della  Sagra  Religione,  ed  Ordine  Militare  dei  SS.  Maurizio  e  Lazzaro, 
sotto  il  titolo  di  Santo  Antioco,  di  libera  collazione  di  S.  M.  Generale  Gran  Maestro. 
Alla  quale  Commenda  spettino  per  consequenza  i  diritti  di  Portatico,  gli  Accordi, 
e  le  altre  annualità,  che  già  sono  dovute  dipendentemente  dalle  concessioni  fatte 
dagli  Arcivescovi,  non  meno  che  tutti  quei  dritti,  che  verranno  stabiliti  nelle  con- 
cessioni da  farsi  per  parte  della  suddetta  Religione.  Si  lasceranno  nel  possesso  dei 
terreni  al  presente  coltivati  coloro,  ai  quali  sono  stati  concessi  dallo  attuale  Prelato, 
o  da  suoi  Antecessori,  salvo  che,  attesa  la  inosservanza  de'  patti  apposti,  meritassero 
d'esserne  esclusi,  e  mediante,  ove  sarà  di  bisogno,  la  rinnovazione  delle  concessioni 
da  farsi  per  parte  di  detta  Religione,  con  quelle  condizioni,  che  verranno  prescritte, 
conforme  all'equità,  e  secondo  le  prammatiche,  ed  usi  del  Regno.  Si  dichiara  non- 
dimeno, che  riconoscendosi  necessario  di  destinare  alcun  pezzo  '  di  detti  terreni  per 
lo  stabilimento  della  nuova  popolazione,  in  tal  caso  potrà  ciò  eseguirsi,  così  esigendo 
il  bene  comune,  col  dare  al  concessionario,  che  perderà  la  sua  terra,  il  congruente 
compenso,  con  la  surrogazione  d'altro  Territorio,  ed  in  quell'altra  forma,  che  potrà 
convenirsi. 

Essendo  buona  parte  dell'Isola  suddetta  occupata  dalle  Eussorgie  disperse  in 
più  luoghi,  con  grave  pregiudizio  dello  accrescimento  della  cultura  de'  terreni,  si 
potranno  queste,  mediante  il  compenso  che  fosse  necessario,  limitare  e  disporre  in 
maniera,  che  resti  sufficiente  luogo  per  li  pascoli,  e  non  sia  angustiata,  e  pregiu- 
dicata l'agricoltura. 

Delle  Decime  d'ogni  sorta  di  frutti,  se  ne  formeranno  dal  Collettore  dieci  parti, 
delle  quali  una  dovrà  spettare  alla  Chiesa  di  S.  Antioco,  sei  all'Arcivescovo  col 
peso  di  mantenere  la  Chiesa,  o  Chiese  Parrocchiali,  come  anche  il  Vicario,  o  Vicarj 
da  lui  deputandi  giusta  la  esigenza  della  popolazione,  e  le  tre  altre  al  Commenda- 
tore. Le  decime  suddette  rispetto  a  coloro,  che  attualmente  possiedono  li  terreni 
coltivati  si  esigeranno  a  norma  delle  respettive  concessioni  ai  medesimi  fatte,  e  da 
quelli,  che  verranno  introdotti 2  saranno  dovute, 3  e  si  stipuleranno  eziandio  per  vie 
di  contratto  alla  ragione  di  dieci  per  cento,  esclusi  soltanto  quegli  anni  di  franchigia, 
che  secondo  il  solito  loro  si  concedessero  dalla  Religione  suddetta.  Non  si  potrà 
poscia  da  questa,  e  nemmeno  in  alcun  tempo  dallo  Arcivescovo  fare  veruna  con- 
venzione, o"  dare  altro  provvedimento  per  cui  restino  diminuite,  o  pregiudicate  le 
porzioni  di  Decime  rispettivamente  assegnate.  Dovrà  la  stessa  Religione  introdurre 

1  Sec.  Brev.:  «  prezzo    ! 

■  I  Bull.:  .  introdotte  >. 

:  Sn     Brev.  e  Bull.  ed.  Rom.:     dovuti.. 

•  I  Bull.  :   te». 


a.  1758  Convenzione  circa  l'isola  di  S.  Antioco  449 

nella  Isola  una  popolazione  sufficiente,  secondo  la  capacità  dei  terreni  fra  il  termine 
e  nel  modo  che  saranno  convenuti. 

In  Ordine  alla  giurisdizione  Spirituale,  gli  abitatori  dell'Isola  restaranno  Diocesani 
dell'' Arcivescovo  di  Cagliari,  come  vescovo  di  Uglesias,  e  le  Parrocchie  saranno  inte- 
ramente soggette  alla  di  lui  giurisdizione.  Ed  affinchè  dalla  distribuzione  delle  Decime 
nella  maniera  sopra  proposta,  '  e  dall'assegnarsi  in  dote  della  Commenda  i  diritti  di 
Portatico  ed  altri  provenienti  dal  dominio  utile  dell'Isola,  non  sia  diminuito  il  reddito, 
di  cui  gode  presentemente  Monsignor  Arcivescovo,  proseguirà  il  medesimo,  ed  ove 
fosse  duopo,  anche  i  Suoi  Successori,  a  percevere  da  quelli,  che  possedono  i  terreni 
al  presente  coltivati,  quelli  diritti,  che  attualmente  perceve. 

Si  dichiara  però,  che  quando  venga  ad  accrescersi  il  suddetto  reddito  per  le 
maggiori  decime,  che  si  esigeranno  in  dipendenza  delle  nuove  concessioni,  che  farà 
la  succennata  Religione  de'  suddetti  terreni,  occorrendone  la  devoluzione,  e  per  quelle, 
che  si  perceveranno  dalla  coltivazione  degli  altri  fondi,  siccome  cesserà  in  tale  caso 
il  motivo,  per  cui  intanto  si  lascia  per  intiero  all'Arcivescovo  il  suddetto  reddito 
de'  terreni  al  presente  coltivati  come  sopra,  allora  spetterà  questo  in  proporzione 
dell'aumento  alla  stessa  Religione,  cioè  primieramente  i  dritti  del  Portatico,  ed  altri 
provenienti  dal  dominio  utile,  poscia  le  tre  parti  di  ciò,  che  si  esige  a  titolo  di  Decime, 
e  si  dovrà  pagare  altresì  la  parte  assegnata  alla  Chiesa  di  Santo  Antioco  di  modo  che, 
qualora  lo  Arcivescovo  colle  sei  delle  dieci  parti  delle  Decime  verrà  a  conseguire 
quel  tanto,  che  in  oggi  perceve,  non  potrà  più  pretendere  cosa  alcuna  de'  redditi  civili, 
e  dovransi  ridurre  in  massa  tutte  le  Decime  delle  quali  se  ne  daranno  le  sei  parti 
all'Arcivescovo  suddetto,  il  tutto  a  norma  delle  Regole  stabilite  ne' precedenti  capi. 

Mediante  lo  adempimento  di  quanto  sopra  recederà  Monsignor  Arcivescovo  da 
ogni  sua  pretensione  in  riguardo  alla  giurisdizione  temporale,  ed  utile  dominio  del- 
l'Isola, come  anche  da  qualunque  maggiore  ragione,  che  gli  possa  competere  in 
ordine  alle  decime. 

Per  maggior  sicurezza  di  questa  concordia  tra  S.  M.  e  Monsignor  Arcivescovo, 
come  Vescovo  d' Uglesias,  si  domanderà  l'assenso  Apostolico,  ed  avendo  S.  M.  fatto 
considerare  il  suddetto  progetto  dal  Supremo  Consiglio  di  Stato  ed  altresì  dal  Con- 
siglio della  Sagra  Religione  ed  Ordine  Militare  de'  SS.  Maurizio  e  Lazzaro,  che  lo 
hanno  pienamente  collaudato,  si  è  degnata  sulla  relazione  statale  umiliata  del  mede- 
simo progetto,  e  del  consulto  rispettivo  di  essi  Consigli,  di  compartire  il  Reale  suo 
gradimento  ed  approvazione  al  detto  progetto  di  concordia,  stato  anche  intieramente 
accettato  da  Monsignor  Arcivescovo  di  Cagliari,  con  avere  la  M.  S.  nominato  il  Signor 
Senatore  Dani3  Avvocato  Fiscale  Regio  del  Supremo  Consiglio  di  Sardegna  per  stipu- 
larne l'istromento  a  nome  del  Regio  Patrimonio,  con  avere  altresì  destinato  il 
Sig.  Cavaliere,  ed  Avvocato  Patrimoniale  di  detta  Sagra  Religione  Angiono  per  inter- 
venire in  detto  Istromento  a  nome  della  medesima  Religione,  come  da  Regj  Biglietti 
infra  inserti  del  giorno  d'oggi,  coi  quali  viene  rispettivamente  ad  essi  conferita  l'auto- 
rità, e  facoltà  opportuna  per  la  effettuazione  di  detto  progetto.  Quindi  è  che 

Per  il  presente  pubblico  istromento,  e  presenti  gli  infrascritti  Signori  Testimoni, 

1  I  Bull.:      all'». 

•  I  Bull.:  ■  esposta  ». 
'  I  Bull.:  •  Dari  ». 


450  Convenzione  circa  l'isola  di  S.  Antioco  a.  1758 


l'Illustrissimo  e  Reverendissimo  Monsignor  Giulio  Cesare  Gandolfo  di  Ricaldone  Arci- 
vescovo di  Cagliari,  e  Vescovo  d'Uglesias,  e  gli  Illustrissimi  Signori  Senatori  Fran- 
cesco Maria  Dani  Avvocato  Fiscale  Regio  del  Supremo  Consiglio  di  Sardegna,  e 
Cavaliere  D.  Gabriele  Francesco  Angiono  Avvocato  Patrimoniale  Generale  della 
suddetta  Sagra  Religione  dei  SS.  Maurizio  e  '  Lazzaro,  '  confermando  la  suddetta  nar- 
rativa con  dichiarazione,  che  tutti  i  capi  del  progetto  suddetto,  e  ciascuno  di  essi 
debbano  intendersi  per  corrispettivi,  e  riducendo  quella  in  forma  di  disposizione,  per 
la  intiera  esecuzione  del  detto  progetto,  hanno  il  suddetto  Monsignor  Arcivescovo 
per  se,  e  suoi  Successori,  salvo  però  sempre  il  beneplacito  Apostolico,  ed  il  detto 
Signor  Senator  Dani  in  nome  del  Regio  Patrimonio,  ceduto  e  trasferito,  come  cedono, 
e  trasferiscono  alla  Sagra  Religione,  ed  Ordine  Militare  suddetto  tutte  le  ragioni, 
che  per  qualunque  titolo  avere  potessero  sovra  il  dominio  utile  dell'  Isola  di  S.  Antioco, 
acciocché  il  detto  dominio  utile  venga  eretto  dalla  M.  S.  Generale  Gran  Maestro  in 
Commenda  sotto  il  titolo  di  Santo  Antioco  di  sua  libera  collazione  con  le  leggi,  e 
condizioni  in  detto  progetto  espresse,  mediante  la  osservanza  delle  quali  detto  Mon- 
signor Arcivescovo  recede  per  se,  e 2  suoi  Successori  da  ogni  sua  pretensione  in 
riguardo  alla  giurisdizione  temporale  di  detta  Isola,  con  le  clausole  abdicative,  e  tras- 
lative in  ogni  più  ampia  e  valida  forma,  accettando  tale  recesso,  in  nome  del  detto 
Regio  Patrimonio,  il  medesimo  Signor  Senator  Dani,  rinunziando  pure  detto  Monsi- 
gnore in  favore  di  detta  Religione  ad  ogni  maggiore  ragione,  che  gli  potesse  compe- 
tere a  riguardo  delle  Decime,  come  nel  medesimo  progetto,  e  successivamente  il  sud- 
detto Signor  Cavaliere,  ed  Avvocato  Patrimoniale  Angiono  a  nome  della  detta  Sagra 
Religione,  e  per  essa  accettante,  e  stipolante  si  sottomette  a  tutti  quegli  obblighi,  e 
condizioni  portate  dal  suddetto  progetto.  Di  tutto  quanto  sovra  è  contenuto  in  detto 
progetto,  le  dette  parti  hanno  promesso,  e  promettono  la  totale  osservanza  sotto 
obbligo  de'  beni  presenti,  e  futuri,  cioè  quanto  a  Monsignor  Arcivescovo  di  quelli 
del  suo  Arcivescovado,  o  Vescovadi  uniti  e  specialmente  del  Vescovado  d'Uglesias; 
rispetto  al  Signor  Senator  Dani  di  quelli  del  Regio  Patrimonio  di  Sardegna,  e  in 
ordine  al  Signor  Cavaliere  Angiono  di  quelli  della  medesima  Sagra  Religione  dei 
SS.  Maurizio,  e  Lazzaro  con  la  clausola  del  costituto  Possessorio  di  essi  in  forma. 
E  di  questo  atto  se  ne  sono  formati  due  istromenti  originali  uniformi  ricevuti  da 
noi  infrascritti  Angelo  Ludovico  Villa  Segretario  di  Stato,  e  Segretario  e  Notajo  per 
S.  M.  del  Sagro  Supremo  Consiglio  di  Sardegna,  e  Maurizio  Filiberto  Ravicchio  Segre- 
tario dell'Eccellentissimo  e  Reverendissimo  Consiglio  della  Sagra  Religione  dei 
SS.  Maurizio,  e  Lazzaro,  e  Regio  Notajo  per  custodirsene,  di  detti  istromenti  originali, 
uno  nella  Segreteria  di  Stato  per  gli  affari  interni  di  S.  M.  e  l'altro  nell'Archivio 
di  detta  Sagra  Religione,  con  essersi  in  questo  inserti  li  due  sovra  citati  Regj  Biglietti 
per  copia  autentica,  e  si  sono  detti  Signori  intervenienti  insieme  ai  Signori  Testimonj 
ad  ambi  detti  istromenti  sottoscritti  come  siegue  -  Giulio  Cesare  Gandolfo  di  Ricaldone 
Arcivescovo  di  Cagliari,  e  Vescovo  di  Uglesias  -  Senatore3  Francesco  Giuseppe  Maria 
Dani  Avvocato  Fiscale  Regio  -  D.  Gabriele  Francesco  Angiono  Avvocato  Patrimo- 
niale Generale  -  Clemente  Carlevario  Testimonio  -  Francesco  Felice  Coraggio  Testi- 

'  Sec.  Brev.  om. 

■  Bull.  .-.I.  Prat.  add.  .  i .. 
I  Bull.  ■    Sec.  Hr.v.       Senatori  ». 


a.  1758  Convenzione  circa  l'isola  di  S.  Antioco  451 

monio,  e  manualmente  A.  Villa.  M.F.  Ravicchio-  Copia  degli  infrascritti  Regj  Biglietti  - 
Il  Re  di  Sardegna,  di  Cipro,  e  di  Gerusalemme  ec.  Fedele  ed  Amato  Nostro.  Essendoci 
stata  umiliata  la  relazione  del  progetto  di  concordia  per  le  differenze,  e  questioni 
insorte  a  riguardo  del  dominio  utile,  e  circa  le  pretensioni  eccitate  sulla  giurisdi- 
zione temporale  dell'Isola  di  Santo  Antioco  del  Regno  Nostro  di  Sardegna,  tra  l'Arci- 
vescovo di  Cagliari  Vescovo  d' Uglesias,  ed  il  Nostro  Reale  Patrimonio,  ci  siamo 
degnati  di  gradire  ed  approvare  il  detto  progetto,  per  cui  li  suddetti  Arcivescovo, 
e  Nostro  Patrimonio  devono  cedere  ogni  loro  ragione  sopra  il  detto  dominio  utile 
alla  Sagra  Nostra  Religione,  ed  Ordine  Militare  de'  SS.  Maurizio,  e  Lazzaro  per  la 
erezione  dello  stesso  utile  dominio  in  Commenda  della  detta  Sagra  Religione  di 
libera  Nostra  collazione,  sotto  li  patti,  e  condizioni  in  esso  progetto  espresse,  e  per 
il  presente  nominiamo,  e  destiniamo  la  vostra  persona  per  intervenire  a  nome  di 
detto  Nostro  Patrimonio  nel  contratto  da  stipularsi  per  la  esecuzione  del  medesimo 
progetto,  conferendovi  per  un  tale  effetto  tutta  la  autorità,  e  facoltà  necessaria  ed 
opportuna  onde  possiate  in  nome  di  esso  Nostro  Patrimonio  cedere,  ed  obbligarvi 
a  norma  interamente  dello  stesso  progetto,  e  senza  più  preghiamo  il  Signore,  che 
vi  conservi  -  Torino  li  21.  Marzo  1758.  -  firmato  C.  Emanuele  -  Contrassegnato  Mazè  - 
E  sul  dorso  -  Al  fedele  ed  amato  Nostro  il  Senatore  di  Piemonte  Dani  '  Avvocato 
Fiscale  Regio  nel  Supremo  Nostro  Consiglio  di  Sardegna  - 

«  Il  Re  di  Sardegna,  di  Cipro,  e  di  Gerusalemme,  Duca  di  Savoja,  di  Monfer- 
rato ec.  Principe  di  Piemonte  ec.  Generale  Gran  Maestro  ec.  Cavaliere  Angiono 
Avvocato  Patrimoniale  Generale  della  Sagra  Religione,  ed  Ordine  Nostro  Militare 
de'  SS.  Maurizio,  e  Lazzaro.  Essendosi  inteso,  e  da  Noi  approvato  il  progetto  a  Voi  noto 
riferito  nel  Consiglio  di  essa  Religione  per  cui  il  nostro  Reale  Patrimonio,  e  l'Arci- 
vescovo di  Cagliari  Vescovo  d'Uglesias  debbono  cedere  alla  medesima  Sagra  Reli- 
gione ogni  loro  ragione  sopra  il  dominio  utile  dell'  Isola  di  Santo  Antioco  del  Regno 
Nostro  di  Sardegna,  per  essere  tal  dominio  da  poi  eretto  in  Commenda  della  men- 
tovata Religione  di  libera  Nostra  collazione,  sotto  i  patti  e  condizioni  in  tal  progetto 
spiegate;  Vi  diremo  con  il  presente  essere  mente  Nostra,  che  interveniate  a  nome 
di  detta  Religione  nel  contratto  da  stipularsi  per  l'eseguimento  di  esso  progetto, 
conferendovi  l'autorità  opportuna  per  quello  validamente  accettare,  ed  assumere  le 
obbligazioni  a  norma  del  medesimo  riguardanti  l'accennata  Religione,  e  senza  più 
preghiamo  il  Signore,  che  vi  conservi  -  Torino  li  21.  Marzo  1758.  firmato  C.  Emma- 
nuele  -  Contrassegnato  Ferraris  -  E  sul  dorso  -  Al  Cavaliere  Angiono  Avvocato 
Patrimoniale  Generale  della  Sagra  Religione,  ed  Ordine  Nostro  militare  de'  SS.  Mau- 
rizio, e  Lazzaro  ». 

Qua  de  re  prò  parte  praefati  Julii  Caesaris  Archiepiscopi  Sa.  Mem.  Praedeces- 
sori  Nostro  Benedicto  PP.  XIV.  supplicatum  fuit,  ut  ipse  transactionem  praedictam, 
seu  concordiam  hujusmodi  approbare  dignaretur.  Ipse  autem  Benedictus  Praede- 
cessor  die  XV.  subsequentis  Mensis  Aprilis,  ad  relationem  Dilecti  etiam  Filii  Secre- 
tarii  Congregationis  Venerabilium  Fratrum  Nostrorum,  tunc  suorum  S.  Romanae 
Ecclesiae  Cardinalium,  consultationibus  Episcoporum  et  Regularium  praepositis, 
speciali  decreto  eamdem  approbavit.  Verum  eodem  Benedicto  Praedecessore  paulo 

1  Bull.  ed.  Rum.     <  Dari    . 


452  Convenzione  circa  Pisola  di  S.  Antioco  a.  1758 

post  ab  hac  luce  sublato,  Literae  Apostolicae  super  approbatione  hujusmodi  minime 
fuerunt  expeditae,  ac  deinde  praedictus  quoque  Julius  Coesar  Archiepiscopus  ab 
humanis  decessit.  Cum  autem  sicut  eadem  petitio  subjungebat,  praedictus  Thomas 
Ignatius  Maria  modernus  Archiepiscopus  postquam  praedictae  Ecclesiae  Calaritanae, 
simulque  Ecclesiensis,  eidem,  ut  praefertur,  unitae,  regimen  assumpsit,  omnium  ple- 
naria habita  notitia,  ne  dum  probandam  duxerit  praeinsertam  transactionem,  seu 
concordiam,  illiusque  dispositionem,  sed  perspectum  quoque  habuerit  illius  exequu- 
tionem  in  evidentem  dictae  Mensae  utilitatem  cessuram  fore,  aliunde  vero  magnum 
eidem  Insulae,  vel  potius  universo  Sardiniae  Regno  fructum  exinde  obventurum: 
Idcirco  prò  parte  ejusdem  Thomae  Ignatii  Mariae  Archiepiscopi,  Nobis  fuit  humi- 
liter  supplicatum,  ut  in  praemissis,  Supremum  Nostrum,  et  Apostolicae  Sedis  bene- 
placitum,  auctoritatemque  interponere  dignaremur. 

Nos  igitur,  audito  item  praefatae  Congregationis  Secretano,  susceptam  a  dicto 
Carolo  Emmanuele  Rege  providam  curam,  per  quam  praefata  Insula  hactenus  pene 
deserta,  et  praedonibus  infesta,  Incolis,  atque  Cultoribus  in  posterum  commoda,  et 
fida  statio  cum  magno  divini  cultus  augmento  evasura  speratur,  omni  laude  dignam 
existimantes,  simulque  praedictae  Mensae  Episcopalis  indemnitati,  et  utilitati  per- 
petuo consulere,  eidemque  Thomae  Ignatio  Mariae  Archiepiscopo  specialem  gra- 
tiam  facere  volentes,  ipsumque  a  quibusvis  suspensionis,  et  interdicti,  aliisque  Eccle- 
siasticis  sententiis,  censuris,  et  poenis  a  jure,  vel  ab  homine  quavis  occasione,  vel 
causa  latis,  si  quibus  quomodolibet  innodatus  existit,  ad  effectum  praesentium  tantum 
consequendum,  harum  serie  absolventes,  et  absolutum  fore  censentes,  supplicatio- 
nibus  hujusmodi  inclinati,  praeinsertam  transactionem,  seu  concordiam,  ut  praefertur, 
initam,  et  prout  illam  concernit,  desuper  confectum  praeinsertum  etiam  instrumen- 
tum, cum  omnibus,  et  singulis  in  eo  contentis,  Apostolica  auctoritate  ipsarum  tenore 
praesentium  perpetuo  confirmamus,  et  approbamus;  illique  perpetuae,  et  inviolabilis 
Apostolicae  firmitatis  robur,  et  efficaciam  adjicimus,  omnesque,  et  singulos  tam  juris 
quam  facti,  et  solemnitatum  aliosque  defectus,  si  qui  desuper  in  eadem  transazione, 
seu  concordia  inter  dictum  Tulium  Caesarem  Archiepiscopum,  ac  praefatos  Josephum 
Franciscum  Mariam,  et  Gabrielem  Franciscum,  ut  praefertur,  inita,  quomodolibet 
intervenerint,  supplemus;  Illamque  '  ab  omnibus  et  singulis,  ad  quos  mine  spectat,  et 
prò  tempore  quomodolibet  spectabit  in  futurum,  inviolabiliter  observari,  et  adimpleri, 
nec  ab  illa  ullo  unquam  tempore  resiliri  debere  volumus  et  mandamus, 

Decernentes  omnia  spiritualis  jurisdictionis,  sive  Ordinariae,  sive  Delegatae  jura 
in  Parrochiales,  caeterasque  Ecclesias  praedictae  Insulae,  nec  non  in  Clerum,  et  Popu- 
lum  in  ea  2  nunc  existentem,  et  prò  tempore  quandocumque  futurum,  etiam  si  forsan 
Graeci,  Armeni,  aut  alterius  cujuscumque  ritus  existant  praedicto  Archiepiscopo, 
uti  Ecclesiensis  Ecclesiae  Praesuli,  ejusque  successoribus,  perpetuo  salva,  integra, 
atque  illaesa  manere,  ad  formam  Sacrorum  Canonum,  et  Constitutionum  Apostoli- 
carum,  et  Decretorum  Sacri  Concilii  Tridentini. 

Praesentes  quoque  literas,  et  in  eis  contenta  quaecumque  ex  eo  quod  quilibet 
in  praemissis  jus,  vel  interesse  habentes,  seu  habere  quomodolibet  intendentes  ad 


I  Bull.:      illumque  .. 
I  Bull. 


a.  1758  Convenzione  circa  l'isola  di  S.  Antioco  453 


ea  vocati,  citati,  et  auditi  non  fuerint,  nullo  unquam  tempore  de  subreptionis,  vel 
obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  vel  quovis  alio  defectu  notati,  impugnali,  invalidali, 
nec  sub  quibusvis  similium,  vel  dissimilium  gratiarum  revocationibus,  suspensionibus, 
aut  derogationibus  per  Nos,  et  successores  Nostros  Romanos  Pontifices  prò  tempore 
existentes,  sub  quibuscumque  tenoribus,  et  formis,  ac  cum  quibusvis  clausulis,  et 
decretis  pio  tempore  faciendis  compraehendi,  sed  semper  et  perpetuo  validas  et  effi- 
caces  existere  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri,  et  obtinere. 
Sicque,  et  non  alias  per  quoscumque  Judices,  etiam  Causarum  Palatii  Apostolici 
Auditores,  ac  S.  Romanae  Ecclesiae  Cardinales,  etiam  de  latere  Legatos,  Vice 
Legatos,  dictaeque  Sedis  Nuncios  judicari,  et  definiri  debere,  irritumque  et  inane 
si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter,  vel  ignorante!"  contigerit 
attentari,  decernimus. 

Non  obstantibus,  quatenus  opus  sit  fel.  ree.  Pauli  PP.  II.  Praedecessoris  Nostri, 
aliorumque  Romanorum  Pontificum  etiam  Praedecessorum  Nostrorum,  de  rebus 
Ecclesiae  non  alienandis,  caeterisque  etiam  Apostolicis,  seu  in  Universalibus,  Provin- 
cialibus,  aut  Synodalibus  Conciliis  editis  generalibus,  sive  specialibus  Constitutio- 
nibus,  et  Ordinationibus  dictarum  Calaritanae,  et  Ecclesien.  Ecclesiarum,  ac  prae- 
dictae  Ecclesiae  S.  Antiochi  etiam  juramento,  confirmatione  Apostolica,  vel  quavis 
nnnitate  alia  roboratis,  statutis,  consuetudinibus,  usibus,  privilegiis  quoque,  indultis, 
et  literis  Apostolicis,  nec  non  concessionibus,  donationibus,  et  investituris  eisdem 
Ecclesiis,  eorumque  Praesulibus,  seu  Rectoribus,  aliisque  personis  quibuslibet,  tam 
in  genere,  quam  in  specie  in  contrarium  praemissorum  quomodolibet  forsan  con- 
cessis,  approbatis,  et  connrmatis.  Quibus  omnibus  et  singulis,  etiamsi  de  illis,  eorum- 
que totis  tenoribus  specialis,  specifica,  expressa,  et  individua,  non  autem  per  clau- 
sulas  generales  idem  importantes,  mentio,  seu  quaevis  alia  expressio  habenda  foret, 
illorum  tenores,  ac  si  de  verbo  ad  verbum  praesentibus  inserti  forent,  prò  expressis 
habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris  ad  praemissorum  effectum  latissime 
et  '  pienissime  '  ac  '  specialiter  '  et  expresse,  hac  vice  dumtaxat,  harum  serie  dero- 
gamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  paginam  hanc  Nostrarum  confirmationis, 
approbationis,  defectuum  suppletionis,  decreti,  derogationis,  et  voluntatis  infringere, 
velxei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit,  indi- 
gnationem  Omnipotentis  Dei,  ac  BB.  Petri,  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se  noverit 
incursurum.  Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariam  Majoretti,  Anno  Incarnationis 
Dominicae  Millesimo  septingentesimo  quinquagesimo  nono,  Decimo  sexto  Kalendas 
Octobris  Pontificatus  Nostri  Anno  Secundo. 

Da  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  I,  254-262;  ed.  Prat.  IV,  278-286  (i  Bull,  pongono  come 
data  della  Bolla  il  1"  ottobre  1759),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  3658,  f.  196-214, 
nell'Archivio  della  Segreteria  del  Brevi. 


134  Convenzione  sull'immunità  ecclesiastica  in  Baviera  a.  1758 


LVI. 
CONVENZIONE  SULL'IMMUNITÀ  ECCLESIASTICA  IN  BAVIERA. 

30  settembre  1758. 

Clemens  Episcopus  Servus  Servorum  Dei  Ad  perpetuarti  rei  memoriam. 

Inter  graviores  Apostolicae  sollicitudinis  curas  hanc  etiam  semper  suscipiendam 
merito  censuerunt  Praedecessores  Nostri  Romani  Pontifices,  ut  et  Ecelesiarum  sacro- 
rumque  Locorum  Immunitatem  prò  debito  Divinae  Majestati  honore  tuerentur,  et 
simul  pravis  perditorum  hominum  consiliis  obsisterent,  ne  Ecclesiastici  confugii 
praesidio  abutentes,  publicam,  privatamque  tranquillitatem,  atque  securitatem  majori 
confidenza,  et  audacia  turbare  praesumerent.  Itaque  plura  opportune  censuerunt 
tam  super  qualitate  criminum  quibus  asylum  apud  Ecclesias,  et  loca  sacra  impu- 
nitatem  nullatenus  praestare  voluerunt,  quam  super  forma  et  methodo,  qua  ejus- 
modi  criminum  reos  ex  loco  immuni  extrahi,  et  competentibus  Judicibus  ad  poenam 
tradì  liceret;  nunc  generalibus  editis  legibus,  nunc  peculiaribus  concessis  indultis, 
prout  alia,  atque  alia  ratio,  et  temporum,  et  regionum,  et  morum  postulare  vide- 
bantur.  Horum  laudabilibus  vestigiis  insistendum  Nobis  esse  reputantes,  quum 
Sa.  Me.  Praedecessori  Nostro  Benedicto  Papae  XIV.  ex  parte  Dilecti  Filii  nobilis 
viri  Caroli  Theodori  Comitis  Palatini  Rheni,  et  Sacri  Romani  Imperii  Principis  Eie- 
ctoris  supplicatum  fuerit,  ut  prò  extrahendis  e  loco  immuni,  custodiendisque  exce- 
ptorum  criminum  reis,  prò  subjectarum  sibi  regionum  et  locorum  conditione,  et 
exigentia  certas  providentias  ab  ipso,  ejusque  gubernii  administris  cum  Ordinarii 
Ecclesiastici  scientia,  et  assensu  exeogitatas  probare,  et  suprema  sua  Apostolica 
Auctoritate  per  ipsius  Caroli  Theodori  Ditionis  tractum  futuris  temporibus  obser- 
vandas  statuere  dignaretur.  Cumque  praefatus  Praedecessor  moderni  Nostri  tunc 
sui,  et  Apostolicae  Sedis  Nuntii  ad  tractum  Rheni  relationem,  simulque  ejusdem, 
et  Venerabilis  Fratris  Episcopi  Vormatiensis  Vicariatus,  in  iis  partibus  constituti, 
sententias  super  iisdem  audiendas  sibi  esse  duxerit,  sed  morte  praeventus  ea,  quae 
cogitaverat,  statuere,  atque  praescribere  non  valuerit. 

Nunc  autem  Nobis  in  Sede  Beati  Petri  divina  voluntate  constitutis,  novae  por- 
rectae  fuerint  preces  ejusdem  Caroli  Theodori  Comitis,  et  Principis  Electoris  peten- 
tis,  ut  ad  negocii  hujusmodi  definitionem,  et  terminationem,  juxta  modum  judicio 
Nostro  magis  benevisum,  procedere  dignaremur,  Nos  omnibus  mature  perpensis, 
pru.dictumque  Carolum  Theodorum  Comitem,  et  Principem  Electorem  de  Catholica 
Religione,  et  Apostolica  Sede  optime  meritum  specialibus  favoribus  et  gratiis  pro- 
sequi  volentes,  ex  certa  scientia,  et  Apostolicae  Auctoritatis  '  Nostrae  plenitudine 
presentium  Litterarum  tenore  decernimus,  statuimus,  et  mandamus,  ut  prò  reorum 
extractione  e  locis  immunibus,  eorumque  parata  assecuratione,  et  custodia  in  locis 

1  Bull,  ed,  Prat. :  •Auctoritate  ». 


a.  1758  Convenzione  stili' immunità  ecclesiastica  in  Baviera  455 

ejusdem  Ditioni,  ac  Dominio  subjectis  infrascriptae  leges,  et  conditiones  in  poste- 
rum  observentur,  et  prò  constanti,  et  inviolabili  norma  habeantur. 

Et  primo  quandoquidem  in  Oppido,  seu  Civitate  Manhemii  erecta  jam,  et  insti  ih  ta 
reperitur  quaedam  correctionis  domus  sub  titulo,  et  invocatione  Sancti  Michael is 
Archangeli,  in  eaque  plures  adsunt  nuper  constanti,  apteque  dispositi  carceres, 
cum  dictus  Comes,  et  Princeps  Elector  certum  aliquem  ex  hujusmodi  carceribus 
ad  infrascriptos  effectus  Ordinarii  Ecclesiastici  jurisdictioni  addicendum,  '  et  subij- 
cendum  proposuerit;  Nos  hanc  oblationem,  et  respective  addictionem,  et  subjectio- 
nem  approbamus,  ita  videlicet,  ut  per  solemnem  actum  in  forma  juris  valida  fiat; 
cxindeque  career  hujusmodi  a  caeteris  distinctus,  utpote  career  Ecclesiasticus,  atque 
a  Laicali  potestate  exemptus,  et  immunis  Dioecesani  loci  Vormatiensis  nimirum 
Episcopi,  ejusque  Vicariatus  jurisdictioni,  et  auctoritati  omnino  subjectus  sii,  et 
habeatur,  ejusque  carceris  custodes,  et  ministri  in  his,  quae  ad  hujusmodi  custo- 
diate et  ministerium  pertinent,  non  quidem  Laicalibus  Magistratibus,  Judicibus, 
et  Tribunalibus,  sed  dicto  Episcopo,  ejusque  officio  et  Vicariatili  omnino  parere 
teneantur. 

Cum  autem  contigerit,  delinquentem  quemlibet  Laicum  ad  Ecclesiam,  aliumque 
locum  immunem  in  praedicti  Caroli  Theodori  Comitis,  et  Principis  Electoris  ditione 
constituto  confugere,  si  quidem  is  publica  voce,  et  fama  reus  arguatur  hujusmodi 
criminis,  cui  juxta  Canonicas  sanctiones,  et  apostolicas  Constitutiones  Ecclesiasticae 
Immunitatis  praesidium  denegatur,  satis  id  fore,  et  esse  declaramus,  ut  ad  illius 
extractionem  procedatur  per  Ministros  Curiae  Laicalis  praevia  tamen  semper  licentia, 
seu  facultate  in  scriptis  obtinenda,  et  concedenda  a  Superiore  Ecclesiastico,  seu  ab 
alia  persona  ad  id,  ut  infra,  deleganda,  et  cum  interventu,  et  praesentia  Ecclesia- 
sticae personae  per  eumdem  Superiorem,  seu  alium  ad  id  delegatum  deputandae, 
ad  hoc  ut  extractio  hujusmodi  cum  debita  modestia,  et  sine  populi  scandalo  perfi- 
ciatur. 

Itaque  quibus  in  locis  residet  Episcopus,  vel  ejus  Vicarius,  seu  Offìcialis  Gene- 
ralis,  ab  ipso  omnino  memorata  extrahendi  rei  licentia  petenda,  et  obtinenda,  simul- 
que  ab  ipsis  designanda  erit  Persona  Ecclesiastica,  quae  peragendae  extractioni 
intersit:  quibus  autem  in  locis  nec  Episcopus  residet,  nec  ejus  Vicarius,  seu  Offì- 
cialis Generalis,  licentia  hujusmodi  concedi,  et  deputatio  fieri  respective  debebunt 
a  Vicariis  Foraneis,  hisque  deficientibus  a  Parochis  locorum,  quos  scilicet  Vicarios 
Foraneos,  atque  Parochos  Episcopus  semel  in  conferendo  simili  eorum  officio,  vigore 
specialis  facultatis  sibi  ab  Apostolica  Sede,  et  a  Nobis  per  praesentes  tributae,  ad 
hujusmodi  licentias  concedendas,  deputationesque  faciendas  irrevocabiliter  delega  bit. 
Ipse  vero  Episcopus,  ejusque  Generalis  Vicarius,  seu  Offìcialis,  dictique  respective 
Vicarii  Foranei,  et  locorum  Parochi,  ut  supra  delegati,  quoties  fuerint  a  Curia  Sae- 
culari  requisiti,  et  statim  ac  intellexerint,  eum,  qui  ad  Loci  Sacri  immunitatem  con- 
fugit  de  crimine  excepto  insimulari,  non  alio  requisito  ad  id  argumento,  seu  indicio 
quam  quod  exsurgit  ex  ipso  confugio  in  locum  immunem  cum  publica  aliqua  patrati 
delieti  fama  conjuncto,  nulla  interposita  mora,  licentiam  praedictam  in  scriptis  con- 
cedere, ac  Personae  Ecclesiasticae  deputationem  respective  peragere  debebunt  ;  hac 

1  I  Bull.  :  «  addictum  >. 


456  Convenzione  stili'  immunità  ecclesiastica  in  Baviera  a.  1758 

tamen  lege,  ut  si  extractio  rei,  sola  Vicarii  Foranei,  aut  Parochi  auctoritate  fiat, 
de  ca  quamprimum  certìor  reddatur  Episcopus,  vel  ejus  Vicarius  Generalis. 

Hujusmodi  autem  reum  e  loco  immunì,  praemissa  ratione  extractum,  ad  Eccle- 
siasticum  carcerem  superius  designatum  illieo  deducendum,  ibique  custodiendum 
fore  decernimus  nomine  Ecclesiastico,  et  sub  omnimoda  dispositione  Episcopi  quoad 
usque  idem  Episcopus,  vel  alius  ab  eo  ad  id  deputatus  de  indiciis  a  Saeculari  Curia 
allatis  satis  cognoverit,  et  sententia  sua  in  scriptis  prolerenda  declaraverit  constare, 
aut  non  constare  de  crimine  excepto,  et  si  quidem  pronunciaverit  constare,  debebit 
Ecclesiasticus  Judex  hujusmodi  reum  Curiae  Saeculari  libere  tradere,  addita  con- 
sueta protestatione  de  qua  in  Cap.  Praelatis  de  homicidio  in  Sex.  Contra  vero  si 
contingat  eumdem  pronunciare,  non  constare  de  crimine  excepto,  reus  jussu  Epi- 
scopi ad  locum  immunem,  unde  eductus  fuerat,  omnino  restituendus  erit. 

Hanc  denique  Nostram,  et  Sedis  apostolicae  indulgentiam,  sive  concessionem 
semper  quoad  solos  Laicos,  nunquam  vero  quoad  Clericos,  et  Ecclesiasticas  Per- 
sonas,  quae  praeter  immunitatem  localem  personalis  quoque  immunitatis  privilegio 
gaudent,  factam  datamque  intelligi  volumus,  atque  ita  religiose  servari,  et  custodiri 
mandamus,  et  quidquid  secus,  ac  contra  superius  descriptam  i'ormam  in  praejudi- 
cium  Ecclesiasticae  Immunitatis  fuerit  attentatimi,  ex  nunc  irritum  prorsus,  et  inane, 
nulliusque  roboris,  vel  momenti  esse,  et  fore;  contrafacientes  autem,  et  aliter  atten 
tantes,  censuras,  et  alias  poenas  a  Sacris  Canonibus,  et  Constitutionibus  apostolicis 
adversus  violantes  jurisdictionem,  et  immunitatem  Ecclesiasticam  inflictas  incurrere 
decernimus,  et  declaramus. 

Praesentes  demum  Litteras,  et  in  eis  contenta  hujusmodi  omnino  valida,  et  effi- 
cacia existere,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  in  locis  praedicti  Caroli 
Theodori  Comitis,  et  Principis  Electoris  dominio  subjectis  sortiri,  et  obtinere,  et  ab 
omnibus,  et  singulis,  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  quandoeumque  spectabit  pie- 
nissime observari:  Sicque,  et  non  aliter  in  praemissis  per  quoscumque  Judices  Ordi- 
narios,  et  Delegatos  etiam  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinales  de  Latere  Legatos, 
et  Apostolicae  Sedis  Nuncios,  aliosque  quoslibet  quavis  praeeminentia,  et  potestate 
fungentes,  ac  functuros,  sublata  eis  aliter  judicandi,  et  interpretandi  facultate,  et 
auctoritate  judicari,  et  definiri  debere  volumus,  et  decernimus. 

Non  obstantibus  quibuscumque  apostolicis,  ac  in  universalibus,  Provincialibusque, 
et  Synodalibus  Conciliis  editis  generalibus,  vel  specialibus  Constitutionibus,  et  Ordi- 
nationibus,  nec  non  Ecclesiarum,  et  Locorum  etiam  juramento,  confirmatione  apo- 
stolica, vel  quavis  firmitate  alia  roboratis,  statutis,  stylis,  usibus,  et  consuetudinibus, 
etiam  immemorabilibus  privilegiis,  quoque  indultis,  et  facultatibus  sub  quibuscum- 
que verborum  tenoribus,  et  formis,  ac  cum  quibusvis  clausulis,  et  decretis  etiam 
motu  proprio,  seu  scientia,  et  potestatis  plenitudine  similibus,  vel  alias  in  contra- 
rium  praemissorum  quomodolibet  concessis,  confirmatis,  et  innovatisi  Quibus  omni- 
bus et  singulis  etiamsi  prò  sufficienti  illorum  derogatione  de  illis,  eorumque  totis 
tenoribus  specialis,  specifica,  et  individua,  non  autem  per  clausulas  generales  idem 
importantes  mentio,  seu  quaevis  alia  expressio  habenda,  aut  alia  exquisita  forma  ad 
hoc  servanda  foret,  tenores  hujusmodi  praesentibus  prò  piene,  et  sufficienter  expresM- 
habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris  ad  praemissorum  effectum  hac  vice 
dumtaxat  specialiter,  et  expresse  derogamus. 


a.  1759  Limitazione  del  privilegio  del  Fura  in  /'ortogallo  457 

Volumus  autem,  ut  elapsis  triginta  diebus  postquam  praesentes  litterae  per 
Dominium,  et  Ditionem  praedictas1  per  Ordinarios  locorum  publicatae  fuerint,  omnes 
et  singulos  in  Dominio  et  Ditione  praedictis  existentes  perinde  arctent,  ac  si  uni- 
cuique  eorum  personaliter,  ac  nominatim  intimatae  fuissent,  utque  earumdem  prae 
sentium  litterarum  transumptis,  seti  exemplis  manu  alicujus  Notarii  publici  subscri- 
ptis,  et  sigillo  Personae  in  Ecclesiastica  Dignitate  constitutae  munitis,  eadem.prorsus 
fides  in  judicio  et  extra  adhibeatur,  quae  ipsis  praesentibus  adhiberetur,  si  forent 
exhibitae,  vel  ostensae.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  Nostrarum 
approbationis,  facultatum  impertitionis,  declarationum  decretorum  mandatorum,  dero- 
gationum,  et  voluntatum  infringere,  seu  eidem  ausu  temerario  contraire.  Si  quis 
autem  hoc  attentare  praesumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei,  ac  Beatorum 
Petri,  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum.  Datum  Romae  apud  San- 
ctam  Mariani  Majorem  anno  Incarnationis  Dominicae  Millesimo  septingentesimo 
quinquagesimo  octavo:  Pridie  Kal.  Octobris,  Pontificatus  Nostris  Anno  Primo. 

Da  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  I,  42-44;  ed.  Prat.  IV,  46-48,  collazionata  la  minuta  in 
Sec.  Brev.  3657 ,  ì.  171  174  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


LVII. 

LIMITAZIONE  DEL  PRIVILEGIO  DEL  FORO 
PER    REI    DI   LESA   MAESTÀ    IN    PORTOGALLO. 

//  agosto  1759. 

Dilectis  finis  Praesidenti,  et  Deputatis  Mensae  Conscientiae  Charissimi  in  Christo 
Filii  Nostri  Josephi  Portugalliae,  et  Algarbiorum  Regis  Fedelissimi. 

Clemens  PP.  XIII.  Dilecti  Filii  salutem,  et  Apostolicam  benedictionem. 

Exponi  Nobis  lecit  dilcctus  Filius  Procurator  Generalis,  et  Procurator  Fiscalis 
Coronae  Charissimi  in  Christo  Filii  Nostri  Josephi  Portugalliae,  et  Algarbiorum 
Regis  Fidelissimi,  quod  detestanda  quorundam  hominum  perfidia,  horrendum  facinus 
contra  Regiam  ipsius  Fidelissimi  Regis  personam,  et  vitam  perpetraverit,  quod  licet 
magna  ex  parte  vindicatum  fuerit  eorum  supplicio,  qui  Laici  existentes,  vel  Fratres 
Milites  Ordinum  Militarium  hujusmodi  criminis  rei,  per  competentes  respective  Judices 
comperti,  et  condemnati,  debitas  tanti  sceleris  poenas  luerunt,  non  adhuc  tamen  om- 
nino expiatum  fuerit  in  Personis  aliorum,  qui  Clericali,  ac  etiam  Sacerdotali  cara- 
etere  insigniti,  ejusdem  fortasse  sceleris  contagione  polluti  censentur.  Cumque  sicut 
eadem  expositio  subjungebat,  publica  atque  urgens  necessitas  flagitet,  ut  poenarum 
severitate,  criminis  adeo  immanis  scandalum  penitus  extinguatur,  ne  qui  deinceps 
spe  impunitatis,  aut  cujuscunque  immunitatis  praesidio  fulti,  tam  exitialia  flagitia 
admittere  audeant;  aliunde  vero  constet  fel.  record.  Praedecessorem  Nostrum  Grego- 


458  Limitazione  del  privilegio  del  Foro  in  Portogallo  a.  1759 

rium  l'apam  XIII.  per  suas  Apostolicas  literas  in  forma  Brevis  datas  die  XXV.  Octo- 
bris  MDLXXXIII.  tunc,  et  prò  tempore  existentibus  Deputatis  Consilii,  seu  Tribu- 
nalis  Vestii,  in  quo  Praesbiteri,  et  Religiosi  viri  adjuncti1  utriusque  juris  peritissimis 
Senatoribus,  judicium  exercent,  et  de  Ecclesiastieis  controversiis,  Militarium  Ordinum 
istius  Regni,  et  personarum  eorumdem  Ordinum,  etiam  Clericorum,  et  Presbyterorum, 
jam  legitima  auctoritate  suffulti  decernebant,  licentiam,  et  facultatem  concessisse,2 
ut  quoscunque  dictorum  Ordinum  Fratres,  tam  Milites,  quam  Cappellanos,  etiam  in 
Sacris  Ordinibus  constitutos,  quos  in  personas  Regum,  aut  in  statum  Regnorum  Lusi- 
taniae  ex  tunc  imposterum  conspirasse,  et  ad  id  populum  commovisse,  ipsis  legitime 
constaret,  juxta  Canonicas  sanctiones,  condignis  poenis  affectos,  absque3  alicujus  cen- 
surae,  vel  poenae  Ecclesiasticae,  seu  irregularitatis  notae  incursu,  servata  juris  forma 
curiae  Seculari  puniendos  4  tradere  possent,  et  valerent,  prout  in  dictis  Gregorii 
praedecessoris  literis,  latius,  et  distinctius  accepimus  contineri;  idcirco  prò  parte 
dicti  Procuratoris,  et  Promotoris,  Nobis  humillime  supplicatum  fuit,  quatenus  in  prae- 
missis,  opportune  providere  de  benignitate  Apostolica  dignaremur. 

2.  Nos  igitur,  qui  ex  Officii  nostri  debito,  justitiae  zelatores  b  esse  debemus 
quique  praedicti  Fidelissimi  Regis  personae,  ejusque  Regnorum,  et  Universi 6  Status 
securitati,  et  tranquillitati,  quantum  in  Nobis  est,  consulere  optamus,  improbos,  atque 
scelestos  homines,  qui  praefati  criminis,  atque  flagitii  reatum  in  se  admiserint,  Eccle- 
siasticae libertatis,  et  immunitatis  beneficiis,  et  favoribus  indignos  censentes,  discre- 
tioni  vestrae,  ut  absque  alicujus  censurae,  vel  poenae  Ecclesiasticae,  seu  irregularitatis 
notae  incursu,  quoscunque  Ecclesiasticos  homines  tam  seculares,  quam  cujuscunque 
Ordinis,  etiam  Mendicantium,  seu  Militiae  etiam  Hospitalis,  aut  Congregationis,  Socie- 
tatis,  et  Instituti,  etiam  ut  infra  expresse  nominandi,  Regulares  in  Sacris  et7  Presbyte- 
ratus'  Ordinibus  constitutos  (non  autem  Episcopos,  sive  superiores  Praelatos)  quos 
per  legitimas  probationes  ad  Sacrorum  Canonum,  et  juris  comunis  praescriptum, 
praefati  criminis  in  personam  Charissimi  in  Christo  Filii  Nostri  Josephi  Portugalliae, 
et  Algarbiorum  Regis  Fidelissimi  impie  patrati  auctores,  exequutores,  aut  complices, 
fuisse,  et  hujus  delieti  juridice  convictos,  aut  confessos  esse  vobis  constiterit,  con- 
dignis poenis,  vigore  specialis  facultatis,  et  auctoritatis,  vobis  ad  id  per  praesentes 
tributae,  servato  juris  Ordine  damnatos  (praevia  degradatione  per  eum  ad  quem 
pertinet  juxta  Canonicas  sanctiones  decernenda  ac  respective  quoad  eos,  qui  majo- 
ribus  Ordinibus  initiati8  sint,  realiter  exequenda)  curiae  Seculari  puniendos ;'  tradere, 
libere,  et  licite  possitis,  et  valeatis,  Apostolica,  qua  fungimur  potestate,  tenore  prae- 
sentium,  facultatem,  et  auctoritatem  concedimus,  tribuimus,  et  impertimur;  utque 
praeterea  ob  traditionem  hujusmodi,  etiam  si  ex  illa  membrorum  mutilatio,  vel 
hominum  caedes  subsequantur,  nullae  censurae,  vel  poenae  Ecclesiasticae,  aut  irre- 

1  1  Bull.:     adjunctio,  ». 

I   Bull.     •  coni  i  sserint  ». 
'  Bull.  ed.  Rom.  :  <  abque  »  ;  ed.  Taur.  :   «  alque  »  ! 
'  I  Bull.,     curiae  Secularis,  puniendos    . 

•  1  Bull.:  ■  relatore*  ». 
I    Bull.:  «  Univirsis  ». 

'  Forse  va  letto  cosi;  i  Bull..      Sacris,  Presbyteratus  •. 
»  I  Bull.:  •  initiati,  sint  ». 

•  I  Bull.:  «  puniendas  ». 


a.  1761  Istruzione  di  (Irniente  XIH  pel  Regno  di  Sardegna  459 

gularitatis  nota  per  quempiam  vestrum  incurri  possint,  aut  debeant,  eisdem  aucto- 
ritate,  et  tenore  indulgemus,  et  respective  vobiscum  dispensamus. 

Non  obstantibus  quibusvis  Apostolicis,  ac  in  Universalibus,  Provincialibus,  et 
Synodalibus  Conciliis  editis,  generalibus,  et  specialibus  constitutionibus,  et  ordinatio- 
nibus,  '  et  quarumeunque  Ecclesiarum,  dictorumque  ordinum  Mendicantium,  et  non 
Mendicantium,  etiam  S.  Antonii  Viennensis,  et  undecim  Congregationum  Monastica 
rum,  Militiarum  quoque  Hospitalis  S.  Toannis  Hierosolvmitani,  Congregationum  Cleri- 
corum  Regularium,  Societatum,  edam  Societatis  Jesu,  et  Institutorum  quorumeunque, 
ctiam  juramento,  confirmatione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alias  roboratis  stabili- 
mentis,  statutis,  usibus.  naturis,  et  consuetudinibus,  privilegiis  quoque,  indultis,  et 
literis  Apostolicis,  illis,  illarumque  Praesulibus,  et  Capitulis, Superioribus,  Administm- 
toribus,  et  Magnis  Magistris,  seu  Praepositis,  Canonicis  etiam  Regularibus,  Cappel- 
lanis,  Presbyteris,  aliisque  Professoribus  quibuscumque,  seu  quibusvis  aliis  personis 
quomodolibet  concessis  confirmatis,  et  innovatis.  Quibus  omnibus,  etiamsi  prò  illorum 
sufficienti  derogatione  de  illis,  illorumquc  totis  tenoribus,  in  praesentibus  Literis  spe- 
cifica, et  individua  mentio,  seu  quaevis  alia  forma  observanda,  vel  habenda  foret, 
tenores  hujusmodi  prò  expressis  habentes;  illis  alias  in  suo  robore  permansuris, 
hac  vice  dumtaxat,  et  ad  praemissorum  effectum  specialiter,  et  expresse  derogamus, 
caeterisque  contrariis  quibuscunque.  Datum  Romae  apud  S.  Mariam  Majorem  sub 
Anulo  Piscatoris  die  XI.  Augusti  MDCCLIX.  Pontificatus  Nostri  Anno  II. 

Da  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  I,  217  s.;  ed.  Prat.  IV  237-239. 


LVIII. 

ISTRUZIONE    SOPRA     DIVERSI     PROVVEDIMENTI     PER     GOVERNO 
DELLE    CURIE    ECCLESIASTICHE    NEL    REGNO    DI   SARDEGNA. 

14  gennaio  1761. 

Clemens  PP.  XIII.  Venerabiles  Fratres-  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 

Paternae,  ac  praecipuae  charitalis  affectus, 3  quo  Gregem  Dominicum  curae 
Nostrae  Divinitus  commissum  prosequimur,  jugiter  Nos  impellit,  ut  communi  ipsius 
Gregis  saluti,  quantum  Nobis  ex  alto  coneeditur,  Pastorali  sollicitudine  advigilemus. 

Cum  sicut  nuper  non  sine  animi  Nostri  molestia  accepimus,  plures,  nonnullo  ab 
hinc  tempore,  in  isto  Regno  Sardiniae  suborti  sint,  ac  vigeant  abusus,  tum  quoad 
Scholares,  qui  Clericali  Militiae  adscribi  desiderant,  tum  quoad  Clericos  Conjugatos, 
tum  etiam  quoad  Laicos,  seu  Saeculares  personas  ob  exemptionem  Fori  ratione  ser- 
vitù, quod  praestant  Curiae  Ecclesiasticae,  '  aliisque  Locis  Piis,  quibus  sunt  addicti. 

1  I  Bull.:  «  ordinibus  ». 

3  II  Breve  è  diretto  agli  Arcivescovi,  e  Vescovi  del  Regno  di  Sardegna. 

3  I  Bull.  :  «  effectus  ». 

*  1  Bull.:  '  Ecclesiae  ». 


460  Istruzione  ili  Clemente  XIII  pel  Regno  di  Sardegna  a.  1761 

Hinc  est,  quod  Nos  omnes  abusus,  inordinationesque  hujusmodi,  quantum  cum 
Domino  possumus,  corrigere,  reformare,  et  e  medio  tollere,  ac  piis  charissimi  in 
Christo  lilii  Nostri  Caroli  Emmanuelis  Sardiniae  Regis  Illustris  votis  benigne  obse- 
cundare  volentes,  quamdam  rnstructionem  Vobis  tradendam,  ad  dictos  abusus  in 
Regno  praedicto  penitus  evellendos  accomodatam,  quam  certi  sumus  ipsi  Carolo 
Emmanueli  Regi,  gratam  acceptamque  fore,  condere  '  curavimus  tenoris  sequentis 
videlicet. 

Istruzione 

Sopra  diversi  Provvedimenti  per  governo  delle  Curie  Ecclesiastiche 
nel  regno  di  Sardegna. 

«  Dopo  aver  Noi  secondate  le  rettissime  intenzioni  di  S.  M.  il  Re  di  Sardegna, 
provvedendo  mediante  un  nuovo  special  Breve  in  data  21.  Marzo  1759.  ai  gravissimi 
disordini,  che  succedevano  in  quel  Regno,  con  pregiudizio  della  giustizia  e  della 
pubblica  tranquillità,  per  il  troppo  facile,  e  commodo  confugio  dei  rei  all'asilo  delle 
Chiese,  ed  altri  Luoghi  immuni,  eccitati  nuovamente  dall'instancabile  zelo  della  M.  S., 
non  meno  per  la  conservazione  della  disciplina  della  Chiesa  ne'  suoi  Dominj,  che 
per  il  bene  de' suoi  Sudditi,  abbiamo  creduto  di  dover  dare  anche  nuovi  provvedi- 
menti per  rapporto  all'Immunità  personale,  ed  al  miglior  sistema  della  Gerarchia 
Ecclesiastica  in  quel  Regno. 

Informati  pertanto  degli  abusi  introdotti  in  quegli  Ecclesiastici,  e  passati  anche 
nei  Laici,  a  titolo  di  varj  Impieghi,  e  Uffizj  in  servizio  delle  Curie  Ecclesiastiche,  e 
Luoghi  Pii,  con  disdoro  degli  uni,  e  con  molto  danno  dell'universale  degli  altri, 
dopo  sentito  il  parere  di  alcuni  Cardinali,  e  Prelati  sperimentati,  e  pratici  di  questa 
materia,  abbiamo  stabilito  coli' intelligenza  della  M.  S.  la  presente  Istruzione,  sulle 
traccie  di  quella,  che  dalla  Santa  Memoria  di  Benedetto  XIV.  fu  nel  1742.  fissata  per 
il  Piemonte,  sicuro,  che  come  intesa  anche  col  Regio  Ministro  Plenipotenziario  in 
Roma  incontrerà  il  pieno  gradimento  di  S.  M.,  e  che  dando  perciò  Ella  gli  ordini 
necessari  ai  suoi  Regj  Ministri  di  uniformarsi  alla  medesima,  ne  sarà  col  concorso  di 
ambedue  le  podestà  più  costante,  ed  esatto  l'adempimento,  e  si  renderà  sempre  più 
inalterabile  in  quel  Regno  la  perfetta  pace,  ed  armonia  fra  il  Sacerdozio  e  l'Impero. 

E  per  procedere  nella  presente  Istruzione  colla  dovuta  chiarezza,  si  tratterà 
in  primo  luogo  dei  veri  Chierici,  e  Chieric  Conjugati,  e  della  loro  Riforma,  e  suc- 
cessivamente della  qualità,  e  numero  de'  Laici,  che  essendo  addetti  al  servizio  della 
Chiesa,  e  della  Curia  Ecclesiastica  debbano,  o  non  debbano  godere  dei  Privilegi  del 
Foro,  e  dell'Immunità  personale,  in  conformità  di  quanto  si  dispone  negli  articoli 
seguenti. 

1.  Che  niuno  possa  essere  ammesso  alla  Prima  Tonsura  se  non  che  a  titolo  di 
Benefizio,  Cappellania  perpetua,  o  Pensione  Ecclesiastica,  che  nell'annuo  reddito 
eccedano  almeno  la  metà  della  tassa  stabilita  per  il  Patrimonio  Sagro  ;  o  in  difetto, 
se  non  sia  provisto  dell'intiero  Patrimonio  Sagro,  il  quale  non  potrà  essere  costi- 
tuito, se  non  che  sopra  beni  stabili,  e  sopra  annue  rendite  fisse,  e  dovrà  essere  rego- 
lato a  tenore  della  tassa  Sinodale  di  ciascheduna  Diocesi. 

1  I  Bull.:  *  concedere  ». 


a.  1761  Istruzione  di  Clemente  XI  fi  pel  Regno  iti  Sardegna  461 

II.  Che  non  possa  conferirsi  la  Prima  Tonsura,  se  non  a  chi  dopo  aver  terminati 
i  dieci  anni  di  sua  età,  sia  andato  a  dimorare  almeno  per  un  triennio  in  qualche 
Seminario,  o  Convitto  Ecclesiastico,  ed  ove  ciò  non  possa  farsi,  non  abbia  almeno 
portato  per  tre  anni  l'abito  Clericale  con  licenza  del  proprio  Ordinario,  ed  in  tutto 
il  triennio,  o  per  la  maggior  parte  delle  Feste  di  precetto  di  ciascuno  dei  tre  anni, 
non  abbia  servito  a  qualche  Chiesa  nella  maniera,  che  gli  sarà  dal  proprio  Vescovo 
prescritta,  computando  questo  servizio  colla  dimora,  che  avrebbe  dovuta  fare  in 
qualche  Seminario,  o  Convitto  Ecclesiastico. 

III.  Che  volendo  qualche  Giovane  condursi  in  una  pubblica  Università,  o  in  altro 
luogo,  ad  effetto  di  applicarsi  ivi  alle  Scuole,  ed  agli  Studj,  possa  farlo,  ed  il  tempo, 
che  ivi  dimorerà,  possa  servirgli  di  requisito,  affine  di  prendere  la  prima  Tonsura, 
come  se  stasse  in  un  Convitto  Ecclesiastico,  purché  però  lo  faccia  colla  permissione 
del  proprio  Vescovo,  e  colle  Lettere  commendatizie  del  medesimo,  si  presenti  al 
Vescovo  del  luogo,  e  colla  direzione  di  questo  si  faccia  assegnare  al  servizio  di 
qualche  Chiesa,  portando  l'abito  Chiericale  e  prestando  ivi  per  un  triennio,  o  almeno 
per  la  maggior  parte  di  ciascuno  de  tre  anni,  come  sopra,  il  medesimo  servizio  alla 
Chiesa  assegnatagli,  che  presterebbe  dimorando  nella  propria  Diocesi;  con  espressa 
condizione,  che  volendo  essere  iniziato  alla  prima  Tonsura,  debba  ottenere  le  Let- 
tere Testimoniali  del  Vescovo,  dove  ha  dimorato,  de  vita,  et  moribus,  e  d'aver 
esattamente  adempito  a  quanto  gli  è  stato  prescritto,  ed  in  vista  di  questi  attestati 
possa  esser  promosso. 

IV.  Dal  quale  obbligo  e  regole  sopra  enunciate  si  dovranno  eccettuare  gli  Aitati, 
cioè  quelli,  che  in  virtù  della  fondazione  sono  chiamati  a  qualche  Benefizio,  o  Cap- 
pellania  Ecclesiastica  vacante,  i  quali  potranno  quindi  esser  promossi  alla  prima 
Tonsura,  ancorché  non  abbiano  i  requisiti  di  sopra  espressi;  e  non  solamente  nel 
caso,  in  cui  si  tratti  di  Benefizio  o  Cappellania  veramente  Ecclesiastica,  cioè  fondata 
coll'autorità  della  Santa  Sede,  o  dell'Ordinario  prima  del  Sagro  Concilio  di  Trento, 
ma  nel  caso  ancora  di  simili  Benefizj,  o  Cappellanie  fondate  dopo  il  medesimo  Con- 
cilio, ed  eziandio  nel  caso  di  Cappellanie  meramente  Laicali,  purché  siano  perpetue. 

V.  Quelli  poi,  che  non  avendo  alcun  diritto  passivo,  verranno  presentati  da 
qualche  Patrono  ad  un  Benefizio,  o  Cappellania  vacante,  dovranno  altresì  eccettuarsi 
dalle  anzidette  regole  ;  ma  solamente  ove  si  tratti  di  vero  Benefizio,  o  Cappellania  per- 
petua, fondata  con  autorità  Ecclesiastica,  della  quale  debba  investirsi  il  presentato  per 
via  d'Istituzione  Ecclesiastica,  e  nel  caso,  che  il  Patrono  non  possa  differire,  oltre  al 
tempo  stabilito  dai  Sagri  canoni,  la  nomina,  e  la  presentazione  al  medesimo  Benefizio. 

VI.  Finalmente  dovranno  esentarsi  dalle  regole  prescritte,  ancora  quelli,  che 
riporteranno  o  dalla  Dataria  Apostolica,  0  dagli  Ordinarj,  sub  spe,et  conditione  Cle- 
ricatits,  qualche  Pensione  Ecclesiastica,  oppure  qualche  Benefizio,  o  Cappellania 
vacante,  che  debbano  provedersi  titulo  collativo,  e  non  altrimenti:  Avvertendo  in 
fine,  che  niuno  di  questi,  come  ancora  niuno  dei  sopra  espressi  Artati  s'intenderà 
eccettuato  dalle  regole  generalmente  prescritte  per  i  promovendi  alla  Tonsura, 
sempre  che  le  rendite  delle  Pensioni,  o  pure  Benefizj,  e  Cappellanie,  alle  quali  o 
avranno  diritto  passivo,  o  saranno  presentati,  o  respettivamente  verranno  lor  con- 
ferite, non  costituiranno  (detratti  i  pesi)  la  metà  almeno  di  quello,  che  importa  la 
Tassa  del  Patrimonio  Sagro  stabilita  nella  Diocesi  del  promovendo. 


loL'  Istruzione  di  Clemente  XIII  pel  Regno  di  Sardegna  a.  1761 

VII.  E  come  talvolta  accade,  che  essendo  molti  i  chiamati  all'istesso  Benefizio,  o 
Cappellania  Ecclesiastica,  sono  gli  Ordinarj  costretti  a  conferire  a  tutti  la  prima 
Tonsura,  affine  di  renderli  capaci  del  Benefizio,  o  Cappellania,  d'onde  ne  siegue  l'inu- 
tile moltiplicazione  de  Chierici,  per  non  potersi  conferire  che  ad  un  solo  il  Benefizio, 
o  Cappellania  ;  Perciò  d'ora  innanzi  in  simili  casi  basti,  che  presentandosi  nel  tempo 
congruo  coloro,  i  quali  pretendono  aver  diritto  al  controverso  Benefizio,  o  Cappel- 
lania, e  ritrovandosi,  che  siano  idonei,  così  quoad  scientìam,  che  quoad  bonos  mores, 
e  che  non  abbiano  impedimento  Canonico  per  esser  promossi  alla  prima  Tonsura, 
l'Ordinario  spedisca  loro  le  Lettere  Testimoniali  sopra  la  detta  idoneità,  e  di  non 
avere  impedimento  veruno,  in  virtù  delle  quali  possano  essi  istituire  la  loro  preten- 
zione,  e  proseguire  la  causa  avanti  il  Giudice  Ecclesiastico,  anche  in  concorso  dei 
Chierici  pretendenti,  appunto  come  se  avessero  già  avuta  la  prima  Tonsura,  la  quale 
possa  di  poi  conferirsi  a  colui,  che  terminata  la  Causa  avesse  ottenuto  il  Benefizio, 
o  Cappellania,  riputandolo  a  tale  effetto  Artalo,  e  facendogli  godere  quei  Privilegi, 
che  ai  medesimi  di  sopra  sono  stati  conceduti. 

Vili.  Che  dopo  di  essere  stati  così  ordinati  alla  prima  Tonsura,  debbano  tutti  i 
Chierici,  compresi  anche  gli  Artati,  seriamente  applicarsi  così  allo  studio,  come  alle 
opere  di  Pietà,  per  rendersi  degni  di  ascendere  nell'età  legittima  ai  Sagri  Ordini: 
al  quale  effetto  debbano  continuare  a  dimorare  in  qualche  Seminario,  o  Convitto 
Ecclesiastico,  e  non  potendo  ciò  fare,  debbano  almeno  prestare  per  ogni  anno,  o  per 
la  maggior  parte  di  esso,  come  sopra,  nella  Chiesa  assegnata  loro  dall'Ordinario, 
quel  servizio,  che  dal  medesimo  verrà  loro  prescritto,  o  pure  dimorando  in  qualche 
Università,  o  altro  luogo  per  proseguire  le  Scuole,  e  gli  Studj,  debbano  adempiere 
le  medesime  cose  di  sopra  ordinate  per  coloro,  che  debbono  essere  iniziati  alla  prima 
Tonsura. 

IX.  Che  tutti  i  Chierici,  così  di  prima  Tonsura,  che  di  Ordini  Minori,  debbano 
far  constare  nel  principio  di  ogni  anno  avanti  gli  Ordinarj  de'  luoghi,  nei  quali 
hanno  il  domicilio,  di  avere  osservati  i  requisiti  del  Sacro  Concilio  di  Trento  intorno 
all'abito,  e  Tonsura  Chiericale,  ed  intorno  a  tutte  le  altre  cose  stabilite  di  sopra,  e 
così  mediante  l'attestazione  del  proprio  Rettore,  e  Superiore  del  Seminario,  o  Con- 
vitto Ecclesiastico  per  quelli,  che  vi  hanno  dimorato,  e  per  gli  altri  mediante  l'atte- 
stazione dei  Parrochi,  e  Rettori  delle  Chiese,  alle  quali  sono  ascritti,  intorno  alla 
delazione  dell'abito,  e  Tonsura  Chiericale,  frequenza  de'  Sagramenti,  e  servizio  della 
Chiesa,  e  colle  attestazioni  de'  Maestri  e  Lettori  intorno  alla  continuazione  delle 
Scuole  e  de'  Studj  :  Quali  attestazioni  debbano  farsi  gratis  da  tutti  i  soprano- 
minati. 

X.  Che  gli  stessi  Ordinarj  debbano  tenere  pubblicamente  appesa  nella  Sagrestia 
della  loro  Cattedrale  una  tabella,  in  cui  dopo  avere  riconosciuta  la  sussistenza  delle 
dette  attestazioni,  le  quali  debbano  rimanere  nella  loro  Cancellarla,  facciano  scan- 
cellare dalla  medesima  ogni  anno  i  nomi  di  coloro,  che  non  avranno  esattamente 
osservati  i  requisiti  predetti,  ed  all'  incontro  facciano  registrare  i  nomi  solamente  di 
quelli,  che  li  avranno  osservati,  ai  quali  consegneranno  ogni  anno  gratis  una  Decla- 
ratoria in  iscritto,  acciocché  possa  dai  medesimi  senza  alcun  contrasto  godersi  di 
tutti  i  Privilegj  Chiericali,  de  quali  Privilegj  all'incontro  non  goderanno  quei  Chie- 
rici di  prima  Tonsura,  o  di  Ordini  Minori,  che  per  non  avere  osservati  i  suddetti 


a.  1761  Istruzione  di  Clemente  XIII  pel  Regno  di  Sardegna  463 

requisiti  saranno  stati  scancellati   dalla  suddetta  tabella,  da  tenersi  pubblicamente 
nella  Sagrestia,  e  non  avranno  la  menzionata  declaratoria  dell'Ordinario. 

XI.  Che  i  Vicarj  Capitolari  non  possano  d'ora  innanzi,  senza  il  voto  del  pieno 
Capitolo  da  darsi  nel  luogo  solito  Capitolare,  per  maggioranza  di  voti  segreti,  da 
calcolarsi  secondo  il  costume  di  ciascun  Capitolo,  e  da  registrarsi  negli  atti  Capito- 
lari, concedere  le  Lettere  Dimissoriali  ai  Laici,  benché  siano  Artati  da  Benefizio,  o 
da  Cappellania,  nel  modo  spiegato  di  sopra,  o  pure  a  coloro,  che  avendo  già  la 
prima  Tonsura,  sono  presentati  a  qualche  Benefizio,  o  Cappellania,  che  actn  requirat 
certuni  ordinent;  e  coll'espressa  condizione  che  sì  nell'uno,  che  nell'altro  caso,  colui, 
che  chiede  di  esser  promosso,  non  sia  stato  altre  volte  rigettato  dal  Vescovo  ante- 
cessore quoad  mores.  Ma  ove  si  tratti  di  persone,  che  non  sono  artate,  nel  modo 
sopra  accennato,  non  possano  concedere  Lettere  Dimissoriali  neppure  post  animili 
Lucius  Ecclesiae,  senza  un'espressa  licenza  della  Sagra  Congregazione  del  Concilio. 

XII.  Incaricandone  pertanto  Noi  strettamente  la  coscienza  de'  Vescovi,  e  di  tutti 
gli  altri  Ordinarj  inferiori  di  non  ordinare,  o  di  non  concedere  respettivamente  le 
Dimissorie  a  veruno,  contro  la  forma  di  quanto  vien  prescritto  nel  presente  regola- 
mento, ed  Istruzione;  E  ciò  nonostante  chiunque  fosse  promosso  alla  prima  Ton- 
sura, agli  Ordini  Minori,  o  agli  Ordini  Sagri  contro  le  presenti  disposizioni,  resterà 
perpetuamente  sospeso  dall'esercizio  dell'Ordine  illegittimamente  conferitogli. 

XIII.  I  Chierici  Conjugati  dovranno  godere  il  Privilegio  del  Foro  in  tutte  le 
Cause,  che  sono  puramente  criminali,  e  che  vengono  criminalmente  trattate;  ma 
non  dovranno  goderne'  rispetto  alle  Cause  criminali,  che  riguardano  l'interesse 
delle  parti,  e  si  trattano  in  forma  di  Giudizio  civile  ;  tanto  che,  non  meno  per  queste, 
che  per  tutte  le  Cause  civili,  dovranno  esser  soggetti  alla  cognizione,  e  determina- 
zione de'  Giudici  Laici,  dai  quali  si  potrà  procedere  contro  i  medesimi  all'esecu- 
zione reale  super  Bonis,  e  se  per  mancanza  di  Beni  fosse  necessaria  V Esecuzione 
personale,  allora  dai  Tribunali,  e  Giudici  Laici,  se  ne  dovrà  domandare  prima  la 
licenza  al  Giudice  Ecclesiastico,  dal  quale  non  dovrà  esser  negata. 

XIV.  Del  sopra  espresso  Privilegio  del  Foro  godranno  però  quei  Chierici  Coniu- 
gati, che  osserveranno  i  requisiti  prescritti  dal  Sagro  Concilio  di  Trento  Cap.  6, 
Sess.  23.  de  Reformatione  intorno  al  servizio  della  Chiesa,  alla  pubblica,  e  con- 
tinua delazione  dell'abito,  e  Tonsura,  e  che  non  eserciteranno  arti  indecenti  allo  stato 
Chiericale,  o  negoziazioni,  o  traffichi  illeciti,  contro  la  forma  de'  Sagri  Canoni.  E 
affinchè  i  medesimi  Chierici  Conjugati  godano  senza  alcun  contrasto  delle  Curie 
Laicali  de'  Privilegj  suddetti,  dovrà  tenersi  appesa  una  tabella  anche  dei  loro  nomi 
nella  Sagrestia  delle  respettive  Cattedrali,  nella  maniera  che  si  è  detto  nell'Articolo  X. 
parlandosi  dei  Chierici  celibi,  dalla  quale  dovranno  poi  cancellarsi  di  tempo  in  tempo 
quelli,  che  non  avranno  giustificato  ogni  anno  avanti  l'Ordinario  del  luogo,  in  cui 
hanno  il  domicilio,  di  aver  pienamente  osservati  gli  accennati  requisiti,  e  riportarne 
dallo  stesso  Ordinario  una  declaratoria  in  iscritto,  da  concedersi  gratis. 

XV.  E  perchè  questo  regolamento  abbia  il  dovuto  effetto,  s'incaricano  gli  Arci- 
vescovi, e  2  Vescovi  di  publicare  nelle  loro  rispettive  Diocesi  un  Editto,  ossia  Man- 


1  I  Bull.  :  •  godere  > 
•-'  I  Bull  :  «o.. 


464  Istruzione  di  Clemente  XIII  pel  Regno  di  Sardegna  a.  17G1 

damerto  uniforme,  con  cui  venga  prescritta  la  forma  specifica  dell'abito,  che  dovranno 
portare  nella  guisa,  che  altre  volte  è  stato  fatto  su  questo  proposito,  e  specialmente 
nel  Mille  settecento  ventisette,  in  coerenza  di  una  Lettera  Circolare  della  Sagra 
Congregazione  dell'Immunità  Ecclesiastica  del  1671,  ed  in  esecuzione  dell'Ordine 
della  Santa  Memoria  di  Benedetto  XIII.  participata  con  lettera  di  Segretaria  di  Stato 
nel  1725,  nel  qual  Editto  sia  ai  detti  Chierici  Conjugati  intimata  la  precisa  osser- 
vanza di  questo  regolamento,  colla  comminazione  di  dichiararli  decaduti  da  qua- 
lunque Privilegio  nel  caso  d'inadempimento  a  qualsivoglia  de' requisiti  suddetti:  E 
dello  stesso  Editto,  ossia  Mandamento  dovrà  rinnovarsi  la  pubblicazione  da  ogni 
Successore  prò  tempore  ne'  Vescovadi  di  quel  Regno. 

XVI.  Non  dovranno  però  in  alcuna  maniera  godere  de'  riferiti  Privilegi  del  Foro, 
e  di  qualunque  esenzione  le  mogli,  e  figli  de  medesimi  Chierici  Conjugati,  nec  durante, 
nec  soluto  Matrimonio,  e  molto  meno  la  loro  Famiglia,  o  Servi  di  qualunque  specie, 
e  neppure  i  Servi,  o  Lavoratori,  nominati  Mossi  d'Accordio  dei  veri  Ecclesiastici,  i 
quali  sono  meri  salariati,  e  mercenari,  a  riserva  però  della  Famiglia  dei  Vescovi, 
della  quale  si  parlerà  nell'Articolo  XXI. 

XVII.  Ed  essendo  passati  al  punto  dell'Immunità  personale,  ad  effetto  di  riparare 
al  disordine  della  moltiplicità  delle  Patenti,  colle  quali  i  meri  Laici  presumono  o  di 
sottrarsi,  o  di  eludere  la  giurisdizione  del  Principe,  e  per  provedere  all'incontro, 
che  non  manchino  alle  Curie  Ecclesiastiche  quei  Ministri,  che  sono  precisamente 
necessari  alla  buona  amministrazione  della  Giustizia,  potranno  a  misura  della  mag- 
giore, o  minore  vastità  delle  Loro  Diocesi,  i  Vescovi,  o  altri  Ordinarj,  che  hanno 
giurisdizione  quasi  Vescovile,  ritenere  nelle  Città,  e  Luoghi,  dove  risiedono  le  loro 
Curie,  dieci  Cursori,  denominati  Varj,  gli  Arcivescovi,  '  e  otto  i  Vescovi  e  altri 
Ordinarij  2  e  uno,  o  due  in  quei  Luoghi  delle  Diocesi  unite,  dove  risiedono,  e  dove 
pensassero  di  stabilire  i  Vicarj  Generali. 

XVIII.  Ai  mentovati  Cursori,  o  Vari,  sarà  lecito  per  il  tempo,  che  realmente 
esercitano  il  loro  impiego  in  servizio  del  Foro  Ecclesiastico,  di  portare  armi,  che 
non  siano  proibite  dalle  Regie  Prammatiche:  E  per  evitare  ogni  contrasto  coi  Tri- 
bunali Laici,  dovranno,  dopo  essere  stati  destinati  all'impiego,  esibire  in  Cagliari  al 
Reggente  della  Real  Cancellarla,  in  Sassari  all'Assessore  Civile  della  Real  Governa- 
zione,  e  negli  altri  Luoghi  delle  Diocesi  respettivamente,  ai  Vegheri,  o  altro  Giudice 
Regio,  l'autentico  documento  di  non  trovarsi  inquisiti,  e  dare  inoltre  ai  medesimi 
la  notizia  della  Patente  di  Cursore  ottenuta  dal  Vescovo,  o  da  altro  inferiore  Ordi- 
nario, alle  di  cui  Curie  dovranno  servire. 

XIX.  Questi  Cursori,  ossia  Vari,  così  destinati  godranno,  durante  l'esercizio  del 
loro  impiego,  l'esenzione  dal  Foro  Laico  restrittivamente  alla  loro  sola  Persona,  pel- 
le Cause  civili,  miste,  e  criminali,  a  riserva  però  che  in  quelle,  nelle  quali  entri  la 
pena  di  morte,  o  anche  la  pena  della  Galera  rispetto  agli  Omicidj,  Abigeati,  Furti 
qualificati,  attesa  la  frequenza  di  queste  tre  specie  di  delitti  ;  nelle  quali  cause,  e 
delitti  respettivamente  i  Giudici,  e  Ministri  Regi  potranno  procedere  contro  di  essi, 
come  più  piacerà  a  S.  M.  :  Ma  non  cosi  le  Corti  Baronali,  alle  quali  sarà  solamente 


1  I  Bull,  add.  «  otto  •. 
•  1  Bull.  ■  •  Coadjuvarj  i 


».  !"•>!  Tstrusione  di  Clemente  X//J  pel  Regno  di  Sardegna  465 


permesso  di  arrestarli  per  i  suddetti  delitti,  e  cause,  '  all'effetto  di  darne  parte  al 
Giudice,  e  Ministro  Regio,  che  dovrà  procedere. 

XX.  Rispetto  agli  Assessori,  Avvocati  Fiscali,  Segretarj,  o  »  altri  Uftìziali,  ed 
altre  persone  destinate  per  Amministratori,  e  Procuratori  delle  Chiese,  e  Cause  Pie, 
e  simili  Patentati,  dovranno  i  Vescovi  servirsi  in  avvenire  per  tali  impieghi,  ed 
Ufficj,  di  Persone  Ecclesiastiche;  e  quando  volessero  servirsi  di  Persone  Laiche, 
niuno  degl'Impiegati,  o  Patentati  suddetti  dovrà  godere  di  alcuna  prerogativa,  o 
Privilegio  del  Foro  Ecclesiastico,  eccettuato  però  il  Cancelliere,  o  sia  Mastro  :'  d'atti 
delle  loro  Curie,  il  quale  solamente  dovrà  godere  dei  Privilegi,  che  ha  goduto  sin'ora 
rispetto  alla  sua  Persona  solamente. 

XXI.  In  somma,  che  a  riserva  de'  soli  veri  Chierici,  i  quali  hanno  i  requisiti 
prescritti  dai  Sagri  Canoni,  e  delle  Persone  Religiose  dell'uno,  e  dell'altro  sesso,  che 
vestendo  l'abito  Religioso,  vivono  collegialmente  sotto  la  disciplina,  ed  ubbidienza 
di  legittimi  Superiori;  o  pure  che  da  medesimi  si  trovano  destinati  agl'impieghi 
necessarj  fuori  de'  Monasterj;  e  delle  Terziarie,  che  professano  questo  stato,  colla 
Licenza  dell'Ordinario,  in  conformità  della  Bolla  della  Santa  Memoria  di  Leone  X., 
quali  tutti  dovranno  godere  il  privilegio  del  Foro;  ed  altresì  a  riserva  dei  Chierici 
Conjugati,  che  osserveranno  i  requisiti  come  sopra,  del  Cancelliere,  ossia  Mastro 
d'atti  addetto  al  servizio  delle  Curie  Ecclesiastiche,  e  de'  Cursori,  ossiano  Vari;  ed 
anche  della  Famiglia  dei  Vescovi,  cioè  di  quelli,  che  presso  ai  medesimi  prestano 
l'attuale,  e  continuo  loro  servizio,  ai  quali  tutti  si  farà  godere  il  Privilegio  del  Foro, 
nella  maniera  respettivamente  spiegata  di  sopra;  niun  altra  Persona  Laica  sotto 
qualsivoglia  titolo,  e  specie  d'ufficio,  e  d'impiego  de'  Luoghi,  e  Cause  Pie,  ed  in 
qualsivoglia  altro  modo  patentata  dai  Vescovi,  e  dalle  Curie  Ecclesiastiche,  potrà 
godere  di  detto  Privilegio  ;  come  pure  i  Romiti,  e  i  Terziari'  chiamati  Donadi,  Sagre- 
stani Minori,  volgarmente  detti  Moiictsigli,  o  altre  simili  Persone,  non  godranno,  ne 
potranno  godere  d'alcun  Privilegio  del  Foro,  o  di  verun'altra  esenzione. 

XXII.  Dovendo,  per  quanto  si  è  detto,  le  Persone  Ecclesiastiche  godere  una 
piena  esenzione  dal  Foro  Laico,  non  potranno  in  conseguenza  essere  arrestate,  o 
carcerate  dalla  Podestà  Secolare,  neppure  nel  caso,  che  commettessero  qualche 
contrabbando,  o  fraude  in  pregiudizio  del  Regio  Fisco:  Ma  affinchè  non  siano  defrau- 
dati i  diritti  del  Principe,  ed  abbia  il  dovuto  suo  corso  la  Giustizia,  si  dichiara,  che 
quando  dovrà  farsi  qualche  perquisizione,  o  in  Chiesa,  o  in  altro  luogo  Immune,  di 
cosa  rubata,  o  di  contrabbando,  o  di  scrittura,  o  di  denaro,  o  robe  occultate  dai 
contumaci,  o  che  in  qualche  altra  maniera  possono  appartenere  al  Fisco,  dovranno 
i  Ministri  de'  Tribunali  Laici  (senza  però  essere  tenuti  a  manifestare  il  luogo  preciso, 
e  l'individuo)  chiederne  la  licenza  ai  Superiori  Ecclesiastici,  la  quale  dovrà  accor- 
darsi in  Città  dal  Vescovo,  e  negli  altri  luoghi  della  Diocesi  dai  Vicarj  Foranei,  ed 
in  loro  mancanza  dalla  persona  più  degna,  che  fa  figura  di  Superiore  Ecclesiastico, 
eccettuati  però  i  Monasteri  di  Monache,  e  Conservatorj  di  Donne  :  ottenuta  la  licenza, 
si  farà  la  perquisizione  coli' intervento  di  persona  Ecclesiastica,  e  ritrovandosi  con- 


I  Bull.  :  «causa  • . 
:  I  Bull.  :     om.    . 
'  Bull.  ed.  Rom.  :   •  Mestro  ■  :  ed.  Prat.:  .  Maestro  ■ 


466  Istruzione  di  Clemente  XIII  pel  Regno  di  Sardegna  a.  1761 


trabbando,  roba  rubata,  o  qualunque  altra  roba,  o  cosa  delle  sopradette,  premessa 
dalla  medesima  persona  Ecclesiastica  la  protesta  da  farsi  a  tenore  del  Cap,  Praelatis 
de  Homicidiis  in  6.,  si  estrarrà,  e  si  consegnerà  alla  Curia  Laicale.  Anziché  chie- 
dendosi dalla  medesima  la  licenza  suddetta  ai  Superiori  Ecclesiastici,  quando  le  fosse 
negata,  potrà  in  tal  caso  da  se  stessa  procedere  alla  detta  perquisizione,  ed  estra- 
zione, senza  timore  d'incorrere  nelle  Censure;  a  riserva  però  sempre  de' Monasterj 
di  Monache,  e  Conservatorj  di  Donne,  i  quali  dovranno,  come  sopra,  essere  onni- 
namente eccettuati. 

XXIII.  In  ultimo  trasmettiamo  ai  Vescovi,  ed  Ordinarj  de  Luoghi  un  esemplare 
del  Breve  colla  presente  Istruzione,  affinchè  sia  loro  di  legge,  e  di  regola,  inculcan- 
done ai  medesimi  l'esatta  osservanza,  per  la  quale  restiamo  assicurati,  che  anche 
S.  M.  il  Re  di  Sardegna,  in  seguito  alle  suddette  intelligenze,  impiegherà  la  Regia 
sua  autorità,  e  darà  le  provvidenze  le  più  efficaci  ai  suoi  Magistrati,  Ministri,  ed 
Ufficiali,  e  ad  ogni  '  altro,  cui  spettar  debba  di  eseguire,  osservare,  e  fare  osservare 
la  medesima  Istruzione  nelle  parti,  che  li  risguardano,  come  legge  del  Regno,  non 
ostanti  gli  usi,  decreti,  e  ordini,  che  vi  fossero,  o  che  allegar  si  potessero  in  contrario. 

Ut  autem  praeinserta  Nostra  Instructio  suum  sortiatur  effectum,  ac  debitae  exe- 
quutioni  demandetur,  Fraternitatibus  Vestris,  Fratres  Archiepiscopi  et  Episcopi,  ac 
discretionibus  Vestris  aliorum  Locorum  nullius  Dioecesis,  si  forsan  existant,  et  juris- 
dictionem  quasi  Episcopalem  in  Territorio  separato  exerceant,  Ordinariis  in  dicto 
Regno  existentibus,  per  praesentes  injungimus,  praecipimus,  et  mandamus,  ut  unus- 
quisque  Vestrum  in  Vestris  respective  Civitatibus,  ac  quibusvis  Terris,  Locis  et 
Castris  Dioecesum,  et  respective  jurisdictionis  Territorii  separati,  praeinsertam 
Nostram  Instructionem  observet,  ac  in  suis  respective  Cancellariis,  ut  ab  omnibus 
legi  semper,  et  quandocumque  possit,  reponi,  custodiri,  et  observari  debere  mandet, 
et  faciat. 

Decernentes,  easdem  praesentes  Literas  semper  firmas,  validas,  et  efficaces  exi- 
stere,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortili,  et  obtinere,  ac  illis,  ad 
quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque  spectabit,  pienissime  suffragari,  sicque 
in  praemissis  per  quoscumque  Judices  Ordinarios,  et  Delegatos,  etiam  Causarum 
Palatii  Apostolici  Auditores,  judicari  et  definiri  debere,  ac  irritum,  et  inane  si  secus 
super  his  a  quocumque  quavis  auctoritate  scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentari. 

Non  obstantibus  Constitutionibus,  et  Ordinationibus  Apostolicis,  ac  quarumeumque 
respective  Ecclesiarum  in  dicto  Regno  existentium  etiam  juramento,  confirmatione 
Apostolica,  vel  quavis  nrmitate  alia  roboratis  Statutis,  et  consuetudinibus,  privilegiis 
quoque  indultis,  et  Literis  Apostolicis,  Superioribus,  et  personis,  sub  quibuscumque 
tenoribus,  et  formis,  ac  cum  quibusvis  etiam  derogatoriarum  derogatoriis,  aliisque 
efficacioribus,  efficacissimis,  ac  insolitis  clausulis,  irritantibusque,  et  aliis  Decretis  in 
genere,  vel  in  specie,  ac  aliis  in  contrarium  quomodolibet  concessis,  approbatis,  et 
innovatis.  Quibus  omnibus,  et  singulis  illorum  tenores,  praesentibus,  prò  piene,  et 
sufficientcr  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  habentes,  illis  alias  in  suo 
robore  permansuris  ad  praemissorum  effectum  hac  vice  dumtaxat  specialiter,  et 
expresse  derogamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

1  I  Bull.  ed.  Prat.:  «  d'ogni  .. 


a.  17»>6  Accordo  sulle  facoltà  del  Nunzio  in  Spagna  467 

Volumus  autem,  ut  praesentium  Literarum  transumptis,  vel  exemplis,  etiam 
impressis,  manu  alicujus  Notarii  publici  subscriptis,  et  sigillo  Personae  in  Dignitate 
Ecclesiastica  constitutae,  munitis,  ubique  locorum,  et  gentium  eadem  prorsus  fides 
habeatur,  quae  haberetur  ipsis  praesentibus,  si  forent  exhibitae,  vel  ostensae.  Datum 
Romae  apud  Sanctam  Mariam  Majorem  sub  Annulo  Piscatoris  die  decima  quarta 
Januarii  Millesimo  Septingentesimo  Sexagesimo  primo,  Pontilicatus  Nostri  anno  Tertio. 

Da  /ini/.  Rodi.  Cont.  ed.  Rom.  II,  49-55;  ed.  Prat.  IV,  431-437,  collazionata  la  minuta 
del  Breve  e  la  copia  dell'istruzione  in  Sec.  Brev.  3655,  f.  38  e  41-53  nell'Archivio  della 
Segreteria  dei  Brevi. 


LIX. 
ACCORDO  SULLE  FACOLTÀ  DEL  NUNZIO  IN  SPAGNA. 

18  dicembre  1766. 

Venerabili  Fratri  Caesari  Alberico  Archiepiscopo  Niceno  ad  Carissimum  in 
Christo  Filium  nostrum  Carolum  Hispaniarum  Regem  Catholicum,  et  Hispaniarum 
Regna  nostro,  et  Apostolicae  Sedis  cum  potestate  Legati  de  Latere  Nuntio. 

Clemens  PP.  XIII. 

Venerabilis  Frater  Salutem  etc.  Romanum  decet  Pontificem  suos  ad  remota 
procul  Nuntios  privilegiis  apostolicis,  quantum  fert  temporis,  et  locorum  ratio  cumu- 
late prosequi,  ut  et  ipsi  illis  sufiulti  possint  in  functione  muneris  sui  benignitatem  huius 
Sanctae  Sedis  erga  eius  fideles,  et  devotos,  cum  venerit  usus,  liberaliter  impertiri.  Cum 
igitur  Te  ob  singularem  fidem,  doctrinam,  industriam,  probitatem,  ac  rerum  geren- 
darum  usum,  aliasque  insignes  virtutes  tuas  nostrum,  et  Sedis  Apostolicae  Nuntium 
ad  Carissimum  in  Christo  Filium  nostrum  Carolum  Hispaniarum  Regem  Catholicum, 
et  omnia  Hispaniarum  Regna,  universasque  Provincias,  Principatus,  Civitates,  et  loca 
eorum  dicto  Carolo  Regi  quomodolibet  subiecta  cum  potestate  Legati  de  Latere 
destinaverimus,  non  dubitamus,  quin  mandatis,  consiliisque  nostris  instructus  S.  R.  E. 
et  Orthodoxae  fidei,  ac  nostra  negotia  ad  totius  Reipublicae  Christianae  utilitatem 
prò  viribus  sis  executurus;  sed  ut  horum  quoque  Regnorum,  ac  personarum,  et 
locorum  eorumdem  utilitati,  et  statui  opera  tua  consulatur,  hoc  tuum  munus  spe- 
cialibus  favoribus  prosequendum  censuimus,  ut  Tu  illis  suffultus  iuxta  datam  tibi  a 
Domino  scientiam  ibi  utaris  moderate,  et  prudenter,  cum  ad  Dei  gloriam,  Populo- 
rumque  solamen,  et  aediricationem,  ipsiusque  Sedis  decorem  videris  expedire.  Itaque, 
ut  Tu  personis  Regnorum,  Provinciarum,  Civitatum,  Terrarum,  et  Locorum  praedi- 
ctorum  opportune  consulere,  Teque  erga  illas  utilem,  et  benignum  exhibere  possis, 
non  derogando  Sacri  Concilii  Tridentini  Decretis,  Tibi,  Legatione  huiusmodi  durante, 
et  intra  illius  fines,  atque  erga  eius  personas,  et  loca  ibi  existentia  dumtaxat  per 
Te  ipsum,  vel  alium,  seu  alios  Viros  probos,  et  idoneos  Patriarchales,  Metropoli- 
tanas,  et  alias  Cathedrales,  Collegiata^  et  Parochiales  Ecclesias,  et  Monasteria  tam 


468  Accordo  sulle  facoltà  del  Nunzio  in  Spagna  a.  1766 

Virorum,  quam  Mulierum,  Prioratus,  Praepositatus,  Praeposituras,  et  loca  saecularia, 
et  quorumvis  Ordinum,  etiam  Mendicantium  regularia,  necnon  Hospitalia  etiam 
exemta,  dictae  Sedi  immediate  subiecta,  et  quocumque  alio  privilegio  suffulta,  eorum- 
que  Capitula,  Canonicatus,  Universitates,  Collegia,  et  personas  tam  saeculares,  quam 
regulares,  etiam,  ut  praefertur,  exemtas,  et  subiectas,  quoties  tibi  videbitur,  iuxta 
Canones,  et  Decreta  Concilii  Tridentini  auctoritate  apostolica  visitandi,  ac  in  illorum 
statum,  formam,  regulas,  instituta,  regimen,  statuta,  consuetudines,  vitam,  ritus,  ac 
mores,  et  disciplinam  tam  coniunctim,  quam  divisim,  ac  tam  in  capite,  quam  in  mem- 
bris  diligenter  inquirendi,  necnon  evangelicae,  et  apostolicae  Doctrinae,  sacrorumque 
Canonum,  et  generalium  Conciliorum  Decretis,  ac  Sanctorum  Patrum  traditionibus, 
et  institutis  inhaerendo,  et,  prout  occasio,  rerumque  qualitas  exegerit,  quaecumque 
mutatione,  correctione,  emendatione,  revocatione,  renovatione,  ac  etiam  ex  integro 
editione  indigere  cognoveris,  reformandi,  mutandi,  corrigendi,  ac  etiam  de  novo  con- 
dendi,  condita  sacris  Canonibus,  ac  eiusdem  Concilii  Tridentini  Decretis  non  repu- 
gnantia  confìrmandi,  publicandi,  et  executioni  demandari  faciendi,  abusus  quoscumque 
tollendi,  regulas,  institutiones,  observationes,  ac  ecclesiasticam  disciplinam,  ubicum- 
que  illae  exciderint,  modis  congruis  restituendi,  et  reintegrandi,  praedicti  Concilii  Tri- 
dentini Decreta,  ubi  nondum  introducta  sunt,  proponendi,  et  custodiri  praecipiendi, 
ipsasque  personas  tam  seculares,  quam  regulares  etiam  exemtas,  et  privilegiatas 
male  viventes,  et  relaxatas,  atque  ab  eorum  institutis  deviantes,  seu  alias  quo- 
modolibet  delinquentes  diligenter  inquirendi,  corrigendi,  emendandi,  coercendi,  et 
puniendi,  ac  ad  debitum,  et  honestum  vitae  modum  revocandi,  prout  Iustitia  sua- 
serit,  et  ordo  dictaverit  rationis,  et  quidquid  inde  statueris,  et  ordinaveris  perpetuo 
observari  faciendi;  contra  inobedientes,  ac  etiam  contra  falsarios,  usurarios,  rapto- 
res,  incendiarios,  et  alios  criminosos,  et  delinquentes  quoscumque  etiam  exemtos, 
eorumque  fautores,  et  receptatores  cuiuscumque  dignitatis,  ordinis,  et  conditionis 
fuerint,  per  viam  accusationis,  denuntiationis,  aut  ex  officio  etiam  summarie,  sim- 
pliciter,  et  de  plano,  ac  sine  strepitu,  et  figura  iudicii  similiter  inquirendi,  et  proce- 
dendo reosque,  prout  canonicae  requirunt  Sanctiones,  et  alias  Tibi  videbitur  expedire, 
puniendi.  Insuper  praedictorum  criminum,  et  alias  quascumque  criminales,  meras, 
et  mixtas  causas  ecclesiasticas,  et  profanas,  et  alias  ad  Forum  ecclesiasticum  quo- 
modolibet  pertinentes  (praeterquam  in  prima  instantia,  nisi  per  reparationem  ab  irre- 
parabili gravamine,  vel  sententia  vim  ditfinitivae  habentej  tam  per  viam  recursus, 
et  simplicis  quaerelae,  quam  etiam  quarumcumque  appellationum  a  quisbuscumque 
Iudicibus  ordinariis,  ac  etiam  a  Sede  praedicta  delegatis  interpositarum,  et,  dieta 
Legatione  durante,  interponendarum  vigore,  et  alias  prò  tempore  quomodolibet  devo- 
lutas,  motas,  et  movendas  cum  omnibus  earum  incidentibus,  et  emergentibus,  ac 
dependentibus,  annexis,  et  connexis  etiam  summarie,  simpliciter,  et  de  plano,  ac  sine 
strepitu,  et  figura  iudicii,  sola  facti  ventate  inspecta,  terminisque  substantialibus 
unico  contextu  servatis,  vel  etiam  illorum  loco  praefixo  termino  arbitrio  tuo  proce- 
dendo ai:  fine  debito,  prout  iuris  fuerit,  terminandi,  et  ad  hunc  eftectum,  caetero- 
rumque  contingentium  quoscumque  etiam  per  edictum  publicum,  constito  prius  etiam 
summarie,  ac  extraiudicialiter  de  non  tuto  accessu,  citandi,  et  monendi,  eisque,  ac 
etiam  quibusvis  Iudicibus,  caeterisque  personis,  quatenus,  et  quoties  opus  fuerit, 
etiam   per  simile  edictum,  ac  etiam  sub  censuris,  et  paenis  ecclesiasticis,  necnon 


a.  17G6  Accordo  sulle  facoltà  del  Nunzio  in  Spagna  469 


pecuniariis  tuo,  vel  Delegatorum  tuorum  arbitrio  moderandis,  et  applicandis,  inhi- 
bendi,  inobedientes  quoslibet  censuras,  et  paenas  ipsas  incurrisse  declarandi,  illasque 
etiam  iteratìs  vicibus  aggravando,  auxiliumque  etc.  invocandi,  seu  causas  ipsas  alii, 
vel  aliis  personis  idoneis  in  ecclesiastica  dignitate  constitutis  modo,  et  forma  prae- 
missis,  ac  cum  simili,  vel  limitata  potestate  (praeterquam  in  eadem  prima  instantia  ut 
supra)  pariter  audiendas,  et  terminandas  delegandi;  quascumque  personas  adversus 
sententias,  res  iudicatas,  et  contractus  quoscumque,  prout  iuris  fuerit,  in  integrum 
restituendi;  iuramenta  quaecumque,  ad  effectum  agendi  dumtaxat,  quibuslibet  rela- 
xandi,  quoscumque  a  quibusvis  censuris,  et  paenis  simpliciter,  vel  ad  cautelami,  si,  et 
postquam  congrue,  prout  debent,  tam  partibus,  quam  Iudicibus  satisfecerint,  absol- 
vendi.  Praeterea  quoscumque  ad  Te  recurrentes,  qui  homicidium  (non  tamen  volun- 
tarium)  necnon  etiam  periurii  reatum  quomodocumque  eommiserint,  quique  bellis 
interfuerint,  et  praeterea  eos,  qui  adulterium,  incestum,  fornicationem,  et  aliud  quod- 
cumque  flagitium  carnis  perpetraverfnt,  necnon  usurarios  (facta  usurarum  restitu- 
tione)  si  hoc  a  Te  humiliter  petierint,  ab  exeommunicationis,  aliisque  sententiis,  cen- 
suris, et  paenis  ecclesiasticis,  et  temporalibus,  quas  propterea  quomodolibet  incur- 
rerunt,  iniuncta  cuique  prò  modo  culpae  paenitentia  salutari,  et  aliis,  quae  de  iure 
fuerint  iniungenda,  etiam  in  utroque  foro  absolvendi,  ac  cum  eis,  et  prorsus  cum 
quibuscumque  aliis  Clericis,  et  personis  super  quacumque  irregularitate  per  eos  (non 
tamen  occasione  homicidii  voluntarii,  simoniae  realis,  haeresis,  laesae  Maiestatis,  vel 
bigamiae,  aut  indebitae  perceptionis  fructuum  ecclesiasticorum)  quomodolibet  con- 
tractis,  '  etiamsi  ipsi  censuris  huiusmodi  sic  ligati  Missas,  et  alia  divina  officia 
mon  tamen  in  contemtum  clavium)  celebraverint,  vel  alias  divinis  sese  immiscue- 
rint  ;  ita  quod  nondum  promoti  omnes  etiam  sacros,  et  Presbyteratus  Ordines 
suscipere,  ac  tam  ipsi,  quam  alii  in  susceptis  etiam  in  Altaris  ministerio  mini- 
strare, quaecumque,  et  qualiacumque  Beneficia  ecclesiastica  cum  cura  qualiter- 
cumque  qualificata  recipcre,  et  illa,  ac  etiam  ab  eis  alias  canonice  obtenta,  2x 
quibus  nullos  fructus  indebite  perceperint,  dummodo  plura  simul  non  sint,  quam 
quae  a  Concilio  Tridentino  permittuntur,  retinere  libere,  et  licite  valeant,  dispen- 
sando Ac  etiam  quibusvis  in  aetate  legitima  constitutis,  et  alias  ad  id  idoneis  Cle- 
ricis Sacerdotali  Militiae  adscribi  volentibus,  qui  competenter  beneficiati,  et  adeo 
arctati  fuerint  ratione  Beneficiorum  per  eos  obtentorum,  ut,  si  tempora  a  iure  sta- 
tuta  expectaverint,  Beneficia  ipsa  propter  non  promotionem  vacarent,  ad  titulum 
Beneficiorum  huiusmodi  ad  omnes  etiam  sacros,  et  Presbyteratus  Ordines  a  suo  in 
ventate  Fidei,  et  Sedis  Apostolicae  obedientia  perseverante,  aut  de  eius  licentia  a 
quocumque  alio,  quem  malueris  Catholico  Antistite  gratiam,  et  communionem  dictae 
Sedis  habente  extra  Romanam  Curiam,  et  in  propria  Dioecesi  residente  tribus  Domi- 
nicis,  vel  aliis  festivis  diebus  de  praecepto  Ecclesiae  servari  solitis  (non  tamen  con- 
tinuis,  sed  semper  aliquo  temporis  spatio  arbitrio  eiusdem  Antistitis  definiendo  inter- 
polatis)  etiam  extra  tempora  ad  id  a  iure  statuta  promoveri,  et  promoti  in  illis  etiam 
in  Altaris  ministerio  ministrare  possint,  licentiam  tribuendi.  Et  cum  corpore  vitiatis, 
dummodo  in  eis  non  tanta  sit  deformitas,  quae  scandalum  in  Populo  generare  posset, 
vel  vitium  tale  non  sit,  quod  in  sacris  peragendis  praestet  impedimentum,  ut  pariter 

1  Sicl  per  •  contrada  ». 


468  Accordo  stille  facoltà  del  Nunzio  in  Spagna  a.  1766 

Virorum,  quam  Mulierum,  Prioratus,  Praepositatus,  Praeposituras,  et  loca  saecularia, 
et  quorumvis  Ordinum,  etiam  Mendicantium  regularia,  necnon  Hospitalia  etiam 
exemta,  dictae  Sedi  immediate  subiecta,  et  quocumque  alio  privilegio  suffulta,  eorum- 
que  Capitula,  Canonicatus,  Universitates,  Collegia,  et  personas  tam  saeculares,  quam 
regulares,  etiam,  ut  praefertur,  exemtas,  et  subiectas,  quoties  tibi  videbitur,  iuxta 
Canones,  et  Decreta  Concilii  Tridentini  auctoritate  apostolica  visitandi,  ac  in  illorum 
statum,  formam,  regulas,  instituta,  regimen,  statuta,  consuetudines,  vitam,  ritus,  ac 
mores,  et  disciplinam  tam  coniunctim,  quam  divisim,  ac  tam  in  capite,  quam  in  mem- 
bris  diligente!'  inquirendi,  necnon  evangelicae,  et  apostolicae  Doctrinae,  sacrorumque 
Canonum,  et  generalium  Conciliorum  Decretis,  ac  Sanctorum  Patrum  traditionibus, 
et  institutis  inhaerendo,  et,  prout  occasio,  rerumque  qualitas  exegerit,  quaecumque 
mutatione,  correctione,  emendatione,  revocatione,  renovatione,  ac  etiam  ex  integro 
editione  indigere  cognoveris,  reformandi,  mutandi,  corrigendi,  ac  etiam  de  novo  con- 
dendi,  condita  sacris  Canonibus,  ac  eiusdem  Concilii  Tridentini  Decretis  non  repu- 
gnantia  connrmandi,  publicandi,  et  executioni  demandari  laciendi,  abusus  quoscumque 
tollendi,  regulas,  institutiones,  observationes,  ac  ecclesiasticam  disciplinam,  ubicum- 
que  illae  exciderint,  modis  congruis  restituendi,  et  reintegrandi,  praedicti  Concilii  Tri- 
dentini Decreta,  ubi  nondum  introducta  sunt,  proponendi,  et  custodiri  praecipiendi, 
ipsasque  personas  tam  seculares,  quam  regulares  etiam  exemtas,  et  privilegiatas 
male  viventes,  et  relaxatas,  atque  ab  eorum  institutis  deviantes,  seu  alias  quo- 
modolibet  delinquentes  diligenter  inquirendi,  corrigendi,  emendandi,  coercendi,  et 
puniendi,  ac  ad  debitum,  et  honestum  vitae  modum  revocandi,  prout  Iustitia  sua- 
serit,  et  ordo  dictaverit  rationis,  et  quidquid  inde  statueris,  et  ordinaveris  perpetuo 
observari  faciendi;  contra  inobedientes,  ac  etiam  contra  falsarios,  usurarios,  rapto- 
res,  incendiarios,  et  alios  criminosos,  et  delinquentes  quoscumque  etiam  exemtos, 
eorumque  fautores,  et  receptatores  cuiuscumque  dignitatis,  ordinis,  et  conditionis 
fuerint,  per  viam  accusationis,  denuntiationis,  aut  ex  officio  etiam  summarie,  sim- 
pliciter,  et  de  plano,  ac  sine  strepitu,  et  figura  iudicii  similiter  inquirendi,  et  proce- 
dendo reosque,  prout  canonicae  requirunt  Sanctiones,  et  alias  Tibi  videbitur  expedire, 
puniendi.  Insuper  praedictorum  criminum,  et  alias  quascumque  criminales,  meras, 
et  mixtas  causas  ecclesiasticas,  et  profanas,  et  alias  ad  Forum  ecclesiasticum  quo- 
modolibet  pertinentes  (praeterquam  in  prima  instantia,  nisi  per  reparationem  ab  irre- 
parabili gravamine,  vel  sententia  vini  diffinitivae  habente)  tam  per  viam  recursus, 
et  simplicis  quaerelae,  quam  etiam  quarumeumque  appellationum  a  quisbuscumque 
Iudicibus  ordinariis,  ac  etiam  a  Sede  praedicta  delegatis  interpositarum,  et,  dieta 
Legatione  durante,  interponendarum  vigore,  et  alias  prò  tempore  quomodolibet  devo- 
lutas,  motas,  et  movendas  cum  omnibus  earum  incidentibus,  et  emergentibus,  ac 
dependentibus,  annexis,  et  connexis  etiam  summarie,  simpliciter,  et  de  plano,  ac  sine 
strepitu,  et  figura  iudicii,  sola  facti  ventate  inspecta,  terminisque  substantialibus 
unico  contextu  servatis,  vel  etiam  illorum  loco  praefixo  termino  arbitrio  tuo  proce- 
dendo ac  fine  debito,  prout  iuris  fuerit,  terminandi,  et  ad  hunc  eflectum,  caetero- 
rumque  contingentium  quoscumque  etiam  per  edictum  publicum,  constito  prius  etiam 
summarie,  ac  extraiudicialiter  de  non  tuto  accessu,  citandi,  et  monendi,  eisque,  ac 
etiam  quibusvis  Iudicibus,  caeterisque  personis,  quatenus,  et  quoties  opus  fuerit, 
etiam  per  simile  edictum,  ac  etiam  sub  censuris,  et  paenis  ecclesiasticis,  necnon 


a.  1766  Accordo  su/le  facoltà  del  Nunzio  in  Spagna  469 

pecuniariis  tuo,  vel  Delegatorum  tuorum  arbitrio  moderandis,  et  applicandis,  inhi- 
bendi,  inobedientes  quoslibet  censuras,  et  paenas  ipsas  incurrisse  declarandi,  illasque 
etiam  iteratis  vicibus  aggravandi,  auxiliumque  etc.  invocandi,  seu  causas  ipsas  alii, 
vii  uliis  personis  idoneis  in  ecclesiastica  dignitate  constitutis  modo,  et  forma  prae- 
missis,  ac  cura  simili,  vel  limitata  potestate  (praeterquam  in  eadem  prima  instantia  ut 
supra)  pariter  audiendas,  et  terminandas  delegandi;  quascumque  personas  adversus 
sententias,  res  iudicatas,  et  contractus  quoscumque,  prout  iuris  fucrit,  in  integrum 
restituendi;  iuramenta  quaecumque,  ad  effectum  agendi  dumtaxat,  quibuslibet  rela- 
xandi,  quoscumque  a  quibusvis  censuris,  et  paenis  simpliciter,  vel  ad  cautelam,  si,  et 
postquam  congrue,  prout  debent,  tam  partibus,  quam  Iudicibus  satisfecerint,  absol- 
vendi.  Praeterea  quoscumque  ad  Te  recurrentes,  qui  homicidium  (non  tamen  volun- 
tarium)  necnon  etiam  periurii  reatum  quomodocumque  commiserint,  quique  bellìs 
interfuerint,  et  praeterea  eos,  qui  adulterium,  incestum,  fornicationem,  et  aliud  quod- 
cumque  flagitium  carnis  perpetraverfnt,  necnon  usurarios  (facta  usurarum  restitu- 
tione)  si  hoc  a  Te  humiliter  petierint,  ab  exeommunicationis,  aliisque  sententiis,  cen- 
suris, et  paenis  ecclesiasticis,  et  temporalibus,  quas  propterea  quomodolibet  incur- 
rerunt,  iniuncta  cuique  prò  modo  culpae  paenitentia  salutari,  et  aliis,  quae  de  iure 
fuerint  iniungenda,  etiam  in  utroque  foro  absolvendi,  ac  cum  eis,  et  prorsus  cum 
quibuscumque  aliis  Clericis,  et  personis  super  quacumque  irregularitate  per  eos  (non 
tamen  occasione  homicidii  voluntarii,  simoniae  realis,  haeresis,  laesae  Maiestatis,  vel 
bigamiae,  aut  indebitae  perceptionis  fructuum  ecclesiasticorum)  quomodolibet  con 
tractis,  '  etiamsi  ipsi  censuris  huiusmodi  sic  ligati  Missas,  et  alia  divina  officia 
(non  tamen  in  contemtum  clavium)  celebraverint,  vel  alias  divinis  sese  immiscue- 
rint  ;  ita  quod  nondum  promoti  omnes  etiam  sacros,  et  Presbyteratus  Ordines 
suscipere,  ac  tam  ipsi,  quam  alii  in  susceptis  etiam  in  Altaris  ministerio  mini- 
strare, quaecumque,  et  qualiacumque  Beneficia  ecclesiastica  cum  cura  qualiter- 
cumque  qualificata  recipere,  et  illa,  ac  etiam  ab  eis  alias  canonice  obtenta,  2x 
quibus  nullos  fructus  indebite  perceperint,  dummodo  plura  simul  non  sint,  quam 
quae  a  Concilio  Tridentino  permittuntur,  retinere  libere,  et  licite  valeant,  dispen- 
sando Ac  etiam  quibusvis  in  aetate  legitima  constitutis,  et  alias  ad  id  idoneis  Cle- 
ricis Sacerdotali  Militiae  adscribi  volentibus,  qui  competenter  beneficiati,  et  adeo 
arctati  fuerint  ratione  Benenciorum  per  eos  obtentorum,  ut,  si  tempora  a  iure  sta- 
tuta  expectaverint,  Beneficia  ipsa  propter  non  promotionem  vacarent,  ad  titulum 
Benenciorum  huiusmodi  ad  omnes  etiam  sacros,  et  Presbyteratus  Ordines  a  suo  in 
ventate  Fidei,  et  Sedis  Apostolicae  obedientia  perseverante,  aut  de  eius  licentia  a 
quocumque  alio,  quem  malucris  Catholico  Antistite  gratiam,  et  communionem  dictae 
Sedis  habente  extra  Romanam  Curiam,  et  in  propria  Dioecesi  residente  tribus  Domi- 
nicis,  vel  aliis  festivis  diebus  de  praccepto  Ecclesiae  servari  solitis  (non  tamen  con- 
tinuis,  sed  semper  aliquo  temporis  spatio  arbitrio  eiusdem  Antistitis  definiendo  inter- 
polatis)  etiam  extra  tempora  ad  id  a  iure  statuta  promoveri,  et  promoti  in  illis  etiam 
in  Altaris  ministerio  ministrare  possint,  licentiam  tribuendi.  Et  cum  corpore  vitiatis, 
dummodo  in  eis  non  tanta  sit  deformitas,  quae  scandalum  in  Populo  generare  posset, 
vel  vitium  tale  non  sit,  quod  in  sacris  peragendis  praestet  impedimentum,  ut  pariter 

1  Sic  I  per  «  contrada  s . 


472  Accordo  sulle  facoltà  del  Nunzio  in  Spagna  a.  1766 

tari.  Non  obstantibus  Literis  fel.  ree.  Sixti  PP.  IV.  Praedecessoris  nostri,  quibus 
inter  alia  cavetur  expresse,  quod  Nuntii  dictae  Sedis  etiam  cum  potestate  Legati 
de  Latere  quoad  dispensationes,  et  alias  gratias  concedendas  facultatibus  uti  non 
possint,  nec  quaevis  clausulae  in  Literis  facultatum  huiusmodi  appositae  adversus 
dictas  Literas  quidquam  suffragentur;  necnon  defectibus,  et  aliis  praedictis,  ac  Late- 
ranensis  Concilii  novissime  celebrati  de  certo  Notariorum  numero,  etiamsi  ad  illum 
nondum  deventum  sit,  cui  per  hoc  alias  non  intendimus  derogare,  ac  quorumeumque 
aliorum  universalium,  provincialiumque,  et  Synodalium  Conciliorum,  necnon  piae 
mem.  Bonifacii  PP.  Vili,  similiter  Praedecessoris  nostri  de  una,  et  Concilii  gene- 
ralis  de  duabus  diaetis,  ac  aliis  apostolicis,  ac  in  provincialibus,  et  synodalibus  Con- 
ciliis  editis  generalibus,  vel  specialibus  Constitutionibus,  et  Ordinationibus,  necnon 
Cancellariae  apostolicae  regulis,  nullis  prorsus  exceptis,  et  quae  singillatim  in  qua- 
cumque  re  exprimi,  vel  extendi  possint,  statutis  quoque,  et  consuetudinibus  Eccle- 
siarum,  et  Monasteriorum,  Universitatum,  Collegiorum,  Civitatum,  et  locorum  huius- 
modi, necnon  Ordinum  quorumeumque,  etiam  etc.  roboratis,  etiamsi  de  illis  servandis, 
et  non  impetrandis  Literis  Apostolicis  contra  illa,  et  illis  etiam  ab  alio,  vel  aliis  impe- 
tratis,  seu  alias  quovis  modo  concessis  non  utendo  personae  praestiterint  eatenus, 
vel  in  posterum  forsan  praestare  contigerit  iuramentum,  ac  quibusvis  aliis  privi- 
legiis,  et  indultis  apostolicis  generalibus,  vel  specialibus  quorumeumque  etiam 
Cistercien.  et  Cluniacefl.  Ordinum,  quae  praemissis  quovis  modo  obstare  videantur, 
per  quae  praesentibus  non  expressa,  et  totaliter  non  inserta  effectus  earum  etc.  dif- 
ferri,  et  de  quibus,  quorumque  etc.  in  nostris,  tuisque  Literis  mentio  specialis,  quae 
quoad  hoc  nullatenus  cuiquam  suffragari  votumus.  Quibus  omnibus,  caeterisque  con- 
trariis  quibuscumque  unde,  et  quando  expediet,  secundum  rei,  et  casus  exigen- 
tiam  in  genere,  vel  in  specie,  ac  tam  coniunctim,  quam  divisim,  prout  Tibi  placuerit, 
valeas  derogare,  ac  super  his  indulgere.  Volumus  autem,  ut  Notarii  per  Te  vigore 
praesentium  creandi,  antequam  exereitio  tituli,  insignium,  et  privilegiorum  Notariis 
huiusmodi  competentium  perfrui  incipiant,  nedum  in  manibus  tuis,  seu  alicuius  per- 
sonae in  dignitate  ecclesiastica  constitutae  professionem  Fidei,  ut  praefertur,  emit- 
tere,  et  solitum  fidelitatis  iuramentum  praestare  teneantur,  sed  ulterius  ante  prae- 
dictum  exercitium,  et  intra  Menses  tres  ex  tunc  proximos,  etiam  sub  inhabilitatis 
ad  quascumque  pensiones,  et  Beneficia  ecclesiastica  in  posterum  obtinenda,  aliisque 
nostro,  et  prò  tempore  existentis  Romani  Pontificis  arbitrio  paenis  exhibere,  seu 
exhiberi  facere  exemplum,  sive  tramsumtum  authenticum  tuarum  Literarum  eorum 
creationis  in  Notarios  penes  nostrum,  et  eiusdem  Sedis  Seeretarium  Brevium  omnino 
debeant,  et  de  hac  voluntate  nostra  in  praedictis  tuis  Literis  fiat  mentio  specialis: 
utque  praesentium  transumtis  etiam  impressis  manu  Regentis  Cancellariae  tuac,  et 
sigillo  tuo  obsignatis,  eadem  etc.  ostensae.  Caeterum  per  easdem  praesentes  decla- 
ramus,  atque  districte  Tibi  inhibemus,  ne  aliis  facultatibus,  praeter  supra  expressas, 
durante  munere  huiusmodi  uti  audeas,  vel  quocumque  titulo,  et  praetextu,  etiam 
cuiuscumque  quamtumvis  inveteratae  consuetudinis  praesumas;  quodque,  si  secus 
feceris,  ipso  facto  usurpatae  facultates  quaecumque  nullae  sint,  atque  nullius  roboris, 
et  momenti  habeantur,  ac  nemini  suffragentur.  Datum  S.  M.  M.  18.  Xmbris  1766.  a.0  9.° 

Placet  C. 

N.  Card.  Antonellus. 


a.  1767  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  473 


Dalla  minuta  in  Sec.  Brev.  3606,  t.  864-870'  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 
J.  Hergenrother  in  Archiv  /tir  kathol.  Kirchenrecht  XI  1864),  382-395  ne  dà  una  sua 
retroversione  latina  dalla  versione  spagnuola  in  Coleccion  de  los  Concordatos,  Madrid  1848, 
265-279,  che  trovasi  anche  in  Tejada  y  Ramiro,  Coleccion  ecc.,  loc.  cit.  281-285.  Il  breve 
venne  formalmente  accettato  da  Carlo  III  e  accolto  fra  le  leggi  del  Regno  (Ley  4,  tit.  4,  1.  II 
della  Novisima  Recapitai  ion  ;  vedi  Hergenrother  loc.  cit.  369  e  Tejada  y  Ramiro  286). 


LX. 

CONVENZIONE  FRA  IL  RE  DI  SARDEGNA 
E  IL  VESCOVO  DI  NOVARA,  CONFERMATA  DA  CLEMENTE  XIII. 

15  giugno  1767. 

Clemens  Episcopus  servus  servorum  Dei.  Ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Regimini  universalis  Ecclesiae  quamquam  immeriti,  disponente  Domino,  prae- 
sidentes  curis  angimur  assiduis;  ut  juxta  creditae  Nobis  dispensationis  '  officium 
bona,  et  jura  pia  fìdelium  liberalitate  Deo  dicata,  ex  quibus  Ecclesiae  dotantur, 
vel  illustrantur,  ab  earum  proprietate  abdicare,  et  in  alienum  dominium  transferre 
absque  nostra,  et  hujus  sanctae  Sedis  auctoritate  contra  canonicas  sanctiones  nemo 
audeat,  vel  praesumat.  Si  quae  tamen  super  eorumdem  honorum,  ac  jurium  posses- 
sione dubia  nascantur,  quae  litis  anfractum,  aut  scandalorum  parturiant  fomentum, 
tali  dueimus  salubri  Consilio  componenda,  ut  et  ecclesiarum  removeantur  grava- 
mina,  et  earum  pastoribus  optatae  pacis,  et  tranquillitatis  proveniat  incrementum. 

Alias  siquidem  prò  parte  venerabilis  fratris  nostri  Marci  Aurelii  Balbis  Bertone 
moderni  episcopi  Novariensis  nobis  exposito,  quod  inter  caeteras,  quibus  episcopalis 
ecclesia  Novariensis,  illiusque  antistes  prò  tempore  existens  gaudet  praerogativas, 
ea  etiam  enumeratur  cujusdam  juris  dominii  temporalis  supra  aliquas  terras,  seu 
oppida  «  la  riviera  di  S.  Giulio,  ed  Orta  di  Gozzano,  e  Pieve  colla  signoria  di  So- 
riso  »  vulgo  denominata.  Verum  quamvis  dominii  hujusmodi  decor  spectabilis  esset, 
non  laevia  tamen  illius  causa  Novariensis  ecclesiae  episcopi  prò  tempore  existentes 
sentiebant  onera,  non  modo  quia  iis  carebant  praesidiis,  quae  ad  illorum  populorum 
regimen,  et  gubernium  necessaria  fuissent,  sed  eo  magis  ob  controversias  super 
supremo  dictarum  terrarum,  seu  oppidorum  dominio  cum  tunc  existentibus  Medio- 
lani  ducibus  identidem  exortas.  Quamobrem  posteriorum  duorum  saeculorum  decursu 
iidem  episcopi  gravibus  incommodis,  ingentibusque  sumptibus  non  absque  animi  per- 
turbatione,  ac  pastoralis  ministerii  detrimento  obnoxii  fuere. 

Quare,  sicut  eadem  expositio  subjungebat,  cum  veteres  illae,  quae  prius  a  ducibus 
Mediolani  excitatae  fuerunt,  nuper  a  carissimo  in  Christo  filio  nostro  Karolo  Emma- 
nuele  Sardiniae  rege  illustri  motae  fuerint  controversiae,  et  lites,  et  regius  fiscus 
ejusdem  dicti  Karoli  Emmanuelis  regis,  qui  idem  jus  in  terris,  et  oppidis  suprame- 

1  I  Bull.:  «  clispositionis  ». 


474  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  a.  1767 

moratis,   quod   alias   Mediolanenses  duces  allegabant   sibi  competere   contendebat, 
eumdem  Marcum  Aurelium  episcopum  coram  Senatu  Taurinensi  in  judieium  vocas- 
set,  ipse  vero  Marcus  Aurelius  episcopus,  qui  caeteroquin  hujus  controversiae  jura 
coram  Senatu  deducere  renuebat  sibi  magis  opportunum  existimaret  absque  alìcujus 
judicii  forma  diu  agitatam  componere  controversiam  post  necessariam  a  Nobis  im- 
petratam  licentiam  cum  regiis  specialiter  ad  id  designatis  ministris  rem  pertractare 
coepit,  et  post  plures  habitos  congressus,  in  quibus  utriusque  partis  jura  deducta,  et 
serio  perpensa  fuere,  datum  tandem  fuerit  conventionis  articulos,  praeservato  nostro, 
et  sedis  apostolicae  beneplacito  concordibus  animis  scripto  exarare,  et  super  iisdem 
solemne  instrumentum  compositionis  conficere,  cujus  quidem  instrumenti  tenor  talis 
est,  qui  sequitur  «  Carlo  Emanuele  per  grazia  di  Dio  re  di  Sardegna,  di  Cipro,  e  di 
Gerusalemme,  duca  di  Savoja  ec.  Avendo  noi  veduto  l'istromento  di  convenzione 
stipulato  in  Torino  li  15.  del  mese  corrente  di  Giugno  dal  conte  Caissotti  di  Santa 
Vittoria  nostro  ministro  di  stato,  e  primo  presidente  del  Senato  nostro  di  Piemonte, 
e  dall'Avvocato  nostro   generale  Peiretti  deputati  per  parte  nostra,  e  dal  '  Vescovo 
di  Novara  Marco  Aurelio  Balbis  Bertone  tutti  debitamente  autorizzati  per  un  ami- 
chevole disimpegno  delle  controversie,  e  pendenze  vertite  fin'ora  tra  il  nostro  fisco, 
e  la  mensa  vescovile  di  Novara  relativamente  al  supremo  ed  alto  dominio  della 
riviera  di  San  Giulio  e  d'Orta,  il  quale  istromento  di  convenzione  è  del  tenore 
seguente  :    "  L' anno  del   Signore   mille  settecento   sessantasette   indizione  decima 
quinta,  ed  alli  15.  del  mese  di  Giugno  alle  ore  11.  circa  di  Francia  della  mattina  in 
Torino  nell'appartamento,  in  cui  alloggia  monsignor  vescovo  infrascritto  del  palazzo 
del  signor  marchese  Morozzo  di  Bianzè  posto  nel  cantone  della  Santissima  Annun- 
ziata avanti  me  notajo,  e  dell'eccellentissimo  real  Senato  segretario  civile,  ed  alla 
presenza  degl'illustrissimi  signori  marchesi  Niccolò  Argenterò  di  Berzè,  e  D.  Gaspare 
Filippo  Morozzo  di  Bianzè  testimonj  richiesti,  adibiti,  ed  astanti.  Ad  ognuno  sia  mani- 
festo, che  essendosi  secondo  le  graziose  intenzioni  di  S.  M.,  e  le  buone  disposizioni, 
che  ha  pure  dimostrato  monsignor  Balbis  Bertone  vescovo  di  Novara  intrapresa  col- 
l'annuenza  anche  di  Sua  Santità  una  trattativa  per  l'amichevole  disimpegno,  e  ade- 
quamento  della  pendenza,  che  vi  era  tra  il  regio  fìsco,  e  la  chiesa  vescovile  di  Novara 
per  la  riviera  di  S.  Giulio,  ed  Orta,  dopo  essersi  in  più  congressi  esaminata  la  materia  : 
e  bilanciate  le  ragioni  rispettivamente  esposte  siasi  tra  lo  stesso  monsignor  vescovo, 
e  li  ministri  perciò  destinati  dalla  M.  S.  proposto,  ed  inteso  l'infrascritto  piano  di 
convenzione  stato  poi  da  essi  firmato,   nel  quale  si  sono  combinate  le  reciproche 
convenienze,  che  potevano  essere  adattate  al  caso,  avuto  altresì  un  distinto  riguardo 
alla  utilità  della  chiesa.  Ed  essendosi  dal  detto  monsig.  vescovo  trasmesso  a  sua 
Santità  il  suddetto  piano,  e  rassegnatane  dalli  detti  ministri  la  relazione  a  S.  M.  siasi 
degnata  la  Santità  sua  per  mezzo  di  lettera  dell'eminentissimo  sig.  Cardinale  Tor- 
rigiani  suo  segretario  di  stato  delli  6.  di  questo  mese  di  autorizzare  il  suddetto 
monsig.  vescovo  a  stipulare  solenne  istromento  in  conformità  del  divisato  piano,  e 
siasi  parimenti  degnata  S.  M.  con  suo  reale  biglietto  delli  13.  corrente  di  deputare 
li  signori  marchese  Caissotti  di  Verduno  ministro  di  stato,  e  primo  presidente  del 
Senato  di  Piemonte,  ed  avvocato  generale  della  prefata  M.  S.  Pejretti  per  stipulare 

i  I  Bull.:  «  del  .. 


a.  1767  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  475 

in  suo  real  nome  l'istromento  di  detta  convenzione.  A  questo  effetto  perciò  costi 
tuiti  personalmente  avanti  di  me  notajo,  e  segretario  civile  dell'eccellentissimo  ' 
Senato  di  Piemonte  l'Illustrissimo,  e  reverendissimo  monsig.  Marco  Aurelio  Balbis 
Bertone  vescovo  della  città,  e  diocesi  di  Novara,  e  sua  eccellenza  il  sig.  marchese 
Carlo  Luigi  Caissotti  ili  Verduno  conte  di  santa  Vittoria,  e  di  santa  Maria,  ministro 
di  stato,  e  primo  presidente  di  detto  Senato;  e  l'illustrissimo  sig.  avvocato  generale 
di  S.  M.  Chiaffredo  Peiretti,  i  quali  per  il  rispettivo  interesse  di  detta  chiesa  di 
Novara,  e  del  regio  fisco  hanno  convenuto,  transatto,  ed  accordato,  e  per  il  pre- 
sente pubblico  istromento  convengono,  transigono,  ed  accordano  in  tutto,  e  per  tutto 
come  siegue. 

1.  Clie  il  supremo  dominio  della  riviera  di  S.  Giulio,  ed  -  Orta,  Gozzano,  e 
Pieve,  e  dell'intiero  territorio  di  Soriso  appartenga  a  S.  M.  ed  a  suoi  reali  succes- 
sori con  l'esercizio  di  tutti  li  regali  diritti,  e  prerogative  che  ne  dipendono;  a  qual 
fine  ha3  monsig.  vescovo  in  nome  della  sua  mensa4  ceduto,  e  dismesso,  come  per  il 
presente  cede,  e  dismette  abdicativamente,  e  translativamente,  ed  in  ogni  miglior 
modo  a  favore  di  S.  M.  e  suoi  reali  successori  stipulanti  per  essi,  ed  accettanti  li 
detti  sigg.  regi  deputati  ogni,  e  qualunque  ragione,  che  al  vescovado,  ed  alla  sud- 
detta chiesa  abbia  potuto,  e  possa  competere  per  detto  supremo  dominio,  e  sue 
regalie,  mediante  però  l' infra  espresso  correspettivo,  e  la  riserva  altresì  delle  pre- 
rogative, diritti,  e  regali  infra  specificati  in  favore  di  detto  monsig.  vescovo,  e  suoi 
successori  nel  vescovado. 

2.  1  vescovi  di  Novara  avranno,  e  goderanno  perpetuamente  il  titolo  di  principi 
di  S.  Giulio,  ed5  Orta  senza  che  siano  tenuti  a  prendere  per  detto  principato  alcuna 
investitura,  e  cosi  prestare  il  giuramento  di  fedeltà  vassallitica  alla  predetta  M.  S., 
e  suoi  reali  successori,  restando  eziandio  sciolti,  e  liberi  anche  in  tempo  di  guerra 
da  ogni  peso,  ed  obbligazione  a  cui  per  diritto  delle  leggi  feudali,  e  municipali  siano 
sottoposti,  o6  sottoporre  si  possano  i  feudatari . 

3.  I  vescovi  di  Novara  resteranno  altresì  signori  pienamente  nel  temporale  di 
tutti  i  luogi  della  suddetta  riviera  compreso  anche  quello  di  Soriso  colla  totale  giu- 
risdizione, mero,  e  misto  impero,  e  la  cognizione  privativa  di  tutte  le  cause  civili, 
criminali,  e  miste,  le  quali  saranno  come  infra  conosciute,  e  decise  dai  giudici,  ed 
uffiziali,  che  verranno  da  essi  deputati. 

4.  A  quest'effetto  non  potrà  in  essi  luoghi  né  a  riguardo  delle  persone  in  quelli 
abitanti,  né  rispetto  alli  possessori  de'  beni  in  essi  situati  allegarsi,  né  aver  luogo 
il  decreto  del  maggior  magistrato.  E  dovranno  pure  la  riviera,  e  luoghi  suddetti 
restare  separati  da  qualunque  altro  territorio,  contado,  e  distretto. 

5.  Saranno  anche  riserbate  a'7  vescovi,  e  così  a'1  giudici,  che  saranno  da  essi  depu- 
tati la  prima,  seconda,  e  terza  istanza  nelle  cause  civili,  e  conseguentemente  la 


1  AA.  Arni.  IXVIII  668  add. 
-  I  Bull,  e  Scc.  Brev.:  «  e  d'  .. 
1  I  Bull.:  .  da  -. 
1  I  Bull.  add.   ■  sia    . 

1  Bull.:  .e  d'  .. 
'■  I  Bull.:  «e>. 
■  I  Bull.:  «a.. 


476  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  a.  1767 

prima  e1  seconda,  ossia  ultima  appellazione,  salvo  solamente  dalle  sentenze  di  ultima 
appellazione  il  ricorso  al  Senato,  il  quale  non  potrà  perciò  avocare  alcuna  di  dette 
cause  in  prima,  od  altra  istanza  per  qualunque  titolo,  o  causa,  e  detto  ricorso  non  si 
ammetterà  salvo  colla  clausola  «  Parito  judicato  »,  e  nelle  cause  eccedenti  la  somma, 
ed  il  valore  di  lire  250  di  Piemonte. 

6.  Continuerà  perciò  ad  appartenere  a'2  vescovi  la  libera  elezione  del  castellano, 
o  castellani  e  così  de'  giudici  di  prima  istanza,  ed  anche  di  quelli  di  prima,  e 3  seconda 
appellazione,  ed  anche4  de'  sindacatori,  od5  altri  simili  offiziali,  i  quali  eletti  per  assu- 
mere l'esercizio  de'  rispettivi  uffizj,  basterà,  che  presentino  al  Senato  le  loro  depu- 
tazioni per  essere  solamente  registrate  nella  segreteria  civile  di  detto  magistrato,  e 
senza  costo  di  spesa  alcuna  anche  per  la  registrazione,  ed  a  questa  presentazione  non 
saranno  però  obbligati  que'  soggetti,  a  quali  i  vescovi  stimassero  per  giusti  motivi 
di  commettere,  o  delegare  qualche  causa. 

7.  Potranno  parimenti  i  vescovi  deputare  liberamente  gli  attuarj  civili,  e  crimi- 
nali, i  fiscali,  fanti,  servienti,6  e7  camparj,  ed  altre  persone  necessarie  al  servizio  della 
giustizia,  bastando  quanto  agli  attuarj,  e  fiscali,  che  se  ne  rimetta  una  nota  alla  segre- 
teria del  Senato,  la  quale  sarà  ricevuta  senza  costo  di  spesa. 

8.  Continueranno  pure  i  vescovi  ad  esercitare  privativamente  per  mezzo  de'  loro 
uffiziali  la  giurisdizione  criminale  in  tutti  i  casi  di  delitti  comuni  senz'altra  eccettua- 
zione, che  di  quelli  di  lesa  maestà  di  primo,  e  secondo  grado,  con  dichiarazione, 
che  qualora  si  tratterà  di  cause,  il  titolo  delle  quali  possa  importare  la  pena  di  morte, 
o  di  galera  dovranno  le  sentenze  del  castellano,  od  altri  uffiziali  suddetti  portarsi 
in  giudizio  di  conferma  avanti  il  Senato,  e  nelle  altre  di  minor  pena  non  si  farà 
luogo  ad  appello  al  Senato. 

9.  I  vescovi  continueranno  altresì  nella  libera  facoltà  di  far  grazie  non  sola- 
mente di  pene  pecuniarie  appartenenti  al  loro  fisco,  ma  anche  di  pene  afflittive, 
e  corporali  purché  siano  minori  di  anni  dieci  di  galera,  seguita  però  che  sarà 
la  sentenza,  e  la  conferma  di  essa  ne'  casi  come  sopra  riservati  e  basterà,  che 
dette  grazie  siano  presentate  al  Senato  per  essere  registrate.  Potranno  inoltre  una 
volta  ogni  anno  fare  una  grazia  di  galera  perpetua,  la  quale  sarà  interinata  dal 
senato. 

10.  Apparterrà  inoltre  a'  Vescovi  di  ricevere  il  giuramento  di  fedeltà  dagli  uomini 
delle  suddette  terre,  e  di  godere  le  preeminenze,  ed  onoranze  solite  prestarsi  alli 
medesimi  dalle  comunità,  e  particolari;  così  pure  di  ricevere  il  giuramento  dalli 
loro  castellani,  e8  giudici  di  prima,  e  seconda  appellazione,  sindicatori,  ed  altri  uffi- 
ziali, o  subalterni,  e"  similmente  da  notaj,  che  verranno  come  infra  da  medesimi 
creati,  ed  ammessi  ad  esercitare  il  notariato  nelle  medesime  terre. 

1  I  Bull,  e  Sec.  Brìi),  om. 
-  I  Bull.:  .  a 

S  • .  Bicv.:  «  o  ». 
1  .1.1    Arni.  I  XVIII  668  om. 

I   l'.ull.  :     o  d'  =. 
'  I  Bull.:     fanti  ser\  ienti    . 
'  1  Bull,  e  Sec.  Biev.  om. 
»  Bull.  ed.  Prat.  :  •  o  .. 
»  I  Bull.  :  «  o  ». 


a.  1767  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  ili 

11.  Godranno  i  vescovi  liberamente  di  tutti  i  mezzi  necessarj  per  l'esercizio  di 
detta  giurisdizione,  mero,  e  misto  impero,  e  così  anche  per  fare  eseguire  le  sentenze 
criminali  di  corda,  berlina,  ed  altre  simili. 

12.  Potranno  altresì  i  vescovi  concedere  restituzioni  in  tempo,  e  proroghe  pel- 
le istanze,  e  termini  nelle  cause  di  primo,  e  ulteriori  giudizj,  e  la  dilazione  di  tre 
mesi  ai  debitori  per  pagare  ne'  casi  non  privilegiati,  come  d'alimenti,  mercedi  d'ope- 
raj,  e  simili,  concedere,  prorogare,  ed  abbreviare  i  fatali,  prorogare  il  termine  di 
riscatto  per  le  vendite,  '  che  non  ecceda  quello  di  sei  mesi,  commettere  le  cause  colla 
clausola  «  summarte  simpliciter  de  plano  sine  strepitìi,  et  figura  judicii,  et  sola"  facti 
ventate  inspecta  ».  Dispensare  dalla  osservanza  delle  ferie,  dalle  solennità  prescritte 
dalli  statuti, :!  ed  anche  dalla  disposizione  delli  statuti  medesimi,  quando  in  qualche 
caso  così  stimino  per  la  più  pronta  e  facile  amministrazione  della  giustizia,  dispensare 
il  figlio,  che  possa  convenire  in  giudizio  il  padre,  la  donna,  che  possa  maritarsi  dentro 
l'anno  del  lutto,  concedere  licenza  d'alienare,  ed  obbligare  i  beni,  e  ragioni  de'  minori, 
delle  donne,  ed  altre  persone,  alle  quali  non  è  permesso  senza  dispensa4  di  ciò  prati- 
care. Approvare  i  bandi,  che  le  comunità  della  riviera  sieno  in  possesso  di  fare,  rego- 
lare le  tasse  sopra  gli  onorarj,  sportule,  e  salari  degli  uffiziali,  costringere  a  prestare 
sicurtà  di  ben  vivere,  e  concedere  salvacondotto  per  venire  a  fare  il  testimonio  per 
gì' inquisiti  d'altro  delitto,  concedere  mercati,  ammettere  borghesi,  ossia  vicini,  eman- 
cipare, '-  adottare,  deputare  tutori,  e  curatori,  e  quelli  rimuovere  dopo  dati,  o  scusarli. 

13.  Spetteranno  a'  vescovi  tutte  le  multe,  pene,  e  confische  per  i  delitti  comuni, 
ed  anche  ne'  casi  di  precetti  penali  d'ordine  del  Senato,  quando  a  termini  di  questa 
convenzione  possa  usare  una  tale  autorità,  escluse  però  quelle,  che  procedono  da 
delitti  di  lesa  maestà  di  primo,  e  secondo  grado,  e  spetteranno  pure  alli  stessi 
vescovi  li  beni,  che  si  tolgono  agl'indegni. 

14.  Potranno  inoltre  creare  notaj  sino  al  numero  di  venti  tra  tutti  li  suddetti 
luoghi,  li  quali  saranno  esaminati,  ed  approvati  dal  castellano,  od ù  altri  de'  suddetti 
giudici,  che  a  ciò  verranno  commessi  da'7  vescovi,  e  detti  notaj  potranno  solamente 
esercitare  il  notariato  in  dette  terre  senza  che  altri  possano  ivi  esercitarlo.  Il  castel- 
lano della  riviera  farà  ogni  anno,  e  sempre  che  così  stimi,  la  visita  delle  filze,  e  proto- 
colli di  detti  notaj  per  riconoscere  se  sono  tenuti  in  buona  forma,  e  provvederà 
secondo,  che  i  casi  potranno  richiedere,  ed  in  caso  di  morte  di  alcuno  di  detti  notaj 
farà  intanto  bisognando,  assicurare  le  dette  filze,  e  protocolli  per  cautela  del  pubblico. 

15.  Le  leggi  di  S.  M.  lasceranno  sempre  in  osservanza  li  statuti  de'  luoghi  della 
riviera  che  si  sono  fatti,  e  confermati  da'1  vescovi,  onde  avranno  solamente  luogo 
ne'  casi,  che  per  detti  statuti,  o  per  il  presente  stabilimento  non  siasi  provveduto. 

16.  Continuerà  a  ritenersi  nelle  terre  della  riviera  quella  milizia,  che  ivi  è  sta- 
bilita per  onorare  i  vescovi  all'occasione  singolarmente  del  loro  primo  ingresso  nella 

1  I  Bull.:  «  rendite.. 

'-'  I  Bull.  :  «  soli  ». 

3  Bull.:  .  prescritte,  dalli  statuii    . 

'  Bull.  ed.  Prat.  om. 

6  1  Bull,  e  Sec.  Brrv.:  -  mancipare  >. 

«  I  Bull.:  «ed.. 

;  1  Bull.:  .  da  .. 


478  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  a.  1767 

riviera,  e  per  mantenervi  la  pubblica  tranquillità,  e  per  inseguire  anche,  ed  arre- 
stare, occorrendo,  ogni  malvivente,  che  fosse  per  infestarla.  E  potranno  i  vescovi 
concedere  agli  ascritti  a  detta  milizia  la  facoltà  del  porto  delle  armi  lunghe,  ed  alli 
fanti,  e  soldati  di  giustizia  anche  quello  delle  corte. 

17.  Potranno  altresì  dar  licenza  del  porto  delle  armi  lunghe  a  chi  stimeranno 
o  per  sicurezza  nel  far  viaggio  per  la  riviera,  o  pure  per  andarvi  a  caccia,  o  per 
il  riguardo  di  qualche  altra  persona,  che  potesse  meritarsi  questa  distinzione.  Se 
però  S.  M.  per  qualche  oggetto  di  buon  governo,  e  così  per  una  pubblica  indennità 
stimasse  intorno  a  ciò  di  dare  qualche  generale  provvedimento,  i  vescovi  per  un 
effetto  del  proprio  zelo  si  adatteranno  anche  alle  disposizioni  della  M.  S. 

18.  Continueranno  i  vescovi  a  godere  specialmente  li  seguenti  regali,  salve 
solamente  le  ragioni  di  ogni  terzo  se  vi  sono.  Il  gius  di  esigere  i  dazj,  che  sogliono 
pagarsi  a'  '  vescovi  per  l'introduzione,  estrazione,  e  transito  delle  merci  per  i  suddetti 
luoghi,  e  quelle  de'  mercati,  che  ivi  si  fanno.  La  ragione  de'  laghi,  torrenti,  e  fiumi, 
acque,  e  discorsi  d'esse,  tanto  per  i  porti,  e  dazj,  che  per  qualunque  altro  effetto.  Il 
diritto  delle  miniere  anche  d'oro,  e  d'argento,  e  di  qualunque  altro  metallo,  e  !  semi- 
metallo, pietra,  calce,  marmi,  ed  insomma  di  tutte  le  miniere  propriamente,  ed  impro- 
priamente dette,  come  anche  de'  tesori.  Il  diritto  de'  forni,  e  de'  molini,  ed  il  solito 
pagamento,  che  si  esige  per  i  molini.  Il  diritto  della  caccia,  e  pesca  con  la  ragione 
di  proibirla,  e  tutte  le  altre  regalie  minori. 

19.  Quanto  ai  pesi,  e  misure  starà  ferma  l'osservanza  della  grida  a  tal  riguardo 
ultimamente  pubblicata  da  monsignor  vescovo  insino  a  che  S.  M.  stimi  di  dare 
un  provvedimento  per  stabilire  l'uniformità  de'  pesi,  e  misure  fra  la  provincia  di 
Novara,  e  le  terre  della  riviera  per  maggiore  agevolezza,  e  regola   di  commercio. 

20.  In  conseguenza  delle  suddette  riserve  a  favore  de'  vescovi  come  sopra 
potranno  essi  pubblicare,  e  stampare  le  opportune  gride  per  la  conservazione  di 
detti  diritti,  e  regalie  con  proibizione  ad  altri  di  pregiudicarle,  ed  imposizione  di 
pene  in  caso  di  contravvenzione,  e  così  pure  formare  bandi  campestri,  e  politici, 
specialmente  per  le  tasse  de'  commestibili,  ed  altri  generi  necessarj  al  vivere  umano, 
e  commetterne  l'esecuzione  al  castellano,  ed  altri  uffiziali,  che  stimeranno,  senza 
obbligo  di  presentarle  al  senato  per  l'approvazione. 

21.  In  ordine  alle  strade,  e  ponti  il  castellano  della  riviera  procederà  nei 
tempi  debiti  alla  visita,  e  farà  eseguire  sul  campo  i  provvedimenti,  che  stimerà 
necessarj. 

22.  Saranno  pure  riserbati  a'  '  vescovi  il  castello,  e  palazzo  di  S.  Giulio,  e  quello 
di  Gozzano  colli  beni,  prestazioni,  canoni,  ed  altri  redditi,  di  cui  gode  presentemente 
il  vescovado. 

23.  Quanto  si  è  disposto  a  riguardo  de'  vescovi  dovrà  anche  aver  luogo  in 
tempo  di  vacanza  della  sede  vescovile  a  favore  del  capitolo  della  cattedrale,  ed  a 
questo  effetto  continuerà  in  tal  tempo  il  suddetto  capitolo  ad  eleggere  un  gover- 
natore per  l'esercizio  della  giurisdizione  temporale  nelle  terre,  e  luoghi  della 
riviera. 


I  Bull.:     .,    . 

il     \rm    i  .vi  ///  t.i.K. 


a.  1767  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  479 

24.  Oltre  le  prerogative,  regali,1  e3  diritti  riserbati  alli  vescovi  ne' precedenti  capi, 
promettono  detti  signori  regj  deputati  in  nome  di  S.  M.  che  la  M.  S.  in  correspet- 
tivo  del  presente  accordo  concederà  a  monsignor  vescovo,  e  suoi  successori  il  feudo 
di  Vespolate  nel  basso  Novarese  in  feudo  retto,  e  proprio  inalienabile  per  esso  mon- 
signore, e  suoi  successori  nel  vescovado  col  titolo,  e  dignità  marchionale,  mero  e 
misto  impero,  e  totale  giurisdizione,  e  così  colla  prima,  e  seconda  cognizione  di 
tutte  le  cause  civili,  criminali,  e  miste  con  autorità  di  deputare  li  giudici,  segretarj, 
fiscali,  ed  ogni  altro  inserviente  alla  giustizia,  con  che  per  l'esercizio  della  seconda 
cognizione  si  deputi  il  pretore  regio  secondo  i  stabilimenti,  che  vi  sono  per  i  feudi, 
che  da  S.  M.  si  concedono  in  quel  paese,  e  con  le  pene  altresì,  multe,  e  confische, 
che  seguiranno  in  detto  feudo,  e  territorio,  come  ne  godono  gli  altri  vassalli,  ed 
anche  coll'esenzione  dal  maggior  magistrato,  e  col  diritto  della  caccia,  e  ragione 
di  proibirla.  E  promettono  altresì  in  nome  come  sopra,  che  S.  M.  assegnerà  in  per- 
petuo, ed  in  accrescimento  delle  rendite  della  mensa  vescovile  l'annua  somma  di 
scudi  ottocento  romani,  che  fanno  lire  quattromila  di  Piemonte,  la  quale  sarà  inva- 
riabile, e  non  mai  soggetta  per  qualunque  eventualità  ad  alcun  ribasso,  e  detta 
annualità  si  cederà  dalla  M.  S.  sul  tributo,  che  paga  la  città  di  Novara  in  piena  pro- 
prietà a  favore  de'  vescovi,  onde  sarà  per  il  suddetto  effetto  smembrata  dal  regio 
patrimonio  colla  facoltà  alli  suddetti  vescovi  di  esigerla  di  propria  mano  mediante 
soltanto  la  loro  quietanza,  riserbando  solamente  S.  M.  a  se,  e  a  suoi  reali  successori 
la  facoltà  di  assegnare  a  favore  di  detta  chiesa  invece  del  reddito  un  altro  fondo  di 
eguale  reddito  liquido,  ed  invariabile  in  tutto,  e  per  tutto  come  sopra.  E  che  la 
M.  S.  si  degnerà  parimenti  di  compartire  in  tutte  le  occorrenze  a'3  vescovi  la  reale 
sua  assistenza,  e  protezione,  affinchè  possano  i  medesimi  godere  pacificamente  del- 
l'esercizio della  giurisdizione,  e  diritti  riserbati  per  conseguirne  l'effetto. 

25.  Ed  essendo  intenzione  di  S.  M.  di  fare  in  questa  occasione  sentire  alle i  comu- 
nità, ed  uomini  della  riviera,  Gozzano,  sua  Pieve,  e  Soriso  anche  in  considerazione 
de'  buoni  uftìcj  di  monsignor  vescovo  un  effetto  distinto  delle  sue  grazie,  si  degnerà 
S.  M.,  come  detti  signori  regj  deputati  in  di  lei  nome  promettono,  di  esimerli  per 
sempre  da  ogni  tributo  ordinario,  e  straordinario,  e  così  anche  da  ogni  alloggio, 
contribuzione,  e  qualsivoglia  altro  peso,  la  mente  di  S.  M.  essendo,  che  godano  di 
tutti  que'  privilegj,  e  franchigie,  delle  quali  hanno  finora  goduto,  oltre  l'osservanza 
della  convenzione  5  Ottobre  1640  rispetto  al  sale.  Riservandosi  eziandio  la  M.  S.  di 
far  loro  provare  in  tutte  le  occorrenze  altri  effetti  della  reale  sua  protezione,  e  bene- 
ficenza, siccome  avrà  sempre  a  cuore,  che  si  promova  nella  riviera  tutto  quel  com- 
mercio, che  possa  sempre  più  fiorirvi  per  via  di  manifatture,  ed  altri  mezzi,  che  siano 
valevoli  ad  aumentare  il  ben'essere  di  quelli  abitanti,  e  di  dare  altresì  tutti  i  più 
favorevoli  provvedimenti  per  facilitare  la  provvista,  ed  introduzione  nella  riviera 
de'  generi  necessarj  al  vivere  umano,  e  l'estrazione  da  essa  delle  mercanzie,  ed  altre 
simili  robe. 


! 


1  I  Bull.:     prerogative  regalia 
-  Bull.  ed.  Prat.:  «  o». 
•  I  Bull.:  «a-. 
«  I  Bull.:  .alla  >. 


480  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  a.  1767 

26.  E  rispetto  alla  somma  stata  pagata  dagli  uomini  della  riviera  in  occasione 
della  transazione  del  1647.  si  aspetteranno  i  deputati  della  medesima  per  intendersi 
circa  il  rimborso  di  detta  somma. 

27.  Si  dichiara,  che  tutti  li  capi  avanti  '  stabiliti  avranno  il  loro  effetto,  ed  ese- 
cuzione dal  giorno  del  presente  istromento,  e  saranno  sempre  inalterabili,  e  perciò 
detti  signori  regj  deputati  ne  promettono  in  nome  di  S.  M.  la  perpetua,  esatta,  ed 
inviolabile  osservanza  per  detta  M.  S.,  e  suoi  reali  successori  nella  corona  coll'ob- 
bligo  di  tutti  i  beni  della  medesima,  e  con  tutte  le  clausule  più  ampie,  ed  oppor- 
tune per  questo  effetto,  e  così  pure  monsignor  vescovo  per  se,  e  suoi  successori  nel 
vescovado  promette  una  simile  osservanza  per  quanto  gli  appartiene  sotto  l'obbligo 
de'2  beni  di  detto  vescovado,  e  con  tutte  le  clausole  come  sopra:  riservandosi  bensì 
detto  monsignor  vescovo  di  riportare  il  beneplacito  apostolico  della  presente  con- 
venzione, di  cui  detti  signori  deputati  regj  promettono,  che  S.  M.  si  degnerà  spe- 
dirne la  ratincanza  in  buona  forma,  dichiarando,  che  la  suddetta  ratificanza,  e  l'in- 
terinazione,  che  si  farà  da'3  magistrati  della  presente  convenzione  dovranno  indi  con- 
segnarsi a  monsignor  vescovo  spedite  in  debita  forma  senza  costo  di  spesa  alcuna. 
Del  che  tutto  così  richiesto  io  suddetto  notajo,  e  dell'eccellentissimo  real  senato 
segretario  civile  ne  ho  ricevuto  il  presente  istromento  da  detto  monsignor  vescovo, 
e  signori  regj  deputati,  e  da  signori  testimonj  come4  sopra  nominati  sottoscritto 
come  siegue  -  Marco  Aurelio  Balbis  Bertone  vescovo  di  Novara  -  Caissotti  di  Santa 
Vittoria  -  Peiretti  avvocato  generale  di  S.  M.  -  Niccolò  Argenterò  di  Berzè  testimo- 
nio -  D.  Gaspare  Filippo  Morozzo  di  Bianzé''  testimonio  -  e  manualmente"  Musso 
notaro,  e  segretario  civile  del  senato  „  .  Ed  avendo  noi  considerato,  ed  esaminato 
l' istromento  suddetto  di  convenzione  l'abbiamo  approvato  in  tutti  li  suoi  articoli, 
ed  avendolo  per  grato,  rato,  valido,  e  fermo  l'abbiamo  ratificato,  come  per  le  pre- 
senti per  noi,  e  nostri  reali  successori  lo  ratifichiamo,  promettendo  in  parola  di  re 
di  farlo  esattamente  osservare  in  tutto  ciò,  che  esso  contiene,  e  di  non  permettere, 
che  vi  sia  giammai  contravvenuto  in  cosa  alcuna.  In  fede  di  che  abbiamo  segnate 
le  presenti,  e  fatte  contrassegnare  dal  cavaliere  D.  Carlo  Flaminio  Raiberti  primo 
uffiziale  della  segreteria  nostra  di  stato  per  gli  affari  esterni,  con  avervi  fatto  apporre 
il  nostro  solito  sigillo.  Dato,  ec.  alla  Veneria  li  16.  del  mese  di  Giugno  l'anno  del 
Signore  1767,  e  del  nostro  regno  il  trentesimo  ottavo  -  C.  Emanuele  -  Loco  ^  signi  - 
Raiberti  ». 

Hinc  est  quod  Nobis  humiliter  supplicatum  fuit,  ut  supremam  auctoritatem 
nostrani  adhibendo  praemissa  omnia,"  quae  a  Nostro,  et  Sedis  apostolicae  beneplacito 
dependent,  vim,  et  validitatis  robur  adijcere,  et  impertiri  dignaremur.  Nos  igitur 
post  maturam  rei  considerationem  ad  componendas  adeo  molestas  controversias,  ut 
ecclesiarum  antistites  liberius  suo  muneri  incumbant,  perspectam  quoque  habentes 


1  I  /in//.:  <  sopra  • . 

-  Bit/l.  ed.  l'rat.:      pe'  .. 

1  I  Bu/I.:  «da». 

I  I      Imi.  1 XVITI  668  om. 
■   I  Bull.:  -  Bianst5>. 
«  I  Bull.:  .  Emanuel!  .  ! 
si    I  in  luogo  di  .  praemissis  omnibus  i 


a.  1767  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  481 

dicti  Karoli  Emanuelis  regis  eximiam  religionem,  atque  in  Nos,  et  Sedem  aposto- 
licam  singularem  observantiam,  eique  rem  gratam  gerere  intendentes  hujusmodi 
supplicationibus  inclinati,  praeinsertum  publieum  instrumentum,  quod  quidem  ab 
eodem  Karolo  Emanuele  rege  die  XVI.  dicti  mensis  acceptatum  fuisse  novimus  cum 
omnibus,  et  singulis  pactis,  et  conditionibus,  atque  conventionibus  in  eo  contentis, 
et  expressis  harum  serie  specifice,  et  expresse  apostolica  auctoritate  perpetuo  appro- 
bamus,  et  contìrmamus,  illiqui  inviolabilis  apostolicae  firmitatis  vim  et  robur  adji- 
cimus,  omnesque,  et  singulos  tam  juris,  quam  facti,  et  solemnitatum  defectus,  si  qui 
desuper  quomodolibet  intervenerint  in  eisdem  supplemus,  ac  compositionem  super 
dicto  dominio,  et  cessionem  ab  eodem  Marco  Aurelio  episcopo,  nec  non  assigna- 
tiones  nomine  dicti  Karoli  Emanuelis  regis  respective  factas,  omnesque  conven- 
tiones  initas,  et  declarationes  emissas  validas,  et  efficaces  esse,  et  fore,  suosque  ple- 
oarios,  et  integros  effectus  ex  nunc  perpetuis  futuris  temporibus  sortiri,  et  obtinere, 
atque  ab  omnibus  et  singulis,  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  spectabit  in  omnibus 
et  per  omnia  firmiter,  et  inviolabiliter  observari,  et  adimpleri  debere,  nec  ab  illis, 
aut  eorum  aliquo  resiliri,  aut  recedi  ullatenus  unquam  posse. 

Nec  non  praesentes  ullo  unquam  tempore  de  subreptionis,  vel  obreptionis,  aut 
nullitatis  vitio,  vel  intentionis  Nostrae,  aut  alio  quocumque  quantumvis  magno,  et 
inexcogitato  defectu  notari,  vel  impugnari  posse,  sed  semper,  et  perpetuo  firmas, 
validas,  et  efficaces  esse,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri,  et 
obtinere  debere  sicque,  et  non  alias  per  quoscumque  judices  ordinarios,  vel  dele- 
gatos  quavis  auctoritate  fungentes,  et  functuros  etiam  causarum  palatii  apostolici 
auditore*,  ac  S.  R.  E.  Cardinales  etiam  de  latere  legatos,  vice-legatos,  dictaeque 
sedis  nuncios,  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  judicandi,  et  interpretandi 
facilitate,  et  auctoritate,  judicari,  et  definiri  debere:  et  si  secus  super  hisa  quoquam 
quavis  auctoritate  scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentari,  irritum,  et  inane 
respective  decernimus. 

Non  obstantibus,  quatenus  opus  sit,  Nostra,  et  cancellariae  apostolicae  regula 
de  jure  quaesito  non  tollendo,  et  fel.  ree.  Pauli  II.  praedecessoris  Nostri  de  rebus 
ecclesiae  non  alienandis,  ac  de  forma  in  alienationibus  bonorum,  et  jurium  ecclesia- 
sticorum  servanda,  et  quibusvis  aliis  apostolicis  etiam  in  synodalibus,  provincialibus, 
generalibus,  universalibusque  conciliis  editis,  vel  edendis,  specialibus,  vel  genera- 
libus  ordinationibus,  nec  non  ecclesiae  Novariensis  praedictae  etiam  juramento,  con- 
lìrmatione  apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis  statutis;  privilegiis  quoque 
indultis,  et  litteris  apostolicis  in  contrarium  praemissorum  quomodolibet  concessis, 
confirmatis,  et  innovatis.  Quibus  omnibus,  et  singulis  etiamsi  de  illis,  eorumque  totis 
tenoribus  specialis,  specifica,  expressa,  et  individua,  non  autem  per  clausulas  gene- 
rales  idem  importantes  mentio,  seu  quaevis  alia  expressio  habenda  foret,  eorum 
tenores  Praesentibus  prò  expressis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris, 
ad  praemissorum  effectum  hac  vice  dumtaxat  specialiter,  et  expresse  apostolicae 
Nostrae  auctoritatis  plenitudine,  harum  quoque  serie  derogamus.  Volumus  autem, 
quod  intuitu  dictae  summae  octingentorum  scutorum  dictae  monetae  mensae  episco- 
pali Novariensi  hujusmodi  annuatim,  ut  praefertur,  persolvendae,  et  assignandae, 
taxa  ecclesiae  Novariensis  praedictae  in  libris  camerae  apostolicae  descripta  non 
augeatur. 


482  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  a.  1817 


Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  paginam  hanc  nostrae  confirmationis,  appro- 
bationis,  roboris,  adjectionis,  decreti,  derogationis,  et  voluntatis  infringere,  vel  ei 
ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit  indignationem 
omnipotentis  Dei,  ac  beatorum  Petri,  et  Pauli  apostolorum  ejus  se  noverit  incur- 
surum. 

Datum  Romae  apud  S.  Mariam  Majorem  anno  incarnationis  Dominicae  mille- 
simo septingentesimo  sexagesimo  septimo,  quintodecimo  kalendas  augusti,  pontifi- 
catus  Nostri  anno  decimo. 

Da  Bull.  Rom.  Cont.  ed.  Rom.  Ili,  437-443;  ed.  Prat.  IV,  1346-1353,  collazionata  la  minuta 
della  Bolla  in  Secr.  Brev.  3666,  f.  199-210  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi)  e  il  testo 
del  concordato  nella  ratifica  a  firma  autografa  e  sigillo  del  re  Carlo  Emanuele  e  a  firma 
del  Raiberti  in  AA.  Arni.  1-XVIII  668  (già  Arni.  II,  e.  Vili,  n.  34)  nell'Archivio  segreto 
Vaticano. 


Un'altra  convenzione  fu  poi  conclusa  il  18  luglio  1817  e  confermata  ai  25  agosto 
del  1817  da  Pio  VII  colla  seguente  Bolla  : 

Pius  episcopus  Servus  servorum  Dei.  Ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Ecclesiarum  jura  tueri,  eademque,  ubi  temporum  ratio  postulaverit,  adhibita 
canonum  temperatione  commutare  Romanos  decet  pontifices,  qui  ex  tradita  sibi 
divinitus  gregis  Dominici  custodia  ilio  etiam  onere  adstringuntur,  ut  quae  in  eccle- 
siae  commodum  sint  cessura,  sollicito  adnitantur  studio  comparare. 

Hac  Nos  pontificiae  benignitatis  dispositione  preces  excepimus  nomine  caris- 
simi in  Christo  fìlli  Nostri  Victorii  Emmanuelis  Sardiniae  regis  illustris,  atque  Sabau- 
diae,  Montis  ferrati,  ac  Genuae  ducis,  et  Pedemontii  principis  a  dilecto  filio  comite 
Josepho  Barbaroux  extraordinaria  ipsius  apud  Nos  et  sanctam  Sedem  missione  nono- 
rato  Nobis  adlatas,  quibus  apostolicae  approbationis  robur  adjicere  deposcebamur 
conventioni  super  quorumdam  abrogatorum  jurium  feudalium  et  jurisdictionalium 
episcopali  ecclesiae  Novariensi  in  vim  instrumenti  die  decimaquinta  junii  anni 
Domini  millesimi  septingentesimi  sexagesimi  septimi  solemniter  confecti,  et  ab  apo- 
stolica Sede  confirmati  antea  spectantium  compensatione  inter  dilectum  filium  Augu- 
stinum  Zucchi  archidiaconum,  et  vicarium  capitularem  ipsius  vacantis  Novariensis 
ecclesiae  per  Nos  ad  hunc  actum  expresse  habilitatum,  et  dilectos  filios  nobiles  viros 
Carolum  Josephum  Cerruti,  et  Guillelmum  Borgarelli  praelaudati  Victorii  Ema- 
nuelis  regis  plenipotentiarios  specialiter  adlectos  nuper  initae,  ac  die  decimaoctava 
mensis  julii  proxime  praeteriti  ab  iisdem  subscriptae,  cujus  summa  tribus  continetur 
articulis  prout  sequitur. 

Art.  I.  Che  il  signor  vicario  generale  capitolare  predetto  abilitato  ad  un  tal  effetto 
come  sopra  rinunzi  in  nome  della  chiesa  vescovile  di  Novara  all'esercizio,  ed  agli 
emolumenti  di  tutti,  e  singoli  li1  diritti  feudali,  e  giurisdizionali  compresi  quelli  de' 
forni,  e  molini,  che  spettavano  alla  medesima  a  termini  della  convenzione  de'  quin- 
dici giugno  mille  settecento  sessantasette  nella  riviera  di  s.  Giulio  ed  Orta,  Gozzano 
e  Pieve  nel  territorio  di  Sorriso,  e  nel   feudo  di   Vespolate  riservati  per  altro  ai 


a.  1817  Convenzione  fra  il  Re  di  Sardegna  e  il  Vescovo  di  Novara  483 

vescovi    il  castello,   e   palazzo  di  s.   Giulio,   e  quello  di  Gozzano   cogli  altri   beni 
stabili,  che  continueranno  ad  appartenere  alla  detta  chiesa  in  franco  allodio. 

Art.  II.  Che  in  correspettivo  di  detti  dritti,  e  degli  emolumenti  di  essi,  non  meno 
che  in  compenso  delle  dimesse  onorificenze  e  prerogative  sua  maestà  assegni  in  perpe- 
tuo, ed  in  nuovo  accrescimento  delle  rendite  della  mensa  vescovile  di  Novara  un  altra 
annualità  di  scudi  ottocento  romani  da  aggiungersi  a  quella  di  simile  somma,  e  da 
pagarsi  nello  stesso  modo,  e  colle  stesse  condizioni  portate  dalla  suddetta  conven- 
zione. 

Art.  III.  Che  li  vescovi  di  Novara  oltre  di  continuare  a  godere  il  titolo  di  principe 
di  s.  Giulio  ed  Orta,  assumeranno  e  goderanno  egualmente  il  titolo  che  sua  maestà 
loro  accorda  di  principe  a  vece  di  quello  di  marchese  di  Vespolate  loro  concesso 
nella  preaccennata  convenzione,  senza  però  alcun  uso  di  giurisdizione,  ferme  nel 
resto  in  quanto  non  sono  derogate  dalla  presente  le  disposizioni  della  più  volte  lodata 
convenzione  delli  quindici  giugno  millesettecento  sessantasette. 

Cum  autem  hujusce  conventionis  pacta  diligenter  perpendenda  susceperimus, 
nec  detrimenti  aliquid  exinde  contingere  dignoverimus  in  episcopalem  ecclesiam 
Novariensem,  cui  dum  jurium  feudalium  et  jurisdictionalium  cessat  exercitium,  sarti 
tecti  cum  novo  etiam  augmento  adservantur1  honoris  tituli,  simulque  redditus  ad 
aequitatis  lancem  apprime  compensantur,  votis  idcirco  annuentes  praefati  Victorii 
Emmanuelis  regis  a  cujus  eximia  pietate  laetiora  in  dies  religioni  et  rei  christianae 
universae  proventura  speramus,  ex  certa  scientia  et  matura  deliberatione  Nostris, 
deque  apostolicae  potestatis  plenitudine  suprascriptos 2  conventionis  articulos  hisce 
Nostris  literis  expresse  approbamus,  acceptamus,  et  ratifìcamus,  illisque  apostolici 
muniminis  ac  firmitatis  robur,  et  effìcaciam  adjungimus. 

Decernentes  praesentes  literas,  et  in  eis  contenta  quaecumque  nullo  umquam 
tempore  de  subreptionis,  vel  obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  seu  quovis  alio  defectu 
notari,  aut  impugnari  posse,  sed  semper  validas  et  efncaces  existere,  suosque  plena- 
rios  et  integros  effectus  sortili,  atque  obtinere  debere. 

Non  obstantibus  quibusvis  constitutionibus  et  ordinationibus  apostolicis,  ac  memo- 
ratae  Novariensis  ecclesiae  juribus,  privilegiis,  ac  statutis  quomodolibet  concessis, 
ac  etiam  confirmatione  apostolica  roboratis,  nec  non  canone  «  Ne  quid  sede  vacante  » 
Nostrisque,  et  cancellariae  apostolicae  regulis,  aliisque  licet  expressa,  et  individua 
mentione  dignis  contrariis  quibuscumque  non  obstantibus. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  paginam  hanc  Nostrae  approbationis,  acce- 
ptationis,  ratificationis,  decreti  ac  derogationis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  con- 
traire; si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit  indignationem  omnipotentis  Dei, 
ac  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum.  Datum  Romae 
apud  sanctam  Mariani  Majoretti  anno  incarnationis  Dominicae  millesimo  octingen- 
tesimo  decimoseptimo  octavo  kalendas  septembris  pontificatus  Nostri  anno  decimo 
octavo. 

Da  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  XIV,  381  s.;  ed.  Prat.  VII,  1522  s.,  collazionata  la  minuta 
in  Sec.  Brcv.  4712,  n.°9  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi). 


1  Bull.  :     adscrventur 
I  Bull.:  .  infrascriptoa 


484  Accordo  sul  Tribunale  della  Rota  in  Spagna  a.  1771 


LXI. 
ACCORDO  SUL  TRIBUNALE  DELLA  ROTA  IN  SPAGNA. 


26  marzo  1771. 

Clemens  PP.  XIV.  Ad  perpetuam  etc.  Administrandae  iustitiae  zelus,  quo  semper 
claruerunt  Romani  Pontifices  Praedecessores  Nostri  id  sane  effecit,  ut  paternam 
suam  vigilantiam  in  ea  integre,  sapienterque  cuique  tribuenda  adhibere  numquam 
praetermiserint  ;   eapropter    Nos   quoque    ipsorum    exempla    sectando   praecipuum 
munus  nostrum  esse  ducimus,  ut  nostra  in  hoc1  potissimum  studia  desiderari  minime 
patientes,  Apostolicae  etiam  auctoritatis  partes  collocemus.  Dudum  sane,  sicut  nup<_r 
accepimus,  in  Tribunali  Nuntiaturae  Nostrae  Apostolicae  Hispaniarum  Auditor  prò 
tempore  ibidem  existentis  Nuntii  Apostolici  lites,  et  causas  tam  civiles,  quam  cri- 
minales  Regularium,  aliorumque  Exemtorum,  ac  Sedi  Apostolicae  immediate  subie- 
ctorum  tamquam  Ordinarius  Iudex  in  prima  instantia  cognoscere,  et  definire  assue- 
vit,  simulque  in  causis,   in  quibus  Venerabiles  Fratres  Archiepiscopi  et  Episcopi 
Regnorum   huiusmodi  suas  iam  ediderunt  sententias  tamquam  Iudex  appellationis 
idem  Auditor  eas  confìrmare,  vel  infirmare  solebat.  Ut  autem  in  posterum  matu- 
rius,  et  commodius  in  causis  praedictis  ius  unicuique  tribuatur,  re  prius  serio  per- 
pensa,  novam  in  causis,  et  iudiciis  huiusmodi   perpetuo,  et  omnino  servandam  for- 
matti per  praesentes  nostras  literas  constituere  ac   praescribere  decrevimus.  Motu 
itaque  proprio,  ac  ex  certa  scientia,  et  matura  deliberatione  nostris,  deque  Aposto- 
licae potestatis  plenitudine,  Auditorem  prò  tempore  existentis  Nostri,  et  Apostolicae 
Sedis  in  Hispaniarum  Regnis  Nuntii  quacumque  auctoritate,  facultate,  et  iurisdictione 
agnoscendi,  decidendi,  et  terminandi  omnes,  et  quascumque  causas  praedictas  tam 
in  prima,  quam  in  ulterioribus  instantiis,  et  in  gradu  appellationis  perpetuo  pariter 
privamus,  et  prò  privato  haberi  volumus,  et  mandamus;  eiusdemque  Auditoris  loco 
Rotam  Nuntiaturae  Apostolicae  nuncupandam,  et  in  Villa  Civitate  nuncupata  Matriti 
Toletan.  Dioecesis  erigendam,  et  consrituendam  motu,  scientia,  et  potestatis  plenitu- 
dine paribus  perpetuo  itidem  substituimus,  ponimus,  et  subrogamus;  Huic  vero  Tribu- 
nali Rotae  sic  erigendo  cognitio  praedictarum  causarum  a  prò  tempore  existente 
Nostro,  et  Sedis  praedictae  in  Hispaniarum  Regnis  Nuntio  committenda  erit  iisdem 
modo,  et  forma,  quibus  Tribunal  nostrum  Signaturae  Iustitiae  nuncupatum  causas  in 
hac  Alma  Urbe  Nostra  Auditorio  Rotae  Romanae  committere  semper  assuevit.  Nume- 
rus  autem  eòrum,  quibus  Rotae  Tribunal  Nuntiaturae  huiusmodi  constituetur,  sena- 
rius  prò  nunc  erit,  ac  in  duos,  ut  vocant,  Turnos  dividendus,  ita  ut  uterque  ex  Turnis 
huiusmodi  tria  vota,  sive  suffragia  habere,  ac  numerare  debeat  ;  tributa  Ponenti,  ì  1  li 
nempe  ex  eis,  cui  commissio  causae  directa  reperiatur,  non  solum  eadem  facultate, 

etto  da     hiis  > 


a.  i77i  Accordo  sul  Tribunale  della  Rota  tu  Spagna  485 


et  iurisdictione,  qua  Ponentes  Auditorii  Rotae  Romanae  praedictae  in  praeparatoriis 
actis  iudicialibus  utuntur,  et  fruuntur,  sed  etiam  potestate  ferendi  suflragium  in 
i-ausa  ab  ipso  proposita.  Quod  si  propter  diversitatem,  seu  discrepantiam  suffragio- 
rum  nulla  in  propositis  causis  capta  fuerit  resolutio,  tunc  iuxta  Romanae  Rotae 
leges,  ac  praxim  idem  Nuntius  quartum  quoque,  seu  etiam  quintum  ex  Iudicibus 
praedictis  ad  suffragium  in  eis  ferendum  admittere  libere,  ac  licite  possit,  et  valeat; 
causasque  praeterea  in  uno  Turno  eiusdem  novae  Rotae  decisas,  ac  per  sententiam 
definitas  alteri  ex  Iudicibus  eiusdem  novae  Rotae,  et  in  alio  Turno,  quemadmodum 
a  Tribunali  Signaturae  alteri  Auditori  Rotae  Romanae  committuntur,  ita  et  ipse 
Nuntius,  perpensis  singularum  causarum  statu,  et  circumstantiis,  ac  qualitatibus, 
etiam  pluries  in  suspensivo,  ac  respective  devolutivo  iterum  committere  libere 
pariter  et  licite  possit,  et  valeat.  Omnes  hi  sex  Iudices  dictum  Tribunal  Rotae  Nun- 
tiaturae  constituentes  in  domo  vcl  eiusdem  Nuntiaturae,  vel  Decani,  illius  scilicet, 
qui  inter  eos  antiquior  sit,  vel  in  alio  loco  a  prò  tempore  existente  Nuntio  prae- 
dicto  designando,  prò  causarum  definitione  convenire  simul  teneantur.  Quoniam 
vero  usque  adhuc  a  memorato  Nuntio  sex  vigore  Apostolicarum  in  simili  forma 
Brevis  literarum  Iudices  nominabantur  in  Curia  nuncupati  Protonotarii  Apostolici 
honore  etiam  gaudentes,  quibus  idem  Nuntius  agnitionem  causarum  praedictarum 
quandoque  committere  solebat,  hinc  ut  in  posterum  nominatio  sex  ludicum  eccle- 
siastica qualitate  pariter  pollentium,  et  Rotam  praedictam  constituentium,  perpensis 
cuiusque  mentis,  doctrina,  et  qualitatibus  sequatur,  eam  ad  praesentationem  Caris- 
simi in  Christo  Filii  Nostri  Caroli  Hispaniarum  Regis  Catholici,  suorumque  in  Regnis 
huiusmodi  successorum  a  Nobis,  et  successoribus  Nostris  Romanis  Pontificibus  per 
literas  in  similis  forma  Brevis  perpetuo  pariter  peragendam  esse  volumus,  atque 
decernimus:  Fiscalis  praeterea,  quem  semper  habuit  Nuntiatura  Apostolica  prae- 
dicta  in  eodem  suo  officio  remahere,  et  locum  in  Rota  sic  erigenda  obtinere  debeat, 
atque  in  posterum  ex  Hispanica  tantum  Natione,  et  is  per  similes  literas  a  Nobis, 
et  Successoribus  Nostris  praedictis  eligendus  erit,  quem  gratum,  et  acceptum  eidem 
Carolo  Regi,  suisque  in  Regnis  praedictis  Successoribus  fore  constiterit.  Non  autem 
omnes  causae  a  praedicto  Nuntio  Tribunali  novae  Rotae  huiusmodi  committi  pot- 
erunt,  quandoquidem  illae  exemptorum,  et  residentium,  seu  commorantium  in  Pro- 
vinciis  eorumdem  Regnorum,  ut  in  posterum  idem  Nuntius  causas  huiusmodi,  vel 
Locorum  Ordinariis,  vel  Iudicibus  Synodalibus  earumdem  Provinciarum,  reservata 
Nuntiaturae  Apostolicae  praedictae  appellatione,  committere  debeat,  et  teneatur, 
motu,  scientia,  et  potestatis  plenitudine  similibus  statuimus,  et  mandamus;  in  aliis 
vero  causis,  quae  in  gradu  appellationis  interpositae  a  sententiis  Ordinariorum,  vel 
Archiepiscoporum  huiusmodi  Regnorum  in  secunda,  aut  tertia  instantia  ad  Nun- 
tiaturam  praefatam  devolvuntur,  prò  tempore  existens  Nuntius  praedictus,  serio 
perpensis  omnibus  circumstantiis  causarum  praedictarum,  et  Personarum,  ac  distan- 
tiae  Locorum,  servata  quoad  fieri  potcrit,  dispositione  Sacrorum  Canonum,  et 
Conciliorum,  sine  gravi  causa  lites,  ac  litigantium  Personas  extra  eorum  respe- 
ctive Provincias  trahere  prohihentium,  easdem  causas  vel  Iudicibus  Synodalibus 
Dioecesum,  vel  novae  Rotae  praedictae  committere  debeat.  In  aliis  autem  causis 
criminalibus  in  totum  adamussim  omnino,  ac  perpetuo  servandum  erit,  quod  a 
Concilio   Tridentino,   Sacris    Canonibus,   et    Apostolicis    Constitutionibus    praescri- 


486  Accordo  sul  Tribunale  della  Rota  in  Spagna  a.  1771 

ptum  reperitili-  circa  appellationes,  et  recursus  in  iis  omnibus,  quae  compatibilia 
sint  cum  nova  hac  judicandi  forma  per  praesentes  Nostras  literas  instituta;  hincque 
gradualis  et  legitimus  ordo  semper  servabitur  in  admittendis,  recipiendisque  appel- 
lationibus,  et  quocumque  recursu,  ita  ut  in  prima  instantia  omnibus  Ordinariis 
salva  perpetuo  maneat  judicandi  facultas,  ac  regularis  monastica  disciplina,  quoad 
correctionem  regularium  firma  consistat.  Quamquam  vero  ex  hucusque  dispositis 
per  praesentes  omnis  iurisdictio  quoad  causas  praedictas  in  Auditore  prò  tem- 
pore existentis  Nuntii  Apostolici  huiusmodi  extincta  penitus  sit,  ut  praefertur; 
nihilominus  etiam  in  posterum  aliquem  ecclesiasticum  Virum  prudentia,  doctrina, 
et  pietate  praeditum  ex  Hispanica  Natione,  quem  gratum  similiter,  et  acceptum 
eidem  Carolo  Regi,  suisque  Successoribus  praedictis  fore  constiterit  in  Assessorem, 
seu  Auditorem  eiusdem  Nuntii  a  Nobis,  et  Successoribus  Nostris  praedictis  per 
similes  Apostolicas  Literas  eligendum  esse  volumus,  atque  decernimus,  cuius  tamen 
Assessoris  seu  Auditoris  opera  idem  prò  tempore  existens  Nuntius  ita  utattir,  ut 
ipso  Assessore,  seu  Auditore  interveniente,  omnes  expeditiones  gratiae,  et  iustitiae 
fiant,  et  earumdem  expeditionum  formam  dictus  Assessor,  seu  Auditor  debeat  exa- 
minare.  Alium  quoque  praedictae  Nuntiaturae  Offìcialem  Abbreviatorem  nuncupa- 
tum,  quem  antea  ex  quacumque  Natione  assumi  consueverat,  in  posterum  ex  Hispa- 
nica tantum  Gente,  quemque  pariter  gratum  fore,  acceptumque  eidem  Carolo  Regi 
suisque  in  Regnis  praedictis  Successoribus  significabitur,  etiam  a  Nobis,  et  succes- 
soribus Nostris  praedictis,  ut  praefertur,  eligendum  esse  praecipimus,  et  mandamus. 
Ipsius  tamen  prò  tempore  existentis  in  Hispaniarum  Regnis  Nuntii  iurisdictionem, 
facultatem,  et  auctoritatem  in  nihilo  imminutam,  mutatam,  vel  innovatam  esse  per 
praesentes  decernimus,  et  declaramus.  Quocirca  omnibus,  et  singulis  facultatibus, 
auctoritatibus,  et  privilegiis,  quibus  ipse  tamquam  Sedis  praedictae  de  Latere  Lega- 
tus  iuxta  Literas  Apostolicas  in  simili  forma  Brevis  prò  unoquoque  ex  huiusmodi 
Nuntiis  expediri  solitas  antea  fruebatur,  gaudebat,  et  potiebatur,  eum  quoque  in 
posterum  iis  omnibus  gaudere,  frui,  et  potiri  debere  volumus,  et  praecipimus,  atque 
decernimus.  Neque  eiusdem  Nuntii  omnimodam  iurisdictionem,  auctoritatem,  et 
facultatem  per  praesentes  nostras  literas,  vel  per  alias  quascumque  ordinationes,  ac 
regulas,  quae  quoad  novum  Tribunal  Rotae  sic  erigendae  in  futurum  etiam  decerni, 
ac  praescribi  contigerit,  in  aliquo  immutatam,  diminutam,  ac  innovatam,  sed  per- 
petuo, sicuti  prius  ita  et  in  posterum  firmam  omnino  manere  debere,  motu,  scientia, 
et  potestatis  plenitudine  paribus  statuimus  etiam,  et  ordinamus.  Decernentes  easdem 
praesentes  literas,  et  in  eis  contenta  quaecumque  semper,  ac  perpetuo  firmas,  vali- 
das,  et  efficaces  existere,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri,  et 
obtinere,  et  illis  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque  spectabit  in  omni- 
bus, et  per  omnia  pienissime  suffragari,  et  ab  eis  respective  inviolabiliter  observari; 
sicque  in  praemissis  omnibus,  et  singulis  per  quoscumque  Iudices  Ordinarios,  et 
Delegatos  etc.  Auditores  iudicari  etc.  debere,  ac  irritum  etc.  attentari.  Non  obstan- 
tibus  Constitutionibus,  et  Ordinationibus  Apostolicis,  ac  Tribunalis  Auditoris  huius- 
modi etiam  etc.  statutis,  et  consuetudinibus,  etiam  immemorabilibus,  privilegiis  etc. 
Apostolicis  sub  quibuscumque  verborum  tenoribus,  et  formis,  ac  cum  quibusvis 
etiam  ckrogatoriarum  derogatoriis  etc.  innovatis.  Quibus  omnibus,  et  singulis, 
etiai.si  etc.  servanda  foret,  tenores  huiusmodi  ac  si  de  verbo  ad  verbum  insere- 


a.  1772  Riduzione  del  diritto  d'asilo  in  Spagna  487 


rentur,  et  exprimerentur,  praesentibus  prò  piene  etc.  habentes  derogamus,  caete- 
risque  contrariis  quibuscumque.  Datum  S.  M.  M.  26  Martii  1771.  a.0  2.° 

Placet  L. 

A.  Card.  Nigronus. 

Dalla  minuta  in  Sei:  Brev.  3800,  f.  99-103  nell'Archivio  della   Segreteria   del   Brevi. 

J.  Hergenroiher  in  Archiv  fitr  kathol.  Kirchenrecht  XI  (1864\  395-401  ne  dà  parziale  ver- 
sione spagnuola,  che  è  anche  in  Tejada  y  Ramiro,  Coleccion  ecc.,  loc.  cit.  287-289.  Hergen- 
rother  376  dice  che  il  Breve  fu  promulgato  da  Carlo  III  il  26  ottobre  1773  ^Ley  1,  tit.  5,  1.  II 
della  Novisima  Recopilacion);  cfr.  Tejada  287,  n.  1. 


LXII. 
RIDUZIONE  DEL  DIRITTO  D'ASILO  IN  SPAGNA 

12  settembre  1772. 

Clemens  PP.  XIV.  Ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Ea  semper  fuit  paterna  Sedis  apostolicae  solicitudo,  ut  '  decus,  cultus,  ac  reve- 
renda omni  jure  debita  tam  sacris  templis,  ubi  rerum  omnium  conditor  Deus  in  hoc 
terrarum  orbe  habitare  non  dedignatur,  quam  domibus,  locisque  sanctis,  et  religiosis 
una  cum  publica  regnorum  quiete,  ac  tranquillitate,  frequentibus  perditissimorum 
hominum  delictis  saepe  turbata  simul  esse  possent,  ac  invicem  se  respondere  vide- 
rentur.  Hac  itaque  de  re  ejusdem  Sedis  benignitas,  non  quidem  raro,  certis  sub 
modis  ecclesiasticae  clementiae  simul  atque  ecclesiarum  decori  congruentibus,  eos, 
qui  nonnulla  gravia  facinora  patrassent,  a  beneficio  immunitatis  ecclesiasticae  exclu- 
sos  esse  decrevit  atque  piissimorum  principum  petitionibus  annuens,  iuxta  peculiares 
cujusque2  domimi,  ac  status  necessitates,  numerum  locorum  ecclesiastica  immunitate 
fruentium  ita  cohibuit,  ut  plura  ex  illis,  quae  juxta  veterem,  ac  justissimam  disci- 
plinam  immunitate  hac  gaudere  debuissent,  ab  ea  exclusa  esse  declaraverit. 

Celeberrimae  sane  super  his  sunt  constitutiones  nonnullorum  romanorum  ponti- 
ficum  praedecessorum  Nostrorum,  praesertim  vero  illa  felicis  recordationis  Gre- 
gorii  pp.  XIV.  quae  incipit  «  Cum  alias  nonnulli3  »  et  alia  piae  memoriae  Benedicti 
pp.  XIII.,  cujus  initium  est  «  Ex  quo  divina4  »  ac  altera  recolendae  memoriae  Cle- 
mentis  pp.  XII.  incipien.  «  In  supremo  justitiae  solio5  »  ac  demum  altera  novissima 
felicis  pariter  recordationis  Benedicti  pp.  XIV.  cujus  est  initium  «  Officii  Nostri  ratio r'  » 
quae  omnibus  christifidelibus  collaudantibus,  benedicentibus,  et  plaudentibus  in  lucem 
prodierunt. 


1  I  Bui!.:  «  et  ». 

-  I  Bull.:    ■  cuiuscumque  *. 

'  Vedi  p.  373,  n.  I. 

'  Vedi  p.  372,  n.  2. 

5  Vedi  p.  322,  n.  5. 

•  Vedi  p.  392,  n.  2. 


488  Riduzione  del  diritto  d'asilo  in  Spagna  a.  1772 

Hinc  a  beneficio  sacri  asyli  exclusi  fuerunt  in  memorata  constitutione  ejusdem 
Gregorii  praedecessoris  publici  latrones,  grassatores  viarum,  vastatores  agrorum,  et 
qui  homicidia,  aut  mutilationes  membrorum  in  publicis  ecclesiis,  earumque  coeme- 
teriis  committere  audent,  nec  non  proditorie  interficientes  proximum  suum,  ac  rei 
assassinii,  haeresis,  ac  laesae  majestatis.  In  dieta  vero  constitutione  ipsius  Bene- 
dirti XIII.  praedecessoris,  non  solum  praescriptae  fuerunt  plures  declarationes,  et 
ampliationes  ad  versus  reos  eorumdem  delictorum,  sed  etiam  a  privilegio,  atque  eccle- 
siasticae  immunitatis  beneficio  exclusi  declarati  fuerunt  quicumque  homicidium  animo 
praemeditato,  et  deliberato  patrantes,  falsarii  literarum  apostolicarum,  ministri  mon- 
tium  Pietatis,  vel  alterius  publici  telonii,  ac  banchi  furtum,  aut  falsitatem  commit- 
tentes,  ac  adulterantes,  vel  tondentes  monetas  aureas,  vel  argenteas,  ac  illi,  qui 
nomine  curiae  abutentes  se  se  introducunt  in  alienas  domos,  ibique  rapinas  commit- 
tunt  cum  homicidio,  aut  mutilatione  membrorum.  Postmodum  quoque  memorati  Cle- 
mens  XII.,  et  Benedictus  XIV.  praedecessores,  suis  respective  constitutionibus  prae- 
dictis  non  solum  leges  hujusmodi  ab  eisdem  Gregorio,  et  Benedicto  XIII.,  ut  prae- 
fertur,  editas  amplissime  confirmarunt,  atque  adprobarunt,  sed  etiam  prò  publico  bono, 
ac  tranquillitate  status  ecclesiastici  novas  ampliationes,  et  declarationes  superaddi- 
derunt,  easque  aptissimas  ad  magis  magisque  coercendam  audaciam  perditorum  ' 
hominum,  simulque  populorum  quietem  inde  assequendam,  ac  alias,  prout  in  eisdem 
quatuor  apostolicis  literis  praedictis,  quarum  tenorem,  et  accuratissimum  loquendi 
modum  praesentibus  prò  piene,  et  sufficienter  expresso,  ac  de  verbo  ad  verbum 
inserto  haberi  volumus,  uberius  continetur.  Manifestae  quoque  sunt,  ac  quidem 
dignae  paterna  Sedis  apostolicae  charitate,  peculiares  dispositiones,  et  provisiones, 
quae  interdum  beneficio  nonnullorum  regnorum,  ac  dominiorum  prodierunt  juxta 
necessitates  ab  eorum  respective  principibus  expositas,  quaeque  accommodatae  erant 
peculiaribus  circumstantiis,  ingenio,  moribus,  et  indigentiis  cujuslibet  nationis. 

In  solemni  quidem  tractatu  absoluto,  et  subscripto  in  hac  alma  urbe  Nostra 
die  XXVI.  septembris  MDCCXXVI1.  a  ministris  plenipotentiariis  ejusdem  Clemen- 
tis  XII.  praedecessoris,  et  clarae  memoriae  Philippi  V,  dum  vixit,  Hispaniarum  regis 
catholici,  tam  secundus,  quam  tertius,  et  quartus  ex  illius  articulis,  adamussim  pro- 
visiones ab  eodem  Philippo  rege,  quoad  immunitatem  prò  regnis  Hispaniarum  petitae, 
atque3  ab  ipso  Clemente  praedecessore  benigne  indultae  complectuntur ;  quando- 
quidem  in  eis,  sub  certis  modo,  et  forma  tunc  expressis  praescriptum  fuit,  ne  asylus 
reis  assassinii,  laesae  majestatis,  atque  iis,  qui  adversus  regia  dominia,  ac  status 
conspirassent,  suffragari  deberet,  ac  praeterea  ibidem  conventa  quoque  fuit  extensio 
ad  praedicta  regna  Hispaniarum  memoratae,  et  tunc  novissimae  constitutionis  ipsius 
Clementis  XII.  praedecessoris  incipientis  «  In  supremo  justitiae  solio  »  editae  prò 
ecclesiastico  statu,  quam  proinde  idem  Clemens  praedecessor  suis  in  simili  forma 
Brevis  die  XIV.  nov.  MDCCXXXVII.  expeditis  literis  ad  dieta  Hispaniarum  regna 
extendit,  et  ampliavit.  Aeque  insuper  rejectus  fuit  praetextus  immunitatis  allegari 
solitus  in  regnis  praedictis  juxta  praxim  communiter  ibidem  nuncupatam  «  d'eccle- 
sias  frias  »  et  a  numero  ecclesiarum  immunium  sub  certis  modo,  et   forma  tunc 


1  I  Bull.  :  .  praedictorum  i 
'  Bull.  ed.  Prat.  om. 


a.  1772  "  Riduzione  del  diritto  d'asilo  in  Spagna  489 

parìter  expressìs,  solitaria  loca,  eremitoria  nuncupata,  ac  rurales  ecclesiae  exclusae 
remanserunt. 

Pari  deinde  benignitate,  ac  indulgentia  tam  a  memorato  Benedicto  XIV.,  et  a 
felicis  recordationis  Clemente  pp.  XIII.  praedecessoribus  Nostris,  quam  a  Nobis  ipsis 
principum,  et  nationum  petitionibus,  et  necessitatibus  consultum  luit,  quippe  quia  in 
nonnullorum  regnorum,  ac  populorum  utilitatem  non  solum  supervenerunt  novae 
declarationes  quoad  dubia  exorta  circa  casuum  interpretationem,  qui  pridem  excepti 
reperiebantur,  sed  etiam  alia  gravia  delieta,  non  quidem  comprehensa  in  praece- 
dentibus  generalibus  constitutionibus,  ab  immunitatis  beneficio  exclusa  fuerunt  ac 
prae  desiderio  summo  impediendi,  quoad  fieri  posset,  frequentiam  criminum,  ac  faci- 
liorem  reddendi  eorum  punitionem  juxta  nonnullorum  principum  vota,  quoad  certa 
dominia,  et  status  magis  cohibitus  fuit  numerus  sacrorum  asylorum,  exclusas  deco- 
rando a  beneficio  immunitatis  non  solum  plures  ecclesias  rurales,  sed  etiam  quasdam 
partes  exteriores  quarumeumque  ecclesiarum,  nec  non  cappellas,  et  oratoria  domo- 
rum  privatarum,  aliorumque  principum  virorum,  licet  suffulta  privilegio  cappellarum 
publicarum,  et  januam  in  publica  via  habentia,  nec  non  cappellas  arcium,  et  castro- 
rum,  etiamsi  in  eis  augustissimum  eucharistiae  sacramentum  asservetur,  nec  non 
turres  prò  campanis  ab  ecclesiis  separatas,  ecclesiasque  dirutas,  et  profanatas,  atque 
viridaria,  et  hortos,  quae  a  muris  circumdata,  et  in  clausura  comprehensa  non  essent; 
praeterea  apothecas,  ac  domos  unitas  ecclesiis,  aliisque  domibus  religiosis  inter  se 
communicationem  interiorem  habentes,  pariterque  domos  a  presbyteris,  aliisque  eccle- 
siasticis  inhabitatas  prope  ecclesiam  existentes,  exceptis  solum  domibus,  in  quibus 
parochi  commorantur,  et  quae  intus  communicationem  immediate  habeant  cum  eccle- 
sia parochiali,  ac  alias  prout  in  eisdem  concessionibus,  et  indultis  nonnullis  princi- 
pibus,  ut  praefertur,  elargitis,  quorum  etiam  tenores  praesentibus  prò  piene,  et  suf- 
ficienter  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  haberi  volumus,  uberius  con- 
tinetur. 

Licet  autem  praedictae  sive  universales,  sive  peculiares  apostoliche  dispositiones 
provide,  et  consulto  editae  comperiantur,  ac  satis  ideirco  aptae  ad  deterrendos,  coer- 
cendosque  perditos  homines  censeri  possent,  nihilominus  cum  religiosissimo,  atque 
carissimo  in  Christo  filio  Nostro  Karolo  earumdem  Hispaniarum  regi  catholico  minime 
sufificientes  visae  fuerint  ad  compescendos  sibi  subditos  populos  propter  peculiaris- 
simos  eorum  mores,  et  rationes,  dum  compertum  habuit  ex  longa  experientia  diuturni 
gubernii  memorati  Philippi  regis  ejus  genitoris,  et  sui  ipsius  regiminis,  quam  parum, 
ac  fere  nihil  contulerint  publicae  quieti  amplissimorum  suorum  dominiorum  dictae 
provisiones  quamtumvis  validae,  et  efficaces  eidem  Philippo  regi  a  memorato  Cle- 
mente praedecessore  indultae,  ita  ut  nullus  alius  exeogitari  possit  modus,  neque  reme- 
dium ullum  inveniri,  quo  in  regnis  suis  praedictis  utiliter  arceantur,  ac  impediantur 
tot  praejudicia  miserae  humanitatis,  christianae  charitatis,  publicae  salutis  et  tran- 
quillitatis,  morumque  integritatis,  nisi  refugiorum  et  asylorum  numerus,  quemadmo- 
dum  ab  antiquissimis  temporibus  ex  usu,  et  generali  consuetudine  privilegio  forsan,  et 
apostolica  auctoritate  adprobata,  in  ditionibus  regni  Valentiae  diminutus  admodum 
reperitur,  ita  et  in  omnibus  civitatibus,  ac  locis  regnorum  Hispaniarum,  et  Indiarum, 
ad  unum,  vel  duo  ad  summum  cohibeatur  in  unaquaque  civitate,  seu  loco,  habita 
earum,  seu  eorum  respective  amplitudinis  ratione  condigna,  ita  ut  prò  refugio,  et 


490  Riduzione  del  diritto  d'asilo  in  Spagna  a.  1772 


asylo  illa  reputentur,  quae  proposita,  et  assignata  fuerint  ab  Ordinario  ecclesiastico 
in  unaquaque  ex  civitatibus,  locisque  praedictis.  Nobis  propterea  idem  Karolus  rex 
enixe,  atque  humiliter  supplicati  fecit,  ut  prò  bono  reliquarum  ejus  ditionum,  et 
regnorum  id,  quod  in  Valentiae  regno  praedicto  servatur,  quodque  ita  expediens 
videtur,  '  ut  solum  atque  unicum  remedium  vere  utile,  immo  necessarium  sit  publicae 
tranquillitati,  ac  bono  ejus  dominiorum,  ad  easdem  reliquas  ipsius  ditiones,  et  regna 
Hispaniarum,  atque  Indiarum  auctoritate  Nostra  apostolica,  amplietur  et  exten- 
datur. 

Nos  igitur  justis  votis,  ac  desiderio  regis  tam  pii,  religiosi,  bonorumque  morum, 
et  honoris  omnipotenti  Deo,  ac  Sanctae  Ecclesiae  Catholicae  Romanae  debiti  aman- 
tissimi annuere  volentes,  ejusque  erga  sanctam  Sedem  obsequium,  amorem,  et  in 
Ecclesiae  juribus  non  minuendis  singulare  studium  quam  maxime  in  Domino  com- 
mendantes,  ac  sequentes  vestigia  aliorum  romanorum  pontifìcum  praedecessorum 
Nostrorum,  qui  praeter  generales  leges,  quoad  ecclesiasticam  immunitatem  editas 
ad  impediendos  abusus  humanae  malitiae,  persaepe  edam  majori  distinctione  singu- 
laribus  unius  ditionis,  seu  regni  indigentiis  peculiariter  consulere  voluerunt  ope  decla- 
rationum,  et  definitionum,  quae  eisdem  ditionibus,  et  regnis  juxta  populorum  mores, 
atque  necessitates  essent  accommodatae,  ad  quem  sane  effectum  nequaquam  dubi- 
tarunt  minuere  etiam,  atque  admodum  cohibere  confugiorum  numerum,  et  praeterea 
nonnullas  ecclesias,  ac  loca,  quae  ecclesiastica  immunitate  tam  jure,  quam  ex  legi- 
tima  disciplina  fruebantur,  ab  ea  exclusas  declarare:  motu  proprio,  ac  ex  certa  scientia, 
et  matura  deliberatione  Nostris,  deque  apostolicae  potestatis  plenitudine,  omnibus, 
et  singulis  venerabilibus  fratribus  Nostris  patriarchis,  archiepiscopis,  et  episcopis, 
nec  non  dilectis  fìliis  caeteris  2  Ordinariis  ecclesiasticis  regnorum  omnium  Hispania- 
rum, atque  Indiarum  subjectorum  dominio  ipsius  Karoli  regis,  ejusque  legitimorum 
successorum  per  praesentes  injungimus,  committimus,  et  mandamus,  ut  quocitius 
rieri  poterit,  ac  saltem  intra  annum  a  die,  qua  praesentes  Nostrae  literae  sibi  insi- 
nuatae  fuerint,  computandum,  in  unaquaque  civitate,  et  respective  loco  eorum  juris- 
dictioni  subjecta,  sive  subjecto,  unam,  seu  ad  summum  duas  ecclesias,  aut  loca  eccle- 
siastica, juxta  amplitudinem  earumdem  civitatum,  seu  locorum  assignare,  atque 
assignationem  hujusmodi  publicare  debeant,  et  teneantur;  ita  ut  in  dictis  ecclesiis, 
seu  locis  dumtaxat,  a  die  praedictae  publicationis  in  posterum  servanda  tantummodo 
erit,  atque  colenda  ecclesiastica  immunitas,  sacrumque  asylum  juxta  formam  sacro- 
rum  canonum,  et  apostolicarum  constitutionum,  neque  ulla  alia  ecclesia,  sive  locus 
sacer,  sanctus,  et  religiosus  prò  immuni  habenda,  seu  habendus  erit,  quamvis  de 
jure,  et  consuetudine  talis  per  antea  fuisset,  ac  in  posterum  esse  deberet. 

Quia  vero  prò  comperto  habemus,  quod  eximia  pietas,  atque  religio  ejusdem 
Karoli  regis  passurae  minime  erunt,  ut  sublato  beneficio  immunitatis  localis  a  tot 
ecclesiis,  totque  locis  sanctis,  quae  exclusae,  ac  :ì  respective  exclusa  erunt  a  cohi- 
bita  declaratione  per  Ordinarios  praedictos  publicanda,  illae,  et  illa  remanere,  ac 
haberi  '  debeant  quasi  domus,  et  viae  profanae,  expositae  idcirco  cuicumque  incur- 

1  I  Bull.  ~m. 

3  I  Bull.:  «  filiis,  caeterxsque  ». 

I   Kull.  .        alquc  ■. 
«  1  Bull.:   ■  habere  .. 


a.  1772  Riduzione  del  diritto  d'asilo  ni  Spagna  491 

sioni  quandoque  incongruae,  ac  minus  rectae  executorum  justitiac:  hinc  eisdem 
ecclesiis  et  locis,  quamvis  locali  immunitatc  non  amplius  gaudentibus,  convenientem 
devotionem,  cultum,  et  vencrationem  in  posterum  quoque  debitam  esse  volumus, 
atque  sancimus;  ita  ut  procul  absit  quaecumque1  minus  reverens  actus,  aut  violentia 
juxta  sanctissiraas  suasiones  antiquo,  universali,  semperque  constantì  spiriti!  Eccle- 
siae  infusas,  atque  ab  eodem  Benedicto  XIV.  in  suis  literìs  praedictis,  in  §  Illud 
rtiam  expositas,  atque  relatas.  Ut  autem  facilitas  extractionum  cujuscumque  rei,  sive 
ecclesiastici,  sive  saecularis,  qui  propter  quodeumque  delictum  confugii  causa  reperia- 
tur  in  dictis  ecclesiis,  et  locis  non  amplius  immunitatc  gaudentibus,  simul  esse  possit 
cum  reverenda  eis  nihilominus  debita,  praescribimus,  et  mandamus,  ut  quoties  per- 
sonae  sive  ecclesiasticae,  sive  saecularcs  ab  eisdem  ecclesiis,  seu  locis  non  amplius 
immunibus  extrahendae  erunt  ;  quoad  ecclesiasticos,  ecclesiastica  potestas  per  se  ipsam 
procedere  debeat,  ea  animad versione  debita  rebus,  et  locis  Altissimo  consecratis:  quoad 
laicos  vero  in  primis  urbanae  petitionis  officium  a  ministris  curiae  laicalis  peragendum 
erit,  nulla  tamen  adhibita  scripturae  forma,  et  absque  eo,  quod  ipsi  causam  petitae 
extractionis  exponere  debeant  il  1  i  ecclesiastico,  qui  titulo  vicarii  seu  generalis,  seu 
foranei,  seu  quocumque  alio  titulo  in  civitate,  seu  loco  auctoritatem,  et  jurisdictio- 
nem  episcopalem,  seu  ecclesiasticam  repraesentare  contingat,  ipsoque  absente,  seu 
deficiente,  nec  non  in  quocumque  repugnantiae.  casu,  eadem  urbana  petitio  alteri 
ecclesiastico  viro,  qui  in  civitate,  seu  loco  prae  ceteris  spectabilis  sit,  atque  aetate 
gravis,  facienda  erit;  et  vicarius  generalis,  sive  foraneus,  aut  aliter  nuncupatus,  nempe 
rector,  sive  parochus  ecclesiae,  aut  superior  localis,  quoties  de  ecclesia  regulaiium, 
aeque  ac  praedictus  ecclesiasticus  vir,  ita  moniti,  statim,  nulla  nec  minima  mora 
adhibita,  et  absque  aliqua  causae  cognitione  permittere  teneantur  extractionem  sae- 
cularis illieo  exequendam  a  ministris  potestatis  ecclesiasticae,  quatenus  in  promptu 
sint,  alioquin  a  ministris  brachii  saecularis,  semper  tamen,  et  in  quocumque  casu 
cum  praesentia,  ac  interventu  personae  ecclesiasticae. 

Idque  totum  in  praesentibus  rerum  circumstantiis  praescribendum  esse  censui- 
mus  ad  unicum  dumtaxat  finem,  et  effectum,  vitandi  scilicet  inordinationes  in  actu 
extractionis  ab  ecclesia,  seu  alio  loco  religioso,  atque  ut  cultus,  et  decor  Domini 
locis  sacris,  et  sanctis,  licet  privilegio  localis  immunitatis  non  amplius  suffultis,  quoad 
fieri  potest,  in  posterum  quoque  servetur.  Caeterum  quoad  ecclesiam,  seu  ecclesias, 
locum  seu  loca,  quae,  ut  praefertur,  ab  Ordinariis  prò  immunibus  assignata,  et  publi- 
cata  erunt,  sancimus,  et  mandamus,  ut  dispositiones  sacrorum  canonum,  et  aposto- 
licarum  constitutionum  exacte  observentur,  ita  ut  intemerata,  ac  libera  sint  a  qua- 
cumque  attentatorum  specie,  neque  ii,  qui  in  illis  se  receperunt,  et  ad  ea  confugerunt 
extrahi  inde  possint,  nisi  in  casibus  a  jure  permissis,  diligenterque  servatis,  circa 
modum  extrahendi,  regulis  ab  eisdem  sacris  canonibus,  et  constitutionibus  aposto- 
licis  praescriptis:  praeclarae  insuper,  ac  singulari  pietati  ipsius  Karoli  regis,  ejusque 
successorum  prò  praecipuo  apostolici  Nostri  ministerii  debito,  majori,  quo  possumus, 
paterni  cordis  affectu  in  Domino  commendantes,  ut  speciali  proteetione  decus  aliarum 
reliquarum  ecclesiarum,  ac  omnium  aliorum  locorum  sacrorum,  sanctorum,  et  reli- 
giosorum  asserere,  et  tueri  velint,  ac  curent,  ne  quidquam  a  propriis  ministris  justi- 


492  Riduzione  del  diritto  d'asilo  in  Spagna  a.  1772 


tiae,  sive  a  quocumque  alio  eorum  subdito,  in  ecclesiarum,  et  locorum  hujusmodi 
dedecus,  atque  injuriam  peragatur;  quod  sane  absque  superni  Numinis  offensione, 
absque  piissimi  eorum  animi,  et  propriae  rectae  conscientiae  dolore,  et  absque  chri- 
stianorum  populorum  admiratione,  et  scandalo  minime  potest  evenire.  Decernentes 
easdem  praesentes  literas,  et  in  eis  contenta  quaecumque  semper,  ac  '  perpetuo  firma, 
valida,  et  efficacia  existere,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortili,  et 
obtinere,  ac  ab  omnibus  et  singulis,  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque 
spectabit,  pienissime  suffragari. 

Sicque,  et  non  aliter  in  praemissis  per  quoscumque  judices  ordinarios  et  dele- 
gatos,  etiam  causarum  palatii  apostolici  auditores,  ac  Sanctae  Romanae  Ecclesiae 
cardinales,  etiam  de  latere  legatos,  et  apostolicae  Sedis  nuncios,  aliosve  quoslibet 
quacumque  praeeminentia,  et  potestate  fungentes,  et  functuros,  sublata  eis,  et  eorum 
cuilibet  quavis  aliter  judicandi,  et  interpretandi  facultate,  et  auctoritate,  judicari,  et 
definiri  debere,  ac  irritum,  et  inane  si  secus  semper  his  a  quoquam  quavis  auctori- 
tate scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentari. 

Non  obstantibus  praemissis,  aliisque  apostolicis  ac  in  universalibus,  et  provin- 
eialibus,  synodalibusque  conciliis  editis  generalibus,  vel  specialibus  constitutionibus, 
et  ordinationibus,  nec  non  etiam  juramento,  confirmatione  apostolica,  vel  quavis 
fìrmitate  alia  roboratis  statutis,  et  consuetudinibus  etiam  immemorabilibus:  ac  quo- 
rumcumque  praedecessorum  Nostrorum  literis,  privilegiis,  indultis,  facultatibusque, 
quibuscumque  personis,  sub  quibuscumque  verborum  tenoribus,  et  formis,  ac  cum 
quibusvis  etiam  derogatoriarum  derogatoriis,  aliisque  efficacioribus,  efficacissimis,  ac 
insolitis  clausulis,  irritantibusque,  et  aliis  decretis,  etiam  motu,  scientia,  et  potestatis 
plenitudine  similibus,  etiam  consistorialiter,  vel  alias  quomodolibet  in  contrarium 
concessis,  approbatis,  et  innovatis.  Quibus  omnibus,  et  singulis,  etiamsi  de  illis, 
eorumque  totis  tenoribus,  specialis,  specifica,  ac  individua,  et  de  verbo  ad  verbum, 
non  autem  per  clausulas  generales  expressio  ad  hoc  servanda  foret,  tenores  hujus- 
modi, ac  si  de  verbo  ad  verbum,  nihil  penitus  omisso,  et  forma  in  illis  tradita  obser- 
vata  exprimerentur,  et  insererentur,  prò 2  insertis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore 
permansuris,  ad  praemissorum  effectum  hac  vice  dumtaxat  specialiter,  et  expresse 
derogamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque.  Volumus  autem  etc.  ostensae. 3 
Datum  Romae  apud  sanctam  Mariani  majorem  sub  annulo  piscatoris,  die  decima 
secunda  septembris  millesimo  septingentesimo  septuagesimo  secundo,  pontificatus 
Nostri  anno  quarto. 

I  >a  Hn/l.  Roin.  Coni.  ed.  Rom.  IV,  488-492;  ed.  Prat.  V,  499-503,  collazionata  la  minuta 
in  Sec.  Brev.  3800  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi,  f.  384-388,  401-402.  Il  Breve  è 
entrato  in  riassunto  nella  nota  9,  tit.  4,  lib.  I  della  Novisima  Recopilacion  (Hergenrother 
loc.  cit.  378  e  Tejada  y  Ramyro  loc.  cit.  292,  n.  1). 


i  I  Bull.  :      atque  .. 

-  In  Sei .  Brev.  il  formulario  delle  clausole  non  e  completo,  come  n<  i  Hit//.,  che   qui   dovrebbero  avere  ■.  prò  > 

:  I  Bull.  'iti.      Volumus      ostensae 


a.  1773     Convenzioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  l'Abbazia  di  S.  Michele  della  Chiusa    493 


LX1I1. 

CONVENZIONI   FRA   IL  VESCOVO    DI    GRENOBLE   E   L'ABBAZIA    DI 
S.  MICHELE  DELLA  CHIUSA,  APPROVATE  DA  PAPA  PIO  VI. 

/  febbraio  -  8  dicembre  J77::. 

Pius'  Episcopus,  Servus  servorum  Dei,  Dilectis  Filiis  Venerabilium  Fratrum 
nostrorum  Valentinensis  in  Delphinatu,  et  Gebennensis  Episcoporum  respective  Offi- 
cialibus,  salutem  et  Apostolicam  Benedictionem.  In  universa  Gregis  Dominici  cura 
ab  ipso  ammanila  Pastore  Christo  Domino  licet  immerito  constituti,  illud  ex  debito 
servitutis  nostrae  animadvertere  satagimus,  ne  ubi  multiplex  Ovium  numerus  in 
diversis  ac  se  inter  dissitis  pabulantium  Ditionibus  adest,  unus  tantum  Pastor  invi- 
gilet,  qui  licet  eis  in  pascendis  maxima  praestet  experientia,  vox  tamen  illius  ob 
agrorum  distantiam  haud  facile  potest  audiri:  ob  id  quandoque  Gregem  ipsum  divi- 
dendo studemus,  ut  eius  una  et  altera  pars  in  ilio  quo  pabulantur  agro  proprium 
quoque  habeat  Pastorem,  cui  fonti um  et  herbarum  qualitas  ac  ferarum  lustra  inno- 
tescant,  quique  si  ovem  aliquam  longe  aberrare  contingat,  aut  lupus  insidiator  eam 
devorandam  insurgat,  promptius  in  illius  ire  possit  occursum.  Et  cum  idipsum  non- 
nullos  quoque  Christianos  Reges  circa  Praesules  Ecclesiarum,  quarum  regimen  nimis 
esse  dignoscitur  extensum,  Nobiscum  una  sentire  ac  iam  propterea  consuluisse  nove- 
rimus  maxima  cordis  laetitia  quae  a  dictis  Regibus  facta  sunt  Apostolicae  approba- 
tionis  munimine  roboramus,  prout  in  Domino  conspicimus  salubriter  expedire.  Sane 
prò  parte  charissimorum  in  Christo  Filiorum  nostrorum  Ludovici  XVI  Francorum 
et  Navarrae  Regis  Christianissimi,  ac  Victorii  Amadei  III  Sardiniae  Regis  Illustris, 
ac  Venerabilis  Fratris  Nostri  Ioannis  de  Cairol  de  Madaillan  moderni  Episcopi  Gra- 
tianopolitani,  nec  non  dilectorum  Filiorum  modernorum  Capituli  et  Canonicorum 
infrascriptae  Maioris  Ecclesiae,  ac  Francisci  Matthaei  Doriae  Archipresbiteri  Sabau- 
diae  nuncupati  Maioris  Ecclesiae  Gratianopolitanae,  ac  modernorum  etiam  Capituli 
et  Canonicorum  secularis  et  forsan  insignis  Collegiatae  Ecclesiae  Sancti  Laurentii 
loci  de  Giaveno  in  Ducatu  Sabaudiae,  Capitulum  Monasterii  Abbatiae  nuncupati 
Sancti  Michaelis  de  Clusa  etiam  nuncupati  Ordinis  Sancti  Benedicti,  nullius  dioecesis 
Provinciae  Taurinensis  componentium,  Nobis  nuper  exhibita  petitio  continebat,  quod 
quamvis  Gloriosae  Memoriae  Carolus  Emanuel  etiam  III  dum  viveret  praefati 
Victorii  Amadei  Genitor  ac  etiam  dum  viveret  Sardiniae  Rex  de  vigilanti  Pastorali 
sollicitudine  Episcoporum  Gratianopolitanorum  omni  ferme  tempore  impensa  in  ea 
quae  Decanatus  Sabaudiae  nuncupatur  parte  existente  in  Sabaudiae  huiusmodi 
Ducatu  praefato,  ad  quem  Gratianopolitana  Dioecesis  extenditur,  nequaquam  pariter 
dum  viveret  dubitasset,  nec  dubitaret,  quinimo  de  eorum  sedulis  labore  et  studio 
certa  nimis  argumenta  haberet,  quibus  iugiter  spirituale  bonum  animarum  dilecto- 
rum etiam  Filiorum  Parochianorum  Parochialium  Ecclesiarum  ea  in  parte  Ducatus 

'    Traités  premettono:   «In  Nomine  Domini.  Amen». 


494     Convenzioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  l'Abbazia  di  S.  Michele  della  Chiusa    a.  1773 


huiusmodi  existentium  sedula  mediante  circumspectione  circa  illarum  administra- 
tionem  augere  et  promovere  curaverant,  praesertim  vero  dicti  Ioannis  Episcopi  zeli 
pastoralis  paternaeque  suae  benevolentiae  elucescerent,  et  ipse  Carolus  Emanuel  Rex 
haberet  specimina,  quibus  partem  ipsam  Dioecesis  suae  Gratianopolitanae  praefatae 
in  Ducatu  huiusmodi,  aeque  ac  alteram  in  Gallia  respective  sitam  eousque  prose- 
cutuserat;  sapienti  nihilominus  Consilio  perpendens,  quod  ob  proprii  Pastoris  eius- 
que  Sedis  Episcopalis  sub  alio  erectae  Dominio  distantiam  iis  haud  prompte  afferri 
valent  remedia  incommodis  quae  nimis  sane  praevideri  et  removeri  non  possunt: 
secus  vero  quod  si  unus  Episcopus  in  Sabaudia  huiusmodi  residens  et  Sardiniae 
Regis  prò  tempore  existentis  subditus  eam  Gratianopolitanae  Dioecesis  partem  in 
dicto  Ducatu  consistentem  praefatam  regeret  et  gubernaret,  ne  dum  Episcopus  ipse 
zeli  sui  Pastoralis  dictamina  facilius  exequi  valeret,  verum  et  maior  prout  tantopere 
idem  Carolus  Emanuel  Rex  similiter  dum  viveret  optabat  eius  subditorum  in  spiri- 
tualibus  piane  redderetur  utilitas,  dum  revera  subditi  ipsi  sub  Dioecesi  Gratianopo- 
litana  praefata  modo  comprehensi  uni  Episcopo1  eis  compatrio  qui  leges  et  mores 
particularesque  nosceret  Patriae  consuetudines  propriumque  calleret  idioma  libentius 
procul  dubio  adhaererent,  in  Regiis  idcirco  eius  votis  iampridem  habuerat,  ut  illamet 
dictae  Gratianopolitanae  Dioecesis  pars  quae  Decanatum  Sabaudiae  huiusmodi  con- 
stituit  ut  praefertur  ab  uno  Archiepiscopo  sive  Episcopo  sibi  subdito  in  spiritualibus 
de  facto  regeretur  et  gubernaretur.  Et  cum  huiusmodi  tam  iustis  quam  rationabi- 
libus  praefati  Caroli  Emanuelis  Regis  animi  sensibus  i Ili  quoque  iungerentur  prae- 
fati  Ioannis  Episcopi,  qui  licet  in  nihilo  hucusque  Ministerii  sui  neglexerit  partes, 
considerans  tamen  quod  si  ipse  omnem  Pastoralis  officii  sollicitudinem  in  suis  qui 
Regi  Christianissimo  prò  tempore  existenti  subduntur 2  et  numerimi  de  caetero  notabi- 
lem  efformant,  Dioecesanis  tantum  limitaret,  possent  ipsi  quidem  in  vinea  Domini 
maiores  fructus  facere  :  et  e  contra  si  caeterorum  qui  Sardiniae  Regis  prò  tempore 
existentis  praefati  subditi  existunt  Dioecesanorum  suorum  cura  uni  Episcopo  de 
eorum  natione  qui  minus  latam  iurisdictionem  haberet,  committeretur,  maiores  ipsi 
quoque  spirituales  experirentur  utilitates.  Hinc  tam  bonae  memoriae  Carolus  Alber- 
tus Sanctae  Romanae  Ecclesiae  dum  viveret  Cardinalis  Guidobono  Cavalchini  nun- 
cupatus,  ac  etiam  dum  viveret  Abbas  Commendatarius  dicti  Monasterii,  cui  tam 
operosa  pietas  dicti  Caroli  Emanuelis  Regis  innotuit,  quam  praefatus  Ioannes  Epi- 
scopus, cui  piissima  quoque  circa  praemissa  gloriosae  pariter  memoriae  Ludovici  XV 
dum  viveret  Francorum  et  Navarrae  Regis  Christianissimi  desideria  patebant,  cupien- 
tes  insimul  tanta  in  re  manum  certatim  praebere,  sub  die  prima  mensis  februarii 
anni  Domini  millesimi  septingentesimi  septuagesimi  tertii  sub  Sedis  Apostolicae  bene- 
placito et  de  Caroli  Emanuelis  et  Ludovici  Praedecessoris  Regum  praefatorum  con- 
sensu  nec  non  cum  primo  et  secundo  dictorum  Capitulorum  et  Canonicorum  accessu 
et  interventu  inter  eos  primo  infradicendum  iniverunt  Tractatum  quem  successive 
licet  praefatus  Carolus  Emanuel  Rex  de  eodem  anno  Domini  millesimo  septingente- 
simo  septuagesimo  tertio,  novissime  vero  dictus  quoque  Ludovicus  Rex  Praede- 
cessor  sicut  Domino  placuit  ad  vitam  ex  hac  beatiorem  respective  migrarent,  tam 
dictus  Victorius  Amadeus  Rex  paternae  aemulator  pietatis  tam  iustos  sanctosquc 

1   Ti  aiti  s:  «Episcopi-. 
*  Traités:  .  snbdnnt    . 


a.  1773     Convenzioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  l'Abbazia  di  S.  Michele  della  Chiusa    495 

animi  sensus  praefati  Caroli  Emanuelis  Regis  eius  dum  vivcret  Genitoris  ample- 
ctendo,  quam  dictus  Ludovicus  modernus  Rex  eiusdem  qua  pollet  pietatis  causa 
huiusmodi  tam  Religiosa  praefati  Ludovici  Regis  Praedecessoris  et  eius  etiam  dum 
viveret  Avi  desideria  fovendo,  gratuiti  et  acceptum  respective  habuerunt.  Per  dictum 
itaque  Tractatum,  cuius  tenor  est  qui  sequitur,  praefatus  Carolus  Albertus  Cardi- 
nalis  et  Abbas  huiusmodi  tam  proprio  quam  eius  in  dicto  Monasterio  Successorum 
nomine  omnes  et  quascumque  dependentias  utiles  et  honorificas  dicti  Monasterii  in 
territorio  Statibusque  dicti  Regis  Christianissimi  cuiuscumque  forent  generis  et  spe- 
ciei,  cum  omnimoda  illis  annexa  auctoritate,  iurisdictione,  potestate  et  supcrioritate, 
ac  iuribus  conferendi  Beneficia  ecclesiastica  tam  secularia  quam  regularia,  et  Ofiicia 
claustralia  sive  conventualia  essent  sive  simplicia,  ac  Locos  seu  Mensas  Monacales, 
Praestimonia,  Legata  pia  Missarum,  et  munera  quaecumque  tam  ad  nutum  amovibilia, 
quam  in  titulum  obtineri  solitos  ac  solita,  seu  ad  illos  et  illas  ac  illa  respective  nomi- 
nandi  seu  praesentandi  nec  non  cum  omnibus  qualitatibus  et  praeeminentiis  ac  bonis 
mobilibus  et  immobilibus  ac  corporalibus  et  incorporalibus  nec  non  feudalibus  et 
plebeis  vulgo  en  roture  nuncupatis,  ac  ecclesiasticis  seu  mere  temporalibus,  censibus 
insuper  et  emolumentis,  nominibus,  rationibus  et  actionibus  ac  rescindentibus  et  rescis- 
soriis  in  quacumque  re  consistentibus,  eidem  Ioanni  ut  praefertur  moderno  et  prò  tem- 
pore existenti  Episcopo  Gratianopolitano  perpetuo  et  absque  ulla  prorsus  exceptione 
et  reservatione  per  Procuratorem  suum  ad  hoc  specialiter  constitutum  cessit  et  in 
eumdem  Ioannem  ut  praefertur  modernum  et  prò  tempore  existentem  Episcopum  Gra- 
tianopolitanum  praefatum  etiam  perpetuo  transtulit  etiam  cum  facultate  et  consensu 
ea  perpetuo  Sedi  Episcopali  Gratianopolitanae  uniendi  vel  Regi  Christianissimo 
retrocedendi  ut  infra  latius  continetur.  Dictus  vero  Ioannes  Episcopus  ratione  et 
titulo  mutuae  permutationis  itidem  tam  proprio  quam  eius  in  Ecclesia  Gratianopo- 
litana  successorum  nomine  Decanatum  Sabaudiae  nuncupatum  qui  alias  ut  asseritur 
praevia  illius  tituli  collativi  suppressione  et  extinctione  Mensae  Episcopali  Gratia- 
nopolitanae Apostolica  auctoritate  perpetuo  unitus  extitit,  omnesque  pariter  depen- 
dentias utiles  et  honorificas  dìctae  Ecclesiae  Gratianopolitanae  cui  dictus  Ioannes 
Episcopus  tunc  praeerat  et  praeest  ad  praesens  in  Ducatu  Sabaudiae  huiusmodi 
sitas,  et  cuiuscumque  pariter  forent  generis  et  speciei,  ac  sub  quacumque  denomi- 
natione  comprehensae  venirent;  cum  omnibus  similiter  illis  annexis  iuribus  confe- 
rendi similia  Beneficia  Ecclesiastica  saecularia  et  regularia  ac  Officia  claustralia  sive 
conventualia  essent  sive  simplicia,  ac  locos  seu  Mensas  Monacales  nec  non  praesti- 
monia et  legata  pia  huiusmodi  ac  munera  quaecumque  tam  ad  nutum  amovibilia, 
quam  in  titulum  etiam  obtineri  solitos  et  solitas  ac  solita  seu  ad  illos  et  illas  ac 
illa  etiam  respective  nominandi  seu  praesentandi  nec  non  cum  omnibus  qualitatibus 
et  praeeminentiis  ac  omnimoda  quoque  facultate,  auctoritate,  potestate,  superiorità  te 
et  iurisdictione  Episcopali  tam  super  Ecclesiis  quibuscumque  seu  si  Cappellae  aut 
Cappellaniae  et  Parochiales  aliquae  Ecclesiae  etiam  curam  animarum  annexam 
habentes,  forent,  quam  super  Villis,  Oppidis,  Pagis,  eorumque  quibusvis  habitato- 
ribus,  ac  bonis  pariter  mobilibus  et  immobilibus,  corporalibus  seu  incorporalibus,  et 
feudalibus  seu  plebeiis,  ut  praefertur,  en  roture  nuncupatis,  ac  censibus,  emolu- 
mentis, nominibus,  rationibus,  actionibus,  ac  rescindentibus  et  rescissoriis  quibus- 
cumque. Et  insuper  Archipresbyteratum  etiam  Sabaudiae  nuncupatum  dictae  maioris 


496     Convenzioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  l'Abbazia  di  S.  Michele  della  Chiusa     a.  1773 

Ecclesiae,  qui  inibì  non  tamen  dignitas  sed  personatus  vel  administratio  aut  alias 
officium  existit,  ac  cuius  dum  ille  prò  tempore  vacat,  collatio,  provisio,  aut  quaevis 
alia  dispositio  ad  prò  tempore  existentem  Episcopum  Gratianopolitanum,  cessantibus 
tamen  affectionibus  et  reservationibus  Apostolicis,  spectat  et  pertinet,  et  quem  dictus 
Franciscus  Mattheus  ut  etiam  asseritur  tunc  obtinebat,  illiusque  dependentias  simi- 
liter  utiles  et  honorifìcas  in  Ducatu  Sabaudiae  huiusmodi  existentes,  absque  etiam 
ulla  prorsus  exceptione  et  reservatione  de  eiusdem  Francisci  Matthei  consensu  prae- 
fato  Carolo  Alberto  Cardinali  tunc  ut  praefertur  moderno  et  prò  tempore  existenti 
Abbati  Commendatario  dicti  Monasterii,  ad  effectum  tamen  erectionis  unius  Sedis 
Episcopalis  in  oppido  civitate  nuncupato  Camberii  Gratianopolitanae  Diocesis  aut 
perpetuae  unionis  et  applicationis  Decanatus  et  Archipresbiteratus  praefatorum,  et 
Ecclesiae  Gratianopolitanae  praefatae  dependentiarum  huiusmodi  Metropolitanae 
Tharantasiensi  aut  alteri  cuiquam  Cathedrali  Ecclesiae  prout  eidem  Carolo  Ema- 
nueli  Regi  magis  libuisset,  Apostolica  tamen  auctoritate  inde  respective  faciendae 
et  non  alias,  etiam  perpetuo  cessit  et  respective  in  eumdem  Carolum  Albertum  Car- 
dinalem  tunc  ut  praefertur  modernum  et  prò  tempore  existentem  Abbatem  Com- 
mendatarium  dicti  Monasterii  etiam  perpetuo  transtulit,  expresso  ad  id  et  infra- 
scripta  omnia  venerabilis  quoque  Fratris  nostri  Ioannis  Georgii  Le  Frane  de 
Pompignan  moderni  Archiepiscopi  Viennensis  in  Delphinatu,  cui  dieta  Ecclesia  Gra- 
tianopolitana  Metropolitico  iure  subesse  dignoscitur  accedente  consensu,  per  Procu- 
ratorem  suum  ad  hoc  specialiter  constitutum  praestito,  sub  reservatione  tamen  postu- 
landi  favore  Metropolitanae  Ecclesiae  Viennensis  in  Delphinatu  huiusmodi  illam 
quam  decebit  indemnitatem  tam  ratione  amissionis  Metropolitici  iuris  huiusmodi 
super  eodem  Decanatu  Sabaudiae  nuncupato  ut  praefertur  cesso  et  translato,  qua- 
tenus  ille  praefatae  Metropolitanae  Tharantasiensi  vel  alteri  cuiquam  Cathedrali 
Ecclesiae  quae  dictae  Metropolitanae  Ecclesiae  Viennensi  in  Delphinatu  praefato 
immediate  subiecta  non  existat,  uniatur,  quam  etiam  ratione  praeiudicii  quod  ex 
supradicta  dependentiarum  huiusmodi  permutatione  respectu  Parochialium  Eccle- 
siarum  praefatarum  tam  Gebennensis,  quae  in  dicto  Regno  Franciae  consistunt, 
quam  Bellicensis  respective  Dioecesum  quae  in  eodem  extant  Ducatu  inferri  posset 
praefatae  Metropolitanae  Ecclesiae  Viennensi  in  dicto  Delphinatu,  quatenus  Paro- 
chiales  Ecclesiae  Gebennensis  Dioecesis  dictae  permutationis  vigore  Ecclesiae  et 
Dioecesi  Bellicensi  in  posterum  uniendae  numero  et  extensione  caeteras  Parochiales 
Ecclesias  praefatae  Bellicensis  Dioecesis  mutuo  Ecclesiae  et  Dioecesi  Gebennensi 
huiusmodi  etiam  perpetuo  uniendas  excederent,  ita  ut  limites  actuales  Regni  Fran- 
ciae et  Ducatus  huiusmodi  efformare  deberent  limites  Episcopatus  Gratianopolitani 
illiusque  Dioecesis  partis  in  dicto  Ducatu  existentis  et  ut  praefertur  cessae  et  trans- 
latae;  consentientes  tam  Carolus  Albertus  Cardinalis  et  Abbas,  quam  Ioannes  Epi- 
scopus  praefati,  prò  eo  quod  eorum  unumquemque  respicere  poterat,  ut  Decanatus 
et  Archipresbiteratus  ac  eadem  Gratianopolitanae  Dioecesis  pars  in  Ducato  praefato 
existens  et  eidem  Carolo  Alberto  Cardinali  et  Abbati  respective  ut  praefertur  cessa 
et  translata  huiusmodi  ab  Ecclesia  et  Dioecesi  Gratianopolitana  praefata  perpetuo 
respective  dismembrarentur,  et  quoad  Archipresbiteratum  huiusmodi  etiam  perpetuo 
supprimeretur  et  extingueretur,  et  ex  illis  et  illa  una  Sedes  Episcopalis  in  dicto 
Oppido  Camberii  ut  praefertur  erigeretur,  seu  illi  et  illa  Metropolitanae  Tharanta- 


a.  177:;     (  bm  elisioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  >■  l'Abèasra  (/lS.  Michele  della  <  Musa    \')1 


siensi  seu  alteri  cuicumque  Cathedrali  Ecclesìae  Praefatae  prò  dicti  Caroli  Ema- 
auelis  Regis  libito  parìter  perpetuo  unirentur  et  applicarentur,  consentiens  ulterius 
idem  Carolus  Albertus  Cardinalis  et  Abbas  huiusmodi,  quod  dictae  dependentiae 
praefati  Monasterii,  illarumque  iuta  praefata  et  alia  praemissa  per  eiim  ut  praefertur 
lidein  loanni  Episcopo  eiusque  successoribus  praefatis  cessa  et  translata  a  praelato 
loannc  Episcopo  eidem  Ludovico  Regi  Praedecessori  eiusque  Regno  Franciae  etiam 
perpetuo  ut  intra  relrocederentur,  cum  conditione  tamcii  quod  dictus  Carolus  Alber- 
tus Cardinalis  et  Abbas  huiusmodi  fruì  et  gaudere  deberet  dependentiis  dicti  Mona- 
sterii sic  per  eum  cessis  et  translatis  huiusmodi  donec  et  quousque  permutatio  prae- 
fata .smini  plenarium  sortiretur  eflectum.  Dictus  vero  Ioannes  Episcopus  in  exereitio 
iiuium  spirit-ualium  et  temporalium  quae  Decanatui  et  Arcliipresbiteralui  praefatis 
diclaeque  Gratianopolitanae  Dioecesis  parti  in  Duca  tu  huiusmodi  sitae,  per  eum 
etiam  ut  praefertur  cessis  et  translatis  reperiuntur  annexa  continuare  deberet  usque 
ad  diem  qua  iura  huiusmodi  penes  alium  Episcopum  transirent  et  ab  eo  respective 
exercerentur,  ac  alias  prout  in  dicto  Tractatu  plenius  continetur.  Postmodum  vero 
mediante  altero  inter  infrascriptos  sub  die  octava  mensis  decembris  eiusdem  anni 
millesimi  septingentesimi  septuagesimi  tertii  similiter  sub  ilictae  Sedis  Apostolicae 
beneplacito  inito  Tractatu,  Ioannes  videlicet  Episcopus  praefatus  ac  iidem  Capitulum 
et  Canonici,  nec  non  Franciscus  Mattheus  Archipresbiter  dictae  Maioris  Ecclesiae 
ex  una  ac  Capitulum  et  Canonici  dictae  Collegiatae  Ecclesiae  ex  altera  partibus  ut 
moris  est  convenientes  in  unum  primodictum  Tractatum  in  omnibus  et  per  omnia 
unanimiter  ratum  gratumque  habuere,  et  ad  illuni  quoque  consensus  ratihabitio  prae- 
fatorum  Sardiniae  et  Franciae  Return  per  eorum  respective  Administros  seu  Com- 
missarios  ad  hoc  specialiter  constitutos,  facta  subinde  accessit.  Ulterius  vero  dictus 
Ioannes  Episcopus  intuiti!  renunciationis  nominationi  ad  infrascriptum  .Monasterium 
et  Prioratum  etiam  infrascriptum  per  dictum  Ludovicum  Regem  Praedecessorem 
lune  prout  etiam  per  eumdem  Ludovicum  modernum  Regem  nunc  ut  infra  factae 
tam  proprio  quam  eius  in  Ecclesia  Gratianopolitana  praefata  successorum  eorum- 
dem  nomine  omnes  et  singulas  dependentias  primodicti  Monasterii  in  Regno  Fran- 
ciae huiusmodi  ut  praefertur  existentes,  illisque  annexa  iura  praefata  et  alia  prae- 
missa cuiuscumque  generis  et  speciei  aut  in  quacumque  re  consisterent  seu  consistere 
possent,  eisdem  tamen  modo  et  forma  quibus  ille  et  illa  sibi  eiusque  Successoribus 
Hpiscopis  Gratianopolitanis  praefatis  ab  eodem  Carolo  Alberto  Cardinali  et  Abbate 
huiusmodi  in  priori  Tractatu  ut  praefertur  cessae  ac  cessa  ac  translatae  et  translata 
fuerant  eidem  Regi  Christianissimo  prò  tempore  existenti  eiusque  Regno  praefato 
perpetuo  retrocessit  et  in  illum  et  illud  etiam  perpetuo  transtulit,  reservata  tamen 
sibi  suisque  successoribus  Episcopis  Gratianopolitanis  praefatis  iurisdictione  mere 
spirituali,  si  qua  foret  (quam  vero  iurisdictionem  successive  dictus  Ioannes  Episcopus 
sedulo  perpendens  decere  magis  et  expedire  ut  iurisdictio  huiusmodi  penes  Archic- 
piscopos  vel  Episcopos  in  quorum  respective  Dioecesi  illa  posset  existere  residerei, 
itidem  sub  praefatae  Sedis  Apostolicae  beneplacito  eisdem  Archiepiscopis  vel  Epi- 
scopis praefatis  et  eorum  unicuique,  prò  ea  scilicet  porlione  quae  respectivam  eorum 
Dioecesim  respicit,  similiter  perpetuo  cessit,  et  in  eos  et  eorum  unumquemque  etiam 
respective  transtulit i  et  sub  conditione  infrascriptarum  unionum  Mensae  Episcopali 
•  .ratianopolitanae  ut  infra  laciendarum:  et  quod  dictus  Ioannes  Episcopus  per  con- 


198    (  'onvensioni  fra  il  Vescovo  ili  Grenoble  e  l'Abbazia  di  S.  Michele  della  Chiusa    a.  177:> 


ductores  seu  colonos  eiusdem  Regis  Christianissimi  pio  tempore  existentis  eorumque 
Deputatos  sub  quacumque  causa  seu  quovis  praetextu  (respectu  bonorum  immobilium 
et  iurium  realium  quorumeumque  si  quae  adsint  in  eisdem  cessione  et  translatione 
per  dictum  Carolum  Albertum  Cardinalem  et  Abbatem  huiusmodi  ut  praefertur 
lactis)  tam  ratione  solutionis,  extinctionis  et  novae  acquisitionis,  quam  centesimi 
denarii  et  Regesti  vulgo  insinitatiou  nuncupati,  seu  alterius  cuiuscumque  iuris  Regii 
vel  cuiusvis  alterius  Dominii,  nullatenus  inquietari  vel  requiri  possit.  Declarans  pro- 
pterea  idem  loannes  Episcopus  nullam  eorumdem  bonorum  immobilium  iuriumque 
Realium  praefatorum  in  primodicta  cessione  comprehensorum  cognitionem  habere 
sicuti  nullam  eorum  ad  formam  dicti  prioris  Tractatus  habuit  nec  habere  poterat 
fruitionem  et  possessionem.  Quae  quidem  retrocessio  et  translatio  per  dictum  Ioan- 
nem  Episcopum  ut  praefertur  factae  per  eiusdem  Ludovici  Regis  Praedecessoris 
Commissarios  ad  hoc  per  suas  litteras  deputatos,  sub  spe  tamen  reportandi  prò 
eodem  Ludovico  Rege  Praedecessore  eiusque  successoribus  Franciae  Regibus  a 
Sede  Apostolica  praefata  infrascriptam  iuris  nominandi  ad  Beneficia  tam  saecularia 
quam  regularia  eisdem  dependentiis  primodicti  Monasterii  ut  praefertur  cessis  ac 
praefato  Regi  Christianissimo  prò  tempore  existenti  eiusque  Regno  praefato  etiam  ut 
praefertur  retrocessis  ac  respective  translatis  annexa  reservationem:  ac  sub  eisdem 
conditionibus  favore  dicti  Ioannis  Episcopi  superius  expressis  ac  promissione  eum- 
dem  Ioannem  Episcopum  a  quacumque  molestia  seu  requisitionc  quoad  iura  huius- 
modi tam  Regia  quam  alterius  dominii  praefati  liberandi  eiusdem  Ludovici  Regis 
Praedecessoris  nomine  fuerunt  receptac.  Et  respective  dictus  Ludovicus  Rex  Prae- 
decessor  ad  hoc  ut  dictus  loannes  ut  praefertur  modernus  et  pio  tempore  existens 
Episcopus  Gratianopolitanus  de  retrocessione  et  translatione  sibi  suoque  Regno 
praefato  sic  factis  huiusmodi  redderetur  indemnis  per  cosdem  Commissarios  ut  prae- 
fertur deputatos  suppressioni  et  exlinctioni  titilli  collativi  tam  Monasterii  Abbatiae 
etiam  nuncupati  Sancti  Andreac  de  Villanova  nuncupati  dicti  Ordinis  Sancti  Benc- 
dicti  Congregationis  Sancti  Mauri  Avenionensis  Dioecesis  a  parte  dicti  Regni  Fran- 
ciae  et  in  Dominio  dicti  Regis  Christianissimi  existentis  concordatis  eiusdem  Fran- 
chie inibì  vigentibus,  ad  quod  dum  illud  pio  tempore  vacat  nominatio  personae 
idoneae  Nobis  et  Romano  Pontifici  prò  tempore  existenti  ad  eumdem  prò  tempore 
existentem  Francorum  et  Navarrae  Regem  Christianissimum  vigore  eorumdem  Con- 
cordatorum  dudum  inter  Sedem  Apostolicam  praefatam  et  clarac  memoriae  Fran- 
ciscum  Primum  olim  eorumdem  Francorum  Regem  super  nominatione  personarum 
certis  inibì  expressis  modis  qualificatarum  ad  Ecclesias  et  Monasteria  Regni  Fran- 
ciae  privilegio  eligendi  non  suflulta  pio  tempore  vacantia  promovendarum  per 
Regem  Franciae  huiusmodi  prò  tempore  existentem  facienda  initorum  spectat  et 
pertinet,  et  quod  dictus  loannes  Episcopus  in  Commendam  ad  sui  vitam  ex  conces- 
sione et  dispensatione  Apostolicis  tunc  obtinebat  prout  adhuc  obtinet  de  praesenti, 
quam  etiam  cura  conventuque  carentis  personalemque  residentiam  non  requirentis 
seu  a  quadraginta  annis  et  ultra,  habitu  forsan  non  tamen  aclu,  conventualis  dictam- 
que   residentiam   non   requirentis  Prioraius  de  Cunlhat    seu  Cunlhaco  '   nuncupati 

i  <  aite  .  «  iinul  h:K  seu  camolato  ..  Correggo  secondo  l'indicazione  di  J.-M.  Bessi   in  Abbaycs  ci  Prictm'sde 
fan,.  Balia  Vi  Yichives  de  la  Ffance  monastique  XIV),  Province  ceetés.  de  Bourgcs,  Vbb.di  Ligugc"  ■  Paris  191-',  127. 


a.  1773     Convenzioni  fra  il  Vescovo  ili  Grenoble  e  i .  Ibbasia  di  S  Mù  fiele  della  (  hiusa     199 

eiusdem  Sancti  Benedicti  sou  alterius  Ordinis  Claromontensis  Dioecesis  a  primodicto 
Monasterio  dependentis;  nec  non  Unionis,  videlicet  extunc  omnium  et  singulorum 
fructuum,  reddituum,  proventuum,  bonorum  et  omnium  iurium  in  quatumque  re 
consistentium  eiusdem  Monasterii  secundodicti;  ac  ex  tunc  proul  ex  ea  die  postquam 
tamen  Prioratum  huiusmodi  ex  persona  illum  in  titulum  seu  commendam  tunc  obti- 
nentis  quovis  modo  etiam  commenda  huiusmodi  cessante  vacare  contingcret,  omnium 
etiam  et  singulorum  fructuum,  reddituum,  proventuum  et  bonorum  Prioratus  huius- 
modi .Mensae  Episcopali  Gratianopolitanae  praefatae  Apostolica  auctoritate  pariter 
inde  perpetuo  respective  faciendae  consensi!;  rcservata  tamen  sibi  suisque  succo- 
soribus  Franciae  Regibus  praefatis  nominatione  ad  omnia  Beneficia  Ecclesiastica 
saecularia  et  regularia  tam  a  secundodicto  Monasterio  quam  a  Prioratu  huiusmodi 
respective  dependentia  Parochialibus  Ecclesiis  aliisque  Beneficiis  Ecclesiasticis  curati) 
animarum  annexam  habentibus  tantum  cxceptis,  de  quibus  per  respective  loco- 
iiim  in  quibus  illae  et  illa  consistere  possent,  Ordinarios  libere  et  licite  disponi 
valeret  et  deberet;  ac  pra'eterea  ad  hoc  ut  cessio  et  retrocessio  huiusmodi  a  prae- 
fato Ioanne  Episcopo  ut  praefertur  respective  factae  rite  perfìcerentur  iidem  Capi- 
tulum  et  Canonici  dictae  Maioris  Ecclesiae  capitulariter  etiam  congregati  ultra 
primodicti  Tractalus  ratihabitionem  in  omnibus  et  per  omnia  per  eos  tunc  valide 
factam  eisdem  retrocessioni  et  translationi  per  dietimi  Ioannem  Episcopum  praefato 
Regi  Christianissimo  prò  tempore  existenti,  eiusque  Regno  huiusmodi  ut  praefertur 
factis  unanimiter  consenserunt.  Expresse  insuper  renunciantes  omni  et  cuicumque 
Iurisdictioni  Sedi  Episcopali  Gratianopolitanae  ratione  dicti  Decanatus  ac  illius  et 
dictae  Ecclesiae  Gratianopolitanae  dependentiarum  huiusmodi  in  Ducatu  praefato 
existentium  et  ut  praefertur  cessarum  et  translatarum  annexae,  quam  ipsi  Capitulum 
et  Canonici  dictae  Maioris  Ecclesiae  sub  quovis  praetextu  seu  quacumque  de  causa 
occasione  vacationis  eiusdem  Ecclesiae  Gratianopolitanae  quocumque  modo  even- 
turae  loco  illius  Episcopi  possent  et  poterant  exercere:  nec  non  omni  et  cuicumque 
iuri  ab  eisdem  Capitulo  et  Canonicis  dictae  Maioris  Ecclesiae  super  Archipresbitc- 
ratu  praefato  illiusque  dependentiis  etiam  ut  praefertur  cessis  et  translatis  eousque 
Inibito,  sub  conditionc  tamen  quod  in  qualibet  vacatione  dictae  Ecclesiae  Gratiano- 
politanae sive  per  obitum  aut  dimissionem  dicti  Ioannis  ut  praefertur  moderni  et 
prò  tempore  existentis  Episcopi  Gratianopolitani  de  dieta  Ecclesia  illiusque  regimine 
et  administratione  in  manibus  nostris  et  Successorum  nostrorum  Romanorum  Pon- 
tificum  prò  tempore  existentium  sponte  et  libere  prò  tempore  faciendam,  sive  alio 
quovis  modo  eventura  et  respective  in  qualibet  eiusdem  Episcopi  Gratianopolitani 
variatione  '  ipsi  Capitulum  et  Canonici  praefatae  Maioris  Ecclesiae  frui  et  gaudere 
possint  et  debeant  unius  integri  completique  anni  spatio,  fructibus,  redditibus,  pro- 
ventibus  et  emolumentis  quibuscumque  bonorum  et  iurium  tam  secundodicti  Mona- 
sterii quam  Prioratus  huiusmodi  eidem  Mensae  Episcopali  Gratianopolitanae  ut  prae- 
fertur uniendorum.  Dictusque  annus  a  die  post  obitum  dicti  Episcopi  Gratianopolitani 
prò  tempore  existentis  usque  ad  eamdem  dicm  anni  ex  tunc  proxime  immediate 
futuri  exclusive,  quatenus  per  obitum,  quatenus  vero  per  dimissionem  huiusmodi 
aut   alio   quovis  modo  Ecclesiam  Gratianopolitanam   praelatam   vacare   contigerit 

1  Non  dovrà  essere,  come  poco  prima  e  più  avanti,  •  vacation< 


00     '  ònvensioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  l'Abbazia  di  S.  Micheli ideila  Chiusa    a.  177it 

ut  praefertur,  a  die  qua  fructus,  redditus,  proventus  et  emolumenta  iurium  et  hono- 
rum dictae  Ecclesiae  Gratianopolitanae  et  aliorum  illius  Episcopali  Mensae  praefatae 
ut  praefertur  uniendorum  desinent  esse  illius  Episcopi  prò  tempore  existentis  praefati 
usque  ad  eamdem  diem  anni  ex  tunc  etiam  proxime  immediate  futuri  pariler  exclu- 
sivc  eomputetur  et  respective  currere  incipiat.  Ac  cum  piena  insuper  liberiate  bona 
huiusmodi  per  eosdem  Capitulum  et  Canonicos  dictae  Maioris  Ecclesiae  vel  eorum 
Deputatos  coli  faciendi  seu  illa  locandi  eodem  anno  durante  eisdem  modo  et  forma 
quibus  Episcopus  Gratianopolitanus  prò  tempore  existens  praefatus  bona  huiusmodi 
coli  tacere  aut  respective  locare  posset  et  valeret,  absque  eo  quod  Economus  sequestra- 
tor  Benefìciorum  consistorialium  nuncupatus  supradicto  integro  anno  durante  eosdem 
Capitulum  et  Canonicos  dictae  Maioris  Ecclesiae  ulto  modo  perturbare  aut  aliquam 
administrationem  vel  perceptionem  fructuum  reddituum,  proventuum  et  emolumen- 
torum  praefatorum  tam  ratione  honorum  et  iurium  Mensae  Abbatialis  secundodicii 
Monasterii  de  quo  concistorialiter  disponi  consuevit,  quam  Prioratus  huiusmodi  habere 
seu  praetendere,  nec  ullum  ius  Economatus  exigere  respective  possit.  Cum  hoc 
tamen  quod  iidem  Capitulum  et  Canonici  dictae  Maioris  Ecclesiae  eodem  supradicto 
anno  durante  omnia  et  singula  onera  ordinaria  et  extraordinaria  fructuum,  reddi- 
tuum, proventuum  et  honorum  praefatorum  quibus  eos  fruì  contigerit  ut  praefertur, 
exceptis  tamen  quibusvis  pensionibus  annuis  super  Mensae  Episcopalis  praefatae 
Ecclesiae  Gratianopolitanae  fructibus,  redditibus  et  proventibus  in  actu  nomina- 
tionis  ad  illam  et  illius  respective  provisionis  reservatis,  adimplere  et  satisfaecrc 
debeant  et  teneantur.  Cum  hoc  etiam  quod  eveniente  quocumque  modo  eiusdem 
Ecclesiae  Gratianopolitanae  vacatione  praefata  anteqtuim  unio  sccundodicti  Mona- 
sterii et  Prioratus  huiusmodi  eidem  Mensae  Episcopali  ut  praefertur  facienda  suum 
sortita  fuerit  effectum,  iidem  Capitulum  et  Canonici  dictae  Maioris  Ecclesiae  bonis 
ac  redditibus  et  iuribus  eiusdem  secundodicti  Monasterii  et  Prioratus  huiusmodi 
supradicto  integro  anno  durante  etiam  fruì  et  gaudere  possint  et  valeant  perinde 
ac  si  unio  praefatae  Mensae  Episcopali  sic  facienda  huiusmodi  suum  plenarie  obti- 
nuisset  effectum.  Ac  demum  prò  praesentis  posterioris  Tractatus  complemento  dictus 
Eranciscus  Matthaeus  praefatae  Maioris  Ecclesiae  Canonicus  et  Archipresbyter  Sabati- 
diae  ut  praefertur  nuncupatus  omni  et  cuicumque  iuri  et  possessioni  in  dicto  Archi- 
presbyteratu  Sabaudiae  nuncupato,  illiusque  fructibus,  redditibus,  proventibus  ac  bonis 
et  iuribus  honorificis  vel  utilibus  ac  iurisdictioni  et  superioritati  ac  quibuscumque 
dependentiis  in  dicto  Ducatu  existentibus  sibi  ratione  praefati  Archipresbyteratus 
competentibus  et  per  eum  praetensis  ac  per  dictum  loannem  Episcopum  cessis  et 
translatis  huiusmodi  de  praefatorum  Cupituli  et  Canonicorum  dictae  Maioris  Ecclesiae 
consensi!  cessit  et  abdica vit;  consentiens  itidem  ut  Archipresbyteratus  praefatus  una 
cum  Decanatu  supradicto  eiusque  et  praefatae  Ecclesiae  Gratianopolitanae  depen- 
dentiis huiusmodi  in  Ducatu  praefato  consistentibus,  ac  etiam  ut  praefertur  cessis 
et  translatis,  erectioni  praefatae  vel  eorum  applicationi  eidem  Metropolitanae  Tha- 
rantasiensi  vel  alteri  cuiquam  Cathedrali  Ecclesiae  praefatae  prò  dicti  Victorii  Ama- 
dei  Regis  libito  praesto  esset  et  occurreret;  cum  conditione  tamen  quod  ratione 
cessioni*»  et  alxlicationis  de  dicto  Archipresbyleratu  per  eum  ut  praefertur  factarum 
huiusmodi,  eidem  Francisco  Matthaeo  in  illius  indemnitatem  pensio  annua  mille 
librarum  Turonensium  ab  omnibus  et  quibuscumque  oneribus  et  impositionibus  etiam 


a.  177U     Coiiirìi .ioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  V Abbazia  ili  S.  Michele  della  Chiusa    501 


Cleri  ac  alias  quocumque  nomine  ntincupatis  tune  impositis  et  prò  tempore  quomo- 
dolibet  imponendis libera,  immunis  et  exempta  super  omnibus  et  singulis  tam  secundo- 
dicti  Monasterii  quam  Prioratus  huiusmodi  ut  praefertur  respective  suppriméndorum 
et  extinguendorum  '  ac  eidem  Mensae  Episcopali  etiam  ut  praefertur  respective  unien- 
dorum  proportionabiliter  respective  fructibus,  redditibus  et  proventibus  dicti  Francisci 
Matthaei  vita  naturali  durante  tantum,  et  non  ultra  duratura,  et  a  die  octava  dicti 
mensis  decembris  eiusdem  anni  millesimi  septingentesimi  septuagesimi  tertii,  sub  qua 
praesens  posterior  Tractatus  ut  praefertur  initus  fuit  currere  incipienda  ac  respective 
eidem  Francisco  Mattliaeo  vel  Procuratori  suo  legitimo  integre  persolvenda,  expresso 
elicli  Ludovici  Regis  Praedecessoris  ad  hoc  tunc  accedente  consensu,  Apostolica 
auctoritate  praefata  reservaretur,  constitueretur  et  assignaretur  ac  alias  prout  in 
posteriori  Tractatu  praefato  plenius  etiam  continetur.  Cum  autem  sicut  eadem  petitio 
subiungebat  primo  et  secundodicti  Tractatus  huiusmodi  prò  maiori  (i regis  Dominici 
iuxta  pia  iam  defunctorum  et  modernorum  nunc  etiam  Regum  praefatorum  vota  spiri- 
tuali progressu  intti  sint  ipsique  Tractatus  Catholicae  Religioni  plurimum  utilcs  esse 
noscantur.  Ea  vero  tirmius  subsistant  et  ab  omnibus  exactius  observari  soleant,  quae 
Sedis  Apostolicae  munimine  roborantur,  proindeque  tam  Victorius  Amadeus  et  Ludovi- 
nus  modernus  respective  Reges  ac  Ioannes  Episcopus  praefati,  quam  moderni  Maioris  •' 
et  Collegiatae  respective  Ecclesiarum  huiusmodi  Capitula  et  Canonici  praefati,  nec  non 
dictus  Franciscus  Matthaeus  plurimum  cupiant  primo  et  secundodicto  Tractatus  ut 
praefertur  initos  huiusmodi,  ad  hoc  ut  illorum  valide  et  eflìcaciter  obtineatur  effectus 
nostrae  et  dictae  Sedis  Apostolicae  approbationis  robore  communiri,  aliaque  per  nos  ut 
infra  fieri.  Quare  prò  parte  tam  Victorii  Amadei  et  Ludovici  moderni  respective  Regum 
ac  Ioannis  Episcopi  praefatorum,  quam  eorumdem  modernorum  Maioris  et  Collegiatae 
respective  Ecclesiarum  huiusmodi  Capitulorum  et  Canonieorum,  dictique  Francisci 
Matthaei  Nobis  fuit  humiliter  supplicatimi  quatenus  eorum  votis  in  praemissis  annuere 
de  benignitate  Apostolica  dignaremur.  Nos  igitur  qui  omnes  et  singulas3  personarum 
Regali  praesertim  et  Pontificali  respective  dignitate  fulgentium  petitiones  quae  ad 
animarmi!  utilitatem  protendere  videntur  paterna  excipimus  benevolentia  Victorium 
Amadeum  et  Ludovicum  modernum  respective  Reges  ac  Ioannem  Episcopum  praefa- 
tos  necnon  eosdem  modernos  Maioris  et  Collegiatae  respective  Ecclesiarum  huiusmodi 
Capitula  et  Canonieos,  dictumque  Franciscum  Matthaeum  a  quibusvis  non  tamen 
quoad  dictum  Ioannem  Episcopum  exeommunicationis  ac  non  tamen  quoad  Victorium 
Amadeum  et  Ludovicum  modernum  Reges  praefatos  suspensionis  et  interdicti  aliis 
que  scntentiis,  censuris  et  poenis  a  iure  vel  ab  homine  quavis  occasione  vel  causa 
latis  si  quibus  quomodolibet  innodati  existunt  ad  effectum  praesentium  tantum  con- 
sequendum  harum  serie  absolventes  et  absolutos  l'ore  censentes,  nec  non  primo  et 
secundodictorum  Tractatuum  ut  praefertur  respective  initorum  huiusmodi  tenores 
etiam  veriores  ac  datas  eisdem  praesentibus  prò  expressis  habentes  huiusmodi  sup- 
plicationibus  inclinati,  Discretioni  Vestrae  per  Apostolica  scripta  mandamus  quatenus 
Tu  videlicet,  Dilecte  Fili,  Officialis  Venerabilis  Fratris  nostri  Valentinensis  in  Del- 
phinatu  prò  parte  Franciae  praefatae  Statuumque  dicti  Regis  Christianissimi,  Tu  vero, 

1  Traités:     supprimendo  et  extinguendo    . 
-  Trailés:     Maiores  ». 
Traités:  •  singulos    . 


502     (  onvensioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  l'Abbazia  di  S.  Michele  della  CJiiusa    a.  177*. 

Dilecte  etiara  Fili  Oflìcialis  Venerabilis  quoque  Fratris  nostri  Episcopi  Gebennensis 
prò  parte  Sabaudiae  huiusmodi  Statuumque  elicti  Regis  Sardiniae  primo  et  secundo- 
dictos  Tractatus  ut  praefertur  initos  huiusmodi  et  in  eis  respective  contenta,  quae- 
cumque  licita  tamen  et  honesta  cum  omnibus  et  singulis  iam  forsan  inde  legitime 
secutis  et  sequendis  quibuscumque  auctoritate  nostra  itidem  perpetuo  respective 
approbetis  et  confirmetis,  illisque  perpetuae,  inviolabilis  et  irrefragabilis  Apostolicae 
lirmitatis  robur,  vim  et  efficaciam  respective  adiiciatis,  omnesque  et  singulos  tam 
iuris  quam  facti  et  solemnitatum  aliosve  quantumvis  substantiales  defectus  si  qui 
desuper  in  primo  et  secundodictis  Tractatibus  ut  praefertur  initis  huiusmodi  princi- 
paliter  vel  accessorie  aut  alias  quomodolibet  intervenerint  aut  intervenisse  dici,  cen- 
seri,  intelligi  aut  praetendi  possent  in  eisdem  etiam  respective  suppleatis  et  sanetis 
ac  penitus  et  omnino  tollatis  et  aboleatis.  Et  insuper  tibi  diete  Officialis  praefati 
Episcopi  Valentinensis  in  Delphinatu  huiusmodi  per  eadem  Apostolica  scripta  man- 
damus  quatenus  Tu  eidem  Ludovico  moderno  Regi  eiusque  Successoribus  Franciae 
Regibus  ius  nominandi  Nobis  et  Romano  Pontifici  prò  tempore  existenti  personas 
idoneas  ad  tam  conventuales,  quam  cura  conventuque  carentes  et  personalem  rcsi- 
dentiam  non  requirentes  Prioratus  caeteraque  Beneficia  Ecclesiastica  tam  saecularia 
quam  primodicti  Ordinis  regularia  eisdem  dependentiis  primodicti  Monasterii  in 
Regno  Franciae  huiusmodi  consistentibus,  ac  per  dictum  Carolum  Albertum  Cardi- 
nalem  et  Abbatem  huiusmodi  eidem  Ioanni  ut  praefertur  moderno  et  prò  tempore 
existenti  Episcopo  Gratianopolitano  in  primodicto  ut  praefertur  cessis  et  translatis 
et  deinde  per  ipsum  Ioannem  Episcopum  eidem  Ludovico  Regi  Praedecessori  eius- 
que Regno  praefato  in  secundodicto  respective  Tractatibus  ut  praefertur  respective 
initis  ac  etiam  ut  praefertur  respective  approbatis  et  confirmatis  similiter  perpetuo 
retrocessis  et  translatis,  annexos  et  annexa  quorum  dum  illi  et  illa  prò  tempore  vaca- 
bant  collatio,  provisio  et  quaevis  alia  dispositio  seu  ad  quos  et  quae  etiam  dum  illi  et 
illa  etiam  prò  tempore  vacabant  nominatio  seu  praesentatio  personarum  idonearum 
in  eis  ad  nominationem  seu  praesentationem  huiusmodi  per  respective  loeorum  Ordi- 
narios  aut  alias  respective  instituendarum  ad  prò  tempore  existentem  Abbatem 
Commendatarium  primodicti  Monasterii,  cessantibus  tamen  reservationibus  etaffectio- 
nibus  Apostolicis,  spectabat  et  pertinebat  quandoeumque  et  quomodocumque  illos  et 
illa  ex  personis  eos  et  ea  nunc  prò  tempore  respective  obtinentium  vacare  contigerit, 
quorum  tamen  expeditio  per  Datariam  Apostolicam,  solita  servata  forma  fieri  debeat, 
exceptis  tamen  Prioratibus  aliisque  beneficiis  curam  animarum  annexam  habentibus 
eisdem  dependentiis  primodicti  Monasterii  ut  praefertur  cessis  et  translatis  atque 
etiam  retrocessis  huiusmodi  pariter  annexis  de  quibus  per  respective  loeorum  in 
quibus  dicti  Prioratus  aliaque  Beneficia  Ecclesiastica  praefata  curam  animarum 
huiusmodi  ut  praefertur  annexam  habentes  et  habentia  consistere  possunt  Ordinarios 
libere  et  licite  disponi  poterit  et  debebit  eadem  auctoritate  nostra  similiter  perpetuo 
reserves,  concedas  et  assignes.  Nos  enim  si  approbationem,  contìrmationem,  roboris 
adiectionem,  detectuum  suppletionem,  sanationem,  reservationem,  concessionem  et 
a^isjnationem  huiusmodi  per  Vos  et  respective  Vestrum  alterum  fieri  contigerit  ut 
praefertur  primo  et  secundodictos  Tractatus  ut  praefertur  respective  initos  ac  per 
vos  etiam  ut  praefertur  respective  approbandos  et  eonlirmandos  in  omnibus  et  per 
umnia  suos  plenarios  et  integros  effectus  sortiri   et   obtinere  :   nec   non  a  Victorio 


a.  177:j     Convenzioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  l'Abbazia  di  s.  Michele  della  Chiusa    503 

Amadeo  et  Ludovico  moderno  respective  Regibus  praefatis  eorutnque  Successorìbus 
Sardiniae  et  Franciae  etiam  respective  Regibus,  ac  a  praefatis  Ioanne  moderno  eius- 
que  pariter  successoribus  Episcopis  Gratianopolitanis  ac  praefatis  modernis  et  prò 
tempore  existentibus  Maiorìs  et  Collegiatae  respective  Ecclesiarum  huiusmodi  Capi- 
tulis  et  Canonicis,  nec  non  a  praefato  Francisco  Matthaeo  ac  ab  omnibus  aliis  ad 
quos  nunc  spectat  et  pertinet  ac  spoetare  et  pertinere  potest  et  potcrit  quomodolibet 
in  futurum  lirmiter  et  inviolabiliter  ac  inconcusse  observari  et  adimpleri  debere, 
illosque  a  primo  et  secundodictis  Tractatibus  ut  praefertur  respective  initis  ac  etiam 
ut  praefertur  per  vos  respective  appmbandis  et  confirmandis  nullo  umquam  tem- 
pore et  quovis  praetextu,  occasione  vel  causa  resilire  vel  recedere  posse,  imo  eosdem 
ad  integram  illorum  respective  observantiam  teneri  ita  ut  quaecumque  tam  per 
Victorium  Amadeum  et  Ludovicum  modernum  respective  Reges  eorumque  Successo- 
res  Sardiniae  et  Franciae  etiam  respective  Reges  huiusmodi,  quam  per  eumdem  Ioan- 
nem  modernum  eiusque  pariter  successores  Episcopos  Gratianopolitanos  praefatos, 
et  dictos  modernos  ac  prò  tempore  existentes  Maioris  et  Collegiatae  respective  Eccle- 
siarum huiusmodi  Capitula  et  Canonicos,  nec  non  praefatum  Franciscum  Matthaeum 
et  quoslibet  alios  contra  primo  et  secundodictorum  Traetatuum,  ut  praefertur,  respe- 
ctive initorum  ac  etiam,  ut  praefertur,  per  vos  respective  approbandorum  et  conlìr- 
mandorum  formam  ac  earumdem  Praesentium  tenorem  et  continentiam,  quando- 
cumque  faciendae  dispositiones  nullae  prorsus  et  invalidae  ac  insubsistentes  sint  et 
tales  fore  et  esse  censeri  debeant.  Reservationem  quoque,  concessionem  et  assigna- 
tionem  huiusmodi  nec  non  easdem  Praesentes  nullo  unquam  tempore,  ex  quocumque 
capite  vel  qualibet  causa  quantumvis  iuridica  et  legitima,  pia,  privilegiata  ac  spe- 
ciali nota  digna,  aut  ex  eo  quod  causae  propter  quas  praemissa  emanarunt,  corani 
nobis  vel  alibi  adductae,  verincatae  et  iustificatae  non  fuerint,  aut  quolibet  alio  etiam 
quantumvis  substantiali,  substantialissimo  et  inexeogitato  ac  specialem  mentionem  et 
expressionem  requirente  defectu  notari,  impugnari,  invalidar!,  retractari,  in  ius  vel 
controversiam  vocari,  ad  viam  et  terminos  iuris  reduci  aut  adversus  illas  restitu- 
tionis  in  integrum  aut  aliud  quodeumque  iuris  vel  facti  aut  gratiae  remedium  impe- 
trari  vel  etiam  quomodolibet  concesso  aut  impetrato  quempiam  uti,  seu  se  iuvare  ' 
posse,  ncque  illas  sub  quibusvis  similium  vel  dissimilimi!  gratiarum  revocationibus, 
suspensionibus,  limitationibus,  derogationibus  aut  aliis  contrariis  dispositionibus  per 
quascumque  litteras  et  constitutiones  Apostolicas  editas  vel  edendas  comprehendi,  sed 
semper  ab  illis  excipi,  et  quoties  illae  emanabunt,  toties  in  pristinum  ac  eum  in 
quo  antea  quomodolibet  erant  statum  restitutas,  repositas  et  plenarie  reintegratas  ac 
de  novo  etiam  sub  quacumque  posteriori  data  per  Victorium  Amadeum  et  Ludo- 
vicum modernum  respective  Reges  eorumque  successores  Sardiniae  et  Franciae 
etiam  respective  Reges  praefatos  ac  dictum  Ioannem  modernum  eiusque  pariter 
successores  Gratianopolitanos  Episcopos  huiusmodi  ac  eosdem  modernos  et  pio 
tempore  existentes  Maioris  et  Collegiatae  respective  Ecclesiarum  praefatarum  Capi- 
tula et  Canonicos,  nec  non  dictum  Franciscum  Matthaeum  quandocumque  eligenda 
concessas,  validas  et  efficaces  fore  et  esse  suosque  plcnarios  et  integros  effectus  sor- 
tiri  et  obtinere  ac  omnibus  ad  quos  nunc  spectat  et  prò  tempore  quomodolibet  spe- 

1  Traìtés:  >  iuvaii  •. 


504    Convenzioni  fra  il  Vescovo  di  Grenoble  e  l'Abbazia  di  S.  Michele  della  Chiusa    a.  177". 

ctabit  in  futurum  pienissime  suffr'agari,  sicque  et  non  alias  per  quoseumque  Iudices 
Ordinarios  vel  Delegatos  quavis  atictoritate  fungèntes  etiam  causarum  Palatii  Apo- 
stolici Auditores  ac  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinales  etiam  de  latere  legatos, 
Vicelegatos,  dictaeque  Sedis  Nuncios  iudicarì  et  definiti  debere  et  quidquid  secus 
super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contigerit  attentar] 
irritum  et  inane  decernimus.  Ae  praeterea  attento  quod  earumdem  Praesentium 
executio  et  publicatio  in  diversis  et  inter  se  dissitis  locis  ut  similiter  asseritur  lieti 
debet,  ac  propterea  si  vos  quibus  praesentes  litteras  praefatas  prò  illarum  executione 
huiusmodi  ut  praefertur  respective  commisimus  unusquisque  videlicet  Vestrum  prò 
supradicta  respective  Dominii  parte  ad  eadem  loca  prò  Instructionibus  praepara- 
toriis  ante  respectiva  per  vos  ferenda  Decreta  conficiendis  vos  transferre  deberetis 
nimium  temporis  et  expensae  foret  impendendum,  vobis  ut  vos  et  quilibet  vestrum 
prò  supradicta  respective  parte  quascumque  personas  in  Dignitate  Ecclesiastica  con- 
stitutas  ad  efiectum  se  conferendi  ad  respectiva  loca  huiusmodi  prò  conficiendis 
Instructionibus  praefatis  ac  quibusvis  Processibus  ad  easdem  Praesentes  rite  inde 
exequendas  quomodolibet  necessariis  et  opportunis  seligere  et  deputare  libere  et 
licite  possitis  Apostolica  auctoritate  praefata  ipsarum  tenore  praesentium  facultatem 
concedimus  et  impertimur;  non  obstantibus  quibusvis  etiam  in  Synodalibus,  Provin- 
cialibus,  Generalibus  Universalibusque  Conciliis  editis  vel  edendis,  specialibus  vel 
generalibus  Constitutionibus  et  Ordinationibus  Apostolicis  ac  Maioris  et  Collegiatae 
respective  Ecclesiarum  huiusmodi  nec  non  primo  et  secundodictorum  Monasteriorum 
ac  primodicti  Ordinis  et  Congregationis  praefatae  etiam  iuramento  confirmatione 
Apostolica  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis,  statutis  et  consuetudinibus,  privilegiis 
quoque,  indultis  et  literis  Apostolicis  quibusvis  Superioribus  et  personis  in  genere 
vel  in  specie  in  contrarium  praemissorum,  forsan  quomodolibet  concessis,  approbatis, 
contìrmatis  et  innovatis.  Quibus  omnibus  et  singulis  etiam  si  prò  illorum  sufficienti 
derogatione  alias  de  illis  eorumque  totis  tenoribus  specialis,  specifica,  expressa  et 
individua  ac  de  verbo  ad  verbum,  non  autem  per  clausulas  generales  idem  impor- 
tantes  mentio  seu  quaevis  alia  expressio  habenda  aut  alia  aliqua  etiam  exquisita 
torma  ad  hoc  servanda  foret  tenores  huiusmodi  ac  si  de  verbo  ad  verbum  niliil 
penitus  omisso,  et  forma  in  illis  tradita  observata,  inserti1  forent  praesentibus  più 
piene,  et  suftìcienter  expressis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris  latis- 
sime  et  pienissime  ad  praemissorum  validissimum  effectum,  hac  vice  dumtaxat  spe- 
cialiter  et  expresse,  harum  quoque  serie  derogamus  caeterisque  contrariis  quibus 
cumque. 

Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum  anno  Incarnationis  Dominicae  millesimo 
-•l'ptingentesimo  septuagesimo  quinto,  octavo  idus  iulii,  Pontificatus  nostri  anno 
primo. 

Da  Traités  publics  de  In  Royale  Maison  de  Savoie  V,  281-303  (n.  XXIII). 
i 

1  rraiWs:  i  ci  in  forma  in  illis  tradita,  observata,  ei  inserti  :  il  tormulario  e  nolo  e  ricorre  ad  cs.,  perPioVJj 
in  finii.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  V,   11;  ed.  Prat.  \'t.    1^ 


a.  i77c»  Concordato  sulla  collusione  di  alcuni  canonicati  nel  Belgio  505 


LXIV. 

CONCORDATO  SULLA  COLLAZIONE  DI  ALCUNI  CANONICATI 
NLL  BLLGIO. 

21  maggio  177ii. 

Pius  episcopus  Servus  servorum   Dei  Ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Ubi  primuro  Nos  nihil  quidem  tale  merentes,  sed  omnipotentis  Dei  miseratione 
gubernandam  suscepimus  Romanam  Ecclesiam,  quae  ad  complexum  omnium  eccle- 
siarum  instar  tenui  divinitus  constituta  est,  id  maxime  Nobis  curandum  intellexi- 
mus,  ut  sublatis  si  quae  essent,  causis  dissidiorum,  remitteremus  etiam  aliquid,  qund 
Nostrum  esset,  ad  reducendum  in  omnibus,  et  per  omnia,  quoad  fieri  posset,  unitatem 
spirìtus  in  conjunctione  paeis,  et  charitatis. 

Haec  cogitatio  cum  alte  delìxa  in  Nobis  versaretur,  mentis  Nostrae  oculos  con- 
vertimus  ad  quatuor  collegiatas  ecclesias,  quae  in  Belgio  existunt,  nimirum  de  Lille, 
de  Cassel,  de  Seclin,  et  de  Dovaj  ubi  accepimus  jamdiu  exortam  esse  controversiam 
de  collatione  canonicatuum,  quam  contra  jus  apostolicae  Sedis,  atque  antiquissimam 
consuetudinem  ab  anno  Domini  millesimo  septingentesimo  sexagesimo  secundo  sihi 
ita  arrogaverant  praepositi  earumdem  ecclesiarum,  ut  omnino  excluderent  illos, 
quibus  canonicatus  earumdem  ecclesiarum  in  mensibus  reservatis  vacantes  aposto- 
lica Sedes  legitime  contulisset.  Reclamatimi  quidem  huic  novae  agendi  rationi,  qui 
apostolicis  literis  muniti  erant,  sed  frustra,  cum  repentini  illi  canonicatuum  quasi 
ordinarli  collatores,  neglecto  jure  pontificis,  iis,  quos  ipsi  nominaverant,  canonica- 
tuum possessione-m  eoncederent  et  provisis  ab  apostolica  Sede  omnino  denegar ent, 
cui  quidem  malo  amovendo  occurrere  aliquo  modo  visa  est  meritis  digna  laudibus 
justitia,  et  pietas  christianissimi  regis  Ludovici  XV.  qui  sua  auctorìtate  prohibuit, 
ne  reditus  canonicatuum,  de  quibus  agitur,  in  eorum  utilitatem  integre  deinceps 
cederent,  quos  praepositi  nominaverant,  sed  tuto  in  loco  deponerentur  quoad  res 
componeretur;  ad  eam  igitur  compositionem  cum  animimi  Nostrum  studio  pacis, 
ac  charitatis  llagrantem  adjecissemus  venerabili  fratri  archiepiscopo  Seleuciae  Jose- 
pho  ab  Auria  Nostro,  et  apostolicae  Sedis  nuntio  Parisiis  commoranti  in  mandatis 
dedimus,  ut  ea  de  re  diligenter  ageret  cum  dilecto  filio  Karolo  Gravici-  romite  de 
Vergennes  commendatario  ordinimi  regis,  ejusque  administro,  et  a  secretis  status, 
tractandisque  exteris  negotiis  praeposito. 

Die1  itaque  vigesima  prima  mensis  maji  proxime  elapsi  unanimi  eorum  opera 
ea  pacta  conventa,  quae  in-  infrascriptis  odo  articulis  continentur,  constituta  sunt, 
quaeque  Nobis  ita  probantur,  ut  gaudeamus  datam  occasionem  declarandi  erga 
christianissimum  regem  Ludovicum  XVI.  illam  paternae  charitatis  vini,  quae  et 
ipsius  erga  Nos  filiali  amori,  :  et  maximis  tum  suis,  tum  majorum  suorum  clarissimo- 

1  1  Bull.:     negotiis.  Praeposito  die    . 

-  1  Bull.  oni. 

;  Reg.  :  «  amore  -. 


506  Concordato  sulla  collazione  di  alcuni  canonicati  nel  Belgio  a.  177(1 

rum  erga  Romanam  Ecclesiam  promeritis  debetur.  Horum  autem  articulorum  stimma 
haec  est.  ' 

Articulus  primus.  Quod  nimirum  a  die  praesentis  eonventionis  res  in  eumdem 
statum  restituentur,  quo  erant  ante  annum  millesimum  septingentesimum  sexagesi- 
mum  secundum,  adeoque  Sanctitas  Sua  canonicatus,  de  quibus  agitur,  providebit, 
prout  infra  conventum  erit.  Serenissimus  vero  rex  christianissimus  promittit  execu- 
tionem  provisionum  apostolicarum  praestaturum  eodem  modo,  quo  usque  ad  annum 
millesimum  septingentesimum  sexagesimum  fieri  consuevit. 

Articulus  secundùs.  Quod  interim  ii,  qui  ab  apostolica  Sede  post  annum  mil- 
lesimum septingentesimum  sexagesimum  secundum  de  canonicatibus  dictarum 
quatuor  collegiatarum  ecclesiarum  provisi  literarum  apostolicarum  executionem 
minime  obtinuere,  suorum  canonicatuum  dimissionem  pure,  et  simpliciter  coram 
ipso  Sanctitatis  Suae,  et  Sedis  apostolicac  apud  serenissimum  regem  nuncio 
faciant. 

Articulus  tertius.  Quum  in  praefatis  ecclesiis  collegiatis  sex  modo  canonicatus 
vacantes  reperiantur,  de  his  Sanctitas  Sua  providebit  totidem  ex  illis,  a  quibus  facta 
fuerit,  ut  supra  dimissio,  juxta  illorum  antianitatem,  ita  tamen,  ut  eorum  quilibet 
canonicatum  in  eodem  capitulo  obtineat,  in  quo  antea  provisus  fuerat. 

Articulus  quartus.  Idem  servandum  erit,  cum  deinceps  quolibet  anni  mense  alii 
canonicatus  earum  quatuor  collegiatarum  ecclesiarum  vacaturi  erunt.  UH  enim  iis, 

I  In  Arni.  XIV,  ci,  n.  85  (Archivio  segreto  Vaticano)  sta  in  data  di  Versailles  12  giu- 
gno 1776  la  ratifica,  a  firma  e  sigillo  di  Luigi  XVI,  del  presente  concordato,  che  ivi  suona 

così  : 

Artide  premier. 

À  compter  du  jour  de  la  présente  Convention  Ics  choses  seront  remises  au  mCme  itat 
où  elles  étoient  avant  l'année  mil  sept  cent  soixante  deux;  En  consequence  le  Pape  pour- 
voira  aux  Canonicats  dont  il  s'agit  de  la  manière  dont  il  sera  convenu  ci  après;  Sa  Majesté 
Très  chretienne  promettant  de  (aire  expédier  des  lettres  d'attaché  sur  les  provisions  de  la 
Cour  de  Rome,  ainsi  qu'il  en  a  été  use  jusqu'en  mil  sept  cent  soixante. 

Artide  deux. 
Tous  ceux  qui  ont  été  nommés  par  le  Pape  depuis  mil  sept  cent  soixante  deux,  à  des 
Canonicats  dans  l'un  des  quatre  Chapitres,  remettront  entre  les  mains  de  M.  le  Nonce  les 
provisions  qu'ils  ont  obtcniies,  et  lui  en  donneront  leur  démission  pure  et  simple. 

Artide  trois. 
Sa  Sainteté  accorderà  aux  six  plus  anciens  d'entre  eux  des  provisions  des  six  Canoni- 
cats actuellement  vacans  dans  les  dits  Chapitres,  en  observant  néammoins  de  donnei"  à  cha- 
cun  un  Canonica!  du  Chapitre  pour  le  quel  il  avoit  été  pour  vii. 

Artide  quatre. 

II  en  sera  use  de  méme  a  l'égard  des  Canonicats  qui  vaqueront  en  tous  mois  dans  Ics 
dits  Chapitres,  jusqu'à  ce  que  tous  ceux  qui  auront  donne  volontairement  leur  démission 
ayeht  été  pourvus  de  Canonicats  pareils  a  ceux  dont  ils  avoient  obtenu  des  provisions. 

Artide  cinq. 
Ceux  qui  ont  été  pourvus  par  Ics  Prévots  depuis  mil  sept  cent  soixante  deux  dans  Ics 
huil  mois  du  Papi'  se  retireront  à  Rome  pour  obtenir  de  Sa  Sainteté  des  provisions  des 


a.  1770  Concordato  sulla  collazione  di  alcuni  canonicati  nel  Belgio  507 

qui  hujusmodi  canonicatuum  earumdem  ecclesiarum  dimissiones  fecerint,  erunt  con 
ferendi,  donec  dimittentes  omnes  adhuc  superstites  canonicatum  dimisso  parem  fue- 
rint  adepti. 

Articulus  quintus.  Rursus  vero,  qui  post  annuiti  millesimum  septingentesimum 
sexagesimum  secundum  ab  earumdem  ecclesiarum  praepositis  de  canonicatibus  in 
octo  anni  mensibus  apostolicae  Sedi  reservatis  tunc  vacantibus  nomìnationent  obti 
nuerunt,  novam  a  summo  pontilìce  eorumdem  canonicatuum  provisionem  impetrare 
teneantur. 

Articulus  sextus.  Post  obtentas  vero  novas  canonicatuum  provisiones  ad  eorum 
supplicationem  quaectimque  fructuum  sequestratio  sublata  crii,  ut  illi  possessinnem 
una  rum  integra  fructuum  perceptione  definitive  nanciscantur. 

Articulus  septimus.  Sancticas  Sua  concedit  majestati  suae  indultum  perpetuum 
nominandi  ad  canonicatus  dictarum  quatuor  ecclesiarum  collegiatarum  Flandriae  in 
quatuor  anni  mensibus,  videlicet  februario,  majo,  augusto,  et  novembri:  ita  lumen 
ut  ab  eodem  serenissimo  rege  prò  tempore  nominati  apostolicas  literas  dein  reci- 
pere  teneantur,  quarum  vigore  in  possessionem  de  more  immittantur.  Non  prius 
tamen  indultum  hujusmodi  effeetum  sortiri  poterit,  nisi  postquam  singuli  provisi 
apostolici  alios  canonicatus  in  locum  dimissorum  pacifice  obtinuerint,  firmo  tamen 
remanente  Sanctitati  Suae,  ejusque  Successoribus  iure  nominandi,  et  providendi 
canonicatus   dictarum   collegiatarum   in   quatuor   anni   mensibus,   nempe  januario, 

dits  Bénéfiees,  sus  Ics  quelles  provisions  Sa  Majesté  (era  expédier  gratuitement  et  sans  (rais 
des  lettres  d'attaché. 

Artide  six. 

Rn  consequence  des  dites  nouvellcs  provisions  il  sera  rendu  arrét  au  Conscil  sur  leur 
requéte  pour  leur  donnei-  mairi  levée  du  sequestre,  et  les  envover  en  possession  definitive 
il<-  la  totali  té  des  fruits. 

Artide  sent. 

Sa  Sainteté  cède  a  Sa  Majesté  par  un  Indult  perpetuel,  la  nomination  aux  Canonicats 
des  dits  quatre  Chapitres  de  Flandres  pendant  les  quatre  mois  de  fevricr,  Mai,  AoQt  et 
Novembre,  et  le  St.  Pere  fera  expédier  a  ceux  qui  seront  nommés,  les  Bulles  sur  les  quelles 
Sa  Majesté  donnera  des  lettres  d'attaché;  Le  quel  Indult  ne  commeneera  à  avoir  son  effet, 
qu'après  que  ceux  qui  ont  été  ci-devant  pourvus  des  dits  Canonicats  par  le  St.  Siège  auront 
été  placés.  En  consequence  Sa  Sainteté  continuerà  de  nommer,  et  lui  resteront  Ics  provi- 
sions aux  dits  Canonicats  pendant  les  quatre  mois  de  Janvier,  Avril,  Juillet  et  Octobre,  sur 
les  quelles  provisions  Sa  Majesté  fera  expédier  des  lettres  d'attaché  conformement  a  l'Artide 
premier. 

Artide  huit. 

La  presente  Convention  sera  aprouvée  et  ratiliée  par  Sa  Sainteté  et  par  Sa  Majesté 
Très  chretienne,  et  les  ratilications  en  seront  fournùs  dans  l 'espace  de  six  semaines  du  jour 
de  la  signature,  ou  plustùt  sii  est  possible. 


Fait  à  Versailles  le  vingt  un  May  mil  sept  cent  soixante  seize. 

;    |.  Archevèquc  de  Seleucie.  Gravier  de  Vergennes. 

L.  S.  L.  S. 


<  'oncotdato  >/,//<<  collazione  di  alami  canonicati  nel  Belgio  a.  1770 


aprili,  julio,  et  octobri,  iisdemque  provisionibus  upostolicis  piena  executio  debe- 
bitur,  prout  in1  priore  Articulo  con ventum  est. 

Articulus  octavus.  Ac  demnm  inituni  l'uit  partimi,  ut  summi  pontificis  beneplu- 
citum  quemadmodum  assensio  regia  infra  sex  hebdomadas  a  die  initae  conven- 
tionis  accedere  debeant. 

C'um  autem  conventiones  huiusmodi  eidem  Ludovico  regi  suo  diplomate '-' 

ratae,  probataeque  fuerint,  Nos  modo  perpendentes  quantum  earumdem  collegia- 
tarum ecclesiarum  tranq militati  profutura1  in  posterum  sit  illarum  conventionum 
exequutio,  ex  certa  scientia,  deque  apostolicae  potestatis  plenitudine  praescriptas 
conventiones  in  articulis  praemissis  contentas  tenore  praesentium  approbamus,  et 
ratas  habemus,  atque  illis  omnibus,  et  singulis  apostolicae  auctoritatis  robur,  et 
vim  adjicimus,  omniaque  in  iis  contenta  sincere,  et  inviolabiliter  ex  Nostra,  ejus- 
demque  Sedis  parte  impletum,  et  servatimi  iri  '  tana  Nostro,  quarti  successorum 
Nostrorum  nomine  promittimus,  et  spondemus. 

Ut  autem  ipsi  Ludovico  regi  christianissimo,  quoquomodo  possumus,  Nostrum 
gratificarteli  propensam  voluntatem  ostendamus,  eidem,  ac  successoribus  suis  Gal- 
liarum  regibus  christianissimis  jus  Nobis,  et  prò  tempore  existenti  Romano  ponti- 
fici successoribus  Nostris  nominandi,  et  praesentandi  personas  ecclesiasticas  pro- 
batae  famae,  et  nominis,  ac  secundum  sacros  canones,  et  concilii  Tridentini  decreta 
idoneas  ad  earumdem  quatuor  collegiatarum  ecclesiarum  canonicatus,  et  praeben- 
das,  qui  mensibus  februarii,  maji,  augusti,  et  novembris  ex  personis  illos  obtinen- 
tibus  vacaverint,  ita  ut  ab  eodem  Ludovico  rege,  ejusque  successoribus  prò  tempore 
nominati  apostolicas  literas  super  praesentatione  hujusmodi  reportare,  et  expedire 
teneantur,  quarum  vigore,  et  non  alias  in  possessionem  immitti  queant.  Quod  quidem 
initium  suum  minime  sumet  nisi  postquam  ii,  qui  ab  apostolica  Sede  de  hujusmodi 
canonicatibus  antea  fuere  provisi,  illosque  dimisere  denuo  alios  canonicatus,  ut 
supra  con  ventum  est,  pacifice  fuerint  assecuti  tenore  praesentium  specialiter,  et 
expresse  reservamus,  concedimus,  et  impertimur. 

Decernentes  conventiones  praescriptas  semper  firmas,  validas,  et  efficaces  esse, 
et  fore,  ita  quoque  jus  nominandi,  et  praesentandi  ad  canonicatus  dictarum  qua- 
tuor collegiatarum  ecclesiarum  in  quatuor  enunciatis  mensibus,  ut  praefertur,  vaca- 
turos  eidem  Ludovico  regi,  ejusque  successoribus  competere  debere,  nec  a  praemissis 
conventionihus  recedi,  vel  resiliri,  ncque  eidem  juri  nominandi,  et  praesentandi  dero- 
gari  posse,  aut  sub  quacumque  generali,  vel  speciali  derogatione  comprchendi  ;  ipsas  '• 
quoque  literas  subreptionis,  vel  obreptionis,  aut  cuivis  alio  defectui  minime  obnoxias 
esse,  vel  fore. 

Sicque,  et  non  alias  per  quoscumque  judices  quavis  auctoritate  fungentes,  sublata 
eis  quavis  aliter  judicandi  faeultate,  judicari,  ac  defìniri  debere,  ac  irritum,  et  inane 
si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  contigerit  attentar!. 


i  I  Bull.  om. 

'-'  l.e  lince,  i-In-  mancano  nei  Bull.,  sono  nella  minuta:  vi  doveva  andare  la  data  della  ratifica  indicala  a  p.  506, 

I.   -•!   s. 

Reg.:  «  profuturum    . 
•  1  Bull.  :  e  in  »  ! 
I  Bull.:  «  comprehendi  ipsas». 


a.  177*  Concordato  tra  Papa  Pio  VI  e  Maria  I  ili  Portogallo  609 

Non  obstantibus  quibusvis  apostolicis  et  in  universalibus,  provincialibusque  con 
ciliis  editis  generalibus,  vel  specialibus  constitutionibus,  et  ordinationibus  apostolicis, 
et  cancellariae  apostolicae  regulis,  nec  non  earumdem  quatuor  collegiatarum  eccle- 
siarum  edam  juramento,  conlìrmatione  apostolica,  vel  quavis  lìrmitate  alia  roboratis 
statutis,  et  consuetudinibus;  privilegiis  quoque  indultis,  et  literis  apostolicis  eisdem 
collegiatis  ecclesiis,  earumque  capitulis  et  personis  quomodolibet  concessisi  quibus 
omnibus  et  singulis  eorum  tenores  pio  expressis  habentes,  illis  alias  in  suo  roborc 
permansuris,  ad  praesentiura  '  effectum  dumtaxat  specialiter,  et  expresse  derogamus, 
contrariis  quibtiscumque. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  paginam  liane  Nostrae  approbationis,  ratifi- 
cationis,  promissionis,  reservationis,  concessionis,  assignationis,  decreti,  et  deroga- 
tionis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraile;  .si  quis  autem  hoc  attentare  prae- 
sumpserit,  indignationem  omnipotentis  Dei,  ac  beatorum  Petri,  et  Pauli  apostolorum 
ejus  se  noverit  incursurum.  Datum  Romae  apud  sanctam  Mariani  majoretti  nonis 
augusti  anno  incarnationis  Dominicae  MDCCLXXVI.  pontificatus  Nostri  anno 
secundo. 

Uà  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  V,  275-277;  ed.  Prat.  VI,  280-282,  collazionata  la  minuta 
in  Reg.  aittogr.  Liti.  Apost.  Pii  PP.  17  <tù  unno  177. 1  ad  1798  per  Jos.  Manasset  expe 
ditarum,  T.  VIII,  f.  96-105  (Archivio  segreto  Vaticano). 


LXV. 
CONCORDATO  TRA  PAPA  PIO  VI  E  MARIA  I  DI  PORTOGALLO. 

20  luglio  1778. 
In  Nomine  Sanctissimae  Trinitatis. 

Quum  inter  Sanctitatem  Pii  PP.  VI.  et  Reginam  Fidelissimam  conventum  Inerii, 
ut  nova  praescriberetur  Regula,  qua  in  nominatione  Beneficiorum  utendum  sit  in 
Regnis  Portugalliae  et  Algarbiorum :  Pi'aesens  Concordatimi  mutuo  consensi!  cele- 
bratimi uterque  inter  se.  Ad  hunc  vem  effectum  designati  Plenipotentiarii  suni,  ex 
parte  quidem  Sanctitatis  Suae  Excellentissimus  ac  Reverendissimus  Dominus  Ber- 
nardinus  Mulus,  Archiepiscopus  l'etrensis,  Ejusdem  Sanctitatis  Suae  in  Olyssipo- 
nensi  Aula  Nunlius;  ex  parte  vero  Reginae  Fidelissimae  Illustrissimus  atque  Excel- 
lentissimus Dominus  Arius  de  Sa  Mellius'-'  de  Consilio11  Ejus  Ipsiusque  prò  Negotiis 
Externis  ac  l'.ellicis  Administer,  et  Secretarìus  Status:  qui  quidem'  quum  secum 
invicem  communieassent  plenas  potestates  sibi  ultro  citroque  impertitas,  easque 
recte  se  habere  judicassent,  in  sequentes  articulos  consensere. 

1  i  Bull.  .•     praemissoruoi  •. 
-  Ni  ssi  :  «Sa  Mcllio». 
Ni  ssi  :      Concilio    . 
1  Vissi  om. 


510  Concordato  tra  Papa  Pio  17  e  Maria  ì  di  Portogallo  a.  1778 


1.  Sanctissimus  Dominus  Noster  perpetuum  Indultum  eoncedet,  '  ut  Regia  Maje- 
stas  Portugalliae  et  Algarbiorum  Reginac  Fidelìssimae  Ejusque  Successores  ad  Bene- 
fu  ia  Ecclesiastica  etiam  Curata,  exceptis  infrascriptis,  in  Regnis  Portugalliae,  et 
Algarbiorum  sita,  quae  in  quatuor  ex  octo  vel  in  tribus  ex  sex  anni  mensibus  Aposto- 
licae  Sedis  collationi  et  dispositioni  reservatis,  per  obitum  eorum  respective  possesso- 
rum  vacaverint,  personas  idoneas  et  juxta  canonicas  Sanctiones  probatas,  Eidem  San- 
citati Suae  et  Successoribus  nominare  valeat  et  valeant;  ita"  quod  eidem  Reginae 
Ejusq.  Successoribus  ad  ea  Beneficia,  quae  vel  in  Februarii,  Maji,  Augusti  et  Novembris 
anni  mensibus  vacaverint,  aut  si  contigerit,  quod  alicujus  Ecclesiae  Archiepiscopi 
vel  Episcopus  gratiam  alternativae  mensium  in  nona  Cancellariae  ApostolicaeRegula 
oblatam  acceptaverit,  cimi  eo  eveniente  casu  eorumdem  Beneficiorum  collatio  in 
sex  tantum  alternis  mensibus  ad  Sedem  Apostolicam  pertineat,  tunc  ad  illa  Bene 
licia,  quae  in  Martii,  Julii  et  Novembris  mensibus  etiam  ut  praefertur  vacaverint, 
jus  nominandi  hujusmodi  competat,  et  quoad  Beneficia  curata,  habito  in  his^  de 
more  concursu  juxta  formam  a  S.  Concilio  Tridentino  praescriptam ,  integrimi 
crit  Regiae  Majestati  Suae  ad  ea  nominare  personas,  quae  ex  informatione  Eidem 
Majestati  Suae  facienda  ab  Ordinario,  se  adamussim  referente  ad  acta  concursus, 
babitae  fuerint  digniores.  In  pari  autem  meritorum  concursu  inter  duas  vel  plures 
personas,  liberum  erit  Regiae  Majestati  Suae  gratificati,  cui  magis  ipsi  vide- 
bitur. 

2.  Quod  Dignitates  in  Cathedralibus  Ecclesiis  Majores,  et  in  Ecclesiis  Collegiatis 
Principales,  prout  antea,  Apostolicae  Sedis  collationi,  quoties  vacaverint,  erunt  reser- 
vatae:  ita  quoque  Pontificiae  collationis,  etiam  ut  antea,  erunt  Beneficia  non  modo 
apud  Sedem  Apostolicam,  sed  etiam  juxta  Decretimi  in  provisionibus  Apostolicae 
Sedis  appositum  respective  vacantia.  Illa  itidem  Beneficia,  quae  ex  personis  S.  R.  E. 
Cardinalium  Familiarium,  et  Officialium  Summi  Pontificis  vacaverint,  et  generaliter 
ea  omnia,  quae  juxta  Apostolicas  reservationes  et  earum  vigore  ad  Sedem  Aposto- 
licam, exceptis  vacationibus  in  enunciatis  mensibus,  spectabant.4 

3.  Quod  cuncti  etiam  a  Rege  nominati  ab  Apostolica  Sede  opportunas  litteras 
Apostolicas  plumbo  obsignatas  de  more  absq.  immutatione  aliqua  sint  impetraturi, 
ita  ut  in  possessionem  Beneficiorum  eorumdem,  nisi  expeditis  et  praesentatis  eisdem 
litteris,  immitti  nequeant. 

4.  Quod  praesens  indultum  nil  officiat  alteri,  quo  S.  R.  E.  Cardinales  et  Aposto- 
licus  Nuntius  in  eisdem  Regnis  gaudent,  sed  ì  1  li  juxta  facultates  eis  attributas  jus 
conferendi  beneficia,  prout  antea,  exercere  potcrunt. 

5.  Quod  integrarti  liberumque  sit  Apostolicae  Sedis  jus  admittendi  prò  libito 
Beneficiorum  Resignationes  et  cum  futura  Successione  Coadjutorias,  quavis  remota 
limitatione,  perinde  ac  si  praesens  concessio  minime  peracta  foret. 

In  quorum  fidem  Nos  infrascripti  Plenipotentiarii  Manu  Nostra  nomine  Nostro- 
rum  respective  Dominorum  et  virtute  plenarum  potestatum   quibus  in  cum  linem 


.  coni  ■  dit  .. 
■  itcm    . 
1  Nissi:  «in 

•  spectabunl    . 


Erezione  del  tribunale  per  l'esame  dei  libri  a  Lisbona  ">ll 


instructi  sumus  praesens  Concordatimi  subscripsimus  Sigillisque  Stemmatum  Nostro- 
rum  muniendum  curavimus  Olissyponae  die  vigesima  Julii  Anno  Millesimo  Septin- 
gentesimo  Septuagesimo  octavo. 

L.  S.  B.  Arcbiep.  Petren.  Nini.  Apostolicus. 

L.  S.  Ayres  de  Sa  Mello.  ' 

I  ).i  Nussi,  Omventiones  etc,  136-138  s.  n.  Wlll  ,  collazionato  il  testo  contenuto  nella 
Bolla  Apostolicae  benignitatis  .  con  cui  l'io  VI,  in  data  del  9  settembre  1778,  conferma  il 
Concordalo,  in   Sec.    Brev.   4369,  l.  255-265  nell  Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


LXVI. 
EREZIONE  DEL   TRIBUNALE  PER  L'ESAME  DEI  LIBRI  A  LISBONA. 

29  novembre  1780. 

l'ius  PP.  VI.  Ad  perpetuarvi  rei  memoria  ni. 

Romanorum  pontificum,  quibus  est  a  Domino  Nostro,  et  Salvatore  Jesu  Christo 
laeta  in  beato  Petro  pascendi  universi  christiani  gregis,  regendique  potestas,  in  eo 
semper  vigil,  atque  sollicita  cura  versata  est,  ut  ne  quae  pravae  doctrinae  semina 
in  agrum  Dominicum  inferantur;  quae  quidem  et  pullularent  densius,  et  buissime 
propagarentur,  nisi  cautione,  et  providentia  sacerdotali  intercluderetur  tot  librorum 
introducendorum  via,  quos  in  dies  non  ad  instruendum  publicari  cernimus,  sed  ad 
subvertendum.  Kl  cimi  Tridentina  synodus  satis  explorate  perspectum,  et  cognitum 
haberet,  indicem  librorum  prohibitorum,  quem  salutari  decreto  suo  conliei  jusserat, 
exhiberi  Sedis  Apostolicae  antistitibus  oportere  testata  est,  ut  eorum  judicio,  et 
auctoritate  perficeretur,  atque  evulgaretur,  quorum  ad  haec  usque  tempora  diligens 
investigalo  serpentes  profanas  novitates  detexerat,  vigilantia  divulga verat,  censura, 
et  auctorìtas  coercuerat;  neque  vero  ignota  sunt,  quae  inde  communi  saluti  consul- 
tura  Sedes  apostolica  statuii,  quo  mala  bonis  permixta,  tamque  multis  in  libris  sata 
gramina  oves  Christi  possint  secernere,  ac  vitare.  Hac  in  alma  quidem  urbe  Nostra 
cautum  est  a  pontificibus  praedecessoribus  Nostris,  ne  opus  ullum  cuiquam  impri- 
mere, emittereque  in  publicum  liceat,  non  ante  impetrata  a  dilecto  fìlio  sacri  palatii 
apostolici  magistro  prò  tempore  existenti  (acuitale,  qui  illud,  aut  per  se,  aut  adhi- 
bitis  doctis,  gravibus,  et  accuratis  censoribus,  per  quam  diligenter  expenderit.  Quin 
etiam  eorumdem  praedecessorum  Nostrorum  prospicientia  singulari,  atque  sollicitu- 
dine  factum  videmus,  ut  venerabilium  fratrum  Nostrorum  Sanctae  Romanae  Eccle- 
siae  cardinalium  luiereticae  pravitatis  inquisitorum,  et  indicis  congregationes  id  con- 
tinenter  agant,  et  elaborent,  ut  qui  libri  ubivis  locorum  vulgati  in  suspicionem  erroris 
vocati  sint,  cogitate,  studioseque  considerentur,  ac  si  quid   in  iis  pravitatis  depre- 

1  Nussi:  ■  Ariua  di   Sa  Mi  Ilio   . 


512  Erezione  del  tribunale  per  l'esame  dei  libri  a  Lisbona  a.  17H<> 

liensum  fuerit  proscribantur,  caveaturque,  no  a  quoquam  catholicorum  ubicumque 
degat,  retineri,  aut  legi  possint. 

Qua  in  re,  et  alias  saepe  et  nunc  etiam  Sedes  apostolica  adjumentis  est  usa 
principimi  orthodoxorum,  quibus  cum  jus  sii  prosciùbendi  libros,  qm>s  ipsi  arbi- 
trentur,  noxtos  statiti,  scu  reipublicae  suae  civili  (ore,  tum  illiul  etiam  est  vehe- 
menter  cordi,  ut  qui  itemi  libri  doctrinae  pravae  causa  (de  qua  judicare  ad  Eccle- 
siam  pertinet)  reprobali  auctoritate  pontificum  sint,  e  manibus  suorum  subditorum 
tollantur,  ceu  '  venenum,  quod  lectione  detestabilium  operum  eo  propinatur  pernicio- 
sius,  quo  venenata  poetila,  quodam  veluti  melle  perlinita  sint,  ne  usqucquaque sen- 
tiantur,  quae  sunt  futura  mortifera;  cujusmodi  operum  hac  aetate  permulta  dolemus 
esse,  quae  decipiendae  imperitae,  aut  incautae  plebis  causa  circumferuntur. 

Sane  cum  inter  catholicos,  eximieque  religiosos  principes  hujusmodi  carissima 
in  Christo  fi  Ha  Nostra  Maria  Francisca  Portugalliae,  et  Algarbiorum  regina  lìdelis- 
sima  jure,  ac  merito  enumeretur,  quae  ut  primum  divino  munere  ad  regium  solium 
pervenit,  scrii»  cogitans,  quae  damna  ex  fraudulenta  pravorum  librorum  in  regna 
praedicta  introductione  Christifidelibus  suis  subditis  inferri  possent;  licet  aliquid  de 
avertendo  tam  gravi  malo  a  clarae  memoriae  Josepho  primo,  dum  vixit,  rege  fide- 
lissimo  genitore  suo  constitutum  fuit  ;  quoniam  tamen  ea,  quae  de  sanae  doctrinae 
custodia  statuenda  sunt,  ad  Sedem  divi  Petri  referri  oportere  probe  novit,  ut  tota 
ejus  auctoritate  justa,  quae  fuerit  pronunciarlo  firmetur,  indeque  sumant  caeterae 
ecclcsiae,  veluti  de  natali  suo  fonte  aquae  cunctae  procedunt,  et  per  diversas  totius 
mundi  regiones  puri  latius  capitis  incorrupti  manent,  -  quid  decernendum  sii,  quidque 
christianae  plebi  praecipiendum.  Nobis  propterea  prò  parte  memoratae  Mariae  Fran- 
ciscae  reginae  fidelissimae  expositum  fuit,  methodum  usque  adlntc  in  praefatis 
Portugalliae,  et  Algarbiorum  regnis  ad  evellendam  tot  damnorum  radicem  obser- 
vatam  minus  com modani  esse  quippe  quia  omne  de  probandis,  publicandisque,  ac 
introducendis  libris  judicium  sola  unius,  alteriusve  censoris  relatione  nitatur,  eamque 
ideirco  legitimum  tribunal  a  personis  ecclesiasticis  compositum  instimi,  cujus  prae- 
cipua  sit,  et  singularis  de  libris  aut  adprobandis  aut  reprobandis,  cura,  cuique  libro- 
rum  eorumdem  expendendorum,  ac  dijudicandorum  auctoritas,  delegetùr,  tribunal 
commissionis  pontitìciae,  ac  regiae  super  examine,  ac  censura  librorum  denomi- 
nandum  summopere  desiderare. 

Nos  igitur,  qui  stimma  quaeque  studia  Nostra,  diligentiam,  operam  praestamus 
iis  omnibus,  quae  ad  tutelam,  amplitudinem,  decus  rcligionis,  et  spirituale  popu- 
lorttm  bonum,  atque  ad  publicam  regnorum  tranquillitatem  conferre  posse  videntur: 
molti  proprio,  ac  ex  certa  scientia,  et  matura  deliberatione  Nostris,  deque  aposto- 
licae  potestatis  plenitudine  tribunal,  cui,  ut  praefertur,  commissionis  pontificiae,  ac 
regiae  super  examine,  ac  censura  librorum  indenda  sit  appellatio,  cuique  praecipua 
cura,  atque  onu$  singulare  crii  proprium  in  examen  revocandi,  et  adprobandi  bonos, 


i  l  luiii.  .  Scc.  Bn  v.:  •  scu  •. 

inchi   Scc.  /In,.:  la  fonie  i  la  Icllcru  (27  gennaio  II")  d'Innocenzo  I  ai   vescovi  ilei  concìlio  cai'Uigincsc, 
tul  tota  hujus  auctoritalc  justa  quae  lucril   pronuntiatio   firmarctur,   indequi    sumerent  cctcrai   cccli 
siac  i  vr  lui  de  natali  mm  fonte  aquac  cunctae  proccdcrcnt,  et  per  diversas  totius  mundi  regiones  puri   laticcs  capitis 
•    ctc.    P.  Coustant,   Epistolac  Romanorum   Poutificum    I,   Purisiis  1721,  889  e  Micxe,   /'.  L. 


a.  I78i»  Erezione  del  tribunale  per  l'esame  dei  libri  •/  Lisbona  '.lj 


atque  utiles,  malos  vero  condemnandi  '  libros,  nec  non  suspensione,  ìnterdicto, 
exeommuaicatione,  aliisque  poenis  in  «>(icnsis  memoratac  reginae  fidelissimae  jurìbus 
inobedientes  ^ibi  homines  coercendi  in  civitate  Ulyssipponensi  erigimus,  ac  tenore 
praesentium  constituimus,  ac  deputamus.  Veruna  cum  inter  praecipuas  pastorum 
curas  ea  sit,  concreditas  sibi  oves  a  pravis  pascuis  avertere,  bine  salvam,  et  illaesam 
esse  episcoporum  in  praefatfe  regnis  consistentium  auctoritatem  eis  a  sacrosancta 
Tridentina  synodo  attributam  harum  serie  decernimus,  ac  declaramus.  Quamquam 
vero  ad  haec  usque  tempora  sanctae  Inquisitionis  tribunal  in  eisdem  regnis  consistens 
diligenter  caverit,  nequi  libri  in  ea  ipsa  regna  irreperent,  quibus  in  periculum  vocali 
simplicium,  ineuutorumque  hominum  fides  posset,  ne  tamen,  si  id  agere  pergat,  ulla 
inter  sanctae  ejusdem  inquisitionis,  novique  tribunalis  ministros  oriatur  propter 
jurisdictionem  contendo,  quae  pacem  perturbet,  tranquillitatemque  communem,  edi- 
cimus,  ne  posthac  Lusitanis  haereticae  pravitatis  inquisitoribus  jus  sit  ullum  dijudi- 
candorum,  notandorum,  damnandorumque  librorum,  sed  ea  onini  potestate  tribunal 
commissionis  pontificiae,  ae  regiae  potiatur. 

Mandamus  praeterea,  ut  nunc,  perpetuisque  futuris  temporibus  illud  ipsum  pon- 
tili» iae,  ae  regiae  eommissionis  tribunal  a  personis  ecclesiasticis  eomponatur;  quae 
personae  a  memorata  Maria  Francisca  regina  fedelissima,  deincepsque  a  suis  suc- 
eessoribus  seligantur,  ac  deputentur,  atque  insuper  Ulyssipponensis  patriareba  San- 
ctae Romanae  Ecelesiae  cardinalis  unum  aliquem  in  sacris  cunstitutum  suo  arbitrio 
designet,  qui  suas  vices  in  codem  tribunali  gerat.  Quin  etiam  volumus,  ut  qui  ejus 
tribunalis  a  regia  majestate  nominatus  praeses,  is  omnino  sit  a  Romano  pontilìee 
in  ea  dignitate,  atque  officio  confirmandus.  Sed  cum  sine  gravi,  aut  detrimento,  aut 
ineommodo  neri  nequeat,  ut  dum  ex  urbe  Roma  confirmatio  expectatur,  praesidis 
ejusdem  facultas  exercendi  muneris  suspensa  maneat,  concedimus,  ut  is,  simul  ac 
primum  dictus  est  praeses,  a  pontifico  confìrmationem  petat,  dumque  liane  oppe- 
ritur,  nuncio  apostolico  se  se  sistat,  ut  hujus  verbali  assensu,  obire  interim  munus 
pussit. 

Demum  si  venerabilium  fratrum  \ostrorum  Sanctae  Romanae  Ecelesiae  cardi- 
li, ilium  haereticae  pravitatis  inquisitorum,  ac  Indicis  eongregationibus  supplices 
libelli  subditorum  memoratae  Mariae  Franciscae  reginae  ad  rctinendos,  legendosque 
vetitos  libros  in  posterum  porrigantur,  esse  eos  remittendos,  non  velut  hactenus 
factum  est,  ad  sacrae  Inquisitionis  tribunal  in  illis  regnis  existens,  sed  ad  tribunal 
pontificiae,  ac  regiae  commissionis,  motti,  scientia,  ac  potestate  paribus  harum  serie 
praecipimus,  ac  ordinamus. 

Uecernentes  has  praesentes  literas  semper  fìrmas,  validas,  et  efficaces  existere, 
et  tote,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortili,  et  obtinere,  ac  illis,  ad  quos 
speetat,  et  prò  tempore  quandoeumque  spectabit  in  omnibus,  et  per  omnia  plenis 
sime  suffragali,  et  ab  eis  respective  inviolabiliter  observari,  sicque  in  praemissis  per 
quoseumque  judices  ordinari»  >s,  et  delegatos  etiam  eausarum  palatii  apostolici  audi- 
tores,  ae  Sanctae  Romanae  Ecelesiae  cardinales  etiam  de  latere  legatos,  et  sanctae 
Sedis  nuncios,  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  judicandi,  et  interpre- 
tandi  facilitate,   et  auctoritate   judicari,   et  delìniri  debere,  ac  irritum,  et  inane,   si 


514     '  oiicordato  fra  lJ/<>  1 7  e  l'Imperatore  Giuseppe  II  sulle  nomine  et  c/esiastie/te     a.  1784 


secus  super  bis  a  quoquam  quavis  auctoritatc  scienter,  vel  ignoranler  contigerit 
attentarì. 

Non  obstantibus  apostolicis,  ac  in  universalibus,  provincialibusqué,  et  synoda- 
libus  conciliis  editis  generalibus,  vel  spccialibus  constitutionibus,  et  ordinationibus; 
privilegiis  quoque,  indultis,  et  literis  apostolicis  in  contrarium  praemissorum  quo- 
modolibet  concessis,  approbatis,  et  innovatis.  Quibus  omnibus,  et  singulis  illorum1 
tenores  praesentibus  prò  piene,  et  sufficienter  expressis,  ae  de  verbo  ad  verbum 
insertis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris,  ad  praemissorum  eflectum 
hac  vice  dumtaxat  specialiter,  et  expresse  derogamus,  caeterisque  contrariis  quibus- 
cumque.  Datum  Romae  apud  sanctum  Petrum  sub  annulo  piscatoris  die  vige- 
sima  nona  novembris  millesimo  septingentesimo  octuagesimo,  pontificatus  Nostri 
anno  sexto. 

Da  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  VI,  286-28^;  ed.  Prat.  VI,  761-763,  collazionata  la  minuta 
in  Sec.  Brev.  3944,  f.  1-3  e  59  s.  nell'Archivio  della  Segreteria  del  Brevi). 


LXVIL 

CONCORDATO  FRA  PIO  VI  E  L'IMPERATORE  GIUSEPPE  II  SULLE 
NOMINE  ECCLESIASTICHE  NEI  DUCATI  DI  MILANO  E  DI  MAN- 
TOVA. 

20  gennaio  17X4. 
In  Christi  nomine  Amen. 

Quum  Sanctissimus  in  Christo  Pater  Dominus  Pius  PP.  VI.  prò  pastorali  Officio 
Sanctitati  Suae  injuncto  animarum  saluti,  Populorumque  felicitati  consulere  pluri- 
mum  intendat,  diversis  prius  habitis  cum  Sacra  Caesarea  Regia  Apostolica  Majestatc 
Josepho  lì.  Romanorum  Imperatore  colloquiis,  mutuis  bine  inde  consensibus  ad  infra- 
scriptam  amicabilem  Conventionem  in  verae  firmaeque  amicitiae  Conjunctionis  testi- 
monium  deventum  fuit.  Quod  idem  Pius  de  Apostolicae  Potestatis  plenitudine  et 
nomine  Sanctae  Sedis  laudato  Josepho  uti  Duci  Mediolani  et  Mantuae,  ejusque  in 
hujusmodi  Ducatibus  Successoribus  cedit  nominationem  semper  et  quandoctimque 
ad  praesens  usque  tempus  ab  ilio  exercitam  ad  Ecclesias  Cathedrales,  etiam  Metropo- 
litanas,  Abbatias,  seu  Monasteria,  Prioratus,  Praeposituras,  •  aliasque  Dignitates  Con- 
ventuales,  et  Praereptorias  Generales  quorumeumque  Ordinum,  necnon  ad  ::  Digni- 
tates post  Pontificales  Majores  in  eisdem  Catbedralibus  etiam  Metropolitanis  et 
Principales  in  Collegiatis  Civitatum  et  Locorum  in  Ducatibus  Mediolanensi  et  Man- 
tuano  sub  Majestatis  suae  uti  Ducis  praedicti  temporali  Dominio  ad  praesens  vere, 
et  realiter  consistentium.  Ad  reliquas  vero  Dignitates  inferiores,  Canonicatus,  Paro- 


1  "".-.  Brev,  li.i:  icliamsi  prò  illorum ctc.    ,  ciò  the  fa  pensare  ad  altra  fonuola  ili  clausole 
'-'  Nussi  :  «  propositura 
J  .Vissi  ••ih. 


a.  1784     (  oin  <>r, /ut"  fra  Pio  l'I  e  l'Imperatore  Giuseppe  Usuile  noni  ine  ecclesiastù  he     515 

chìales  Ecclesias,  caeteraque  Beneficia  Ecclesiastica  simplicia,  et  residentialia  (illis 
dumtaxat  Jurispatrunatus  Laicalis,  et  mixti  exceptis)  in  mensibus  Sedi  Apostolica  e 
hactenus  reservatis  (Salvisquoad  reliquos  menses Ordinarìorum  jurìbus), '  vacatura 
nominationem  eamdem  perpetuo  cedit.  Personae  nominatae  ad  Ecclesias  Cathedralés 
etiam  -'  Metropolitanas  inter  digniores  nominabuntur,  et  sese  examini  in  Urbe.ju.xta 
solitati]  consuetudinem  subjicient.  Ad  Beneficia  Curata,  Praebendas  Theologales,  et 
Poenitentiarias ::  habito  super  his  de  more  concursu,  juxta  formam  a  Sacro  Concilio 
Tridentino  praescriptam,  eae  Personae  nominentur,  quae  '  fuerint  digniores.  Per- 
sonae  sic  nominatae  ad  Ecclesias  Cathedralés,  etiam  Metropolitanas,  aliaque  Bene- 
ficia non  curata  Bullas  sub  plumbo  de  more  intra  solitum  terminum  a  die  secutae 
nnminationis  computandum  expedient,  ac  taxas  et  jura  consueta  persolvent,  exce- 
ptis tamen  omnibus  conferendis  per  Concursum,  in  quibus  Sanctitas  Sua  Episcopis 
jus  instituendi  ab  ilio  hactenus  habitum1"'  concedit.  Sanctitati  Suae  dubitare  non  licet, 
quod  Sacra  Caesarea  Regia  Majestas  Sua,  ejusque  Successores  in  Nominationibus 
praedictis,  et  in  distributionibus  Pensionum  etiam  impositarum,  et  non  assignatarum 
acceptiores  semper  habebit  personas  ex  dictis  Ducatibus  Mediolanensi  et  Mantuano 
sibi  subditas,  et  nunc  Sanctae  Sedi  inservientes.  Quae  omnia  in  hoc  Concordati' 
amicabili  contenta  tam  Sanctitas  Sua  prò  se,  et  prò  Romanis  Pontificibus  Suis  ■ 
>uccessoribus,  quam  Sua  Caesarea  Regia  Majestas  uti  Dux  praedictus  prò  se,  suisque 
in  dictis  Ducatibus  Successoribus  in  omnibus  et  per  omnia  perpetuo  inviolabiliter 
observare  et  observari  facete  obligant. 

Actum-1  Romae  die  Vigesima  mensis '■'  Januarii  Anno  Domini  Millesimo  Seplin- 
gentesimo  octuagesimo  quarto.  "' 

Da  N'osi,  Conventiones  etc.  K>8s.  (n.  XIX.  collazionata  la  copia  in  .1.1.  Arni.  IX  Vili 
6'J5  (già  Arni.  II,  e.  VII,  n.  30,  31)  nell'Archivio  Segreto  Vaticano. 


1  N'ossi:      Ordinario  nunc  juritms  >  ! 

•  AA.  Ann.  I-XVIII  625  ha  qui  cathedralés,  metropolitanas  »,  del  pari  chi  l'esemplari  appo  11.  Schutter, 
J'uis  IV.  umi  Josef  11.  Fonie*  rei  uni  austriacarum  XLYIl  '.'i  Wien  1894,  202,  ma,  come  più  sopra  e  pio  sotto,  andrà 
forai   litio  «  etiam  -.  Nussi  ha  :     et    . 

a  Ni'ssi  :     Praebcndos  Thcologales  et  Pocnitentiarios 

'  Ni  -,~i  e  Schutter  add.  «habitué». 
.1.1.    Uni.   I-XVIII  625  i    Scurii  tir  om.  ! 

«  .1.1.  Ann.   I-XVIII  625:     habito    . 

:  Mussi  om. 

»  AA.  Ann.  I-XVIII 625:     Datura    . 

■    l.l.  Arni.  I-XVIII  625  om. 

'"Presso  Senili  ter  203  scjuc  la  soli. .scrizione:  <  Pius  PP.  VI.  m.  p.  .  in  AA.  Arni.  I-XVIII  625  invece 
«  Iosephu-,    . 


-,lh  Facoltà  ni  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  beni  ecclesiastici  a.  1794 


LXVIH. 

INCOLTA  D'IPOTECARE  ED  ALIENARE  BENI  ECCLESIASTICI  CON- 
CESSE DA  PIO  VI  A  VITTORIO  AMEDEO  III  E  CARLO  EMA- 
NUELE  IV  RE  DI  SARDEGNA. 

1. 

I  >  marzo  1794. 

Piu>  Papa  VI.  Carissime1  in  Christo  Fili  Noster,  Salutem  et  Apostolica™  Bene- 
dictionem. 

Cum  summa  vi  gerendum  etiam  num  sit  Regiae  Maiestati  Tuae  atrox  istud  ac 
perdiflìeile  cum  Gallis  bellum  quis  non  videt,  quanti  ad  illud  exiganlur  sumptus, 
quaeque  ideirco  inire  Consilia  Ipse  debueris,  ne  is  tam  necessarius  belli  nervus 
deesse  Tibi  hoc  anno  possit  ad  hostem  a  Tua  non  solum  ditione,  sed  et  ab  uni- 
versa Italia  propulsandum.  Igitur  certa  aliqua  cautione  utendum  Tibi  mine  esse 
censes  ad  multo  maiora  pecuniae  subsidia,  quibus-  indiges,  promptius  comparanda; 
et  proinde  praeter  iam  oppignoratos  amplos  aliquot  ad  Te  spectantium  bonorum 
fructus,  adhuc  ad  alia  bona  similiter  progredì  summa  coactus  necessitate,  statuisti 
ad  fundos  scilicet  et  fructus  Abbatiarum  et  Beneficiorum  Tuae  Regiae  Nominationis 
hypothecae  subiiciendos.  Itaque  petis  a  Nobis  per  dilectum  Filium  nobilem  virum 
Equitem  Damianum  de  Priocca  Ministrum  Tuum  Plenipotentiarium,  ut  eam  Tibi 
potestatem  Apostolica  Nostra  auctoritate  faciamus;  cum  quam  Tibi  anno  proxime 
praeterito  indulsimus  super  Regularium  bonis  in  Tua  ditione  existentibus,  reipsa 
deprehenderis  multo  minus  pecuniae,  quam  speraveras,  ex  eadem  exprimi  potuisse. 
His  Nobis  expositis,  nihil  morae,  Carissime  in  Christo  Fili  Noster,  interponimus  quo 
tam  iustis  postulationibus  Tuis,  urgentissimis  hisce  temporibus  satisfaciamus;  unaque 
Tuae  de  Nobis  fiduciae,  ac  debitae  erga  Ecclesiasticas  leges  observantiae  paterno 
piane  studio  respondentes  per  hasce  Nostras  in  forma  Brevis  Literas,  ut  in  tanto 
rerum  omnium  discrimine  pignori  seti  hypothecae  dare  ac  subiicere  bona  cuncta 
Abbatiarum  concistorialium,  et  Beneficiorum  Regiae  Nominationis  Tuae,  possis  et 
valeas,  facultatem  Tibi  Apostolica  auctoritate  Nostra,  quibuseumque  in  eontrarium 
non  obstantibus,  indulgemus,  concedimus  et  impertimur.  Atque  hoc  ipsum  tanto 
prolixiore  animo  erga  Maiestatem  Tuam  facimus,  quod  certi  piane  simus,  Te,  tan- 
torum  dispendiorum  cessante  causa,  prò  Tua  aequitate  et  religione  maxime  curatu- 
rum,  ut  ea  Ecdesiae  bona  ab  inducto,  quo  obligata  fuerint,  pignoris  seu  hypothecae 
vinculo  quampi  imum  liberentur.  Deum  Optimum  Maximum  enixe  precamur,  ut  Suae 
potentiae  dextera  praesto  esse  velit  armis  Tuis,  Tuosque  conatus  omnes  ita  dirigat, 


1  II  Hi'  diretto  a  \  ittorio  Ani.  di  o  III. 

'  Epist.:  ■  quorum    . 


a.  17ì»."i  Facoltà  ai  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  beni  ect  lesiastici  517 

secundet  ac  provehat,  ut  iliiu>  ope  liberatam  per  Te  non  solum  ditìonem  Tuam,  ac 
universam  Italiani,  sed  et  ipsius  Dei  Religionem  maxima  Tui  nominis  gloria  defen- 
sam  viiulicatamquc  Regiae  Maiestati  Tuae  gratulemur;  cui  interim  Apostolicam 
Benedictionem  Coelestium  Benedictionum  auspicem  ex  intimo  paterno  corde  aman- 
tissime impertimur.  Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum  sub  annido  Piscatori*  die 
XV  martii  MDCCXCIV,  Pontificatus  nostri  anno  trigesimo. 

Benedictus  Stay. 

Uà    Traités  public*  de  la  Royale  Maison  de  Savoie  V,  ;ìl6s.    n.   XXIX),  collazionate 
le  Epistolae  ad  Principes  etc.,  191,  i.  20T-22'  nell'Archivio  segreto  Vaticano. 


4  settembre  1795, 

Pius  Papa  VI.  Dilecte1  Fili  Noster  Saluterà  et  Apostolicam  Benedictionem. 

Quoties  animo  repetimus  diffìcillimum,  diuturnumque  bellum  qtiod  ab  infensis- 
simis  hostibus  ad  sacra  aeque  ac  temporalia  evertenda  cum  carissimo  in  Christo 
Filio  nostro  Victorio  Amadeo  Sardiniae  Kege  illustri  hisce  temporibus  geritili*,  vix 
a  lacrvmis  temperare  possumus;  quod  laboresl  quot  perieula!  quot  etiam  sumptus 
ad  illud  sustentandum,  ac  Religionem,  nostramque  Italiam  ab  illorum  incursionibus 
defendendam  ipse  impendit!  Quocirca  Nos  alias  hisce  calamitatibus  additeti,  preci- 
busque  ab  eodem  Victorio  Amadeo  Rege  nobis  humiliter  hisce  desuper  porrectis 
annuentes  praegravato  iam  suo  Regio  aerario,  auctisque  ultramodum  vectigalibus, 
vel  extraordinaria  subsidia  super  bonis  Ecclesiasticorum  intra  limites  suae  ditionis 
consistentibus  auctoritatc  nostra  Apostolica  imposuimus,  vel  ea  eisdem  oneribus, 
quae  super  bonis  laicorum  indicta  erant,  subiecimus,  -  immo  novissime  per  Nostras  in 
simili  forma  Brevis  sub  die  XV  martii  anni  MDCCXCIV  expeditas  literas  ut  bona 
cuncta  Abbatiarum  concistorialium  et  beneficiorum  ex  dotatione  vel  fundatione  aut 
Indulto  Apostolico  de  suo  iure  patronatu  hypothecae  dare  libere  ac  licite  posset, 
auctoritate  praedicta  coneessimus.  Ast  sicut  memoratus  Victorius  Amadeus  Rex 
Xobis  nuper  exponi  fecit  cum  nulla  certa  spes  affluat  quamprimum  tam  sumptuo 
sum  bellum  confectum  iri,  proptereaque  in  dies  sui  Regii  aerarli  diflìcultates  augean- 
tur,  ac  duriores  (iant, ::  quo  urgentissimi*  hisce  necessitatibus  facere  possit  satis,  bona 
ac  fundos  Abbatiarum  ac  beneliciorum  de  suo  iure  patronatu  praedictorum,  quae  de 
praesenti  vacant,  vel  in  posterum  vacatura  erunt  alienandi,  ac  distrahendi,  ut  illorum 
pretium  in  tot  loca  montium  novi  montis  ab  eodem  Victorio  Amadeo  Rege  sub 
titulo  Sancti  Ioannis  Baptistae  ad  hoc  erecti  pollicita  quadranti  usura  cum  dimidio 
impcndatur,  opportunam  licentiam  per  Nos  Sibi  concedi  plurimum  desiderat  ;  Nobis 
propterea  humiliter  supplicar*  fecit,  ut  in  praemissis  opportune  providere,  et  ut  infra 
indulgere  de  benh(nitate  Apostolica  di<;naremur.  Nos  igitur,  omnibus  rerum  ac  tem- 
porum  circumstantiis  serio  perpensis,  ac  considerantes  non  solum  de  tam  urgenti 


1  li  nr.  w  ,•  diretto  ni  Cardinale  Arcivescovo  .u  Torino  V.  M,  B.  Co9ta  d'Arignano. 
-  Traités  <•  Sec.  Uni.:  ■  subiicimus    . 
s.r.  lini:  :  «  fient    . 


018  Facoltà  ai  Re  di  Sardegna  d' ipotecare  ecc.  beni  ecclesiastici  a.  1795 


causa  publica,  sed  ctiam  de  ipsa  religione  inter  vere  Christi  fideles  tutanda  agi,  ac  a 
Romanis  Pontificibus  Praedecessoribus  nostris,  et  signanter  a  felic.  ree.  Sixto  PP.  V 
in  urgentissimis  Ecclesiae  et  Status  temporibus  simillima  Indulta  sublimibus  Prin- 
cipibus  fuis.se  concessa,  horum  exempla  sectantes,  auditoque  bisce  desuper  pecu- 
liari' aliquorum  Venerabilium  Fratrum  nostrorum  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Car- 
dinalium  Congregationis  deputatae  Consilio,  supplicationibus  huiusmodi  inclinati, 
cireumspectioni  Tuae,  de  cuius  fide,  integritate,  ac  summo  Religionis  zelo  in  re  tam 
gravi  plurimum  in  Domino  confidimus,  per  praesentes  committimus,  ac  mandamus, 
ut  quantum  in  Nobis  est  eidem  Victorio  Amadeo  nova  suppeditentur  media,  quibus 
ex  urgentissimis  angustiis.  emergere  valeat  per  Te,  vel  per  alias  personas,  quae  ob 
prudentiam,  consiliique  gravitatem  sint  ab  unoquoque  Episcopo  pio  sua  cuiusque 
Hioccesi  in  Domino  commendatae,  a  Te  eligendas,  -  bona  stabilia,  ac  fundos  dieta- 
rum  Abbatiarum,  ac  Benefìciorum,  quae  de  praesenti  vacant  vel  vacabunt  in  futu- 
ribili, interim  pio  stimma  dumtaxat  sexagies  centena  millia  librarum  istius  monetae 
Pedemontanae  absque  ullo  suspensionis  interdicti,  aliarumque  Ecclesiasticarum  poe- 
narum  incursu  auctoritate  nostra  Apostolica  vendas,  ac  alienes;  Volumus  tamen,  ac 
harum  serie  decernimus,  ut  dum  haec  confeeeris,  illud  semper 3  prae  oculis  habeas, 
ut  nempe  in  ipsis  bonorum  huiusmodi  alienationibus,  quod  magis  proficuum,  ae  utile 
ipsis  Abbatiis  ac  Beneficiis  attendatur,  immo,  quatenus  prò  tuo  arbitrio  et  conscientia 
opportunum  in  Domino  arbitraberis,  ut  publica  edicta  affìgantur,  seti  affigi  cures, 
sicque  ex  pluribus  oblatoribus  Ecclesiae  conditio  melior  effieiatur,  utque  exceptis 
semper  bonis  ad  Metropolitanas  ac  Cathedrales  Ecclesias  quomodolibet  spectantibus 
prius  bona  minus  utilia  distrahantur,  et 4  quibus  carere  Abbatiae,  seu  Beneficia  prae- 
dicta  facilius  possint,  deinde  si  ea  ad  dictam  summam  satis  non  erunt,  caetera  bona, 
ac  fundos,  dummodo  non  sint  primaria  fetida,  aut  domus  principales  Abbatiarum 
seu  Beneficiorum  huiusmodi,  vel  oppida  maenibus  cincta,  loca  insignia,  aut  alia 
bona,  quorum  alienatio  Dignitatem  Abbatiis  et  Beneficiis  praedictis  imminuat,  Tibi- 
que  praeterea  iniungimus,  ut  in  alienatorum  bonorum  seu  fundorum  huiusmodi  sub- 
rogationem  pretium  inde  perceptum  deinceps  in  emptionem  locorunv'  montium  dicti 
Montis  recens  ut  praefertur  erecti  iuxta  formam  a  Regio  Edicto  die  XIX  iunii  cur- 
rentis  anni  emanato  praescriptam ,  auctoritate  praedicta  eroges  atque  impendas, 
seu  erogali,  atque  impendi  cures,  et  studeas:  Tibique  insuper  pariter  committimus, 
ut  in  eventum,  quo  eisdem  Abbatiis  seu  Beneficiis  pretium  alienatorum  bonorum 
in  locorum  montium  praedictorum  emptionem  impensum  quomodolibet  restituatur. 
ut  restitutio  huiusmodi,  nisi  per  emptionem  bonorum  stabilium  nomine,  ac  favore 
earumdem  Abbatiarum  et  Beneficiorum  confici  possit  auctoritate  praedicta  decernas 
ac  statuas.  Nos  enim  Tibi  quameumque  necessariam  et  opportunam  ad  praemissa 
facultatem  harum  serie  de  Apostolicae  potestatis  plenitudine  tribuimus  et  imperti- 
mur.  Decernentes  easdem  praesentes  literas,  et  in  eis  contenta  quaecumque  ctiam 
ex  eo  quod  quicumque  in   praemissis  interesse  habentes,  seu  habere  quomodolibet 

1  Dovrebb'essere  «  peculiari-.    ,  ma  anche  Sec.  Bici:  ha     peculiari    ,  corretto  anzi  ila  €  peculiare  ». 

■  Traités:  i  eligendus  ». 
:  Traités  ora. 

»  Traités:  €  ut .. 

■  Trai!,'-.:  <  loca    ;  Scc.  Brev.  ha  sempre  l'abbreviazione:  «  I-L.  ». 


a.  1797  Facoltà  ai  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  beni  ecclesiastici  519 

praetendentes,  illis  non  consenserint,  neque  causae  propter  quas  ipsae  praesentes 
emanarint  sufficienter  adductae,  verificatae  et  iustificatac  non  fuerint,  aut  ex  alia 
qualibet  etiam  quantum  vis  iurìdica  et  privilegiata  causa,  colore,  praetextu  et  rapite 
edam  in  corpore  iuris  clauso,  nullo  unquam  tempore  de  subreptionis,  vel  obreptionis, 
aut  nullitatis  vitio,  seu  intentionis  nostrae,  aut  interesse  habentium  consensus,  uliove 
quolibet  quantumvis  magno  et  substantiali,  ac  individuam  expressionem  requirente  ' 
defectu,  notati,  impugnavi,  infringi,  retractarì,  aut  ad  terminos  iuris  reduci,  seu 
adversus  illas  quodcumque  iuris  et  faeti,  vel  gratiae  remedium  intentali,  vel  impc- 
trari,  seu  impetrato,  aut  etiam  motti  proprio,  et  ex  certa  scientia,  ae  de  Apostolicae 
potestatis  plenitudine  concesso,  quempiam  in  iudicio,  et  extra  illud  liti,  seu  se  iuvare, 
sed  ipsas  praesentes  literas  semper  firmas,  validas  et  efiìcaces  esistere,  et  fore,  suos- 
que  plenarios  et  integros  effectus  sortiri  et  obtinere,  ac  in  omnibus,  et  per  omnia 
pienissime  suffragati,  ac  inviolabiliter  observari,  sicquein  praemissis  per  quoscumque 
ludices,  Ordinarios,  et  Delegatos  etiam  eausarum  Palatii  Apostolici  Auditores,  ac 
S.  Romanae  Ecclesiae  Cardinales  etiam  de  Latere  Legatos,  et  Sedis  Apostolicae 
Nuncios,  sublata  eis  et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  iudicandi,  vel  interpretandi 
facultate,  et  auctoritate  iudicari  et  definiri  debere,  ac  irritum  et  inane,  si  secus 
super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contigerit  attentari. 
Non  obstantibus  praemissis,  ac  Nostra,  ac  Cancellariae  Apostolicae  Regula  de  iure 
quaesito  non  tollendo,  ac  felic.  ree.  Pauli  PP.  II,  aliorumque  Romanorum  Pontificum 
Praedecessorum  nostrorum  de  rebus  Ecclesiasticis  non  alienandis,  aliisque  Apo- 
stolicis,  ac  in  universalibus,  provincialibusque  Conciliis  editis  generalibus  vel  spe- 
cialibus  constitutionibus  et  ordinationibus,  ceterisque  contrariis  quibuscumque. 
Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariani  Maiorem  sub  annulo  Piscatoris  die  IVseptem- 
bris  MDCCXCV,  Pontificatus  nostri  anno  vigesimo  primo. 

R.  Card.  Braschius  de  Honestis. 

Da  Traiti  ecc.,  loc.  cit.  348-3.7J  (n.  XXXI,  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Urei'.  42S5, 
I.  5s.  e  29 s. 


76'  luglio  1797. 

Pius  PP.  VI  ad  futuram  rei  memoriam.  Exponi  Nobis  nuper  fecit  charissimus 
in  Christo  filius  noster  Carolus  Emmanuel  Sardiniae  Rex  illustris,  quod  Nos  alias 
precibus  clarae  memoriae  Victorii  Amadei,  dum  vixit,  Sardiniae  pariter  Regis  illu- 
stris parentis  sui,  Nobis  humiliter  porrectis  annuentes  per  nostras  in  simili  forma 
Brevis,  diei  quartae  septembris,  anni  MDCCXCV,  expeditas  litteras  ex  urgentissimis, 
rationabilibusque  -  tunc  adductis  de  causis,  atque  de  peculiaris  aliquorum  venerabi- 
lium  fratrum  nostrorum  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinalium  Congregationis 
deputatae  Consilio  bonae  memoriae  Victorio  Mariae  Balthaxari,  dum  vixit,  Sanctae 
Romanae  Ecclesiae  P/esbytero  Cardinali  Costa  de  Arignano  nuncupato  ex  dispensa- 


1  Trailcs;      reqoirens  ». 
'  Trattesi  «  rationalibusque 


520  Facolttì  ai  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  beni  ecclesiastici  a.  1797 

tione,  ntque  indulto  apostolico  tunc  Archiepiscopo  Taurinensi  commisimus,  ac  manda- 
vimus,  ut  venditis,  atque  alienatis,  sub  certis  tunc  expressis  cautelis  et  conditionibus 
bonis  stabilibus  ad  Abbatias  et  benelicia  ecclesiastica  tunc  vacantia,  vel  deinceps  vaca- 
tura,  quae  de  iure  patronati!  regio,  ac  intra  suam  dhionem  essent,  spectantibus  interini 
prò  stimma  sexagies  centena  millia  librarum  raonetae  Pedemontanae  tantum,  illorum 
prctium,  prò  eorumdem  honorum  permutatione,  et  subrogatione  in  emptionem  tot  loco- 
1  uni  Montium  Montis  Sancti  Ioannis  Baptistae  tunc  Regia  auctoritate  erecti  erogaret, 
atque  impenderet,  prout  in  memoratis  nostris  Litteris  continetur.  Et  cum  non  multis 
post  mensibus  memoratus  Victorius  Maria  Balthaxar  Cardinalis  Archiepiscopus  viam 
universae  carnis  sit  ingressus,  dilectum  lìlium  Franciscum  Ferrerò  Oeconomum  gene- 
ralem,  seu  administratorem  beneficiorum  in  sua  Regia  ditione  vacantium  auctoritate 
Apostolica  deputatimi,  vel  Oeconomos  generales  huiusmodi  pio  tempore  existentes 
auctoritate  pariter  Apostolica  legitime  deputatos  in  locum  defuncti  Victorii  Mariac 
Balthaxaris  Cardinalis  Archiepiscopi  cum  omnibus  et  singulis  facultatibus  per  memo- 
ratas  nostras  litteras,  ac  sub  iisdem  conditionibus  et  cautelis  in  earumdem  litterarum 
executores  auctoritate  Apostolica  suffecimus  et  subrogavimus,  atque  in  executores 
eiusmodi  constituimus  et  deputavimus,  et  alias  prout  in  aliis  nostris  in  simili  pariter 
forma  Brevis  die  tertia  iunii  anni  MDCCXCVI  expeditis  litteris  uberius  continetur. 
Cum  autem  sicut  eadem  expositio  subiungebat,  honorum  stabilium  huiusmodi  aliena- 
tiones  et  distractiones  prò  dieta  summa  sexagies  centena  millia  librarum  monetae 
Pedemontanae  fuerint  iam  iam  perfectae  et  stipulatae,  rerum  vero  puhlicarum 
ratio  postulet,  ut  quaniprimum  alia  bona  ad  Abbatias  et  beneficia  ecclesiastica  prae- 
dicta  vacantia,  vel  deinceps  vaeatura  spectantia  prò  alia  simili  summa  sexagies  cen- 
tena millia  librarum  pariter  vendi,  ac  distraili  possint,  ut  illorum  pretium  in  tot 
loca  Montium1  novi  Montis  sub  die  XVI  martii  currentis  anni  erecti,  aut  in  cedulas 
Mensae  Sancti  Secundi,  quae  in  vim  eiusdem  edicti  eamdem  habent  naturam  iisdem 
utuntur  privilegiis,  atque  cautelis,  quibus  loca  Montium  potiuntur,  crogetur,  hinc 
memoratus  Carolus  Emmanuel  Rex,  cum  Nos  postulationem  elicti  Victorii  Amadei 
Regis  parentis  sui,  quae  prò  summa  centies  et  vicies  centena  millia  librarum  erat 
iustis  de  causis  ad  dictam  summam  sexagies  centena  millia  restringendam  interim 
censuerimus,  conlìdit  fore  ut  opportuna  licentia  vendendi  alia  bona  praedicta  pio 
ulteriori  enunciata  summa  per  Nos  sitai  concedatur:  imo  ut  alia  etiam  indulta,  quo 
urgentissimis  status  necessitatibus  faciat  satis,  sibi  pariter  per  Nos  impertientur; 
Nobis  propterea  humiliter  supplicali  fecit,  ut  praemissis  opportune  providere,  ac  ut 
infra  indulgere  de  benigniate  Apostolica  dignaremur.  Nos  igitur  ipsius  Caroli  Emma- 
nuelis  votis,  quantum  cum  Domino  possumus  annuere,  eumque  specialibus  favoribus, 
et  gratiis  prosequi  volentes,  ac  memoratimi  Franciscum  Ferrerò  a  quibusvis  exeom- 
municationis,  suspensionis,  et  interdirti,  aliisque  ecclesiasticis  sententiis,  censuris  et 
poenis  a  iure,  vel  ab  homine  quavis  occasione,  vel  causa  latis  si  quibus  quomodo- 
libct  innodatus  existit,  ad  effectum  praesentium  dumtaxat  consequendum  harum  serie 
ahsolventes,  et  ahsolutum  fore  censentes  supplicationibus  huiusmodi  inclinati,  eidem 
Francisco,  qui,  ut  praefertur,  Occonomus  generalis,  seu  Adminisirator  beneliciorum 
in  Regia  ditione  praedicta  vacantium  auctoritate  Apostolica  deputatus  est,  nec  non 


a.  1797  Facoltà  ai  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  beni  ecclesiàstici  521 

Oeconomis  generalibus,  seu  Adrainistratoribus  huiusmodi  prò  tempore  existentibus 
auctorìtate  parìter  Apostolica  legitìme  deputàtis  per  praesentes  committimus,  ac 
mandamus,  ut  per  se,  aut  per  alias  personas,  quae  oh  prudentiam,  consiliique  ora- 
vitatem  sint  ab  iinoqiioque  Episcopo  prò  sua  cuiusque  Dioecesi  in  Domino  commen- 
datae  a  se  eligendas  bona  stabilia,  ac  fundos  dictarum  Abbatiarum,  et  beneficiorum, 
quae  de  praesenti  vacant,  vel  deinceps  vacabunt,  spectantia  prò  alia  stimma  dum- 
taxat  sexagies  eentena  millia  librarum  istius  monetae  Pedemontanae  absque  ullo 
suspensionis,  interdirti,  aliarumque  ecclesiasticarum  poenarum  incursu  auctorìtate 
nostra  Apostolica  vendant,  ac  alienent;  in  eorumcìem  vero  bonorum.  seu  fundorum 
subrogationem,  seu  permutationem  pretium  inde  perceptum  in  emptionem  '  locorum 
Montium  ditti  Montis  recens,  ac  sub  die  XV7!  martii  currentis  anni,  ut  praefertur 
erecti,  iuxta  formam  a  dicto  Regio  Edicto  praescriptam,  vel  in  dictas  cedulas  Mensae 
Sancti  Secundi  auctorìtate  praedicta  -  erogent,  et  impendant;  ita  tamen  ut  in  stipu- 
landis  vendilionibns  huiusmodi  timi  in  illorum  predi  erogatione  omnes  omnino  con- 
ditiones,  cautelae,  caeteraque  omnia,  quae  alias  per  dictas  litteras  dici  IV  septem- 
bris  MDCCXCV  fuerunt  in  aliorum  bonorum  alienationes  praescripta,  religiose  hi» 
parìter  custodiantur.  Nos  enim  eidem  Francisco,  vel  Oeconomo  generali  praedicto  : 
pio  tempore  existenti,  omnem  et  quameumque  necessariam,  et  opportunam  ad  prae- 
missa  faciendi,  exequendi  et  exequi  mandandi  facili tatem  prout  in  memoratis  nostris 
litteris  die  IV  septembris  MDCCXCV  dicto  Victorio  Mariae  Baltliaxari  Cardinali 
Archiepiscopo  tribuimus;  harum  serie  de  Apostolicae  potestatis  plenitudine  conce- 
dimus,  et  impertimur.  Cum  porro  praeter  solutionem  fructuum  seu  usurarum  locis 
Montium  tum  Montis  recens  erecti,  ac  cedularum  Mensae  Sancti  Secundi  praedi- 
ctarum,  '  tum  Montis  Sancti  Ioannis  Baptistae  a  Regio  Aerario  faciendam  pio  utraque 
stimma  valoris  alienatorum,  seu  alienandorum  bonorum,  seu  stabilium  praedictorum  ' 
Regium  Aerarium  praedictum  multis  piis  oneribus,  ac  in  maiori  eorumdem  fructuum 
summa  praegravelur:  hinc  eiusdem  Caroli  Emmanuelis  Regis  precibus  annuentes, 
ut  solutionem  fructuum,  ac  usurarum  huiusmodi,  dummodo  tamen  de  iis  interim 
iam  dispositum  non  sit,  ad  proximum  futurum  decennium  tantum  sustinere,  atque 
interim  hosoe  fructus  in  pios  usus,  qui  eidem  Regio  Aerario  ineumbnnt,  erogale 
possit,  auctorìtate  Apostolica  tenore  praesentium  concedimus:  sicuti  parìter  eidem 
Carolo  Emmanueli  Regi,  ut  fructus  locorum  Montium,  quae  Universitates,  ac  Coetus, 
tum  regulares,  tum  saeculares,  ex  valore  argenti  ad  monetalem  offlcinam  aliati  eme- 
runt,  ex  quo  prius  nullum  fructum  accipiebant,  in  eosdem  pios  usus  ad  proximum 
futurum  parìter  decennium  tantum  impendere  licite  valeat,  auctorìtate  et  tenore 
praedictis  indulgemus.  Insuper  eidem  Francisco,  vel  Oeconomis  generalibus  prae- 
dictis,  ut  etiam  fundos  et  bona  stabilia  ad  Abbatias  et  beneficia  praefata,  quae  sint, 
ut  aiunt,  piena,  accedente  tamen  praevio  libero  possessorum  consensu,  quibtis  ut 
consensum  huiusmodi  sine  ullo  ecclesiasticarum  poenarum  incursu  praestare 
valeant,   auctorìtate    Apostolica    tenore    praesentium    permittimus,  spectantia  ven- 

1   Traités     emptionc    . 
-  Traités:  «  praescripta   . 

:  Traih'-:     praescripto    . 
»  Traili-::     praedictorum    . 
5  Trai/C*:     praescriptorum  ». 


522  Facoltà  ai  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  beni  ecclesiastici  a.  1797 

deridi  et  alienando  illorumque  pretium  in  locorum  Montium  praedictorum,  ac  ' 
cedularum  dictae  Mensae  Sancti  Secundi  emptionem,  reservatis  tamen  in  eorum- 
dem  beneficiorum  seu  Abbatiarum  possessorum  commodum  locorum  Montium, 
seu  cedularum  praedictorum'-'  fructibus  impendendi  plenam  et  amplam  facultatem 
auctoritate,  et  tenore  praedictis  tribuimus  et  impertimur.  Praeterea  cum  memo- 
ratus  Carolus  Emmanuel  Rex  per  enunciatimi  edictum  die  XVI  martii  currentis 
anni  suos  subditos,  caeterosque  rogaverit  mutuum  :ì  argentum  in  dissolutionem 
publici  aeris  alieni,  ut  securitate  mutuae  pecuniae  subventores  alliciantur,  bona  Cleri 
saecularis  et  regularis  prò  eis  liypothecare  ac  oppignorare  posse  summoperc  desi- 
deret:  Nos  eidem  Carolo  Emmanuel!  Regi,  ut  tum  prò  sorte  principini,  tum  prò  inter- 
usuriis  '  bona,  praedia,  fundos,  agros,  molendina,  domus,  aliaque  huiusmodi  ad  quas- 
eumque  Ecclesias,  exceptis  tamen  Episcopalibus  et  Parochialibus,  ad  Monasteria  Con- 
ventus, Capitula,  aliaque  pia  loca  saecularia  et  regularia  utriusque  sexus  etiam 
undecim  Congregationum  spectantia  prò  stimma  dumtaxat  millies  centena  millia 
librurum  monetac  Pedemontanae  liypothecare,  ac  praeterea  bona  quoque  omnia  qua- 
rumiumque  Militiarum  etiam  fra  t  rum  Hospitalis  Sancti  Ioannis  Hierosolymitani  acce- 
dente tamen  consensi!  Magni  Magistri  eiusdem  Hospitalis  prò  alia  necessaria  summa 
hypothecae  pariter  '  supponere  possit  auctoritate  et  tenore  praedictis"  permittimus.  Si 
autem  unus,  aut  alter  ex  Clero  saeculari  et  regulari  huiusmodi  bona  sua,  ab  edicta 
hypotheca  levare  desiderans,  aliqua  bona  in  emptionem  locorum  Montium,  aut  cedu- 
larum dictae  Mensae  Sancti  Secundi,  ac  dissolutionem  publici  aeris  alieni  vendere 
intendat,  ipsius  Caroli  Emmanuelis  Regis  intuiti!,  ut  hae  alicnationes  ommissis  prorsus 
canonicis  solemnitatibus  in  alienandis  bonis  Ecclesiasticorum  praescriptis,  sed  ser- 
vatis  dumtaxat  cautelis,  et  conditionibus  iam?  in  vendendis  bonis  ac  fundis  ad  Abba- 
tias,  et  beneficia  de  iurepatronatu  Regio  pertinentibus  supra  expressis,  perfìci  pos- 
sint,  auctoritate  et  tenore  praefatis  indulgemus.  Insuper  eidem  Carolo  Emmanueli 
Regi  subsidium,  seu  donati vum  ditioribus  Conventibus,  seu  Monasteriis  suae  Regiae 
ditionis  cuiuscumque  sint  instituti,  undecim  etiam  Congregationum  prò  summa  cum 
eorumdem  Conventuum,  seu  Monasteriorum  superioribus  concordanda  auctoritate 
nostra  Apostolica  postulandi  plenam  et  amplam  facultatem  eadem  auctoritate  tenore 
praesentium  tribuimus  et  impertimur.  Tandem  cum  ex  parvis  Conventibns  ac  Mona- 
steriis nulla  utilitas,  plerumque  etiam  scandala  in  Christi  fideles  exoriantur,  vene- 
rabilibus  fratribus  Archiepiscopis,  vel  Episcopis  intra  quorum  Dioeceses  Conventus, 
seu  Monasteria  huiusmodi  extant  per  praesentes  committimus  ac  mandamus,  ut  ad 
postulationem  eiusdem  Caroli  Emmanuelis  Regis  hosce  Conventus,  seu  Monasteria,  in 
quibus  scilicet  octo  saltem  Fratres  seu  Monachi  degere  non  solent,-  auctoritate  nostra 
Apostolica  supprimant,  atque  extinguant:  Fratres  vero  seu  Monachi  inibì  commo- 
rantes,  ad  alios  Conventus,  seu  Monasteria  eiusdem  instituti  assegnata  eis  annua  pen- 


1  Sec.  Brev.:  •  aut    . 

-  Trattesi  «  pracscriptorum 

li  aiti  s:  •  inultum  >. 
4  Traités:  t  Inter  usuris»! 
:   Traili  s  om. 
"  Traités.  •  pracsentis  .. 
:  Traités:  «  etiam  ». 


a.  1797  Facoltà  ai  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  beili  ecclesiastici  52  I 

sione  iuxhi  vires  supprimendi  Conventus  seu  Monasteri]  praefigenda  transferant;1 

bona  vero    omnia,    ima,    actionesque    ad    cosdem   Conventus    et    Monasteria   spc- 

i  tantia  in  arbitrium  et   dispositionem  dirti  Caroli  Emmanuelis   Regis  supportatis 

tamen  omnibus  et  sitigulis  oneribus  iis  adnexis,  permittant.   Decernentes  easdem 

praesentes  litteras,  et  in  eis  contenta  quaecumque  etiam  ex  eo  quod  quicumque  in 

praemissis  interesse  habentes,  sin  habere  quomodolibet  praetcndentes  illis  non  con- 

senserint  neque  causae  propter  qua^  ipsae  praesentes  emanai  int,  sufficiente!'  addii 

itae,  verificatae  et  iustifieatae  non  fuerìnt,  aut  ex  alia  qualibet   etiam  quantumvis 

iuridica  et  privilegiata  causa,  colore,  pretextu,  et  capite  etiam  in  corpore  iuris  clauso, 

nullo  unquam  tempore  de  subreptionis,  vel  obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  seu  interi- 

tionis  nostrae,  aut  interesse  habentium  consensus,  aliove  quolibet  quamtumvis  magno, 

et  substantiali,  ac  individuarli  expressionem  requirente'  defectu  notati,  impugnali, 

infringi,  retractari,  aut  ad  terminos  iuris  reduci,  seu  ad  versus  illas  quodeumque  imi-, 

racti,  vel  gratiae  remedium  intentati,  vel  impetrar!  seu  intentato,  vel  impetrato  ani 

etiam  motti  proprio,  et  ex  eerta  scientia,  ac  de   Apostòlicae   potestatis  plenitudine 

concesso,  quempiam  in  iudicio,  et  extra  illud  utì,  seu  se  iuvare,  sed  ipsas  praesentes 

litteras  fa-mas,  validas  et  efficaces  existere  et   fere,  suosque  plenario*  et  integros 

effectus  sortili  et  obtinere,  ac  illis  ad  quos  spcctat,  et  prò  tempore  quandocumque 

spectabit  in  omnibus,  et  per  omnia  pienissime  suffragali;  sicque  in  praemissis,  per 

quoscumque  iudices  ordinarios  et  delegatos  etiam  causarum  Palatii  Apostolici  Audi 

tores  ac  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinales  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet  quavis 

aliter  iudicandi,  et  interpretandi  facilitate  et  auctoritate  iudicari  et  definiri  debere, 

ac  irritimi  et  inane,  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter   vel 

ignoranter  contigerit  attentali.   Non   obstantibus  praemissis,  ac  nostra  et  Cancel- 

lariae  Apostòlicae   regula   de  iure  quaesito  non   tollendo,  ac   felicis  recordationis 

Pauli   PP.   IT,  aliorumque   Romanorum    Pontilicum    Praedecessorum   nostrorum   de 

rebus  ecclesiasticis  non  alienandis,  aliisque  Apostolieis  ac  in  universalibus  provin- 

cialibusque  et  Synodalibtts  Conciliis,  editis  generalibus,   vel  specialibus  Constitutio- 

nibus  et  Ordinationibus  caeterisque  contrariis  quibuscumque.  Datimi  Romae  apud 

Sanetam  Mariam  Maiorem  sub  annulo  Piscatoris  die  XYIII  iulii  MDCCXCVn,  Pon- 

tilicatus  nostri  anno  vigesimotcrtio. 

R.  Cardinal  Braschius  de  Honestis, 

Da  Traitt's  ecc.,  loc.  cit.  353-360  (n.  XXXI),  collazionata   la  minuta  in  See.  Urei:  4364, 
f.  311-314  e  327-329  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi). 


4. 

/  dicembre  1797. 

Pius  PP.  VI  Ad  futuram  rei  memoriam. 

Exponi  Nobis  nuper  fecit  Charissimus  in  Clnisto  Filius  Noster  Carolus  Emma- 
nuel Sardiniae  Rex  Illustris,  quod  quamvis  inter  caetera  subsidia,  quae  per  Nostras 
in  simili  forma  Brevis  sub  die  XVIII  mensis  iulii  labentis  anni   expeditas  literas 


'  Traités:  •  transrant  i 
=  Traités:  •  requirent 


524  Facoltà  ai  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  beni  ecclesiastici  a.  1707 

cius  praecibus  annuentes  ex  bonis  Cleri  saecularis  et  regularis  utriusque  sexus  intra 
limites  suae  ditionis  consistentis  angustiis,  quibus  ob  urgentissimas  causas  Redimii 
smini  Aerarium  premebatur,  paravimus,  ei  concesserimus,  '  ut  omnia  et  quaecumque 
bona  Ecclesiastica  Cleri  saecularis  et  regularis  praedicti,  exceptis  bonis  ad  Mensas 
episcopales  et  parrochiales  spectantibus,  tum  prò  securitate  sortis  principalis,  tum  pio 
interusuiiis  ex  suo  Regio  aerano  prò  subventoribus  mutui  argenti  per  suum  Edietum 
dici  XVI  martii  eurrentis  anni  rogati  hypothecae,  usque  ad  summam  centies  mille 
millia  librarum  monetae  Pedemontanae  supponere  posset,  rum  tamen  hoc  remedium 
^iti*>  non  sit  ut  Status  ab  urgentissimis  malis,  quibus  est  obnoxius,  ob  immodicum 
aes  alienimi  novissimis  temporibus  contractum,  emergami"  quin  immo  Regium  Aera- 
rium ex  interusuiiis  elicti  rogati  mutui  ultra  vires  praegravaretur;  Laici  vero  praeter 
onera  iam  ci  -  imperata  '  nova  sustinere  impares  sint,  ne  res  publica  alias  bene  consti- 
uita  miserrime  dilabalur,  ut  a  Clero  tum  seeulari,  tum  regulari  hypothecae  praedictae 
loco  sibi  subsidium  quinquagies  mille  millia  librarum  monetae  Pedemontanae  solvatur 
summopere  desiderat.  Nobis  propterea  humiliter  supplicali  fecit,  ut  in  praemissis 
opportune  providere,  et  ut  infra  indulgere  de  benignitate  Apostolica  dignaremur. 
Nos  igitur  ipsius  Caroli  Emanuelis  votis  quantum  cimi  Domino  possumusannuere, 
Eumque  specialibus  favoribus  et  gratiis  prosequi  volentes,  supplicationibus  huius- 
modi  inclinati,  motti  proprio,  ex  certa  scientia,  ac  matura  deliberatione  Nostris, 
deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine  unum  subsidium  quinquagies  mille  millia 
librarum  Pedemontanarum  ab  omnibus  et  quibuscumque  Archiepiscopis,  Episcopis, 
ac  aliis  Ecclesiarum  Praesulibus,  Praelatis,  Ecclesiis  Parrochialibus,  Capitulis,  Mona- 
steriis,  Congregationibus,  Ordinibus,  aliisque  piis  locis  saecularibus  et  regularibus 
utriusque  sexus  quibusvis  privilegiis  suffultis  etiam  undecim  Congregationum,  aliis- 
que speciali  mentione  dignis  ac  quibuscumque  militibus  etiam  fratribus  Hospitalis 
Sanctis  Ioannis  Hierosolymitani  in  ditione  ac  dominio  eiusdem  Caroli  Emmanuelis 
Regis  prò  sua  unius  cuiusque  assignanda  rata  portione  solvendum  tenore  praesen- 
tium  indicimus,  atque  imperamus.  Ita  tamen,  ut  Ecclesiae  Archiepiscopales,  et  Epi- 
scopales4 ad  subsidium  huiusmodi  nisi  pio  rata  quae  annuum  redditum  librarum 
duodecim  mille  monetae  Pedemontanae,  et  Ecclesia  Metropolitana  Taurinensis  annuum 
redditum  librarum  huiusmodi  triginta  mille  superet,  Parrochiales  '  vero  nisi  prò  rata 
quae  excedat  annuum  redditum  librarum  ter  mille  eiusdem  monetae  respective 
tcneantur.  Quo  autem  subsidium  huiusmodi  Ecclesiarum  Archiepiscopalium,  Episco- 
palium,  Parrochialium,  Capitulorum,  Monasteriorum,  Congregationum,  Ordinum, 
aliorumque  locorum  piorum  saecularium  et  regularium,  ac  etiam  Praeceptoriarum, 
seu  Commendarum,  ac  dignitatum  Militiarum'  etiam  Sancti  Ioannis  Hierosolymi- 
tani huiusmodi  Possessores  seu  Administratores  tum  saeculares,  tum  regulares  pio 
sua  rata  portione  cum  effectu  persolvere  valcant  iis  ut  sua  uniuseuiusque  bona, 
redditus  ac  proventus  quoscumque  prò  eadem   rata   portione  tantum   vendere  ac 

1   Trailés:  tei  concessimi» ». 

•n  Iìnll.  Rum.  Coni,  ani'hc  Scc.  fìrev.,  ma  dovrà  essere  »eis 

//  nités:     iam,  el  imperata  ». 
•  .si  i  .  Brcv.:  -  Archicpiscopalis  et  Episcopalis  .. 

Trail/s:  «super,  et  Parrochiales», 

s.  :  .  Br,ì\:     dignitatum,  militiarum    . 


a.  17«7  Facoltà  ai  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  betti  ecclesiastici  525 


alienare,  voi  edam  hypothecare,  absque  solemnitatibus  a  Sacris  Canonibus  in  con- 
tractìbus  huiusmodi  praerequisitis,  et  sine  allo  Ecclesiasticarum  poenarum  incursu,  ' 
libere  ac  licite  possint,  et  valeant,  motu,  scientia,  et  auctoritate  parìbus  tenore 
praesentìum  concedimus  et  indulgemus.  Ut  porro  huiusmodi  sic  impositum  subsi- 
dium  facilius  exigi  possit,  Venerabilibus  Fratribus,  Archiepiscopis,  Episcopisque, 
ac  caeteris  l'raelatis  iurisdictionem  quasi  Episcopalem  in  dilione  eidem  Carolo 
Emmanueli  Regi  subiecta  habentibus  committimus  ac  mandamus  ut  de  ipsius  Caroli 
Emmanuelis  Rci>is  consensu  Ecclesiasticas  Personas  non  vero  laicales  in  Commis- 
sarios,  Collectores,  et  Exactores  subsidii  huiusmodi  constituant,  ac  deputent,  qui 
omnes  summas3  iuxta  taciendam  distributionem  intra  terminum  eiusdem3  Caroli 
Emmanuelis  regis  arbitrio  praefigendum  perceptas  memorato  Carolo  Emmanueli 
Regi,  sive  Ministris  et  Personis  ab  eo  ad  hoc  deputatis  integre  consignare  et  tra 
dere  debeant.  Praeterea  eisdem  Archiepiscopis  et  Episcopis,  caeterisque  Praelatis 
huiusmodi  per  praesentes  pariter  concedimus,  ut  quatenus  ipsi  a  memorato  Carolo 
Emmanuele  Rege  requisiti  sint  iuxta  datam  sibi  a  Domino'1  prudentiam,  et  pio  eorum 
arbitrio  numerum  Praebendarum  seu  Canonicatuum  Ecclesiarum  Collegiatarum 
tantum,  non  autem  Cathedralium  intra  suam5  uniuscuiusque  Dioecesim  consisten- 
tium  numerum  imminuere,  vel  etiam  easdem  Collegiatas  Ecclesias,  quatenus  in 
Domino  opportunum  videatur,  assignatis  respondentibus  pensionibus  illarum  Cano- 
nicis  ac  Benefìciatis  auctoritate  Nostra  Apostolica  supprimere  ac  extinguere,  ilio 
rumque  bona  quaecumque  in  eamdem  publicam  causam  attribuere  et  applicare 
libere  ac  licite  possint,  et  valeant;  quamobrem  eis  haec  omnia  iuxta  tenorem  prae- 
sentìum auctoritate  Nostra  Apostolica  faciendi,  gerendi  et  exequendi,  ac  exequi 
mandandi  plenam  et  amplam  facultatem,  motu,  scientia,  auctoritate  et  tenore  prae- 
latis  tribuimus  et  impertimur.  Tandem  cum  aequum  et  iustum  sii  ut  etiam  alia  pars 
Cleri  saecularis  et  regularis  quae  subsidio0  huiusmodi  obnoxia,  ac  subiecta  non  est 
in  bonum  publicum  aliquid  conferat,  hinc  motu,  scientia,  ac  '  auctoritate  et  tenore 
praedictis*  praecipimus  ac  mandamus,  ut  omnes,  et  singuli  Possessores  Abbatiarum, 
Ecclesiasticoruin  Benefìciorum  seu  Capellaniarum  aut  Praeceptoriarum  seu  Com- 
mendarum,  exceptis  iis,  qui  ut  praefertur  '■'  ad  subsidium  praedictum  conttibuunt 
unum  annuum  proventum  seu  annatam  suae  cuiusque  Abbatiae,  Benencii  seu 
Capellaniae  ac  Praeceptoriae,  seu  Commendaci  detractis  tamen  prius  oneribus  qùo- 
rumeumque  vectigalium  ac  pensionum,  quibus  gravantur,  nec  non  adempta  summa 
librarum  sexcentum  monetaePedemontanae  in  propriam  substentationem  et  exhibitio- 
nem  convertendam  Commissariis,  Exactoribus  et  Collectoribus  praedictis  prò  publica 
militate  persolvere  omnino  teneantur  sicuti  pariter  decernimus,  Ut  omnes  ii,  qui 
aliquam  annuam  pensionem  excedentem  summam  librarum  quingentarum  dictae 

1  Scc.  Brcv.,  seguito  da  Bull.  Rom.  Coni.:     pò im  bona  cccli  siai    "  rogutavam  incursu  ». 

=  Trailés:  «  summam    . 

5  Trailés:     cidem  •.  poi  om.  'Caroli  -  memorato», 

1  Sec.  Brcv.:  «  Doo  ». 

1  Trailés:  <  inda  ^um    . 

•  Traila:  -.  subsidii    . 

;   Trailés  "in. 

»  Trailés:  •  praesentis  ■. 

»  Trailo:  •  praei  ipilur  •. 


526  Facoltà  ai  Re  di  Sardegna  d'ipotecare  ecc.  beni  ecclesiastici  a.  179? 

monetae  super  bonis  redditibus  ac  proventibus  Ecclesiasticis  sibi  reservatam,  consti- 
lutam  et  assignatam  exigunt  et  percipiunt  ad  solulionem  unius  annalae  eiusdem  pen- 
sionis  prò  rata  portione  tantum  quae  dictam  summam  librarum  quingentarum  superai 
in  eamdem  publicam  utilitatem  erogandae  obnoxii  et  subiecti  omnino  sint.  Decernen 
tes  easdem  praesentes  literas  firmas,  validas  et  efficaces  existere  et  fore  suosque  piena- 
rios  et  integros  effectus  sortiri  et  obtinere, ac1  in  omnibus  et  per  omnia  pienissime  suf- 
fragari  sicque  in  praemissis,  per  quoscumque  ludices,  Ordinarios  et  Delegatos  etiam 
causarum  Palatii  Apostolici  Auditores  et  Sanctae-'  Romanae  Ecclesiae  Cardinales 
etiam  de  Latere  Legatos,  et  dictae  Sanctae  Sedis  Nuncios  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet 
quavis  aliter  iudicandi,  et  interpretandi  facultate,  et  auctoritate,3  iudicari  et  definiri 
debere,  ac  irritum  et  inane  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter 
vel  ignoranter  contigerit  attentari  non  obstantibus  Apostolicis,  ac  in  Universalibus  Pro- 
vincialibusque  Conciliis  editis  generalibus  et  specialibus  constitutionibus  et  ordinatio- 
nibus,  nec  non  Ecclesiarum,  Monasteriorum,  Conventuum,  Collegiorum  et  locorum 
piorum,  ac  Ordinum,  Congregationum,  Societatum  Militiarum  Hospitiorum,  aliorum- 
que  praedictorum,  et  quibusvis  aliis  etiam  iuramento,  confirmatione  Apostolica,  vel 
quavis  lirmitate  alia  roboratis,  statutis  et  consuetudinibus,  stabilimentis,  et  usibus 
etiam  immemorabilibus,  privilegiis  quoque  indultis,  ac  literis  Apostolicis,  eisdem 
Ecclesiis,  Monasteriis,  Collegiis,  Hospitiis,  Conventibus  et  locis  piis,  ac  Ordinibus, 
Congregationibus,  Societatibus,  Militiis,  et  aliis  praedictis,  illorumque  PraesuUbus, 
Capitulis,  Abbatibus,  aliisque  Superioribus,  et  Personis  quibuslibet  etiam  in  limine 
lundationis  et  erectionis  sub  quibuscumque  tenoribus  et  formis,  ac  cum  quibusvis 
etiam  clausulis  derogatoriis,  aliisque  efficacioribus,  efneacissimis  ac  insolitis  irritan- 
ti busque,  et  aliis  decretis  in  genere,  vel  in  specie,  ac  alias  in  contrarium  quomodo- 
libet  concessis,  cunfirmatis  et  innovatis. 4  Quibus  omnibus  et  singulis  etiamsi  prò 
sufficienti  illorum  derogatione  de  illis,  eorumque  totis  tenoribus  specialis,  specifica, 
expressa  et  individua,  non  autem  per  clausulas  generales  idem  importantes  mentio, 
seu  quaevis  alia  expressio  habenda,  vel  aliqua  exquisita  forma  ad  hoc  scrvanda 
foret,  tenores  huiusmodi,  ac  si  de  verbo  ad  verbum  nihil  poenitus'omisso,  et  forma 
in  illis  tradita,  observata  exprimerentur,  praesentibus  prò  piene  ac  sufficiente!- 
expressis  habentes  illis  alias  in  suo  robore  permansuris,  ad  praemissorum  effectum 
hac  vice  dumtaxat,  specialiter  et  expresse  derogamus,  ac  pienissime  derogatum 
esse  statuimus,  caelerisque  quibuscumque.  Ceterum  volumus  pariter,  ut  iuxta  piae 
memoriae  Clementis  PP.  V.5  Praedecessoris  Nostri  in  Concilio  Viennensi  editam 
Constitutionem  calices,0  libri,  caeteraque  ornamenta  Ecclesiarum,  Monasteriorum, 
Prioratuum  et  Beneficiorum,  ac  piorum  locorum  sub  praesentibus  comprehensorum 
Divino  cultui  dicata,7  aliave  suppellex  Ecclesiastica  causa  pignoris,  vel  alias  occa- 


1  Andrà  add,  un  «  etc.  >  ;   in  Unii.  Rolli.  Coni,  ed,  Kom.  X,  129;   ed.  Prat.  VI,  3053:     ne  illis  ad  quos  spectat, 

quandocamque  speclabit  . 

ii,iii,\:  «Sucri ntro  il  formulario  solito. 

■  Tratte»  om.     sublala  ■  auctoritate»,  che  trovasi  in  Unii.  Rom    Coni.  loc.  cii. 
*  J i  ••  .i.,  .. 

■  Traili  s  .un. 

■  Traili  <  .■  <  totius  »  ! 

li  uu  -     . .  nini  iiit  cela  i 


a.  I7'.i:.      Imposizione  dì  una  gabella  per  l'Ospedale  detta  Misericordia  ni  l'arma  527 

sione  exactionis  et  solutionis,  contributionis,  seu  vectigalis,  seu  tributi  luiiusmodi 
nullatenus  capiantur,  distrahantur,  aut  quomodolibet  occupentur. 

Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum,  sub  annulo  Piscatoris  die  prima  decem- 
bris  MDCCXCV1I.  Pontificatus  nustri  anno  vigesimo  tertio. 

R.  Cardinal  Braschius  de  Honnestis. 

Da  Traile*  ecc.,  toc  cit.  3ou-3or)  (n.  XXXII),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  4364, 
I.  34.V347  e  352  S.    Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi). 


LXIX. 

IMPOSIZIONE  DI  UNA  GABELLA 
PER  L'OSPEDALE  DELLA  MISERICORDIA  IN  PARMA. 


23  giugno  I7'>r>. 
Pius  PP.  VI.  Ad  luturam  rei  memoriam. 

Quamvis  pio  sacri  ministerii  officio,  quo  ex  ineffabili  divinae  bonitatis  dono  fun- 
gimur,  ut  omnes  immunitates,  ac  privilegia  ex  patrum  traditione,  et  sacrorum  cano- 
num  disposinone,  tuni  ecclesiis,  tum  clero  debita,  quantum  in  Nobis  est,  sarta  tecta 
serventur,  curare  teneamur,  quoties  tamen,  et  praesertim  de  pauperibus  corporis 
inlirmitatibus  affectis  substentandis  res  est,  Nos  praedecessorum  Nostrorum  Roma- 
norum  ponlincum  exempla  sectantes  hisce  desuper  jure  meritoque  Nostram  aposto- 
licam  auctoritatem  ad  eorum  refugium,  et  curationem  interponere  non  abnuimus, 
prout  omnibus  rerum  cìrcumstantiis  mature  perpensis  in  Domino  salubriter  expediri 
arbitrati  sumus. 

Cum  iiaque,  sictit  accepimus,  nosocomium  de  misericordia  nuncupatum  civitatis 
Parmensis  rei  familiaris  angustiis  ita  prematur,  ut  nisi  sollicitc  extraordinariis  sub- 
ventionibus  eidem  succurratur,  proxime  esset  occludendum,  ac  quamvis  Nos  alias 
ad  preces  dilectissimi  in  Christo  filii  Nostri  Ferdinanda  regii  Hispaniarum  infantis, 
super  tructibus,  redditibus,  ac  proventibus  monasteri]  abbatiae  nuncupati  s.  Mariae 
de  Clara  valle  de  Columba  nuncupat.  ordinis  Cisterciensis  Placentinae  dioecesis  prò- 
vinciae  Bononiensis,  quae  per  obitum  bo.  me.  Andreae  dum  vixit  Sanctae  Romanae 
Ecclesiae  episcopi  card.  Sabinensis  Corsini  nuncupati  vacaverat,  in  actu  illius  colla- 
tionis  novissime  dilecto  filio  Nostro  Julio  Mariae  S.  R.  E.  card,  de  Somalia  nun- 
cupato  per  Nos  factae  conspicuam  scutorum  bis  millium  quingentorum  annuam 
pensiunem  eidem  nosocomio  reservaverimus,  ac  assignaverimus,  adhuc  tamen  majo- 
ribus  indigeat  subsidiis;  memoratus  Perdinandus  infans  de  tenui  imponendo  vecti- 
gali  aliquibus  generibus,  seu  fructibus  consumptibilibus,  ac  praesertim  uvis,  et  vino 
toties,  ac  in  civitatem  Parmensem,  ejusque  suburbia  importabuntur,  et  introdu- 
centur,  cogitavit:  quamobrem  cum  ipse  Perdinandus  infans,  ut  ab  omnibus  omnino 
ecclesiis,  atque  ecclesiasticis,  tum  saecularibus,  tum  regularibus  vectigal  hujusmodi 


528  Imposizione  di  mia  gabella  per  l'Ospedale  della  Misericordia  in  l'unita      a.  1795 

solvatur  juste,  et  rationabiliter  desideret.  Nobis  propterea  humiliter  supplicari  fecit, 
ut  in  praemissis  opportune  providere,  et  ut  infra  indulgere  de  benignitate  apostolica 
dignaremur. 

Nos  igitur  ipsius  Ferdinand]  infantis  votis  annuere,  ac  tam  proficuo,  tamque 
reipublicae  utili  instituto,  quantum  cum  Domino  possumus,  consulere  volentes,  ac 
supplicationibus  suo  nomine  Nobis  humiliter  porrectis  inclinati;  motu  proprio,  ex 
certa  scientia,  ac  matura  delìberatione  Nostris,  deque  apostolicae  potestatis  plenitu- 
dine tenore  praesentium  eonstituimus,  praecipimus,  ac  mandamus,  ut  imposterum, 
ac  futuris  perpetttis  temporibus  antedictae  res  consumptibiles  a  memorato  Ferdi- 
nando designandae,  seu  declarandae,  quae  in  civitatem  Parmensem  importar!  solent, 
et  introduci,  aut  ex  bonis,  praediis,  fundis,  agris,  edam  ex  bonis  primae  erectionis, 
perceptae,  quae  in  praesens  ecclesiastica  gaudent  immunitate,  aut  quomodolibet  ad 
quascumque  ecclesiasticas  personas,  tam  saeculares,  quam  regulares  quibusvis  pri- 
vilcgiis  suffultas,  ac  munitas,  ac  quacumque  dignitate  praeeminentes  etiam  Sanctae 
Romanae  Ecclesiae  cardinales,  ad  quaecumque  monasteria,  conventus,  collegia, 
hospitia,  et  alia  pia  loca  saecularia,  et  regularia  utriusque  sexus  etiam  undecim 
congregationum,  et  universalis  Romanae  inquisitionis,  quarumeumque  militiarum, 
etiam  fratrum  sancti  Joannis  Hierosolymitani,  et  equestris  ordinis,  seu  militiae  Con- 
stantinianae,  nec  non  ad  quascumque  ecclesias,  et  mensas  episcopales,  abbatiales, 
conventuales,  capitulares,  et  ad  prioratus,  praeceptorias,  praeposituras,  canonicati!.^, 
praebendas,  et  dignitates  etiam  majores,  et  principales,  et  alia  quaecumque  beneficia 
ecclesiastica  etiam  dejure  patronatu,  ac  ad  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  cardinales: 
quocumque  jure,  ac  titillo  pcrtinentes,  vectigali  ab  eodem  Ferdinando  infanti  pio 
circumspecta  sua  pielalc,  et  religione  imponendo,  quod  '  attingat  circiter  senta  duo 
pio  quolibet  centenario  super  pretio  generum,  seu  fructuum  inlroducendorum  in 
commodum,  ac  utilitatem  nosocomi!  praedicti,  et  non  in  aliam  causam  ab  ad  mini- 
stratoribus  publici  aerarii  erogando,  sint  omnino  obnoxii,  subjecti,  et  obligati  in 
omnibus,  et  per  omnia  perinde  ac  si  ex  bonis,  praediis,  fundis,  agris,  aliisque  rebus 
praedictis  ad  quaslibet  dictas  ecclesiasticas  personas,  aut  ecclesias,  aliaque  loca 
hujusmodi  pertinentibus  perceptae  non  essent,  aut  ad  easdem  personas,  aut  eccle- 
sias, et  loca  pia  praedicta  quomodolibet  non  spectassent. 

Decernentes  easdem  praesentes  literas  semper  lìrmas,  validas,  et  efficaces  exi- 
steie,  ac  foro,  suosque  plenarios  et  integros  effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  in  omni- 
bus, et  per  omnia  pienissime  suffragarli  et  ab  eis  respective  inviolabiliter  obser- 
vari.  Sicque  in  praemissis  per  quoscumque  judices  ordinarios,  et  delegatos  etiam 
causarum  palatii  apostolici  auditores,  judicari,  et  definiti  debere,  ac  irritimi,  et  inane 
si  secus  super  liis  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter,  vel  ignoranter  contigerit 
attentali.  - 

Non  obstantibus  constitutionibus,  et  ordinationibus  apostolicis,  nec  non  monaste- 
riorum,  conventuum,  collegiorum,  hospitiorum,  aliorumque  piorum  locorum  saecu- 
larium  et  regularium,  etiam  undecim  congregationum,  quarumeumque  militiarum 
etiam  juramento,  confirmatione  apostolica,  vel  quavis  firmitate  alias  roboratis  sta- 


I  Bull,  i    >  ■ .  Brcv.:  •  quae». 

I'  formulario  dato  dai  Bull,  da  «  Dcccrncntcs     a  •  attentati»    noni   completo. 


a.  1"9<>      Imposizione  di  una  gabella  per  l'Ospedale  della  Misericordia  in  Parma  529 

tutis,  et  consuetudinibus;  privilegiis  quoque,  indultis,  et  literis  apostolicis  superio 
ribus,  et  personis  sub  quibuscumque  tenoribus,  et  formis,  ac  cum  quibusvis  etiam 
derogatoriarum  derogatoriis,  aliisque  efficacioribus,  efficacissimis,  ac  insoliti*  clau- 
sulis,  irritantibusque,  et  aliis  in  contrarium  quomodolibet  concessis,  approbatis,  et 
innovatis.  Quibus  omnibus,  et  singulis  illorum  tenores  praesentibus  prò  piene,  et 
sufficienter  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  habentes  illis  alias  in  suo 
robore  permansuris  ad  praemissorum  effectum  hac  vice  dumtaxat  specialiter,  et 
expresse  derogamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque.  Datum  Romae  apud  san- 
ctum  Pelrum  sub  annulo  Piscatoris  die  vigesima  tertia  junii  millesimo  septingente- 
simo  nonagesimo  quinto,  pontificatus  Nostri  anno  vigesimo  primo. 

Da  Bull.  Rom.  Cont.  ed.  Rom.  IX,  524  s.;  ed.  Prat.  VI,  2332-2834,  collazionata  la  minuta 
in  Sec.  Brev.  4364,  I".  236-239  (Archivio  della  Segreteria  del  Brevi). 


19  aprile  1796. 

Venerabilibus  fratribus  episcopis,  qui  intra  ducatus  Parmensis  fines  dioecesim 
habent. 

Pius  PP.  VI.  Venerabiles1  Fratres.  '  Salutem,  et  apostolicam  benedictionem. 

Quantum  studium  semper  extiterit  Ecclesiae  Christi,  ab  ipso  informatae,  atque 
edoctae,  in  pauperibus,  ac  praesertim  aegrotis  sublevandis,  omnique  solatii  genere 
juvandis,  quamque  libenter  suas  facultates,  ad  illud  officii  praestandum,  saepissime 
effuderit,  omnium  certe  id  aetatum  literae,  ac  monumenta  testantur. 

Quo  et  Nos  incensi  studio,  non  possumus  non  statim  flecti  ad  opem,  quae  enixe 
a  Nobis  imploratur,  ferendam  nosocomio  Parmensi,  quod  miseris  illis  magnum  est 
perfugium,  unde  a  misericordia  nomen  merito  traxit,  cujus  ita  angustae,  adflictaeque 
fortunae  dicuntur  esse,  ut  stare  illud  nequeat  diutius,  nisi  Ecclesiae  ei  pietas  pro- 
pere subveniat.  Itaque  motuproprio,  certa  scientia,  et  matura  deliberatione  Nostris, 
deque  apostolicae  potestatis,  qua  sumus  instructi  plenitudine,  vobis,  venerabiles  fra- 
tres, harum  literarum  tenore  praecipimus,  et  mandamus,  ut  in  bona  prorsus  omnia, 
cuiusque  modi  sint,  ad  mensas  episcopales,  abbatiales,  conventuales,  ad  capitula  cathe- 
dralium,  et  collegiatarum,  ad  prioratus,  praeposituras,  canonicatus,praebendas,  et  alia 
quaecumque  beneficia,  ad  coenobia,  monasteria,  collegia,  domos,  hospitia,  quocumque 
appellentur  nomine,  etiam  undecim  congregationum,  ad  quascumque  militias,  etiam 
S.  Ioannis  Hierosolymitani,  et  S.  Georgii  ordinis  equestris  Constantiniani,  ac  S.  Mariae 
della  Steccata  vulgo  vocitatae,  a  ad  quaslibet  communitates,  et  personas  ecclesia- 
;  sticas,  tam  saeculares,  quam  regulares,  cujuscumque  gradus,  conditionis,  et  digni- 
tatis  sint,  quocumque  privilegio  sint  munitae,  pertinentia,  etiam  a  Sanctae  Romanae 
Ecclesiae  cardinalibus  possessa;  neque  in  ea  solum  bona,  quae  post  annum  MDCXX. 
abiis  parta;  sed  in  illa  etiam,  quae  ante  id  temporis  possessa  ab  iis  iuerint,  in  bona 
profecto  ejusmodi,  ad  praesentem  dumtaxat  effectum,  quisque  vestrum  in  sua  dioe- 


I  Bull. 
I  Bull.  : 


530  Imposizione  di  una  gabella  per  l'Ospedale  della  Misericordia  in  Parma      a.  1796 

cesi,  quae  intra  fines  sit  Parmensis  ducatus,  certuni  tributum,  prò  commemorato 
nosocomio  substentando,  auctoritate  Nostra  apostolica  imperetis. 

Quod  quidem  tributum,  (necessitatibus  nosocomii  id  postulantibus)  non  in  poste- 
rum  mudo  imponi  statuimus,  scd  exigi  idem  etiam  prò  iis,  qui  sunt  praeteriti, 
mensibus  hujus  labentis  anni  MDCCXCVI.  Caeterum,  si  qua  sunt  ea  inter  bona, 
quae  onere  jam  sint  gravata  alio,  ad  aliud  forte  nosocomium  tuendum,  et  alendum, 
haec  aut  immunia  penitus  ab  novo  hoc  tributo  esse  decernimus,  aut  si  onus  illud 
quod  sustinent,  '  sit  minus  quam  tributum  imponendum,  eam  partem  solum  ab  iis 
exigi  volumus,  quae  reliqua  est,  ut  cum  aliis  ecclesiasticis  bonis  onus  exaequent. 
Fundos  vero  illos,  qui  patrimonii  ecclesiastici  titulo  sint  alicui  adsignati,  quique  ad 
singulares  familias  postea  reversuri  sunt,  ei  tributo  obnoxios  esse  non  permittimus. 
Illud  denique  vos,  venerabiles  fratres,  etiam,  atque  etiam  prò  vestra  sapientia  vide- 
bitis,  ut  ne  cui  per  illam  tributi  solutionem,  legitima  congrua  minuatur,  utque  in 
exigendi  ratione  praescriptum  servetur  constitutionis  ab  felicis  recordationis  Cle- 
mente pp.  V.  praedecessore  Nostro  in  concilio  Viennensi  editae. 

Non  obstantibus  literis  Nostris  in  simili  forma  Brevis  datis  die  VI.  aprilis 
MDCCLXXXI.-  nec  non,  quatenus  opus  sit,  iis,  quae  die  XXIII.  aprilis  superioris 
anni  sunt  expeditae,  aliisque  apostolicis  atque  in  universalibus,  provincialibusque 
conciliis  editis  generalibus,  vel  specialibus  constitutionibus,  et  ordinationibus,  ac 
quibusvis  etiam  juramento,  confirmatione  apostolica,  vel  quavis  fìrmitate  alia  robo- 
ratis,  statutis,  et  consuetudinibus;  privilegiis  quoque,  indultis,  et  literis  apostolicis 
superioribus,  et  personis  sub  quibuscumque  tenoribus,  et  formis,  ac  cum  quibusvis 
etiam  derogatoriarum  derogatoriis,  aliisque  efficacioribus,  efticacissimis,  ac  insolitis 
clausulis,  irritantibusque,  et  aliis  decretis  in  genere,  vel  in  specie,  ac  in  aliis  in  con- 
trarium  quomodolibet  concessis,  approbatis,  et  innovatis.  Quibus  omnibus  et  singulis 
etiamsi  de  illis,  eorumque  totis  tenoribus  specialis,  specifica,  expressa,  et  individua, 
non  autem  per  clausulas  generales  idem  importantes,  mentio  habenda,  aut  quaevis 
alia  exquisita  forma  ad  hoc  servanda  foret  illorum  tenores  praesentibus  prò  piene, 
et  sufficienter  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  habentes,  illis  alias  in  suo 
robore  permansuris,  ad  praemissorum  effectum  hac  vice  dumtaxat  specialiter,  et 
expresse  derogamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque.  Datum  Romae  apud  san- 
ctum  Petrum  sub  annulo  piscatoris  die  decima  nona  aprilis  millesimo  septingen- 
tesimo  nonagesimo  sexto  pontificatus  Nostri  anno  vigesimo  secundo. 

Da  Bull.  Rom.  Cont.  ed.  Rom.  X,  7s.;  ed.  Prat.  VI,  2933  s.,  collazionata  la  minuta  in 
Sec.  Brev.  4364,  I.  272  s.  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi). 


1  I  Bull.:      sustinucrit  ». 

*  Con  cui  a  preghiera  delle  comunità  e  uomini  e  ecclesiastica  bona  in  dioecesibus  Parmensi,  Piacentina,  Burgi 
S.  PJomnini,  et  oppido  Guastallae  existentia  subiiciuntur  solution!  vectigalium  >.  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  VI, 
812-817;  ed.  Pral.  VI,  787-792. 


a.  1795  Ordinamento  ecclesiastico  in  Corsica  531 


LXX. 
ORDINAMENTO    ECCLESIASTICO  IN  CORSICA. 


1795. 


Essendo  stato  presentato  a  Sua  Santità  Pio  VI  dai  Sigg.  deputati  della  commis- 
sione per  la  nazione  corsa  un  foglio  manoscritto  contenente  le  istanze  distinte  in 
ventidue  articoli  che  si  fanno  alla  stessa  S.  S.  circa  l'esercizio  dell'episcopato  in  Cor- 
sica, e  circa  altri  oggetti  di  ecclesiastica  disciplina,  non  ha  potuto  il  S.  Padre  non 
vedere  con  dispiacimento  che  queste  medesime  istanze,  delle  quali  se  ne  chiedeva 
l'apostolica  approvazione,  si  fossero  divulgate  prima  colle  stampe  fatte  circolar 
da  per  tutto,  e  per  avvalorarle  si  era  parimente  colle  stampe  reso  pubblico  un 
discorso  del  Sig.  Carlo  Andrea  Pozzodiborgo  membro  del  parlamento  del  regno  di 
Corsica,  un  discorso  sediziosissimo  nel  quale  contengonsi  molte  perverse  massime 
fatte  dai  più  sfacciati  nemici  della  Sede  Apostolica.  Col  divisato  discorso,  e  gli 
accennati  articoli  si  era  ancora  pubblicato  un  decreto  sui  beni  ecclesiastici,  fatto  in 
virtù  delle  leggi  francesi,  per  cui  si  fa  provisoriamente  la  congrua  de'  curati  e  vicarj, 
e  si  regola  la  forma  del  pagamento;  nel  qual  decreto  più  cose  vengono  stabilite 
dalla  sola  laica  podestà,  che  non  possono  in  nessun  conto  tollerarsi,  e  qualora  tut- 
t'altro  mancasse  non  può  al  certo  soffrirsi  ciò  che  si  stabilisce  circa  la  congrua  de' 
vescovi  di  Corsica  fissata  a  lire  dodicimila  all'anno  da  pagarsi  loro  secondo  gli  ordini 
del  re  sulle  finanze  dello  Stato. 

Tutto  ciò  non  ostante,  seguendo  il  S.  Padre  i  sentimenti  della  sua  pontificia 
dignità,  e  della  paterna  sua  amorevolezza  verso  la  nazione  corsa  non  ha  esitato  a 
prendere  in  considerazione,  sentito  anche  il  parere  di  una  particolare  congregazione 
di  cardinali,  i  ventidue  articoli,  e  ad  alcuni  de'  medesimi  ha  accordato  il  suo  assenso. 
Ha  commesso  a'  suoi  vescovi  l' informazione  sopra  alcuni  altri  che  esigono  schiari- 
menti di  fatti  e  notizie  locali  di  quelle  diocesi.  Ha,  suo  malgrado,  dovuto  negare 
l'assenso  a  quelli  articoli,  ai  quali  ripugna  la  vigente  ecclesiastica  disciplina,  che  dal 
capo  e  supremo  pastore  della  Chiesa  deve  custodirsi,  non  introducendo  mai  esempj 
che  potessero  altrove  adottarsi  con  sommo  pregiudizio  non  meno  de'  diritti  della 
Sede  Apostolica,  che  della  disciplina  stessa  della  S.  Chiesa. 

SieguoHO  gli  articoli  e  le  risposte. 

Art.  1°.  I  vescovi  di  Corsica  rientreranno  nelle  loro  rispettive  diocesi. 

Risposta.  Non  ha  riscontrata  la  Santità  Sua  la  menoma  difficoltà  col  rispon- 
dere che  i  vescovi  ritornino  nelle  loro  diocesi,  ben  inteso  che  debbono  ritornarci 
avendo  libero  l'esercizio  della  loro  giurisdizione,  senza  dipendere  dai  laici,  eh' è 
quanto  dire,  che  debbono  essere  nello  stato  in  cui  essi  erano  prima  della  fatale 
epoca  della  rivoluzione  di  Francia,  e  venire  reintegrati  in  tutti  quei  diritti  e  prero- 
gative che  possedevano. 


532  Ordinamento  ecclesiastico  in  Corsica  a.  l79"> 


Art.  2°.  Il  vescovo  di  Sagona  sarà  autorizzato  ad  esercitare  la  giurisdizione  del 
suo  ministero  anche  in  quella  di  Ajaccio,  vacante  per  la  morte  del  titolare,  ed  il 
seggio  sarà  trasferito  ad  Ajaccio. 

Risposta.  Siccome  nel  presente  articolo  s'incomincia  a  far  conoscere  che  si 
vuole  la  riunione  del  vescovo1  d'Ajaccio  col  vescovato  di  Sagona,  il  che  con  più 
sicurezza  rilevasi  dall'art.  8°,  nel  quale  si  propone  la  riduzione  de'  cinque  vescovati, 
esistenti  in  Corsica,  a  tre,  perciò  si  è  giudicato  più  espediente  dare  risposta  circa  il 
presente  articolo,  quando  si  riporterà  l'art.  8°. 

Art.  3°.  I  capitoli  delle  rispettive  diocesi,  ove  sarà  un  vescovo,  saranno  ristabiliti. 

Risposta.  Interessando  troppo  che  tutti  i  capitoli  delle  chiese  cattedrali  del 
regno  di  Corsica  siano  ristabiliti,  perciò  si  è  giudicato  rispondere,  che  debbansi  rista- 
bilire tutti  i  cinque  capitoli  delle  chiese  cattedrali  del  regno  suddetto. 

Art.  4°.  Tutte  le  collegiate,  benefizj  semplici  e  i  capitoli,  ove  non  sarà  il  vescovo, 
sono  soppressi,  salvo  l'indennità  alle  persone  attualmente  proviste  di  detti  benefizj  : 
quelli  che  avranno  benefizj  a  titolo  di  patrimonio  ne  saranno  mantenuti  nel  possesso 
durante  la  loro  vita. 

Risposta.  Perciò  che  concerne  la  soppressione  di  tutte  le  collegiate  e  benefizj 
semplici,  Sua  Santità  non  ha  potuto  dispensarsi  di  negare  il  suo  assenso  all'istanza, 
sì  perchè,  accordata  tal  soppressione,  con  un  sol  colpo  andrebbersi  a  distruggere 
tutte  le  fondazioni  e  tutti  i  pesi  annessi  alle  collegiate  e  benefizj  semplici;  sì  perchè 
non  è  stata  mai  dalla  Santa  Sede  in  termini  così  estesi  accordata  la  soppressione 
di  tutte  le  collegiate  e  benefizj  semplici  di  un  regno  intiero;  sì  finalmente  perchè,  se 
da  Sua  Santità  ciò  si  accordasse,  si  verrebbe  a  diminuire  considerevolmente  nel 
regno  di  Corsica  il  numero  de'  ministri  del  culto  divino.  Siccome  per  altro  può 
darsi  che  de'  benefizj  semplici  sia  espediente  farne  una  qualche  riunione  o  ai  semi. 
narj,  o  alle  parrocchie,  o  ad  altri  luoghi  pii,  o  finalmente  alle  chiese,  o  alle  mense 
vescovili,  si  daranno  perciò  su  tale  oggetto  le  opportune  istruzioni  ai  vescovi  quando 
ritorneranno  alle  loro  diocesi. 

Art.  5°.  I  vescovi  terranno  la  loro  abituale  sede  nel  luogo  delle  cattedrali. 

Risposta.  A  scanso  di  qualsivoglia  intelligenza  Sua  Santità  ha  dichiarato  che  i 
vescovi  debbono  intieramente  uniformarsi  alle  disposizioni  del  Concilio  di  Trento, 
Sess.  23.  de  re/or:  cap.  1. 

Art.  6°.  La  suffraganeità  de'  vescovi  di  Corsica  verso  gli  arcivescovi  di  Pisa  e 
di  Genova  è  soppressa;  le  parrocchie  di  Bonifazio  e  il  suo  territorio  saranno  incor- 
porati alla  diocesi  di  Ajaccio. 

Risposta.  Trattandosi  di  un  affare  che  concerne  la  convenienza  che  si  deve  avere 
al  granduca  di  Toscana  e  alla  repubblica  di  Genova,  e  nel  quale  vi  hanno  interesse 
gli  arcivescovi  di  Pisa  e  di  Genova,  si  dovrà  da  chi  agisce  per  la  nazione  corsa 
darne  parte  al  granduca  e  alla  repubblica,  ed  in  oltre  ottenere  il  consenso  degli 
arcivescovi  di  Pisa  e  di  Genova,  perchè,  tolta  via  la  suffraganeità,  si  dovrà  ottenere 
il  consenso  dell'arcivescovo  di  Genova  acciò  la  parrocchia  e  territorio  di  Bonifazio 
sieno  incorporati  alla  diocesi  di  Ajaccio.  Premesso  tutto  questo,  Sua  Santità  ben  volen- 
tieri promette  di  condiscendere  all'istanza. 

'  Sic  !  ma  >  escovato  •. 


a.  1795  Ordinamento  ecclesiastico  in  <  or sica  533 


Art.  7°.  I  vescovi,  ciascuno  nella  propria  diocesi,  potranno  dispensare  gì'  impedì 
menti  matrimoniali  al  terzo  e  quarto  grado  congiuntamente  o  separatamente,  e 
tutti  quelli  di  cognazione  spirituale.  Gli  altri  capi  sono  direttamente  riservati  a  Sua 
Santità. 

Risposta.  Il  Santo  Padre  non  ha  potuto  fare  a  meno  di  negare  il  suo  assenso 
a  questa  istanza,  perchè  non  si  adduce  alcuna  ragione  per  avvalorarla,  e  tanto  più, 
perchè  i  vescovi  di  Corsica  sono  in  ispecial  modo  circa  l'oggetto  presente  conside- 
rati dalla  Sede  Apostolica. 

Art.  8°.  Vi  saranno  tre  vescovi  in  Corsica  che  dovranno  essere  Corsi  e  nati  da 
padre  corso. 

Risposta.  Perciò  che  concerne  l'istanza  che  i  vescovi  di  Corsica  siano  tre,  s'in- 
caricheranno i  vescovi,  tornati  che  saranno  alle  loro  diocesi,  a  somministrare  su  di 
ciò  le  necessarie  notizie  di  fatto,  in  conformità  delle  quali  si  daranno  dal  S.  Padre 
le  opportune  provvidenze.  Per  quel  che  poi  riguarda  l'istanza  che  i  vescovi  deb- 
bono esser  corsi  e  nati  di  padre  corso,  Sua  Santità  benignamente  condiscende. 

Art.  9°.  A  misura  che  i  vescovi  attualmente  esistenti  moriranno,  la  loro  diocesi 
sarà  incorporata  in  quella  da  fissarsi  dal  parlamento.  I  capitoli  saranno  ugualmente 
soppressi  fino  a  che  si  riducano  a  tre  da  stabilirsi  nel  luogo  della  cattedrale  de' 
vescovi. 

Risposta.  Perciò  che  concerne  la  prima  parte  del  presente  articolo,  Sua  Santità 
non  ha  potuto  dispensarsi  dal  negare  il  proprio  consenso,  non  essendo  di  compe- 
tenza de'  laici  il  fissare  la  diocesi  alla  quale  incorporar  debbasi  una  diocesi  vacante. 
Perciò  poi  che  riguarda  la  seconda  parte  dell'articolo,  si  è  già  dato  risposta,  quando 
si  è  riportato  l'art.  3°. 

Art.  10°.  Nel  caso  di  vacanza  di  un  vescovato  si  rappresenteranno  dal  re  al  papa 
quattro  soggetti  idonei,  fra  quali  sarà  scelto  da  Sua  Santità  quello  che  sarà  riputato 
il  più  degno. 

Risposta.  Siccome  non  trovasi  in  tutta  la  storia  della  Chiesa  verun  indulto  con- 
cesso dalla  Sede  Apostolica  a  sovrano  di  altra  comunione  di  presentare  alle  Chiese 
vescovili  vacanti,  perciò  non  può  Sua  Santità  accondiscendere  ad  una  tale  domanda. 
La  stessa  Santità  Sua  per  altro  si  presterà  a  prescegliere  uno  de'  quattro  soggetti 
che  saprà  essere  di  gradimento  del  sovrano,  purché  lo  giudichi  idoneo;  ma  si  asterrà 
di  (ar  menzione  alcuna  di  presentazione  per  parte  del  suddetto  sovrano,  o  al  più 
farà  nelle  bolle  menzione  del  favore  del  sovrano  relativamente  al  promosso. 

Art.  11°.  Prima  della  presentazione  da  farsi  dal  re,  i  nomi  de'  candidati  saranno 
comunicati  al  parlamento,  il  quale  per  mezzo  di  un  indirizzo  al  re  avrà  la  facoltà  di 
fare  le  osservazioni  che  crederà  convenevoli  sulle  qualità  de'  promovendi. 

Risposta.  Sua  Santità  non  deve  consentire  che  il  parlamento  assuma  l'esame 
del  merito  de'  promovendi  al  vescovato;  non  indagherà  peraltro  se  il  re  e  il  parla- 
mento si  sian  concertati  circa  i  soggetti  che  il  sovrano  designerà  alla  stessa  San- 
tità Sua. 

Art.  r_)0.  Sua  Santità  è  pregata  di  prevedere  affinchè  i  vescovi  di  Corsica  pos- 
sano essere  consecrati  nel  regno. 

Risposta.  Non  si  adduce  alcuna  cagione  per  cui  Sua  Santità  abbia  a  provedere 
che  i  vescovi  di  Corsica  abbiano  a  essere  consecrati  nel  proprio  regno,  esentandosi 


534  Ordinamento  ecclesiastica  in  Corsica  a.  1795 

dall'obbligo  di  portarsi  a  Roma  per  essere  esaminati  avanti  la  stessa  Santità  Sua, 
al  qual  obbligo  soggiacciono  anche  i  vescovi  d'Italia,  il  vescovo  dell'isola  di  Malta 
ed  i  vescovi  dell'  isola  di  Sicilia,  perciò  il  S.  Padre  non  ha  accordato  l'assenso  a  tale 
istanza.  Nei  casi  particolari  per  altro,  concorrendo  i  giusti  motivi,  sarà  condiscen- 
dente a  dispensare  i  vescovi  di  Corsica  dell'obbligo  di  portarsi  a  Roma  per  subire 
l'esame,  come  più  volte  ha  fatto  nel  passato  co'  vescovi  d' Italia. 

Dei  Parochi. 

Art.  13.°  I  Parochi  saranno  nominati  dai  vescovi  secondo  le  forme  canoniche. 

Risposta.  La  norma  che  deve  tenersi  nelle  proviste  delle  chiese  parrocchiali 
e  stata  con  somma  maturità  stabilita  dal  Concilio  di  Trento,  i  cui  decreti  debbono 
essere  in  piena  osservanza  in  Corsica,  e  dalle  costituzioni  apostoliche  ;  quindi  a  scanso 
di  qualsivoglia  equivoco  che  potrebbe  nascere  dalla  maniera  colla  quale  è  concepito 
l'articolo  presente,  si  è  giudicato  dovere  inculcare,  circa  la  provista  delle  chiese 
parrocchiali,  l'osservanza  delle  disposizioni  del  detto  Concilio  e  delle  costituzioni 
apostoliche. 

Art.  14°.  Prima  di  entrare  in  esercizio  saranno  tenuti  (i  paro  hi)  di  prestare  il 
giuramento  prescritto  dalla  costituzione  nazionale  avanti  la  persona  delegata  a  questo 
effetto. 

Risposta.  Anche  questo  è  un  oggetto  trattato  dal  Concilio  di  Trento,  Sess.  24. 
de  refor.  cap.  12.  Perlochè  i  parochi  dovranno  religiosamente  attenersi  alle  disposi- 
zioni del  prelodato  Concilio,  tanto  più  che  la  prestazione  del  giuramento  di  fedeltà 
da  farsi  dai  parochi  prima  di  entrare  nel  loro  ministero  si  è  riconosciuta  del  tutto 
nuova,  né  praticata  in  altri  regni  cattolici. 

Art.  15°.  Veruna  parrocchia  potrà  essere  eretta  o  soppressa  senza  l'assenso  del 
parlamento,  concertandosi  co'  vescovi  dopo  il  loro  arrivo  nelle  diocesi. 

Risposta.  L'erezione  e  soppressione  delle  parrocchie  e  la  congrua  definitiva  de' 
parochi  non  sono  di  pertinenza  della  potestà  laicale,  perciò  il  S.  Padre  non  può  dare 
il  consenso  al  presente  articolo.  Resteranno  peraltro  incaricati  i  vescovi  di  Corsica 
di  occuparsi  di  ciò  che  concerne  l'erezione,  o  soppressione  delle  parrocchie,  come 
pure  circa  la  circoscrizione  delle  medesime,  e  la  congrua  definitiva  de'  parochi,  e 
di  farne  la  relazione  a  Sua  Santità,  perchè  possa  in  seguito  dare  gli  opportuni  pro- 
vedimenti. 

Art.  16°.  L'uso  delle  bolle  per  la  conferta  delle  cure  e  de'  benefizj,  e  di  quelle 
de'  mesi  beneficiali  cesserà  in  Corsica. 

Risposta.  Si  è  creduta  Sua  Santità  in  dovere  di  negare  l'assenso  a  tale  istanza, 
giacché  colla  medesima  si  vogliono  in  un  sol  colpo  far  cessare  le  regole  di  cancel- 
leria, e  le  riserve  de'  mesi.  Non  si  è  fin  ad  ora  accordata  ad  alcun  sovrano  una 
simile  istanza,  anzi  non  si  è  neppure  avanzata  mai  da  alcun  principe. 

De'  Monaci  Regolari. 

Art.  17°.  Gli  ordini  ecclesiastici  regolari  saranno  conservati  in  Corsica,  ciascuno 
secondo  il  proprio  istituto. 

Risposta.  L'istanza  è  troppo  ragionevole,  e  però  il  S.  Padre  volentieri  vi  ha 
acconsentito. 


a.  1795  Ordinamento  ecclesiastit  o  m  <  'orsica  535 

Art.  18°.  Veruno  potrà  essere  promosso  alla  professione  del  voto  solenne  se  non 
al  21  anno  compito,  né  potrà  esservi  caso  di  dispensa. 

Risposta.  Il  tenere  lontani  dalla  professione  religiosa  i  giovani  fino  al  21  anno 
compito  non  solo  impedisce  tutto  quel  bene  che  nel  decorso  di  cinque  anni  fareb 
bero  in  religione,  danno  irreparabile  per  tutti  quelli  che  prima  di  tale  età  cessan 
di  vivere;  ma  a  moltissimi  farebbe  perdere  in  mezzo  ai  pericoli  la  loro  vocazione. 
Inoltre  la  quotidiana  esperienza  insegna  che  quelli,  i  quali  professano  in  età  di  anni  16 
portano  comunemente  il  peso  della  regolare  disciplina  con  assai  maggior  facilità 
che  coloro  i  quali  professano  in  età  avanzata.  Finalmente,  lasciate  altre  innumere 
voli  ragioni,  la  novità  progettata  in  quest'articolo  non  è  stata  mai  approvata  dalla 
Sede  Apostolica,  perlochè  la  Santità  Sua  non  ha  creduto  dovere  prestare  l'assenso 
alla  riferita  istanza,  venendo  ciò  inculcato  dal  Concilio  di  Trento,  Sess.  25,  de  reg. 
et  montai,  cap.  14. 

\rt.  19°.  I  vescovi  si  concerteranno  col  re  per  ristabilire  gl'individui  ne' con- 
venti che  saranno  giudicati  più  convenevoli.  Non  potrà  essere  in  un  convento  un 
numero  minore  di  dodici  religiosi  professi.  Quegl'  istituti  religiosi  ne'  quali  esiste  in 
Corsica  un  numero  d'individui,  superiore  a  dodici,  saranno  conservati;  saranno  però 
tenuti  di  riunirsi  in  un  sol  convento. 

Risposta.  Saranno  incaricati  i  vescovi  nel  ritorno  alle  loro  diocesi  di  esaminare 
ed  indagare  le  providenze  che  giudicheranno  le  più  convenienti  per  farle  poi  cono- 
scere alla  Sede  Apostolica  circa  gì'  istituti  religiosi  e  circa  i  conventi  che  sono  in 
Corsica,  onde  riescano  di  spirituale  vantaggio  a  quei  popoli. 

Art.  20°.  Tutti  gli  ordini  regolari  saranno  soggetti  alla  giurisdizione  de'  vescovi 
in  ciò  che  concerne  la  disciplina  ecclesiastica  senza  potersene  esimere  per  pretesto 
di  ubbidienza  anche  alli  superiori  dell'ordine. 

Risposta.  Questo  è  un  oggetto  regolato  con  saviezza  dal  Concilio  di  Trento  e 

dalle  costituzioni  apostoliche,  onde  è  necessario  che  in  Corsica  gli  ordini  religiosi 

esattamente  si  uniformino,  per  ciò  che  concerne  la  loro  soggezione,  alla  giurisdizione 

de'  vescovi. 

De'  Preti. 

Art.  21°.  Dopo  che  l'università  di  Corsica  sarà  stabilita,  veruno  potrà  essere  pro- 
mosso agli  ordini  sacri,  se  non  giustifica  aver  fatto  il  corso  degli  studj  per  tre  anni 
nell'università,  o  in  qualunque  altra  del  continente,  e  se  non  presenta  il  certificato 
di  frequenza  e  di  diligenza  degli  studj. 

Risposta.  Le  leggi  vegliami  di  Santa  Chiesa  hanno  a  sufficienza  proveduto  per 
mezzo  de'  seminarj  vescovili  all'istruzione  ed  educazione  della  gioventù  che  desidera 
esser  promossa  agli  ordini  sacri;  e  all'istruzione  poi  de'  regolari  abbastanza  han 
provveduto  con  quei  conventi  che  chiamansi  di  studio;  laddove  col  corso  degli  studj 
da  farsi  nella  università  non  si  provede  alla  compiuta  istruzione  di  coloro  che  desi- 
derano essere  promossi  agli  ordini  sacri,  tanto  più  che  non  s' ignora  da  chicchessia 
che  in  qualunque  università  del  continente  s' insegnano  massime  ugualmente  con- 
trarie ai  diritti  della  religione  e  a  quelli  del  principato.  Per  questi  ed  altri  motivi, 
che  per  brevità  si  tralasciano,  Sua  Santità  si  è  creduta  in  dovere  di  negare  l'as- 
senso all'  istanza  proposta  nel  presente  articolo. 

Art.  22°.  L'atto  di  patrimonio  dovrà  essere,  oltre  le  debite  forme,  certificato  vero 


ó36  Incarico  al  Nunzio  in  Baviera  di  confermare  una  convenzione  a.  1796 

e  reale  dal  presidente  del  tribunale  della  giurisdizione,  dopo  aver  preso  il  parere 
dell'avvocato  del  re. 

Risposta.  Siccome  la  certificazione  che  si  richiede  è  diretta  ad  assicurare  viep- 
più che  l'atto  del  patrimonio  sia  vero  e  reale,  quindi  non  si  è  incontrata  difficoltà 
a  permettere  che  sia  certificato  dal  presidente  del  tribunale,  bene  inteso  peraltro 
che  prima  si  osservino  le  forme  prescritte  dai  sacri  canoni  circa  l'oggetto  del  quale 
trattasi. 

Dato  dalle  stanze  del  Quirinale  il  dì  30  settembre  1795. 

Firmato:  Il  Card.  De  Zelada. 
Firmato  :  Michele,  Vescovo  d' Isaura 

della  Congregazione  deputata. 
Da  F.  O.  Renucci,  Storia  di  Corsica  II,  Bastia  1834,  74-87. 


LXXI. 

INCARICO    AL   NUNZIO   IN    BAVIERA    DI   CONFERMARE   UNA    CON- 
VENZIONE FRA   IL   DUCA  DI  BAVIERA  E   LA   PREPOSITURA  DI 


BERCHTESGADEN. 


3  giugno  1796. 


Venerabili  fratri  Aemygdio  archiepiscopo  Rhodiensi  apud  dilectissimum  in 
Christo  filium  Nostrum  Carolum  Theodorum  Bavariae  ducem,  et  sacri  Romani 
imperii  principem  electorem  Palatinum  Nostro,  et  apostolicae  Sedis  nuncio. 

Pius  PP.  VI.  Venerabilis  frater  salutem,  et  apostolicam  benedictionem. 

Decet  Romanum  pontificem  in  iis  auctoritatis  suae  partes  libenter  interponere, 
per  quae  insignium  ecclesiarum  statui  ad  majorem  Dei  gloriam,  divinique  cultus 
augmentum  firmiter,  ac  scite  consulitur,  prout  in  Domino  salubriter  expedire  arbi- 
tratur. 

Nuper  siquidem  prò  parte  dilectissimi  in  Christo  filii  Nostri  Caroli  Theodori 
ducis  Bavariae,  et  sacri  Romani  imperii  principis  electoris  Palatini,  nec  non  dile- 
ctorum  filiorum  moderni  praepositi  praepositurae  Berchstegadensis  nullius  provin- 
ciae  Salisburgensis,  et  decani,  ac  canonicorum,  et  capituli  ejusdem  praepositurali^ 
ecclesiae  Berchstegadensis,  '  quod  jam  ab  antiquis  usque  temporibus  tum  scilicet  in 
praepositurae  praedictae  tundatione,  tum  in  pluribus  concessionibus,  quae  deinceps 
factae  fuerunt,  quoddam  territorium  Montosum  in  illius  dotem  a  pietate  tunc  Bava- 
riae dominantium  assignatum  fuit;  quodque  cum  uberrime  deinde  fodinae  salina- 
riac  in  dicto  territorio  prodierint,  duces  Bavariae  suppeditatis  sumptibus  ad  illas 
effodiendas,  ac  ad  eum  statum  adducendas,  ut  illarum  proventus  duobus  ab  hinc 
saeculis  maximum    ejusdem   praepositurae   vectigal   constituant,   salis   hujusmodi 

1  Manca  evidentemente  un  «  expositum  fuit  »  o  simile  frase. 


a.  1796  Incarico  'il  Nunzia  m  Baviera  di  confermare  inni  convenzione  537 

emptionem  certo  jam  constituto  pretio  partim  pecunia  numerata,  partim  conventa, 
et  pacta  annona  solvendo,  sibi  quasi  privative  reservarunt.  Veruni  clini  ex  plu- 
ribus  casibus  territorium  praedictum  gravia  damna  passimi  sit,  quae  ut  repara- 
rentur,  aliisque  de  causis  dicti  praepositus,  et  capitulum  grande,  atque  immo- 
dicum,  viribusque  mensae  praeposituralis  omnino  impar  aes  alienum  ad  summam 
usque  quingentorum  mille  florenorum  circiter  illius  monetac,  vel  cum  aerario  eie- 
ctorali,  vel  ab  aliis  subventoribus  gravi  foenore  contraxerint,  quin  aliqua  spes  affluat 
fore,  ut  illud  tandem  dissolvi  poterit:  immo  quod  maximum  est,  cum  ex  novis- 
sima visitatone  a  commissariis  capitularibus,  et  electoralibus  anno  MDCCXC1V. 
peracta  compertum  sit,  omnes  illius  tractus,  caeduas  sylvas  ad  quotidianum  illarum 
usum  adeo  imminutas,  et  deteriores  factas  esse,  ut  Ugna  ad  effodiendum  salem  prae- 
dictum necessaria  brevi  defectura  sint;  hinc,  prius  quam  eadem  praepositura  oh  vini 
aeris  alieni  jam  contratti,  et  in  posterum  contrahendi,  cui  solvendo  non  sit,1  vel 
etiam  ob  non  solutas  conventas  usuras  certo  certius  cadat,  ac  omnia  sua  bona  cre- 
ditoribus  renuntiare,  bonisque  cedere  cogatur,  memoratus  praepositus,  ac  capitulum 
e  re  sua:  putarunt  contractum  cum  eodem  Carolo  Theodoro  duce  stipulare,  quo 
ipse  salvis  antiquis  Bavariae  juribus,  suorum  praedecessorum  liberalitatem,  ac  bene- 
ficentiam  emulando  non  solum  turbatam  rei  familiaris  mensae  praeposituralis  admi- 
nistrationem  restituit,  verum  etiam  illam  in  eum  statum  adduxit,  ut  futurae  calami 
tates  nullum,  aut  saltem  minimum  damnum  ili ì  interré  valerent:  quamobrem  sub  die 
XVI.  aprilis  Monachii3  ab  eodem  Carolo  Theodoro  duce,  XXVUI.  aprilis  MDCCX(  A'. 
Frisingae  a  praeposito,  canonicis,  et  capitulis  praedictis  solemnis  stipulata,  ac  ratiha- 
bita  fuit  conventio,  qua  dux  Bavarie  auctis  redditibus  mensae  praeposituralis,  illaque 
ab  aere  alieno,  quo  premebatur,  '  exonerata,  fodinarum  salinariarum  hujusmodi 
curam  sibi  suscepit.  Cum  autem,  sicut  eadem  expositio  subjungebat  conventio  hujus- 
modi, quod  de  re  ecclesiastica  agitur,  stare  haud  possit,  quin  Nostra,  et  hujus  san- 
ctae  Sedis  auctoritas  hisce  desuper  intercedat:  hinc  quo  eadem  conventio  firmiter 
subsistat,  et  exacte  servetur  memorati  exponentes  illam  apostolicae  conrìrmationis 
patrocinio  per  Nos  communiri  summopere  desiderant.  Nobis  propterea  humiliter  sup- 
plicai fecerunt,  ut  in  praemissis  opportune  providere,  et  ut  infra  indulgere  de  beni- 
gniate apostolica  dignaremur. 

Nos  igitur  dictos  exponentes  specialibus  gratiis,  et  favoribus  prosequi  volentes 
et  eorum  singulares  personas  a  quibusvis  excommunicationis,  et  interdicti,  aliisque 
ecclesiasticis  censuris,  sententiis,  et  poenis  quovis  modo,  et  quacumque  de  causa 
latis,  si  quas  forte  incurrerint,  hujus  tantum  rei  gratia  absolventes,  et  absolutos 
fore  censentes,  supplicationibus  eorum  nomine  Nobis  humiliter  porrectis  inclinati/' 
fraternitati  tuae  per  praesentes  committimus  ac  mandamus,  ut  constito  tibi  de  veri- 
tate  narratorum,  ac  de  utilitate  contractus  praedicti  illum,  ac  omnia  in  co  conventa 
auctoritate  Nostra  apostolica  confirmes,  et  approbes,  illique  inviolabilis  apostolicae 


1  Manca  evidentemente:  «  par»  o  simile. 
:  I  Bull.  :  «  aere  suo  »  ! 
;  I  Bull.  :  «  monachi  =  ! 
'  I  Bull.:  «  praemebantur  ». 

■  Non  so  donde  i  Bull,  abbiano  desunto   questo  formulario   speciale;    in  Sec.  Brev.    tutto    il   tratto   da  «Nobis 
propterea»  a      inclinati  •  è  rappresentato  da  «etc.  ». 


538  Ordinamento  delle  Diocesi  Ialine  nell'Impero  Russo  a.  1798 

firmitatis  robur  adjicias,  ac  omnes,  et  singulos  juris,  et  facti  defectus,  si  qui  desuper 
quomodolibet  intervenerint,  suppleas,  et  sanes. 

Decernentes  has  praesentes  literas,  semper  firmas,  validas,  et  efficaces  existere, 
ac  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  illis,  ad  quos 
spectat  et  prò  tempore  quandocumque  speetabit  in  omnibus,  et  per  omnia  pienis- 
sime suffragari:  sicque  in  praemissis  per  quoscumque  judices  ordinarios,  et  delegatos 
etiam  causarum  palatii  Nostri  apostolici  auditores,  ac  Sanctae  Romanae  Ecclesiae 
cardinales  etiam  de  latere  legatos,  et  sanctae  Sedis  nuncios,  sublata  eis,  et  eorum 
cuilibet  qua  vis  aliter  judicandi  et  interpretandi  facilitate,  et  auctoritate,  judicari,  et 
definiti  debere,  ac  irritum,  et  inane  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctori- 
tate scienter  vel  ignoranter  contigerit  attentari. 

Non  obstantibus  praemissis,  ac  Nostra,  et  cancellariae  apostolicae  regula  de 
jure  quaesito  non  tollendo  ac  fel.  recordationis  Pauli  pp.  IL,  aliorumque  Romanorum 
pontificum  praedecessorum  Nostrorum  de  rebus  ecclesiasticis  non  alienandis,  aliisque 
apostolicis  ac  in1  universalibus,  provincialibusque,  et  synodalibus  conciliis  editis  gene- 
ralibus,  vel  specialibus  constitutionibus,  et  ordinationibus,  caeterisque  contrariis  qui- 
buscumque.  Datum  Romae  apud  sanctum  Petrum  sub  annulo  piscatoris  die  tertia 
iunii  millesimo  septingentesimo  nonagesimo  sexto,  Pontificatus  Nostri  anno  vigesimo 
secundo. 

Da  Bull.  Rom.  Cont.  ed.  Rom.  X,  15  s.;  ed.  Prat.  VI,  2940-2942,  collazionata  la  minuta 
in  Sec.  Brev.  4303,  f.  223  s.,  231  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


LXXII. 
ORDINAMENTO  DELLE  DIOCESI  LATINE  NELL'IMPERO  RUSSO. 

16  ottobre  1798. 

Pius  Episcopus   servus   servorum   Dei   ad   perpetuam   rei   memoriam. 

Maximis  undique  pressi  calamitatibus  exules  angustiati  afflicti,  ac  omni  fere 
1 1 umana  ope  destituti,  regendae  Christi  Ecclesiae  munus  humilitati  Nostrae  commis- 
sum  in  tanta  rerum  humanarum  vicissitudine,  ac  instauratarum  -  novitatum  dolo- 
rumque  temporibus  adeo  grave,  et  laboriosum  experti  sumus,  ut  jam  fragilitas  Nostra 
prae  magnitudine  ponderis  omnino  deficere  videretur.  Siquidem  gravissimis  ingruen- 
tibus  malis,  atque  humanis  divinisque  rebus  penitus  eversis  atque  permixtis,  suc- 
crescentibus  quotidie  sollicitudinum  fluctibus,3  Nobis  infirma  plerumque  utentibus 
valetudine,  senioque  jam  pene  confectis,  vix  datum  est  Petri  naviculam  regere,  et 
ab4  imminenti  naufragio  servare.  Deus  autem  consolationis  et  solatìi  lenivit  aliquan- 
tulum  maerorem  Nostrum,  ac   fortitudinis  spiritu  desuper  immisso,  Nostram  cani- 

«  I  Bull.  onv 

-  Numi.  Poi.  iDtarum  ». 

.Viimc.  /'.'/..•  .  fructibus    . 
•  Nuna.  Poi.  add.  «omni  >. 


a.  1798  Ordinamento  dell*    Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  539 

tiem  fractasque  vires  ita  rexit,  ut  amaras  tribulationum  aquas  adhuc  eluctari  pote- 
rimus,  nec  sane  defucre  coelestium  dulcedinum  stillae,  quae  jacentem  animum 
Nostrum  erigerent.  Intclleximus  enim  Principes  et  Reges,  quorum  corda  in  manu 
Domini  sunt,  sanctae  matris  Ecclesiae  aerumnis  lacrimisque  permotos  in  id  potis- 
simum  incumbere,  ut  opportunum  eatholicae  Religioni1  subsidium  afi'erant,  eique 
illata  damna  resarciant. 

Nova  etiam  accessit  solatìi  causa,  quod  in  dissitis  quoque  regionibus,  divina 
favente  grafia,  et  auxiliante  Serenissimo  ac  Potentissimo  Principe  Paulo  hoc  nomine 
Primo  Russiarum  Imperatore,  Venerabilis  Frater  Laurentius  ex  Marchionibus  Litta 
modernus  Archiepiscopus  Thebarum  in  partibus  Infidelium,  quem  nos  ad  Majesta- 
tem  suam  Oratorem  nostrum  destinavimus,  tamquam  Apostolicus  Delegatus  plura 
illic  disposuit  ad  Christi  Ecclesiae  bonum,  et  Romano  eatholicae  Religionis  incre- 
mentum;  ingentes  propterea  Altissimo  gratias  agimus,  a  quo  omne  datum  optimum 
et  omne  donum  perfectum  descendit,  inque  magnam  erigimur  spem  fore,  ut  opus 
suum  ipse  perficere  ac  solidare  dignetur.  Interea  ne  quis  ea  quae  a  Delegato  nostro 
acta  sunt,  progrediente  tempore,  in  dubium  vocare  aut  aliquo  defectu  notare  possit, 
omnia  et  singula  hisce  nostris  litteris  expresse  approbare   et  confìrmare  statuimus. 

Siquidem  ubi  primum  animadvertimus,  amplissimum  Russiarum  Imperium  victo- 
riis  atque  triumphis  latius  fuisse  propagatum,  numerumque  Catholicorum,  qui  in 
antiquis  illius  limitibus  jam  antea  comprehendebantur,  ob  Imperii  hujusmodi  in 
orthodoxis  regionibus  propagationem  in  dies  magnopere  augeri,  prò  nostra  Pastorali 
sollicitudine  nihil  magis  atque  ferventius  optavimus,  quam  ut,  crescente  in  eodem 
vastissimo  Imperio  Catholico  Grege,  animabus  Christi  sanguine  redemptis  neces- 
saria, atque  opportuna  salutis  aeternae  afferrentur  subsidia.  Haec  ut  facilius,  et  expe- 
ditius  consequi  possent,  atque  omnia  fierent  juxta  morem,  et  instituta  eatholicae 
Ecclesiae,  cum  Petropolim  miserimus  praefatum  Laurentium  Archiepiscopum,  qui 
Oratoris  nostri  munere  fungeretur  apud  praedictum  Paulum  Imperatorem,  cujus 
eximiam  voluntatem,  ac  paternam  prò  subjectis  sibi  Populis,  iisque  etiam,  qui  Catho- 
licam  Religionem  profitentur,  benignitatem  ac  sollicitudinem,  et  singularem  erga 
Nos  benevolentiam  jamdiu  experti  fuimus,  eidem  Laurentio  Archiepiscopo  in  man- 
datis  dedimus,  ut  nostro  nomine,  et  apostolica  sibi  a  Nobis  delegata  auctoritate,  sub 
faustissimis  ejusdem  Pauli  Imperatoris  auspiciis,  Ecclesiarum  et  Dioeceseum  status 
ac  limites  disponeret,  aliaque  omnia  perficeret,  prout  optimo  animarum  regimini  et 
spiritualis  gubernii  exercitio  magis  congruere,  et  opportunum  fore  dignosceret. 

Hinc  praefatus  Laurentius  Archiepiscopus  ad  delegatum  sibi  munus  perfungen- 
dum  aggressus,  in  primis  prae  oculis  habens,  quod  nonnullarum  antea  existentium 
Dioeceseum  regimen  vel  ob  earum  nimis  amplam  extentionem,  vel  ob  dimcultatem 
spiritualis  jurisdictionis  libere  commodeque  exercendae  in  illis  partibus,  quae  ad 
alienum  saeculare  dominium  transierunt,  vel  demum  ob  postremas  gravissimas  per- 
turbationes,  et  bella  haud  feliciter  procedebat,  proptereaque  necessc  erat,  ut  Dioe- 
cesibus  novi  limites  assignarentur,  et  ille  conservaretur,  ac  de  novo  etiam  consti- 
tueretur  Ecclesiarum,  et  Episcoporum  numerus,  qui  aptus  ac  necessarius  esset  ad 
rite  saluberque-  tot  catholicorum  centena  millia  regenda,  et  moderanda. 

1  Ann.  :  ■  Religionis  ■. 
"■  Sicl 


540  Ordinamento  delle  Diocesi  lui  ine  nell'Impero  Russo  a.  1798 


Requisiti*,  auditisque  omnibus,  interesse  habentibus,  perpensoque  etiam,  quod 
inter  alias  Catholicorum  latini  ritus  cathedrales  Ecclesias,  in  imperio  liujusmodi  exi- 
stentes,  Metropolitana  Mohiloviensis  Ecclesia  sub  titulo  Beatae  Mariae  Virginisusque 
ab  anno  Domini  millesimo  septingentesimo  octogesimo  tertio  ad  honorem  et  digni- 
tatem  Archiepiscopalem  et  Metropoliticam  erecta,  valde  decenter  constructa,  et  pul- 
cherrimae  t'ormae,  una  in  Russia  Ecclesia  est,  quae  metropolitico  nomine,  jure,  ac 
dignitate  praefulgeat,  eaque  prima,  quae  ab  Apostolica  Sede  praefata  in  ilio  Imperio 
tuerit  fundata,  atque  erecta,  ipsaque  Mohiloviensis  Sedes  fere  in  medio  earum  Pro- 
vinciarum  et  regionum  est  collocata,  ubi  catholicus  grex  longe  lateque  diffunditur, 
ejusque  Dioecesis  adeo  vasta  existit,  ut  major  in  ilio  Imperio  non  reperiatur. 

His  omnibus  attentis,  cum  jam  Nos  convenire  arbitrati  fuissemus,  ut  ea  Mohilo- 
viensis Ecclesia  super  alias  Cathedrales  omnes  Ecclesias  praefati  imperii  praecipuum 
quoad  honores,  jura,  et  praerogativas  sibi  locum  vindicaret,  collatis  inde  consiliis 
cum  Venerabilibus  etiam  Fratribus  nostris  Archiepiscopis  et  Episcopis,  in  hoc  inte- 
resse habentibus,  in  vim  facultatum,  sibi  ad  id  a  Nobis  delegatarun,  Vilnensem,  Luceo- 
riensem,  et  Samogitiensem  respective  Cathedrales  Ecclesias  Archiepiscopali  Eccle- 
siae  Gnesnensi,  illiusque  prò  tempore  existenti  Archiepiscopo,  et  similiter  Cathedralem 
Ecclesiam  Camenecensem  Archiepiscopali  Ecclesiae  Leopoliensi,  ejusque  pariter  prò 
tempore  existenti  Archiepiscopo,  Metropolitico  jure  respective  subjectas,  et  modo  prò 
majori  earum  respective  Dioeceseum  parte,  singulas  in  praefato  Russiae  Imperio 
consistentes,  quoad  ipsas  Dioeceseum  partes,  cum  omnibus  et  quibuscumque  earum 
respective  territoriis,  et  terminis,  earumque  singularum  respective  Clerum,  et  Popu- 
lum  universum  cum  suis  ecclesiis,  domibus,  beneficiis,  et  officiis  ecclesiasticis,  nec 
non  Hospitalibus,  Collegiis  et  Locis  regularibus  quibuscumque,  a  praefatarum  Gne- 
snensis  et  Leopoliensis  Archiepiscopalium  Ecclesiarum  metropolitica  subjectione  per- 
petuo divisit,  et  separavit,  et  ab  earum  respective  prò  tempore  existentium  Archie- 
piscoporum  jurisdictione  etiam  perpetuo  exemit,  et  liberavit.  _ 

Et  ad  magis  magisque  Metropolitanae  Ecclesiae  Mohiloviensis  praefatae  deco- 
rerei, atque  honorem  augendum,  (connrmato  in  primis  metropolitico  jure  eidem 
Metropolitanae  Ecclesiae  Mohiloviensi  annexo  super  catholicos  omnes,  qui  sub  prae- 
fato Imperio  ab  ipsius  Cathedrae  Mohiloviensis  fundatione  suberant)  eadem  jura 
metropolitica,  et  praerogativas  ad  supra  nuncupatas  '  Vilnensis,  Samogitiensis, 
Luceoriensis  et  Camenecensis2  respective  Dioeceseum  partes,  modo  in  dicto  Impe- 
rio, ut  praefertur,  comprehensas,  nec  non  super  caeteros  catholicos  Latini  ritus, 
Ecclesias,  et  loca  omnia,  quae  in  Guberniis  Lithuaniensi,  Vollyniensi,  Podoliensi, 
et  Minsicensi,  reperiebantur,  vel  in  posterum  poterunt  inveniri,  salva  tamen  in 
omnibus  Apostolicae  Sedis  super11  Ecclesias  omnes  auctoritate,  et  illa,  quae  Ordinariis 
singulis  prò  respectiva  qualibet  Dioecesi  competit,  de  jure,  et  juxta  apostolicas  con- 
stitutiones,  atque  declarationes,  eadem  apostolica  sibi  delegata  auctoritate  extendit, 
et  ampliavit;  ac  modernos,  et  prò  tempore  existentes  Vilnensis,  Samogitiensis,  Luceo- 
riensis, et  Camenecensis  Ecclesiarum  praedictarum,  prout  alios  omnes,  et  singulos 
respective  Episcopos,  quorum  Cathedrales  Ecclesiae  in  Russiaco  Dominio  consistunt, 

1  Nuna.  l'ol.  :     Buprad 

Ih*».,      Vilnensem     e  cosi  le  seguenti. 
3  tfwis.  Poi.:  «  salva  tamen  in  omnibus  Apostolica  super  ». 


a.  1798  Ordinaménto  delle  Diocesi  lutine  nell'Impero  Russo  541 


a  S.  Sede  canonice  institutos,  ac  in  posterum  instituendos,  et  praeviis  literis  aposto- 
licis  servata  forma  Pontitìcalis  Romani  consecrandos  in  Sufliuganeos  prò  tempore 
esistenti  Archiepiscopo  Mohiloviensi  '  subjecit,  atque  subposuit,  ita  ut  Episcopi  omnes 
latini  Ritus,  in  dicto  Imperio  existentes,  eidem  Archiepiscopo  Mohiloviensi  metro 
politico  jure  subesse  debeant;  et  respective  prò  tempore  existenti  Archiepiscopo 
Mohiloviensi,  canonice  instituendo,  et  in  Apostolicae  Sedis  communionc  permanenti, 
in  omnibus  praedictis  Dioecesibus,  sibi  suppositis,  metropoliticum  jus  exercendi 
lacultatem  concessit,  ita  ut  praedicti  Archiepiscopi  Mohilovienses,  prò  tempore  exi- 
stentes, Provinciales  Synodos  evocandi,  et  cum  iisdem  sufi'rasjaneis  ecclesiastica 
negotia  terminandi,  juxta  statuta  sacrorum  Canonum,  et  apostolicas  constitutiones, 
aliaque  omnia,  quae  ad  Metropoliticum  munus  pertinent,  gerendi,  faciendi,  et  exer- 
cendi habeant  lacultatem,  et  vicissim  quilibet  Suflraganei,  ad  omnia  et  singula  erga 
praedictos  Archiepiscopos  Mohilovienses  teneantur,  quae  Metropolitanis  juxta  sacros 
canones,  et  apostolicas  constitutiones  praedictas  de  jure  vel  consuetudine  spectant, 
et  pertinent. 

Et  insuper  totum  illius"  regionis  tractum,  qui  in  Gubernio  Kioviensi  comprehen- 
debatur,  et  eatenus  Cathedrali  Ecclesiae  Kioviensi,  aliisque,  dioecesano  jure,  obtine- 
batur,  nec  non  etiam  Ecclesias  illas,  quae  in  Alba  Russia  reperiebantur,  quaeque  ad 
dioecesim  Vilnensem  spectabant,  eadem  apostolica  sibi  delegata  auctoritate,  ab  eadem 
Kioviensi  et  Vilnensi  respective  Dioecesi,  illarumque  Ecclesiarum  respective  prò  tem- 
pore existentium  Episcoporum.aliorumque  Ordinariorum  respective  ordinaria  jurisdi- 
ctione  perpetuo  divisit,  et  separavit,  dictumque  regionis  tractum  in  praefato  Gubernio 
seu  districtu  Kioviensi,  ut  praefertur,1'  comprehensum,  prout  etiam  praet'atas  Eccle- 
sias in  Alba  Russia  praedicta  contentas,  Archiepiscopatui  Mohiloviensi  respective 
concessit,  et  assignavit,  illiusque  Dioecesi  etiam  respective  annexuit,  atque  incorpo- 
ra vit. 

Cumque  Dioecesis  Mohiloviensis  in  adeo  longinquas,  vastissimasque  regiones 
protendatur,  ut  dictus  Laurentius  Archiepiscopus  animarum  saluti  plurimum  prospici 
posse  dignoverit,  si  praeter  alios  duos,  qui  in4  illis  partibus  reperiuntur,  Episcopos 
sufì'raganeos,  novus  etiam  prò  tempore  existenti  Archiepiscopo  Mohiloviensi  adsi- 
gnaretur  Episcopus  suffraganeus,  statuit  ideirco,  atque  decrevit,  ut  quem  deinceps 
in  Episcopum  alicujus  Ecclesiae  in  partibus  infidelium  consistentis  apostolica  aucto- 
ritate praefici,  atque  in  novum  Suffraganeum  prò  tempore  existentis  Archiepiscopi 
Mohiloviensis  ad  Pontifìcalia,  aliaque  pastoralia  munia  in  Civitate,  et  Dioecesi  Mohi- 
loviensi exercenda,  eadem  apostolica  auctoritate  deputari  contigerit;  praeposituram 
Metropolitanae  Ecclesiae  Mohiloviensis,  dignitatem  inibì  forsan  post  Pontitìcalem 
majorem  existentem,  consequi  et  recipere,  dictaeque  Praepositurae  fructibus,  redi- 
tibus  et  proventibus  prò  congrua  sui  substentatione  frui,  et  gaudere  libere  et  licite 
possit,  et  valeat,  ac  prò  tempore  existentem  Praepositum  dictae  Metropolitanae 
Ecclesiae  ad  Suffraganeatum  hujusmodi  apostolica  auctoritate  institutum,  et  in 
S.  Sedis  communionc  permanentem,  Suffraganeum  Mohiloviensem  dici  et  nuncupari 

1  \'nnz.  Poi.:     instituti»;     instituendi    ;     consecrandi  »  ;  ■existentis  Archiepiscopi  Mohiloviensis 
-  Nun3.  Poi.       Hlud  •! 
3  Ann. :  «  praedicitur  ». 
'  Ann.  om, 


542  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  a.  1798 


mandavit,  eumque  in  civitate  Mohiloviensi1  ad  Suffraganei  Episcopi  et  Praepositi 
munera  rite  diligenterque  obeunda,  residentiam  suam  habere  juxta  canonicas  san- 
ctiones,  et  illius  Capituli  statuta  teneri  ac  debere  declaravit. 

Ac  praeterea  idem  Laurentius  Archiepiscopus,  votis  nostris  obsecundando,  ad 
Ecclesiarum  Cathedralium  Livoniensis  et  Vilnensis  statum  oculos  suos  convertens; 
cum  conspexisset  Cathedralem  Ecclesiam  Livoniensem  antiquitus  quadraginta  et 
ultra  comprehendentem  Paroecias,  nec  non  monasteria  plura,  una  cum  propria 
Cathedrali  Ecclesia  et  Episcopali  Sede,  tunc  ex  temporum  variatione,  et  ex  saepius 
factis  ab  ipsa  Cathedrali  Ecclesia  Livoniensi  separationibus,  ad  septem  tantum 
Paroecias  inCuronia-  existentes,  fuisse  redactam,  nec  amplius  Cathedralem  Eccle- 
siam, et  Episcopalem  Sedem  habere,  ita  ut  Episcopi  prò  tempore  existentes  Livo- 
nienses  in  alienis  Dioecesibus  residere  adacti  fuerint,  secusvero  Dioecesim  Vilnen- 
sem  nimis  amplam  esse,  (cum  ea  dilatetur  in  totani  Lituaniam,  in  veterem  Palatinatum 
Minscensem,  et  in  maximum  regionis  tractum  ultra  flumen  Niemen,  qui  modo  sub 
dominium  Serenissimi  Regis  Borussiae  transivit),  ita  ut  vix  unus  Episcopus  par  esse 
valeat  ad  ipsam  regendam  et  gubernandam.  Ad  consulendum  ideirco  magis,  et  con- 
venientius  Ecclesiae  bono,  et  spiritualibus  animarum  Christi  fidelium  necessitatibus, 
receptis  prius  diligentibus,  et  exactis  informationibus,  et  omnibus  visis  videndis,  et 
diligenter  perpensis;  cum  reperiisset,  quod  Episcopatus  Samogitiensis,  cui  super- 
extantes  Parochiales  Ecclesiae  Dioecesis  Livoniensis  adjacent,  satis  amplos  habet 
limites,  per  totam  nempe  Samogitiam  protendentes,  et  Parrochialium  Ecclesiarum 
numerum  plusquam  suflicientem  ad  Dioecesim  constituendam,  et  ideirco  Episcopati! 
hujusmodi  Samogitiensi  in  suo  actuali  statu  relieto;  in  vim  supradictarum  facilita- 
timi sibi,  ut  praefertur, :'  delegatarum,  Livoniensem  Dioecesim,  praevia  illius  Cathe- 
dralis  Ecclesiae  et  Capituli,  et  Sedis  Episcopalis,  ac  Tituli,  et  denominationis  Epi- 
scopalis  Livoniensis  perpetua  suppressione,  et  extinctione,  una  cum  toto  ejus  actuali 1 
districtu,  territoriis,  Ecclesiis, :'  Clero,  et  Populo,  quacumque  ratione  et  possessione 
non  obstante,  Dioecesi  Vilnensi  praedictae  similiter  perpetuo  annexuit,  adjunxit, 
et  incorporavit  ;  ac  partem  imposterum  Dioecesis  Vilnensis  efformare,  etiam  per- 
petuo statuit,  et  declaravit,  dictasque  Ecclesias,  et  loca,  aeque  ac  Christi  fideles, 
tam  Ecclesiasticos,  quam  saeculares,  universumque  Clerum,  et  Populum  Latini  ritus 
in  dieta  Dioecesi  Livoniensi,  ut  praefertur, :|  contentum,  et  cuicumque  alteri  Dioecesi 
usque  tunc  subjectum,  dictaeque  Vilnensi  Dioecesi,  ut  praefertur,  '■'  unitum,  ordina- 
riae  prò  tempore  existentis  Episcopi  Vilnensis  jurisdictioni  perpetuo  quoque  subjecit, 
atque  supposuit,  ac  (futurae  Apostolicae  Sedis  providentiae  relieta  illa  Dioecesis 
Vilnensis  hujusmodi  parte,  quae  sub  dominio  praefati  Regis  Borussiae  transivit), 
illum  ejusdem  Vilnensis  Dioecesis  tractum,  qui  in  palatinatu,  seu  verius  in  Gubernio 
Minscensi  remanet  inclusum,  ab  eadem  Dioecesi  Vilnensi,  illiusque  prò  tempore 
existentis  Episcopi  ordinaria  jurisdictione  prò  infrascripto0  novae  Ecclesiae  Episco- 

1  Ann.  ora.  «dici  -  Mohiloviensi  >. 

»  Ann.:  •  Curiona  ». 

'  Ann.  :     praedicitur  ». 

'  Ann.:  «  naturali  •. 

-  Ann.     ■territoriis  Ecclesiasti 

*  Ann.  :  ■  in  tradii  to  •. 


a.  1798  Ordinamento  delle  Diocesi  lutine  nell'Impero  Rusto  543 

palis  erectionis  effectu,  similiter  perpetuo  divisit,  et  separa vit,  et  fines1  in  posterum 
Dioecesis  Vilnensis  hujusmodi  in  Curoniam,  et  in  totum  Gubernium  Lithuaniae 
(tantum-  Samogitia  excepta)  extendi  definivit,  et  declaravit,  ipsamque  Vilnensem 
Ecclesiam  a  metropolitico  jure  Ecclesiae  Gnesnensis,  cui  hucusque  subjecta  reman- 
serat,  pari  apostolica  auctoritate  liberavit,  eamdemque,  ac  illius  Antistites  pio  tem- 
pore existentes,  una  cum  universo  Clero,  atque  Populo  totius  sic  efformatae  Dioe- 
cesis, Metropolitanae  Ecclesiae  Mohiloviensi,  et  ejus  Archiepiscopo,  quoad  idem 
Metropolitieum  jus,  submisit,  atque  subjecit,  nec  non  mensae  episcopali  praedictae 
Vilnensi,  praeter  annuum  proventum,  a  praedicti  Pauli  Imperatoris  munificentia, 
prò  tempore  existentibus  Vilnensibus  Episcopis  prò  illorum  substentatione  assigna- 
tum,  bona,  census,  aliosque  cujuscumque  generis  fructus,  redditus,  et  proventus  ad 
Mensam  Episcopalem  praedictae  Cathedralis  Livoniensis,  ut  praefertur,"  suppressae 
et  extinctae  quomodolibet  spectantes,  et  ab  Episcopis  Livoniensibus  in  antea  per- 
cipi,  et  exigi  solitos,  similiter  perpetuo  univit,  annexuit,  et  applicava,  ita  ut  licc-at 
futuro,  et  prò  tempore  existenti  Episcopo  Vilnensi  per  se,  vel  per  alium,  seu  alios 
ejus,  ac  mensae  Episcopalis  Vilnensis  nomine  dictorum  honorum,  censuum,  aliorum- 
que  fructuum,  reddituum,  et  proventuum  veram,  realem,  corporalem,  et  actualem 
possessionem  propria  auctoritate  libere  apprehendere,  et  apprehensam  perpetuo 
retinere,  dictaque-  bona  locare,  dislocare,  arrendale,  fructus,  redditus,  et  proventus 
quoque  praedictos  percipere,  exigere,  levare,  ac  in  suos  usus,  et  utilitatem  con  ver- 
tere, cujusvis  licentia  desuper  minime  requisita,  et  ita  pariter  omnibus,  et  singulis 
privilegiis,  gratiis,  exemptionibus,  praerogativis,  concessionibus,  et  indultis,  tam  spi- 
ritualibus,  quam  temporalibus,  quae  in  antea  ad  prò  tempore  existentes  Episcopos 
Livonienses  ante  illius  Ecclesiae  cathedralis  suppressionem,  et  extinctionem,  hujus- 
modi de  jure,  usu,  consuetudine,  privilegio,  aut  alias  quomodolibet  competebant, 
similiter  uti,  et  gaudere. 

Et  quia  idem  Laurentius  Archiepiscopus  per  eum  sic  ordinatam  Dioecesim  Vil- 
nensem hujusmodi  multum  adhuc  amplam  esse,  et  propter  magnum  illius  Eccle- 
siarum  numerum,  ac  locorum  distantiam,  unum  Episcopum  minime  sutìicere  posse 
dignoverat,  hinc  prò  ipsius  Dioecesis  Vilnensis  servitio,  atque  militale,  nec  non  prò 
bono  catholicorum,  aliarum,  si  necesse  erit,  Dioecesium  existentes  jam  ad  praesens 
in  ea  Episcopos  titulares,  suffraganeos  Vilnensem,  Curoniensem,  '  Trocensem,  et  Bre- 
stensem  nuncupatos,  eidem  Ecclesiae  Vilnensi  Apostolica  auctoritate  deputatos, 
eadem  Apostolica  sibi  delegata  auctoritate  confirmavit,  et  approbavit,  ita  ut  etiam 
imposterum  personae  idoneae,  ad  Episcopales  Ecclesias  in  partibus  inhdelium  apo- 
stolica auctoritate  promovendae,  in  hujusmodi  suffraganeos  prò  tempore  existentis 
Episcopi  Vilnensis  simili  apostolica  auctoritate  deputentur. 

Cumque  praefata  Ecclesia  Vilnensis,  tunc  per  obitum  bonae  mem.  Ignatii  Mas- 
salski,  ultimi  illius  Episcopi,  extra  Romanam  Curiam  defuncti,  Pastoris  solatio  desti- 
tuta  existeret,  idem  Laurentius  Archiepiscopus,  perspectis  Venerabilis  etiam0  Eratris 

1  Nuna.  Poi.  :  <  Cataria  •  '. 
'-'  Nuiia.  Poi.:     tantum  (». 
i  Ann.:  «  praedicilur  ». 
1  Ann.  :  «  Curiunensem  ». 
■  Ann.  :  «  et  » 


544  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  a.  1798 

Nostri  Joannis  Kossakowski,  tunc  Episcopi  Livoniensis,  doctrina,  morum  integritate, 
Religionis  zelo,  aliisque  virtutum  mentis,  et  considerato,  quod  ipse  Joannes  Episcopus 
per  plures  annos  in  ipsa  Vilnensi  Dioecesi,  post  praedicti  Ignatii  Episcopi  decessimi, 
pontilìcalia,  aliaque  pastoralia  officia,  cum  omni  illius  Gregis  militate,  atque  pro- 
fectu,  exercuerat,  attenta  dictae  Ecclesiae  Livoniensis  unione  praedicta1  per  eum,  ut 
praefertur,  facta,  eundem  Joannem  Episcopum  de  Mandato  Nostro,  et  in  vim  facul- 
tatum  sibi  ut1  praefertur1  delegatarum,  a  vinculo,  quo  tenebatur  Ecclesiae  Livoniensi, 
ut  praefertur,"  suppressae,  absolvit,  et  ad  praedictam  Ecclesiam  Vilnensem  trans- 
tulit,  ipsumque  Ecclesiae  Vilnensi  praedictae  in  Episcopum  praefecit,  et  Pastorem, 
curam,  regimen,  et  administrationem  ipsius  Ecclesiae  Vilnensis  ei  in  spiritualibus, 
et  temporalibus  plenarie  committendo,  ita  tamen,  ut  praefatus  Joannes  Episcopus 
Venerabili  edam  Fratri  Nostro  moderno,  et  prò  tempore  existenti  Archiepiscopo 
Mohiloviensi,  cui  dieta  Ecclesia  Vilnensis  Metropolitico  jure  subjecta  existit,  Suffra- 
ganeus  esse  debeat. 

Habita  vero  per  dictum  Laurentium  Archiepiscopum  ad  statum  Ecclesiae  Luceo- 
riensis  consideratione,  ac  inspecto  per  eum,  quod  prò  tempore  existentes  Episcopi 
Luceorienses,  ex  temporum  circumstantiis,  spiritualem  eorum  jurisdictionem  libere, 
commodeque,  ut  antea,  exercere  non  valerent  in  illis  eorum  Dioecesis  Locis,  qui 
sub  dominium  Austriacum  et  Borussicum  transierunt,  quodque  prò  Catholicae  Reli- 
gionis bono  plurimum  conveniret,  si  pars  Dioecesis  Kioviensis,  quae  in  vim  separa- 
tionis  supradicti  ejusdem  Kioviensis  Dioecesis  districtus,  illiusque  respective  assi- 
gnationis  Archiepiscopatui  Mohiloviensi  praefato,  ut  supra  factarum,  parva  Dioecesis 
remanebat,  nec  non  ipsa  Cathedralis  Ecclesia  Kioviensis,  illiusque  capitulum,  item- 
que  seminarium  Puerorum  ecclesiasticum  in  Zytomierz  existens,  praefatae  Ecclesiae 
Luceoriensi  respective  unirentur:  necessariis  desuper  informationibus  sibi  comparatis, 
Processuque  etiam  desuper  confecto,  et  aliis  videndis  visis,  et  diligenter  perspectis, 
de  simili  mandato  Nostro,  et  vigore  earumdem  facultatum  sibi  ut1  praefertur1  dele- 
gatarum, Ecclesiis  prius  in  districtu  Kioviensi  existentibus,  ab  eadem  Dioecesi 
Kioviensi  perpetuo,  ut  supra  dismembratis,  illisque  Archiepiscopatui  Mohiloviensi 
praedicto,  ei,  ut  praefertur,3  concessis,  et  assignatis  super  extantem  Kioviensem 
Dioecesim,  in  partibus  Wolhyniae  existentem,  una  cum  cathedrali  Ecclesia,  sede 
Episcopali,  Capitulo,  Seminario  praedictis,  ac  omnibus  et  singulis  ejus  bonis,  Fasztow 4 
nuncupatis,  rebus,  et  proprietatibus,  illorumque  respective  fructibus,  redditibus, 
proventibus,  et  emolumentis  universis  cujuscumque  qualitatis,  nominis,  et  speciei, 
Ecclesiae  Luceoriensi  praefatae  perpetuo  quoque  respective  univit,  annexuit,  et 
applicavit.  Ita  ut  praefata  Ecclesia  Kioviensis  quoad  praedictam  Dioecesis  partem  in 
Wolhynia  sitam,  eidem  Luceoriensi,  aeque  principaliter  unita  Concathedralis  cum 
ipsa  esset,  et  uti  talis  recognosci  deberet,  neque  una  alteri  subjecta,  sed  ambae 
essent  independenter  et  principaliter  unitae,  et  earum  Ecclesiarum  Kioviensis,  et 
Luceoriensis  quaelibet  sic  principaliter  unita,  omnibus  et  singulis  respective  suis 
facultatibus,  exemptionibus,  praerogativis,  honoribus  et  juribus,  uti  antea,  fruì  debe- 

1  Ann.  om. 

<  praefaiur 
3  Sic!  Forsi    iinin  letto    ■  sic  ut  praefertur  > ;  Ann.:  •  praedicitur  », 

'  Ann.  :  •  Insziuw    . 


a.  179S  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  546 

ret,  ea  tantum1  differenza  quoad  Ecclesiam  Cathedralem  Kioviensem,  sicut  prae- 
fertur- unitam,  ut  loco  denominationis  Ecclesiae  Kioviensis,  Zytomiriensis  Ecclesia, 
illiusque  Capitulum  similiter  Zytomiriense,  sicque  Episcopus,  qui  utrique  Ecclesiae  sic 
ut  praefertur,-  unitae  praeerit,  Luceoriensis  simul  et  Zytomiriensis  Episcopus  respe- 
ctive  in  posterum  nuncupetur,  quodque  Episcopi,  ad  hujusmodi  Dioecesis  regimen, 
apostolica  auctoritate,  assumendi,  possessionem  semper,  et  in  perpetuum  capiant  prius 
in  Ecclesia  Luceoriensi,  ac  deinde  in  Ecclesia   Zytomiriensi;  statuitque  edam,  ac 
declaravit,  quod  ad  futurum  et   prò  tempore  existentem  Luceoriensem   et  Zytomi 
riensem  Episcopum,  plenum,  atque  integrum  dominium  Praediorum,  et  fructuun^ 
reddituum,  ac   proventuum,  qui  usque  tunc  cathedralibus  Ecclesiis  Luceoriensi  et 
Kioviensi  unitis  praedictis :!  pertinebant,  transire  et  spedare  deberet,  exceptis  tamen 
bonisTorezyn  nuncupatis,  quae  prò  indemnitate  Hospitalium,  Piorum  locorum,  et  Paro- 
chialium  Ecclesiarum,  ac  Seminarii  Puerorum  Ecclesiae  Luceoriensis,  ac  prò  repa- 
ratione  Episcopalis  Aedis,  aliisque,  quibus,  ob  rerum  jacturam  postremis  temporibus 
obventam,  supradicta  Dioecesis  Luceoriensis  maxime  4  indigere  dignoscebatur,  juxta 
futuri  Episcopi  Luceoriensis  et  Zytomiriensis  arbitrium,  et  prudentiam  distribuenda, 
et  applicanda  reliquit.  Et  sicuti  tam  Kioviensi  quam  Luceoriensi  Ecclesiis  praefatis 
respective  Episcopus  suffraganeus,  ab  apostolica  Sede  adsignatus,  reperiebatur,  ita  Lu- 
ceoriensem et  Zytomiriensem  Episcopum,  hujusmodi  existentes  Suffraganeos  in  poste- 
rum  etiam  ab  apostolica  Sede  deputandos,  habere  debere 3  declaravit,  firmis  tamen 
remanentibus  honorum  fundationibus  prò  illorum  congrua  substentatione  assignatis. 
Cumque  ipsa  Ecclesia  Luceoriensis  per  obitum  bon.  mem.  Adami  Naruszewicz, 
ultimi  illius  Episcopi,  extra  dictam   curiam   defuncti,  Pastoris  solatio  pariter  desti- 
tuta  reperiretur,  et  attentis,  quod  Venerahilis  etiam  Frater  noster  Gaspar  Cieciszow- 
ski,    tunc   Episcopus   Kioviensis,   eatenus   illi   Ecclesiae    laudabiliter   praefuerat,   et 
quod  jam  Dioecesim  illam  Luceoriensem,  ex  quo  defuerat  praefatus  Adamus  Epi- 
scopus, de  aliorum  Ordinariorum  votis,  et  assensu,  cum  facultatibus  a  Sede  aposto- 
lica praefata  sibi  concessis,  salubriter,  ac  summa  cum  laude  per  longum  temporis 
spatium  gubernaverat,  quodque  prò  ejus  literarum  scientia,   religionis  zelo,  morum 
integritate,  spiritualium  ac  temporalium  providentia,  prudentia,  pietate,  aliisque  vir- 
tutum  mentis,  quibus  fide  digno  et  peramplo  commendabatur  testimonio,  uberius 
poterat  in  pastorali  cura  proficere,  idem  Laurentius  Archiepiscopus  de  simili  man- 
dato Nostro,  in  vim  supradictarum  facultatum  sibi  ut 3  praefertur :1  delegatarum,  prae- 
fatum  Gasparem,  tunc  Episcopum  Kioviensem,  a  vinculo,  quo  eidem  Kioviensi  Eccle- 
siae tenebatur,  absolvit,  ipsumque  Ecclesiis  Luceoriensi  et  Zytomiriensi  invicem,  ut 
praefertur,-  unitis,  Episcopum   praefecit,  et  Pastorem,  curam  quoque  regimen,  et 
administrationem  earumdem  Ecclesiarum  Luceoriensis  et  Zytomiriensis  invicem  ut :' 
praefertur3  unitarum  ei  in  spiritualibus  et  temporalibus   plenarie  itidem  commit- 
tendo:  ita  tamen,  ut  praedictae  Ecclesiae  Luceoriensis  et  Zytomiriensis  invicem 
ut 3  praefertur 3  unitae   eidem   moderno,   et    prò    tempore   existenti    Archiepiscopo 
Mohiloviensi  praedicto  metropolitico  jure  subesse  deberent. 

1  j\'hm.  / *. >/. .  ■  tamen  •. 

2  Ami.  :  •  praedicitur  ■. 
J  Ann.  om. 

<  Ann.  :  «  magis  •. 


546  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  a.  1798 

Ac  ulterius,  cum  praedictus  Paulus  Imperator  in  votis  haberet,  ut  Camenecensis 
Dioecesis  extentio  per  dictum  Imperium  Russiacum  ad  totum  Gubernium  Podoliense 
constitueretur,  ideirco  praefatus  Laurentius  Archiepiscopus,  votis  hujusmodi  obse- 
cundando,  vigore  earumdem  facultatum  sibi  ut  '  praefertur  '  delegatarum,  Episco- 
patum  Camenecensem,  ejusque  Dioecesim,  in  dicto  Imperio  sitam,  ex  tunc  et  '  in 
futurum  ad  totum  Gubernium  Podoliense  praedictum  extendit,  ac  totum  Gubernium 
Podoliense,  hujusmodi  Dioecesi  Camenecensi  unitum,  et  incorporatum  esse  declaravit, 
ejusque  Cathedralem  Ecclesiam,  et  Episcopalem  sedem  cum  illius  capitulo,  et  semi- 
nario Puerorum  Ecclesiastico  in  ipsa  civitate  Camenecensi  fore,  et  esse  mandavit. 

Et  sicuti  Venerabilis  quoque  Frater  Noster  Adamus  Krasinski,  Episcopus  Came- 
necensis, cui  alias  certis  tunc  expressis  de  causis,  Venerabilis  etiam  Frater  Noster 
Nicolaus  Dembowski,  Episcopus  Drasensis  in  partibus  infidelium  Coadjutor  perpe- 
tuus,  et  irrevocabilis  in  regimine,  et  administratione  praedictae  Ecclesiae  Camene- 
censis, cui  praefatus  Adamus  Episcopus  tunc  praeerat,  cum  futura  in  illa  successione 
de  expresso  praefati  Adami  Episcopi  consensu,  apostolica  auctoritate  constitutus, 
et  deputatus  fuerat,  ob  ingravescentem  ejus  aetatem  usque  ab  anno  Domini  mille- 
simo septingentesimo  nonagesimo  quinto,  per  instrumentum  desuper  confectum,  ipsi L' 
Nicolao  Episcopo  et  Coadjutori  liberum  jurisdictionis  spiritualis  exercitium  super 
omnes  Camenecensis  Dioecesis  Ecclesias,  et  loca  in  dicto  Gubernio  Podoliensi  exi- 
stentia,  una  cum  omnibus  juribus,  atque  emolumentis  in  praedicta3  Dioecesis  parte 
comprehensis,  sponte  et  libere  cesserat,  ita  praevia  approbatione  instrumenti  cessionis 
hujusmodi  ab  ipso  Laurentio  Archiepiscopo,  supradicta  apostolica  sibi  delegata  aucto- 
ritate, facta,  eumdem  Nicolaum  Episcopum  jam 4  canonice  institutum,  et  qui  regiones 
illas  supradicti  Gubernii  Podoliensis  laudabiliter  et  salubriter  rexerat,  a  vinculo,  quo 
tenebatur  praefatae  Ecclesiae  Drasensi,  absolvit  et  liberavit,  eumdemque  in  Epi- 
scopum quoque  totius  Gubernii  Podoliensis  praedicti,  eidem  Dioecesi  Camenecensi 
ut1  praefertur 'incorporati,  cum  omnibus  et  singulis  privilegiis,  gratiis,  exemptio- 
nibus,  praerogativis,  concessionibus,  et  indultis  tam  spiritualibus,  quam  temporalibus, 
a  protempore  existente  Episcopo  Camenecensi  antea  de  jure  et  consuetudine  uti 
solitis  fore  et  esse  declaravit. 

Cumque  praefata  Camenecensis  Ecclesia  antea  Suffraganea  fuerit  Archiepisco- 
palis  Ecclesiae  Leopoliensis,  idem  Laurentius  Archiepiscopus,  auctoritate  Nostra  sibi 
ut  '  praefertur  '  delegata,  statuit,  et  decrevit,  ut  ipsa  in  posterum  una  cum  suo  Pastore 
metropolitanae  Ecclesiae  Mohiloviensi,  ejusque  moderno  Archiepiscopo  et  Successo- 
ribus  in  perpetuum  subjecta  remaneat  ;  et  ne  unquam  Christi  fideles,  in  ipso  Gubernio 
Podoliensi  existentes,  spirituali  pabulo  destituerentur,  neque  prò  tempore  existentibus 
Episcopis  Camenecensibus  necessaria  deessent  subsidia,  ad  lite  ipsorum  curae  com- 
missam  Ecclesiam  Camenecensem  praedictam  regendam,  et  gubernandam,  idem  Lau- 
rentius Archiepiscopus,  eadem  sibi  apostolica  delegata  auctoritate,  Suffraganeatum  in 
eadem  Ecclesia  statuit,  ut  imposterum  tam  praefatus  modernus,  quam  prò  tempore 
existens  Episcopus  Camenecensis  Episcopum   titularem,  ab  Apostolica  Sede  depu- 

'  Ann.  om. 

«  Ann.  e  Nun».  Poi.:  «  ipso  ». 

3  Ann.:  •  praedictae  ». 

'  Nun».  Poi.  om. 


1798  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  547 


tandum,  semper  habeat  suffraganeum,  cujus  persona,  atque  opera  uti  valeat,  tam  prò 
spirituali  animarum  sibi  commissarum  regimine,  quam  pio  functionibus  et  ceremo- 
niis  exercendis,  quae  episcopalem  requirunt  caracterem,  eidemque  Nicolao  Episcopo 
facultatem  concessit,  ut,  cum  primum  opportunitas  sibi  foret,  canonicam  fundationem 
prò  ipsius  suffraganei  substentatione  adinveniendi,  ea,  quae  adinvenerit  funda,  prò 
ejusdem  Suffraganeatus  dote  constitueret,  et  assignaret. 

Quoniam  vero  a  supradicta  Vilnensi  Dioecesi  ea  pars,  quae  in  gubernio  seu 
districtu  Minscensi  reperitur,  prò  novae  Sedis  Episcopalis  institutione  ut  '  praefertur  ' 
dismembrata  extitit;  hinc  ab  eodem  Laurentio  Archiepiscopo,  ex"  informationibus 
desuper  habitis,  comperto,  quod  civitas  Minscensis,  quae  est  Gubernii  illius  caput, 
prò  sui  circuitus  amplitudine  valde  conspicua  esset,  et  in  ea  plures  reperircntur 
Ecclesiae,  inter  quas  illa  praesertim  sub  titulo  Sanctissimi  Nominis  Mariae,  olim 
Clericorum  Regularium  suppressae  Societatis  Jesu,  amplae  elegantisque  structurae 
adnumeratur,  digna  proinde  recognita,  ut  Episcopalis  Civitatis  titulo,  et  Episcopatus 
dignitate  decoretur.  His  attentis,  praefatus  Laurentius  Archiepiscopus  vigore  supra- 
dictarum  facultatum  sibi  ut  '  praefertur  '  delegatarum,  supradictam  civitatem  in  civi- 
tatem  Episcopalem  Minscensem  nuncupandam,  cum  omnibus  juribus,  honoribus,  et 
praerogativis,  quibus  aliae  Civitates  illarum  partium,  pontificali  sede  insignitae, 
earumque  Cives  utuntur,  et  gaudent;  praedictam  vero  Ecclesiam  Sanctissimi  Nomi- 
nis Mariae,  ad  Dei  omnipotentis  et  praedictae  Mariae  Virginis,  et  SS.  Petri  et  Pauli 
Apostolorum  laudem,  et  honorem,  nec  non  fidei  catholicae  exaltationem,  totiusque 
Ecclesiae  militantis  gloriam,  in  Episcopalem  et  Cathedralem  Ecclesiam  Minscensem 
nuncupandam,  quae  etiam  parochialis  esse  deberet,  cum  congrua  dotis  et  annui  red- 
ditus  assignatione  prò  uno  Episcopo  Minscensi,  qui  eidem  cathedrali  Ecclesiae,  illius- 
que  Capitulo,  ut  infra  efformato  nec  non  Dioecesi  Minscensi  etiam  ut  infra'  assignatae 
praeesset,  quique  prò  tempore  existenti  Archiepiscopo  Mohiloviensi  Suffraganeus, 
eique  metropolitico  jure  subjectus  existeret4  cum  Sede,  Mensa,  et  Sigillo  omnibusque 
aliis  insigniis,  nec  non  privilegiis,  honoribus,  jurisdictionibus,  facultatibus  et  praero- 
gativis, quibus  aliae  cathedrales  Ecclesiae  illarum  partium  quomodolibet  utuntur, 
fruuntur,  pctiuntur,  et  gaudent,  ac  uti,  frui,  potiri  et  gaudere  possunt  et  poterunt 
quomodolibet  in  futurum,  et  in  ea  ex  infrascriptis  duodecim  Parochialibus  Ecclesiis, 
in  districtu  praefato  Minscensi  contentis,  infrascriptas  sex  Dignitates,  infrascriptosque 
sex  Canonicatus  et  Praebendas,  videlicet  ex  una  Husense  Praeposituram,  quae  inibi 
post  Pontificalem  major,  ex  alia  Boryssoviense  Archidiaconatum,  qui  secunda,  ex 
alia  Nevisiensi  Decanatum,  quae  tertia,  ex  alia  Rodoszkoviense  Scholastriam,"  quae 
quarta,  ex  alia  Ikaznense  Custodiam,  quae  quinta  ex  alia6  Minscense  Cantoriam, 
quae  sexta,  respective  dignitates  esse  deberent,  ex  alia  vero  Ivieniecense  primum 
et  primam,  ex  alia  Dokszycense  secundum  et  secundam,  ex  alia  Cinkovicense7  ter- 


Ann.  um. 
Imi.  :  <  et  ». 

Ann.  ora.  <  efformato  -  i 
Ann.  :  *  exerceret  ». 
Ann.  :  «  Scholastieam  >. 
Ann.  add.  «  quinta    . 
Ann,:  .  Linkovietlse 


548  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Jinsso  a.  1798 

tium  et  tertiam,  ex  alia  Lackovicense1  quartum  et  quartam,  ex  alia  Niedzviczicense2 
quintum  et  quintam,  ex  reliqua  vero  Klesense  respective  Parochialibus  Ecclesiis 
sextum  et  sextam,  respective  Canonicatus  et  Praebendas,  cum  ea  tamen  lege,  quod 
tam  Dignitates,  quarti  Canonicatus,  et  Praebendae  hujusmodi  cum  illas  et  illos  impo- 
sterum  prò  tempore  vacare  contigerit,  nonnisi  viris  probis  et  in  Jure  canonico  peritis, 
iisque  praeditis  qualitatibus,  quae  ad  obtinendas  Dignitates,  et  Canonicatus,  et  Prae- 
bendas in  cathedralibus  Ecclesiis  de  jure  requiruntur,  juxta  canonicas  sanctiones 
imposterum  conferrentur,  ita  tamen,  ut  praedictas  Dignitates  et  Canonicatus  et  Prae- 
bendas prò  tempore  obtinentes  Capitulum  dictae  Cathedralis  Ecclesiae  Minscensis 
constituant,  ac  itidem  ex  aliis  infrascriptis,  una  videlicet  Haynense,  et  alia  Kamic- 
nense, 3  et  alia  Borczinense,  et  alia  Zadorczense,  et  alia  Miadziotense,  ac  alia  Volko- 
tatense,  ac  alia  Bobroysciense,  ac  alia  Dunitzvicense,  et  reliqua  Chozviense, 4  respe- 
ctive Parochialibus  Ecclesiis,  in  eodem  districtu  Minscensi  pariter  existentibus,  ex 
tunc  postquam  tamen"  illas  per  obitum,  aut  alias  quomodolibet  ex  personis  moderno- 
rum  nunc  existentium  illarum  Possessorum r'  vacare  contigisset,  sex  Mansionarias" 
prò  sex  Presbyteris  idoneis,  futuris  in  ea  Mansionariis,  quibus  curam  animarum 
Parochianorum  curae  et  jurisdictioni  Parochiali  dictae  Cathedralis,  et  Parochialis 
Ecclesiae  Minscensis  subjectorum,  seu  subjiciendorum,  per  turnum  inter  eos  praevia 
Ordinarti  Loci  approbatione,  exercendi,  ac  praeter  exercitium  curae  animarum  hujus- 
modi eidem  Cathedralis8  Ecclesiae  Episcopo,  ac  Dignitariis,  et  Canonicis  inserviendi, 
ac  diebus,  et  horis  statutis  choro  ejusdem  Cathedralis  Ecclesiae  interessendi,  cete- 
rasque  praescriptas  obligationes  explendi  respective  onera  injunxit,  eadem  sibi  apo- 
stolica ut  9  praefertur  8  delegata  auctoritate  perpetuo  erexit,  et  instituit,  nec  non 
praefatam  Civitatem  Minscensem  in  Civitatem  Episcopalem  sic  erectam,  et  totum 
districtum  Minscensem1"  a  praefata  Dioecesi  Vilnensi  ut9  praefertur"  dismembratum, 
illiusque  Clerum,  et  Catholicum  Populum  Latini  ritus  universum,  nec  non  Ecclesias 
et  Monasteria,  Oratoria,  Pia  Loca,  ac  Hospitalia,  et  Confraternitates,  in  eodem 
districtu  existentes,  praedictae  Cathedrali  Ecclesiae  Minscensi  ut  '•'  praefertur9  ere- 
etae,  illiusque  futuro  Praesuli  prò  suis  Civitate,  Territorio,  Dioecesi,  Clero,  et  Populo 
simili  apostolica  sibi11  delegata  auctoritate  etiam  perpetuo  concessit,  et  assignavit, 
et  respective  subjecit  atque  supposuit. 

Pro  residentia  vero  futuri,  et  prò  tempore  existentis  Episcopi  Minscensis,  Mona- 
sterium  Ordinis  Fratrum  sancti  Dominici,  Praedicatorum  nuncupatorum,  in  dieta 
Civitate  Minscensi  existens,  et  parum  ab  ipsa  Cathedrali  Ecclesia  distans,  prò  tunc,  '-' 
et  donec  alia  inveniretur  propria  Episcopalis  Domus,  similiter  concessit,  et  assignavit, 

1  Ann.:  »  I.ackoviense  ». 

-  Ann,:  *  Niedzvieziense  ». 
;i  Ann.:  «  Kanicense». 

•  Ann.:  >  Ohozviense  >. 
'  Ann.:  ■  tum  ■. 
'Ann.:  <  Possessionum    ! 
:  -lini.:   i  Mansionarios  ». 

-  Niinz.  Poi.:  ■  Cathedrali    ,  ciò  che  csiseivlibc  ima  virgola  dopo     Ecclesiae  ■. 
v  Ami.  oni. 

"  Ann.  om.  •  in  Civitatem  -  Minscensem». 
»  jVhiib.  Poi.  om. 
'•    \ni:.:  •  nunc  ». 


a.  1798  Ordinamento  delle  Diocesi  lutine  nell'Impero  Russo  549 

ac  dilectos  filios  modernos  nune  existentes  priorum  duodeeim  Parochialium  Eccle- 
siarum  respective  possessores,  in  singulis  Dignitatìbus  et  Canonicatibus,  et  Prae- 
bendis  sic,  ut  praefertur,  '  erectis,  simili  apostolica  sibi  delegata  auctoritate  respe- 
ctive instituit,  iisque  supradictas  Dignitates,  ac  Canonicatus,  et  Praebendas  hujusmodi, 
a  primaeva  illarum  et  illorum  erectione  hujusmodi  sic  vacantes,  respective  con- 
tulit,  et  de  illis  etiam  respective  providit.  Et  attento,  quod  animarum  dilectorum  etiam 
filiorum  parothianorum  cura  earumdem  Parochialium  Ecclesiarum  per  Y'icarios  per- 
petuos,  seu  Presbyteros  saeculares  idoneos  Vicarios  provisos,  seu  juratos  nuncu- 
patos,  ad  formam  Decreti  felicis  recordationis  Benedicti  Papae  XIV,  Praedecessoris 
nostri,  sub  die  secunda  mensis  Septembris  anni  Domini  Millesimi  septingentesimi 
quinquagesimi  secundi  editi,  exerceri  solet,  cum  eisdem  modernis  priorum  duodeeim 
Parochialium  Ecclesiarum  Possessoribus,  ut  ipsi  et  quilibet  eorum  Dignitates,  ac 
Canonicatus  et  Praebendas  sic  erectas  et  erectos,  hujusmodi,  eisque  ut  '-'  praefertur  * 
respective  collatas  et  collatos,  una  cum  eorum  respective  Parochialibus  Ecclesiis, 
quoad  viverent,  et  quilibet  eorum  respective  viveret,  respective  retinere,  et  curam 
animarum  Parochianorum  hujusmodi  per  supradictos  Vicarios  perpetuos,  ad  tramiti  s 
supradicti  Decreti  praefati  Benedicti  Predecessoris  exerceri  facere  libere,  et  licite 
possent,  et  valerent,  eadem  apostolica  sibi  delegata  auctoritate  dispensava,  ac  futuro 
et  prò  tempore  existenti  Episcopo  Minscensi  facultatem  concessit,  ut  occurrentibus 
dictarum  priorum  duodeeim  Parochialium  Ecclesiarum,  per  obitum  illarum  respective 
possessoruirf  praefatorum  respective  vacationibus,  idem  futurus,  et  prò  tempore 
existens  Episcopus  Minscensis,  facta  per  eum  singulorum  Bonorum  4  dictarum  duo- 
deeim Parochialium  Ecclesiarum  divisione,  et  assignata  ex  iis  ad  tramites  disposi- 
tionis  Concilii  Tridentini,  et  juxta  Locorum  rationem,  et  animarum  numerum,  congrua 
et  competenti  portione  prò  cujuslibet  dictarum  priorum  duodeeim  Parochialium 
Ecclesiarum  Vicarii  perpetui"  substentatione;  reliquas  supcrextantes  illarum  respe- 
ctive Bonorum  partes,  Mensae  Capitulari  dictae  Ecclesiae  Minscensis  prò  singularum 
Dignitatum,  et  Canonicatuum,  et  Praebendarum  ut  '-'  praefertur  -  erectarum,  et  ere- 
ctorum  hujusmodi  dote,  dictasque  Dignitates,  ac  Canonicatus,  et  Praebendas  prò 
tempore  respective  obtinentium  congrua  substentatione,  onerumque  eis  respective 
incumbentium  supportatione,  uniret,  et  applicaret  in  modum,  ut  ex  superextantibus 
hujusmodi  redditibus  una  Massa  Capitulari  communi  constituta,  ex  ea  quilibet  ex 
Dignitariis,  et  Canonicis  dictae  Cathedralis  Ecclesiae  Minscensis,  aequalem  reddi- 
tuum  partem  quotannis  percipere  debeat,  sicque  pariter  occurrente  posteriorum 
novem  Parochialium  Ecclesiarum  super  expressarum  respective  vacatione  (assignata 
pariter  ex  illarum  respective  bonis  ac  fructibus,  redditibus  et  proventibus  ab  eodem 
futuro  et  prò  tempore  existente  Episcopo  Minscense  ut  supra  competenti  congrua  prò 
illarum  respective  Vicario  perpetuo),  reliqua  superextantia  bona,  et  redditus  eidem 
Mensae  Capitulari,  in  augmentum  praefatac  Massae  communis,  prò  fundatione  dicta- 
rum sex  mansionariarum,  nec  non  prò   manutentione  Musices,  Sacrarii  ac  aedificii 

1  Ami.  :     praedicituT  ». 
-  Ann.  om. 

Ulti.  :  •  possessionum  ■'. 
'  .Imi.     «  singulorum,  Bonorumquc  ». 
»  Ami.:  «  Vicarila  perpetuis». 


,  ,u  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  a.  1798 

dictae  Cathedratis  Ecclesiae  Minscensis,  arbitrio  ejusdem  Episcopi  Minscensis  sta- 
tuenda,  similiter  perpetuo  applicaret,  ita  tamen,  ut  quilibet  ex  futuris  et  prò  tem- 
pore existentibus  Mansionariis  dictae  cathedralis  Ecclesiae  Minscensis  ex  redditibus 
praedictae  Massae  communis  medietatem  tantum  emolumentorum  cujuslibet  Digni- 
tatis  seu  Canonici  dictae  Cathedralis  Ecclesiae  Minscensis  '  percipere  debcat.  Com 
siderato  autem  ab  eodem  Laurentio  Archiepiscopo,  quod  in  supradictis  omnibus 
Parochialibus  Ecclesiis,  ob  eorum  imminutos  imposterum  redditus,  omnia  illis  annexa 
onera,  ab  illarum  prò  tempore  respective  existentibus  Vicariis  adimpleri,  et  solita 
anniversaria  celebrari  nequibunt,  decrevit  ideirco,  ut  proportionate  ad  bona  eidem 
Mensae  Capitulari  praefatae  Cathedralis  Ecclesiae  Minscensis  ut 2  praefertur  ~  appli- 
canda,  pars  etiam  onerum  praefatorum  cum  eisdem  Bonorum  fructibus  sic  appli- 
candis,  ad  prò  tempore  existens  Capitulum,  et  Canonicos  dictae  Cathedralis  Ecclesiae 
Minscensis  transeat,  ac  per  Dignitates,  et  Canonicatus,  et  Praebendas,  nec  non  Man- 
sionarias  hujusmodi  prò  tempore  respective  obtinentes,  juxta  divisionem  a  praefato 
Episcopo  Minscensi  in  vim  facultatis,  sibi  ad  id  a  praefato  Laurentio  Archiepiscopo 
tributae,  proportionate  faciendam  respective  adimpleantur,  ejusdemque  futuri  Episcopi 
Minscensis  curae  commisit,  ut  inter  modernos  sic  ut !  praefertur  -  institutos  Cano- 
nicos dictae  Cathedralis  Ecclesiae  Minscensis,  eos  prò  tunc  destinaret,  quos  aetate, 
scientia,  pietate,  ac  prudentia  ad  Theologi  et  Poenitentiarii  respective  munera 
obeunda  idoneos  judicaret.  Primo  vero  vacaturorum  Canonica tuum  sic,  ut  praefertur,3 
erectorum,  Praebendas  in  Theologalem  ac  Poenitentiariam  respective  erigeret,  de 
quibus  tamen  in  posterum  praevio  concursu  disponi  deberet. 

Et  cum  praefatus  Laurentius  Archiepiscopus  novisset  insuper,  quod  praefata 
sic  constituta  Dioecesis  Minscensis  quam  plurimum  protenditur,  ita  ut  proprius  illius 
Episcopus  vix  sat  esse  posset  ad  omnia  Episcopalia  munera  plenarie  obeunda,  ideirco 
ad  ejusdem  Praesulis  Minscensis  adjutorium,  atque  levamen,  et  ut  Catholici  omnes 
illius  Dioecesis  spiritualibus  auxiliis,  quae  Episcopalem  requirunt  characterem,  nun 
quam  destituantur,  statuit,  ut  futurus,  et  prò  tempore  existens  Episcopus  Minscensis 
Episcopum  titularem  sibi  Suffraganeum,  ab  Apostolica  Sede  deputandum,  penes 
ipsam  Cathedralem  Ecclesiam  Minscensem  semper  habere  debeat,  ac  futuri  Epi- 
scopi Minscensis  similiter  curae  commisit,  quatenus  Canonicam  condignam,  certam, 
ac  stabilem  congruam  prò  hujusmodi  Suffraganei  substentatione  inveniret,  atque 
statueret. 

Ut  autem  praedicta  Ecclesia  Minscensis,  sic  noviter  erecta,  a  primaeva  illius 
erectione  hujusmodi  tunc 4  vacans,  celeri  ac  feliciori,  quo  fieri  poterat  modo,  de  idoneo 
Pastore  provideretur,  ne  aliter  Catholicus  universus  Grex,  sic  constitutae  Minscensis 
Dioecesis,  necessariis  et  opportunis  spiritualibus  fraudaretur  auxiliis,  consideratis 
eximiis  virtutum  meritis  dilecti  etiam  filii  Jacobi  Dederko  a  pluribus  annis  Presby- 
teri,  juris  utriusque  Doctoris,  ac  Canonici  Majoris  Ecclesiae  Vilnensis,  nec  non  Praepo- 
siti  Infulati  saecularis,  et  insignis  Collegiatae  Ecclesiae  Olicensis  dictae  Vilnensis,  seu 
alterius  Civitatis,  vel  Dioecesis,  et  omnibus  qualitatibus  ad  id  a  jure  requisitis,  ornati, 

1  Ann.  om.  «ex  redditibus  ■  Minscensi9  .. 

-  Ann.  om. 

*  Ann.  :  «  praedicitur  ». 

1  Ann.  ;  «  nunc  ». 


a.  1798  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Musso  551 


eundem  Jacobum  post  emissam  ab  eo  Fidei  professionem  juxta  articulos,  jam  pri- 
dem  a  Sede  Apostolica  praedicta  propositos,  de  simili  mandato  Nostro  in  vim  lacul- 
tatum  sibi  ut1  praefertur1  delegatarum  praefatae  Ecclesiae  Minsi  crisi  in  Episcopum 
praefecit,  et  Pastorem,  cum  lege  praestandi  ante  consecrationem  solitum  Fidelitatis 
juramentum  in  manibus  Episcopi  consecrantis,  curam,  regìmen  et  administratìonem 
ipsius  Ecclesiae  Minscensis,  et  omnium  Catholicorum,  tam  Ecclcsiasticorum,  quam 
saecularium  latini  ritus,  in  toto  Gubernio  Minscensi  existentium,  eidem  Jacobo, 
ejusque  in  Episcopatu  successoribus,  ab  Apostolica  Sede  deputandis,  et  in  ipsius 
Sanctae  Sedis  comtnunione  permanentibus,  plenarie  commitiendo,  ita  tamen,  ut  prae- 
dicta Ecclesia  Minscensis  eidem  moderno,  et  prò  tempore  existenti  Archiepiscopo 
Mohiloviensi  Sulìraganea,  eique  metropolitico  jure  subjecta  esset,  ac  propense  com- 
mendata. 

Ac  praeterea  idem  Laurentius  Archiepiscopus,  ut  aliqua  futuris  Capitulo,  et 
Canonicis  dictae  Cathedralis  Ecclesiae  Minscensis  ut1  praefertur1  erectae  praerini- 
retur  forma,  atque  methodus  prò  dictae  Cathedralis  Ecclesiae  servitio,  ac  Persóna- 
rum,  rerum  et  Bonorum  t'elici  et  prospera  directione,  infrascripta  prò  tunc,  et  donec 
rerum  conditio  aliter  postularet,  statuta,  a  primis  et  successivis  dictarum  Dignita- 
tum,  ac  Canonicatuum,  et  Praebendarum  ut1  praefertur'  erectarum,  et  erectorum 
hujusmodi  possessoribus  observanda  edidit,  quorum  statutorum  tenor  est  qui  sequitur. 

I.  Quod  Praepositus,  prima  post  Episcopalem  Dignitas,  primum  semper  inter 
Dignitates,  et  Canonicos  habeat  locum;  Archidiaconus  secundum;  Decanus  tertium; 
Scholasticus  quartum;  Custos  quintum;  et  ultimum  Cantor.  Praecedentia  inter  Cano- 
nicos, qui  illieo  post  Dignitates  succedent,  sit  juxta  respectivam  ipsorum  priorita- 
tem,  ita  ut  antiquior  Canonicus  semper  habeat  praeeminentiam  supra  juniorem. 

II.  Quilibet  ab  Episcopo  promovendus  tam  ad  Dignitates,  quam  ad  Canonicatus, 
non  aliter  ad  gremium"  Capituli  erit  admittendus,  nisi  producta  prius  coram  ipso 
probatione  nobilitatis,  exceptis  tamen  Canonicis  Theologo  et  Poenitentiario.  Provisio 
enim  horum  duorum  Canonicatuum  pendebit  a  concursu,  ab  Episcopo  conficiendo 
ad  praescriptunr'  sacrorum  Canonum. 

III.  Nullus  honorarius,  seu  titularis  Canonicus  constituatur,  ac  proinde  praeter 
supradictas1  Dignitates,  seu  Praelatos  et  Canonicos,  aliis  non  licebit  deferre  distin- 
ctorium  capitulare.  Omnes,  capitulum  componentes,  sint  Dioecesani,  sicuti  etiam  ex 
Dioecesanis  saecularibus  clericis,  et  Praesbyteris  eligantur  Mansionarii.  Pro  his  nobi- 
litatis qualitas  non  requiratur. 

IV.  Provisus  de  aliqua  ex  Dignitatibus,  aut  de  Canonicatu  ad  minus  intra  duos 
menses  professionem  fidei  emittere  coram  Episcopo,  vel  ejus  Vicario  Generali  tenea- 
tur,  et  eamdem  Fidei  professionem  emittat,  consueto  more,  in  actu  ingressus  ad 
gremium  capitulare. 

V.  Omnes  Dignitates,  Canonici,  ac  Mansionarii  ad  residentiam  penes  Cathedram 
obligentur,  et  vacationibus  conciliaribus5  trium  mensium  uti  nequeant,  nisi  per  tur- 

1  Ann.  om. 

:  Nuiib.  Poi.:  «praemium  •! 
1  Num.  Poi.:  i  praescripta  ». 
•  Ann.  :  t  subpraefatas  ». 
6  Ann.:  •  consiliaribus  ». 


552  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  a.  1798 


num,  et  cum  scitu  Ordinarti  ad  hoc,  ut  sufficiens  semper  numerus  ipsorum  in  loco 
sii  ad  rite  Ecclesiae  servitium  adimplendum.  Et  quoniam  a  sacro  Concilio  Triden- 
tino sessione  24  cap.  12  de  reformatione,  Cathedrale  Capitulum  Ecclesiae  Senatus 
nuneupatur,  et  de  jure  ecclesiastico  Cathedralium  Ecclesiarum  Canonici,  arctiori 
vinculo  velut  membra  cum  capite  Episcopo  devincti,  sunt1  Consiliarii-  nati  Episcopo- 
rum,  idcirco  Dignitates,  et  Canonici  Minscenses,  Minski  residentes,  ne  dum  functio- 
nibus  Ecclesiasticis  inferius  exprimendis  sedulo  vacent,  verum  etiam  Episcopum  in 
suae  jurisdictionis  exercitio  adjuvare  non  detrectent.  Consistorii  itaque,  seu  offìcii 
sessionibus  juxta  normam  prò  Locorum  et  temporum  conditione,  ipsis  ab  Episcopo 
praescribendam,  sub  infradicendis  poenis  interesse  teneantur. 

VI.  Quolibet  feriali  die  in  Cathedrali  conventualis  celebretur  Missa  per  alterum 
ex  Canonicis  residentibus,  juxta  turnum  cum  assistentia  Cleri  ad  id  necessarii  ;  diebus 
vero  festivis  eadem  Missa  solemniter  pariter  celebretur  juxta  turnum  cum  assi- 
stentia Mansionariorum,  ac  totius  Cleri,  et  Seminarii  per  alterum  ex  Dignitatibus 
residentibus:  quod  si  infirmitate,  alioque  canonico  impedimento  Dignitates  erunt 
detentae,  quominus  possint  Missam  solemniter  celebrare,  tunc  ea  solemniter  ut  supra 
celebretur  per  Canonicum  priorem  in  ordine,  et  per  unum  ex  Vicariis  in  ferialibus 
diebus,  si  aeque  Canonici  legitime  sint  impediti,  ita  ut  per  anni  spatium  Missa  con- 
ventualis quotidie  celebretur.  In  diebus  autem  solemnioribus  infradicendis  Episcopus 
celebrabit,  si  vero  sit  praepeditus,  prima  ex  Dignitatibus  praesentibus,  quibus  assi- 
stentiam  praestabunt  Mansionari!,  atque  Clerus,  uti  supra,  Episcopo  solemniter  cele- 
branti in  sua  Cathedra  Capitulum  cum  toto  Clero  assistet,  in  aliis  vero  Ecclesiis  Civi- 
tatis  cum  assistentia  duorum  Canonicorum,  et  cum  Clero  a  se  designando  celebrabit. 

VII.  Singulis  diebus  dominicis  et  festivis  horae  canonicae  de  mane,  aeque  ac 
primae  et  secundae  Vesperae  de  sero  recitentur  in  choro  cum  praesentia  Digni- 
tatum,  Canonicorum,  ac  Mansionariorum,  qui  legitima  causa  non  sint  praepediti  ; 
matutinum  vero  in  solemnioribus  Festis,  videlicet  Nativitatis  Domini,  Epiphaniae, 
Purificationis  B.  Mariae  Virginis,  Resurrectionis  Jesu 3  Christi,  Ascensionis  4  Domini, 
Pentecostes,  SSmae  Trinitatis,  Corporis  Christi,  Sanctorum  Apostolorum  Petri  et 
Pauli,  Assumptionis  B.  Mariae  Virginis, 3  Nativitatis  et  Conceptionis,  Omnium  San- 
ctorum, Dedicationis  Ecclesiae,  Sancti  Michaelis  Archangeli,  Patroni  Dioeceseos 
Titularis,  Cathedrae  Sti.  Stanislai  Episcopi,  S.  Casimiri,  Annunciationis  Btae  Mariae, 
et  demum  in  quadraginta  horarum  tempore  ad  libitum  Episcopi  quolibet  anno  desi- 
gnando, per  Dignitates,  Canonicos  et  Mansionarios  alternatim,  et  solemniter  pariter 
recitetur.  Hisce  autem  diebus  solemnis  Missa  ab  Episcopo  celebrabitur. 

Vili.  Singulis  annis  habeatur  capitulum  generale,  videlicet  sequenti  die  post 
Festum  Sti.  Stephani  Protomartyris,  et  prima  die  post  solemnitatem  Corporis  Christi, 
post  Missam  votivam  de  Spiritu  Sancto  inchoetur  Capitulum  in  loco  ab  Episcopo 
ad  hoc  designato.  In  omnibus  capitulis,  antequam  Praesidens  eligatur,  praesidebit 
prima  ex  Dignitatibus  praesentibus,  et  si  nulla  Dignitas  adsit,  primus  ex  Canonicis 
praesentibus  praesidebit.  Electio  Praesidentis  cadere  aeque  poterit,  tam  super  Digni- 

1  Ann.  :     .1.  \  in.  :ti  sunt.  .. 

-  Ann.  e  Num.  Poi.:     Conciliarli  ». 

■  Nuhm.  Poi.  om. 

'  Ami.:  •  Assumptionis  »! 


a.  1798  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  553 

tates,  quarti  super  Canonicos  praesentes,  Praesidens  post  canonicali!  ejus  electionem 
nullimodo  amoveatur,  et  durante  Capitulo  primus  ei  sit  locus  in  capitularibus  ses- 
sionibus,  terminus  assignatur  prò  Capitulo  octo  dierum  ferialium,  et  non  liceat  pro- 
rogare ultra  tres  dies,  nisi  cum  expressa  concessione  Episcopi,  quamvis  non  omnes 
congregentur  Capitulares,  Capitulum  nihilominus  habeatur,  dummodo  plusquam  duo 
adsint,  et  in  eo  coeptae  '  resolutiones  omnis  sint  lirmitatis;  quaelibet  sessio  durabit 
juxta  arbitrium  Praesidentis;  incoepta  materia  in  eadem  sessione  liniatur,  nisi  aliter 
unanimiter  decidatur.  Decisiones  omnes  fiant  per  secreta  Suffiragìa,  dummodo  secus 
aliqua  in  re  non  libeat  ex  unanimi  omnium  voluntate;  in  casu  paritatis  vocum 
materia  iterum  prò  decisione  proponatur,  et  si  tunc  eadem  vocum  parìtas  habeatur, 
eandem  resolvet  Praesidens,  qui  in  ejusmodi  casu  duplici  gaudebit  suffragio.  Secre- 
tarius  Capituli  in  principio  sui  officii  juramentum  consuetum  praestet  coram  Epi- 
scopo in  praesentia  duorum  Deputatorum  ex  Capitulo,  custodiam  ipse  habeat  Sigilli 
Capitularis,  et  Prothocollum  retineat,  in  quo  propria  manti  Capitulare  actum,  et 
omnes  tractationes  rerum  cum  suis  decisionibus  diligenter  curet  inserere.  Ipso  Secre- 
tano legitime  impedito,  eligi  interea  per  Capitulares  cum  scitu  Episcopi  alius  valebit 
Ecclesiasticus  juratus,  et  ad  id  muneris  idoneus,  qui  ejus  vices  exerceat. 

IX.  In  capitulis  generalibus  agetur  de  cultu  divino,  de  visitandis  aegrotis  con- 
fratribus,  de  communicanda  Episcopo  ratione  per  conscriptum  elenchum  omnium 
negotiorum  Cathedralium  in  sessionibus  promovendorum,  de  anniversariis  non 
neglectis  prò  benefactoribus  vivis,  et  prò  defunctis,  et  post  haec  et  similia  pertra- 
ctata  et  composita  negotia  ipsum  Capitulum  respicientia,  caeptasque  opportunas 
resolutiones  in  eis  tantum  casibus,  in  quibus  Episcopi  etiam  uti  Delegati  Apostolici 
auctoritas  intervenire  non  debeat,  praecipue  agatur  de  Clericis  Orphanis,  aliisque 
adolescentibus  Catholicis  in  religione,  literis,  et  bonis  moribus  imbuendis. 

X.  Contra  vero  non  residentes  praefinito  tempore,  aut  ad  Capitulum  generale 
non  accedentes  Episcopus  ad  inflictionem  poenarum,  per  sacros  Canones  statutarum, 
procedat,  exceptis  dumtaxat  casibus,  in  quibus  ipsi  doceant  se  legitimis  causis  fuisse 
impeditos,  quarum  validitatem  judicare  penes  Episcopum  erit.  Ut  autem  ex  nunc 
Dignitates,  et  Canonici  ad  praescriptam  Minski  residentiam,  et  ad  assistentiam  tum 
Consistorii,  seu  Officii  sessionibus,  tum  Ecclesiae  functionibus  diligentiores  et  ala- 
criores  reddantur,  negligentiores  vero  excitentur  per  ipsum  Episcopum,  etiam  tam- 
qttam  Apostolicae  Sedis  delegatum  pariter  ex  nunc  aliqua  provisionaliter  praefigatur 
summa,  detrahenda  ex  fructibus  Praebendarum,  quae  in  Dignitates,  seu  Canonieatus 
respective  fuerunt  erectae,  eaque  in  distributiones  quotidianas  convertatur,  quae 
inter  Dignitates  et  Canonicos  Consistorii  sessionibus,  Capitulo  generali,  et  divinis 
interessentcs  juxta  divisionem  ab  Episcopo  faciendam  dividatur;  caeterum  ubi  pri- 
mum  Beneficia,  uti  supra  in  Dignitates,  aut  Canonieatus  erecta,  vacare  contingat, 
nisi  alius,  favente  Deo,  se  obtulerit  modus  pio  distributionibus  quotidianis  assi 
gnandis,  tertia  pars  fructuum  Praebendarum,  tam  Dignitatum,  quam  Canonicatuum 
per  ipsum  Episcopum,  etiam  tanquam  Apostolicae  Sedis  delegatum  separetur,  et 
convertatur  in  distributiones  quotidianas  juxta  dispositionem  Sacri  Concilii  Triden- 
tini sessione  21.  cap.  3.  de  reformatione. 

'  Num.  Poi.:  €  capituN    »: 


554  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  a.  1798 

XI.  His  statutis  unusquisque  tum  Dignitatum,  tum  Canonicatuum  possessor  reli- 
giosissime obtemperabit,  eaque  se  observaturum  in  capienda  possessione  spondebit. 
Quod  si  hisce  statutis  in  ipsa  Capituli  origine  editis  aliquid,  ut  idem  magis  Catho- 
licae  Ecclesiae  et  bono  publico  prosit,  imposterum  addere  oporteat,  moderni  Epi- 
scopi Minscensis  zelo,  ac  Sanctae  Sedis  auctoritate  rerum  circumstantiis  consuletur. 

Ac  demum  idem  Laurentius  Archiepiscopus  mandatis  Nostris  inhaerendo  Eccle- 
siae pariter  Hipponensi,  quae  in  partibus  infidelium  consistit,  certo  modo  tunc  Pastoris 
solatio  destitutae,  de  Persona  dilecti  Filii  Cypriani  Odyniec,  de  legitimis  nuptiis  ex 
Catholicis  et  nobilibus  Parentibus  in  Dioecesi  Vilnensi  progeniti,  a  pluribus  annis 
Presbyteri,  ac  in  Theologia  et  Sacris  Canonibus  experti,  et  Consistorii  Ecclesiastici 
Mohiloviensis  Judicis,  post  emissam  ab  eo  Fidei  professionem  juxta  articulos  jam- 
pridem  ab  eadem  Sede  Apostolica  propositos,  eadem  sibi  apostolica  delegata  aucto- 
ritate providit,  '  ipsumque  Cyprianum  praefatae  Ecclesiae  Hipponensis  in  Episcopum 
pariter  praefecit,  et  Pastorem,  cum  lege  solitum  ante  consecrationem  emittendi 
Juramentum  in  manibus  Episcopi  consecrantis,  curam,  regimen,  et  administrationem 
ejusdem  Ecclesiae  Hipponensis  ei  in  eisdem  spiritualibus  et  temporalibus  commit- 
tendo,  ad  hoc,  ut  ipse  Cyprianus  Episcopus,  post  susceptum  consecrationis  munus, 
Pontificalia,  aliaque  Pastoralia  munia,  et  officia  in  Archidioecesi  Mohiloviensi  de 
licentia  tamen,  et  consensu  praefati  Archiepiscopi  Mohiloviensis  exercere  posset 
eidemque  Cypriano  Episcopo,  ut  quamdiu  praedicta  Ecclesia  Hipponensis  ab  Infide- 
libus  detinebitur,  ad  illam  accedere,  et  apud  illam  personaliter  residere  minime 
teneretur,  eadem  sibi  apostolica  delegata  auctoritate  concessit,  et  indulsit. 

Nos  itaque,  qui  inter  praecipuas  Pastoralis  officii  Nostri  curas,  ac  sollicitudines 
summo  cum  studio,  ad  Christifidelium  animarum  salutem  et  Catholicae  religionis 
augmentum  incumbimus,  ut  praemissa  omnia  per  dictum  Laurentium  Archiepisco- 
pum  de  mandato  Nostro  gesta,  et  peracta,  atque  inde  sequuta  quaecumque  pleniorem 
roboris  rìrmitatem  obtineant,  ac  in  singulis  praemissis  actibus  expressam  volun- 
tatem  Nostram  intercessisse  luculentius  appareat,  eadem  praemissa  omnia  apostolicae 
Sedis  confirmatione  2  munire  volentes  motu  proprio,  non  ad  alicujus  Nobis  super  hoc 
oblatae  petitionis  instantiam,  sed  ex  certa  scientia,  ac  matura  deliberatione  Nostris, 
deque  apostolicae  potestatis  plenitudine  Exemptiones  dictarum  Cathedralium  Eccle- 
siarum  Vilnensis,  Luceoriensis  et  Samogitiensis  a  Metropolitana  Gnesnensis,3  et  Eccle- 
siae pariter  Cathedralis  Camenecensis  a  Metropolitana  Leopoliensis  respective  Archie- 
piscoporum  subjectione,  nec  non  earundem  Ecclesiarum  Vilnensis,  Luceoriensis, 
Samogitiensis  et  Camenecensis  hujusmodi,  prout  simul  Catholicorum  Latini  ritus 
Ecclesiarum  et  Locorum  omnium, 4  quae  in  suprascriptis 5  Guberniis  Lithuaniensi, 
Volhyniensi,  Podoliensi  ac  Minscensi  respective  reperiebantnr,  et  imposterum  inve- 
niri  poterunt,  Metropolitanae  praedicti  moderni,  et  prò  tempore  existentis  Archiepi- 
scopi Mohiloviensis  jurisdictioni  respective  subjectionem  6  hujusmodi,  ac  totum  illius7 

1  Ann.:  «  providet  ». 

*  Ann.  :  «  apostolica  confirmatione  ». 
'  Ann.  e  Nuna.  Poi.:  «  Gnesnensi  ». 

*  Nuna.  Poi.  om. 

'  Nuna.  Poi.:  «  supractutis     e  add.  •  Ecclesiis  .. 

*  Ann.  :  «  subiectlone  ». 
I  Ann.  om. 


a.  1798  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  555 


regionis  tractum,  qui  in  Gubernio,  seu  districtu  Kioviensi,  ut  praefertur,  '  comprehen- 
debatur,  et  eatenus  praedictae  Cathedrali  Ecclesiae  Kioviensi,  aliisque  Dioecesano 
jure  etiam  obtinebatur,  nec  non  ilhirum  Ecclesiarum  in  praedìcta  Alba  Russia  existen- 
tium,  et  ad  Dioecesim  Vilnensem  alias  spectantìum,  ab  eadem  Kioviensi  et  Vilnensi 
respective  Dioecesi,  illurumque  Ecclesiarum,  Episcoporum,  aliorumque  Onlinariorum 
respective  ordinaria  jurisdictione,  separationem  ejusdemque  regionis  tractus,  et 
Ecclesiarum  praefatarum  Archidioecesi  Mohiloviensi  respective  assignationem,  et 
suppositionem  praedictas  ac  praedictae  Cathedralis  Ecclesiae  Livoniensis,  illiusque 
Sedis  Episcopalis  et  Capituli  suppressionem,  et  extinctionem,  ac  Dioecesis  et  Terri- 
torii  Livoniensis  alteri  Dioecesi  Vilnensi  unionem,  et  incorporationem,  ac  Locorum, 
et  Ecclesiarum,  ac  Cleri,  et  Populi  praedictae  Dioecesis  Livoniensis  ordinariae  prò 
tempore  existentis  Episcopi  Vilnensis  Jurisdictioni  subjectionem,  ac  praefati  Distri- 
ctus  Minscensis,  quae  pars  praefatae  Dioecesis  Vilnensis,  ut  praefertur,  '  erat,  -  ab 
eadem  Dioecesi  Vilnensi  dismembrationem,  et  separationem,  nec  non  bonorum,  cen- 
suum,  aliorumque  fructuum,  reddituum,  et  proventuum  praefatorum  ab  Episcopis 
Ecclesiae  Livoniensis  ut ::  praefertur 3  suppressae  antea  percipi  solitorum,  Mensae  Epi- 
scopali praefatae  Ecclesiae  Vilnensis  unionem,  et  applicationem,  et  Ecclesiarum  in 
districtu  Kioviensi  ab  eadem  Dioecesi  Kioviensi  divisionem,  et  separationem,  et  illa- 
rum  respective  subjectionem  Archiepiscopatui  Mohiloviensi  praefato;  superextantis 
vero  Kioviensis  Dioecesis  hujusmodi  in  partibus  Wolh\-niae  ut  praefertur,1  existentis, 
illiusque  Cathedralis  Ecclesiae,  et  Sedis  Episcopalis,  Capituli,  et  Seminarii,  ac  omnium 
et  singulorum  bonorum  Fasztow,4  ut  praefertur,  '  nuncupatorum,  aliorumque  fructuum, 
reddituum,  et  proventuum  praefatorum  Ecclesiae  Luceoriensis  praefatae  unionem 
aeque  principaliter  modo,  denominatione,  et  forma  praemissis,  ut  praefertur,  '  factam, 
ac  Episcopatus  ac  Dioecesis  Camenecensis,  in  Imperio  Russiaco  existentis,  ad  totum 
Gubernium  Podoliense  extentionem:  nec  non  Civitatis  Minscensis  in  Civitatem  Epi- 
scopalem,  et  praefatae  Ecclesiae  Sanctissimi  Nominis  Mariae  in  Episcopalem  et 
Cathedralem,  quae  etiam  Parochialis  esse  debeat,  Ecclesiam  cum  congrua  prò  Epi- 
scopo dotis  assignatione,  dictarumque  Dignitatum,  et  Canonicatuum,  et  Praeben- 
darum,  et  Mansionariarum  hujusmodi  respective  erectionem,  ac  ejusdem  Civitatis 
Minscensis  in  Civitatem  Episcopalem,  ut  praefertur,  '  erectae,  et  totius  districtus 
Minscensis  hujusmodi,  nec  non  Ecclesiarum,  Monasteriorum,  aliorumque  Locorum 
piorum  supradictorum,  una  cum  Clero,  et  Populo  universo  Latini  Ritus  praefati 
eidem  Ecclesiae  Minscensi,  illiusque  futuro  Praesuli  prò  suis  Civitate,  Clero,  et 
Populo  assignationem,  et  supradictarum  Parochialium  Ecclesiarum  respective  fru- 
ctuum, reddituum,  et  proventuum  prò  dictarum  Dignitatum,  r'  ac  Canonicatuum, 
et  Praebendarum,  et  Mansionariarum  hujusmodi  respectiva  dote  in  eventum  prae- 
missum  ac  modo  et  forma  praemissis  facienda,  applicationem,  et  dictorum  priorum 
modernorum  priorum0  duodecim  Parochialium  Ecclesiarum  respective  possessorum 


1  Ann.:  •  praédicittu  -• 

2  Nuiia.  Poi.:  «existebat*. 
J  Ann.  om. 

1  Ann.  :  *  Iasztow  » 

5  Ann.:  «  proventuum  pratdictarom  prò  Dignitatum  ■. 

'  Ann.:  >  et  dictorum  moJernoi  umque  priorum». 


Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  a.  1798 

in  dictis  Dignitatibus,  ac  Canonicatibus,  et  Praebendis,  ut  praefertur,  '  erectìs  respe- 
ctive  institutionem,  ac  statutorum  praefatorum  desuper,  ut  praefertur,  '  conditorum 
editionem:  et  insuper  Suffraganeatus  in  Civitate  Minscensi  sic  erecta  hujusmodi 
institutionem,  ac  praefectiones  scilicet  praefati  Joannis  Kossakowski  in  Vilnensis,  et 
praefati  Gasparis  Cieciszowski  Episcopi  tunc  Kioviensis  in  Luceoriensis  simul  et 
Zytomiriensis,  invicem  ut  praefertur  '  unitarum  et  praedicti  Jacobi  Dederko  in 
Minscensis  noviter,  ut  praefertur,1  erectae,  et  supradicti  Cypriani  Odyniec  in  Hyp- 
ponensis-  Ecclesiarum  praefatarum  respective  Episcopos,  et  quoad  ipsum  Cypria- 
num  ad  effectum  auxiliandi  praefato  Archiepiscopo  Mohiloviensi,  taliumque  novorum 
Archiepiscoporum  consecrationes,  nec  non  omnes  et  singulas  dispensationes  etiam 
retentionum  Beneficiorum  Ecclesiasticorum  incompatibilium  supradictis  priorum 
duodeeim  Parochialium  Ecclesiarum  Possessoribus,  et  forsan  aliis  personis  respe- 
ctive concessas,  caeteraque  omnia,  et  singula  superius  expressa,  ab  eodem  Lau- 
rentio  Archiepiscopo  disposita,  et  ordinata,  ac  inde  legitime  sequuta,  et  sequenda 
quaecumque  (cuicumque  consensui  in  aliquo  ex  praemissis  actibus  etiam  ex  parte 
illorum,  qui  in  eisdem  praemissis  auditi  non  fuerint,  aut  alias  quomodolibet  non 
accedenti  apostolica  auctoritate  supplendo)  eadem  apostolica  auctoritate  perpetuo 
approbamus,  et  confirmamus,  illisque  perpetuae,  inviolabilis,  et  irrefragabilis  apo- 
stolicae  fìrmitatis  robur,  vim  et  efficaciam  adjicimus,  omnesque  et  singulos  tam 
juris  quam  facti  et  solemnitatum,  aliosque  quantumvis  substantiales  defectus,  si 
qui  desuper  in  aliqua  ex  praemissis  actibus  principaliter,  vel  accessorie,  aut  alias 
quomodolibet  intervenerint,  aut  intervenisse  dici,  censeri,  intelligi,  aut  praetendi 
possent,  in  iisdem  supplemus,  et  sanamus,  ac  penitus  et  omnino  tollimus,  et  abo- 
lemus.  Ac  supradictas  omnes  et  singulas  dispositiones,  a  praefato  Laurentio 
Archiepiscopo  peractas,  et  per  Nos,  ut  praefertur,  '  approbatas,  et  confirmatas,  in 
omnibus,  et  per  omnia  suos  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri,  et  obtinere  et  ab 
omnibus,  et  singulis,  ad  quos  nunc  spectat,  et  prò  tempore  quomodolibet  spectabit, 
in  futurum  firmiter  et  inviolabiliter,  atque  inconcusse  perinde  ac  si  a  Nobis  imme- 
diate facta  fuissent,  observari,  et  adimpleri  debere  per  praesentes  praecipimus,  atque 
mandamus.  Ac  praeterea  eisdem  modernis,  et  prò  tempore  existentibus  Praeposito, 
et  Archidiacono,  ac  Decano,  et  Scholastico,  et  Custodi,  et  Cantori,  nec  non  Canonicis 
dictae  Ecclesiae  Minscensis,  ut  praefertur,  '  erectae,  ut  ipsi  capitulariter  congregati 
prò  ejusdem  Ecclesiae  Minscensis,11  illiusque  Praepositi,  et  Archidiaconi,  ac  Decani, 
et  Scholastici,  et  Custodis,  et  Cantoris,  et  singulorum  Canonicorum  mensae  capitu- 
laris,  sacrarii,  illorumque  omnium  rerum,  et  honorum  tam  spiritualium  quam  tem- 
poralium  prospero  et  felici  regimine,  gubernio,  et  directione,  onerumque  illis  prò 
tempore  respective  incumbentium  supportatone,  divinorum  officiorum,  processionum, 
funeralium,  anniversariorum,  et  aliorum  suffragiorum  celebratione,  ac  distributio- 
num  quotidianarum,  et  aliorum  emolumentorum  quorumeumque  exactione,  perce- 
ptione,  repartitione,  divisione  poenarum  per  kbsentes,  et  divinis  officiis  hujusmodi 
non  interessentes,  seu  onera,  et  munera  eis  et  eorum  cuilibet  incumbentia  subire 
negligentcs  incurrendarum  incursu  singulorum  praesentiis,  et  absentiis,  notandis 

1  Ann.  :     praedicitur  ■. 

Ami.:     \  ilnensi    ;     Luceoriensi         Zytomiriensi    ,     unitis    :  •  ciotta         Minscensi         Hvpponensi    . 
'  Ami.:  .Ecclesia  Minscensi    . 


a.  1798  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo 

ceremoniis,  et  ritibus,  in  Ecclesia,  Choro,  Capitulo,  Processionibus  et  aliis  actibus 
praefatis  servandis  officialibus  et  Ministris  dictae  Ecclesiae  Minscensis,  sic  noviter 
erectae  necessariis,  deputandis,  et  amovendis,  servitiis  et  ministeriis  per  ipsos 
obeundis,  ac  eis  salariis,  et  stipendiis  praestandìs,  et  quibusvis  aliis  rebus  in  prae- 
missis,  et  circa  ea  quomodolibet  necessariis,  et  opportunis  quaecumque  alia  statuta, 
ordinationes,  capitula,  et  decreta,  licita  tamen  '  et  honesta,  ac  sacris  Canonibus,  et 
decretis  Concilii  Tridentini  hujusmodi  ac  Constitutionibus  Apostolicis  minime  con- 
traria de  Ordinari]  licentia,  et  per  ipsum  Ordinarium  examinanda  et  approbanda,  et  ab 
«.  iv  ad  quos  prò  tempore  spectabit  sub  poenis  in  contravenientes,  statuendis,  obser- 
vanda,  et  adimplenda"  de  novo  condere,  et  postquam  condita  fuerint,  toties,  quoties 
prò  rerum,  ac  temporum  conditione,  et  qualitate,  vel  alias  expediens  videbitur,  illa  in 
toto  vel  parte  cum  ipsiusOrdinarii  licentia,  et  approbatione  corrigere,  alterare, mutare 
et  in  melius  reformare  libere  et  licite  possint,  et  valeant,  dummodo  tamen  correctio, 
alteratio,  immutatio  et  reformatio  hujusmodi  Sacris  Canonibus,  et  Constitutionibus 
Apostolicis  praefatis,  ac  Concilii  Tridentini  hujusmodi  decretis  contraria,  ut  praefer- 
tur,*  non  sint,  apostolica  auctoritate  praefata  licentiam,  et  facultatem  ipsarum  tenore 
praesentium  concedimus,  et  impertimur.  Praesentes  quoque,  et  in  eis  contenta  quae- 
cumque  nullo  unquam  tempore,  ex  quocunque  capite,  vel  qualibet  causa,  quantumvi^- 
juridica,  et  legitima,  pia,  privilegiata,  ac  speciali  nota  digna,  etiam  ex  eo  quod  causar 
propter  quas  praemissa  emanarunt  corani  Nobis,  vel  alibi  adductae,  verirìcatae,  et 
justilicatae  non  fuerint,  aut  quolibet  alio  etiam  quantumvis  substantiali,  substantia- 
lissimo,  et  inexcogitato,  ac  specialem  mentionem,  et  expressionem  requirente  defectu 
notari,  impugnari,  invalidari,  retractari,  in  jus  vel  controversiam  revocari,  ad  viam 
et  terminos  juris  reduci,  aut  adversus  illas  restitutionis  in  integrum,  aperitionis 
oris,  aut  aliud  quodeumque  juris  vel  facti,  aut  gratiae  remedium  impetrali,  vel  etiam 
quomodolibet  concesso,  et  impetrato  quempiam  uti,  scu  se  juvare  posse,  neque  illas 
sub  quibusvis  similium  vel  dissimilium  gratiarum  revocationibus,  suspensionibus,  • 
limitationibus,  derogationibus,  aut  aliis  contrariis  dispositionibus  per  quascumque 
literas,  et  constitutiones  apostolicas  editas,  vel  edendas  comprehendi,  sed  semper  ab 
illis  excipi,  et  quoties  illae  emanabunt,  toties  in  pristinum,  et  validissimum  statimi 
restitutas,  repositas  et  plenarie  reintegratas,  ac  de  novo  etiam  sub  quacumque  poste- 
riori data,  per  quoscumque,  quandocumque  eligenda  concessas,  nec  non  validas,  et 
efficaces  esse,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri  et  obtinere,  et 
omnibus  ad  quos  nunc  spectat,  et  prò  tempore  quomodolibet  spectabit  in  futurum, 
pienissime  suffragari,  sicque,  et  non  alias  per  quoscumque  Judices  Ordinarios,  vel 
Delegatos,  ac  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinales,  etiam  de  Latere  Legatos, 
Vicelegatos,  dictaeque  Sedis  Nuncios  sublata,  eis,  et  eorum  cuilibet,  quavis  aliter 
judicandi  et  interpretandi  facultate,  judicari  et  definiri  debere,  ac  si  secus  super  his 
a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contigerit  attentari,  irritum, 
et  inane  motu  pari  decernimus.  Non  obstantibus  quatenus  opus  sit  nostris,  et  Can- 

'  Ani:.:  «  tum  •. 

s  Ann.  :  «  examinantom  .  ;  e  approbantem     .     statuentes       .  observantes  «     >  adimplentes  » , 

:  Ann.  om. 

*  Ann.:  «  praedicitur  -. 

'  Ann.:  «  suppre9sionibus  ». 


558  Ordinamento  delle  Diocesi  latine  nell'Impero  Russo  a.  1798 

cellariae  Apostolicae  regulis  de  jure  quaesito  non  tollendo,  ac  de  unionibus,  et  appli- 
cationibus  ad  partes  committendis,  ac  de  exprimendo  in  eis  vero  annuo  Benefìciorum 
Ecclesiasticorum  valore,  ac  Lateranensis  Concilii  novissime  celebrati  uniones,  et 
applicationes  perpetuas,  nisi  in  casibus  a  jure  permissis,  fieri  prohibentis,  ac  quibusvis 
aliis  edam  in  Synodalibus,  Provincialibus,  Generalibus,  Universalibusque1  Conciliis 
editis,  vel  edendis,  specialibus  vel  generalibus  constitutionibus,  et  ordinationibus2  Apo- 
stolicis,  nec  non  Gnesnensis,  et  Leopoliensis,  ac  Vilnensis,  et  Kioviensis,  et  Livoniensis, 
ac  Samogitiensis,  et  Camenecensis  Ecclesiarum  praefatarum  etiam  juramento,  con- 
lirmatione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis,  statutis,  et  consuetudinibus, 
privilegiis,  quoque  indultis,  et  literis  Apostolicis  quibusvis  superioribus,  et  personis 
sub  quibuscumque  verborum  tenoribus,  et  formis,  ac  cum  quibusvis  etiam  deroga- 
toriarum  derogatoriis,  aliisque  efficacioribus,  effìcacissimis,  et  insolitis  clausulis,  irri- 
tantibusque,  et  aliis  decretis  in  genere  vel  in  specie,  aut  alias  in  contrarium  prae- 
missorum  quomodolibet  forsan  concessis,  approbatis,  confirmatis,  et  pluries  innovatis, 
quibus  omnibus  et  singulis,  etiamsi  de  illis  eorumque  totis  tenoribus  specialis,  spe- 
cifica, expressa,  et  individua  non  autem  per  clausulas  generales  idem  importantes, 
mentio,  seu  quaevis  alia  expressio  habenda, 3  aut  quaecumque  alia  exquisita  forma 
ad  hoc  servanda  foret,  illorum  omnium,  et  singulorum  tenores,  formas,  et  causas 
etiam  quantumvis  pias,  et  privilegiatas  praesentibus  prò  piene,  et  sufficienter,  ac  de 
verbo  ad  verbum,  nihil  penitus  omisso,  insertis,  expressis  ac  specificatis,  habentes, 
illis  alias  in  suo  robore  permansuris  ad  praemissorum  omnium  et  singulorum  vali- 
dissimum  effectum  latissime,  et  pienissime,  ac  specialiter,  et  expresse,  nec  non  oppor- 
tune, et  valide,  hac  vice  dumtaxat,  motti,  scientia  et  potestatis  plenitudine,  similibus 
harum  serie  derogamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Volumus  autem,  quod  praesentium  Literarum  Transumptis  etiam  impressis  ac 
manu  alicujus  Archiepiscopi,  vel  Episcopi,  seu  alterius  personae,  in  ecclesiastica 
dignitate  constitutae,  subscriptis,  et  illius  sigillo  munitis  eadem  prorsus  fides  adhi- 
beatur,  quae  praesentibus  adhiberetur,  si  in  suo  originali  exhibitae  forent  vel4 
ostensae. 4 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrae  conlìrmationis,  appro- 
bationis,  roboris,  adjectionis,  defectuum  suppletionis,  sanationis,  praecepti,  mandati, 
nec  non  licentiae  et  facultatis  impartitionis,  decreti,  derogationis,  et  voluntatis  infrin- 
gere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire;  siquis  autem  hoc  attentare  praesumpserit, 
indignationem  omnipotentis  Dei  ac  Beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se 
noverit  incursurum. 

Datum  prope  Florentiam  in  Cenobio  Carthusianorum  Anno  Incarnationis  Domi- 
nicae  Millesimo  Septingentesimo  nonagesimo  octavo  decimoseptimo  KalendasNovem- 
brisr'  Pontificatus  Nostri  anno  24. 

Da  Annali  delle  scienze  religiose  XIII  (1841),  289-324  (ove  è  da  notare  il  frequente 
uso  di  praefatus  ecc.  in  luogo  di  praedictus  ecc.),  collazionata  la  copia,  che  ai  23  di  luglio 

1  A/m.:  «  Anniversalibusque  »  ! 
-  Ann.  :     ordinibus    . 
Inn.       1 1  attenda  >. 
«  Ann.  un. 
■Ann.     i  Quintadecimo  Kalendaa  Decembris  ». 


a.  1799       Facoltà  ai  Vescovi  di  Spagna  e  d'America  d'alienare  beni  di  opere  pie  559 

del  1799  Mgr  Giovanni  Battista  Albertrandi,  Vescovo  di  Zenopoli  e  V icario  Generale  di 
Varsavia,  confrontò  «  cuin  autographo  transumpto  •,  in  Nunziatura  di  Polonia  344  (Archi- 
vio segreto  Vaticano  . 


LXXIII. 

FACOLTÀ  AI  VESCOVI  DI  SPAGNA  E  D'AMERICA 
D'ALIENARE  BENI  DI  OPERE  PIE. 

13  agosto  1799. 

Venerabilibus  fratribus  patrìarchìs,  archiepiscopis,  episcopis,  ac  dilectis  liliis 
caeteris  locorum  ordinariis  regnorum,  ac  insularum  tam  citta,  quam  ultra  mare 
carissimo  in  Christo  filio  Nostro  Carolo   Hispaniarum   regi  catholico  subjectarum. 

Pius  PP.  VI.  V'enerabiles  fratres,  ac  dilecti  filii  salutem,  et  apostolicam  bene- 
dictionem. 

Quoties  animo  repetimus,  in  quae  difricillima  incidimus  tempora,  inter  ipsas  tri- 
bulationes,  quae  invenerunt  Nos  nimis,  et  quibus  nisi  gratia  Jesu  Christi  adjuvasset 
Nos,  certo  obrueremur,  Nobis  visum  est,  haud  inopportunum  fore,  si  precibus  caris- 
simi in  Christo  filii  Nostri  Caroli  Hispaniarum  regis  catholici,  ac  de  Christiana  repu- 
blica  optime  meriti  Nobis  humiliter  porrectis  obsecundaremus. 

Nobis  siquidem  ejusdem  Caroli  regis  catholici  nomine  expositum  fuit  quod  cum 
debitum  publicum  adeo  exereverit,  ut  immensa  sint  pertimenda  damna  in  suos  sub- 
ditos,  quod  ipse  maturo  considerans  nil  opportunius  inter  caetera  remedia  tuturum 
fore  duxit,  quam  si  venditis,  ac  alienatis  fundis,  ac  bonis  ad  nosocomia,  hospitia, 
brephotrophia,  confraternitates,  caeteraque  opera  pia,  ac  jurapatronatus  laicalia,  noe 
non  ad  cappellanias  collativas,  aliasque  ecclesiasticas  fundationes  similis  jurispatro- 
natus  etiam  ecclesiastici  quomodolibet  pertinentibus,  et  spectantibus,  ac  inter  limites 
suae  ditionis  consistentibus  illorum  pretium  in  dimissionem,  atque  extinctionem 
publici  aeris  alieni  hujusmodi  erogetur,  pollicita  interim  fundorum,  ac  honorum 
hujusmodi  possessoribus  quadranti  usura  eis  per  regium  aerarium  solvenda.  Quod 
quidem  si  a  Nobis  ei  concedatur  nedum  in  praejudicium,  sed  in  manifestum  eorumdcm 
honorum  piorum,  ac  fundationum  utilitatem  convertetur.  Nobis  propterea  humiliter 
supplicati  fecit,  ut  in  praemissis  opportune  providere,  et  ut  infra  indulgere  de  beni- 
gniate apostolica  dignaremur. 

Nos  igitur  ejusdem  Caroli  regis  catholici  votis,  quantum  cum  Domino  possumus, 
annuere,  eumque  a  quibusvis  exeommunicationis,  suspensionis,  et  interdicti,  aliisque 
ecclesiasticis  censuris,  sententiis,  et  poenis  quovis  modo,  et  quacumque  de  causa 
latis,  si  quas  forte  incurrerit,  hujus  tantum  rei  gratia  absolventes,  et  absolutum  lore 
censentes,  supplicationibus  ejus  nomine  Nobis  humiliter  porrectis  inclinati,  fraterni- 
tatibus,  ac  discretionibus  vestris  respective  per  praesentes  committimus,  ac  man- 
damus,  ut  quatenus  vobis  constet  de  evidenti  locorum  piorum,  etiam  ecclesiasti- 
corum  utilitate  prò  ea  tantum  parte  fundorum,  ac  honorum  hujusmodi,  quorum 
alienatio,  ac  distractio  erit  utilis,  quibus  desuper  uniuscujusque  vestrum  conscien- 


560  facoltà  ai  Vescovi  di  Spagna  e  d'America  d'alienare  beni  di  opere  pie       a.  1799 

tinnì  districte  oneramus,  ac  dummodo  fructus  trium  in  singula  centena  pretii,  quod 
ex  publicatis,  ac  venditis  bonis  habitum  erit,  et  ab  aerario  regio  persolvendi  adeo 
certe  constituantur,  ut  nullo  umquam  casu  fructus  hujusmodi  deficere,  aut  illorum 
perceptio  intercipi  possit,  alienationem,  ac  distractionem  fundorum,  ac  bonorum 
hujusmodi  intra  uniuscujusque  vestrum  dioecesum  limites  consistenthim  absque  ullo 
suspensionis,  interdicti,  aliarumque  ecclesiasticarum  poenarum  incursu,  servata  tamen 
in  venditionibus,  ac  alienationibus  hujusmodi  constitutionum  apostolicarum  forma  ex 
speciali  dono  gratiae  nunquam  in  exemplum  traducendae  auctoritate  Nostra  apo- 
stolica prò  vestro  arbitrio,  et  conscientia  permittatis. 

Decernentes  easdem  praesentes  literas  semper  firmas,  validas,  et  cflìcaces  exi- 
stere,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  illis  ad 
quos  spectat,  et  prò  tempore  quandocumque  spectabit  in  omnibus,  et  per  omnia 
pienissime  suffragati:  sicque  in  praemissis  per  quoscumque  judices  ordinarios  et 
delegatos  etiam  causarum  palatii  Nostri  apostolici  auditores,  et  Sanctae  Romanae 
Ecclesiae  cardinales  etiam  de  latere  legatos,  et  sanctae  Sedis  nuncios,  sublata  eis, 
et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  judicandi,  et  interpretandi  facultate,  et  auctoritate, 
judicari,  et  definiri  debere,  ac  irritum,  et  inane  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis 
auctoritate,  scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentali. 

Non  obstanibus  quorumcumque  piorum  testatorum,  aliorumque  fundatorum  dispo- 
sitionibus,  etiam  ultimis  voluntatibus,  quibus  per  praesentes  in  ea  tantum  parte,  quae 
huic  indulto  adversatur,  expresse  derogamus,  apostolicis,  ac  in  universalibus,  vel 
provincialibus,  ac  synodalibus  conciliis  editis  generalibus,  vel  specialibus  constitu- 
tionibus,  et  ordinationibus,  nec  non  eorumdem  locorum  piorum  etiam  juramento 
confirmatione  apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis  statutis,  et  consuetudi- 
nibus;  privilegiis  quoque,  indultis,  et  literis  apostolicis  superioribus,  et  personis  sub 
quibuscumque  tenoribus,  et  formis,  ac  cum  quibusvis  etiam  derogatoriarum  dero- 
gatoriis,  aliisque  efficacioribus,  effìcacissimis,  ac  insolitis  clausulis,  irritantibusque,  et 
aliis  decretis  in  genere,  vel  in  specie,  ac  aliis  in  contrarium  praemissorum  quomo- 
dolibet  concessis,  approbatis,  et  innovatis.  Quibus  omnibus  et  singulis  illorum  tenores 
praesentibus  prò  piene  et  sufficienter  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis 
habentes  illis  alias  in  suo  robore  permansuris  ad  praemissorum  effectum  hac  vice 
dumtaxat  specialiter,  et  expresse  derogamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Volumus  autem,  ut  praesentium  literarum  transumptis,  seu  exemplis  etiam 
impressis,  et  manu  alicujus  notarii  publici  subscriptis,  ac  sigillo  personae  in  eccle- 
siastica dignitate  constitutae  munitis  eadem  prorsus  hdes  adhibeatur,  quae  ipsis 
praesentibus  adhiberetur,  si  forent  exhibitae,  vel  ostensae.  Datum  de  speciali  man- 
dato Nostro  Romae  '  sub  annulo  piscatoris  die  decima  tertia  augusti  millesimo  septin- 
gentesimo  nonagesimo  nono,  pontificatus  Nostri  anno  vigesimo  quinto. 

I  >a  Bull.  Rom.  Cont.  ed.  Rom.  X,  191-193;  ed.  Prat.  VI,  3112-3114,  collazionata  la  minuta 
in  Sec.  Brev.  4364,  1.379  e  382  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi). 


a.  1801 


Concordato  fra  Pio   VII  e  la  Repubblica  Francese 


561 


LXXIV. 
CONCORDATO  FRA  PIO  VII  E  LA  REPUBBLICA  FRANCESE. 


Sanctitas  Sua ,  summus  pontifex 
Pius  VII,  atque  Primus  Consul  Gallicae 
reipublicae  in  suos  respective  plenipo- 
tentiarìos  nominarunt, 

Sanctitas  Sua,  Em.  dominum  Her- 
culem  Consalvi,  S.  R.  E.  cardinalem  dia- 
conum  S.  Agathae  ad  suburram,  suum 
a  secretis  status;  [osephum  Spina,  ar- 
rhiepiscopum  Corinthi,  S.  S.  praelatum 
domestieum  ac  pontificio  solio  assisten- 
tem;  et  patrem  Caselli,  theologum  con- 
sultorem  S.  S.,  plenis  facultatibus  mu- 
nitos.  ' 

Primus  Consul,  civem  Josephum 
Bonapartc,  consiliarium  status;  Cretet, 
consiliarium  pariter  status  ;  ac  Bernier, 2 
doctorem  in  S.  theologia,  parochum 
S.  Laudi  Andegavensis,  pariter  munitos 
facultatibus  in  bona  et  debita  forma. 3 

Qui,  post  sibi  mutuo  tradita  respe- 
ctivae  plenipotentiae  instrumenta,  de  iis 
quae  sequuntur  convenerunt: 

Conventio    inter    summum    pontificem 
Pium  VII  et  gubernium  gallicanum. 

Gubernium  Reipublicae  recognoscit 
religionem  catholicam,  apostolicam,  ro- 
manam,  eam  esse  religionem  quam  longe 


15  luglio  1801. 

Sa  Sainteté  le  souverain- pontile 
Pie  VII  et  le  Premier  Consul  de  la 
République  francaise  ont  nommé  pour 
leurs  plénipotentiaires  respectifs, 

Sa  Sainteté,  S.  Em.  Mgr  Hercule 
Consalvi,  cardinal  de  la  sainte  Église 
romaine,  diacre  de  sainte  Agathe  ad  su- 
burram, son  secrétaire  d'État  ;  Joseph 
Spina,4  archevéque  de  Corinthe,  prélat 
domestique  de  Sa  Sainteté,  assistant  du 
tróne  pontificai,  et  le  pére  Caselli,  théo- 
logien  consultant  de  Sa  Sainteté,  munis 
de  pleins  pouvoirs;5 

Le  Premier  Consul,  les  citoyens  Jo- 
seph Bonaparte,  consciller  d'État,  Cretet, 
conseiller  d'État,  et  Bernier,  docteur  en 
théologie,  cure  de  saint-Laud  d'Angers, 
pareillement  munis  de  pleins  pouvoirs 
en  bonne  et  due  forme  ;  ' 

Lesquels,  après  l'échange  des  pleins 
pouvoirs  respectifs,  ont  arrété  la  con- 
vention suivante: 

Convention  entre   Sa   Sainteté   Pie  VII 
et  le  gouvernement  francais. 

Le  gouvernement  de  la  République 
reconnaìt  que  la  religion  catholique, 
apostolique  et  romaine,  est  la  religion 


1  AA.  Arm.  I  .VI'///  435  A:  ■  pariter  muniios  facultatibus  in  bona  et  debita  forma  •.  Questo  formulario  non 
corretto  iv.  pure  n.  5  e  cfr.  n.  A  e  6)  deve  derivare  da  una  redazione,  in  cui  il  Primo  Console  era  collocalo  prima  del 
Papa,  quale  fu  stampala  p»-r  essere  presentata  al  corpo  legislativo  e  inserita  nel  Bollettino  delle  leggi  (cfr.  Boui.ay 
oi  i  v  Meubthe  '.'13.  n.  1)  e  quale  è  data  anche  in  G.  Fa.  i>R  UABTSHS,  Supptémenl  au  Recueil  <lis  piincipaux 
trail.s  ecc.  II,  Gottingue  1802,  519. 

•  Bernierium  ». 

>  Andiga\'ensis,  plenis  facultatibus  munitos  ». 

de  Spina  •. 
■  pareillement  munis  de  pouvoirs  en  bonne  et  due  forme  ». 
ninni'  de  pleins  pouvoirs  ». 


•  .1.1.  Arm.  I-XVIII  435  A: 
3  AA.  Arm.  I XV III  435  A: 
<  AA.  Arm.  I-XVIII  435  A: 
il  Arm.  I  XVIII  435  A: 
'  AA.  Ann.  I-Xl  III  435  A: 


36 


562 


Concordato  fra  Pio  VII  e  la  Repubblica  Francese 


a.  1801 


maxima  pars  civium  Gallicanae  reipu- 
blicae  profitetur. 

Summus  Pontifex  pari  modo  reco- 
gnoscit  eamdem  religionem,  maximam 
utilitatem  maximumque  decus  perce- 
pisse, et  hoc  quoque  tempore  praestolari 
ex  catholico  cultu  in  Gallia  constituto, 
nec  non  ex  peculiari  ejus  professione, 
quam  faciunt  Reipublicae  Consules. 

Haec  cum  ita  sint  '  atque  utrinque 
recognita,  ad  religionis  bonum  internae- 
que  tranquillitatis  conservationem,  ea 
quae  sequuntur  inter  ipsos  conventa 
sunt  : 

Art.  1.  -  Religio  catholica,  aposto- 
lica, romana,  libere  in  Gallia  exercebi- 
tur.  Cultus  publicus  erit,  habita  tamen 
ratione  ordinationum  quoad  politiam, 
quas  gubernium  prò  publica  tranquilli- 
tate  necessarias  existimabit. 

Art.  2.  -  Ab  Apostolica  Sede,  colla- 
tis  cum  gallico  gubernio  consiliis,  novis 
finibus  Galliarum  dioeceses  circumscri- 
bentur. 

Art.  3.  -  Summus  Pontifex  titularibus 
gallicarum  ecclesiarum  episcopis  signifi- 
cabit  se  ab  iis,  prò  bono  pacis  et  unitatis, 
omnia  sacrificia  firma  fiducia  expectare, 
eo  non  excepto  quo  ipsas  suas  episco- 
pales  sedes  resigneiit. 

Hac  hortatione  praemissa,  si  huic 
sacrificio,  quod  Ecclesiae  bonum  exi- 
git,  renuere  ipsi  vellent  (fieri  id  autem 
posse  Summus  Pontifex  suo  non  reputat 
animo),  gubernationibus  gallicarum  ec- 
clesiarum novae  circumscriptionis  de 
novis  titularibus  providebitur,  eo  qui 
sequitur  modo. 

Art.  4.  -  Consul  Primus  Gallicanae 
reipublicae,  intra  tres  menses  qui  pro- 
mulgationem  constitutionis  apostolicae 
consequentur,  archiepiscopos  et  episco- 
pos  novae  circumscriptionis  dioecesibus 


de  la  grande  majorité  des  citoyens  fran- 
cais. 

Sa  Sainteté  reconnaìt  également  que 
cette  méme  religion  a  reti  ré  et  attend 
encore  en  ce  moment,  le  plus  grand  bien 
et  le  plus  grand  éclat  de  l'établissement 
du  eulte  catholique  en  France,  et  de  la 
profession  particulière  qu'en  font  les  Con- 
suls  de  la  République. 

En  conséquence,  d'après  cette  re- 
connaissance  mutuelle,  tant  pour  le  bien 
de  la  religion  que  pour  le  maintien  de 
la  tranquillité  intérieure,  ils  sont  con- 
venus  de  ce  qui  suit: 

Art.  1.  -La  religion  catholique,  apo- 
stolique  et  romaine,  sera  librement  exer 
cée  en  France.  Son  eulte  sera  public, 
en  se  conformant  aux  règlements  de 
police  que  le  gouvernement  jugera  né- 
cessaires  pour  la  tranquillité  publique. 

Art.  2.  -  Il  sera  fait  par  le  Saint- 
Siège,  de  concert  avec  le  gouvernement, 
une  nouvelle  circonscription  des  diocèses 
francais. 

Art.  3.  -  Sa  Sainteté  déclarera  aux 
titulaires  des  évéchés  francais,  qu'elle 
attend  d'eux,  avec  une  ferme  confiance, 
pour  le  bien  de  la  paix  et  de  l'unite, 
toute  espèce  de  sacrifices,  mèine  celui 
de  leurs  sièges. 

D'après  cette  exhortation,  s' ils  se 
refusaient  à  ce  sacrifice  commandé  par 
le  bien  de  l'Église  (refus  néanmoins  au- 
quel  Sa  Sainteté  ne  s'attend  pas),  il  sera 
pourvu,  par  de  nouveaux  titulaires,  au 
gouvernement  des  évéchés  de  la  circon- 
scription nouvelle,  de  la  manière  sui- 
vante. 

Art.  4.  -  Le  Premier  Consul  de  la  Ré- 
publique nommera,  dans  les  trois  mois 
qui  suivront  la  publication  de  la  bulle 
de  Sa  Sainteté,  aux  archevèchés  et  évé- 
chés de  la  circonscription  nouvelle.  Sa 


l   \  Vili 435  A:  .  sunt  . 


1S0I 


Concordato  fra  l'io  Vile  la  Ripubblica  Francese 


563 


praetìciendos  nominabit.  Summus  Pori- 
tìfex  institutionem  canonicam  dabit  juxta 
formas,  relate  ad  Gallias  ante  regimi- 
nis  commutationem  statutas. 

Art.  5.  -  Item  Consul  Primus  ad  epi- 
scopales  sedes  quae  in  pòsterum  vaca- 
verint,  novos  antistites  nominabit,  iisque, 
ut  in  articulo  praecedenti  constitutum 
est,  Apostolica  Sedes  canonicam  dabit 
institutionem. 

Art.  6.  -  Episcopi,  antequam  munus 
suum  geiendum  suscipiant,  corani  Primo 
Consule,  juramentum  lìdelitatis  emittent 
quod  erat  in  more  ante  regiminis  com- 
mutationem, sequentibus  verbis  expres- 
sum: 

«  Ego  juro  et  promitto,  ad  sancta  Dei 
evangelia,  obedientiam  et  fidelitatem  gu- 
bernio  per  constitutionem  Gallicanae  rei- 
publicae  statuto.  Item,  promitto  me  nul- 
lam  communicationem  habiturum,  nulli 
Consilio  interfuturum,  nullamque  suspe- 
ctam  unionem  neque  intra  neque  extra 
conservaturum,  quae  tranquillit.-tti  publi- 
cae  noceat.  Et  si,  tam  in  dioecesi  mea 
quam  alibi,  noverim  aliquid  in  Status 
damnum  tractari,  guberni  >  manifestabo  ». 


Art.  7.  -  Ecclesiastici  secundi  ordinis 
idem  juramentum  emittent  corani  aucto- 
ritatibus  civilibus  a  gallicano  gubernio 
designatis. 

Art.  8.  -  Post  divina  otìicia,  in  omni- 
bus catholicis  Galliae  templis,  sic  ora- 
bitur: 

«  Domine,  salvam  fac  Rempublicam; 

Domine,  salvos  fac  Consules.  » 

Art.  9.  -  Episcopi,  in  sua  quisque 
dioecesi,  novas  paroecias  circumscribent; 
quae  circumscriptio  suum  non  sortietur 
effectum,  nisi  postquam  gubernii  consen- 
sus  accesserit. 

Art.  10.  -  Iidem   episcopi  ad  paroe- 


Sainteté  conférera  l' institution  canoni- 
que,  suivant  les  l'ormes  établies  par  rap- 
port  à  la  Franco  avant  le  changement 
de  gouvernement. 

Art.  5.  -  Les  nomination*  aux  évé- 
chés  qui  vaqueront  dans  la  suite,  seront 
également  faites  par  le  Premier  Consul; 
et  l' institution  canonique  scia  donnée 
par  le  Saint-Siège,  en  conformité  de  L'ar- 
ticle  précédent. 

Art.  6.  -  Les  évéques,  avant  d'enti  cr 
en  fonctions,  preteront  directement,  en- 
tre  les  mains  du  Premier  Consul,  le  ser- 
ment  de  fidélité  qui  était  en  usage  avant 
le  changement  de  gouvernement,  ex- 
primi'  dans  les  termes  suivants: 

«  Je  jure  et  promets  a  Dieu,  sur  les 
saints  évangiles,  de  garder  obéissance 
et  fidélité  au  gouvernement  établi  par 
la  constitution  de  la  République  fran- 
caise.  Je  promets  aussi  de  n'avoir  au- 
cune  intelligence,  de  n'assister  a  aucun 
conseil,  de  n'entretenir  aucune  ligue, 
soit  au-dedans  soit  au-dehors,  qui  soit 
contraire  à  la  tranquillité  publique;  et 
si,  dans  mon  diocèse  ou  ailleurs,  j'ap- 
prends  qu'  il  se  trame  quelque  chose  au 
préjudice  de  l'État,  je  le  ferai  savoir  au 
gouvernement  ». 

Art.  7.  -  Les  ecelésiastiques  du  se- 
cond  ordre  preteront  le  méme  serment 
entro  les  mains  dos  autorités  civiles  desi- 
gnéos  par  le  gouvernement. 

Art.  8.  -  La  formule  de  prière  sui- 
vanto  sera  rócitóe  à  la  fin  de  l'office 
divin,  dans  toutes  les  églises  catholiques 
de  France: 

«  Domine,  salvam  fac  Rempublicam 

Domine,  salvos  fac  Consules.  » 

Art.  9.  -  Les  éveques  feront  une  nou- 
velle  circonscription  des  paroisses  de 
leurs  diocòses,  qui  n'aura  d'eflet  que 
d'après  le  consentement  du  gouverne- 
ment. 

Art.  10.  -  Les  évCques  nommeront 


564 


Concordato  fra  Pio  VII  e  la  Repubblica  Francese 


a.  1801 


cias  nominabunt,  nec  personas  seligent 
nisi  gubernio  acceptas. 

Art.  11.  -  Poterunt  iidem  episcopi 
habere  unum  capitulum  in  cathedrali 
ecclesia,  atque  unum  seminarium  in  sua 
quisque  dioecesi,  sine  dotationis  obli- 
gatione  ex  parte  gubernii. 

Art.  12.  -  Omnia  tempia  metropoli- 
tana, cathedralia,  parochialia,  atque  alia 
quae  non  alienata  sunt,  cultui  necessaria, 
episcoporum  dispositioni  tradentur. 

Art.  13.  -  Sanctitas  Sua,  prò  pacis 
bono  felicique  religionis  restitutione,  de- 
clarat  eos  qui  bona  Ecclesiae  alienata 
acquisiverunt,  molestiam  nullam  habi- 
turos,  neque  a  se,  neque  a  romanis  pon- 
tificibus,  successoribus  suis,  ac  conse- 
quenter  proprietas  eorumdem  bonorum, 
reditus  et  jura  iis  inhaerentia,  immu- 
tabilia  penes  ipsos  erunt  atque  ab  ipsis 
causam  habentes. 

Art.  14.  -  Gubernium  Gallicanae  rei- 
publicae  in  se  recipit,  tum  episcoporum, 
tum  parochorum,  quorum  dioeceses  at- 
que paroecias  nova  circumscriptio  com- 
plectetur,  sustentationem  quae  eujusque 
statum  deceat. 

Art.  15.  -  Idem  gubernium  curabit  ut 
catholicis  in  Gallia  liberum  sit,  si  libue- 
rit,  ecclesiis  consulere  novis  fundatio- 
nibus. 

Art.  16.  -  Sanctitas  Sua  recognoscit 
in  Primo  Constile  Gallicanae  reipublicae 
eadem  jura  ac  privilegia  quibus  apud 
Sanctam  Sedem  fruebatur  antiquum  re- 
gimen. 

Art.  17.  -  Utrinque  conventum  est, 
quod,  in  casu  quo  aliquis  ex  successo- 
ribus hodierni  Primi  Consulis  catholi- 
cam  religionem  non  profiteretur,  super 
juribus  et  privilegiis  in  superiori  articulo 
commemoratis,   necnon   super   nomina- 


aux  cures.  Leur  choix  ne  pourra  tomber 
que  sur  des  personnes  agréées  par  le 
gouvernement. 

Art.  11.  -  Les  évéques  pourront 
avoir  un  chapitre  dans  leur  cathédrale, 
et  un  séminaire  pour  leur  diocèse,  sans 
que  le  gouvernement  s'oblige  à  les  doter. 

Art.  12.  -  Toutes  les  églises  métro- 
politaines,  cathédrales,  paroissiales  et 
autres  non  aliénées,  nécessaires  au 
eulte,  seront  mises  à  la  disposition  des 
évèques. 

Art.  13.  -  Sa  Sainteté,  pour  le  bien  de 
de  la  paix  et  l'heureux  rétablissement 
de  la  religion  catholique,  déclare  que  ni 
elle,  ni  ses  successeurs,  ne  troubleront 
en  aucune  manière  les  acquéreurs  des 
biens  ecelésiastiques  aliénés,  et  qu'en 
conséquence  la  propriété  de  ces  mèmes 
biens,  les  droits  et  revenus  y  attachés, 
demeureront  incommutables  entre  leurs 
mains  ou  celles  de  leurs  ayant-cause. 

Art.  14.  -  Le  gouvernement  assurera 
un  traitement  convenable  aux  évéques 
et  aux  curés  dont  les  diocèses  et  les 
cures  seront  compris  dans  la  circonscrip- 
tion  nouvelle. 

Art.  15.  -  Le  gouvernement  prendra 
également  des  mésures  pour  que  les 
catholiques  francais  puissent,  s'ils  le  veu- 
lent,  taire  en  faveur  des  églises,  des  fon- 
dations. 

Art.  16.  -  Sa  Sainteté  reconnaìt  dans 
le  Premier  Consul  de  la  République  fran- 
caise,  les  mémes  droits  et  prorogati ves 
dont  jouissait  près  d'elle  l'ancien  gou- 
vernement. 

Art.  17.  -  Il  est  convenu  entre  les 
parties  contractantes,  que,  dans  le  cas 
où  quelqu'un  des  successeurs  du  Pre- 
mier Consul  actuel  ne  serait  pas  catholi- 
que, les  droits  et  prérogatives  mention- 
nés  dans  l'article  ci-dessus.  et  la  nomi- 


a.  Im>:: 


Concordato  fui  Pio  Vile  la  Repubblica  Italiana 


565 


nati.m  aux  évéchés,  scront  règie-,  par 
rapport  a  lui,  par  une  nouvelle  conven- 
tion. 

Les  ratilications  seront  échangées  à 
Paris  dans  l'espace  de  quarante  jours. 

Fait  à  Paris,  le  vingt-six  messidor 
de  l'an  IX  de  la  République  francaise. 


tione  ad  archiepiscopatus  et  episco- 
pati, respectu  ipsius,  nova  conventio 
fiet. 

Ratifkationum   autem  '  traditio  Pa- 
risiis  fiet  quadraginta  dierum  spatio.  '-' 

Datum  Parisiis,  die  decima   quinta 
julii  1801. 

Hercules  cardinalis  Consalvi. 

Joseph  Bonaparte. 

|.  archiep.  Corinthi. 

Cretet. 

Fr.  Carolus  Caselli. 

Bernier. 

Da  Boulay  de  la  Meuktue,  Documenta  sur  la  ui'gociation  du  Concordai  III,  Paris 
1893,  21  t-219  che  omette  la  ripetizione  dei  numeri  degli  articoli  per  il  testo  francese),  col- 
lazionato l'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  Plenipotenziarii  in  A  A.  Arni.  I-XVIII 
435  A  già  Arni.  IL  e.  Ill.n.  21  nell  Archivio  segreto  Vaticano.  AA.  Arni.  I-XVIII  434 
già  come  435  A.  ibid.)  è  la  ratifica  del  Concordato  latta  da  Bonaparte  in  data  di  Parigi 
21  fruttidoro  del  IX  anno  della  Repubblica  (8  settembre  1801)  :  concorda  con  435  A  in 
tutte  le  cose  notate  a  p.  561,  n.  l-o.  La  convenzione  fu  confermata  da  S.  S.  Pio  VII  colla 
Bolla  Ecclesia  Christi  del  15  agosto  1801  {Bull.  Rom.  Cont.  ed.  Rom.  XI,  20S-212;  ed.  Prat. 
VII,  184-188,  ma  sotto  il  18  settembre  1801).  L'invito  ai  Prelati  di  rinunciare  alle  loro  Sedi, 
ili  cui  all'art.  3,  avvenne  col  Breve  Tarn  inulta  del  15  agosto  1801,  ibid.  rispettivamente 
187-190  e  165-168,  e  la  nuova  circoscrizione  delle  diocesi,  di  cui  all'art.  2,  stabilita  colla  Bolla 
Qui  Christi  Domini  del  29  novembre  1801,  ibid.  rispettivamente  245-249  e  215-219,  fu  attuata 
dal  Cardinale  legato  G.  B.  Caprara  con  decreto  9  aprile  1802,  ibid.  rispettivamente  251-266 
e  221-231. 


LXXV. 
CONCORDATO  FRA  PIO  VII  E  LA  REPUBBLICA  ITALIANA. 


Sanctitas  sua,  Summus  Pontifex 
Pius  VII,  atque  Praeses  Reipub.  Italie  ae, 
primus  Gallicanae  4  Reipublicae  Consul, 
in  suos  respective  Plenipotentiarios  no- 
minarunt: 


16  settembre  1803. 

Sua  Santità  il  sommo  Pontefice 
Pio  VII,  ed  il  Presidente  della  Republica 
Italiana,  Primo  Console  della  Republica 
Francese  hanno  respettivamente  per  loro 
Plenipotenziarii  nominato: 


1  AA.  Arm.  I-XVIII  434  e  433  A  om.  ed  hanno  invece     mutua 

-'  In  AA.  Arm.  I-XVII!  4A~>  A   «  Ratifkationum    spatio»,  •  Les  ratifications  -jours  -   è  scritto  in  carattere  dif- 
ferente dal  resto  ,    dopo  la  data,  ma  con  richiamo  al  posto  dove  e  riportato  qui.  Cfr.  Boulay  de  la  Muurthe  219,  n.  I. 
:  In  Theihes,  conformemente  alla  sua  fonte,  l'ordini  liti  è  invertito. 

*  Tiieiner,  contro  la  sua  stessa  fonte,:  « Galliarum  •. 


v,n 


Concordato  fra  Pio  VII  e  la  Repubblica  Italiana 


a.  1803 


Sanctitas  sua  Eminentissimum  D. 
Joannem  Baptistam  Caprara  S.  R.  E.  ti- 
tilli S.  Honuphrii  presbyterum  cardinà- 
lem,  Archiepiscopum  Mediolanensem  et 
Sanctitatis  suae  et  S.  Sedis  in  Galliis  ' 
de  ■'  Intere  Legatum,  munitum  facultati- 
bus  in  bona  et  debita  forma  ; 

Praeses  Reipublicae  Italicae,  pri- 
mus  Gallicanae 3  Reipublicae  Consul,  ci- 
vetti Ferdinandum  Marescalchi,  consul- 
torem  status  et  exterarum  relationum 
administrum  apud  ipsum  residentem, 
plenis  facultatibus  munitum  ; 

Qui  post  sibi  mutuo  tradita  respe- 
ctivae  plenipotentiae  instrumenta,  de  iis, 
quae  sequuntur,  convenerunt: 

Conventio  inter  Summum  Pontificem 
Pium  VII  et  Rempublkam  Italicam. 

Proemium. 
Sanctitas  sua,  Summus  Pontifex 
Pius  VII,  et  Praeses  Reipublicae  Italicae, 
primus  Gallicanae  Reipublicae  Consul, 
pari  studio  cupientes,  ut  in  eadem  Repu- 
blica  certus  stabilisque  ordo  in  iis,  quae 
ad  res  ecclesiasticas  pertinent,  consti- 
tuatur;  volentesque  ut  religio  catholica, 
Apostolica,  Romana,  in  suis  dogmatibus 
integra  servetur,  in  sequentes  articulos 
convenerunt  : 

Articulus  1. 

Religio  catholica,  Apostolica,  Ro- 
mana, esse  pergit  religio  Reipublicae. 

Art.  2. 

Sanctitas  sua  debitis  formis  subjiciet 
juri  metropolitico  Ecclesiarum  archie- 
piscopalium  Mediolanensis,  Bononiensis, 
Ravennatensis,   Ferrariensis,  infra  scri- 

1  Thbi.m  a,  contro  la  sua  Messa  fonte,:  «  Gallia  ». 
:  Tubini  r.  contro  la  sua  stessa  fonte,:  «a». 
Thedibb,  contro  la  stessa  sua  fonte,  :  .  Galliamo!  . 


Sua  Santità  l'Eminentissimo  Signor 
D.  Giovanni  Battista  Caprara  della  S.  R. 
C.  del  titolo  di  S.  Onofrio  Prete  Cardi- 
nale, Arcivescovo  di  Milano,  e  della  San- 
tità Sua  e  della  S.  Sede  legato  a  laterc 
in  Francia,  munito  di  facoltà  in  buona 
e  dovuta  forma. 

Il  Presidente  della  Republica  Ita- 
liana, Primo  Console  della  Republica 
Francese,  il  Cittadino  Ferdinando  Mare- 
scalchi, Consultore  di  Stato  e  Ministro 
delle  Relazioni  Estere  presso  Lui  resi- 
dente munito  di  piene  facoltà. 

I  quali,  dopo  d'essersi  scambievol- 
mente consegnati  gì'  Istromenti  della  re- 
spettiva  plenipotenza,  hanno  convenuto 
delle  cose  che  seguono: 

Concordato  fra  il  Sommo  Pontefice 
Pio  VII  e  la  Republica  Italiana. 

Proemio. 
La  Santità  di  Nostro  Signore  Papa 
Pio  VII,  e  ii  Presidente  della  Republica 
Italiana,  Primo  Console  della  Republica 
Francese,  animati  da  eguale  desiderio, 
che  in  detta  Republica  sia  fissato  uno 
stabile  regolamento  di  quanto  spetta  alle 
cose  Ecclesiastiche;  e  volendo  che  la 
Religione  Cattolica  Apostolica  Romana 
sia  conservata  intatta  nei  suoi  Dogmi, 
sono  convenuti  nei  seguenti  Articoli: 

Articolo  1. 

La  Religione  Cattolica  Apostolica 
Romana  continua  ad  essere  la  Religione 
della  Republica  Italiana. 

Art.  2. 

Sua  Santità  nelle  debite  forme  as- 
soggetterà alla  giurisdizione  Metropo- 
litana delle  Chiese  Arcivescovili  di  Mi- 
lano, di  Bologna,  di  Ravenna  e  di  Ferrara 


u 


a.  1803 


Concordato  fra  Pio  VII  e  la  Repubblica  Italiana 


567 


ptas  Ecclesias  episcopales,  nimirum  Bri- 
ziensem,  Bergomensem,  Papiensem,  No- 
vocomensem,  Cremensem,  Novariensem, 
Vigevanensem,  Cremonensem,  Lauden- 
sem  archiepiscopatui  Mediolanensi,  cujus 
suffraganeae  erunt; 

Ecclesiae  vero  Mutinensis,  Rhegien- 
sis,  Imolensis,  Carpensis,  suffraganeae 
erunt  archiepiscopatus  Bononiensis; 

Caesenatensis,  Forlivensis,  Faven- 
tina,  Ariminensis,  Cerviensis,  suffraga- 
neae erunt  archiepiscopatus  Ravenna- 
tensis. 

Mantuana,  Comaclensis,  Adriensis, 
Veronae  a  parte  Italica  suffraganeae 
erunt  archiepiscopatus  Ferrariensis. 

Art.  3. 

Sanctitas  sua  ad  instantiam  praesi- 
dis  Reipublicae  Italicae  indulget  suppres- 
sioni  duarum  episcopalium  Ecclesiarum, 
nimirum  Sarsinae  et  Brictinori,  et  dua- 
rum abbatiarum  Nulliits,  nimirum  Asu- 
lae  et  Nonantulae,  ca  tamen  conditione, 
ut  et  respectivae  dioeceses,  collatis  cum 
praeside  ejusdem  Reipublicae  consiliis, 
aliis  proximis  dioecesibus  uniantur,  et 
Episcopi  atque  abbates,  nisi  forte  trans- 
lati aut  transferendi  sint  ad  alias  sedes, 
juste  compensentur  prò  cessione  jurisdi- 
ctionis  et  congruae,  quibus  antea1  frue- 
bantur,  et  debitis  formis  ab  iisdem  resi- 
gnationes  respectivarum  Ecclesiarum 
obtineantur.  Bona  redditusque  supradi- 
ctarum  Ecclesiarum  et  abbatiarum,  quae 
in  Republica  Italica  continentur,  ab  ea- 
dem  Sanctitate  sua,  collatis  cum  guber- 
nio  consiliis,  aliis  ecclesiasticis  fundatio- 
nibus  distribuentur  atque  adjicentur. 

Art.  4. 

Attenta  militate,  quae  ex  hac  Con- 
ventione  manat  in  ea,  quae  ad  res  Eccle- 

:  Tiikixer,  contro  la  sua  stessa  fonte,:      ante    . 


le  intrascritte  Chiese  Vescovili,  cioè 
quelle  di  Brescia,  di  Bergamo,  di  Pavia, 
di  Como,  di  Crema,  di  Novara,  di  Vige- 
vano, di  Cremona,  e  di  Lodi  all'arcive- 
scovado di  Milano,  di  cui  saranno  Suf- 
fraganee; 

Le  Chiese  di  Modena,  di  Reggio,  di 
Imola,  e  di  Carpi  saranno  Suffraganee 
dell  Arcivescovado  di  Bologna; 

Quelle  di  Cesena,  di  Forlì,  di  Faenza, 
di  Rimino  e  di  Cervia  saranno  suffraga- 
nee dellArcivescovado  di  Ravenna  ; 

Quelle  di  Mantova,  di  Comacchio,  di 
Adria  e  di  Verona  dalla  parte  della  Re- 
publica Italiana,  saranno  suffraganee  del- 
l'Arcivescovado di  Ferrara. 

Art.  3. 

Il  Santo  Padre  alle  istanze  del  Pre- 
sidente della  Republica  Italiana  condi- 
scende alla  soppressione  delle  due  Chiese 
Vescovili  di  Sarsina  e  di  Bcrtinoro,  e 
delle  due  Abbadie  Nulliits  di  Asola  e  di 
Nonantola,  a  condizione  che  le  rispet- 
tive Diocesi  siano  riunite  di  comune- 
concerto  ad  altre  Diocesi  vicine,  e  che 
gli  attuali  Vescovi  ed  Abati,  qualora  non 
fossero  trasferiti  ad  altre  Sedi,  ricevano 
un  adequato  compenso  alla  cessione 
della  giurisdizione  e  congrua,  delle  quali 
godevano,  ottenute  nelle  convenienti 
forme  le  rinunzie  dei  detti  Vescovi  ed 
Abati.  I  Beni  e  le  rendite  delle  suddette 
Chiese  ed  Abbadie  situate  nella  Repu- 
blica Italiana  saranno  dalla  medesima 
Santità  Sua  ripartiti  ed  incorporati  ad 
altre  fondazioni  Ecclesiastiche  di  con- 
certo col  governo. 

Art.  4. 

In  considerazione  della  utilità  che 
dal  presente  Concordato  ridonda  agl'in- 


368 


Concordato  fra  Pio  VII  e  la  Repubblica  Italiana 


a.  1801! 


I\ 


siae  et  religionis  pcrtinent,1  Sanctitassua 
concedit,  ut  praeses  Reipublicae  Italicae 
nominare  possit  ad  omnes  archiepisco- 
patus  et  episcopatus  ejusdem  Reipubli- 
cae, et  ecclesiasticis  viris  ab  eodem  prae- 
side  nominatis  iis  dotibus  praeditis,  quas 
sacri  Canones  requirunt,  eadem  San- 
ctitas  sua  Canonicam  institutionem  dabit 
juxta  formas  consuetas. 

Art.  5. 

Archiepiscopi  et  Episcopi  emittent 
Juramentum  fidelitatis  in  manibus  prae- 
sidis  Reipublicae  juxta  infrascriptam  for- 
mulam:  «  Egojuro  et  promitto  ad  sancta 
Dei  Evangelia  obedientiam  et  fidelita- 
tem  gubernio  Italicae  Reipublicae.  Item 
promitto  me  nullam  communicationem 
habiturum,  nulli  Consilio  interfuturum, 
nullamque  suspectam  unionem  neque 
intra,  neque  extra  conservaturum,  quae 
tranquillitati  publicae  noceat;  et  si  tam 
in  dioecesi  mea  quam  alibi  noverim  ali- 
quid  in  status  damnum  tractari,  guber- 
nio manifestabo  ». 


Art.  6. 

Parochi  idem  juramentum  emittent 
coram  potestatibus  civilibus  a  Reipubli- 
cae Praeside  constitutis. 

Art.  7. 

Cuilibet    Episcopo   liberum   semper 

erit  super  rebus  omnibus  spiritualibus 

atque  negotiis  ecclesiasticis  absque  ullo 

impedimento  cum  Sancta  Sede  cornimi- 

nicare. 

Art.  8. 

Liberum  pariter  erit  Episcopis  cleri- 
cos  constituere,  atque  ad  ordines  promo- 
vere titulo  beneficii,  cappellaniae,  legati 
pii,  patrimonii,  aut  cujusvis  altcrius  legi- 


teressi  della  Chiesa  e  della  Religione, 
Sua  Santità  accorda  al  Presidente  della 
Republica  Italiana  la  nomina  di  tutti  gli 
Arcivescovadi  e  Vescovadi  della  Repu- 
blica Italiana  medesima;  ed  agli  Eccle- 
siastici da  esso  Presidente  nominati,  for- 
niti delle  doti  volute  dai  Sacri  Canoni, 
Sua  Santità  darà  la  Canonica  Istituzione 
secondo  le  forme  stabilite. 

Art.  5. 

Gli  Arcivescovi  e  Vescovi  preste- 
ranno il  Giuramento  di  fedeltà  nelle 
mani  del  Presidente  della  Republica  se- 
condo la  infrascritta  forinola:  «  Io  giuro 
e  prometto  su  i  Santi  Evangelj  obbe- 
dienza e  fedeltà  al  governo  della  Repu- 
blica Italiana.  Similmente  prometto  che 
non  terrò  alcuna  intelligenza,  non  inter- 
verrò in  alcun  consiglio,  e  non  prenderò 
parte  in  alcuna  unione  sospetta  o  dentro 
o  fuori  della  Republica,  che  sia  pregiu- 
dizievole alla  publica  tranquillità,  e  ma- 
nifesterò al  governo  ciò  che  io  sappia 
trattarsi  o  nella  mia  Diocesi,  o  altrove 
in  pregiudizio  dello  Stato  ». 

Art.  6. 

Il  medesimo  giuramento  presteranno 
i  Parochi  alla  presenza  delle  Autorità 
civili  costituite  dal  Presidente  della  Re- 
publica. 

Art.  7. 

Sarà  sempre  libero  a  qualunque  Ve- 
scovo di  comunicare  senza  verun  osta- 
colo colla  Santa  Sede  sopra  tutte  le 
materie  spirituali  e  gli  oggetti  Ecclesia- 
stici. 

Art.  8. 

Parimenti  sarà  libero  ai  Vescovi 
l'ascrivere  tra  i  Chierici,  e  promuovere 
agli  Ordini  a  titolo  di  Beneficio,  di  Cap- 
pellata, di  Legato  Pio,  di  Patrimonio, 


'  TiiKi\tn  :  ■  pertinens  . 


a.  1803 


Concordato  fra  Pio  Vile  la  Repubblica  Italiana 


569 


timae  assignationis  eos  omnes,  quos  ne- 
cessarios  atque  utiles  esse  respectivis 
Ecclesiis  ac  dioecesibus  existimaverint 

Art.  9. 

Servabuntur  capitula  Ecclesiarum 
mctropolitanarum  et  cathedralium,  item- 
que  collegiatarum  saltem  insigniorum, 
eaque  convenienti  honorum  dotatione 
t'ruentur.  Convenienti  item  bonorum  do- 
tatione fruentur1  mensae  archiepiscopa- 
les  et  episcopale^,  seminarla,  fabricae 
Ecclesiarum  metropolitanarum,  cathe- 
dralium et  collegiatarum  saltem  insi- 
gniorum, et  paroeciae. 

Hae  dotationes,  quam  citius  fieri  pot- 
erit,  a  Sanctitate  sua,  collatis  cum  gu- 
bernio  consiliis,  constituentur. 


Art.  10. 

Doctrinae  ac  disciplinae  instìtutio, 
educatio  et  administratio  seminariorum 
episcopalium  subjiciuntur  auctoritati 
Episcoporum  respectivorum  juxta  for- 
mas  canonicas. 

Art.  11. 

Conservatoria,  hospitalia,  iundatio- 
nes  charitatis  et  alia  hujusmodi  pia  loca, 
quae  antea  a  solis  ecclesiasticis  perso- 
nis  regebantur,  regentur  deinceps  in  sin- 
gulis  dioecesibus  a  congregatione  pari 
numero  ecclesiasticorum  et  saecularium 
constituta.  Reipublicae  Praeses  eliget 
saeculares  personas;  ecclesiasticas  vero 
eas,  quas  Episcopus  eidem  praesentabit. 


Congregationibus   praesidebit    sem- 
per   Episcopus,  cui  etiam  liberum  erit 


o  di  altra  legittima  assegnazione  tutti 
quelli  che  giudicheranno  essere  neces 
sarii  ed  utili  alle  rispettive  Chiese  e  Dio- 
cesi. 

Art.  9. 

Si  conserveranno  i  Capitoli  delle 
Chiese  Metropolitane  e  Cattedrali,  e  si- 
milmente quelli  delle  Collegiate  almeno 
più  insigni,  e  tali  Capitoli  goderanno  di 
una  conveniente  dotazione  di  Beni.  Si- 
milmente goderanno  d'una  conveniente 
dotazione  di  Beni  '  le  Mense  Arcivesco- 
vili e  Vescovili,  li  Seminarj,  le  Fabbriche 
delle  Chiese  Metropolitane,  delle  Catte- 
drali e  Collegiate  almeno  più  insigni,  e 
le  Parrocchie. 

Tali  dotazioni  saranno  stabilite  den- 
tro il  più  breve  spazio  di  tempo  di  con- 
certo fra  la  Santità  Sua  e  il  Presidente 
della  Republica. 

Art.  10. 

L'insegnamento,  la  disciplina,  edu- 
cazione ed  amministrazione  dei  Seminarj 
Vescovili  sono  soggetti  all'autorità  dei 
Vescovi  respettivi  secondo  le  forme  ca- 
noniche. 

Art.  11. 

I  Conservatorii,  gli  Ospedali,  le  Fon- 
dazioni di  Carità,  ed  altri  consimili  Luo- 
ghi Pii,  in  addietro  governati  da  sole 
Persone  Ecclesiastiche,  saranno  per  l'av- 
venire amministrati  in  ciascuna  Diocesi 
da  una  Congregazione  di  persone  per 
metà  Ecclesiastiche,  e  per  l'altra  metà 
Secolari.  Il  Presidente  della  Republica 
scieglierà  le  Persone  Secolari,  come  le 
Ecclesiastiche  che  dal  Vescovo  gli  ver- 
ranno proposte. 

Alle  Congregazioni  presiderà  sem- 
pre il  Vescovo,  cui  altresì  sarà  libero  di 


'  In  AA.  Alili.  I-XVI1I  436  A:  «  Convenienti  ■  fruentur  •  e  •  Similmente  -  di  Beni  .  è  scritto  in  carattere  ditte 
rente  dal  resto  ed  è  posto  alla  fine,  dopo  la  data,  ma  eoi  richiamo  del  posto  dove  è  dato  qui. 


570 


Concordalo  fi  a  Pio  VII  e  la  Repubblica  Italiana 


a.  1808 


visitare  ea  loca,  quae   legitime  a   laicis 
administrabuntur. 

Art.  12. 

Sanctitas  sua  concedit  Episcopis  jus 
eonferendi  paroecias,  quae  quovis  anni 
tempore  erunt  vacaturae;  iique  praevio 
concursu,  paroecias  liberae  collationis 
conferent  iis,  quos  ipsi  digniores  judica- 
bunt.  In  paroeciis  vero  juris  patronatus 
ecclesiastici  instituent  eos,  quos,  praevio 
pariter  concursu,  tanquam  digniores 
inter  approbatos  ab  examinatoribus  pa- 
tronus  ecclesiasticus  praesentabit  :  in  pa- 
roeciis vero  laici  patronatus  praesen- 
tatos  instituent,  dummodo,  praemisso 
examine,  idonei  fuerint  inventi.  In  omni- 
bus autem  praedictis  casibus  Episcopi 
personas  non  seligent  nisi  gubernio  ac- 
ptas. 


Art.  13. 

Episcopus  praeter   caeteras  canoni- 

cas  poenas  poterit  in  ecclesiasticos  cul- 

pabiles  animadvertere  eos  etiam    elau- 

dendo  in  seminariis  et  in  domibus  regu- 

larium. 

Art.  14. 

Nemo  ex  parochis  adigi  poterit  ad 
administrandum  sacramentum  matrimo- 
nii  cuipiam,  qui  obstrictus  sit  aliquo  ex 
canonicis  impedimentis. 

Art.  15. 

Nulla  suppressio  fundationum  eccle- 
siasticarum  quarumeumque  absque  Apo- 
stolicae  Sedisauctoritatis  interventu  fiet. 


Art.  16. 

Attentis  extraordinariis  praeterito- 
rum  temporum  vicibus,  et  effectibus,  qui 
eas  sunt  consecuti,  et  potissimum  attenta 


visitare  quei  Luoghi,  che  legittimamente 
sono  amministrati  dai  Laici. 

Art.  12. 

Sua  Santità  accorda  ai  Vescovi  il 
diritto  di  conferire  le  Parrocchie  che 
verranno  a  vacare  in  ogni  tempo.  Pre- 
messo il  concorso  nelle  Parrocchie  di 
libera  collazione  i  Vescovi  le  conferi- 
ranno ai  soggetti  ch'eglino  giudiche- 
ranno i  più  degni.  Nelle  Parrocchie  poi 
di  Gius  patronato  Ecclesiastico,  pre- 
messo pure  il  concorso,  daranno  l'Isti- 
tuzione a  quelli  che  il  patrono  Ecclesia- 
stico presenterà  come  i  più  degni  fra 
gli  approvati  dalli  esaminatori.  Final- 
mente nelle  Parrocchie  di  Gius  patro- 
nato Laico  il  Vescovo  istituirà  il  pre- 
sentato, purché  nell'esame  sia  rinvenuto 
idoneo.  In  tutti  però  i  sopradetti  casi  i 
Vescovi  non  scieglieranno  se  non  per- 
sone accette  al  Governo. 

Art.  13. 

Il  Vescovo,  oltre  le  altre  pene  cano- 
niche, potrà  punire  gli  Ecclesiastici  col- 
pevoli anche  col  rinchiuderli  nei  Semi- 
nari e  nelle  case  de'  Regolari. 

Art.  14. 

Nessun  Parroco  potrà  essere  astretto 
ad  amministrare  il  sagramento  del  Ma- 
trimonio a  chiunque  sia  legato  da  qual- 
cheduno  degl'Impedimenti  Canonici. 

Art.  15. 

Non  si  farà  alcuna  soppressione 
di  Fondazioni  Ecclesiastiche  qualunque 
esse  siano,  senza  intervento  dell'autorità 
della  Sede  Apostolica. 

Art.  16. 

Attese  le  straordinarie  vicende  dei 
passati  tempi,  e  gli  effetti  che  ne  sono 
derivati,  e  principalmente  in  vista  della 


a.  1803 


Concordato  fra  Pio  Vile  la  Repubblica  italiana 


571 


utilitate,  quae  ex  hac  Conventione  manat 
in  ea,  quae  ad  res  religionis  pertinenti, 
atque  ut  etiam  publicae  tranquìllitati 
consulatur,  declarat  Sanetitas  sua,  eos, 
qui  bona  Ecclesiae  alienata  acquisive- 
runt,  molestia!»  nullam  habituros,  neque 
a  se,  neque  a  Romanis  Pontifìcibus  suc- 
cessoribus  suis;  ac  consequenter  pro- 
prietas  eorumdem  bonorum,  redditus  et 
jura  iis  inhaerentia  immutabilia  penes 
ipsos  erunt,  atque  ab  ipsis  causarci  ha- 
bentes. 

Art.  17. 

Districte  prohibetur  quidquid  sive 
verbo,  sive  factis,  sive  scriptis  tendit  ad 
bonos  mores  corrumpendos,  et  ad  con- 
temptum  catholìcae  religionis  ejusque 
ministrorum. 

Art.  18. 

Clerus  a  quolibet  servitio  militari 
exemptus  erit. 

Art.  19. 

Sanetitas  sua  agnoscit  in  Praeside 
Reipublicae  Italieae  eadem  jura  ac  pri- 
vilegia, quae  in  majestate  imperatori»  uti 
duce  Mediolani  agnoscebat. 

Art.  20. 

Quoad  caetera  vero  res  ecclesiasti- 
cas  spectantia,  quorum  '  nulla  expressa 
mentio  in  his  articulis  facta  est,  mane- 
bunt  omnia  et  administrabuntur  juxta 
vigentem  Ecclesiae  disciplinam.  Si  quae 
vero  supervenerit  difficultas,  Sanetitas 
sua  et  Praeses  Reipublicae  secum  con- 
ferre  sibi  reservant. 

Art.  21. 
Praesens  Conventio  substituitur  om- 
nibus legibus,  ordinationibus  et  decretis 


utilità,  che  da  questo  Concordato  ridonda 
alle  cose  concernenti  la  Religione,  ed 
anche  per  l'oggetto  di  provedere  alla 
tranquillità  pubblica,  Sua  Santità  di- 
chiara, che  quelli  i  quali  hanno  acqui- 
stato dei  Beni  Ecclesiastici  alienati  non 
avranno  alcuna  molestia  ne  da  se,  né 
dai  Romani  Pontefici  suoi  successori;  ed 
in  conseguenza  la  proprietà  delli  stessi 
Beni,  le  rendite  e  i  diritti  a  quelli  an- 
nessi saranno  immutabili  presso  i  mede- 
simi, e  quelli  che  hanno  causa  da  loro. 

Art.  17. 

Resta  severamente  proibito  tutto  ciò, 
che  o  colle  parole,  o  col  fatto,  o  in 
iscritto  tende  a  corrompere  i  buoni  co- 
stumi, o  al  disprezzo  della  Religione 
Cattolica  e  de'  suoi  Ministri. 

Art.  18. 

Il  Clero  sarà  esente  da  ogni  sorta 
di  Servizio  militare. 

Art.  19. 

Sua  Santità  riconosce  nel  Presidente 
della  Republica  Italiana  gl'istessi  diritti 
e  privilegii  che  riconosceva  nella  Maestà 
dell'Imperatore  come  Duca  di  Milano. 

Art.  20. 

Quanto  agli  altri  oggetti  Ecclesia- 
siastici,  dei  quali  non  è  stata  fatta 
espressa  menzione  nei  presenti  Articoli, 
le  cose  rimarranno,  e  saranno  regolate 
a  tenore  della  vegliarne  Disciplina  della 
Chiesa;  e  sopra  venendo  qualche  diffi- 
coltà, il  Santo  Padre  e  il  Presidente 
della  Republica  si  riserbano  di  concer- 
tarsi fra  loro. 

Art. 21. 

Il  presente  Concordato  è  sostituito 
a  tutte  le  Leggi,  Ordinazioni  e  Decreti 


la  Min  stessa  (onte 


572 


Concordato  fra  Pio  VII  e  hi  Repubblica  Italiana 


a.  1803 


a  Republica  Italica  circa  ics  religionis 
huc  usque  latis. 

Art.  22. 

Utraque  contrahentium  pars  spon- 
dei:, se  successoresque  suos  omnia  de 
quibus  in  his  articulis  utrinque  conven- 
tum  est,  sancte  esse  servaturos. 


Ratificationum  traditio  fiet  Parisiis 
intra  duorum  mensium  spatium. 

Datum  Parisiis  die  decima  sexta 
Septembris  anno  millesimo  octingente- 
simo  lertio. 

(L.  S.)  G.  B.  Card.  Caprara  Legat. 
(L.  S.)  Ferdinandus  Marescalchi. 


emanati  fìn'ora  dalla  Republica  Italiana 
sopra  materie  di  Religione. 

Art.  22. 

Ambedue  le  Parti  contraenti  pro- 
mettono che  tanto  Esse,  quanto  i  Loro 
successori  osserveranno  religiosamente 
tutte  le  cose,  delle  quali  si  è  convenuto 
per  l'una  parte  e  per  l'altra  nei  presenti 
Articoli. 

Il  cambio  delle  Ratifiche  sarà  fatto 
in  Parigi  dentro  lo  spazio  di  due  mesi. 

Fatto  in  Parigi  il  giorno  sedici  di  Set- 
tembre dell'Anno  Mille  Ottocentotre. 

(L.  S.)  G.  B.  card.  Caprara  Legato. 
(L.  S.)  Ferdinando  Marescalchi. 


Da  A.  Theiner,  Histoire  des  deux  Coucordats  II,  Paris  1869,  Pièces  justifìcatives  270-276, 
che  s'è  servito  dell'esemplare  in  AA.  Arni.  I-XVIII  436  (già  Ann.  Il,  e.  Ili,  n.  22 
nell'Archivio  Segreto  Vaticano),  con  cui  Bonaparte  in  data  di  St.  Cloud,  2  novembre  1803, 
approva  e  ratifica  il  trattato,  collazionato  l'originale  colle  firme  autografe  del  Card.  Caprara 
e  del  Marescalchi,  ibid.  AA.  Ann.  I-XVIII  436  A  (già  come  il  436),  in  cui  alla  fine  segue 
la  nota: 


Parisiis  hac  die  16.  Novembris  1803. 

Adduntur  de  comuni  consensu  Articulo 
tertio  post  verba  -  bona,  redditusque  supra- 
dictarum  -  (v.  p.  567,  1.  34)  verba  omissa 
quae  sequuntur  -  Ecclcsiarum  et  -  quae 
jam  inserta  fuerunt  suo  loco  in  respectivis 
exemplaribus  Ratificationum;  et  praesens 
Apostilla  adprobatur,  et  confirmatur  edam 
in  Actu  traditionis  Ratificationum  subscripto 
et  stipulato  hac  eadem  die.  '  In  quorum 
fidem  etc. 

(L.  S.)  J.  B.  Card.  Caprara  Legat. 
(L.  S.)  F.  Marescalchi. 


Parigi  questo  dì  16.  Novembre  1803. 

Si  aggiungono  di  commune  accordo 
all'Articolo  terzo  dopo  le  parole  -  i  beni  e 
le  rendite  delle  sudette  -  (v.  p.  567,  1.  33)  le 
seguenti  parole  omesse  -  Chiese,  ed  -  le  quali 
sono  state  già  inserite  al  suo  luogo  nei  re- 
spettivi esemplari  delle  Ratifiche;  e  la  pre- 
sente Apostilla  viene  approvata  e  confer- 
mata anche  nell'Atto  del  Cambio  delle  rati- 
fiche segnato  e  stipulato  questo  medesimo 
giorno.  In  fede  ecc. 

(L.  S.)  G.  B.  Card.  Caprara  Legato 
(L.  S.)  F.  Marescalchi. 


i  Vedi]    in  t.  Rìniebi,  I.,i  diplomazia  pontificia  nel  secolo  XIX  II,  Roma  1902,  314. 


J 


a.  1804  Prescrizioni  per  il  governo  degli  Ordini  religiosi  hi  Spagna  573 


LXXVI. 

PRESCRIZIONI  PER  IL  GOVERNO  DEGLI  ORDINI  RELIGIOSI 
IN  SPAGNA. 

I.'t  maggio  1804. 

Pius  episcopus  servus  servorum  Dei  ad  perpetuarli  rei  memoriam. 

Inter  graviores  curas,  ac  sollicitudines,  quas  omni  fide,  ac  studio  in  suprema 
hac  Apostolici  Nostri  muneris  procuratane  impendendas  esse  a  Nobis  Ecclesiae 
cognoscimus,  illae  nimirum  habendae  sunt,  quibus  ordinum  regularium,  tam  de 
eadem  Ecclesia  benemeritorum  conservationi  prospiciamus,  eorum  decus,  ac  bonum 
promoveamus,  ab  iisque  omnia  arceamus,  quae  nocumento  iis  esse  possunt,  in  hac 
praesertim  temporum  calamitosissimorum  injuria,  in  quibus  maximo  cum  dolore 
Nostro  tam  multas  regularium  hominum  familias  maximis  tempestatibus  jactatas 
tot,  ac  tam  graves  aerumnas  immerito  subiisse  cognovimus.  At  vero  si  miseranda 
coenobitarum  conditio  multis  in  regionibus  gravissimi  doloris,  maximaeque  tristi 
tiae  Nobis  causa  extitit,  magnam  ex  alia  parte  consolationis,  gaudiique  causam 
Nobis  praebuit  charissimi  in  Christo  fìlii  Nostri  Caroli  IV  catholici  regis  eximia 
religio,  ac  pietas,  qua  is  '  eosdem  religiosos  ordines  in  Hispania  prosequitur,  eorum- 
que  sanctissima  instituta  veneratur,  ut  qui  optime  perspectos  habet  uberrimos  fru- 
ctus,  qui  ex  iisdem  in  sua  regna  semper  maxima  cum  catholicae  religionis,  ac  popu- 
lorum  suorum  utilitate  sunt  profecti,  ut  propterea  in  praesenti  ordinum  religioso- 
rum  vicissitudine  non  modo  nullos  ex  iisdem  in  amplissimis  Hispaniae  regnis,  aut 
e  medio  sublatos,  aut  aliquo  detrimento  affectos  videamus,  verum  etiam  peculiari 
patrocinio  defensos  beneficas  pientissimi  regis  curas  erga  se  in  dies  experiri  cogno- 
scamus.  Ex  quo  lit,  ut  eo  promptiori  animo  benignas  aures  ejusdem  catholici  regis 
postulationibus  praebere,  earumque  rationem  habere  dueamus,  cum  ille  significet 
Nobis,  se  in  iis,  quae  circa  dictos  ordines  a  Nobis  postulat,  id  unum  spectare,  ut 
magis  magisque  in  suis  ditionibus  ipsorum  ordinum  conservationi,  atque  militati 
prospiciat  ;  iis  malis  amotis,  quae  fortasse  per  vicissitudines  temporum  induci  in 
eosdem  potuerunt,  quibus,  si  quae  adsunt,  apostolici  muneris  Nostri  est,  ad  eorum- 
dem  conservationem  stabilius  asserendam,  atque  utilitatem,  splendoremque  augen- 
dum,  prout  res  postulat,  in  Domino  salubriter  providere. 

Siquidem  laudatus  idem  catliolicus  rex  exponi  Nobis  fecit  inter  caetera  gravis- 
sima mala,  quae  ex  proxima  tum  praeteritorum  temporum  perturbatione,  tum  opi- 
nandi  licentia  infeliciter  etiam  in  suas  ditiones  sunt  derivata,  illud  etiam  factum  esse, 
ut  in  ordines  regulares  ibi  existentes  quamvis  in  iis  plurimi  non  minus  virtute,  quam 
doctrina  spectabiles  viri  inveniantur,  qui  spiritum,  et  leges  sanctissimorum  suorum 
fundatorum  servant,  tamen  magno  cum  regii  animi  sui  dolore  ii  -  abusus  irrepse- 


/>•»//.  ed.  Prat,  :  •  ii*  ». 
Bull.  ed.  Rom,     ■  ii    •     R,  % 


.")74  Presi  ri-ioni  per  il  governo  degli  Ordini  religiosi  in  Spagna  a.  1804 


rim,  ut  ad  eos  evellendos  atque  eradicandos  efficaciora  remedia  adhibenda  esse 
videantur,  ne  iidem  amplius  iterum  pullulare  possint. 

Quae  cum  nobis  exposita  fuerunt,  Nos  excitati  non  minus  officio  apostolici  mini- 
sterii  Nostri,  quam  desiderio  obsecundandi  religiosissimi  regis  studiis,  ut  in  re  tam 
gravi  omni  maturitate,  ac  circumspectione,  et  juxta  normam,  ac  consuetudinem  hujus 
sanctae  Sedis  procederemus,  exempla  sequuti  gloriosissimorum  praedecessorum 
Nostrorum,  ac  praecipue  in  simili  causa  cum  in  eodem  Hispaniarum  regno  cardinalis 
de  Ximenes  visitator  generalis  omnium  ordinum  religiosorum  in  Hispanicis  ditionibus 
existentium  ab  hac  sancta  Sede  constitutus  est,  apostolica  auctoritate  Nostra  visita- 
torem  generalem  omnium  religiosorum  in  Hispaniarum  regnis  existentium  eligen- 
dum  censuimus,  qui  abusus  omnes,  qui  in  religiosas  familias  irrepsisse  dicebantur, 
certo  compertos  habere  studeret,  ac  eu  facultate,  quam  nos  per  apostolicas  literas 
Nostras  in  forma  brevis  datas  quarto  idus  septembris  anni  proximi  superioris  eidem 
impettiti  sumus,  '  si  quid  emendatione,  ac  correctione  dignum  invenisset,  id  emen- 
dandum  ac  corrigendum  curaret;  deferret  vero  ad  Nos,  Nostramque  auctoritatem 
imploraret,  si  quid  gravius  idem  deprehenderet,  quod  opportuna  providentia  indi- 
geret,  ut  a  Nobis  ad  id  sanandum  idonea  remedia  suppeditarentur.  Quam  Nos  pro- 
vinciam  detulimus  dilecto  filio  Nostro  Ludovico  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  pre- 
sbytero  cardinali  de  Bourbon  -  archiepiscopo  Toletano,  et  archiepiscopalis  ecclesiae 
Hispalensis  administratori,  qui  sane  vir  propter  singulares  laudes  regii  generis,  exi- 
miae  pietatis,  zeli,  ac  sapientiae,  amplissimaeque  dignitatis,  quas  simul  conjunctas 
habet,  quibusque  in  ter  caeteros  eminet,  maxime  idoneus  visus  fuit  Nobis,  qui  posset 
tantum  munus  sancte,  atque  integre  administrare.  Hic  vero  tanto  operi  manti  admota, 
exposuit  Nobis,  se  tum  ex  iis,  quae  sibi  de  ordinibus  regularibus  in  Hispaniarum  regnis 
existentibus  statim  deferenda  diligenter  curavit,  tum  ex  aliis,  quae  sibi  eidem  inqui- 
renti de  praesenti  eorumdem  statu  innotuerunt,  maxime  opportunum  judicare,  ad 
regimen  eorum  ordinum  regularium,  qui  hactenus  ab  uno  tantum  praeside  generali 
gubernati  fuerunt,  totidem  vicarios  generales  constituere,  qui  stabiliter  in  Hispanicis 
ditionibus  residentes,  independenter  a  supremo  magistro  ordinis  partem  eam  respe- 
ctivorum  ordinum  regant,  quae  in  iisdem  regionibus  existit.  Igitur  non  minus  ab  eo 
quam  a  pio  rege  catholico  preces  Nobis,  ut  apostolica  auctoritate  Nostra  huic  postu- 
latami annuere  dignaremur,  oblatae  fuerunt,  illudque  additum,  hoc,  attentis  tem- 
porum  rationibus,  non  solum  stabili  regimini  ipsorum  ordinum  regularium  oppor- 
tunum fore,  sed  etiam  ad  visitationem  ipsam  utiliter  perficiendam  maxime  colla- 
turum. 

His  petitionibus  in  maturum  examen  a  Nobis  vocatis,  ac  delecta  in  consilium 
juxta  Romanorum  pontificum  praedecessorum  Nostrorum  consuetudinem,  congre- 
gatione  venerabilium  fratrum  Nostrorum  S.  R.  E.  cardinalium,  considerantes  ex 
una  parte  quantae  curae  esse  debeat  apostolicae  huic  Sedi  conservare  unitatem 
ipsorum  ordinum  juxta  suorum  Fundatorum  spiritum,  atque  instituta,  ex  alia  vero 
parte  satisfacere  cupientes,  quantum  in   Domino  possumus  catholici  regis  deside- 


'  Cioè,  comi    già    tvvertìva    I.  Hergenrother  in  Archiv  fai   kathol.  Kirchenrecht  XII   (1864),   4",   n.  1,  1W8, 
non  ISO1.',  come  ila  Tbjada  \   Kvmik...  Coìeccion  ecc.,  loc.  cit.  294. 
'  I  Bull  :      l'i 


i 


a.  181)4  Prescrisioni  per  il  governo  degli  <>r,/ii/i  religiosi  in  Spagna  575 


riis,  ac  visitatoris  studiis,  ad  bonum  ac  utilitatem  ipsorum  regularium  ordinum, 
ut  in  dittìcillimis  eorumdem  temporibus  stabili  eorum  existentiae  consulamus,  simul" 
que  uberrimos  illos  fructus  Ecclesiae  asseramus,  qui  ex  sanctissimis  regularium 
institutis,  ac  virorum  religiosorum  exemplis,  ac  laboribus  percipiuntur,  de  memo- 
ratile congregationis  Consilio,  ac  sententia  censuimus  ad  luturum  regimen  praedi- 
ctorum  ordinum  regularium  in  Hispaniarum  regnis,  ac  ditionibus,  ut  supra  existen- 
tium,  ex  eo  exemplum  petere,  quod  summus  pontifex  Leo  X.  lei.  ree.  praedecessor 
Noster  per  apostolicas  literas  quarum  initium  -  Ite  et  vos  hi  vineam  nteam*  -  de 
ordine  fratrum  s.  Francisci  constituit,  eamque  prò  praedictis  ordinibus  in  Hispania- 
rum regnis,  ac  ditionibus  ut  supra  existentibus,  rationem  statuere,  per  quam  simul 
et  unitas  eorumdem  ordinum  juxta  respectivorum  sanctorum  fundatorum  spiritum, 
ac  leges  conservetur,  et  studia  regis  catholici,  et  visitatoris  a  Nobis  constituti  explean- 
tur;  atque  ad  hoc  tribuendum  ea  etiam  Nos  inducit  consideratio,  quod  omnes  pene 
ordines  regulares  conservati,  ac  propagati  in  Hispania  sunt,  plusquam  alibi  apud 
caeteras  nationes,  ac  caenobitae  longe  plures  in  Hispania  numerantur,  quam  quos 
alia  lilla  natio  possit  recensere.  Itaque  ex  certa  scientia,  ac  matura  deliberatione 
ejusdem  congregationis  consilium  sectantes,  Nostris,  deque  apostolicae  potestatis 
plenitudine  constituimus,  quae  infra  sunt. 

Supremum  magisterium  ordinum  in  Hispaniis  existentium,  qui  usque  adhuc  a 
generali,  seu  vicario  generali  natione  Hispanis,  atque  in  Hispania  commorantibus 
gubernati  non  fuerunt,  alternatim  deinceps  erit  gerendum,  nimirum  erit  una  vice 
penes  Hispanicae  nationis  virum,  altera  vero  vice  apud 2  virum  exterae  nationis  cujus- 
cumque.  Magisterium  idem  erit  ad  sexennium,  nisi  ad  longius  tempus  statuendum 
gravibus  intercedentibus  causis  ab  apostolica  Sede  judicetur.  Electio  summi  magi- 
stri  juxta  leges  consuetas  respectivorum  ordinum  a  capitulo  generali  fiet.  Cum  sum- 
mus ordinis  magister  ex  Hispanis  eligendus  erit  comitia  generalia  in  Hispania  habe- 
buntur;  Romae  vero  sive  alibi,  prout  leges  cujuscumque  instituti  statuunt,  cum  idem 
ex  aliis  nationibus  erit  eligendus.  Evocari,  accedere,  atque  admitti  ad  generalia 
comitia  debebunt  vocales  tam  ex  Hispania,  quam  ex  aliis  nationibus.  Cum  magister 
generalis  non  erit  natione  Hispanus,  tunc  Hispani  habebunt  vicarium  generalem 
Hispanum,  et  viceversa  cum  supremum  magisterium  penes  Hispanum  erit,  ordo 
extra  Hispaniam  existens  habebit  vicarium  generalem  aliarum  nationum.  Vicarii  gene 
ralis  munus  erit  ad  idem  tempus  muneris  superioris  generalis.  Electio  vicarii  gene- 
ralis  fiet  in  eodem  capitulo  generali,  simul  ac  summi  magistri  electio  habita  fuerit, 
sed  ab  Hispanis  vocalibus  eligetur,  cum  is  vicarius  generalis  Hispanus  futurus  erit. 
Vocales  vero  aliarum  nationum  vicarium  eligent  cum  is  ad  ordinem  pertinebit,  qui 
extra  Hispaniam  est.  Tam  summus  ordinis  magister,  quam  vicarius  generalis,  cum 
Hispani  erunt,  in  regis  Hispaniarum  ditionibus  residebunt.  Si  super  vicarii  gene- 
ralis electione  aliquae  difficultates,  ac  controversiae  exoriantur,  harum  cognitio,  ac 
definitio  ad  vocales  respectivos,  qui  eumdem  elegerunt,  privative  pertinebit.  At  si 
per  eos  dirimi,  aut  expediri  non  poterunt,  antequam  capitulum  dissolvatur,  causa 
ab  apostolica  Sede  definietur,  sive  ab  eo,  cui  eadem  apostolica  Sedes  specialem  pote- 


1  Del  29  maggio  1517  in  Bull.  Ront.  Cocq.-Main.  Ili,  pars  tertia,  450-454;  rd.  Taur.  V,  692-< 
1  Reg.  om.  •  virum  -  apud  >  e  add.  «  religiosum  ». 


576  Prescrizioni  per  il  governo  degli  Ordini  religiosi  in  Spagna  a.  1804 

statem  rei  definiendae  faciet.  Si  vicarius  generalis,  sive  per  obitum,  sive  per  promo- 
tionem,  sive  alia  quacumque  de  causa  esse  desierit,  antequam  ordinis  magister 
tempus  magisteri!  sui  expleverit,  cujus  ut  supra  dictum  est  exequare  durationem 
muneris  debet,  tunc  si  is  Hispanus  fuerit  Hispani  alterum  item  Hispanum  sibi  in 
Hispania  in  vicarium  eligent,  et  ita  vice  versa  ex  aliis  nationibus  caeteri  ad  normam 
respectivorum  institutorum,  qui  tamen  perdurabit  usque  dum  eam  temporis  partem 
expleat,  quae  ejus  decessori  reliqua  erit  ad  munus  suum  absolvendum.  In  supra- 
dicto  casu  cessationis  vicarii  generalis  intra  sexennium  sive  per  obitum,  sive  per 
promotionem,  sive  quacumque  alia  de  causa,  quando  Hispani,  ut  supra  dictum  est, 
alterum  Hispanum  sibi  in  Hispania  vicarium  eligent,  electionem,  quae  a  solis  voca- 
libus  Hispani1  fieri  debet,  ab  iis  solis  fieri  permittimus,  qui  tunc  temporis  in  Hispa- 
niae  peninsula  commorabuntur,  ut  longae  illae  morae  dilationesque  vitentur,  quae 
si  accedere  illi  quoque  vocales  deberent,  qui  extra  Hispaniae  peninsulam  sunt,  et 
longius  absunt,  necessario  acciderent. 

Quod  si  summum  ipsum  magistrum  generalem  ordinis,  a  suo  cessare  munere, 
sive  obitus,  sive  promotionis,  sive  alia  quacumque  de  causa  contigerit,  ita  ut  novus 
in  ejus  locum  magister  generalis  ad  complendum  sexennium,  quod  ab  antecessore 
non  fuerat  absolutum  eligendus  sit,  declaramus  in  hoc  casu  locum  non  esse  alternae 
electioni,  de  qua  supra  dictum  est,  decernimusque,  ut  novus  magister  generalis, 
usque  ad  exitum  sexennii  ab  antecessore  inchoati  duraturus  ex  ea  parte  ordinis  deli- 
gatur,  ex  qua  erat  ipsius  antecessor,  ne  ulla  pars  sit  ordinis,  quae  per  sexennium 
integrum  non  habeat  magistrum  generalem  e  viris  electum  ad  ipsam  pertinentibus. 
Electio  autem  in  hoc  casu  novi  magistri  generalis  ad  complendum  antecessoris 
sexennium  substituendi  fieri  debebit  a  solis  vocalibus  nativorum  illius  partis  ordinis, 
ad  quam  ipse  antecessor  pertinebat,  ne  nimiae  interponantur  morae,2  quae  vitali 
nullo  modo  possent,  si  omnes  omnino  vocales  accedere  deberent,  praesertim  cum 
evenire  non  admodum  difficile  possit,  ut  magister  generalis,  cui  successor  deli- 
gendus  sit  prope  ipsum  sexennii  finem  ex :!  aliqua  e  supradictis  causis  a  munere 
suo  cesset,  ejusque  successor  propterea  intra  brevissimum  tempus  sit  constituendus; 
quod  si  novus  magister  generalis  eligendus  in  supradicto  casu  non  completi  sexen- 
nii ad  ipsum  sexennium  complendum  erit  natione  Hispanus,  quia  ejusdem  nationis 
fuerit  illius  antecessor,  a  quo  sexennium  non  fuit  absolutum,  statuimus,  ut  in  hoc 
casu  ad  electionem  illius  accedere  tantummodo  debeant  vocales  illi  Hispani,  qui  in 
ipsa  Hispaniae  peninsula  commorabuntur  ab  accedendi  onere  dispensantes  de  Nostrae 
potestatis  plenitudine  eos  alios  vocales  Hispanos,  qui  extra  dictam  peninsulam  exi- 
stant  ob  illam  ipsam  causam,  quam  diximus,  scilicet  ne  electioni  minime4  interpo- 
nantur morae,  quae  si  accedere  illi  quoque  vocales  deberent,  qui  extra  Hispaniae 
peninsulam  sunt,  et  longius  absunt,  necessario  acciderent,  praesertim  cum  ne  ita 
ìieret  evenire  posset,  ut  forsitan  antea  elaberetur  reliquum  sexennii  spatium,  quam 
novus  magister  generalis  ad  illud  complendum  substituendus,  eligeretur.  Vicarius 
generalis  in  capitulo  generali,  ut  supra  dictum  est,  statim  post   electionem  stimmi 

Sii  !  i  Bull,  ed  anche  Reg.,  ma  dovrà  essere:  •  Hispanis  »  ;  v.  sopra  p.  fi7ó,  1.35  e  sotto  1.33  e  :ì5. 
!  Reg.:  «  ne  nimia  interponantur  mora  »  !  i  Bull.:  «  ac  nimiae  interponantur  morae  •! 

I   Hull.  :  .  ea  »  ! 
1  Sic!  anche  Reg.,  ma  forse,  come  Bopra,  dovrà  essere     nimiae». 


a.  1804  Prescrizioni  per  il  governo  degli  Ordini  religiosi  in  Spagna  577 

magistri  electus,  se  ab  eo  confirmari  postulabit,  ac  facultatibus  muniri,  '  quae  ad 
munus  gerendum  pertinent,  quorum  utrumque  sine  dilatione  ei  summus  magister 
tribuet.  Quod  si  vicarius  generalis  extra  capitulum  generale  eligetur  per  obitum, 
sive  per  promotionem,  ac  dimissionem  ejus,  qui  in  dicto  capitulo  fuerat  electus,  ut 
supra  dictum  est,  in  eo  casu  ad  praecavenda  omnia  dilationum  incomoda,  ei  vicario 
canonica  deputato  juxta  enuncia tam  formam,  nunc  prò  tunc  per  has  apostolicas 
Nostras  literas  facultates  impertimus,  quibus  provincias,  quae  ejus  regimini  subja- 
cent,  regere  valeat  per  tempus  illud  intcrmedium,  intra  quod  nulla  mora  interpo- 
sta certiorem  summum  ordinis  magistrum  de  sua  electione  faciet,  ab  eoque  se  con- 
firmari  postulabit,  ac  necessariis  facultatibus  muniri,  quorum  utrumque  sine  dilatione 
ei  summus  magister  tribuet.  Hae  facultates  vicariis  generalibus  a  summo  magistro 
tributae  non  cessabunt,  sed  firmae  iisdem  manebunt,  etiamsi  ordo  summo  suo  ma- 
gistro caruerit  per  ejus  obitum  intra  sexennium,  sive  per  ejus  promotionem  intra 
idem  sexennium;  ita  ut  post  electionem  novi  summi  magistri  ad  complendum  sexen- 
nium eligendi,  eas  ab  ipso  petere  non  indigeant,  quas  ut  eo  in  casu  exercere  absque 
ulla  dubitatione  valeant,  nunc  prò  tunc  de  Nostrae  potestatis  plenitudine  per  has 
apostolicas  literas  confirmamus,  et  quatenus  opus  sit,  iisdem  vicariis  impertimur. 
Facultates  vero  vicariorum  generalium  eaedem  ipsae  erunt,  quas  summus  magister 
habet.  Itaque  vicarius  generalis,  cui  tres,  aut  quatuor  assistentes,  sive  defìnitores, 
sive  consultores,  alijque  juxta  regulas  instituti  adsint,  in  provinciis,  quae  ab  eo 
regendae  sunt,  libere  omnem  jurisdictionem,  sibi  delegatam  exercebit,  quam  ante 
ibidem  summus  ordinis  magister  exercebat.  In  negotiis  vero,  quae  majoris  momenti 
sunt,  ad  spirituale  regimen  ordinis,  ac  disciplinam  pertinentibus,  vicarius  generalis, 
ut  opportuna,  ac  tutiori  ratione  procedat,  et  ut  instituti  substantia  in  universo  ordine 
conservetur,  summum  magistrum  consulere  debebit.  Mutationes,  et  reformationes 
statutorum,  quae  necessariae,  aut  utiles  ad  respectivorum  ordinum  bonum  videbun- 
tur,  si  universum  ordinem  respicient,  a  capitulo  generali  fient;  si  vero  ad  partem 
tantum  ordinis  in  Hispania  existentis  pertinebunt,  de  his  in  Hispania  ipsa  cum  Con- 
silio tamen  summi  magistri  agetur;  sed  neutrae  ad  effectum  perduci  poterunt  sine 
Romani  pontificis  approbatione.  Nota  satis  Nobis  pietas,  ac  religio  catholici  regis, 
ejusque  studium  prò  regularium  ordinum  bono  Nos  dubitare  non  sinunt  eum  effe- 
cturum,  ut  variationes  hujusmodi  probatae  a  Nobis,  aut  a  successoribus  Nostris,  in 
suis  ditionibus  exequantur.  Tandem  quod  pertinet  ad  bona  temporalia,  declaramus 
regulares  in  Hispania  existentes  libere  in  posterum  administrare,  atque  erogare  ipso- 
rum  bona,  redditus,  atque  eleemosynas  posse,  nec  amplius  ad  contribuendum  expen- 
sis,  atque  ad  subsidia  suppeditanda  domibus  regularium  caeterarum  nationum  teneri, 
quod  tamen  non  ita  intelligi  debet,  ut  aere  alieno,  si  quo  forte  erga  eas3  obstricti 
sunt  liberati  judicentur.  Hae  ordinationes  omnes  exequi  debebunt  statini  post  pro- 
mulgationem  hujus  apostolicae  constitutionis  Nostrae.  Quoad  electiones  vero,  cum, 
attenta  praesentium  temporum  conditione,  eae  haud  fieri  hae  vice  possint  ea  ratione, 
quae  a  Nobis  supra  constituta  est  ;  mandamus,  ut  in  ordinibus,  qui  nunc  praesidem 
generalem  habent,  is  suo  munere  fungi  pergat,  usquedum  absolvatur  tempus,  quod 

1  I  Bull.:  .  rauneri      ' 
-  I  Bull.:  .  gerendi     ! 

1   Rull.:  .  i 


578  Prescrizioni  per  il  governo  degli  Ordini  religiosi  in  Spagini  a.  1804 


ordinis  sui  legibus  praestitutum  est  :  si  qui  mine  summo  magisterio  fungitur,  natione 
est  Hispanus  fiet  a  Nobis  electio  tum  vicarii  Generalis,  tum  caeterorum  superiorum 
majorum  ordinis  extra  Hispaniam  existentis;  si  vero  summus  ordinis  praeses  Hispa- 
nus non  est,  Nos  vicarium  generalem,  caeterosque  superiores  majores  Hispanos 
constituemus. 

Praesentes  autem  literas  et  in  eis  contenta,  et  statuta  quaecumque,  etiam  ex 
eo  quod  quilibet  in  praemissis,  seu  in  eorum  aliquo  jus,  aut  interesse  habentes,  seu 
habere  praetendentes  etiam  quomodolibet  in  futurum,  illis  non  consenserint,  seu  quod 
aliqui  ex  ipsis  ad  praemissa  minime  vocati,  vel  etiam  nullimode  auditi  fuerint,  aut 
ex  alia  qualibet  eausa  nullo  umquam  tempore  de  subreptionis  aut  obreptionis,  aut 
nullitatis  vitio  vel  intentionis  Nostrae,  aut  alio  quovis  magno,  et  substantiali  defectu, 
sive  etiam  ex  eo  quod  in  praemissis  solemnitates,  et  quaecumque  alia  forsan  ser- 
vanda,  et  adimplenda  minime  servata,  et  adimpleta  fuerint,  aut  ex  quibuslibet  aliis 
causis,  vel  praetextibus  notari,  impugnali,  aut  alias  infringi,  suspendi,  limitari,  aut 
in  controversiam  vocari,  seu  adversus  illas  quodeumque  juris,  aut  justitiae  reme- 
dium impetrari,  easque  omnino  sub  quibusvis  contrariis  constitutionibus,  revocatio- 
nibus,  suspensionibus,  limitationibus,  derogationibus,  decretis,  vel  declarationibus 
generalibus,  vel  specialibus,  etiam  motu,  scientia  et  potestatis  plenitudine  quomo- 
dolibet factis  minime  comprehendi,  sed  semper  ab  illis  exceptas  esse,  et  fore,  et 
tamquam  ex  pontificiae  providentiae  officio,  et  potestatis  plenitudine  Nostris  factas, 
et  emanatas,  perpetuo  validas,  et  efficaces  existere,  suosque  plenarios,  et  integros 
effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  ab  omnibus  ad  quos  spectat,  et  spectabit  quomodo- 
libet in  futurum,  perpetuo,  et  inviolabiliter  observari;  sicque  in  praemissis  per  quos- 
cumque  judices  ordinarios,  vel  delegatos,  etiam  causarum  palatii  apostolici  audi- 
tores,  ac  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  cardinales  etiam  de  latere  legatos,  vice-legatos, 
et  Sedis  apostolicae  nuncios,  sublata  eis,  et  eorum  cuilibet  quavis  aliter  judicandi 
et  interpretandi  facultate,  et  auctoritate  judicari,  et  definiri  debere,  et  si  secus  super 
his  a  quoquam  quavis  auctoritate,  scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentari  irritum, 
et  prorsus  inane  esse,  et  fore,  volumus,  atque  decernimus. 

Non  obstantibus  etiam  in  synodalibus,  provincialibus,  generalibus,  universali- 
busque  conciliis  editis  constitutionibus,  et  ordinationibus  apostolicis,  nec  non  omnium, 
et  singulorum  dictorum  regularium  ordinum,  etiam  juramento,  confirmatione  apo- 
stolica, vel  quavis  firmitate  alia  roboratis  statutis,  et  consuetudinibus;  privilegiis 
quoque,  indultis  et  literis  apostolicis  in  contrarium  praemissorum  quomodolibet  con- 
cessis,  confirmatis,  et  innovatisi  quibus  omnibus  et  singulis  illorum  tenores  prae- 
sentibus  prò  piene,  et  sufneienter  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  habentes, 
illis  alias  in  suo  robore  permansuris  ad  praemissorum  effectum,  hac  vice  dumtaxat 
specialiter,  et  expresse  derogamus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Ut  autem  praesentes,  et  in  eis  contenta  quaecumque  ad  omnium  notitiam  faci- 
lius  deducantur,  volumus,  ut  earum  transumptis,  sive  exemplis  etiam  impressis  manu 
alicujus  notarii  publici  subscriptis,  et  sigillo  personae  in  ecclesiastica  dignitate 
constitutae  munitis  eadem  fides  tam  in  judicio,  quam  extra  illud  ubique  locorum 
habeatur,  quae  ipsis  praesentibus  haberetur,  si  forent  exhibitae,  vel  ostensae. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  Nostrae  constitutionis,  ordi- 
nationis,  decreti,  derogationis,  et  voluntatis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  con- 


a.  1813 


Concordato  di  Fontaincbleau 


579 


traire,  si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit  indignationem  Omnipotentis  Dei, 
ac  Beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum. 

Datum  Romae  apud  sanctam  Mariani  Majorem  anno  incarnationis  Dominicae 
millesimo  octingentesimo  quarto,  idibus  maji,  pontificatus  Nostri  anno  quinto. 

Da  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  XII,  164-168:  ed.  Prat.  VII,  568-572,  collazionata  la  minuta 
in  Reg.  antogr.  Lift.  Apost.  Pii  PP.  VII  ab  anno  1800  ad  1804  per  Jos.  Manassei  expe- 
ditarion,  T.  IX,  f.  445-469  (Archivio  segreto  Vaticano). 


LXXVII. 
CONCORDATO  DI  FONTAINEBLEAU. 


a)  -  Art l'eoli. 


25  gennaio  1813. 


Sa  Majesté  l'Empereur  et  Roi  et  Sa 
Sainteté,  voulant  mettre  un  terme  aux 
différends  qui  se  sont  élevés  entre  eux 
et  pourvoir  aux  diffìcultés  survenues  sur 
plusieurs  affaires  de  l'Église,  sont  con- 
venus  des  articles  suivants  comme  de- 
vant  servir  de  base  à  un  arrangement 
definiti!. 

Artide  l.er  Sa  Sainteté  exercera  le 
pontificat  en  France  et  dans  le  royaume 
d'Italie  de  la  mème  manière  et  avec  les 
mCmes  formes  que  ses  prédécesseurs. 

Art.  2.  Les  ambassadeurs,  ministres, 
chargés  d'affaires  des  puissances  près  le 
Saint-Pére,  et  les  ambassadeurs,  minis- 
tres ou  chargés  d'affaires  que  le  Pape 
pourrait  avoir  près  des  puissances  étran- 
gères,  jouiront  des  immunités  et  privilè- 
ges  dont  jouissent  les  membres  du  corps 
diplomatique. 

Art.  3.  Les  domaines  que  le  Saint- 
Pére  possédait,  et  qui  ne  sont  pas  alié- 


Sua  Maestà  l'Imperatore,  e  Re,  e 
Sua  Santità  volendo  porre  un  fine  alle 
vertenze  che  sono  state  tra  loro,  e  prov- 
vedere alle  difficoltà  sopravvenute  circa 
molti  affari  della  chiesa,  sono  conve- 
nuti degli  '  articoli  seguenti,  come  do- 
vendo servire  di  base2  a  un  aggiusta- 
mento definitivo. 

Art.  1.  Sua  Santità  eserciterà  il  pon- 
tificato in  Francia,  e  ;1  nel  Regno  d' Italia 
nell'istessa  maniera,  e  colle  medesime 
forme,  che  i  suoi  predecessori. 

Art.  2.  Gli  ambasciatori,  ministri, 
incaricati  d'affari  delle  potenze  presso  il 
S.  Padre  e  gli  ambasciatori,  ministri,  e 
incaricati  d'affari,  che  il  Papa  potrebbe 
avere  presso  le  potenze  estere,  gode- 
ranno delle4  immunità  e  privilegi,  dei 
quali  godono  i  membri  del  corpo  diplo- 
matico. 

Art.  3.  I  dominii,5  o:'  beni  stabili,  che 
il  S.  Padre  possedeva   e  che  non  sono 


1  Supplcm.:  «  negli  >. 
-  Copia  Vatic:  *  basi  ». 
J  Sup plein.  :  ■  o  ». 
*  Copia    Vatic.  :  ■  della  i 
''■<pi>f  Vatic.  <.m. 


5S0 


Concordato  di  Fontainebleau 


a.  1813 


nés,  seront  exempts  de  toute  espèce 
d'impòt;  ils  seront  administrés  par  ses 
agents  ou  chargés  d'affaires.  Ceux  qui 
seraient  aliénés  seront  remplacés  jusqu'à 
la  concurrence  de  2  millions  de  francs 
de  revenu. 

Art.  4.  Dans  les  six  mois  qui  sui- 
vront  la  notification  d'usage  de  la  nomi- 
nation par  l'Empereur  aux  archevèchés 
et  évéchés  de  l'Empire  et  du  royaume 
d'Italie,  le  Pape  donnera  l'institution  ca- 
nonique,  conformément  aux  concordats 
et  en  vertu  du  présent  indult.  L'infor- 
mation  préalable  sera  faite  par  le  métro- 
politain.  Les  six  mois  expirés  sans  que 
le  Pape  ait  accordé  l'institution,  le  mé- 
tropolitain,  et  à  son  défaut,  ou  s'il  s'agit 
du  métropolitain,  l'évèque  le  plus  ancien 
de  la  province,  procèderà  à  l'institution 
de  l'évèque  nommé,  de  manière  qu'un 
siége  ne  soit  jamais  vacant  plus  d'une 
année. 

Art.  5.  Le  Pape  nommera,  soit  en 
France,  soit  dans  le  royaume  d'Italie,  à 
dix  2  évèchés,  qui  seront  ultérieurement 
désignés  de  concert. 

Art.  6.  Les  six  évéchés  suburbicaires 
seront  rétablis.  Ils  seront  à  la  nomina- 
tion du  Pape.  Les  biens  actuellement 
existants  seront  restitués,  et  il  sera  pris 
des  mesures  pour  les  biens  vendus.  A  la 
mort  des  évèques  d'Anagni  et  de  Rieti, 
leurs  diocèses  seront  réunis  auxdits  six 
évéchés,  conformément  au  concert  qui 
aura  lieu  entre  Sa  Majesté  et  le  Saint- 
Pere. 

Art.  7.  A  l'égard  des  évéques  des 
états  romains  absents  de  leurs  diocèses 
par  les  circonstances,  le  Saint-Pére  pourra 
exercer  en  leur  faveur  son  droit  de  don- 
ner  des  évèchés  in  partibns.  Il  leur  sera 


alienati,  saranno  esenti  da  ogni  specie 
d'imposizione.  Saranno  amministrati  dai 
suoi  agenti,  o  '  incaricati  di  affari.  Quelli 
che  si  trovassero  alienati,  saranno  rim- 
piazzati sino  alla  somma  di  due  milioni 
di  franchi  di  rendita. 

Art.  4.  Dentro  li  sei  mesi,  che  se- 
guiranno la  notificazione  secondo  l'uso 
della  nomina  dell'Imperatore  agli  arci- 
vescovati, e  vescovati  dell'  Impero,  e  del 
Regno  d'Italia,  il  Papa  darà  l'istituzione 
canonica  conformemente  ai  concordati, 
e  in  virtù  del  presente  indulto.  La  pre- 
via informazione  sarà  fatta  dal  metro- 
politano. Spirati  i  sei  mesi,  senza  che  il 
Papa  abbia  accordata  l'istituzione,  il 
metropolitano,  e  in  di  lui  mancanza,  o 
pure  se  si  tratta  del  metropolitano,  il 
vescovo  più  anziano  della  provincia  pro- 
cederà all'istituzione  del  vescovo  nomi- 
nato, di  modo  che  una  sede  non  resti 
mai  più  di  un  anno  vacante. 

Art.  5.  Il  Papa  nominerà  sia  in  Fran- 
cia, sia  nel  regno  d'Italia  a  dieci  vesco- 
vati; quali  saranno  ulteriormente  fissati 
di  concerto. 

Art.  6.  I  sei  vescovati  suburbicari 
saranno  ristabiliti;  saranno  di  nomina 
del  Papa.  I  beni  attualmente  esistenti 
saranno  restituiti,  e  si  prenderanno  delle 
misure  per  i  beni  venduti.  Alla  morte  dei 
vescovi  di  Anagni,  e  di  Rieti,  le  loro 
diocesi  saranno  riunite  ai  sei  detti  ve- 
scovati in  conformità  dell'accordo,  che 
avrà  luogo  tra  Sua  Maestà,  e  il  Santo 
Padre. 3 

Art.  7.  Riguardo  ai  vescovi  degli 
Stati  romani  assenti  dalle  loro  diocesi 
per  le  circostanze,  il  S.  Padre  potrà  eser- 
citare in  loro  favore  il  suo  diritto  di 
dare  dei    vescovati  in  partibns.  Si  farà 


1  Copia  Vatic;  «  ed  ». 

»  De  Pradt,  Lea  quahe  Concordats  IH.  l'iris  1S18,   ).  come  pure  Artaud,  Histoire  du  Pape  Pie  VII  II,  Par 
1836,  307:  .  des  .. 

"  Copia  Val,, .     .  e  S.  S.    . 


a.  1813 


Concordato  di  Fontainebleau 


581 


fait  une  pension  égale  au  revenu  dont 
ils  jouissaient,  et  ils  pourront  fitre  re 
placés  aux  siéges  vacants,  soit  de  l'Em- 
pire, soit  du  royaume  d'Italie. 

Art.  8.  Sa  Majesté  et  Sa  Sainteté  se 
concerteront  en  temps  opportun  sur  la 
réduction  à  (aire,  s'il  y  a  lieu,  aux  évé- 
chés  de  la  Toscane  et  du  pays  de  Génes, 
ainsi  que  pour  les  évéchés  à  établir  en 
Hollande  et  dans  les  départements  han- 
séatiques.  ■ 

Art.  9.  La  Propagande,  la  Péniten- 
cerie,  les  Archives  seront  établies*  dans 
le  lieu  du  séjour  du  Saint-Pére. 

Art.  10.  Sa  Majesté  rend  ses  bonnes 
gràces  aux  cardinaux,  évéques,  prétres, 
laiques,  qui  ont  encouru  sa  disgrAce  pai- 
suite  des  événements  actuels. 

Art.  11.  Le  Saint-Pére  se  porte  aux 
dispositions  ci-dessus  par  considération 
de  l'état  actuel  de  l'Église,  et  dans  la 
confiance  que  lui  a  inspirée  Sa  Majesté 
qu'elle  accorderà  sa  puissante  protec- 
tion  aux  besoins  si  nombreux  qu'a  la 
religion  dans  les  temps  où  nous  vivons. 


loro  una  pensione  uguale  alla  rendita, 
di  cui  godevano;  e  potranno  essere  ri- 
messi nelle  sedi  vacanti  sia  nell'Impero, 
sia  nel  regno  d'Italia.1 

Art.  8.  Sua  Maestà,  e  Sua  Santità  si 
concerteranno  in  tempi  opportuni  su  la 
riduzione  da  farsi,  se  vi  ha  luogo,  dei 
vescovati  della  Toscana,  e  del  paese  di 
Genova.  L'istesso  pei  vescovati  da  sta- 
bilirsi in  Olanda,  e  nei  dipartimenti  An- 
seatici. 

Art.  9.  La  propaganda,  la  peniten- 
ziaria, gli  archivi  saranno  stabiliti  nel 
luogo  del  soggiorno  del  S.  Padre. 

Art.  10.  Sua  Maestà  rimette  nella 
sua  grazia  i  cardinali,  i  vescovi,  i  preti, 
i  laici  che  hanno  incorsa  la  sua  disgrazia 
per  ragione  degli  avvenimenti  attuali. 

Art.  11.  Il  S.  Padre  s'induce  alle  di- 
sposizioni suddette  in  considerazione 
dello  stato  attuale  della  chiesa,  e  nella 
fiducia  inspiratagli  da  Sua  Maestà,  che 
essa  accorderà  la  sua  potente  protezione 
ai  numerosi  bisogni,  che  ha  la 'religione 
nei  tempi  in  cui  viviamo. 

Fontainebleau  li  25  gennaio  1813. 

Firmati  Napoleone  -  Pius  PP.  VII. 


Il  testo  francese  da  Corr  esponda  me  de  Napoléon  I"  (che  toglie  dal  Moniteur  del  14  feb- 
braio 1813)  XXIV,  Paris  18b8.  524 s.,  l'italiano  da  Supplemento  ai  documenti  relativi  alle 
contestazioni  insorte  tra  la  Santa  Sede  ed  il  governo  francese  VI,  s.  1.  1834,  199-203  colla- 
zionata, per  quest'ultimo,  la  copia  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato  (in  Archivio  segreto 
Vaticano,  Ses.  Segr.  di  Stato,  Esteri,  Ruhr.  243}. 


b)  -  Lettera  di  S.  S.  Pio  VII  all'  Imperatore  Napoleone 
con   cui  ritratta  il   Concordato  firmato  a    Fontainebleau. 


Maestà 


24  marzo  1813. 


Per  quanto  costi  al  nostro  cuore  la  confessione,  che  siamo  per  fare  a  vostra 
Maestà,  non  meno  che  il  disgusto,  ch'ella  possa  torse  concepirne,  il  timore  dei  giu- 
dizj  divini,  ai  quali  siamo  pur  troppo  vicini  per   la  nostra  avanzata  età,   e  per  la 

1  In  i,.  Fg.  de  Mvktkxs.  Supplément,  ecc.,  V,  Gottingue  1817,  55J:     dell'Impero,  sia  del  regno  d'Italia*;  così 
pure  la  copia   l'oli. . 
'  Sic! 


582  Concordato  di  Fontaincbleau  a.  1813 

cadente  nostra  salute,  dee  renderci  superiori  ad  ogni  altra  considerazione,  e  a  tutte 
le  angoscie,  che  proviamo  in  questo  momento. 

Costretti  dai  nostri  doveri,  con  quella  sincerità,  e  franchezza,  che  convengono 
alla  nostra  dignità,  e  al  nostro  carattere,  significhiamo  alla  Maestà  Vostra,  che  fino 
dal  giorno  25  gennaio,  in  cui  segnammo  gli  articoli  che  dovevano  servire  di  base  a 
quel  trattato,  '  di  cui  vi  si  fa  menzione,  i  più  grandi  rimorsi,  e  il  più  vivo  penti- 
mento hanno  "-'  lacerato  l'animo  nostro,  che  non  ha  più  riposo,  né  pace. 

Noi  conoscemmo ;)  (ed  una  seria,  e  continua  meditazione  ce  lo  ha  fatto  ogni 
giorno  più  conoscere)  lo  sbaglio,  a  cui  ci  strascinò  il  desiderio  di  terminare  al  più 
presto  possibile  le  vertenze  insorte  sugli  affari  della  Chiesa,  e  quello  ancora  di  com- 
piacere Vostra  Maestà. 

Una  sola  considerazione  temperava  alquanto  il  nostro  cordoglio,  quella  cioè,  che 
il  male  da  noi  fatto  alla  Chiesa  con  quella  sottoscrizione  avrebbe  potuto  emendarsi 
nel  successivo  atto  del  definitivo  accomodamento.  Ma  il  nostro  dolore  crebbe  poi  a 
dismisura,  allorché  con  nostra  sorpresa  vedemmo,  malgrado  il  concerto  preso  con 
Vostra  Maestà, 4  publicati  colle  stampe,  e  col  titolo  di  Concordato  que'  medesimi 
articoli,  che  non  erano,  che  basi  di  un'accomodamento  futuro.  Gemendo  amara- 
mente nel  nostro  cuore  per  l'occasione  di  scandalo  da  noi  data  alla  Chiesa  informata 
con  tale  publicazione  del  loro  contenuto,  e  convinti  della  necessità  di  ripararlo,  noi 
ci  trattenemmo  con  infinita  pena  dal  manifestare  subito  i  nostri  sentimenti,  e  i  nostri 
reclami,  per  la  sola  considerazione  di  procedere  colla  maggior  prudenza,  e  non  pre- 
cipitar nulla  in  affare  di  tanto  rilievo. 

Sapendo  che  in  breve  avressimo  avuto  presso  di  noi  il  Sagro  Collegio,  eh' è  il 
nostro  Consiglio,  ci  determinammo  ad  aspettarlo,  e  consultarlo  per  aver'  i  suoi  lumi, 
e  quindi  risolverci,  non  già  su  quello,  che  ci  riconoscevamo  tenuti  a  fare  in  emenda 
di  ciò,  che  avevamo  fatto,  su  di  che  Dio  ci  è  testimonio,  che  fin  dal  primo  momento'' 
noi  eravamo  già  pienamente  risoluti,  ma  sulla  scelta  del  miglior  modo  per  l'esecu- 
zione del  nostro  proponimento. 

Noi  non  abbiamo  creduto  di  poterne  trovare  uno,  che  più  si  accordasse  col 
rispetto,  che  professiamo  a  Vostra  Maestà,  di  quello  di  rivolgerci  a  V.  M.  medesima,  e 
scriverle  questa  lettera,  nella  quale,  posti  alla  presenza  di  quel  Dio,  innanzi  a  cui 
dovremo  ben  presto  rendere  ragione  dell'uso,  che  come  suo  Vicario  avremo  fatto 
della  potestà  da  lui  dataci  per  il  governo  della  sua  Chiesa,  le  dichiariamo  con  apo- 
stolica sincerità,  che  la  nostra  coscienza  ci  oppone  insuperabili  ostacoli  alla  esecu- 
zione di  varj  articoli  di  quello  scritto,  giacché  con  nostra  confusione,  e  dolore  rico- 
nosciamo pur  troppo,  che  verremmo  a  servirci  del  nostro  potere  non  in  edificazione, 
ma  in  distruzione,  eseguendo  ciò,  che  abbiamo  in  essi 6  incautamente  promesso,  non 
già  per  poco  rette  intenzioni,  come  Dio  stesso  ce  n'è  testimonio,  ma  per  umana 
fragilità,  come  polvere  e  cenere. 

1  Pacca  add.   •  definitivo  > 
-  Pacca  add.  «continuamente  •. 
'  Pacca  add.  «  subito  ». 

1  Pacca:  «sorpresa,  malgrado  •  VoMra  Maestà,  vedemmo». 
■  ••:  «  dai  primi  momenti  ». 
•     «in  essi  abbiamo  ». 


a.  1813  Concordato  di  Fontainebleau  583 

Di  quel  foglio,  benché  da  noi  sottoscritto,  diremo  a  Vostra  Maestà  quello 
Stesso,  ch'ebbe  a  dire  il  nostro  Predecessore  Pasquale  II  nel  consimile  caso  di  uno 
scritto  da  lui  segnato  contenente  una  concessione  a  favore  di  Errico  V,  della  quale 
la  di  lui  coscienza  ebbe  ragione  di  pentirsi,  cioè,  «  come  riconosciamo  quello  scritto 
per  mal  tatto,  così  per  mal  fatto  lo  confessiamo,  e  coll'ajuto  del  Signore  desideriamo, 
che  onninamente  si  emendi,  acciò  niun  danno  alla  Chiesa,  e  niun  pregiudizio  all'anima 
nostra  ne  risulti  ». 

Noi  riconosciamo  alcuni  dei  suddetti  articoli  per  emendabili  con  una  diversa 
redazione,  e  con  alcune  modificazioni,  e  cambiamenti,  ma  ne  riconosciamo  al  tempo 
stesso  alcuni  altri  per  intrinsecamente  cattivi,  come  contrarii  alla  giustizia,  e  a  quel 
regime  delln  Chiesa,  che  si  trova  stabilito  dal  Nostro  Signore  Gesù  Cristo,  e  perciò 
ineseguibili,  e  impossibili  a  sussistere. 

E  come  mai  potressimo,  a  cagion  di  esempio,  commettere  la  grande  ingiustizia 
di  privare  senza  alcuna  ragione  canonica  delle  loro  Sedi  tanti  venerabili  Vescovi, 
non  di  altro  rei,  che  di  aver' eseguito  le  nostre  istruzioni,  e  parimente  senza  alcuna 
causa  canonica  ammettere  la  destruzione  delle  Sedi  medesime?  Vostra  Maestà  ram- 
menterà certamente  qual'alto  grido  sollevò  nell'Europa,  e  nella  stessa  Francia  l'uso 
da  noi  fatto  della  nostra  potestà  nell'anno  1801,  privando  delle  loro  Sedi,  dopo  però 
la  interpellazione,  e  la  domanda  delle  loro  dimissioni,  '  gli  antichi  Vescovi  della 
Francia.  Eppure  fu  quella  una  misura  straordinaria,  riconosciuta  per  necessaria  in 
que'  calamitosi  tempi,  e  indispensabile  per  dar  fine  ad  un  luttuoso  scisma,  e  ricon- 
durre al  centro  della  Cattolica  Unità  una  grande  Nazione.  Ma  quale  di  queste  for- 
tissime cause  ora  esiste  per  giustificare  innanzi  a  Dio,  e  innanzi  agli  uomini  la 
misura  presa  in  uno  degli  articoli,  di  cui  si  tratta? 

Come  potressimo  noi  parimente  ammettere  un  regolamento  così  sovversivo  della 
Divina  Costituzione  della  Chiesa  di  Gesù  Cristo,  il  quale  ha  stabilito  il  Primato  di 
Pietro,  e  de' suoi  Successori,  come  lo  è  quello  di  sottomettere  la  nostra  potestà  a 
quella  del  Metropolitano,  e  permettere,  che  questo  possa  istituire  quei  nominati,  che 
il  Sommo  Pontefice  nei  vari  casi,  e  circostanze  avesse  creduto  nella  sua  saviezza 
di  non  istituire,  rendendo  in  tal  modo  Giudice,  e  riformatore  della  condotta  del 
Sommo  -  Gerarca  chi  gli  è  inferiore  nella  Gerarchia,  e  gli  deve  sommissione,  e  ubbi- 
dienza? Potremmo  noi  introdurre  nella  Chiesa  di  Dio  questa  mai  più  udita  novità, 
che  il  Metropolitano  possa  istituire  in  opposizione  al  Capo  della  Chiesa?  In  qual  mai 
ben  regolato  Governo  è  conceduto  ad  un'autorità  inferiore  di  poter  fare  ciò,  che  il 
Capo  del  Governo  abbia  creduto  di  non  fare?  Inoltre  a  quali  disordini,  e  scismi 
egualmente  fatali  alla  Chiesa,  ed  allo  stato,  non  apriremmo  noi  la  porta  con  tale 
concessione,  mettendo  talora  i  Romani  Pontefici  nella  necessità  di  separarsi  dalla 
comunione  di  quelli  nominati,  che  il  Metropolitano  avesse  istituiti  in  opposizione 
alla  loro  determinazione,  e  a  loro  onta?  Potremmo  noi  inoltre  •  spogliare  la  Santa 
Sede  di  uno  de'  suoi  primarj  diritti,  noi  che  ci  siamo  obbligati  coi  più  solenni  giura- 
menti a  sostenerne,  e  difenderne  le  prerogative,  fin'anche  allo  spargimento  del  nostro 


1  Pai  ca:  «  della  loro  dimissione  i 
-  l'i'  \  :   «  Supremo  ». 
:  Pai  c»  :  <  d'altr 


584  Concordato  di  FontaincbUnii  a.  1813 


sangue?  Ma  Vostra  Maestà  dirà,  che  questa  stessa  concessione  fu  da  noi  fatta  nel 
Breve  dato  da  Savona,  >  benché  con  alcune  modificazioni  ;  il  qual  Breve  fu  poi  ricu- 
sato dalla  Maestà  Vostra  con  farcene  anche  ufficialmente  intimare  il  rifiuto.  La 
nostra  risposta  è  la  stessa  sincera  confessione  dello  sbaglio,  in  cui  anche  in  quella 
occasione,  nella  situazione  in  cui  eravamo,  umanamente  cademmo  rapporto  a  que- 
st'oggetto, mossi  dalla  considerazione,  che  si  presentò  a  noi  di  ovviare  con  quella 
concessione  ai  mali  della  Chiesa,  senza  aver  fatta  la  dovuta  riflessione,  che  colla 
introduzione  dell'enunciato  sistema  aprivamo  l'adito  a2  mali  più  funesti  e  permanenti. 
Quel  Breve  essendo  stato  rifiutato  da  Vostra  Maestà,  la  concessione  in  esso  fatta 
rimase  tolta  di  mezzo,  e  noi  riguardiamo  ciò,  come  un  tratto  della  Divina  Providenza, 
che  veglia  al  governo  della  Chiesa.  Che  se  così  non  fosse  accaduto,  e  quel  Breve 
avesse  continuato  a  sussistere,3  le  ragioni  sopra  esposte  militando  non  meno  contro  il 
Breve,  che  contro  l'articolo  di  cui  si  tratta,  ci  avrebbe  egualmente  forzati  a  rivocarlo. 

Noi  non  possiamo  nemmeno  dissimulare,  che  la  nostra  coscienza  ci  rimprovera 
ancora  di  non  avere  nei  suddetti  articoli  avuta  ragione  alcuna  di  quei  diritti  sui 
dominj  della  Santa  Sede,  che  il  nostro  Ministero,  e  i  giuramenti  da  noi  pronun- 
ciati nell'assunzione  al  Pontificato,  ci  obbligano  a  mantenere,  rivendicare,  o4  preser- 
vare, ciò,  che  avrebbe  almeno  dovuto  da  noi"  esprimersi  nel  testo  medesimo  di 
quello  scritto,  né  la  lettera  scrittaci  da  Vostra  Maestà'5  presenta  un  sufficiente  rimedio 
alla  nostra  mancanza. 

Per  questi,  ed  altri  gravissimi  ''  motivi,  che  riguardano  gli  accennati,  ed  altri 
articoli  segnatamente s  il  V.  del  loglio  dei  25  gennajo,  e  che  per  non  trattenere  troppo 
lungamente  Vostra  Maestà,  tralasciamo  di  qui  esporre,  i  nostri  indeclinabili  doveri  non 
ce  ne  permettono  assolutamente  la  esecuzione. 

Noi  conosciamo  pienamente  la  forza,  e  le  obligazioni9  delle  convenute  stipola- 
zioni,  ma  conosciamo  ancora,  che  quando  queste  si  trovano  in  opposizione  colle  divine 
istituzioni,  e  co'  nostri  doveri,  ceder  devono1"  alla  forza  di  una  obligazione  di  un'ordine 
superiore,  che  ne  vieta,  e  ne  rende  illecita  l'osservanza. 

Nell'atto  stesso  però,  che  noi  adempiamo  all'indispensabile  obbligo  di  dichiararlo 
a  Vostra  Maestà,  ci  facciamo  anche  una  viva  premura  di  significarle,  che  siamo 
pronti,  anzi  desideriamo  vivamente  di  venire  sollecitamente  a  quel  definitivo  acco- 
modamento con  Vostra  Maestà  di  tutte  le  vertenze  insorte,  il  quale  si  trova  riser- 

1  In  data  20  settembre  1811:  v.  il  testo  (con  versione  francese)  in  (L.-M.  de  Barrai.,,  Fragmens  relatifs  àl'his- 
toire  t'cclesiastique  des  premières  aimées  du  dix-neuvième  siede,  Paris  181 J,  346-363.  In  versione  italiana  trovai  nel 
Supplemento  ecc.,  loc.  cit.  161169,  in  francese  presso  De  Pradi,  loc.  cit.,  II,  507-514  e  in  Correspondance  de  Napc 
ìéon  1"  XXX,  Paris  1869,  654-658. 

2  Pacca  :  «  a*  » . 

3  1°  e  copie  Vatic.  :  «  Breve  altronde  avesse  potuto  considerarsi  sussistente    . 
'  Pacca:  «  e  ». 

b  Pacca:  «ciò,  che  da  noi  avrebbe  almeno  dovuto». 

6  Del  2">  gennaio  1813,  in  italiano  presso  Pacca  106  s.,  in  francese  (e  in  redazione  non  corrispondente  alla  copia 
esistente  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato  nell'Archivio  segreto  Vaticano,  Sta.  Segr.  disialo,  Esteri,  Rubi-.  243, 
■  he  più  risponde  al  testo  del  Pacca)  presso  d'Haussonviile,  L'église  rotatane  ,  /  le  premier  empire  V3  Paris  1870,  228 s. 

'  1°:  «  giusti  ». 

"  l        e  segnatamente   . 

»  1":  ■  l'obligazionc  ». 

w  1»:   «devano  ». 


a.  1815        Concordato  intorno  al  ripristinamento  degli  Ordini  religiosi  in  Toscana  585 


bato   negli   articoli   medesimi,   sopra  '   basi  però,  che  siano  conciliabili   coi  nostri 
doveri. 

Qualora  noi  veniamo  in  cognizione,  che  la  Maestà  Vostra  convenga  in  quello, 
che  con  paterna  fiducia,  e  apostolica  libertà  le  abbiamo  qui  esposto,  ci  faremo  allora 
una  grata  premura  di  dare  subito  le  disposizioni  per  intraprendere  la  nuova  trat- 
tativa diretta  a  concludere  il  desiderato  accomodamento  definitivo.  In  tale  occa- 
sione non  dubitiamo,  che  sarà  posto  il  necessario  rimedio  ai  tanti,  e  così  gravi  mali, 
che  soffre  la  Chiesa,  sopra  molti  de'  quali  non  abbiamo  mancato  di  far  giungere  più 
volte  le  nostre  rappresentanze  al  Trono  di  Vostra  Maestà;  e  sarà  pur  posto  fine  a 
quelle  altre  vertenze,  che  in  questi  ultimi  anni  ci  hanno  dato  sì  gran  motivo  di 
dolore,  e  di  giusto  reclamo;  cose  tutte,  che  non  potremmo  mai  trascurare  in  un'ac- 
comodamento definitivo  senza  tradire  gli  obblighi  del  nostro  Ministero. 

Supplichiamo  Vostra  Maestà  di  accogliere  questi  nostri  sensi  con  quella  stessa 
effusione  di  cuore,  -  colla  quale  noi  glie  li  abbiamo  esposti.  Noi  la  preghiamo  per  le 
viscere  di  Gesù  Cristo  di  consolare  il  nostro  cuore,  che  niente  più  brama,  che  di 
venire  a  quella  conciliazione,  eh' è  sempre  stata  l'oggetto  de' nostri  voti.  Noi  la  pre- 
ghiamo di  considerare  di  quanta  gloria  sarà  per  Vostra  Maestà,  e  di  quanto  vantag- 
gio ancora  ai  suoi  stati3  la  conclusione  di  un'accomodamento,  che  dia  una  vera  pace 
alla  Chiesa,  e  che  possa  essere  stabilmente  mantenuto  anche  dai  nostri  Successori. 

Forgiamo  i  più  ardenti  voti  a  Dio,  acciò  si  degni  egli  stesso  di  diffondere 
sopra  la   Maestà  Vostra  '   la   copia   delle   sue   celesti   Benedizioni. 

Fontaineblcau  24  marzo  1813. 

l'ius  IT.  VII. 

Da  B.  Pacca,  Reiasione  dei  due  viaggi  fatti  in  Francia  III,  Civitavecchia  1829,  124-134, 
collazionate  le  minute  autografe  del  Pontefice  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato  (in 
Archivio  segreto  Vaticano,  Ses.  Segr.  di  Stato,  Esteri,  Rnbr.  1  A)  (1°)  e  (2°)  nell'Archivio 
segreto  Vaticano  (senza  segnatura).  In  1 A  sono  anche  due  copie  per  lo  più  concordanti 
col  Pacca. 


LXXVII1. 

CONCORDATO  INTORNO  AL  RIPRISTINAMENTO 
DEGLI  ORDINI  RELIGIOSI  IN  TOSCANA 


4  dicembre  1815. 

Art.  I.  Vi  sarà  una  Commissione  in  Firenze  incaricata  del  ripristinamento  degli 
Ordini  regolari  d'ambedue  i  sessi  nel  Granducato  di  Toscana,  a  norma  delle  dispo- 
sizioni contenute  negli  articoli  seguenti  : 

1  Pao  \  add.     altre». 

-  1"  :   .  d'animo    . 

3  I"  >    copù    Volte.  Dm.  -  e  di  quanto  -  stati  •. 

4  2»  ;  •  sopra  di  Lei  ». 


586  I  "in  01  dato  intoniti  al  ripristinamento  degli  Ordini  religiosi  in  Toscana        a.  1815 

II.  La  detta  Commissione  è  composta  de'  tre  Arcivescovi  dello  Stato,  che  saranno 
invitati  ad  intervenirvi  in  persona,  di  tre  deputati  da  destinarsi  da  S.  A.  I  e  R.,  e 
di  tre  rispettabili  ecclesiastici  nominati  di  concerto  da  S.  E.  Rma  >  Mons.  Arcive- 
scovo di  Seleucia  Delegato  Apostolico,  e  da  S.  E.  il  Sig.  Consigliere  Gio.  Battista 
Muti,  e  dal2  Sig.  Avvocato  Regio  Francesco  Cempini  commissari  di  S.  A.  I.   e  R. 

nelle  persone  dei  sigg 3  Cellesi  Vicario  Generale  del  Vescovo  d'Arezzo,  e  nel 

caso  di  sua  impotenza,  del1 "  Brandaglia  canonico  nella  Cattedrale  di  detta  città, 

Giuseppe  Mancini  canonico  nella  Metropolitana  fiorentina,  e  priore  Anton-Lorenzo 
Brunacci  elemosiniere  di  S.  A.  I.  e  R.,  che  interverranno  alle  sessioni  con  voto 
deliberativo  come  deputati  di  tutti  i  Vescovi  della  Toscana,  i  quali  si  metteranno  in 
corrispondenza  con  loro  per  far  conoscere  per  mezzo  di  essi  alla  Commissione0 
i  bisogni  delle  respettive  loro  Diocesi  in  ordine  a'  Conventi  da  ripristinarsi,  unita- 
mente ai  desideri,  ed  a  quei  lumi  che  credessero  di  poter  somministrare  per  la 
più  felice  esecuzione  di  questo  piano. 

III.  Saranno  repartiti  in  natura  tra  i  Conventi  da  ripristinarsi  i  beni  del  Patri- 
monio regolare  superstite.  Attesi  però  i  gravissimi  inconvenienti  che  s'incontrereb- 
bero in  pratica,  qualora  si  volesse  adottare  il  sistema  di  tenere  l'ordine  delle  antiche 
proprietà  nella  distribuzione  del  superstite  Patrimonio  regolare,  per  cui  ne  avver- 
rebbe, che  alcune  corporazioni  sarebbero  facoltose,  mentre  altre  si  troverebbero 
assai  povere,  e  non  poche  forse  nella  impossibilità  di  risorgere,  per  avere  il  cessato 
Governo  francese  venduta,  o  in  qualsivoglia  modo  alienata  la  totalità,  o  la  massima 
parte  dei  loro  beni,  resta  fissata  la  massima  di  considerare  tutto  il  Patrimonio  eccle- 
siastico regolare  di  ambedue  i  sessi  avanzato  alle  distrazioni  consumate  sotto  il 
Governo  predetto,  e  già  restituito  alla  Causa  Pia  dalla  pietà  di  S.  A.  I.  e  R.,  come 
una  massa  sola  di  beni  appartenenti  alla  Chiesa,  che  coli' intervento  dell'autorità 
del  S.  Padre,  di  concerto  col  piissimo  Sovrano  verranno  repartiti  trai  Conventi  da 
ripristinarsi  in  quel  modo,  e  con  quella  proporzione  che  sarà  giudicata  la  più  con- 
veniente, e  coerentemente  ad  un  piano  economico  di  reparto  approvato,  il  quale1 
dovrà  esser  quindi  trasmesso  alla  Commissione  deputata  unitamente  ai  presenti 
articoli. 

IV.  Non  essendo  possibile  di  ripristinare  tutti  i  Conventi  che  esistevano  in 
Toscana  prima  delle  passate  vicende  per  il  difetto  degli  opportuni  mezzi  economici 
mancati  in  gran  parte  per  le  surriferite  distrazioni  consumate  sotto  il  cessato  Governo, 
resta  fissata  la  massima  di  far  risorgere  quel  solo  numero  di  Conventi  ed  Istituti 
d'ambedue  i  sessi,  la  cui  sussistenza  sia  compatibile  con  la  capacità  del  sopraindi- 
cato Patrimonio  superstite,  e  che  saranno  trovati  più  convenienti  al  bisogno  della 
Chiesa  e  dello  Stato,  e  all'  incremento  e  splendore  della  nostra  Santissima  Religione. 

V.  Si  dovrà  vitaliziare  a  carico  del  Patrimonio  regolare  superstite  quel  numero 
d'individui  degli  Ordini   possidenti,  che  attesa  la  scarsezza  del   Patrimonio  stesso 

1  /"in  e  2»  om. 
-  /obi:  €  ed  il  >. 
;  /obi  om.  i  punti  ;  il  nome  del  Cellesi  era  Bernardino. 

opie   I  alic.  om. 
■'■  Zobi  om.  i  punti;  il  nome  del  Brandaglia  era  Martino -Leonardo. 
Zobi:     Deputazione   .  Deputtuione  ricorre  anche  nelle  copie  Vaticane  all'articolo  XVIII. 
<■  parto,  approvalo   il  qu.il.     . 


a.  1815       Concordato  intorno  al  ripristinamento  degli  Ordini  religiosi  in  Toscana  ">87 

non  potrebbero  aver  luogo  nei  Conventi  in  qualità  di  dotati,  ma  che  pure  vi  entre- 
ranno in  qualità  di'  vitaliziati.  A  tal  effetto  verrà  destinato  e  separato  dal  Patri- 
monio predetto  un  millione  di  scudi  di  capitale  in  beni  fondi  per  far  fronte  alla 
-omnia  di  tutti  i  vitalizi,  il  qual  millione  in  fondi  sarà  repartito  tra  i  Conventi  colla 
debita  proporzione  al  numero  dei  vitalizziandi,  che  ciaschedun  Conventi  i  dovrà 
assumere  sopra  di  se. 

VI.  Gli  individui  che  a  forma  dell'articolo  precedente  entreranno  nei  respettivi 
loro  Conventi  in  qualità  di  vitaliziati,  de' quali  sarà  indicato  il  numero  e  non  le 
persone,  avranno  diritti  uguali  ai  dotati,  e  dovranno  esservi  trattati  senza  veruna 
distinzione  dagli  altri.  A  tal'effetto  sarà  cura  della  Commissione  destinata  all'esecu- 
zione del  piano,  e  dei  Vescovi  respettivi  di  far  intendere  a  tutti  i  superiori  regolari 
d'ambedue  i  sessi,  che  il  fine  di  questa  misura  economica  non  fu  di  favorire  più  l'un 
soggetto  che  l'altro,  ma  di  formare  un  piano,  che  attesa  la  ristrettezza  del  Patri- 
monio potesse  somministrare  a  tutti  coll'asilo  nei  Chiostri  la  necessaria  sussistenza, 
e  che  perciò  dovranno  tutti  vivere  in  perfetta  comunione  di  beni,  dovendo  servire 
il  Patrimonio  di  ciascuna  casa  ai  bisogni  di  tutti  gl'individui  imparzialmente,  e - 
senza  veruna  distinzione. 

VII.  Gl'individui  degli  Ordini  regolari  possidenti,  i  quali  per  legittime  cause,  e 
colle  debite  facoltà  canoniche,  rimanessero  al  secolo,  e  quando  non  siano  altrimenti 
provveduti  di  benefizi  ecclesiastici  secolari,  potranno  godersi  separatamente  la  pen- 
sione vitalizia  di  scudi  43,  che  ad  essi  verrà  pagata  dai  Conventi  a' quali  saranno3 
addetti. 

Vili.  Potendo  accadere  che  alcuni  individui  religiosi  appartengano  a  qualche 
istituto,  che  non  venga  ripristinato  in  Toscana,  e  che  tali  individui  non  credano  di 
munirsi  delle  canoniche  facoltà  per  passare  a  qualcuno  degl'istituti  da  rimettersi, 
ma  si  facciano  invece  abilitare  a  rimanere  al  secolo,  resta  dichiarato,  che  ad  essi 
pure  sarà  applicata  la  disposizione  dell'articolo  precedente. 

IX.  S.  A.  I.  e  R.  condescende  d'assumersi  l'onere  a  carico  dello  Stato  dell'annua 
somma  di  scudi  35,000  '  per  il  mantenimento  di  N.  700  individui  degli  ordini  possi- 
denti d'ambedue  i  sessi,  determinato  in  scudi  50  annui  per  ciascheduno,  con  che 
peraltro  questo  aggravio  gradatamente  diminuisca  in  ragione  degl'individui,  che 
anderanno  i  primi  di  tempo  in  tempo  mancando  di  vita  dalla  massa  universale  di 
tutti  i  religiosi  degli  Ordini  predetti  che  attualmente  esistono. 

X.  Resta  peraltro  convenuto  che  in  correspettività  di  tale  aggravio,  il  cosi  detto 
Palazzo  Riccardi  posto  in  questa  città  di  Firenze,  e  precisamente  in  via  Larga 
al  N.  6038,  '  ed  oggi  appartenente  alla  Causa  Pia  ecclesiastica,  debba  da  qui  innanzi 
possedersi  in  piena  ed  assoluta  proprietà  e  dominio  dallo"  Stato  di  Toscana:  Ed"  in 
conseguenza  ne  sarà  passato  tra  lo  Stato  predetto  e  l'Amministrazione  della  Causa 
pia  l'opportuno  contratto  di  cessione  e  di  vendita. 

1  Le  copie   Vatic.:  «entreranno  per  esservi  mantenuti  comi 
-  Zobi  om. 

•  Zom  :      sono  ». 

<  Zobi:     33,000  >. 

'•  Zobi:  «  nl38  »  ed  è  cerio  un  errore:  vedi  F.  Faniozzi,  Pianta  geometrica  delia  città  ili  Firenze,  Firenze  1843,  126. 

•  Le  copù    Vatic.  :     dello  ». 
1  Le  copie  Vatic.  om. 


588  Concordato  intorno  al  ripristinamento  degli  Ordini  religiosi  in  Toscana       a.  1815 


XI.  Essendovi  un  numero  di  religiosi  mendicanti  non  rientrati  ancora  nei  chio- 
stri già  riaperti  de'  loro  respettivi  istituti,  e  non  convenendo  che  questi  gravitino 
sopra  ad  un  patrimonio  che  ad  essi  non  apparteneva,  nella  supposizione  che  possano 
esser  muniti  delle  debite  facoltà  canoniche  per  rimanere  al  secolo,  S.  A.  I.  e  R.  avrà 
la  condiscendenza  e  la  generosità  di  accordare  ai  medesimi  a  carico  della  Sua  Depo- 
siteria  una  pensione  conveniente,  sempre  però  entro  la  misura  delle  congrue  sino- 
dali delle'  respettive  Diocesi  alle  quali  appartengono. 

XII.  Il  numero  de'  Conventi  da  ripristinarsi  per  i  regolari  possidenti  di  ambo  i 
sessi,  non  potrà  esser  minore  di  77, 2  che  la  Commissione  dovrà  rimettere  a  forma 
del  foglio  approvato,  e  che  ha  per  titolo:  Prospetto  per  dare  un'idea  approssima- 
tiva dei  Convoiti,  che  potrebbero  ripristinarsi  in  Toscana  oltre  t  mendicanti,  nel 
quale  si  trova  indicato  il  numero  degl'individui  che  dovranno  comporre  le  respet- 
tive famiglie  con  la  debita  proporzione  al  patrimonio  che  verrà  destinato  dalla  Com- 
missione deputata  al  loro  decente  mantenimento:  Sarà  poi  cura  della  Commissione 
medesima  di  aumentare  il  numero  dei  Conventi  da  ristabilirsi  in  proporzione  che  la 
maggior  capacità  del  patrimonio  potesse  permetterlo. 

XIII.  È  incaricata  la  Commissione  suddetta  di  scegliere  gl'Istituti,  destinare  i 
locali  e  distribuire  il  patrimonio  ecclesiastico  senza  aver  alcun  riguardo  allo  stato 
antico  de'  Monasteri,  procedendo  ex  integro,  adottando  le  regole  più  insigni,  e  spe- 
cialmente quelle  di  fondazione  toscana,  prescegliendo  i  locali,  che  meritar  possono :i 
maggior  considerazione,  avendo  riflesso  nella  distribuzione  dei  beni  alla  congruità 
ed  al  maggior  comodo  d'amministrarli,  tenuto  sempre  il  principio,  che  i  Conventi 
debbano  riaprirsi  principalmente  ove  il  richiede  il  miglior  culto  di  Dio,  e  il  van- 
taggio dello  Stato,  non  trascurando  le  circostanze  che  possano4  render  più  agevole 
in  uno  che  in  '  altro  luogo  la  ripristinazione  de' Conventi  e  il  collocamento  degl'in- 
dividui. 

XIV.  La  Commissione  deputata  potrà  secondo  le  circostanze  di  unione  e  di 
posizione  di  beni-fondi,  assegnare  a  qualche  Convento  un  patrimonio  maggiore  di 
quello  che  richiederebbe  il  numero  fisso  de'  suoi  individui  dotati,  caricandolo  per 
il  sopra  più  di  una  pensione  a  favore  di  qualche  altra  casa  religiosa  tra  quelle  da 
ripristinarsi. 

XV.  La  Commissione  nel  fare1'  il0  reparto  dei  beni  avrà  in  vista  di  dare7  un 
aumento  proporzionato  alle  circostanze  economiche  del  Patrimonio  superstite  a 
quelle  case  religiose  di  ciascun  Ordine,  che  verranno  destinate  o  per  Noviziato 
o  per  Convento  di  studio,  dovendosi  considerare  queste  case  come  le  più  aggra- 
vate, giacché  i  giovani  nel  tempo  della  loro  religiosa,  letteraria  e  scientifica  edu- 
cazione, non  essendo  d'ordinario  sacerdoti,  non  sono  di  verun  vantaggio  alle  mede- 
sime. 

XVI.  È  permesso,  a  giudizio  della  sullodata  Commissione,  la  vendita  dei  locali 

'  Zobi:  .  nelle    • 

'  \i  add.  .pollati  in  effetto  a  il"  106  ■.  che  in  '.'"  sta  in  margine. 
L'  copie  Vatic:     potessero». 

1  Le  copie  Vatic.  :     pos  . 

,";i    Vatic.  :  •  in  un  ». 
•  Le  copie  Vatic.  om. 
'  Le  copie  Valit .  :  .  fari  •. 


a.  1815        Concordato  intorno  al  ripristinamento  degli  Ordini  religiosi  in  Toscana  589 


religiosi  che  non  potranno  destinarsi  all'uso  di'  Conventi  per  impiegarne-'  il  pro- 
dotto nella  restaurazione  dei  Conventi  da  ripristinarsi,  e  nel  tornirli  dei  necessari 
utensili.  Occorrendo  delle  somme  anticipate  per  provvedere  agli  oggetti  predetti,  la 
Commissione  stessa  potrà  creare  delle  passività  sui  locali  suddetti  da  alienarsi  a 
beneiìcio  della  Causa  pia. 

XVII.  Verranno  ripristinati  i  PP.  Carmelitani  Scalzi,  ossiano  Teresiam;  e  sic- 
come questi  partecipano  della  condizione  de'  possidenti  e  de'  mendicanti,  cosi  sarà 
ad  essi  assegnata  una  discreta  dote,  la  quale  si  procurerà,  per  quanto  le  circostanze 
del  Patrimonio  superstite  lo  possano11  permettere,  che  uguagli  il  valore  di  quella  che 
avevano  prima  del  loro  scioglimento. 

XVIII.  Se  la  Deputazione  vedesse  conveniente  per  il  maggior  bene  dello  Stato, 
che  qualche  monastero  anche  di  clausura  si  consacrasse  all'istruzione  delle  fanciulle 
nei  luoghi  ove  ne  fosse  bisogno,  per  aprirvi  scuola  pubblica  a  benefizio  di  qualunque 
ordine  di  persone,  resta  autorizzata  di  formare  il  progetto,  che  sarà  sollecita  di  umi- 
liare a  S.  Santità  per  implorarne  le  convenienti  dispense  e  facoltà  canoniche. 

XIX.  Essendo  poi  S.  A.  I.  e  R.,  atteso  lo  zelo  che  lo  anima  del  maggior  bene 
dei  suoi  amatissimi  sudditi,  nella  pia  e  generosa  determinazione  di  ripristinare,  oltre 
gli  esistenti,  e  di  dotare  a  carico  del  R.  Erario  tredici  conservatorj  d'Oblate  per  la 
pubblica  istruzione  in  diversi  luoghi  de'  suoi  felicissimi  Stati,  la  Commissione  potrà 
destinarvi  fino  al  concorrente  numero  di  280  circa  di'  quelle  monache  professe 
dei 5  diversi  istituti  che  amassero  d'entrarvi,  previe  come  sopra  le  opportune  facoltà 
e  dispense  canoniche.  Le  religiose  che  entreranno  nei  suddivisati  Conservatorj  ces- 
seranno quindi  di  gravitare  sul  Patrimonio  ecclesiastico  regolare. 

XX.  Il  Governo  farà  mettere  a  disposizione  della  Commissione  i  libri  appartenenti 
alle  corporazioni  religiose  non  distratti  e  tuttora  disponibili.  Essa  ne  farà  il  reparto  tra 
i  Conventi  da  ripristinarsi  in  quel  modo  e  con  quella  proporzione  che  giudicherà  più 
conveniente,  avuto  riguardo  al  diverso  scopo6  degl'istituti  che  verranno  rimessi. 

XXI.  Saranno  mantenuti  ed  osservati  i  pendenti  contratti  d'affitto,  quelli  di  cot- 
timo, appalto  e  simili,  a'  termini  dei  respettivi  istrumenti  et  proni  dej'ure.  Per  quelli 
affitti  e7  contratti  poi  che  convenisse  di  risolvere  prematuramente  e  non  potessero 
conservarsi,  la  Commissione  è  autorizzata  a  prendere  i  compensi  opportuni,  e  ad 
accordare  nei  singoli  casi  quelle  indennità  che  stimerà  di  ragione,  avendo  sempre 
in  vista  il  minor  danno  possibile  della  Causa  pia. 

XXII.  La  Commissione  deputata  esaminerà  la  passività  che  attualmente  gravita 
sul  Patrimonio  regolare.  Essa  lo  purgherà,  ne  redimerà  gli  oneri,  e  ne  pagherà  i 
debiti,  previa  la  loro  liquidazione  a'  termini  di  giustizia,  in  quel  modo  e  forma  che 
stimerà  meno  svantaggiosa  alla  Causa  pia;  e  per  gli  oneri  che  non  potessero  redi- 
mersi, dovrà  distribuirli  tra  i  Conventi  da  ripristinarsi,  previa  la  liquidazione  come 
sopra,  e  l'assegno  di  un  fondo  corrispondente,  come  crederà  più  opportuno. 

1  Le  copie  l'utic.  :      dei    . 

'  Le  cofii  Wide:  ■  impiegarsene  •. 

1  Le  copie  Vatic.  :     potessero  ». 

1  Le  copie  Vatit .  om. 
2"     .  di  .. 

*  Le  copie  Vatic.       spirito», 

•  1":   «u  .. 


590  Concordato  intorno  al  ripristinarnento  degli  Ordini  religiosi  in  Toscana        a.  1815 

XXII I.  Resta  stabilito  che  il  Governo  toscano  e  non  altri  esperimenti  tutti  i 
diritti  e  tutte  le  azioni,  si  reali  che  personali,  e  di  qualsivoglia  specie  e  natura,  non 
esercitate,  neglette  o  non  conosciute  dalla  soppressa  Amministrazione  demaniale, 
qualunque  sia  l'epoca  della  loro  origine,  e  che  il  resultato  di  questi  diritti  ed  azioni 
sia  applicato  da  S.  A.  I.  e  R.  in  oggetti  interessanti  la  pietà  pubblica,  il  culto  e  la 
C'ansa  pia. 

XXIV.  Siccome  senza  esporsi  a  de'  gravi  inconvenienti  non  sarebbe  combina- 
bile di  separare  i  titoli  relativi  alle  proprietà  che  verranno  a  ciaschedun  Convento 
assegnate,  separazione  resa  incongrua  dalla  commistione  de'  titoli  medesimi,  e  che 
renderà  per  avventura  impossibile  la  ragione  stessa  del  nuovo  reparto,  potendo 
accadere  che  si  dividano  tra  due  Conventi  o  più  delle  fattorie  munite  di  uno  stesso 
titolo,  e  che  prima  appartenevano  ad  un  solo;  quindi  è  incaricata  la  Commissione 
di  prendere  le  opportune  provvidenze  anche  su  questo  particolare,  e  di  formare  un 
progetto  per  cui  gl'inconvenienti  e  pericoli  che  nascerebbero  dalla  separazione 
sopraindicata  rimangano  tolti,  e  siano  altresì  i  Conventi  messi  in  grado  di  dimo- 
strare, ove  occorra,  la  legittimità  dei  loro  possessi. 

XXV.  Le  pensioni  dei  religiosi  degli  Ordini  possidenti  cesseranno  di  esser  pagate 
dallo  Stato  nel  dì  21  del  presente  dicembre  1815,  dalla  qual'epoca  in  poi  dovranno 
pagarsi  dal  Patrimonio  ecclesiastico  regolare,  finché  non  sia  eseguito  il  reparto  dei 
beni  tra  i  Conventi  da  ripristinarsi.  Le  rendite  di  qualunque  specie  e  i  canoni  degli 
affitti  dei  beni  sì  urbani  che  rustici  di  detto  Patrimonio  maturati  a  tutto  il  dì  11  novem- 
bre prossimo  passato,  dovranno  versarsi  nella  Cassa  della  R.  Depositeria,  e  da  detto 
tempo  in  poi  dovranno  restare  a  benefizio  del  patrimonio  ecclesiastico,  nonostante 
che  il  pagamento  delle  pensioni  da  farsi  dalla  Cassa  dello  Stato  sia  protratto  fino  al 
predetto  dì  21  dicembre  1815. 

XXVI.  La  Commissione  destinata  all'esecuzione  del  piano,  prenderà  in  consi- 
derazione anche  il  numero  de'  Conventi  degli  Ordini  mendicanti,  che  dovranno  per- 
manentemente esistere  in  Toscana,  col  doppio  oggetto  che  la  sussistenza  degl'in- 
dividui che  debbono  comporli  non  divenga  ad  essi  difficile  ed  ai  popoli  troppo 
gravosa. 

XXVII.  Terminato  che  sia  il  lavoro,  i  membri  della  Commissione  deputata  do- 
vranno respettivamente  implorarne  l'annuenza  di  S.  A.  I.  e  R.,  e  la  necessaria  cano- 
nica approvazione  di  Sua  Santità. 

Fatto  e  sottoscritto  in  Firenze  questo  dì  4  dicembre  1815. 

(Firmati)  t  Tommaso  Arcivescovo  di  Seleucia  Deleg.  Apostol. 
Gio.  Battista  Nuti  Commissario  Regio 
Francesco  Cempini  Commissario  Regio. 

Da  A.  Zobi,  Storia  civile  della  Toscana  IV,  Firenze  1852,  App.  n.  XXVII,  109-116,  colla- 
zionate le  copie  esistenti  nell'Archivio  della  S.  Congregazione  degli  affari  ecclesiastici 
straordinari  T.  Arch.  vec.  n.  6  (1°)  e  (2°)  nell'Archivio  della  S.  Congregazione  Concisto, 
riale,  Collesioni  Bolle  e  Brevi  Apostolici  4.  Il  concordato  ricevette  la  pubblica  approva- 
zione e  conferma  di  S.  S.  Pio  VII  col  Breve  Literis  vestris  del  13  agosto  1816  ai  tre  Arcive- 
scovi del  Granducato  (Bull.  Rom.  Cont.  ed.  Rom.  XIV,  204-206;  ed.  Prat.  VII,  1367-1369). 


a.  1817  Concordato  fra  L'io  VII  e  Massimiliano  Giuseppe  Re  di  Baviera  591 


LXXIX. 

CONCORDATO  FRA  PIO  VII  E  MASSIMILIANO  GIUSEPPE 
RE  DI  BAVIERA. 

,  e-        ..     .  ~  .    .  5  giugno  1817. 

In  nomine  Sanctissimae  Tnnitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex  Pius  VII.  et  Majestas  Sua  Maximilianus  fosephus 

Bavariae  Rex  debita  sollk  itudine  cupientes,  ut  in  iis,  quae  ad  res  Ecclesiasticas  per- 

tinent,  certus  stabilisque  in  Bavariae  Regno  terrisque  ei  subjectis  constituatur  ordo, 

solemnem  propterea  conventionem  inire  decreverunt.  -  Hinc  Sanctitas  Sua  Summus 

Pontifex  Pius  VII.  in  Suum  Plenipotentiarium  nominavit  Eminentissimum  Dominum 

Herculem  Consalvi  sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinalem  diaconum  Sanctae  Aga 

thae  ad  Suburram  Suum  a  Secretis  Status,  et  Majestas  Sua  Maximilianus  Josephus 

Bavariae  Rex  Excellentissimum  Dominum  Baronem  Casimirum   de  Haefl'elin,  Epi- 

scopum  Chersonesi,  Suum  Ministrum  Plenipotentiarium  apud  Sanctam  Sedem.  Qui 

post  sibi  mutuo  tradita  respectivae  Plenipotentiae  Instrumenta  '  in  sequentes  articulos 

convenerunt. 

1.  Religio  Catholica  Apostolica  Romana  in  toto  Bavariae  regno  terrisque  ei 
subjectis  sarta  tecta  conservabitur  cum  iis  juribus  et  praerogativis,  quibus  Irui  debet 
ex  Dei  ordinatione  et  canonicis  sanctionibus. 

2.  Sanctitas  Sua,  servatis  servandis,  Bavariae  Regni  Dioeceses  sequenti  ratione 
constituet:  Sedem  Frisingae  Monachium  transferet,  eamque  eriget  in  Metropolitanam. 
quae  prò  Dioecesi  sua  habebit  territorium  actuale  Frisingensis  Dioecesis,  ejus  tamen 
ecclesiae  antistes,  ejusque  Successores  Archiepiscopi  Monachii  et  Frisingae  nuncu- 
pandi  erunt.  Eidem  Antistiti  Episcopales  Ecclesias  Augustanam,  Passaviensem  et 
Ratisbonensem  praevia  Metropoliticae  qualitatis  suppressione,  in  Suffraganeas  assi- 
gnabit.  Antistes  tamen  Passaviensis  Ecclesiae  actu  vivens  exemtionis  privilegio,  quo 
ad  vixerit,  gaudebit.  -  Bambergensem  Cathedralem  Ecclesiam  in  Metropolitanam 
eriget,  illique  in  Suffraganeas  assignabit  Ecclesias  Episcopales  Herbipolensem,  Eicli- 
stettensem  et  Spirensem.  -  Territorium  Aschaffenburgense  olim  ad  Moguntinam, 
nunc  ad  Ratisbonensem  Dioecesim  pertinens,  et  partem  Bavaricam  Fuldensis  Dioe- 
cesis Herbipolensi  Dioecesi  adjunget.  Partem  autem  Bavaricam  Constantiensis  Dioe- 
cesis cum  exempto  Territorio  Campidunensi  Augustanae  Dioecesi  uniet.  Simili  modo 
partem  Bavaricam  Dioecesis  Salisburgensis  et  territorium  exemptae  Praepositurae 
Berchtolgadensis  partim  Passaviensi,  partim  Monacensi  Dioecesi  uniet,  cui  quidem 
Dioecesi,  praevia  suppressione  Sedis  Chiemensis,  hujus  quoque  Ecclesiae  Dioece- 
sim assignabit.  Novi  singularum  Dioecesium  fìnes,  in  quantum  necesse  erit,  desi- 
gnabuntur. 

1  1"  om.     solomneni     [nstrtiment  i 


592  Concordato  fra  Pio  VII  e  Massimiliano  Giuseppe  Re  di  /-iacinti  a.  1817 


3.  Capitala  Metropolitanarum  Ecclesiarum  habebunt  duas  Dignitates,  nempe 
Praepositum,  ac  Decanum,  et  decem  Canonicos;  Capitula  vero  Cathedralium  Eccle- 
siarum habebunt  pariter  duas  Dignitates,  scilicet  Praepositum,  ac  Decanum,  et  octo 
Canonicos.  Quodlibet  praeterea  Capitulum  tam  Metropolitanum,  quam  Cathedrale 
habebit  Praebendatos  seu  Vicarios  saltem  sex.  Si  vero  in  posterum  Ecclesiarum 
istarum  reditus  per  novas  fundationes  aut  bonorum  augmentationes  incrementum 
tale  perceperint,  ut  plures  Praebendae  erigi  possint,  Canonicorum  et1  Vicariorum  "-' 
numerus  ultra  augebitur.  -  In  quo  vis  Capitulo  Archiepiscopi  et  Episcopi  ad  formam 
sacri  concilii  Tridentini  duos  ex  Canonicis  designabunt,  qui  partes  Theologi  et  partes 
Poenitentiarii  respective2  agent.  -  Dignitates  et  Canonici  omnes,  praeter  Chori  servi- 
tium,  Archiepiscopis  et  Episcopis  in  administrandis  Dioecesibus  suis  a  consiliis  ser- 
vient.  Archiepiscopis  tamen  et  Episcopis  piane  liberum  erit  ad  specialia  munia  et 
negotia  officii  sui  illos  prò  beneplacito  applicare.  Simili  modo  Vicariorum  officia 
Archiepiscopi  et  Episcopi  assignabunt.  -  Majestas  tamen  Regia  iis  qui  officio  Yicarii 
Generalis  fungentur,  quingentos  florenos  annuos,  iis  vero,  qui  Secretarii  Episcopalis 
partes  agent,  biscentos  florenos  assignabit. 

4.  Reditus  Mensarum  Archiepiscopalium  et  Episcopalium  in  bonis  fundisque 
stabilibus  liberae  Archiepiscoporum  et  Episcoporum  administrationi  tradendis  con- 
stituentur.  -  Simili  bonorum  genere  et  administrationis  jure  gaudebunt  capitula 
Metropolitanarum3  et  Cathedralium  Ecclesiarum  et  Vicarii  seu  Praebendati  prae- 
dictarum  Ecclesiarum  Servitio  addicti.  -  Quantitas  redituum  annuorum,  deductis 
oneribus,  erit  ut  sequitur  :  Dioecesis  Monacensis.  Pro  Archiepiscopo  florenorum 4 
vigiliti  millium,  prò  Praeposito  florenorum  quatuor  millium,  prò  Decano  florenorum 
quatuor  millium,  prò  quolibet  e  quinque  canonicis  senioribus  florenorum  bis  millium, 
prò  quolibet  e  quinque  Canonicis  junioribus  florenorum  mille  sexcentorum,  prò  quo- 
libet e  tribus  Vicariis  senioribus  florenorum  octingentorum,  prò  quolibet  e  tribus 
Vicariis  junioribus  florenorum  sexcentorum.  -  Dioecesis  Bambcrgeiisis.  Pro  Archie- 
piscopo florenorum  quindecim  millium,  prò  Praeposito  florenorum  trium  millium 
quingentorum,  prò  Decano  florenorum  trium  millium  quingentorum,  prò  quolibet  e 
quinque  Canonicis  senioribus  florenorum  millium  octingentorum,  prò  quolibet  e  quin- 
que Canonicis  junioribus  florenorum  millium  quadringentorum,  pio  quolibet  e  tribus 
Vicariis  senioribus  florenorum  octingentorum,  prò  quolibet  e  tribus  Vicariis  junio- 
ribus florenorum  sexcentorum.  -  Dioeccses  Angustana,  Ratisbonensis  et  Herbipo- 
lertsis.  Pro  quolibet  Episcopo  florenorum  decem  millium,  prò  quolibet  Praeposito 
florenorum  trium  millium,  prò  quolibet  Decano  florenorum  trium  millium,  prò  quo- 
libet e  quatuor  Canonicis  senioribus  florenorum  mille  sexcentorum,  prò  quolibet 
e  quatuor  Canonicis  junioribus  florenorum  mille  quadringentorum,  pio  quolibet  e 
tribus  Vicariis  senioribus  florenorum  octingentorum,  prò  quolibet  e  tribus  Vicariis 
junioribus  florenorum  sexcentorum.  -  Dioeceses  Passaviensis,  Eichstettensis  et  Spì- 
rensis.  Pro  quolibet  Episcopo  florenorum  octo  millium,  prò  quolibet  Praeposito 
florenorum  bis  mille  quingentorum,  prò  quolibet  Decano  florenorum  bis  mille  quin- 

1  l"  om. 

1   si       respectivi 
■  \>  •-!    .  m.  ii opolitanorum    . 
'  Ni  -.si  add.     quatuoi  ■ 


a.  1817  Concordato  fra  Pio  VII  e  Massimiliano  Giuseppe  Re  di  Baviera  593 


gentorum,  prò  quolibet  e  quatuor  Canonicis  senioribus  florenorum  mille  sexcen- 
torum, prò  quolibet  e  quatuor  Canonicis  junioribus  florenorum  mille  quadringen- 
torum,  prò  quolibet  e  tribus  Vicariis  senioribus  florenorum  octingentorum,  prò 
quolibet  e  tribus  Vicariis  junioribus  florenorum  sexcentorum.  Quorum  omnium 
redituum  summae  salvae  semper  et  integrae  conservandae  erunt,  et  bona  fundique, 
ex  quibus  provenient,  nec  distraili,  nec  in  pensiones  mutari  poterunt.  Tempore 
autem  vacationis  Arehiepiscopalium  et  Episcopalium  Sedium,  Dignitatum,  Cano- 
nia atuum,  Praebendarum  seu  Vicariatuum,  praedictae  redituum  Summae  in  utili- 
tatem  respectivarum  Ecclesiarum  percipiendae  et  conservandae  erunt.  -  Habitatio 
insuper  tam  Archiepiscopis  et  Episcopis  quam  Dignitatibus,  Canonicis  senioribus 
et  Vicariis  pariter  senioribus,  illorum  dignitati  et  statui  respondens  assignabitur. 
Pro  curia  Archiepiscopali  et  Episcopali  prò  capitulo  et  Archivio  Majestas  Sua 
domum  aptam  assignabit.  -  Ad  negotium  hujusmodi  redituum,  fundorum  et  honorum 
assignationis  intra  trimestre  post  ratificationem  praesentis  Conventionis  si  fieri  poterit, 
vel  ad  summum  intra  semestre  perficiendum  utraque  Contrahentium  pars  Commis- 
sarios  nominabit,  ac  de  formali  praedictae  assignationis  actu  tria  exemplaria  in 
authentìca  forma  expediri  jubebit  Regia  Majestas,  unum  prò  Archivio  Regio,  alterum 
prò  Nuntio  Apostolico,  tertium  denique  prò  Archivio  singularum  Ecclesiarum.  - 
Alia  Beneficia,  ubi  exstant,  conservabuntur.  -  Quod  pertinet  ad  Dioecesim  Spirensem, 
quoniam  ob  speciales  circumstantias  ei  nunc  fundi  ac  bona  stabilia  assignari  non 
possunt,  '  interea  usque  dum  haec  assignatio  fieri  valeat,  providebitur  a  Majestate 
Sua  per  assignationem  praestationis  annuatim  solvendae  in  summit  :  Pro  Episcopo 
florenorum  sex  millium,  prò  Praeposito  florenorum  mille  quingentorum,  prò  Decano 
florenorum  mille  quingentorum,  prò  quovis  ex  octo  Canonicis  florenorum  mille,  prò 
quovis  e  sex  Vicariis  florenorum  sexcentorum.  -  Fabricarum  denique  ipsarumque 
Ecclesiarum  fundi,  reditus,  bona  mobilia  et  immobilia  conservabuntur  et,  nisi  prò 
Ecclesiarum  manutentione,  prò  divini  cultus  expensis  et  inservientium  necessario- 
rum  salariis  sufticiant,  Sua  Majestas  supplebit. 

5.  Sua  singulis  Dioecesibus  Seminarla  Episcopalia  conserventur,  et  dotatione 
congrua  in  bonis  fundisque  stabilibus  provideantur  :  in  iis  autem  Dioecesibus,  in 
quibus  desunt,  sine  mora  cum  eadem  pariter  dotatione  in  bonis  fundisque  stabilibus 
fundentur.  -  In  seminariis  autem  admittentur  atque  ad  normam  Sacri  Concilii  Tri- 
dentini efformabuntur  atque  instituentur  adolescentes,  quos  Archiepiscopi  et  Epi- 
scopi prò  necessitate  vel  utilitate  Dioecesium  in  iis  recipiendos  judicaverint.  Horum 
Seminariorum  ordinatio,  doctrina,  gubernatio  et  administratio  Archiepiscoporum  et 
Episcoporum  auctoritati  pieno  liberoque  jure  subjectae  erunt  juxta  formas  canonicas. 
-  Rectores  quoque  et  Professores  Seminariorum  ab  Archiepiscopis-  et2  Episcopis 
nominabuntur,  et  quotiescunque  necessarium  aut  utile  ab  ipsis  judicabitur,  remove- 
buntur.  -  Cum  Episcopis  incumbat  Fidei  ac  morum  doctrinae  invigilare,  in  hujus 
officii  exercitio  etiam  circa  scholas  publicas  nullo  modo  impedientur. 

6.  Majestas  Sua  Regia,  collatis  cum  Archiepiscopis  et  Episcopis  consiliis,  assi- 
gnabit pariter  cum  sufficienti  dote  domum,  in  qua  infirmi  ac  senes  clerici  beneme- 
riti solamen  et  asylum  reperiant. 

\i ssi  :  «  possent    . 
-  1°  »»m. 


594  Concordato  fra  Pio  VII  e  Massimiliano  Giuseppe  Re  di  Baviera  a.  1817 

7.  Insuper  Majestas  Sua  considerans,  quot  utilitates  Ecclesia  atque  ipse  status 
a  religiosis  ordinibus  perceperint  ac  percipere  in  posterum  possint,  et  ut  promptam 
suam  erga  S.  Sederti  voluntatem  probet,  aliqua  Monasticorum  ordinum  utriusque 
sexus  coenobia  ad  instituendam  in  religione  et  litteris  juventutem,  et  in  parochorum 
subsidium,  aut  prò  cura  infirmorum  inito  cum  sancta  Sede  Consilio,  cum  convenienti 
dotatione  instaurati  curabit. 

8.  Bona  seminariorum,  parochiarum,  beneficiorum,  fabricarum,  omniurnque  alia- 
rum  Ecclesiasticarum  fundationum  semper  et  integre  conservanda  erunt,  nec  distrahi, 
nec  in  pensiones  mutari  poterunt.  -  Ecclesia  insuper  jus  habebit,  novas  acquirendi 
possessiones,  et  quidquid  de  novo  acquisierit,  faciet  suum,  et  censebitur  eodem  jure 
ac  veteres  fundationes  ecclesiasticae,  quarum,  uti  et  illarum,  quae  in  posterum  fient, 
nulla  vel  suppressio  vel  unio  fieri  poterit  absque  Sedis  Apostolicae  auctoritatis  inter- 
ventu,  salvis  facultatibus  a  Sacro  Concilio  Tridentino  Episcopis  tributis. 

9.  Sanctitas  Sua,  attenta  utilitate,  quae  ex  hac  conventione  manat  in  ea,  quae 
ad  res  Ecclesiae  et  Religionis  pertinent,  Majestati  Regis  Maximiliani  Josephi  ejusque 
Successoribus  Catholicis  per  Litteras  Apostolica s  statim  post  ratificationem  prae- 
sentis  Conventionis  expediendas  in  perpetuum  concedet  Tndultum  nominandi  ad 
vacantes  Archiepiscopales  et  Episcopales  Ecclesias  Regni  Bavarici  dignos  et  idoneos 
ecclesiasticos  viros  iis  dotibus  praeditos,  quas  sacri  canones  requirunt.  Talibus  autem 
viris  Sanctitas  Sua  canonicam  dabit  institutionem  juxta  formas  consuetas.  -  Prius- 
quam  vero  eam  obtinuerint,  regimini  seu  administrationi  Ecclesiarum  respectivarum, 
ad  quas  designati  sunt,  nullo  modo  sese  immiscere  poterunt.  Annatarum  vero  et 
cancellariae  taxae  proportionabiliter  ad  unius  cujusque  mensae  annuos  reditus  de 
novo  statuentur. 

10.  Praeposituras  tam  in  Metropolitanis  quam  in  Cathedralibus  Ecclesiis  conferet 
Sanctitas  Sua;  ad  Decanatus  nominabit  Regia  Majestas,  quae  etiam  ad  Canonicatus 
in  sex  mensibus  Apostolicis  sive  Papalibus  nominabit.  -  Quoad  alios  autem  sex 
menses,  in  eorum  tribus  Archiepiscopus  et  Episcopus,  in  reliquis  vero  tribus  Capi- 
tulum  nominabit.  -  In  capitula  ecclesiarum  tam  Metropolitanarum  quam  Cathedra- 
lium  in  posterum  alii  non  admittentur,  quam  indigeni,  qui  praeter  qualitates  a  Sacro 
Concilio  Tridentino  requisitas  in  animarum  cura  et  sacris  ministeriis  cum  laude  ver- 
sati sint,  aut  Archiepiscopo  vel  Episcopo  in  administranda  Dioecesi  adjutricem  ope- 
ram  praestiterint,  vel  virtutis  ac  scientiae  mentis  conspicuos  sese  reddiderint. 
Vicariatus  vero  in  iisdem  Metropolitanis  et  Cathedralibus  Ecclesiis  libere  ab  Archie- 
piscopo vel  Episcopo  conferentur.  -  Pro  hac  vice  tamen,  quoniam,  capitulis  nondum 
constitutis,  omnia  ea,  quae  hoc  articulo  statuta  sunt,  servari  non  possunt,  Nuntitis 
Apostolicus,  collatis  cum  Majestate  Sua  consiliis  et  auditis  interesse  habentibus, 
nova  capitula  constituet.  Idem  circa  vicarios  seu  praebendatos  observabitur.  -  Ditjni- 
tates,  Canonici  et  Beneficiati  omnes  residentiales  uti  a  pluralitate  beneficiorum  et 
praebendarum  juxta  sacros  Canones  prohibentur,  ita  ad  residentiam  secundum  eorum 
Canonum  rigorem,  salva  semper  Sedis  Apostolicae  auctoritate,  adstringuntur. 

11.  Rex  Bavariae  ad  ea  beneficia  tam  paroehialia  quam  curata  ac  simplicia  prae- 
sentabit,  ad  quae  ex1  legitimo1  jure  patronatus  sive1  per  dotationem  sive  '  per  '  firn- 


a.  1817  Concordato  fra  Pio  VII  e  Massimiliano  Giuseppe  Re  di  Baviera  595 

dationem,  si  ve1  per1'  constructionem  acquisito1  ejus  antecessores,  Duces  et  Electores 
praesentabant.  -  Praeterea  Majestas  Sua  praesentabit  ad  ea  beneficia,  ad  quae  cor- 
porationes  ecclesiasticae  actu  non  existcntes  praesentabant.  -  Subditi  Majestatis 
Suae,  qui  jure  patronatus  legitime,  ut  supra,  gaudent,  ad  beneficia  respectiva  tam 
parochialia  quam  curata  ac  simplicia  hujusmodi  juri  patronatus  subjecta  praesen- 
tabunt.  -  Archiepiscopi  vero  et  Episcopi  praesentatis  debita  requisita  habentibus, 
praemisso  circa  doctrinam  et  mores  examine  ab  ipsis  Ordinariis  instituendo,  si  de 
parochialibus  aut  de  curatis  beneftciis  agatur,  canonicam  dabunt  institutionem.  - 
Praesentatio  autem  ad  omnia  ista  beneficia  intra  tempus  a  canonibus  praescriptum 
lìet,  secus  ea  libere  ab  Archiepiscopis  et  Episcopis  conferentur.  -  Reliqua  vero  bene- 
ficia omnia  tam  parochialia  quam  curata  ac  simplicia,  quae  antecessores  Antistites 
octo  Ecclesiarum  Regni  Bavariae  conferebant,  libere  ab  Archiepiscopis  et  Episcopis 
personis  Majestati  Suae  gratis  conferentur. 

12.  Pro  regimine  Dioecesium  Archiepiscopis  et  Episcopis  id  omne  exercere  libe- 
rum  erit,  quod  in  vini  pastoralis  eorum  ministerii  sive  ex  declaratione,  sive  ex  dispo- 
sitione  Sacrorum  canonum  secundum  praesentem  et  a  Sancta  Sede  adprobatam 
Ecclesiae  disciplinam  competit,  ac  praesertim:  a)  Vicarios, 3  Consiliarios  et  Adjutores 
administrationis  Suae  constituere  Ecclesiasticos  quoscumque  quos  ad  praedicta 
officia  idoneos  judicaverint  ;  b)  Ad  statum  clericalem  assumere  et  approbatis  a  Sacris 
canonibus  titulis  ad  ordines  etiam  majores,  praevio  examine  ab  ipsis  Archiepiscopis 
et  Episcopis  aut  eorum  Vicariis  cum  Examinatoribus  synodalibus  instituendo,  pro- 
movere quos  necessarios  aut  utiles  suis  Dioecesibus  judicaverint,  et  e  contrario, 
quos  indignos  censuerint,  a  susceptione  ordinum  arcere,  quin  ab  ullo  quovis  obtentu 
impediri  queant;  e)  causas  ecclesiasticas  atque  in  primis  causas  matrimoniales,  quae 
juxta  canonem  12.  sess.  24.  Sacri  concilii  Tridentini  ad  judices  ecclesiasticos  spectant, 
in  foro  eorum  cognoscere,  ac  de  iis  sententiam  ferre,  exceptis  causis  mere  civilibus 
Clericorum,  exempli  gratia  contractuum,  debitorum,  haereditatum,  quas  Laici  judices 
cognoscent  et  defìnient;  d)  in1  Clericos  reprehensione  dignos  aut  honestum  clericalem 
habitum  eorum  ordini  et  dignitati  congruentem  non  deferentes,  poenas  a  sacro  Con- 
cilio Tridentino  statutas,  aliasque  quas  convenientes  judicaverint,  salvo  canonico 
recursu,  infìigere,  eosque  in  seminariis  aut  domibus  ad  id  destinandis  custodire, 
censuris  quoque  animadvertere  in  quoscumque  fideles  ecclesiasticarum  legum  et 
sacrorum  canonum  transgressores;  e)  cum  Clero  et  Populo  Dioecesano  prò  munere 
officii  pastoralis  communicare,  suasque  instructiones  et  ordinationes  de  rebus  eccle- 
siasticis  libere  publicare;  praeterea  Episcoporum  Cleri  et  Populi  communicatio  cum 
Sancta  sede  in  rebus  spiritualibus  et  negotiis  ecclesiasticis  prorsus  libera  erit  ;  f  )  col- 
latis  cum  Regia  majestate,  praesertim  prò  convenienti  redituum  assignatione,  con- 
siliis  parochias  erigere,  dividere  vel  unire;  gj  praescribere  vel  indicare  preces  publi- 
cas  aliaque  pia  opera,  cum  id  bonum  Ecclesiae  vel  Status  aut  Populi  postulet,  et 
invigilare,  ut  in  ecclesiasticis  functionibus  praesertim  autem  in  Missa  et  in  Admini- 
stratione  Sacramcntorum  Ecclesiae  formulae  in  lingua  latina  usurpentur. 


1    t°   ODI. 

■  1°:  «  aut 

'•'  Nussi:  «Vicarios  Consiliarios  •. 


5%  Concordato  fra  Pio  VII  e  Massimiliano  Giuseppe  Re  di  Baviera  a.  1817 


13.  Quoties  Archiepiscopi  et  Episcopi  libros  aut  in  Regno  impressos  aut  in  illud 
introductos  Gubernio  indicabunt,  qui  aliquid  fidei,  bonis  moribus,  aut  ecclesiae  disci- 
plinae  contrarium  contineant,  Gubernium  curabit,  ut  eorum  divulgatio  debito  modo 
impediatur. 

14.  Majestas  Sua  prohibebit,  ne  catholica  Religio  ejusque  ritus  vel  liturgia  sive 
verbis,  sive  factis,  sive  scriptis  contemnatur  aut  ecclesiarum  antistites  vel  ministri 
in  exercendo  munere  suo,  prò  custodienda  praesertim  fidei  ac  morum  doctrina  et 
disciplina  ecclesiae  impediantur.  Desiderans  praeterea  ut  debitus,  juxta  divina  man- 
data, sacris  ministris  honor  servetur,  non  patietur  quidquam  fieri,  quod  dedecus 
ipsis  afferre,  aut  eos  in  contemtum  adducere  possit,  imo  vero  jubebit,  ut  in  qua- 
cumque  occasione  ab  omnibus  Regni  Magistratibus  peculiari  reverentia  atque  honore 
eorum  dignitati  debito  cum  ipsis  agatur. 

15.  Archiepiscopi  et  Episcopi  coram  Regia  Majestate  juramentum  fidelitatis  emit- 
tent  sequentibus  verbis  expressum  :  «  Ego  juro  et  promitto  ad  Sancta  Dei  Evangelia 
«  obedientiam  et  fidelitatem  Regiae  Majestati;  item  promitto,  me  nullam  communi- 
»  cationem  habiturum,  nullique  Consilio  interfuturum,  nullamque  suspectam  unionem 
«  neque  intra  neque  extra  conservaturum,  quae  tranquillitati  publicae  noceat,  et  si 
«  tam  in  Dioecesi  mea  quam  alibi  noverim  aliquid  in  Status  damnum  tractari,  Maje- 
«  stati  Suae  manifestabo  ». 

16.  Per  praesentem  Conventionem  leges,  ordinationes  et  decreta  in  Bavaria  huc 
usque  lata,  in  quantum  illi  adversantur,  abrogata  habebuntur. 

17.  Caetera  quae  ad  res  et  personas  ecclesiasticas  spectant,  quorum  nulla  in  his 
articulis  expressa  facta  est  mentio,  dirigentur  omnia  et  administrabuntur  juxta  doctri- 
nam  Ecclesiae,  ejusque  vigentem  et  approbatam  disciplinam.  Si  vero  in  posterum 
supervenerit  dirhcultas,  Sanctitas  Sua  et  Regia  Majestas  secum  conferre  et  rem  amice 
componere  sibi  reservant. 

18.  Utraque  Contrahentium  pars  spondet,  Se,  successoresque  Suos  omnia,  de 
quibus  in  his  Articulis  utrinque  conventum  est,  sancte  servaturas,  et  a  Majestate 
Regia  praesens  Conventio  lex  status  declarabitur.  -  Praeterea  Majestas  Sua  Regia 
spondet,  nihil  unquam  Se,  successoresque  Suos,  quavis  de  causa,  articulis  hujus  con 
ventionis  addituros,  neque  in  iis  quidquam  immutaturos,  vel  eosdem  declaraturos 
esse  absque  Sedis  Apostolicae  auctoritate  et  cooperatione. 

19.  Ratificationum  hujus  conventionis  traditio  fiet  intra  quadraginta  dies  ab  ejus- 
dem  data,  aut  citius,  si  fieri  poterit.  Datum  Romae,  die  5.  Jun.  anni  1817. 

Hercules,  Cardinalis  Consalvi. 

Casimirus  Haffelin,  Episcopus  Chersonensis. 

Da  Nussi,  Conventiones  etc.  146-153  (n.  XXII),  collazionato  l'esemplare  a  firma  autografi! 
del  Re  di  Baviera,  con  cui  in  data  di  Monaco  24  ottobre  1817  ratifica  il  concordato  (1<>i  e  (2° 
la  copia  a  firme  autografe  dei  plenipotenziarii  in  Busta  IO  nell'Archìvio  della  Segreteria 
di  Stato.  Appo  H.  von  Kremer-Auenrode,  Aktenstilcke  sur  Geschichte  des  Verhaltnis<t>s 
zwischoi  Staat  und  Kirche  im  19.  Jahrhundert,  Erster  Theil,  Leipzig  1873,  30-38  il  testo 
tedesco,  che  si  tralascia  perchè  non  figura  fra  le  carte  diplomatiche  della  Segreteria  di  Stato. 
Il  concordato  ricevette  la  conferma  di  Papa  Pio  VII  colla  Bolla  Benedictus  Deus  del 
Il  novembre  1817  (smembrata,  non  si  capisce  perche,  in  Bull.  Rom.  Cont.  ed.  Rom.  XIV, 


! 
I 


a.  1817 


Concordato  fra  Pio  Vile  Luigi  A' 17//  Re  di  Francia 


597 


320-322,  438-440;  ed.  Trai.  VII,  1469-1471,  1571-1573),'  seguendo,  in  conformità  coll'articolo  2, 

la  Bolla  Dei  oc  Domini  Nostri  di  circoscrizione  delle  di<  kvsì  del  l'aprile  IRIS  [/in//.  Rodi. 
Cont  ed.  Rom.  XV,  17-31  ;  ed.  Prat.  loc.  cit.  1729-1744  e,  in  conformità  coll'articolo  9,  l'indulto 
al  re  di  Baviera  in  data  13  novembre  1817  (ibid.  rispettivamente  XIV,  I32s.  e  VII  1566  s.\ 


LXXX. 
CONCORDATO  FRA  PIO  VII  E  LUIGI  XVIII  RF  DI  FRANCIA 


In  nomine  Sanctissimae  et  Indivi- 
duae  Trinitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex  Pius 
Septimus,  et  Majestas  Sua  Rex  Christia- 

nissimus  vehementi  desiderio  affecti,  ut 
mala  quibus  Ecclesia  in  Gallia  a  pluri- 
bus  annis  affligitur,  lìnem  penitus  ha- 
beant,  et  Religio  ad  pristinum  in  eo  Re- 
gno splendorem  revocetur,  cum  feliciter 
restituto  in  avitum  solium  Sancti  Ludo- 
vici Nepote,  tandem  liceat  Regimen  Ec- 
elesiasticum  ibidem  aptius  ordinare,  so- 
lemnem  propterea  Conventionem  inire 
decreverunt,  reservantes  sibi  Catholicae 
Religionis  rationibus,collatis  studiis,  ube- 
rius  deinde  providere. 

Consequenter  Sanctitas  Sua  Sum- 
mus Pontifex  Pius  VII.  in  suum  Plenipo- 
tentiarium  nominavit  Eminentissimum 
Dominum  I  [erculem  Sanctae  Romanae 
EcclesiaeCardinalemConsalviDiaconum 
Sanctae  Agathae  ad  Suburram,  suum  a 
Secretis  Statu>. 

Et  Majestas  Sua  Rex  Christianissi- 
mus  Excellentissimum  Dominum  Pe- 
trum  Ludovkum  Joannem  Casimirum 
ComitemdeBlacas.Marchionemd'Aulps, 
et  desRolands,  Parem  Franciae,  Magnum 
Praepositum  Regio  Vestiario,  Suum  apud 


//  giugno  Is/7. 

Au  noni  de  la  Très  Sainte  et  Indi- 
visible  Trinite. 

Sa  Sainteté  le  Souverain  Pontile 
Pie  VII.  et  Sa  Majesté  Très  Chrétienne 
animés  du  plus  vif  désir  que  les  maux 
qui  depuis  tant  d'années  affligent  l'Eglise 
cessent  entièrement  en  France,  et  que 
la  Religion  retrouve  dans  ce  Royaume 
son  ancien  éclat,  puisqu'enfin  l'heureux 
retour  du  Petit  Fils  de  Saint  Louis  sul- 
le Tróne  de  ses  Ayeux  permét  que  le 
Regime  Ecclésiastique  y  soit  plus  con- 
venablement  regie,  ont  à  ces  fins  resolu 
de  faire  une  Convention  solemnelle,  se 
reservant  de  pourvoir  ensuite  plus  am- 
plement,  et  d'un  commun  accord  aux 
intéréts  de  la  Religion  Catholique. 

En  conséquence  Sa  Sainteté  le  Sou- 
verain Pontife  Pie  VII  a  nommé  pour 
son  Plénipotentiaire  son  Eminence  Mon- 
seigneur  Hercule  Consalvi  Cardinal  de 
la  sainte  Eglise  Romaine,  Diacre  de 
sainte  Agathe  ad  suburram,  son  Secré- 
taire d'Etat. 

Et  Sa  Majesté  le  Roi  de  France  et 
de  Navarre  son  Excellence  Molisani" 
Pierre,  Louis,  Jean,  Casimir  Comte  de 
Blacas,  Marquisd'Aulps  et  des  Rolands, 
Pair  de  France,  Grand-Maitre  de  la 
Garderobe,  son   Ambassadeur  Extraor- 


1  In  Sec  Bici.  4712.  n'  1  (Archivio  della  Segreterie  del  Brevi)  e  Reg.  autogr.  LUI.  ApOSt.  l'ii  IT.  VII.  nh 
anno  1814  ad  1820  per  Doni.  Testa  expeditarum  T.  XI  (Archivio  Segreto  Vaticano).  I.  343-362,  porla  la  data  <  pridic 
Idus  Novcmrjris    ,  ricordata  anche  nella  Bolla  Dei  ac  Domini  Nostri. 


i 


598 


Concordato  fra  Pio  VII  e  Luigi  XVIII  Re  ili  Francia 


a.  1817 


Summum  Pontificem  et  Apostolicam  Se- 
derti Oratorem  Extraordinarium  el  Pie- 
nipotentiarium. 

Qui  post  sibi  mutuo  tradita  legitima, 
et  authentica  respectivae  Plenipotentiae 
Instrumenta  de  sequentibus  Articulis 
convenerunt. 

Articulus  I.  ' 

Concordatimi  inter  Summum  Ponti- 
ficem Leonem  X.  et  Franciscum  I.  Fran- 
corum  Regem  initum  restituitur. 

Articulus  IL 

Consequenter  ad  Articulum  praece- 
dentem  Concordatum  diei  15.  Julii 
anni  1801  suum  effectum  habere  desinit. 

Articulus  III. 
Articuli  Organici  nuncupati  qui  in- 
scia Sanctitate  Sua  conditi  ac  sine  ullo 
ejus  assensi!  die  8.  Aprilis  Anni  1802  una 
cum  supradicto  Concordato  diei  15.  Julii 
anni  1801  promulgati  fuerunt,  abrogan- 
tur  in  iis,  quae  adversantur  Doctrinae  et 
Legibus  Ecclesiae. 

Articulus  IV. 

Ecclesiae,  quae  in  Galliarum  Regno 
per  ApostolicasSanctitatis  Suae  litteras 
diei  29.  Novembris  anni  1801 2  suppressae 
fuerunt,  denuo  erigentur  usque  ad  eum 
numerum,  qui,  utpote  Religionis  bono 
magis  proficuus,  mutuo  consensu  praefi- 
nietur. 

Articulus  V. 

Cunctae  Archiepiscopales,  et  Episco- 
pales  Ecclesiae  Regni  Galliarum  per  me- 
moratas  Apostolicas  litteras  diei  29.  No- 
vembris anni  1801  erectae  una  cum 
earum  Titularibus  actualibus  conser- 
vantur. 

1  Nussi  dà  semplicemente  1,  2  ecc. 

«  Qui  Chrisli  Domini  ;  v.  p.  5b5,  |.  2ft. 


dinaire  et  Plénipotentiaire  près  le  Saint 
Siège. 

Lesquels,  après  avoir  échangé  leurs 
Pleins-pouvoirs  trouvés  en  bonne  et  due 
forme,  sont  convenus  des  Articles  sui- 
vants. 

Artide  I. 

Le  Concordat  passe  entre  le  Sou- 
verain  Pontife  Leon  X,  et  le  Roi  de 
France  Francois  I.  est  rétabli. 

Artide  IL 

En  conséquence  de  l'article  précé- 
dent,  le  Concordat  du  15  Tuillet  1801 
cesse  d'avoir  son  efiet. 

Artide  III. 

Les  Articles  dits  Organiques  qui 
furent  faits  à  l'inscu  de  Sa  Sainteté  et 
publiés  sans  son  aveu  le  8.  Avril  1802 
en  méme  temps  que  le  dit  Concordat  du 
15.  Juillet  1801,  sont  abrogés  en  cequ'ils 
ont  de'contraire  à  la  Doctrine  et  aux 
Lois  de  l'Eglise. 

Artide  IV. 

Les  Sièges  qui  furent  supprimés 
dans  le  Royaume  de  France  par  la  Bulle 
de  Sa  Sainteté  du  29  Novembre  1801,'- 
seront  rétablis  en  tei  nombre  qui  sera 
convenu  d'un  commun  accord,  comme 
étant  le  plus  avantageux  pour  le  bien 
de  la  Religion. 

Artide  V. 

Toutes  les  Eglises  Archiepiscopa- 
les et  Episcopales  du  Royaume  de  France 
érigées  par  la  dite  Bulle  du  29.  Novem- 
bre 1801,  sont  conservées  ainsi  que  leurs 
Titulaires  actuels. 


a.  1817 


Concordato  fra  l'i<>  Vile  Luigi  .VI  III  Re  ili  Francia 


599 


Articulus  VI. 

Praescrìptum  praecedentìs  Articuli 
circa  conservationem  eorumdem  Titula- 
rium  actualium  in  Archiepiscopalibus,  et 
Episeopalibus  eorum  Sedibus  nunc  exi- 
Stentibus  in  Galliis,  impedimento  non 
erit  peculiaribus  aliquibus  exceptioni- 
bus,  quae  gravibus,  legitimisque  causis 
nitantur,  neque  otheiet,  quominus  aliqui 
ex  Titulari.bus  praedictis  ad  alias  Sedes 
transferri  possint. 

Articulus  VII. 

Dioeceses  Ecclesiarum,  quae  in  prae- 
sens  extant,  itemque  aliarum,  quae  eri- 
gendae  sunt,  exquisito  prius  abactualibus 

Episcopis.et  CapitulisSedium  Vacantium 
consensi:,  iis  tìnibus  circumscribentur, 
qui  ad  utiliorem  ipsarum  Administratio- 
nem  magis  expedire  dignoscantur. 


Articulus  Vili. 

Conveniens  dos  cunctis  tam  existen- 
tibus,  quam  denuo  erigendis  Ecclesiis  in 
bonis  stabilibus,  ac  in  redditibus  super 
Regni  debito  lundatis,  vulgo  -  Rcntes  sur 
l'Etat  -  quamprimum  neri  poterit,  consti- 
tuetur,  assignato  interim  earum  Tasto 
ribus  redditu  in  ea  quantitate,  quae  sta- 
tum  eorum  meliorem  reddat. 

l'ari  ratione  consuletur  dotationi 
Capitulorum,  Paroeciarum,  et  Semina- 
riorum  tum  existentium,  tum  erigen- 
dorum. 

Articulus  IX. 

Sanctitas  Sua,  et  Majestas  Sua  Chri- 
stianissima  agnoscunt  mala  omnia,  qui 
bus  Galliarum  Ecclesiae  affliguntur. 
Perspiciunt  etiam  quam  fructuosum 
Religioni  futurum  sit,  celeriter  augeri 
numerum  Sedium  actu  existentium.  Ne 
proinde  tam  magna  utilitas  diutius  retar- 


Article  VI. 

La  disposition  de  l'Artide  prece 
dent  relatif  à  la  conscrvation  des  diis 
Titulaires  actuels  dans  les  Archevfichés 
et  Evéchés  qui  existent  maintenant  en 
France,  ne  pourra  empécher  des  excep- 
tions  particulières  fondées  sur  des  causes 
graves  et  légitimes,  ni  que  quelques  uns 
des  dits  Titulaires  actuels  ne  puissent 
Otre  transférés  à  d'autres  Sièges. 


Artide  VII. 

I  ,es  Diocèses,  tant  des  Sièges  ac- 
tuellement  existants,  que  de  ceux  qui 
seront  de  nouveau  érìgés,  après  avoir 
demandé  le  consentement  des  Titulaires 
actuels,  et  des  Chapitres  des  Sièges  va- 
cants,  seront  circonscrits  de  la  manière 
la  plus  adaptée  a  leur  meilleure  admi- 
nistration. 

Artide  Vili. 

Il  sera  assuré  a  tous  les  dits  Siè- 
ges tant  existants,  qu'à  eriger  de  nou- 
veau une  dotation  convenable  en  Biens- 
fonds  et  en  Rentes  sur  l'Etat  aussitót  que 
les  circonstances  le  pernii  Uront  et,  en 
attendant,  il  sera  donne  à  leurs  Pasteurs 
un  revenu  suffisant  pour  améliorer  leur 
sort. 

II  sera  pourvu  également  a  la  dota- 
tion des  Chapitres,  des  Cures,  et  des 
Seminaires  tant  existants,  que  de  ceux 
à  établir. 

Artide  IX. 

Sa  Sainteté  et  Sa  Majesté  Très  Chré- 
tienne  connaissent  tous  les  maux  qui 
aftligent  l'Eglise  de  France.  Elles  savent 
également  combien  la  prompte  augmen- 
tation  du  nombre  des  Sièges  qui  exis- 
tent maintenant  sera  utile  à  la  Religion. 
En  conséquence  pour  ne  pas  retarder  un 


Concordato  fra  Pio  VII  e  Luigi  XVIII  Re  dì  Francia 


a.  1817 


detiir,  Sanctitas  Sua  per  Apostolicas  Lit- 
teras  ad  Sedium  erectionem,  et  novam 
Circumscriptìonem  Dioecesium  supra- 
memoratarum  sine  mora  procedei. 


avantage  aussi  éminent,  Sa  Sainteté  pu- 
bliera  une  Bulle  pour  procéder  sans  re- 
tard  a  l'érection  et  a  la  nouvelle  cir- 
conscription  des  Diocèses. 


Articulus  X. 

Majestas  Sua  Christianissima  novum 
praebere  volcns  sui  in  Religionem  studii 
testimonium,  omnia,  quae  in  sua  pote- 
state  sunt,  collatis  cum  Sanctitate  Sua 
consiliis,  praestabit,  ut  mala,  et  impedi- 
menta,  quae  Religionis  bono,  et  legum 
Ecclesiae  executioni  adversantur,  quam 
citius  fieri,  poterit,  removeantur. 

Articulus  XI. 

Antiquarum  Abbatiarum  Nullius 
Dioecesis  Territoria  iis  Dioecesibus  unien- 
tur,  intra  quarum  fines  in  nova  circum- 
scriptione  comprehensa  reperientur. 


Artide  X. 

Sa  Majesté  Très  Chrétienne,  voulant 
donner  un  nouveau  témoignage  de  son 
zèle  pour  la  Religion  emploiera  de  con- 
cert avec  le  Saint  Pére  tous  les  moyens 
qui  sont  en  son  pouvoir  pour  faire  ces- 
ser,  le  plutòt  possible,  les  desordres  et 
les  obstacles  qui  s'opposent  au  bien  de 
la  Religion,  et  à  l'exécution  des  lois  de 
l'Eglise. 

Artide  XI. 

Les  Territoires  des  Anciennes  Ab- 
bayes  dites  Nullius  seront  unis  aux 
Diocèses  dans  les  limites  desquels  ils 
set  rouveront  enclavés  à  la  nouvelle 
circonscription. 


Articulus  XII. 

Redintegratio  Concordati,  quod  in 
Gallia  observatum  fuit  usque  ad  an- 
num  17S9.  (Articulo  primo  hujus  Conven- 
tionis  stipulata)  Abbatiarum,  Prioratuum, 
et  aliorum  Beneficiorum,  quae  tunc  exi- 
stebant,  redintegrationem  secum  non 
feret.  Beneficia  tamen,  quae  in  posterum 
fundari  contingat,  regulis  in  supradicto 
Concordato  praescriptis  subjecta  erunt. 


Artide  XII. 

Le  Rétablissement  du  Concordat  qui 
a  été  suivi  en  France  jusqu'en  1789  (sti- 
pulò par  l'article  l.er  de  la  présente  Con- 
vention) n'entrainera  pas  celui  des  Ab- 
bayes,  Prieurés,  et  autres  Bénéfices  qui 
existaient  à  cette  epoque.  Toutefòis  ceux 
qui  pourraient  ètre  fondés  à  l'avenir 
seront  sujets  aux  reglemens  prescrits 
dans  le  dit  Concordat. 


Articulus  XIII. 

Ratincationes  praesentis  Conventio- 
nis  mutuo  tradentur  unius  mensis  spatio, 
aut  citius  si  fieri  poterit. 


Artide  XIII. 

Les  Ratifications  de  la  présente  Con- 
vention seront  échangées  dans  un  mois, 
ou  plutòt,  si  faire  se  petit. 


Articulus  XIV. 

Statim  ac  praedictae  Ratificationes 
mutuo  traditae  fuerint,  Sanctitas  Sua  per 
Apostolicas    Litteras   praesentem   Con- 


Article  XIV. 

Dès  que  les  dites  Ratifications  au- 
ront  été  échangées,  Sa  Sainteté  confir- 
mera  par  une  Bulle  la  présente  Conven- 


a.  1817  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  ili  Piemonte  601 

ventionem  confirmabit,  '  ac  deinde  aliis  tion,1  et  Elle  publiera  aussitót  aprèsune 

A.postolicis  Litteris  Dioecesium  fines  cir-  seconde  Bulle  pour  fixer  la  circonscri 

cumscribet. -'  ption  des  Diocèses. 

In  quorum  fidem  praefati  Plenipo-  En  Eoi  de  Quoi,  les  Plénipotentiaires 

tentiarii  praesenti  Conventioni  subscri-  respectifs  ont  signé  la  présente  Conven- 

pserunt,  illamque  suo  quisque  sigillo  ob-  tion  et  y  ont  appose  le  cachet  de  leurs 

signavit.  armes. 

Aduni   Romae  die  undecima   Junii  Faità  Rome  le  11.  Juin  mil  huit  cent 

anni  millesimi  octingentesimi  decimi  se-  dix  sept. 
ptimi. 

Hercules  Card.  Consalvi.  L.  S.  Signé  :  Hercules  Cardinalis  Con- 

Blacas  d'Aulps.  salvi. 

L. S.  Signé:  Blacas  d'Aulps. 

Il  testo  latino  da  Nussi,  Conventiones  etc.  153-155  (n.  XXIII),  collazionato  l'esemplare  a 
firma  autografa  del  Re,  con  cui,  in  data  di  Saint-Cloud  28  giugno  1817,  viene  ratificato  il 
concordato,  e  dal  quale  è  tratto  il  testo  francese,  in  Busta  11  nell'Archivio  della  Segreterìa 
di  Stato. 


LXXXI. 

NUOVA  CIRCOSCRIZIONE  DELLE  DIOCESI  DI  PIEMONTE 

17  lugli,,  1817. 

Pius  Episcopus.  Servus  Servorum  Dei.  Ad  perpetuarti  rei  memoriam. 

Beati  Petri  apostolorum  principis,  cui  unigenitus  Dei  filius  pascendas  tradidit 
oves  suas,  licet  immeriti  tenentes  locum;  proptereaque  Ecclesiarum  omnium  spiri- 
tuali gubernio  cum  vicaria  ipsius  Jesu  Christi  potestate  debentes  incumbere,  ad 
munus  Nostrum  pertinere  agnoscimus3  dioeceses  per  orbem  erigere,  dividere,  vel 
abolere  prout  commissi  Nobis  dominici  gregis  utilitatem  poscerc,  aut  inspecta  tem- 
porum  et  circumstantiarum  ratione  ad  magnum  aliquod  bonum  assequendum,  vel 
ad  gravius  aliquod  ab  Ecclesia  Dei  malum  propulsandum  respective  necessarium 
esse  judicemus.  Haec  Nos  prae  oculis  semper  habuimus  quandocumque  auctoritatem 
hac  in  re  Nostrani  exercere  officii  Nostri  ratio  postulavit,  atque  inter  proccllas 
ipsas  et  multiplicium  diftìcultatum  scopulos,  in  quibus  huc  usque  versati  fuimus, 
animarum  christifidelium  saluti  per  diversa  loca  eo  meliori  modo  providere  studui- 
mus,  quo  conditio  temporum  passa  est,  et  quo  iis  omnibus,  quorum  habenda  ratio 
erat,  mature  perpensis,  de  venerabilium  etiam  fratrum  Nostrorum  sanctae  Romanae 
Ecclesiae  cardinalium  Consilio  duximus  expedire.  Porro  inter  caetera  a  Nobis  ob 

1  Ciò  che  fu  fatto  colla  Bolla  Ubi  pi  unum  del  19  luglio  1817  {Bull.  Rotti.  Coni.  ed.  Kotn.  XIV,  305-369;  ed.  Piai.  VII, 
1509-1512). 

■  Ciò  che  fu  fatto  colla  Bolla  Cotnmissa  divinitus  del  27  luglio  1817  (v.  sotto  p.  677-684). 
3  Sec.  Brev.:  «  cognoscimus  ». 


h02  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  a.  1817 


extraordinariarum  '  rerum  exigentiam  antea  constituta,  dioecesium  Pedemontanae 
provinciae  nova  recensetur  circumscriptio  facta  per  Nostras  sub  plumbo  literas 
datas  kalendis  junii  anno  Domini  millesimo  octingentesimo  tertio,  -  et  prò  executione 
commissas  bonae  memoriae  Joanni  Baptistae,  dum  viveret,  Sanctae  Romanae  Eccle- 
siae  presbytero  cardinali  Caprara  nuncupato  archiepiscopo  Mediolanensi  tunc  Nostro 
et  hujus  Sanctae  Sedis  de  latere  legato  apud  gubernium  Gallicanum,  cujus  armis 
occupata  dieta  provincia  Pedemontana,  eidem  eo  tempore  parebat. 

Quarum  quidem  literarum  vigore  ab  eodem  Joanne  Baptista  cardinali,  per  sua 
decreta  diebus  vigesima  tertia  januarii,  et  decima  septima  julii  mensium  anni  mille- 
simi octingentesimi  quinti  plenariae  executioni  demandatarum,  sancitum  auctoritate 
Nostra  fuit,  ut  praevia  suppressione,  extinctione,  ac  perpetua  annullatione  episcopalium 
ecclesiarum  Secusinae,  Pineroliensis,  Fossanensis,  Albensis, :;  Derthonensis,  Bobiensis, 
Bugellensis,  Augustanae,  simulque  Casalensis,  quae  subinde,  praevia  itidem  suppres- 
sione sedis  episcopalis  Alexandrinae,  illius  loco,  in  pristinum  episcopalis  ecclesiae 
slatum  fuit  restituta,  pariterque  abbatiarum  nullius  dioecesis  existentium  Sancti 
Benigni  de  Fructuaria,  sancti  Michaelis  de  Clusa,  sanctorum  Victoris  et  Constantii, 
sancti  Mauri,  et  de  Caramagna  respective  nuncupatarum,  una  cum  illarum  capitulis 
cathedralibus  et  abbatialibus,  nec  non  seminariis  puerorum  ecclesiasticis,  salvis  cae- 
teroquin  et  integris  manentibus  omnibus  ac  singulis  cujusvis  generis  et  ubicumque 
existentibus  bonis,  redditibus  et  proventibus  ad  supradictas  ecclesias  episcopales  et 
abbatiales,  illarumque  capitula,  cleros,  fabricas,  ac  seminaria  respective  spectan- 
tibus;  civitates  episcopales  et  abbatiales  sic  suppressae,  una  cum  suis  dioecesanis 
territoriis,  ecclesiis  parochialibus  et  collegiatis,  monasteriis,  clero  et  populo  uni- 
verso, superextantibus  metropolitanae  Taurinensi,  et  episcopalibus  ejus  suffraganeis 
Aquensi,  Astensi,  Casalensi,  Ipporegiensi,  Montis  Regalis,  Vercellensi,  et  Salutiarum 
ecclesiis,  in  quantitate  magis  respective  opportuna  unirentur  atque  incorporarentur; 
pariterque  quaecumque  bona,  redditus  et  proventus  ad  antedictas  suppressas  eccle- 
sias episcopales  et  abbatiales,  illarumque  capitula,  cleros,  fabricas,  et  seminaria 
pridem  pertinentia,  proviso  tamen  ipsarum  jam  calhedralium  decenti  manutentioni, 
itemque  jam  dignitatum  et  canonicorum,  aliarumque  ecclesiasticarum  personarum 
congruae  sustentationi,  enuntiatis  metropolitanae,  ac  septem  episcopalibus  ecclesiis, 
illarumque  capitulis,  cleris,  fabricis,  et  seminariis,  inspecta  prius  cujuslibet  neces- 
sitate atque  utilitate  appropriarentur  et  applicarentur,  prout  in  memoratis  literis 
et  decretis  plenius  continetur;  quae  quidem  circumscriptio,  modo  et  forma  prae- 
missis,  apostolica  Nostra  auctoritate  integrum  effectum  jam  sortita,  in  pieno  suo 
robore  perseverai 

Quoniam  vero  charissimus  in  Christo  filius  Noster  Victorius  Emmanuel  Sardiniae 

i  ex  illustris,  idemque  Sabaudiae,  Montisferrati,  ac  Genuae  Dux,  et  Pedemontii  prin- 

eps,  pio  eximia  sua  religione  ac  pietate  vehementer  cupiens  id   ipsum,  quod  Nos 

quoque  continuo  optabamus,  Christilidelibus   videlicet   temporali  ejus   dominationi 

subjectis  uberiora  comparare  spiritualia  subsidia,  summo  studio   a   Nobis   petiit  per 


Nussi:     i  itraordinariam  •. 

In  Bull.  Kom.  Coi,/,  ed.  Rom.  XII,  23-27;  ed.  Prat.  VII,   143  147. 
Vlbancnsis    . 


a.  1817  Nuora  circoscrizione  delle  diocesi  <ii  Piemonti  603 


dilectum  filium  comitem  Josephum  Barbaroux,  ab  eodem  Victorio  Emmanuele  extra- 
ordinaria  apud  Nos  atque  hanc  sanctam  Sedem  missione  decoratum,  ut  non  modo 
novem  antea  suppressas,  verum  edam  decimarci,  episcopales  sedes  in  eadem  Pede- 
montana provincia  de  novo  erigeremus  et  institueremus ;  utque  perspectis  omnium 
et  singulorum  locorum  distantiis,  positionibus,  ac  circumstantiis,  novos  in  unaquaque 
tana  actu  existente,  quam  in  praesentiarum  erigenda  dioecesi  diversos  ;i  veteribus 
fines  statueremus,  qui  et  singulorum  antistitum,  et  respectivorum  dioecesanorum 
oommodo  ac  militati  magis  accommodati  dignoscantur.  Ad  haec  autem  aliaque 
omnia,  quae  in  Nostris  hisce  literis  continentur  lite,  atque  e  majori  Ecclesiae  utili- 
tate  peragenda,  de  pluribus  cum  praefato  Victorio  Emmanuele  rege  conferenda 
Consilia  fuerunt:  quod  cum  prò  rei  gravitate  plurium  mensium  spatio  actum  sit, 
concordibus  tandem  animis  ex  utraque  parte  de  singulis  conventum  est,  quae  ad 
totum  hoc  aegotium  feliciter  confìciendum  pertinerent. 

Cum  igitur  prò  Nostri  apostolatus  munere  nib.il  magis  optemus,  nihilque 
majori  studio  curandum  existimemus,  quum  ut  animabus  Christi  sanguine  redem- 
ptis  abundantiora  salutis  aeternae  subsidia,  afflante  Spiritus  Sancii  aura,  comparare 
studeamus,  cumque  tam  piis  votis  et  postulationibus  speclatissimi  regis,  quem  illu- 
strioribus  Nostrae  benevolentiae  testimoniis  prosequi  sempcr  exoplamus,  quique 
stimma  cum  laude  suae  pietatis  ac  religionis  impensissima  officia  in  subditorum 
suorum  spirituale  solatium  haud  passus  est  desiderali,  libentissime  annuere  decre- 
verimus,  exquisitis  prius  consensibus  omnium  interesse  habentium,  ac  de  Consilio 
nonnullorum  ex  venerabilibus  fratribus  Nostris  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  cardina- 
lium,  quibus  totum  hoc  negotium  commisimus  discutiendtim,  ex  certa  scientia  ai- 
matura  deliberatione  Nostris,  deque  apostolicae  potestatis  plenitudine,  fìrmis  ut  antea 
manentibus  praedictis  sedibus  metropolitana  Taurinensi,  et  episcopalibus  Aquensi, 
Astensi,  Casalensi,  Ipporegiensi,  Montisre»alis,  Vcrcellensi,  et  Salutiarum,  quarum 
dioecesibus  novi  ambitus  ut  infra  constituentur,  ad  majorem  omnipotentis  Dei  glo- 
riam,  et  catholicae  religionis  incrementum,  decem  infrascriptas  civitates,  ac  sedes 
episcopales,  ac  totidem  ecclesias  cathedrales  cum  respectivis  capitulis,  utraque  prae- 
benda  theologali  et  poenitentiaria  gaudentibus,  ac  seminariis,  videlicet  Albensem  '  sub 
titulo  sancti  Laurentii  martyris,  cujus  capitulum  ex  quinque  dignitatibus,  ac  tresdecim 
canonicis  efformabitur;  Augustanam  sub  titulo  beatae  Mariae  virginis  et  sancti  Grati, 
cujus  capitulum  constabit  duabus  dignitatibus  et  novem  canonicis;  Bugellensem  sub 
titulo  sanctae  Mariae  Majoris  cum  capitulo  efformato  a  quatuor  dignitatibus  et  quin- 
decim  canonicis;  Bobiensem  sub  titulo  beatae  Mariae  virginis  et  sancti  Petri  uposto- 
lorum  principis  cum  suo  capitulo  duabus  dignitatibus  et  decem  canonicis  constante; 
Fossanensem  sub  titulo  beatae  Mariae  virginis  et  sancti  Juvenalis  episcopi  cujus  capi- 
tulum confìabit  unica  dignitas  cum  novem  canonicis;  Pineroliensem  sub  titulo  sancti 
Donati  cum  suo  capitulo  a  tribus  dignitatibus  et  novem  canonicis  eff'ormando;  Secu- 
sinam  sub  titulo  sancti  fusti  cujus  capitulum  constabit  duabus  dignitatibus  atque 
undecim  canonicis;  Derthonensem  sub  titulo  beatae  Mariae  virginis  in  coelum  Assum- 
ptae  cum  suo  capitulo  a  quatuor  dignitatibus  ac  novem  canonicis  efformato;  Alexan- 
drinam  vero  quam  Nos  in  ecclesia  decentis  atque   amplae  structurae,   pridem  spe- 

1  Ni  ssi    •  Albancscm  • 


604  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  a.  1817 

ctanto  fratribus  ordinis  sancti  Dominici  Praedicatorum,  babito  edam  generalium 
superiorum  ipsius  ordinis  consensu,  praevia  status  regularis  hujusmodi  suppressione 
et  annullatione,  cathedralem  cum  ei  adnexis  aedibus  ecclesiam  sub  antiquae  destru- 
ctae  cathedralis  titulo  sancti  Petri  principis  apostolorum  designamus,  cujus  capi- 
tulum  quatuor  dignitatibus  et  decem  constabit  canonicis;  ac  demum  Cuneensem 
in  insigni  collegiata  simulque  parochiali  ecclesia  beatae  Mariae  virginis,  del  Bosco 
nuncupata,  elegantis  structurae,  aris  marraoreis,  plurimaque  supellectili,  non  modo 
ad  sacra  peragenda,  sed  etiam  ad  pontiticalia  exercenda  prout  aliae  supradictae 
novem  cathedrales  ecclesiae  sufficienter  instructa,  et  capitulo  tribus  dignitatibus  ac 
quindecim  canonicis  constante;  quam  similiter,  praevia  qualitatis  collegialitatis  sup- 
pressione et  extinctione,  ad  cathedralis  ecclesiae  gradum  ducimus  evehendam  sub 
eodem  titulo  beatae  Mariae  virginis  cum  cathedrali  capitulo  ab  ipsis  tribus  digni- 
tatibus ac  quindecim  canonicis,  theologali  et  poenitentiaria  juxta  sacrorum  canonum 
praescriptionem  erigendis  praebendis  comprehensis  efformando,  in  '  civitate  item 
episcopali  Cuneensi,  provinciae  hujus  nominis  capite,  quae,  sicut  accepimus,  inter 
praecipuas  Pedemontii  urbes  numerata,  duodecim  circiter  mille,  ob  sufficientem 
amplitudinem  aedilìciorum,  splendorem  et  decorem  familiarum,  continet  habitatores, 
pluribus  honoribus  ac  privilegiis  a  Sabaudiae  ducibus  aucta  fuit,  ac  nonnulla  habet 
regularium  coenobia,  nec  non  hospitalia,  conservatoria,  et  laicorum  sodalitates,  per- 
petuo erigimus  et  constituimus. 

Ut  autem  spirituali  regimini  omnium  et  singulorum  Christindelium  in  antedicta 
Pedemontana  provincia  degentium  commoda  atque  utili  methodo,  jam  a  Nobis  ex 
authenticis  tabulis  ac  documentis  opportune  cognita  atque  probata,  consulamus, 
praesentem  metropolitanae  Taurinensis,  et  episcopalium  Aquensis,  Astensis,  Casa- 
lensis,  Ipporegiensis,  Montisregalis,  Salutiarum,  et  Vercellensis  dioecesium  integrum 
respective  statum  atque  ambitum,  quem  hic  prò  expresse  ac  distincte  enuntiatum 
haberi  volumus,  ad  effectum  de  illis  libere,  ut  infra  disponendi,  perpetuo  similiter 
cassamus,  extinguimus,  et  annullamus.  Hac  itaque  peracta  cassatione,  extinctione, 
et  annullatione,  Nos  ex  pari  scientia  et  matura  deliberatione  Nostris,  deque  aposto- 
licae  potestatis  plenitudine  metropolitanae  Taurinensi,  et  cuilibet  ex  episcopalibus 
tam  antea  existentibus,  quam  in  praesentiarum  de  novo  erectis  ecclesiis  loca  infe- 
rius  distinctim  recensenda,  cum  suis  parochialibus,  collegiatis  et  aliis  ecclesiis,  bene- 
ficiis,  monasteriis,  et  locis  piis,  prò  earum  respective  dioecesium  circuitu  ac  finibus, 
modo  et  forma  prout  sequitur  nempe  : 

Taurinensi  metropolitanae  ecclesiae  urbes  oppida  et  loca  vulgo  respective  nun- 
cupata Ajrali,  Ajrasca,  Ala,  Alpignano,  Altesano,  Andezeno,  Aramengo,  Arignano, 
Avigliana,  Avuglione,  Ralangero,  Baldissero,  Balme,  Baratonìa  e  Varisella,  Bar- 
bania,  Bardassano,  Beinasco,  Bersano,  Bonzo,  Borgaro  Torinese,  Bra,  Brandizzo, 
Brione,  Bruino,  Busano,  Bussolino,  Buttigliela  d'Asti,  Buttigliera  Uriola,  Caccia, 
Calasse,  Camagna,  Cambiano,  Candiolo,  Canischio,  Cantoira,  Caramagna,  Carignano, 
Carmagnola,  Casalborgone,  Casalgrasso,  Casanova,  Caselle,  Casalette,  Castagneto, 
Castagnole,  Castelnuovo,  Castiglione,  Cavallerleone,  Cavallermaggiore,  Cavoretto, 
Cavour,  Cercenasco,  Ceres,  Chialamberto,   Chiaves,  Chieri,  Cinzano,  Ciriè,  Coazze 

lo.   In    . 


i 


a.  1817  Xuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  <>0.") 

santa  Maria  del  Pino,  Colle  dis.  Giovanni,  Collegno,  Cordova,  Cono,  Courgnè, Cumiana, 
Druento,  Faille,  Favtia,  Fiano,  Forno  di  gros  Cavallo,  Forno  di  Rivara,  Front,  Gar- 
zigliana,  Gassino,  Germagnano,  Giaveno,  Cisoia,  Givoletto,  Grange  di  Noli,  Gros 
Cavallo,  Grosso,  Grugliasco,  La  Loggia,  I.anzo,  l.avriano,  Lemmie,  l.evone,  Leynì, 
Lombriasco,  Marene,  Marentino,  Marmorito,  Mati,  Mezzenile,  Mombello,  Monastero, 
Monasterolo  di  Lanzo,  Monasterolo  di  Sa  vigliano,  Moncalierì,  Moncucco,  Mondrone, 
Montaldo,  Moretta,  Moriondo,  '  Murello,  Nichelino,  Noie,  None,  Oglianico,  Oliva,  Orbas- 
sano,  Osasio,  Pancalieri,  Passerano,  Pavarolo,  Pecetto,  Pertusio,  Pessinetto,  Pia- 
nezza, Piazzo,  Pino  Torinese,  Piobesi,  Piscena,  Piossasco,  Poirino,  Polonghera,  Pra- 
tiglione,  Prato  Scorzano,  Primeglio,  Quazzolo,  Racconiggi,  Reano,  Revigliasco,  Riva 
di  Chieri,  Rivalba,  Rivalta,  Rivara,  Rivarossa,  Rivoli,  Robassomero,  Rocca  di 
Corio,  Salazza,  s.  Colombano,  Sanfrè,  Sangano,  s.  Giacomo  dell' intiritto,  s.  Man 
rizio,  s.  Mauro,  s.  Ponzio,  s.  Raffaele,  s.  Salvatore,  s.  Sebastiano,  s.  Maria  Mad- 
dalena, s.  Egidio,  Santena,  Savigliano,  Scalenghe,  Schierano,  Sciolze,  Settimo  Tori- 
nese, Sommariva  del  Bosco,  Stupiniggi,  Ternavasio,  Trana,  Traves,  Truffarello, 
Usseglio,  Val  della  Torre,  Valgioja,  Vallo,  Valperga,  Vauda  di  Front,  Vauda  S.  Mori- 
zio,  Vauda  superiore,  Veneria,  VTergnano,  Vernone,  Vigone,  Villafranca  di  Pie- 
monte, Villanova  di  Mati,  Villar  di  Basse,  Villastellone,  Vinovo,  Virle,  Viù,  Vol- 
piano,  Volvera. 

Aquensi  ecclesiae,  praeter  ipsam  Aquensem  episcopalem  civitatem  cum  paroeciis 
suburbanis,  urbes,  oppida  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Alici-,  Altare,  Alba  Mar- 
tina, Bell'otte,  Bergamasco,  Bictagno,  Brovida  e  Niosa,  Panno,  Bnbbio,  Cagna  e  Lodisio, 
Cairo,  Calamandrana,  Campofreddo,  Canelli,  C'arcare,  Carette,  Cactosio,  Casaleggio, 
Carpenetto,  Casinasco,  Cassine,  Cassinelle,  Castelferro,  Castelletto  d'Erro,  Caselletto 
Molina,  Castel  nuovo  Belbo,  Castel  nuovo  Bolmida,  Castel  Rochero,  Castelvero, 
Cavatore,  Cessole,  Corticelle,  Cremolino,  Dego,  Denice,  Fontanile,  Ciusvalla,  Gro- 
gnardo,  Incisa,  Lerma,  Loazzolo,  Malvicino,  Maranzana,  Masone,  Melazzo,  Merana, 
Mioglia,  Moasca,  Molare,  Mombaldone,  Mombaruzzo,  Monastero,  Montabone,  Montaldo, 
Montaldo  detto  volgarmente  Montaldo  di  Spino,  Montechiaro,  Morbello,  Mornese, 
Morzasco,  Nizza,  Olmo,  Orsara,  Ovada,  Pareto,  Perletto,  Piana,  Ponti,'  Ponzone, 
Prasco,  Quaranti,  Ricaldone,  Rivalta,  Roboaro,  Rocca  Grimalda,  Rocca  verano,  Roc- 
chetta, :(  Rocchetta  Cairo,  Rocchetta  Palafea,  Rossiglione  inferiore,  Rossiglione  supe- 
siore,  Sasello,  Serole,  Sessame,  Sezze,  s.  Giorgio,  s.  Giulia,  s.  Marzano,  s.  Pietro 
d'Olba,  Spigno,  Strevi,  Tagliolo,  Terzo,  Toglietto,  Trisobbio,  Turpino,  Vaglio,  Vesime, 
Visone. 

Astensi  ecclesiae,  praeter  ipsam  Astensem  episcopalem  civitatem  cum  paroe- 
ciis suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Agliano,  Albu- 
gnano,  Annone,  Antignano,  Azano,  Bagnasco,  Baldichieri,  Belvedere,  Calianetto, 
Calosso,  Camerano,  Contarana,  Capriglio,  Casablanca,  Casasco,  Castagnole  di  Mon- 
ferrato, Castellalfero,  Castellerò,  Castelnuovo  Calcea,  Castelvero,  Castiglione,  Cella- 
rengo,  Celle,  Cerretto,  Cerro,  Chiusano,  Cinaglio,  Cisterna,  Corsigliene,  Cortandone, 4 

1  Nussi  e  Sec.  Bui:  add.  altro     Moriondo    .chi-  non  trovasi  in  Traités. 
-  Nussi  add.  =  Pontinorea  •.  chi-  manca  in  Traités  e  Sec.  Brev. 
J  N'issi  om.;   Traités  om.  col  seguente     Rocchetta  Cairo   . 
'  Nussi:      Cortenione  -. 


600 


Nuova  circoscrizione  dell,  diocesi  di  Piemonte        ,  a.  1817 


Cortanze,  Cortanzone,1  Cossombrato,  Costigliele,-  Cunico,  Dusino,  Ferrere,  Frinco, 
[sola,  [solabella,  Maretto,  Masio,  Migliandolo,  Mombarone,  Mombercelli,  Monale,  Mon- 
donio,  Mongardino,  Montafia,  Montaldo  Scarampo,  Montechiaro,  Montegrosso,  Monte 
Marzo,  Pica,  Pino,  Piova,  Portacomaro,  Pralormo,  Quarto,  Quattordio,  Redabue,  Refran- 
core,  Revigliasco,  Revignano,  Roatto,  Rocca  d'Arazzo,  Rocchetta  Tanaro,  s.  Damiano, 
s.  Martino,  s.  Marzanotto,  s.  Michele,  s.  Paolo  della  Valle,  Scursolengo,  Serravalle, 
Sessant,  Settime,  Sollio,  Solbrito,  Tigliole,  Vaglierano,  Valenera,  Valgorera,  Valgoz- 
zano,  Valle  d'Andona,  Varigliè,  Viale,  Viarigi,  Villiano,  Villafranca,  Villanova,  Villa 
s.  Secondo,  Vinchio. 

Albensi  ecclesiae,  praeter  ipsam  Albensem  episcopalem  civitatem  cum  paroeciis 
suburbanis  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Albaretto,  Alguero, 
Baklissero,  Barolo,  Benevello,  Bergolo,  Borgomale,  Bosia,  Bossolasco,  Camo  e  Val- 
divilla,  Canale,  Carpellazzo,  Castagnito,  Castagnole  delle  Lanze,  Castellinaldo,  Castel- 
letto d'Uzzone,  Castion  Tinella,  Castino,  Castiglione,  Falletto,  Ceresole,  Cerretto, 
Cherasco,  Cissone,  Coassolo,  Cornegliano,  Cortemiglia,  Cossano,  Cravanzana,  Diano 
e  Grinzane,  Feisoglio, 3  Gorzegno,  Gorrino,  Gotta  secca,  Govone,  Guarene,  Lequio 
d'Alba,  Lerice,  Magliano,  Mango,  Monchiero,  Monforte,  Montelupo,  Montaldo  Roero, 
Monta,  Monteu  Roero,  Monticelli,  Morra,  Narzole,  Neive,  Neviglie,  Niella  di  Belbo, 
Novello,  Perno  e  Castelletto,  Pezzolo,  Piobesi,  Pocapaglia,  Pollenzo,  Priocca,  Rochetta 
Belbo,  Rodello,  Roddi,  Rodino,  Roreto,  s.  Benedetto,  Scaletta,  Serralunga,  Serravalle, 
s.  Gio.  di  Sarmasso,  Sinio,  Somano,  Sommariva  Perno,  s.  Stefano  Belbo,  s.  Stefano 
Roero,  s.  Vittoria,  Torre  di  Bormida,  Torre  d'Uzzone,  Trezzo,  Veglia,  Verduno,  Vezza. 

Cuneensi  ecclesiae  praeter  ipsam  Cuneensem  episcopalem  civitatem  cum  paroe- 
ciis suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Aisone,  Andorno, 
Argenterà,  Bagni  di  Vinadio,  Bernezzo,  Berzesio,  Borgo  s.  Dalmazzo,  Boves,  Caraglio, 
Castelmagno,  Castelletto  Stura,  Cervasca  superiore,  Cervasca  inferiore  e  Vignolo, 
Demonte,  Entraques,  Festiona,  Gajola,  Limone,  Mojola,  Montanera,  Montemale,  Mon- 
terosso,  Passatore,  Pietraporzio,  Ponte  Bernardo,  Pradleves,  Rillana,  Roaschia,  Robi- 
lante,  Roccavione,  Roccasparvera,  Ronchi,  Sambucco,  s.  Benigno,  s.  Pietro  di  Mon- 
terosso, 4  Truchi,  Valdieri,  Valgrana,  Valloria,  Vernante,  Vinadio. 

Fossanensi  Ecclesiae  praeter  ipsam  Fossanensem  episcopalem  civitatem  cum 
paroeciis  suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Centallo, 
Cervere,  Gerbe,  Genolla,  le  Maddalene,  Levaldiggi,  Murazzo,  Salmore,  Villafalletto, 
Vottignasco.  "' 

Ipporegiensi  ecclesiae  praeter  ipsam  Ipporegiensem  episcopalem  civitatem  cum 
paroeciis  suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Agliè,  Albiano, 
Alice  inferiore,  Alice  superiore,  Alpette,  Andrate,  Azeglio,  Bajo,  Bajro,  Baldissero, 
Banchette,  Barone,  Bollengo,  Borgiallo,  Borgofranco,  Borgo  Masino,  Boschetto  di 
Chivasso,  Boschi  di  s.  Martino,  Bosco  nero,  Brozzo,  Burolo,  Caluso,  Campiglia, 
Campo,  Candia,  Caravino,  Carema,  Carone,  Castellamonte,  Castel  Rosso,  Ceresole, 

Mussi  i   Sec.  Uni.:  •  Cortazone  • 
■  ostiglione  ■ 

Trailés        Duin...  Feisoglio    G 
•  N'issi  add.      Spinetta  .. 
"  x  •  inensi-Vottignasco»!  Sec.  Brev.:  =  Vorigniasco  ■. 


a.  1817  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  ili  Piemonte  607 


Chiaverano,  Chivasso,  Ciconio,  Cintano,  e  Sale,  Colleretto-Parella,  Cossano,  Cuceglio, 
Druzacco,  Feletto,  '  Foglizzo,  Frassinetto,  Ingria,  [ssiglio,  Lezzolo,  Locana,  Lombar 

dorè,  Lorenzo,  Lugnaco,  Lusigliè,  Maglione,  Mandria,  Mercenasco,  Masino,  Mazze 
Montalto,  '  Montalenza,  -  Montestruto,  -'  Montanaro,  Muriaglio,  Noasca,  Nomaglia,  Orio, 
Ozegna,  Palazzo,  l'arella,  Pavone,  Pecco,  Porosa,  Piverone,  Pont,  Priacco,  Quagliuzzo, 
Quazzolo,  Quincinetto,  Ribordone,  Rivarolo,  Rodallo,  Romano,  Ronco,  Rondizzone, 
Roeglio,  Salto,  Samone,  s.  Benigno,  s.  Martino,  s.  Giorgio,  s.  Giusto,  Scarmagno,  Sei 
timo  Rottaro,  Settimo  Vittone,  Strambinello,  Strambino,  Sparone,  Succinto,  'lava 
gnasco,  Tina,  Torre  di  Bayro,  Traversella,  Trausella,  Valle  Chiusella,  Valprato, 
Verolengo,  Vestignè,  Vialfrè,  Vidracco,  Villareggia,  Villate,  Vische,  Vistorio,  Vico. 

Montis  Regalensi  ecclesiae  praeter  ipsam  Montis  Regalensem  episcopalcm  ci  vi 
tatcm  cum  paroeciis  suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata 
Hagnasco,  Bardinctto,  Bastia,  Batifollo,  Belvedere,  Bene,  Beynette,  Biestro,  Bonvi- 
cino,  Bormida,  Briaglia,  Calissano,  Camerano,  Carrù,  Castagnaretto,a  Castellino, 
Castelnuovo,  Cengio,  Ceva,  Chiusa,  Cigliè,  Clavesana,  Cossaglia,  Cosseria,  Dogliani, 
Farigliano,  Fontane,  Frabosa  soprana,  Frabosa  sottana,  Garessio,  Igliano,  Isola  di 
Bene,  Lequio,  Lesegno,  Lisin,  Magliano,  Mallere,  Malpotremo,  Margarita,  Marsaglia, 
Massimino,  Millesimo,  Moline,  Mombarcaro,  Mombasiglio,  Monastero  di  Vasco, 
Monasterolo,  Monesiglio,  Montaldo,  Montefreddo,  Montezemolo,  Morozzo,  Muraz- 
zano,  Murialdo,  Niella  di  Tanaro,  Nuceto,  Ormea,  Ossiglia,  Ballare,  Pamparato, 
Paroldo,  Perlo,  Peveragno,  Pianfei,  Pievetta,  Piozzo,  Plodio,  Pra  Roburento,  Prea, 
Priero,  Priola,  Prunetto,  Roascio,  Roburento,  Rocca  Cigliè,  Rocca  de'  Baldi,  Rocca- 
forte, Rocca  Vignale,  Rocchetta  Cengio,  s.  Albano,  Sale,  Salicetto,  s.  Biagio,  Scagnello, 
Serra  Frabosa,  Serra  Pamparato,  s.  Michele,  Spinetta,'  Torre,  Torricella,  Trinità,1 
Val  di  Casotto,  Val  di  Pesio,  Vetria,  Vico,  Villanuova,  Viola. 

Pineroliensi  ecclesiae  praeter  ipsam  Pineroliensem  episcopalem  civitatem  cum 
paroeciis  suburbanis  urbes,  oppida  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Abbadia, 
Antirogna,  Bibbiana,  Bobbio,  Bodenasca,  Bourcet,  Bricherasio,  Buriasco,  Campiglione, 
Cantalupa  seti  Monastero,  Chateau  de  Bois,  Chabrans,  Faetto,  Fcnestrelle,  Fenile, 
Frossasco,  Grandubbione,  Inverso  Pinasca,  La  Ruà,  La  Valle,  Luserna,0  Lusernetta, 
Mai  elio,  Masello,  Mean,  Mentoules,  Miradolo,  Osasco,  Perrero,  Perosa,  Pinasca,  Poma- 
retto,  Porte,  Pourrieres,  Pralis,  Pramolo,  Raddoretto,  Rolletto,  Riva,  Rorà,  s.  Barto- 
lommeo,  s.  Germano,  s.  Giovanni  di  Luserna,  s.  Martino,  s.  Pietro  di  Lemina,  s. Secondo, 
Tagliaretto,  Talucco,  Torre,  Traverses,  Turrina,  Villaret,  Villar  Luserna,  Villar  Perosa, 
Usseaux. 

Salutiensi  ecclesiae  praeter  ipsam  Salutiensem  episcopalem  civitatem  cum  paroe- 
ciis suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Acciglio,  Alba- 
retto,  Alma,  Bagnolo,  Barge,  Becetto,  Bellino,  Brandello,  Brosasco,  Busca,  Canosio, 
Cardetto,  Cartignano,  Castellaro,  Castelletto,  Casteldelfino,  Celle,  Celle  di  Bellino, 


1  Mossi  add.  «  Plorano   . 

i   s,  i     i:,t  v.  i    Trailés  om. 

'  Nussi  om. 

■  Nussi  add.  •  Truchi  •. 

•  Nussi  i-  Sec.  Hi  tv.:      Brich   ! 

•  Sec.  Brev.  om.;  Nussi:   «  Lucernar  . 


608  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  a.  1817 

Cervignasco,  Chiapera,  Chianale,  Costigliole,  Crissolo,  Dronero,  Envie,  Elva,  Famo- 
lasco,  Frassino,  Gambasca,  Gilba,  Isasca,  Lagnasco,  La  Manta,  Lemma,  Lotterò, 
Marinoni,  Mar t intana,  Mele,  Morra,  Moschieres,  Oncino,  Ostana,  Paesana,  Pagherò, 
Pagno,  Payeres,  Piasco,  Ponte,  Prasso,  Pratavecchia,  Preit,  Revello,  Riffredo,  Robella, 
Rocchetta,  Roccabruna,  Rore,  Rossana,  Ruffia,  Sanfront,  s.  Antonio  di  Dronero,  Scar- 
nafiggi,  s.  Damiano,  s.  Michele,  s.  Peyre,  Staffarda,  Stoppo,  Tarantasia,  Tetti  di  Dro- 
nero, Torre  di  s.  Giorgio,  Ussolo,  Valmala,  Verzuolo,  Vernasca,  Villar  di  s.  Peyre, 
Yillar  s.  Costanzo,  Villano  vetta,  Villanova  Solara. 

Secusinae  ecclesiae  praeter  ipsam  Secusinam  episcopalem  civitatem  cum  paroe- 
ciis suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Almese,  Arnauds, 
Bardonèche,  Beaularde,  Borgone,  Bousson,  Brussolo,  Bussolino,  Celle,  Cesane,  Chau- 
mont,  Chateau  Boulard,  Chianocco,  Chiavrie,  Chiusa,  Condove,1  Deserts,  Exilles,  Fenile 
e  Solomine,  Ferriera,  Foresta,  Frassinere,  Giaglione,  Gravere,  Mattie,  Meana,  Meleret, 
Millaurd,  Mocchie,  Moncenisio,  Novalesa,  Novaretti,  Oulx,  Rivera,  Rochemolles, 
Rubbiana,  Salbetrand,  s.  Ambrogio,  s.  Antonino,  s.  Giorgio,  s.  Restitut,  Saure  d'Oulx, 
Sauze  de  Cesena,  Savoulx,  Thures,  Yajes,  Venaus,  Villar  d'Almese,  Villar  Focchiardo. 

Vercellensi  ecclesiae  praeter  Vercellensem  civitatem  ipsam  cum  paroeciis  subur- 
banis, urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Ailoche,  Albano,  Apertole, 
Arboro,  Ariota,  Asigliano,  Balocco,  Bastia,  Biandrate,  Biansè,  Bolgaro,  Borgo  d'Ale, 
Bornate,  Brusnengo,  Buronzo,  Brussanengo,  Candia,  Caprile,  Caresana,  Carezzano-Blot, 
Carpenetto,  Casal  Bertrame,  Casa  del  Bosco,  Casaleggio,  Casalrosso,  Casanova, 
Cascine  di  s.  Giacomo,  Cascine  di  Strà,  Castelletto,  -  Castelnovetto,  Celpenchio,  Cigliano, 
Colombara,  Collobiano,  Confienza,  Costanzana,  Cozzo,  Crescentino,  Crevacuore,  Crova, 
Dezana,  Flecchia,  Fontanetto,  Formigliano,  Gargarengo,  Gattinara,  Ghislarengo,  Gif- 
tlenga,  Gregio,  Guardabossone,  Gurrino,  Lamporo,  Landiona,  Langosco,  Larizzate, 
Lenta,  Lerio,  Lignana,  Livorno,  Lozzolo,  Lucedio,  Masserano,  Moncrivello,  Monta- 
rolo,  Montanaro,  Motta  de'  Conti,  Oldengo,  Oldenico,  Palazzolo,  Pallestro,  Pertengo, 
Pezzana,  Pianceri,  Piane  di  Serravalle,  Pobbietto,  Postua,  Prarolo,  Quinto,  Recetto, 
Rive,  Roasenda,  Robbio,  Rongio,  Ronsecco,  Roasio,  Salasco,  Saletta,  Sali,  Saluggia, 
s.  Antonino,  s.  Genuario,  s.  Germano,  s.  Giacomo,  s.  Grisante,  s.  Nazzaro,  Santhià, 
Selve,  Serravalle,  Sostegno,  Stroppiana,  Tarazza,  Torrione,  Tricero,  Trino,  Tronzano, 
Venaria,  Vettignate,  Viancino,  Vico  lungo,  Villa,  Villarboito,  Vintebio. 

Alexandrinae  ecclesiae  praeter  ipsam  Alexandrinam  episcopalem  civitatem  cum 
paroeciis  suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Bassignana, 
Borgoratto,  Bosco,  Cantalupo,  Capriata,  Carentino,  Casal  Bagliano,  Casal  Cermelli, 
Castel  Ceriolo,  Cascina  grossa,  Castellazzo,  Castel  Spina,  Frascaro,  Felizzano,  Fruga- 
rolo,3  Gamalero, 4  Lobbi,  Monte,  Montecastello,  Mugarone,  Oviglio,  Pasturana,  Pavone, 
Pecceto,  Pietra  Marazzi,  Piovara,  Portanova,  Predosa,  Quargnento,  Quattro  Cascine, 
Retorto,  Rivarone,''  s.  Giuliano,  Solerò,  s.  Maria  di  Mandroghe,  Spinetta,  s.  Rocco 
di  Gamalero,  Tassarolo,  Valenza,  Villa  del  Foro. 

'  (  ondi  vi-  .. 

Brev.  add.  un  altro     Castelletto     in  margine,  che  e  dato  pure  da  Nussi, 
Src.  B  doro»;  Traili  -       Fregarolo». 

'  Ni  -m  i  :  ola  di    .    Vntonio 

Ni  "i  inl.l.      v  Carlo  delle  Alluvioni  •. 


a.  1817  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  609 

Bugellensi  ecclesìae  praeter  ipsam  Bugellensem  episcopalem  civitatem  cum 
paroeciis  suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  nuncupata  Andorno,  Arro,  Bena, 
Rioglio,  Boriana,  Bugliana,  Cacciorna,  Calabiana,  Camandona,  Cambursano,  Cam- 
piglia,  Candelo,  Carisio,  Casapinta,  Castellengo,  Cavaglià,  Ceresito,  Cerretto,  Cerrione, 
Chiavassa,  Cogiola,  Cossato,  Cossila,  Croce  di  Mosso,  Donato,  Donzano,  Gaglia- 
nico,  Graglia,  Lessona,  Magnano,  Magnonevolo,  Masazza,  Miagliano,  Mongrando, 
Montasinaro,  Mortigliengo,  Mosso,  Mottalciata,  Muzzano,  Nebbione,  Netro,  Occhieppo 
infer.,  Occhieppo  super.,  Pettìnengo,  Piatto,  Pie  di  Cavallo,  Pollone,  Ponderano,  Por- 
tuia,  Pralongo,  Prato  di  Coggiola,  Prato  di  Trivero,  Quaregna,  Riale  di  Mosso, 
Ronco,  Ropolo,  Sagliano,  Sala,  Saluzzola,  s.  Damiano,  Sandigliano,  Selve,  Sereno  seu 
s.  Giuseppe,  Soprana,  Sordevolo,  Strona,  Travigliano,  Ternengo,  Tolegno,  Torazzo, 
Trivero,  Valansengo,  Valdengo,  Valle  di  Mosso,  Valle  di  s.  Nicolao,  Veglio,  Ver- 
gnasco,  Verrone,  Vigelio,  Vigliano,  Villanova,  Viverone,  Zimone,  Zubiena,  Zu- 
raaglia. 

Casalensi  ecclesiae  praeter  ipsam  Casalensem  episcopalem  civitatem  cum  paroe- 
ciis suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Alfìano,  Altavilla, 
Balzola,  Borgo  di  s.  Martino,  Bozzole,  Brossolo,  Brusasco,  Brusaschetto,  Calliano, 
Camagna,  Cantavenna,  Camino,  Cardona,  Casalino,  Casorzo,  Castellazzo,  Castelletto 
Merli,  Castelletto  Scazzoso,  Castellino,  Castel  S.  Pietro,  Cavagnolo,  Cella,  Cereseto, 
Cerrina,  Cicengo,  Cocconato,  Cocconito,  Colcavagno,  Collegna,  Coniolo,  Conzano, 
Corteranzo,  Cortiglione,  Cuccaro,  Fabbiano,  Forneglio,  Frassinello,  Frassinetto,  Fubine, 
Gabiano,  Gazo,  Giarole,  Grana,  Grazzano,  Guazzolo,  Illengo,  Isolengo,  Lazzarone, 
Lù,  Lusello,  Marcorengo,  Mirabello,  Mombello,  Moncalvo,  Moncestino,  Montaldo, 
Montallero,  Montemagno,  Monteu  di  Po,  Montiglio,  Morano,  Moranzengo,  Morsingo, 
Occimiano,  Oddalengo  grande,  Oddalengo  piccolo,  Olivola,  Ottiglia,  Ozzano,  Penango, 
Piancereto,  Piazzano,  Pomaro,  Pontestura,  Ponzano,  Popolo,  Pozzengo,  Quarti, 
Rinco,  Rioglio,  Robella,  Rocca  delle  Donne,  Roncaglia,  Ronzone,  Rosignano,  Rossingo, 
Sala,  Salabue,  Sanico,  S.  Antonio  della  Serra,  s.  Aurelio,  s.  Desiderio,  s.  Germano, 
s.  Giorgio,  s.  Salvadore,  Scandaluzza,  Serralunga,  Servotto,  '  Solonghetto,  Sorina,  Ter- 
ranova, Terruggia,  Ticineto,  Tongo,  Tonengo,  Torcello,  Treville,  Tuffo,  Valle  Stura, 
Valmaca,  Varengo,   Verrua,   Vignale,   Villadeati,   Villamiroglio,   Villanova,   Zanco. 

Augustanae  ecclesiae  praeter  ipsam  Augustanam  episcopalem  civitatem  cum 
paroeciis  suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata,  Aymaville, 
Alein,  Anthei,  Arnas,  Arvier,  Avise,  Ayas,  Bard,  Biona,  Brisogncy  Brusson,  Challand, 
Chambave,  Chamois,  Champ  de  Pratz,  Champorcher,  Chàtillon,  Chaverlod,'1  Chezalet, 
Cogne,  Courmayeur,  Derbe,  Diemoz,  Donaz,  Doves,  Emarese,  Etrouble,  Fenis,  Fon- 
tanemore,  Gignod,  Gressan,  Gressonei,  '  Hone,  Introd,  Jovensan,  Issime,  Issogne, 
La  Maddalena,  La  Sale,  La  Thuile,  Lillianes,  Mont  Jovet,  Morgex,  Nus,  Ollomont, 
Ovate,  Perloz,  Pollein,  Pontboset,  Pontey,  Pont  s.  Martin,  Prè  s.  Didier,  Quart, 
Remet,  Roysan,  s.    Barthelemi,  s.  Christophe,  s.  Denis,  s.  Germain,  s.  Marcel,  s.  Nico- 

Sec.  Brev.:  •  Serralunga  Servotto  •  ;  Traités:  «Serralunga,  Servotto  di  Verrua». 
-   Set .  Bici-.:     Brissone    . 
;  Nessi  dà  due  volle  «  Chaverlot  •  :  Sec.  Brev.:  .  Chaverold    . 

See.  Brev.  e  Traih  •-.   •  t  ire  a 

Svs&i  nm. 


610  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  a.  1817 


las,  s.  Oyen,  s.  Pierre,  s.  Remy,  s.  Vincent,  Sarre,  Torgnon,  Valgrisenche,  Vagel- 
line, Valsavaranche,  Valtournance,  Verraye,  Verres,  Villeneuve. 

Bobiensi  ecclesiae  praeter  ipsam  Bobiensem  episcopalem  civitatem  cubi  paroeciis 
suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Alpepiana,  Ascona, 
Borsonasca,  Brughelli,  Cabanne,  Calice,  Canale,  Caregli,  Carisetto,  Casalporino,  Casa- 
nova, Casasco,  Cerignale,  Colli,  Drusco,  Fabbrica,  Lazzarello,  Menconico,  Montarzolo, 
Monteforte,  Orezzoli,  Ottone,  Otton  soprano,  Priosa,  Resoaglio,  Romagnese,  Rossi, 
Rovegno,1  Rovezzano,  Ruino,  s.  Albano,  s.  Stefano,  s.  Maria  d'Allegrezze,  Suburbano, 
Torrio,  Trebecco,  Valverde,  Zerbo. 

Derthonensi  ecclesiae  praeter  ipsam  Derthonensem  episcopalem  civitatem  cuna 
paroeciis  suburbanis,  urbes,  oppida,  et  loca  vulgo  respective  nuncupata  Agneto, 
Albera,  Alpe,  Alzano,  Arena,  Argine,  Arguata,  Avolasca,  Bagnara,  Barbianello, 
Basaluzzo,  Baselica  Steffanora,  Bastita,  Bogli,  Bognassi,  Borghetto,  Borgo  Adorno, 
Borlasca,  Bornasco,  Brignano,  Broni,  Bruggi,  Cabella,  Calcababbio,  Caldirola,  Catri- 
gnano,  Cambio,  Campazzi,  Campoferro,  Caneto,  Canevino,  Cantalupo,  Carbonara, 
Carezzano  maggiore,  Carezzano  superiore,  Carisasca,  Carrega,  Cartasegna,  Casal- 
nocea,  Casasco,  Casatisma,  Casei,  Cassane  Spinola,  Castagnara,  Castagnola,  Castana, 
Casteggio,  Castel  de'  Rati,  Castellar  Guidobono,  Castellar  Ponzano,  Castelletto 
Adorno,  Castelletto  al  Po,  Castelnuovo  Scrivia,  Cecina,  Cegni,  Cella,  Celli  e  Mon- 
tale, Cencerato,  Cerreto,  Cerreto  de'  Rati,  Cervesina,  Cigognola,  Codevilla,  Colleri, 
Corana,  Cornale,  Cornegliasca,  Corvino,  Cosola,  Costa,  Croce  de'  Fieschi,  Cuquello, 
Cusano,  Daglio,  Dernice,  Donelasco,  Dorè,  Fabbrica,  Forotondo,  Francavilla,  Freso- 
nara,  Garadassi,  Garbagna,  Gavazzana,  Genestrelli,  Gerola,  Giarollo,  Godiasco,  Golfe- 
renzo,  Gorreto,  Gremiasco,  Grondona,  Groppo,  Guazzora,  Languzzano,  Lemmi,  Litio, 
Livelli,  Lunassi,  Luzzano,  Mairano,  Malvino,  Marmassana,  Medassino,  Merlassino, 
Mezzana  Biglia,  Mezzanino,  Mezzano  Rabattone,  Molino  de'  Torti,  Molo,  Mombisaggio, 
Momperone,  Mondondone,  Mondonico,  Monleale,  Montacuto,  Montaldeo,  Montalto,  Mon- 
tebello,  Montebere,  Montecalvo,  Monte  Capraro,  Montegioco,  Monte  Marsino,  Monte 
Martino,  Montesegale,  Montesoro,  Montù  Beccaria,  Mormorala,  Mornico,  Muriasco, 
Nazzano,  Negruzzo,  Nenno,  Nivione,  Nove,  Oliva,  Oramala,-  Oriolo,  Paderna,  Pagliaro, 
Pallavicino,  Pallenzona,  Pancarana,  Parpanese,  Passalacqua,  Pei,  Perleto,  Perzi,  Piazzo, 
Pietrafraccia,  Pietra  Gavina,  Pinarolo,  Pizzale,  Pizzocorno,  Pontecurone,  Porana, 
Portalbera,  Pozzol  Formigaro,  Pozzolo  del  groppo,  Prarolo,  Pregola,  Rea,  Restegazzi, 
Retorbido,  Ridavalle,  Rivalta,  Rivanazzano,  Robecco,  Rocca ;'  de'  Giorgi,  Rocca  del 
Grue,  Roccaforte,  Rocca  Susella,  Rochetta,  Rotta  de  Torti,  Rovescala,  s.  Agata, 
Sagliano,  s.  Alberto,  Sale,  Sale  santa  Maria,  Salogni,  Sangugnano,  s.  Antonino,  Sar- 
digliana,  Sarezzano,  Sarizzola  di  Scrivia,  Sarizzola  Vescovato,  Sasso,  Savignone, 
s.  Biagio,  s.  Cipriano,  s.  Cristina  di  Steffanago,  s.  Damiano,  Semino,  Serravalle, 
s.  Eusebio,  s.  Gaudenzio,  s.  Giovanni  di  Piumesana,  s.  Giuletta,  Silvano  Adorno 
inferiore,  Silvano  Adorno  superiore,  Silvano  Pietra,  s.  Margarita,  s.  Maria  Primo- 
rago,  s.  Martino  de'  Bagozzi,  s.  Martino  di  Roccaforte,  s.  Nazzaro  di  Montaro,  Sorli, 
Soriasco,  Spineto,  s.  Ponzo,  s.  Sebastiano,  Staghiglione,  Stazzano,  Stradella,  s.  Zac- 

Si  ■ .  Bicv.:  .  Ruvengo». 
I      -  Orninola  •. 

'   Nussi     .   Ri 


a.  1817  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  611 

caria,  Tonno,  Torassa  Costa,  Torre  del  Monte,  Torre  di  Garofoli,  Torre  Menapace, 
Torricella,  Trebiano,  Vacare/za,  Val  di  Nizza,   Vargo,  Variana,   Varìnella,  Varzi, 

Vegni,  Verreto,  Verrua,  Vh<>,  Vignole,  Viguzzolo,  Villa  Illibardi,  Villa  Romagnano, 
Villavernia,  Vocemola,  Voghera,  Volpara,1  Volpedo,  Volpiglino,  Zavaterello,  Zebe- 
dazzi,  Zenevreto. 

Itemque  paroecias,  et  loca  nuncupata  Campi,  Carpineto,  Casella,  Fascia,  Fonta- 
narossa,  Monte  bruno,   Propata,  Rondanina  et  Tortiglia. 

Super  quibus  tamen  Nobis,  ac  Romanis  Pontificibus  successoribus  Nostris  facul- 
tatem  semper  et  quandocumque,  absque  ullius  consensu,  ad  hujus  apostolicae  Sedis 
beneplacitum  de  illis  libere  disponendi  per  translationem  ad  aliam  dioecesim  juxta 
ejusdem  Victorii  Emmanuelis  regis  votum  ac  desiderium  specialiter  et  expresse 
reservamus;  cum  uniuscujusque  respectivo  territorio  in  perpetuimi  constituimus  et 
assignamus. 

Ad  majoretti  itidem  omnipotentis  Dei  gloriam,  et  catholicae  Ecclesiae  splendo- 
rem,  simulque  Christifidelium  utilitatem  supradictam  episcopalem  ecclesiam  Ver- 
cellensem,  quae  ob  multam  erectionis  antiquitatem,  constantis  famae  celebritatem, 
plurium  cjus  antistitum  sanctitatem,  distinctumque  cleri  numerum  ac  decorem  aliis 
merito  supereminet,  quaeque  in  sat  ampia  praenobili  civitate,  ubere*'  amoenoque  ornata 
territorio  consistit,  praevia  illius  omnimoda  solutione  et  exemptione  a  quocumque 
metropolitico  jure,  dependentia  ac  subjectione  archiepiscopali  ecclesiae  Taurinensi, 
cui  ad  praesens  suffragatur,  de  specialis  gratiae  dono  ad  archiepiscopalis  metro- 
politanae  ecclesiae  sub  titulo  sancti  Eusebii  primi  illius  sedis  episcopi  et  martyris 
cum  suo  capitulo  a  quatuor  dignitatibus  et  viginti  duobus  canonicis  efformato,  gra- 
dum  et  dignitatem  extollimus,  salvo  interea  et  illaeso  manente  jure  metropolitico 
archiepiscopalis  ecclesiae  Taurinensis  super  antedictis  jam  existentibus  ecclesiis 
episcopalibus,  Aquensi,  Astensi,  Ipporegiensi,  Montis  Regalis,  et  Salutiarum  ;  reliquas 
jam  pariter  vigentes  episcopales  ecclesias,  Casalensem  et  Vercellensem,  a  quovis 
illius  metropolitico  jure,  subjectione,  ac  dependentia,  in  perpetuum  omnimode  exi- 
mimus  ac  liberamus.  Eidem  vero  archiepiscopali  Taurinensi  ecclesiae  suffraganeas 
adjungimus  novas  ut  supra  a  Nobis  erectas  episcopales  ecclesias  Albensem,3  Cune- 
ensem,  Fossanensem,  Pineroliensem  et  Secusinam,  illasque  similiter  metropolitico 
juri  ecclesiae  archiepiscopalis  Taurinensis  apostolica  auctoritate  perpetuo  subjicimus 
atque  supponimus.  Alteri  autem  noviter  erectae  archiepiscopali  ecclesiae  Vercel- 
lensi  suffraganeas  assignamus  ecclesias  episcopales  Alexandrinam,  Bugellensem  et 
Casalensem,  quas  pariter  Vercellensis  archiepiscopi  juri  metropolitico  perpetuis 
futuris  temporibus  simili  auctoritate  Nostra  apostolica  subdimus  atque  submitti- 
mus,  reservantes  Nobis  Vercellensis  metropolitanae  provinciae  fines  ampliare,  assi- 
gnando  eidem  in  suffraganeas  ad  majus  pastorum  et  fidelium  eommodum,  praefato 
etiam  Victorio  Emmanuele  rege  id  exoptante,  episcopales  ecclesias  Novariensem 
et  Vigevanensem. 

Quod  spectat  domos  prò  decenti  et  commoda  cujuslibet  antistitis  noviter  ere- 
ctarum    episcopalium    sedium    Albensis,    Alexandrinae,    Augustanae,    Bugellensi^, 

1  Nussi  con  Sec.  Brev.  add.  un  altro     Volpara  •. 
-  Mussi  :  «  uhi  »  ! 

:  Nussi  :  •  All'. incnsi  in  .. 


612  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  a.  1817 


Bobiensis,  Fossanensis,  Pineroliensis,  Secusinae  et  Derthonensis  habitatione,  illas 
ipsas  eorum  unicuique  libere  ac  integre  adsignamus  et  tradì  volumus,  quae  anno 
Domini  millesimo  octingentesimo  tertio  in  respectiva  tunc  episcopali  civitate  cui 
libet  episcopo  prò  decora  ejus  habitatione  pertinebant;  prò  decenti  vero  novi  futuri 
episcopi  Cuneensis  habitatione  domum  illam  statuimus  et  adsignamus,  quae  suiti- 
ptibus  universitatis  hominum  civitatis  Cuneensis  comparanda  erit  ad  formam  obli- 
gationis  per  publicum  instrumentum  diei  vicesimae  octavae  junii  anni  proxime  prae- 
teriti  ab  eadem  universitate  contractae. 

Seminariis  item  puerorum  ecclesiasticis  ad  juventutem  Catholica  religione,  ac 
bonis  artibus  opportune  informandam  necessariis,  in  qualibet  ex  praedictis  de  novo 
erectis  episcopalibus  civitatibus  Albensi,  Alexandrina,  Augustana,  Bugellensi,Bobiensi, 
Fossanensi,  Pineroliensi,  Secusina  et  Derthonensi  ad  formam  legum  canonicarum 
instituendis,  illa  ipsa  aedifìcia  libere  restituenda  decernimus,  quae  supradicto  anno 
Domini  millesimo  octingentesimo  tertio  cuilibet  seminario  respective  tributa  repe- 
riebantur.  Novo  autem  futuro  episcopo  Cuneensi  ex  nunc  prò  tunc  onus  injungimus 
curandi  modis  omnibus,  ut  quam  primum  possit,  in  eadem  Cuneensi  civitate  semi- 
narium  puerorum  ecclesiasticum  erigatur.  Et  hoc  quidem  non  longe  assequendum 
speramus  eo  ve)  maxime  quia  praelaudatus  Victorius  Emmanuel  rex  prò  eximia  sua 
religione  ac  pietate,  summaque  regii  sui  animi  liberalitate  sponte  paratum  se  ostendit 
ad  nonnulla  exhibenda  opportuna  media,  quae  ad  tale  pium  opus  cito  perlìcien- 
dum  conducere  posse  videbuntur. 

Ut  insuper  congruae  dotationi  uniuscujusque  de  novo,  ut  supra,  erectae  sedis 
episcopalis,  itemque  noviter  erecti  cujuslibet  capituli  cathedralis,  nempe  Albensis, 
Alexandrini,  Augustani,  Bugellensis,  Bobiensis,  Fossanensis,  Pineroliensis,  Dertho- 
nensis et  Secusini  opportune  provideatur,  omnia  et  singula  bona,  possessiones,  red- 
ditus,  ac  proventus  cujusvis  generis  et  naturae  ubicumque  locorum  existentia,  quae 
anno  millesimo  octingentesimo  tertio,  tunc  existentibus  hujusmodi  mensis  episcopa- 
libus et  cathedralibus  capitulis  respective  spectabant,  quaeque  vigore  antedictarum 
literarum  apostolicarum  super  extantibus  metropolitanae  Taurinensi,  et  episcopalibus 
ecclesiis  Aquensi,  Astensi,  Casalensi,  Ipporegiensi,  Montisregalis,  Salutiarum  et  Ver- 
cellensi,  earumque  capitulis  cathedralibus  fuerunt  respective  applicata  et  appropriata, 
praevia  ab  hisce  ultimo  dictis  mensis  et  capitulis  omnimoda  sejunctione,  dismem- 
bratione  et  abstractione,  cuilibet  ex  primo  dictis  episcopalibus  mensis,  et  capitulis 
cathedralibus  plenarie  atque  integre  restituì  per  praesentes  volumus  ac  mandamus, 
ita  ut  ex  nunc  in  posterum  perpetuis  futuris  temporibus  episcopales  ecclesiae  Albensis, 
Alexandrina,  Augustana,  Bugellensis,  Bobiensis,  Fossanensis,  Pineroliensis,  Dertho- 
nensis et  Secusina,  illarumque  capitula  cathedralia  iisdem  prorsus  bonis,  posses- 
sionibus,  redditibus,  ac  proventibus  cujusvis  generis  ac  naturae,  et  ubilibet  loco- 
rum  existentibus,  libere  gaudeant  et  potiantur,  quae  ad  ipsas  antedicto  anno  millesimo 
octingentesimo  tertio  pertinere  compertum  fuerit,  nisi  praefatus  rex  Victorius  Emma- 
nuel harum  ecclesiarum  dotationi  alia  ratione  in  utilitatem  Ecclesiae,  praevia  hujus 
sanctae  Sedis  approbatione,  providere  existimaverit.  Hoc  idem  pari  methodo  ser- 
vandum  erit  quoad  omnia  et  singula  bona,  possessiones,  redditus  et  proventus  cujus- 
cumque  sjeneris  ac  naturae  ubicumque  existentia,  quae  ad  tabricas  cathedralium, 
et  ad  eeciesiastica  puerorum  seminarla  supradkiorum  de  novo  erectorum  episcopa- 


a.  1817  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  613 

tuum  jam  spedasse  dignoscantur,  quaeque  pariter  ipsis  fabricis  ac  seminariis  integre 
ac  libere  vigore  praesentium  erunt  '  rcstituenda. 

Dotatio  autem  novae  episcopalis  mensae  Cuneensis  efformabitur  sequentibus 
bonis  stabilibus,  redditibus,  ac  proventibus  a  quolibet  vincule  et  hvpotheca  prorsus 
exemptis  in  perpetuarli  proprietatem  ipsi  mensae  libere  concedendis,  videlicet  lati- 
fundio  Cassina  "sancti  Benigni  nuncupata,  cum  ejus  adncxis  in  territorio  communis 
Cuneensis  pariter  tiuncupato,  a  praedicta  universitate  hominum  civitatis  Cuneensis, 
cui  spectabat,  eidem  mensae  cessa  per  supraraemoratum  instrumentum  diei  vige- 
simae  octavae  mensis  junii  anni  proxime  praeteriti;  quae  quidem  universitas  homi- 
num in  vini  primodicti  instrumenti  onus  in  se  suscepit  spatio  duorum  proxime  inse- 
quentium  annorum  summam  praebere  librarum  triginta  millium  Pedemontanae 
monetac  in  palatii  episcopalis  aedirlcationem  impendendam,  ac  propterea  si  forsan 
contingat  decenti  habitationi  episcopi  alio  modo  firmiter  providere,  tunc  eadem  tri- 
ginta millium  librarum  summa  eroganda  erit  in  emptionem  tot  liberorum  bonorum 
stabilium  ipsi  mensae  perpetuo  applicando-rum  ;  atque  ulterius  bonis,  ac  redditibus 
spectantibus  confraternitati  sub  titulo  sancti  Sebastiani  in  eadem  urbe  Cuneensi 
canonice  erectae,  quae  vigore  publici  instrumenti  rogati  sub  decima  die  mensis  julii 
anni  proxime  superioris,  ipsa  bona  et  redditus  libere  cessit  ad  effectum  ut  illa  in 
praedictae  mensae  episcopalis  lìberam  proprietatem  perpetuo  transferantur,  excepta 
tamen  domo  ecclesiae  ipsius  confralernitatis  adnexa;et  ad  ultimum  universis  bonis 
ac  redditibus  pertinentibus  ecclesiae  parochiali  beatae  Mariae  virginis  del  Bosco 
dictae  urbis  Cuneensis  separatim  pertinentibus,  a  moderno  parocho  per  alterum 
publicum  instrumentum  sub  memorata  decima  die  mensis  julii  integre  ac  libere 
cessis  ad  effeotum  illa  perpetuis  futuris  temporibus  libere  itidem  applicandi  in  par- 
tialem  dotationem  supradictae  episcopalis  mensae  Cuneensis.  Et  quoniam  bona  spe- 
ctantia  supradictae  confraternitati  sancti  Sebastiani  gravata  reperiuntur  onere  cele- 
brati! mis  annuae  missarum  mille  biscentum  quatuordecim,  ideirco,  firmis  de  caetero 
remanentibus  nonnullis  aliis  oneribus  iisdem  bonis  inhaerentibus,  et  per  prò  tempore 
existentem  Cuneensem  episcopum  de  more  supportandis,  praevia  voluntatum  respe- 
ctivorum  fundatorum  seu  testatorum  commutatione  ac  derogatione,  praedictum  prò 
tempore  existentem  episcopum  Cuneensem  ab  obligatione  celebrationis  enunciatarum 
missarum  eximimus  ac  liberamus,  eique  simul  injungimus,  ut  in  qualibet  hebdo- 
mada  unam  missam  lectam-  ad  placitum  antedictac  confraternitatis,  perpetuis  futuris 
temporibus  celebrare  facere  teneatur.  Cumque  dilectus  filius  Joannes  Baptista  Giraudi 
modernus  dictae  parochialis  ecclesiae  sanctae  Mariae  del  Bosco  parochus,  qui  pri- 
mam  insimul  in  eadem  antea  :|  collegiata,  et  modo  cathedrali  ecclesia,  usque  adhuc 
obtinuit  dignitatem,  exercitio  curae  animarum  parochianorum  ipsius  ecclesiae  renun- 
ciaverit;  ideo  supradicto  episcopo  injungimus  onus  durante  vita  memorati  Joannis 
Baptistae,  deputandi  cum  congrua  mercedis  assignatione  idoneum  presbyterum,  qui 
eorumdem  parochianorum  animarum  curam  laudabiliter  exerceat.  Ipso  deinde  Joanne 
Baptista  defuncto,  et  prioratus  dignitatis  post  pontificalcm  majoris  dictae  cathedralis 
ecclesiae  vacatione  sequuta,  eidem  prò  tempore  existenti  episcopo  Cuneensi  pote- 
vi "i     •  erant  ». 

-  Nussi  :  «  missam,  lectam  ». 

3  Nussi  :  ■  anteacta  . 


614  Nuova  civcoscrisione  delle  diocesi  di  Piemonte  a.  1817 


staterei  facimus,  dicto  prioratui  jam  do  sufficienti  dotatione  proviso,  perpetuimi  impo- 
nendi  onus  curae  animarum  parochianorum  praedictae  cathedralis,  ita  ut  idem  prio- 
ratus  curatus,  praevio  concursu  juxta  Tridentini  concilii  praescriptum  habendo,  ab 
apostolica  Sede  in  posterum  valeat  conferri.  Et  attento  quod  in  loco  Burgi  sancti 
Dalmatii  auncupato,  pridem  intra  limites  dioecesis  Montisregalis  comprehenso,  ac 
vigore  praesentium  literarum  novae  dioecesi  Cuneensi  aggregato  parochialis  existit 
eci  Lesia  adnexis  aedibus  instructa  pertinens  ad  monasterium  abbatiam  sancti  Dal- 
maiii  nuncupatum,  ordinis  sancti  Benedicti,  a  moderno  et  prò  tempore  Montisre- 
galis episcopo  possessum,utpote  illius  mensae  episcopali  jam  antea  unitum  et  incor- 
poratum,  in  qua  cura  animarum  parochianorum  per  presbyterum  ab  eodem  episcopo 
vicarium  curatum  deputatum  exercetur,  et  cujus  parochialitatis  intuiti!  communitas 
hominum  praefati  loci  annuum  canonem  noningentarum  tresdecim  librarum  monetae 
Pedemontanae  dicto  Montisregalis  episcopo  uti  abbati  sancti  Dalmatii  solvere 
tenetur,  '  acceptisque  super  hac  re  precibus  moderni  episcopi  Montisregalis,  eum- 
dem  a  quocumque  dictae  parochialitatis  onere  prorsus  liberamus,  idemque  onus  in 
futuru m  ac  prò  tempore  existentem  episcopum  Cuneensem,  qui  parochialem  eccle- 
siam  hujusmodi,  et  in  ea  idoneum  vicarium  curatum  inibì  continuo  in  portione  aedium 
abbatialium  prò  solita  ejus  habitatione  adsignata  residentem  manutenere  teneatur, 
cuique  Cuneensi  episcopo  jus  tribuimus  in  posterum  exigendi  praefatum  canonem 
annuarum  librarum  noningentarum  tresdecim  perpetuo  transferimus,  et  commutamus, 
sai  vis  de  caetero  et  integris  manentibus  aliis  omnibus  et  singulis  juribus  ac  pro- 
ventibus  antedicto  Montisregalis  episcopo  ratione  commendae  memoratae  abbatiae 
quomodolibet  legitime  competentibus. 

Cum  insuper  Nobis  laudati  Victorii  Emmanuelis  regis  nomine  fuerit  expositum 
quod  antedictae  Taurinensis,  Aquensis,  Astensis,  Casalensis,  Ipporegiensis,  Montisre- 
galis, Vercellensis  et  Salutiarum  ecclesiarum  capitula  ob  praeteritorum  temporum 
iniquitatem  multis  eorum  respective  bonis  ita  exspoliata  remanserint.ut  statuti  antiqui 
numeri  dignitatum  et  canonicorum  congruae  ac  decenti  substentationi  provideri 
nullimode  possit,  ideirco  ad  illorum  futurae  stabilitati  ac  manutentioni  etiam  juxta 
ipsius  regis  vota  opportune  consulendum,  praevia  uniuscujusque  prioris  numeri  digni- 
tatum et  canonicorum  reductione  ac  imminutione,  ut  ex  nunc  perpetuo  in  poste- 
rum  eadem  capitula,  nempe  Taurinense  e  sex  dignitatibus,  ac  duodecim  canonicis, 
Aquense  e  tribus  dignitatibus,  et  duodecim  canonicis,  Astense  ex  quatuor  dignita- 
tibus, et  octodecim  canonicis,  Casalense  ex  duabus  dignitatibus,  et  quatuordecim 
canonicis,  Ipporegiense  ex  quinque  dignitatibus,  ac  undecim  canonicis,  Montisregalis 
ex  quatuor  dignitatibus,  et  duodecim  canonicis,  Vercellense  ex  quatuor  dignitatibus, 
et  vigintiduobus  canonicis,  et  Salutiarum  ex  tribus  dignitatibus  et  tresdecim  cano- 
nicis constare,  atque  integre  efformata  manere  debeant,  apostolica  Nostra  auctori- 
tate  decernimus  ac  mandamus.  In  singulis  profecto  metropolitanis  et  cathedralibus 
tam  jam  existentibus  quam  noviter  erectis  ecclesiis,  in  quibus  animarum  respecti- 
vorum  parochianorum  cura  exerceri  solet,  firma  etiam  in  posterum  debito  modo 
servabitur.  Cuilibet  vero  ex  antedictis  prò  tempore  existentibus  archiepiscopis  et 
episcopis  peculiarem  tribuimus  facultatem,  ut  inspecto  statu  honorum  ac  reddituum 


a.  1817  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  615 

proprii  respective  capituli,  et  poenitcntiariis  thcologalibusque  praebendis  congrue 
proviso,  alias  in  posterum  juxta  proventuum  quantitatem  vel  dignitates  vel  canoni 
catus  unum  corpus  cum  veteribus  efficientes,  et  insimul  de  consuetis  quotidianis 
distributionibus  participantes,  collatis  cum  rege  consiliis,  de  novo  erigere  libere  et 
licite  unusquisque  possit  ac  valeat,  sai  vis  tamen  et  integris  manentibus  vel  in  suo 
robore  respective  restitutis  juribus  omnibus,  aut  praerogativis,  quibus  capitula  prae- 
dicta  ante  annum  millesimum  octingentesimum  tertium  legitime  potiebantur,  et 
quibus  hac  Nostra  constitutione  nominatim  derogatimi  non  fuerit,  salvis  praeterea 
vel  restitutis  ut  antea  in  quorumlibet  beneficiorum  ad  praefatas  dioeceses  pertinen- 
tium  collationibus,  nisi  secus  in  posterum  mutuo  utriusque  partis  consensi!  aliqua 
in  parte  constituatur,  tam  reservationibus  et  affectionibus  apostolicis,  quam  jure 
vel  privilegio  eidem  carissimo  in  Christo  filio  Nostro  Victorio  Emmanuel!  Sardiniae 
regi  illustri,  ejusque  successoribus,  ad  eas  dignitates  vel  canonicatus  praedictarum 
cathedralium  aut  collegiatarum  ecclesiarum ,  aliave  beneficia  praesentandi,  vel 
respective  nominandi,  ad  quae  ante  annum  millesimum  octingentesimum  tertium 
ex  jure,  vel  privilegio  praedictis,  aliove  titillo  legitime  praesentabat  vel  nominabat, 
salvo  denique  vel  restituto  quovis  jurepatronatus,  quod  tam  ecclesiasticis  quam 
laicis  personis,  familiis,  communitatibus,  civitatibus,  collegiis,  aliisque  omnibus  in 
eorumdem  capitulorum  dignitates  vel  canonicatus,  aliave  beneficia,  ut  supra,  legi- 
time competebat. 

Unicuique  insuper  ex  noviter  erectis  capitulis  cathedralibus,  ut  eorum  dignita- 
tes et  canonici  capitulariter  congregati  prò  respectivae1  ecclesiae  rerum  spiritualium 
ac  temporalium  felici  directione,  onerumque  illis  incumbentium  supportatione,  divi- 
norum  officiorum  quotidiana  recitatione,  et  missarum  sacrarumque  functionum  cele- 
bratione  quaecumque  statuta  licita  tamen  et  honesta,  sacrisque  canonibus,  et  con- 
stitutionibus  apostolicis  minime  repugnantia,  praevio  ordinarli  loci  examine  et  appro- 
batione,  de  novo  edere,  atque  edita  reformare,  et  in  meliorem  formam  redigere, 
atque  ab  iis  ad  quos  prò  tempore  spectabit  sub  poenis  in  contravenientes  statuendis, 
observari  facere  libere  ac  licite  possint  et  valeant,  eadem  apostolica  auctoritate 
licentiam  harum  tenore  impertimur. 

Quod  vero  pertinet  ad  supradictarum  ecclesiarum  tam  archiepiscopalium  Tau- 
rinensis  et  Vercellensis,  quam  episcopalium  Albensis,  Alexandrinae,  Aquensis, 
Astensis,  Augustanae,  Bobiensis,  Bugellensis,  Casalensis,  Cuneensis,  Derthonensis, 
Fossanensis,  Ipporegiensis,  Montisregalis,  Salutiarum,  ac  Secusinae  a  primaeva  etiam 
erectione  vacantium,  canonicam  provisionem  laudato  charissimo  in  Christo  filio 
Nostro  Victorio  Emmanueli  Sardiniae  regi  illustri,  ac  moderno  Sabaudiae,  Monti- 
ferrati  et  Genuae  duci,  ac  Pedemontii  principi,  illiusque  successoribus,  ipsis  et  eorum 
temporali  dominio  subditis  in  integritate  obedientiae  sanctae  Sedi  persistentibus,  jus 
nominandi  infra  tempus  a  jure  praelinitum  Nobis  ac  Romano  pontifici  prò  tempore 
existenti  ecclesiasticas  idoneas  personas  in  archiepiscopos  et  episcopos  praeficiendas, 
prout  antea  quoque  nominare  consueverunt,  nihil  tamen  circa  id,  quod  tam  quoad 
praedictas  nominationem  et  canonicam  provisionem,  quam  quoad  examen  et  con- 
secrationem  nominatorum  ante  annum  millesimum  octingentesimum  tertium  serva- 

1  Nrssi  :  -  respective  ». 


616  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  a.  1817 

batur  innovantes,  vigore  praesentium  contìrmamus,  ac  de  novo  insuper  perpetuo 
concedimus  atque  tribuimus. 

Nunc  autem  ut  duorum  monasteriorum  ordinis  sancti  Benedicti  Abbatiarum 
nuncupatorum,  pridem  nullius  dioecesis  existentium  sancti  Michaelis  de  Clusa,  et 
sancti  Benigni  de  Fructuaria  ob  illorum  antiquitatem  et  celebritatem  constans  me- 
moria servetur,  utque  votis  etiam  praelaudati  Victorii  Emmanuelis  regis  benigne 
indulgeamus  eadem  monasteria  quae  jam  antea  una  cum  tribus  aliis  per  primo- 
dictas  apostolicas  literas  anno  millesimo  octingentesimo  tertio  editas,  omnino  sup- 
pressa  et  extincta  fuerant,  et  quorum  bona  in  vim  decreti  antedictae  bonae  memo- 
riae  Joannis  Baptistae  cardinalis  anno  millesimo  octingentesimo  quinto  auctoritate 
Nostra  lati,  mensis  archiepiscopali  Taurinensi,  et  episcopali  Ipporegiensi  fuerant  unita 
et  applicata,  firma  atque  integra  manente  suppressione  status  et  qualitatis  Nullius, 
eadem  monasteria  s.  Michaelis  de  Clusa,  et  s.  Benigni  de  Fructuaria  praefati  ordinis 
sancti  Benedicti  abbatias  nuncupatas,  et  in  commendam  ab  apostolica  Sede  con- 
ferri solitas,  in  antiquis  respectivis  earum  ecclesiis  de  novo,  absque  tamen  ullo  sepa- 
rato territorio  et  ordinariae  jurisdictionis  exercitio,  ut  idoneis  personis  ecclesiasticis 
a  Nobis  et  Romanis  pontificibus  successoribus  Nostris,  modo  et  forma  ac  terminis 
jam  ante  praedictam  suppressionem  statutis  atque  usitatis,  ad  praefati  regis  nomi- 
nationem  deinceps  conferri  valeant,  in  perpetuum  erigimus  et  instituimus  ;  ac 
proinde  omnia  et  singula  bona,  proprietates,  i-edditus,  et  proventus  cuilibet  ex  prae- 
dictis  duabus  abbatiis  ante  memoratam  illarum  suppressionem  spectantibus,  a  prae- 
dictis  Taurinensi  et  Ipporegiensi  mensis  dividimus  et  abstrahimus,  atque  unicuique 
abbatiae  prorsus  integre  ac  libere   restituì  et  consignari   volumus  et  mandamus. 

Et  quoniam  in  ipsis  duabus  abbatiis  erecta  pridem  reperiebantur  seminarla  puero- 
rum  ecclesiastica,  quorum  redintegrationem,  deficiente  in  posterum  ordinarti  prae- 
sentia,  minime  expedire  arbitramur,  ideirco  quaelibet  bona,  redditus,  et  proventus 
jam  hisce  seminariis  pertinentes,  aliis  seminariis  puerorum  ecclesiasticis  illarum 
dioecesium,  quibus  dictarum  abbatiarum  territoria  incorporata  dignoscentur,  per- 
petuo, integre,  ac  libere  unimus,  applicamus,  et  appropriarmi,  sub  lege  tamen  in 
seminariis  ipsis  alendi  atque  educandi  tot  pueros  in  locis  antiquum  praefatarum 
abbatiarum  territorium  jam  efformantium  respective  natos,  quot  adjunctis  cujuslibet 
seminarii  redditibus  annuatim  respondeant.  Ex  quorum  quidem  puerorum  numero 
duo  a  prò  tempore  existentibus  sancti  Michaelis  de  Clusa  et  sancti  Benigni  de  Fru- 
ctuaria abbatibus  commendatariis  erunt  successive  nominandi. 

Demum  ut  in  futuris  dictarum  noviter  erectarum  ecclesiarum  episcopalium,  vide- 
licet  Albensis,  Alexandrinae,  Augustanae,  Bobiensis,  Bugellensis,  Derthonensis,  Fos- 
sanensis,  Pineroliensis  et  Secusinae  provisionibus  apostolicis  de  more  conficiendis 
eadem  respectiva  taxa  servetur,  quae  ante  priorem  illarum  suppressionem  in  libris 
camerae  apostolicae  jam  erat  descripta;  utque  episcopalis  ecclesia  Cuneensis,  ac  etiam 
attenta  status  immutatione  abbatialium  sancti  Michaelis  de  Clusa,  et  sancti  Benigni 
de  Fructuaria  ecclesiarum  nova  taxa  in  ipsius  camerae  apostolicae  libris,  modo  et 
forma  consuetis  in  illarum  quoque  apostolicis  provisionibus  de  more  servanda  con- 
ficiatur,  volumus  atque  mandamus. 

Ut  autem  hac  ipsa  opportunitate  spirituali  quoque  regimini  aliorum  christifide- 
lium  supradicti  regis  temporali  dominio  pariter  subjectis  et  commorantibus  in  quin- 


a.  1817  Nuota  circoscria/otte  delle  diocesi  di  Piemonte  hi 7 

que  locis  vulgo  Gravellona,  Casolo  vecchio,  Casolo  nuovo,  Vignarello,  et  Villanova 
nuncupalis   intra   limites    amplae   Novariensis   dioecesis   consistentibus   expeditius, 
atquc  utilius  consulatur,  praevia  illorum  exemptione  ac    liberatione  a  quocumque 
Novariensis  antistitis  ordinario  jure,  et  subjectione,  eadem  quinque  supra  enunciata 
loca  cum  suis  territoriis,  parochialibus,  et  aliis  ecclesiis,  personis  tam  ecclesiasticis, 
quam  laicis,   et  locis   piis  in  illis  fortasse  existentibus,   finitimae  dioecesi  Vigleva- 
nensi  perpetuo  unimus,  et  incorporamus,  ac  futuri,  et  prò  tempore  existentis  Vigleva- 
nensis  episcopi  jurisdictioni,  obedientiae,  et  auctoritati  subjicimus,  atque  supponimus. 
Cum  vero  opportunum  et  conveniens  Nobis  sit  visum  praefati  quoque  Victorii 
Emmanuelis  petitione   concurrente,  in  ampio  Sabaudiae   ducatu,  in   quo  olim  una 
metropolitana  et  tres  cathedrales  eeclesiae  erectae  reperiebantur,  quas  per  aposto- 
licas  Nostras  literas  sub  Datum  Romae  apud  sanctam  Mariani  Majorem  anno  incar- 
nationis  Dominieae  millesimo  octingentesimo  primo,  tertio  kalendas  decembris,  qua- 
rum  initium  «  Qui  Chi  isti  Domini  vices  >  suppressimus  et  extinximus,  novam  deinde 
in  eisdem  literis  prò  toto  ducatu  praedicto  episcopalem   Camberiensem   sedem   eri- 
gentes,  dum  matura  et  diligenti  deliberatione  perpenditur,  si,  et  in  quo  numero  aliae 
eeclesiae  de  novo  erigendae  a  Nobis  sint,  cathedralem  ecclesiam  cujus  sedes  in  prin- 
cipe ducatus  urbe  constituta  est,  in  metropolitanam  erigere;  hinc1  Nos  ad  majorem 
Dei  omnipotentis  gloriam,  et  catbolicae  Eeclesiae  splendorem,  simulque  christifide- 
lium  utilitatem  supradictam  episcopalem  ecclesiam  Camberiensem  sub  titulo  sancti 
Francisci  Salesii  episcopi  et  coniessoris,  cum  suo  existente  capitulo,  praevia  illius 
omnimoda  solutione  et  exemptione  a  quocumque  metropolitico  jure,  dependentia,  ac 
subjectione  archiepiscopali  eeclesiae  Lugdunensi,  cui  ad  praesens  suftragatur,  prae- 
stito  jam  a  dilecto  in  Christo  filio  Nostro  Josepho  Sanctae  Romanae  Eeclesiae  pre- 
sbitero  cardinali   Fesch   nuncupato  moderno  Archiepiscopo  consensu,  et   ejusdem 
eeclesiae  capituli  consensum  ad  cautelam  supplentes,  de  specialis  dono  gratiae  ad 
archiepiscopalis  metropolitanae  eeclesiae  gradum  et  dignitatem   extollimus,   firmo 
manente  favore  praedicti  Victorii  Emmanuelis,  ejusque  successorum  jure  nomina- 
tionis  ad  eam  ecclesiam,  prout  ei  antea  competebat;  eidemque  noviter  erectae  metro- 
politanae eeclesiae  in  suffraganeam  interea  assignamus  episcopalem  ecclesiam  Augu- 
stanam  quam  de  novo  pariter  ut  supra  ereximus,  quae  dum    antiquitus  existebat 
suffraganea  erat  archiepiscopalis  eeclesiae  Tarantasiensis  in  eodem  ducatu  positae, 
eamdemque  archiepiscopi  Camberiensis  juri  metropolitico  perpetuis  futuris  tempo- 
ribus,  simili    auctoritate   Nostra  apostolica   subdimus  et  submittimus,  reservantes 
Nobis  eidem  Camberiensi  metropolitanae  eeclesiae  illas  quoque  cathedrales  eccle- 
sias,  quas  in  Sabaudiae  ducatu  de  novo  erigere  judicabimus,  in  suffraganeas  assignare. 
Perpendentes  praeterea  ad  majus  tam  pastorum,  quam  fidelium  commodum  et 
utilitatem  conducere,  si  episcopales  eeclesiae  Derthonensis  et  Bobiensis  de  novo  a 
Nobis,  ut  supra,  erectae  Januensi  potius,  ad  quam  urbem  frequentior  et  expeditior 
esse  solet  a  civitatibus  illis  accessus,  quam  Taurinensi,  cui  antiquitus  subjectae  erant 
metropoli  subjiciantur,    Niciensem  vero  iisdem   de   causis   convenientius  praefatae 
metropolitanae  Januensi  eeclesiae,  quam  Aquensi  in  provincia  Provinciae2  subdi  posse; 

NUSSI  In.    .. 

Nussi       quam    \quMisi  provincia)    .   Traités.     quam  Provinciae  Aquensi  in  Provincia». 


618  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  a.  1817 

bino  Nos,  re  jam  quoad  Niciensem  dioecesim  Aquensi  capitulo  sede  archiepiscopali 
vacante  a  Nobis  significata,  et  quatenus  opus  sit  consensum  futuri  archiepiscopi  sup- 
plentes,  praefatam  Niciensem  cathedralem  ecclesiam  a  quacumque  subjectione  et 
dependentia  a  metropolitico  jure  archiepiscopi  Aquensis  de  apostolicae  potestatis 
plenitudine  subtrahentcs,  eam  una  cum  supradictis  cathedralibus  ecclesiis  Dertho- 
nensi  et  Bobiensi,  archiepiscopi  Januensis  metropolitico  juri  perpetuis  temporibus 
simili  apostolica  auctoritate  subdimus  atque  submittimus. 

Quoniam  vero  Caprariae  insula,  quae  nunc  temporali  dominio  Sardiniae  regis 
subjecta  est,  ab  Adjacensi  civitate,  cujus  nunc  antistiti  subest,  quam  a  Januensi 
urbe,  cum  qua  illius  insulae  habitatores  frequentioris  commercii  necessitudinem 
habent,  magis  distat,  Nos  praedictam  Caprariae  insulam  cum  suis  clero  et  populo, 
habito  jam  Adjacensis  episcopi  consensu,  ab  ejusdem  dioecesi  subtrahimus,  et  Ja- 
nuensi dioecesi  de  apostolica  auctoritate  Nostra  unimus  atque  incorporamus. 

Quocirca  dilecto  in  Christo  hlio  Nostro  Paulo  Josepho  sanctae  Romanae  Eccle- 
siae  presbitero  cardinali  Solaro  nuncupato,  olim  episcopo  Augustae  Praetoriae,  quem 
exequutorem  praesentium  Nostrarum  literarum  apostolicarum  eligimus  ac  deputa- 
mus,  ad  hoc  ut  constito1  de  libera  redintegratione  antedictorum  omnium  honorum 
atque  reddituum,  ipse  per  se,  vel  per  aliam  seu  alias  personam,  seu  personas  in 
ecclesiastica  dignitate  constitutam  seu  constitutas,  ab  eo  specialiter  subdelegandam 
vel  subdelegandas,  prò  supradictarum  archiepiscopalium  et  episcopalium  ecclesiarum 
nova  erectione,  nec  non  capitulorum  cum  uniuscujusque  dignitatum  et  canonica- 
tuum  numero,  vel  jam  superius  distincte  enunciato,  vel  post  accuratam  dignitatum 
et  canonicorum  actu  existentium  verificationem  firmiter  juxta  illam  prò  qualibet 
ecclesia  declarando,  ac  puerorum  ecclesiasticorum  seminariorum,  ac  mensarum  epi- 
scopalium et  capitularium  respectivis  institutionibus  et  donationibus,  itemque  ter- 
ritoriorum  unamquamque  archiepiscopalium  et  episcopalium,  tam  jam  existentium 
quam  noviter  erectarum,  ecclesiarum  dioecesim  efformantium,  respectiva  assigna- 
tione  ;  novaque  similiter  erectione  praefatarum  duarum  ecclesiarum  abbatialium,  cae- 
terisque  aliis  in  hisce  Nostris  literis  contentis  atque  statutis,  omnia  et  singula  quae 
necessaria  dignoverit,  gerere,  facere,  disponere,  ac  statuere,  omnesque  cujusvis  generis 
quaestiones  ac  controversias  super  praemissis  forsitan  exorituras  examinare,  judi- 
care  et  definire  libere  ac  licite  possit  et  valeat,  necessarias  omnes  et  opportunas 
facultates  concedimus  et  impertimur;  simulque  eidem  Paulo  Josepho  cardinali  injun- 
gimus,  ut  post  completam  harum  literarum  executionem,  actorum  omnium  authen- 
ticum  exemplum,  infra  bimestre,  ad  urbem  transmittere  teneatur,  in  consistoriales 
tabulas  referendum. 

Praesentes  autem  literas,  et  in  eis  contenta  quaecumque,  nullo  unquam  tem- 
pore, etiam  ex  eo  quod  quicumque  in  iis  interesse  habentes  vel  habere  praeten- 
dentes  vocati  et  auditi  non  fuerint,  ac  auditi  quoque  praemissis  non  consenserint, 
de  subreptionis,  vel  obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  seu  intentionis  Nostrae,  vel  quovis 
alio  substantiali  et  inexeogitato  defectu  notari,  impugnar),  invalidali,  in  jus  vel  con- 
troversiam  deduci,  aut  adversus  illas  quodeumque  juris  vel  facti  aut  gratiae  reme- 
dium impetrati  posse  ;  nec  illas  sub   quibusvis  derogationibus,  aut  aliis   contrariis 

'  Nushi  :  •  ad  hoc  constituto  ut  >  : 


a.  1817  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Piemonte  bl9 

disposi tionibus  comprehendi,  sed"  tanquam  ad  divini  cultus  augmentum,  et  ad  chri- 
stifidelium  spirituale  regimen,  in  eorum  animarum  salutem  editas  et  emanatas,  ab 
illis  semper  excipi,  validasque  efficaces  esse  et  foie,  suosque  plenarios  et  integros 
effectus  sortiri  et  obtinere,  sicque  ab  omnibus  observari;  et  ita  per  quoscumque 
judices  ordinarios  vel  delegatos  qua  vis  auctoritate  fungentes,1  sublata  eis  qualibet 
aliter  judicandi  et  interpretandi  facultate,  judicari  et  definiri  debere  volumus  atque 
mandamus;  et  si  secus  super  his  a  quoquam,  qua  vis  auctoritate,  sciente!"  vel  igno- 
ranter  contigerit  attentali,  irritimi  et  inane  decernimus. 

Non  obstantibus  quibusvis,  etiam  in  provincialibus,  vel  generalibus  conciliis2 
editis  constitutionibus  et  ordinationibus  apostolicis,  ac  Nostris  et  cancellariae  aposto- 
licae  regulis,  nec  non  supradictarum  ecclesiarum,  etiam  confirmatione  apostolica,  vel 
quavis  tìrmitate  alia  roboratis  statutis,  consuetudinibus,  conecssionibus  et  indultis 
etiam  specifica  et  individua  mentione  dignis:  quibus  omnibus  et  singulis,  eorumque 
totis  tenoribus  et  formis,  etiamsi  de  illis  specialis,  specifica  et  individua  mentio,  seti 
quaevis  alia  expressio  habenda,  aut  alia  aliqua  exquisita  torma  ad  hoc  servanda 
foret,  illorum  tenores  praesentibus  prò  expressis  habentes,  ad  singulorum  omnium 
et  praemissorum  effectum  latissime  et  pienissime,  ac  specialiter  et  expresse  dero- 
gamus,  et  derogatum  esse  intendimus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Volumus  autem  ut  praesentium  literarum  transumptis,  etiam  impressis,  manu 
tamen  alicujus  notarii  publici  subscriptis,  ac  sigillo  personae  in  ecclesiastica  digni- 
tate  constitutae  munitis,  eadem  prorsus  fides  ubique  adhibeatur,  quae  ipsis  praesen 
tibus  adhiberetur  si  forent  exhibitae  vel  ostensae. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  Nostrarum  circumscriptionis, 
erectionis,  constitutionis,  extinctionis,  annullationis,  assignationis,  elevationis,  exem- 
ptionis,  liberationis,  subjectionis,  suppositionis,  reservationis,  restitutionis,  dismem- 
brationis,  impartitionis,  unionis,  appropriationis,  incorporationis,  concessionis,  facul- 
tatis,  indulti,  mandati,  decreti  et  voluntatis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire. 
Si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit,  indignationem  omnipotentis  Dei,  ac  bea- 
torum  Petri  et  Pauli  apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum. 

Datum  Romae  apud  sanctam  Mariam  Majoretti  anno  incarnationis  Dominicae 
millesimo  octingentesimo  decimo  septimo,  sextodecimo  kalendas  augusti,  pontifi- 
catus  Nostri  anno  decimo  octavo. 

Da  Nussi,  Conventiones  etc.  155-178  (n.  XXIV),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  4712 
n.°  31  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi,  e  tenuto  conto  dell'edizione  in  Traités 
publics  de  la  Royale  Maison  de  Savoie  IV,  334-367  (n.  CCXLI). 

1  Ni  ---i  :   .  fulgi 

-  Nossi  :     consiliis   . 


620 


Concordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie 


a.  1818 


LXXXII. 

CONCORDATO  FRA  PIO  VII 
E  FERDINANDO   I   RE   DELLE  DUE  SICILIE. 


In  nomine  Sanctissimae  Trinitatis. 

Sanctitas  sua  summus  Pontifex 
Pius  VII.,  et  majestas  sua  Ferdinan- 
dus  I.  regni  utriusque  Siciliae  rex  pari 
studio  consulere  cupientes  malis,  quae 
in  res  ecclesiasticas  in  regno  irrepse- 
runt,  collatis  consiliis  novam  inire  con- 
ventionem  decreverunt. 

Hinc  '  Sanctitas  sua  summus  Pon- 
tifex Pius  VII.  in  suum  plenipotentia- 
rium  nominavit  eminentissimum  domi- 
num  Herculem  Consalvi  S.  R.  E.  cardi- 
nalem  diaconum  s.  Mariae  ad  Martyres, 
suum  a  secretis  status. 

Et  majestas  sua  Ferdinandus  1.  regni 
utriusque  Siciliae  rex  excellentissimum 
dominum  Aloisium  de  Medicis  regii  or- 
dinis  s.  Januarii  equitem,  nec  non  regio- 
rum  ordinum  s.  Ferdinandi,  del  Merito, 
Constantiniani  s.  Georgii, l  atque  Impe- 
rialis  s.  Stephani  de  Hungaria  magnae 
crucis  equitem,  suum  consiliarium,  et 
a  secretis  status,  atque  aera  rio  regio 
praepositum. 

Qui  post  sibi  mutuo  tradita  respecti- 
vae  plenipotentiae  instrumenta  in  sequen- 
tes  articulos  convenerunt. 

Articulus  I. 

Religio  Catholica  Apostolica  Romana 
est  sola  religio  regni  utriusque  Siciliae, 


16  febbraio  1818. 

In  nome  della  Santissima  Trinità 

Sua  Santità  il  Sommo  Pontefice 
Pio  VII,  e  Sua  Maestà  Ferdinando  I.  Re 
del  regno  delle  Due  Sicilie,  animati  da 
un  egual  desiderio  di  riparare  i  disor- 
dini che  nelle  materie  ecclesiastiche  si 
sono  introdotti  nel  regno,  hanno  deter- 
minato di  comune  accordo  di  stabilire 
fra    Loro  una  nuova  Convenzione. 

Quindi  Sua  Santità  il  Sommo  Ponte- 
fice Pio  VII.  ha  nominato  in  suo  pleni- 
potenziario l'Eminentissimo  Signor  Er- 
cole Consalvi  Cardinale  della  S.  R.  C, 
Diacono  di  S.  Maria  ad  martyres,  suo 
Segretario  di  Stato  : 

E  Sua  Maestà  Ferdinando  1.  Re  del 
regno  delle  Due  Sicilie,  l'Eccellentissimo 
Signor  Don  Luigi  de  Medici  Cavaliere 
del  real  Ordine  di  S.  Gennaro,  Gran- 
Croce  de'  reali  Ordini  di  San  Ferdinando 
e  del  Merito,  e  Costantiniano  di  S.  Gior- 
gio, e  dell'imperiai  Ordine  di  S.  Stefano 
di  Ungheria,  suo  Consigliere  e  Segre- 
tario di  Stato  Ministro  delle  finanze. 

I  quali,  dopo  di  avere  mutuamente 
cambiate  le  rispettive  Plenipotenze,  hanno 
convenuto  ne'  seguenti  articoli. 

Articolo  I. 
La   Religione   Cattolica   Apostolica 
Romana  è  la  sola  Religione  del  regno 


•  li  Imi     . 

antimani,  S.  Georgi! 


a.  1818 


Concordato  fra  Pio  VII  <■  Ferdinando  1  Re  delle  Due  Sicilie 


621 


atque  in  eo  semper  conservabitur  cum 
omnibus  juribus  ac  praerogativis,  quae 
ipsi  competunt  ex  Dei  ordinatione  et 
canonicis  sanctionibus. 

Articulus  II. 

Consequenter  ad  articulum  praece- 
dentem  institutio  in  regiis  universitati- 
bus,  eollegiis  et  scholis  tam  publicis, 
qu.im  privàtis  erit  in  omnibus  conformis 
doctrinae  ejusdem  religionis  Catholicae. 

Articulus  III. 

Cum  in  conventione  anni  MDCCXLI 
unio  nonnul lanini  sidium  episcopalium, 
quae  angustissimis  continentur  limitibus, 
et  ubi  episcopalis  dignitas  reddituum 
etiam  modicitate  vilescit,  necessaria  agni- 
ta  fuerit,  cumque  unionem  istam,  quae 
tunc  peracta  non  fuit,  tum  earumdem, 
tum  aliarum  sedium  deterior  facta  con- 
ditio  nunc  magis  magisque  postulet,  ideo 
in  ditione  '  citra  Pharum,  servatis  ser- 
vandis,  et  exquisito  prius  interesse  ha- 
bentium  consensu,  nova  fiet  dioecesium 
circumscriptio.  In  ea  constituenda  fide- 
lium  commodum,  et  spiritualis  praeser- 
tim  utilitas  respicientur.  Ex  episcopalibus 
sedibus,  quae  ob  nimiam  reddituum  mo- 
dicitatem,  autlocorum  obscuritatem,  aut 
ob  alias  rationabiles  causas  conservari 
non  poterunt,  antiquiores  et  insignio- 
res  conservabuntur  tamquam  concathe- 
drales. 

In  ditione  vero  trans  Pharum  omnes 
archiepiscopales,  et  episcopales  sedes, 
quae  nunc  existunt,  conservabuntur;  imo 
earum  numerus,  ut  commodo,  ac  spiri- 
tuali lìdelium  utilitati  melius  prospicia- 
tur,  augebitur. 

Territoria  quarumdam  abbatiarum 
nullius  dioecesis,  quae  aut  angustis  ni- 


delle  Due  Sicilie;  e  vi  sarà  sempre  con- 
servata con  tutti  i  diritti  e  prerogative 
che  le  competono,  secondo  l'ordinazione 
di  Dio  e  le  sanzioni  canoniche. 

Articolo  II. 

In  conformità  dell'articolo  prece- 
dente l'insegnamento  nelle  regie  Uni- 
versità, Collegii  e  Scuole  sì  pubbliche, 
che  private,  dovrà  in  tutto  essere  con 
forme  alla  dottrina  della  medesima  Re- 
ligione Cattolica. 

Articolo  III. 

Riconosciutasi  nella  Convenzione  del 
1741  la  necessità  di  venire  alla  unione 
di  parecchi  piccolissimi  vescovati,  dove 
i  Vescovi  non  possono  mantenersi  colla 
decenza  dovuta  ;  e  questa  unione,  che 
allora  non  fu  eseguita,  essendo  ora  dive- 
nuta ancor  più  necessaria  per  la  mag 
giore  decadenza  delle  suddette  ed  altre 
Mense;  si  farà  ne'  dominii  di  qua  dal 
Faro  nel  modo  debito,  e  ricercato  prima 
il  consenso  delle  parti  che  vi  avranno 
interesse,  una  nuova  Circoscrizione  di 
Diocesi.  Nel  determinarla  si  avrà  riguardo 
al  comodo  de'  fedeli,  ed  in  particolar 
modo  al  loro  spirituale  vantaggio.  Tra 
le  Sedi,  che  o  per  troppa  scarsezza  di 
rendite,  o  per  l'oscurità  de'  luoghi,  o  per 
altri  ragionevoli  motivi  non  potranno 
conservarsi,  le  più  antiche  e  le  più  insi- 
gni si  conserveranno  come  Concatte- 
drali. 

Ne'  dominii  poi  di  là  dal  Faro  si 
conserveranno  tutte  le  Sedi  arcivesco- 
vili e  A-escovili,  che  attualmente  vi  esi- 
stono; e  di  più,  affine  di  provveder  me- 
glio al  comodo  ed  al  vantaggio  spirituale 
de'  Fedeli,  ne  sarà  accresciuto  il  numero. 
I  territori]  di  alcune  Abbadie  nul- 
lius dioecesis,  sia  per  la  loro  picciolezza, 


Busta  12       Regno 


622 


Concordato  fra  l'io  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie 


a.  ISIft 


mium  continentur  limitibus,  aut  sua  bona 
amiserunt,  aut  modicis  admodum  dotatae 
sunt  redditìbus,  collatisconsiliisiisunien- 
tur  dioecesibus,  intra  quarum  fines  in 
nova  citvumscriptione  sita  reperientur. 
Abbatiarum  consistorialium,  quarum 
annui  redditus  summam  ducatorum  quin- 
gentorum  excedunt,  nulla  unio  net.  Bona 
aliarum  abbatiarum  pariter  consistoria- 
lium (iis  exceptis  quae  sunt  jurispatro- 
natus),  quarum  annui  redditus  supradi- 
ctam  summam  non  attingunt,  aut  unien- 
tur  aliis  abbatiis  ecclesiasticis  usque  ad 
quingentorum  ducatorum  summam,  aut 
augendis  dotibus  capitulorum  et  paroe- 
ciarum  applicabuntur.  Haec  dispositio 
ordinum  militarium  commendas  non  re- 

spicit. 

V    Articulus  IV. 

Quaelibet  mensa  episcopalis  in  regno 
gaudebit  annuo  redditu  ad  minus  trium 
millium  ducatorum  ex  bonis  stabilibus, 
publicis  deductis  oneribus. 

Sanctitas  sua  collatis  cum  regia  ma- 
jestate  consiliis  ejusmodi  dotes  quam 
citius  fieri  poterit  constituet  prò  iis  se- 
dibus  episcopalibus,  quibus  praesens  di- 
spositio applicanda  erit. 

Articulus  V. 

Quaelibet  ecclesia  tam  archiepisco- 
palis,  quam  episcopalis,  suum  habebit 
capitulum,  ac  seminarium,  quibus  si  dos 
sufficiens  erit,  conservabitur,  sin  secus 
augebitur,  aut  si  opus  fuerit  etiam  ex 
integro  constituetur  in  bonis  stabilibus. 

Quaelibet  dignità*  capituli  archiepi- 
scopalis  ecclesiae  Neapolitanae  redditu 
annuo  ducatorum  ad  minus  quingento- 
rum, reliqui  vero  canonicatus  redditu  ad 
minus  ducatorum  quadringentorum  gau- 
debunt. 

Singulae  dignitates  capitulorum  cae- 
terarum  ecclesiarum  partis  regni  citra 


sia  per  la  tenuità  delle  loro  rendite,  sia 
per  la  perdita  che  ne  hanno  fatta,  ver- 
ranno di  concerto  uniti  a  quelle  Diocesi, 
entro  i  cui  confini  si  troveranno  nella 
nuova  Circoscrizione. 

Le  Abbadie  Concistoriali,  le  quali  si 
ritrovano  colla  rendita  al  di  là  di  cin- 
quecento ducati  annui,  rimarranno  senza 
essere  aggregate.  I  fondi  delle  altre 
minori  della  rendita  suddetta,  quando 
non  siano  di  giuspadronato,  o  si  aggre- 
gheranno ad  altre  Abbadie  ecclesiasti- 
che sino  alla  indicata  somma  di  ducati 
cinquecento,  o  ne  sarà  disposto  in  favore 
de'  Capitoli,  e  delle  Parrocchie. 

Questa  disposizione  non  riguarda  le 
Commende  degli  Ordini  militari. 

Articolo  IV. 

Ciascuna  Mensa  vescovile  del  regno 
non  potrà  avere  una  rendita  minore  di 
annui  ducati  tremila  in  beni  stabili, 
libera  da'  publici  pesi. 

La  Santità  Sua  di  concerto  con  Sua 
Maestà  assegnerà  il  più  presto  possibile 
tali  dotazioni  in  favore  di  quei  Vesco- 
vati, a'  quali  sarà  applicabile  la  presente 
disposizione. 

Articolo  V. 

Ciascuna  Chiesa,  sia  arcivescovile, 
sia  vescovile  avrà  il  suo  Capitolo,  e 
Seminario,  a'  quali  sarà  conservata  se 
sufficiente,  o  accresciuta  se  mancante 
in  parte,  e  se  fosse  necessario  anche  per 
intero  assegnata  una  sufficiente  dote  in 
beni  stabili. 

Ciascuna  Dignità  del  Capitolo  me- 
tropolitano di  Napoli  non  avrà  meno  di 
ducati  cinquecento  di  annua  rendita,  e 
gli  altri  Canonicati  non  meno  di  ducati 
quattrocento. 

Le  Dignità  de'  Capitoli  delle  altre 
Chiese    arcivescovili    e    vescovili,   che 


a.  181S 


Concordato  fra  Pio  Vile  Ferdinando  1  Re  delle  Due  Sicilie 


623 


Pharum,  quae  in  nova  circumscriptione 
constituentur,  ciucata  ad  minus  centum 
octoginta,  reliqui  vero  canonicatus  du- 
cala ad  minus  centum  prò  annuo  unius- 
cujusque  redditu  habebunt. 

Excipiuntur  canonicatus  patronatus 
regii,  ecclesiastici,  et  laicalis,  qui  mane- 
bunt  ut  sunt,  nisi  forte  eorum  annui 
redditus  a  suis  patronis  canonica  me- 
thodo  augeantur. 


Seminarla  dirigentur,  eorumque  bona 
administrabuntur  juxta  concilium  Tri- 
dentìnum. 

Articulus  VI. 

Bona  ecclesiarum  uniendarum  iis  ec- 
clesiis  applicabuntur,  quae  in  nova  cir- 
cumscriptione  conservabuntur,  nisi  forte 
earumdem  ecclesiarum  uniendarum  ne- 
cesMUitcs  diversam  praedictorum  hono- 
rum applicationem  ecclesiasticam  postu- 
lent,  quae  fieri  debebit  cum  interventu 
auctoritatis  sanctae  Sedis. 

Capitula  earum  ecclesiarum,  quae  in 
nova  circumscriptione  non  conserva- 
buntur, exquisito  prius  interesse  haben- 
tium  consensi!,  commutabuntur  in  capi- 
tula collegiata  cum  fundis  ac  redditibus 
quae  nunc  possident. 

Articulus  VII. 

Paroeciis,  quae  sufficientem  con- 
gruam  non  habent,  dos  ita  augebitur,  ut 
iis  paroeciis,  quae  duobus  hominum  mil- 
libus  non  Constant,  ad  minus  ducata 
centum,  iis,  quae  numerum  quinque  mil- 
lium  animarum  non  attingunt,  ad  minus 
ducata  centum  quinquaginta,  caeteris 
vero  quae  ma.jorem  animarum  numerum 
continent,  ducata  ad  minus  biscentum 
prò  annuo  redditu  consiituantur. 


nella  nuova  Circoscrizione  verranno 
stabilite  nella  parte  del  regno  di  qua 
dal  Faro,  non  dovranno  aver  meno  di 
ducati  centottanta  di  annua  rendita  ;  i 
Canonicati  non  meno  di  ducati  cento. 

Questa  disposizione  non  comprende 
i  Canonicati  di  Patronato  Regio,  Eccle- 
siastico, e  Laicale,  i  quali  si  conserve- 
ranno nello  stato  in  cui  sono,  a  menu 
che  da'  rispettivi  patroni  non  se  ne  vo- 
gliano nelle  debite  forme  canoniche  '  au- 
mentare le  rendite. 

I  Seminarii  saranno  regolati,  e  le 
loro  rendite  amministrate  a  tenore  del 
Concilio  di  Trento. 

Articolo  VI. 

Le  rendite  delle  Chiese  da  unirsi  si 
applicheranno  a  quelle  Chiese  che  nella 
nuova  Circoscrizione  si  conserveranno, 
meno  che  altri  casi  urgenti  delle  sud 
dette  Chiese  da  unirsi  richiedessero  altra 
applicazione  ecclesiastica  da  farsi  col- 
V  intervento  dell'  autorità  della  Santa 
Sede. 

I  Capitoli  di  quelle  Chiese  che  nella 
nuova  Circoscrizione  non  saranno  con- 
servate, ricercato  prima  il  consenso 
degl'interessati,  saranno  convertiti  in 
Capitoli  collegiati,  e  la  loro  rendita  ri- 
marrà tal  quale  si  trova  nello  stato  pre- 
sente. 

Articolo  VII. 

Le  Parrocchie,  le  quali  non  hanno 
una  sufficiente  congrua,  avranno  un 
supplimento  di  dote  in  tale  proporzione, 
che  le  cure  al  di  sotto  di  duemila  anime 
non  abbiano  meno  di  ducati  cento  an- 
nui; quelle  al  di  sotto  di  cinquemila 
anime,  ducati  cencinquanta;  le  altre  fi- 
nalmente di  cinquemila  anime  in  sopra, 
non  meno  di  ducati  dugento  annui. 


CnnCi'ìihll D, 


624 


(  'oncordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie 


a.  1818 


Parochialis  ecclesiae  conservatio, 
uti  et  cooperatoris  parochi  stipendia,  ubi 
redditus  ad  id  attributi  non  adsint,  respe- 
ctivis  civitatibus  incumbent,  et  praedes 
dabuntur  fundi,  aut  vectigalis  privile- 
giata pecunia. 

Haec  dispositio  non  respicit  eccle- 
sias  parochiales  juris  patronatus  sive 
regii,  sive  ecclesiastici,  sive  laicalis 
canonice  acquisiti,  quarum  onus  respe- 
ctivis  patronis  incumbet. 

Excipiuntur  pariter  ecclesiae  rece- 
ptitiae  sive  numeratae,  sive  innumeratae, 
capitula,  et  collegiatae,  quibus  cura  ani- 
marum  inest,  cum  suam  congruam  in 
communibus  bonis  habeant. 

Articulus  Vili. 

Collatio  abbatiarum  consistoria- 
lium,  quae  juris  patronatus  regii  non 
sunt,  perpetuo  spectabit  ad  sanctam 
Sedem,  quae  illas 2  viris  ecclesiasticis 
subditis  majestati  suae  conferet. 

Collatio  beneficiorum  simplicium  li- 
berae  collationis  cum  fundatione,  et  ere- 
ctione  in  titulum  ecclesiasticum  fiet  a 
sancta  Sede,  et  ab  episcopis  prò  diver- 
sitate  mensium,  quibus  vacabunt;  scili- 
cet  a  mense  januarii  usque  ad  mensem 
l'unii  conferentur  a  sancta  Sede,  a  mense 
vero  julii  usque  ad  mensem  decembris 
conferentur  ab  episcopis.  Provisio  au- 
tem  semper  fiet  in  favorem  subditorum 
majestati  suae. 

Articulus  IX. 

Catalogus  tam  abbatiarum  regii 
patronatus,  quam  earum  quae  regii  pa- 
tronatus non  sunt,  prout  apud  cappel- 
lanum  majorem  descriptae  reperiuntur, 
quam  primum  Sanctitati  suae  exhibebi- 


Sarà  a  carico  'de'  rispettivi  '  Co- 
muni il  mantenimento  della  Chiesa  par- 
rocchiale, e  del  sottoparroco,  qualora 
non  vi  sieno  rendite  addette  a  questo 
fine;  e  per  la  sicurezza  se  ne  assegne- 
ranno i  fondi,  o  tassa  privilegiata  nel 
pagamento. 

Questo  articolo  non  comprende  le 
chiese  parrocchiali  di  giuspatronato 
regio,  ecclesiastico,  e  laicale  canoni- 
camente acquistato,  le  quali  saranno  a 
carico  de'  rispettivi  patroni. 

Neppure  vi  restano  comprese  le 
Chiese  ricettizie,  sieno  numerate,  sieno 
innumerate,  i  Capitoli  e  le  Collegiate 
con  cura  di  anime,  avendo  la  loro  con- 
grua nella  massa  comune. 

Articolo  Vili. 

La  collazione  delle  Abbadie  Conci- 
storiali, che  non  sono  di  regio  patro- 
nato, spetterà  sempre  alla  Santa  Sede, 
che  le  conferirà  ad  ecclesiastici  sudditi 
di  Sua  Maestà. 

I  Benefizii  semplici  di  libera  colla- 
zione con  fondazione  ed  erezione  in  ti- 
tolo ecclesiastico  saranno  conferiti  dalla 
Santa  Sede,  e  da'  Vescovi,  secondo  la 
distinzione  de'  mesi  ne'  quali  la  vacanza 
succeda;  cioè  da  gennajo  al  giugno 
dalla  Santa  Sede,  e  da  luglio  al  di- 
cembre da'  Vescovi.  La  provvista  sarà 
sempre  in  persone  di  sudditi  di  Sua 
Maestà. 

Articolo  IX. 

Si  rassegnerà  sollecitamente  al  Santo 
Padre  la  nota  delle  Abbadie,  come  si 
ritrova  nella  Curia  del  Cappellano  mag- 
giore, che  sono  di  nomina  di  Sua  Mae 
sta,  e  la  nota  di  quelle  che  non  sono  di 


ltn-hi  12.    •  J.-lli- 


a.  1818 


Concordalo  fra  Pio  l 'Il  e  Ferdinando  I  Re  delle   Due  Sicilie 


.' 


tur.  Catalogus  iste  deinceps  concorditer 
corrigi  poterit. 

Articulus  X. 

Canonieatus  liberac  collationis  in 
capitulis  sive  cathedralibns,  sive  colle- 
giatis  re>pective  conferentur  a  sancta 
Sede,  et  ab  episcopis;  scilicet  sex  primis 
anni  mensibus  a  sancta  Sede;  aliis  vero 
sex  mensibiH  ab  episcopis. 

Prima  dignitas  semper  erit  liber.ie 
collationis  sanctae  Sedis. 

Articulus  XI 

Sanctitus  Sua  concedi:  episcopis  re- 
gni jus  iv>nferendi  paroecias,  quae  quo- 
vis  anni  tempore  erunt  vacaturae.  Prae 
vio  concursu  in  paroeciis  liberae  colla- 
tionis, episcopi  eas  conferent  iis  inter 
approbatos,  quos  digniores  judieabunt. 
In  paroeciis  vero  juris  patronatus  eccle- 
siastici, praevio  pariter  concursu,  eos 
instituent,  quos  tanquam  digniores  inter 
approbatos  ab  examinatoribus,  patronus 
ecclesiasticus  praesentabit.  Tandem  in 
paroeciis  juris  patronata<  regii,  et  lai- 
calis,  episcopi  praesentatos  instituent, 
dummodo  praemisso  examine  idonei  fue- 
rint  inventi. 

Excipiuntur  paroeciae  vacaturae  in 
curia,  aut  quarum  parochi  fuerint  a 
s.  Sede  de  aliqua  ecclesiastica  dignitate, 
aut  canonicatu  provisi.  Harum  omnium 
collatio  spectabit  ad  summum  Ponti- 
ficem. 

Articulus  XII. 

Omnia  bona  ecclesiastica  non  alie- 
nata a  gubernio  militari,  quaeque  in  re- 
ditu  majestatis  suae  penes  admini>tr,i- 
tionem  vulgo  dei  Dentatilo  reperta  sunt. 
Ecclesiae  restituuntur.  ' 


regio  patronato.  Queste  note  potranno 
in  seguito  di  concerto  rettifìcar-i. 

Articol"  X. 

I  Canonicati  di  libera  collazione, 
tanto  de' Capitoli  Cattedrali,  che  de'  col- 
si conferiranno  rispettivamente, 
dalla  Santa  Sede,  e  da'  Vescovi,  cioè  ne' 
primi  sei  mesi  dell'anno  dalla  Santa 
Sede,  e  ne'  secondi  sei  mesi  da'  Ve- 
scovi. 

La  prima  Dignità  sarà  sempre  di 
libera  collazione  della  Santa  Sede. 

Articolo  XI. 

La  Santità  Sua  accorda  a'  Vescovi 
del  regno  il  diritto  di  conferire  le  par- 
rocchie, che  verranno  a  vacare  in  ogni 
tempo.  Previo  il  concorso  nelle  parroc- 
chie di  libera  collazione,  i  Vescovi  le 
conferiranno  a'  soggetti  fra  gli  appro- 
vati, ch'cslino  giudicheranno  i  più  de- 
gni. Nelle  parrocchie  poi  di  giuspatro- 
nato  ecclesiastico,  premesso  pure  il 
concorso,  daranno  l'istituzione  a  quelli 
che  il  patrono  ecclesiastico  presenterà 
come  i  più  degni  fra  gli  approvati  dagli 
esaminatori.  Finalmente  nelle  parroc- 
chie di  giuspatronato  regio,  e  laicale. 
il  Vescovo  istituirà  il  presentato,  pur- 
ché nell'esame  sia  rinvenuto  idoneo. 

Si  eccettuano  le  parrocchie  che  va- 
cheranno in  Curia,  o  per  promozione  a 
qualche  dignità  ecclesiastica,  o  canoni- 
cato conferito  dalla  Santa  Sede,  le  quali 
saranno  di  collazione  pontificia. 

Articolo  XII. 

Tutti  i  beni  ecclesiastici  non  alie- 
nati dal  governo  militare,  e  che  al  ri- 
torno di  Sua  Maestà  si  sono  trovati  nel- 
l'amministrazione del  così  detto  Demanio. 
sono  restituiti  alla  Chie-a. 


rrstituemur  >. 


626 


Concordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie 


a.  181S 


Praedictorum  honorum  procuratio 
statini  post  praesentis  conventionis  ra- 
tificationem  quatuor  selectissimis  viris, 
quorum  duo  a  Santitate  sua,  duo  a  re- 
gia majestate  nominabuntur,  interim 
eommittetur,  qui  illa  fideliter  administra- 
bunt,  donec  modo  debito  destinentur,  et 
applicentur. 

Artieulus  XIII. 

Cum  in  ditionibus  eitra  Pharum  sub 
militari  regimine  haud  parva  pars  ho- 
norum ad  ecclesiam  spectantium  alie- 
nata fuerit,  cumque  majestas  sua  ut 
omni  qua  posset  ratione  hostium  incur- 
sioni obsisteret,  tum  Neapoli  antequam 
hostes  praedictas  ditiones  invaderent, 
tum  in  ditionibus  trans  Pharum  ne  in- 
vaderentur,  bona  pariter  ecclesiastica  in 
parva  quantitate  alienare  et  ipsa  coacta 
fuerit,  assignatis  tamen  possessoribus 
ecclesiasticis  in  praedicta  ditione  trans 
Pharum  prò  debita  indemnitate  totidem 
redditibus  civilibus;  hinc  instante  maje- 
state sua,  et  ne  publica  tranquillitas  per- 
turbetur,  cujus  conservatio  religioni 
quam  maxime  interest,  Sanctitas  sua 
declarat  eos  omnes,  qui  praedicta  Eccle- 
siae  bona  alienata  possident,  nullam  mo- 
lestiam  habituros  neque  a  Se,  neque  a 
RomanisPontificibus  successoribus  suis; 
ac  consequenter  proprietas  eorumdem 
honorum,  redditus,  etjura  iis  inhaeren- 
tia  immutabilia  penes  ipsos  erunt,  atque 
ah  ipsis  causam  habentes. 

Artieulus  XIV. 

Honorum  patrimonii  regularis,  quae 
a  militari  regimine  non  alienata,  et  in 
administratione  vulgo  del  Demanio  in 
reditu  majestatis  suae  reperta  fuere, 
cum  ea  sit  conditio,  ut  minime  sufficiant 
restituendis  omnibus  utriusque  sexus 
religiosis   domibus,    eaedem   eo    majori 


Seguita  la  ratifica  del  presente  Ci  in- 
cordato, la  massa  degli  anzidetti  beni 
sarà  interinamente  amministrata  da 
quattro  sceltissimi  soggetti,  due  de'  quali 
verranno  nominati  da  Sua  Santità,  e  due 
dalla  Maestà  Sua;  e  questi  dovranno  fe- 
delmente amministrarli,  finché  non  sieno 
nel  modo  debito  destinati  ed  applicati. 

Articolo  XIII. 

Essendo  stata  alienata  sotto  il  go- 
verno militare  ne'  dominii  di  qua  dal 
Faro  non  poca  parte  di  beni  apparte- 
nenti alla  Chiesa,  e  la  Maestà  Sua,  per 
opporsi  con  tutti  gli  sforzi  possibili  alla 
incursione  nemica,  essendo  stata  co- 
stretta anch'Essa  tanto  in  Napoli  prima 
che  seguita  fosse  la  invasione  de'  detti 
dominii,  quanto  in  quelli  di  là  dal  Faro, 
onde  impedire  che  fossero  invasi,  ad 
alienare  una  piccola  quantità  di  fondi 
ecclesiastici,  con  avere  assegnato  a'  pos- 
sessori ecclesiastici  ne'  suddetti  dominii 
di  là  dal  Faro  per  la  dovuta  indennizza- 
zione  altrettante  rendite  civili;  quindi 
ad  istanza  della  Maestà  Sua,  ed  avuto 
riguardo  alla  pubblica  tranquillità,  che 
alla  Religione  sommamente  importa  di 
conservare,  Sua  Santità  dichiara  che  i 
possessori  di  tutti  gli  anzidetti  beni  non 
avranno  alcuna  molestia  né  da  Se,  né 
da'  Romani  Pontefici  suoi  Successori  ;  e 
che  in  conseguenza  la  proprietà  degli 
stessi  beni,  le  rendite,  e  i  diritti  a  quelli 
annessi  saranno  immutabili  presso  i  me- 
desimi, e  quelli  che  hanno  causa  da  loro. 

Articolo  XIV. 

Le  attuali  ristrette  circostanze  eco- 
nomiche del  patrimonio  regolare  non 
alienato,  e  trovato  da  Sua  Maestà  al  Suo 
ritorno  nell'amministrazione  del  così 
detto  Demanio,  non  permettendo  di  ri- 
pristinare tutte  le  case  religiose  del- 
l'uno   e    dell'altro    sesso,    le    medesime 


a.  1818 


Concordati'  fra  l'io  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie 


627 


numero  restituentur,  quem  dotationum 
quae  supersunt  modus  patietur,  ex  iis 
praesertìm  institutis,  quae  juventuti  in 
religione  et  literis  instituendae,  curae 
infirmorum,  et  praedicationi  verbi  Dei 
incumbunt. 

\  Bona  ordinum  regularium  possiden- 
tium  non  alienata,  debita  proportione 
religiosis  domibus  reserandis  assigna- 
buntur,  quin  ulla  habeatur  ratio  de  an- 
tiquae  proprietatis  titulis,  qui  titilli  om- 
nes  in  vim  hujus  articuli  declarantur 
extincti. 

Domus  religiosae  non  alienatae  ex- 
ceptis  iis,  quae  publicis  usibus  in  totum 
addictae  sunt,  si  ob  reddituum  defectum 
restituì  non  poterunt,  patrimonii  regu- 
laris  partem  efficient.  Quotiesautem  elicti 
patrimonii  utilitas  id  postulaverit,  etiam 
alienari  poterunt,  ea  tamen  lege,  ut  pre- 
tium  inde  percipiendum  in  favorem  prae- 
lati  patrimonii  cedat. 

Numerus  existentium  conventuum 
religiosorum  Mendicantium,  quos  mino- 
res  Observantes,  Reformatos,  Alcantari- 
nos,  et  Capueinos  vocant,  quoties  cir- 
cumstantiae,  et  fidelium  neeessitates  id 
postulent,  augebitur. 

Postquam  religiosae  domus  eonsti- 
tutae  et  dotatae  fuerint  ordinibus  regu- 
laribus  possidentibus,  nec  non  sacris 
virginibus,  habito  respectu  ad  ea  quae 
ad  vitam  sustentandam  -  iis  suppetent, 
novitios  acceptare  liberum  erit.  Eadem 
ratione  acceptatio  novitiorum  libera  erit 
religiosis  Mendieantibus. 

Puellarum,  quae  in  posterum  sese 
Deo  mancipabunt,  dotes  quas  attulerint, 
juxta  leges  canonicas  monasterio  cedent. 


verranno  ripristinate  in  quel  maggior 
numero  che  sarà  compatibile  co1  mezzi 
di  dotazioni,  e  specialmente  le  case  di 
quegl'  Instituti,  che  sono  addetti  alla 
istruzione  della  gioventù  nella  religione 
e  nelle  lettere,  alla  cura  degl'infermi,  e 
alla  predicazione. 

I  beni  de'  Regolari  possidenti,  non 
alienati,  saranno  con  debita  proporzione 
ripartiti  Ira  i  Conventi  da  riaprirsi,  senza 
avere  alcun  riguardo  a'  titoli  delle  an- 
tiche proprietà,  che  in  vigore  del  pre- 
sente articolo  tutti  restano  estinti. 

I  locali  religiosi  non  alienati,  ec- 
cettuati quelli  interamente  addetti  ad 
usi  pubblici,  se  per  mancanza  di  mezzi 
non  potranno  ripristinarsi,  formeranno 
parte  del  patrimonio  regolare  ;  ed  essen- 
dovi l'utilità  del  detto  patrimonio,  po- 
tranno anche  alienarsi  colla  condizione 
che  il  prezzo  che  se  ne  ritrarrà  debba 
surrogarsi  in  vantaggio  del  patrimonio 
medesimo. 

Si  aumenterà  il  numero  de'  Conventi 
tuttavia  esistenti  de'  Religiosi  Osser- 
vanti, Riformati,  Àlcantarini,  e  Cappuc- 
cini, qualora  le  circostanze  ed  i  bisogni 
delle  popolazioni  lo  richieggano. 

Fissate  le  rendite  e  le  località  già 
enunciate,  sarà  libera  la  vestizione  di' 
novizii  degli  Ordini  regolari  possidenti 
e  delle  Monache,  in  proporzione  de' mezzi 
di  sussistenza;  come  allo  stesso  modo 
sarà  libera  la  vestizione  de'  novizii  pe' 
religiosi  mendicanti. 

Le  doti  delle  fanciulle  che  si  mo- 
nacheranno, saranno  impiegate  in  favore 
del  monistero,  secondo  le  disposizioni 
canoniche. 


1  Rnslti  12:  •  dei  .. 

-  Ni-.si     •  sustendendam    ;  Busta  12,  che  anche  altrove  presenta,  nel  testo  latino,  idioti  mi  napoletani, 
1  dandam  », 


628 


Concordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  1  Re  delle  Due  Sicilie 


a.  1818 


Religiosi  omnes  tam  mendicantes, 
quam  possidentes  in  utriusque  Siciliae 
regno  vel  existentes,  vel  restituendo 
suis  superioribus  generalibus  subditi 
erunt. 

Religiosis  eorum  institutorum  regu- 
larium  possidentium,  quae  in  dominiis 
citra  Pharum  restituentur,  secularizatio- 
nis  indultum  a  s.  Sede  obtinentibus,  et 
de  aliquo  ecclesiastico  beneficio  non  pro- 
visis,  gubernium,  aerarii  publici  sum- 
ptibus,  titulo  patrimonii,  annuam  pen- 
sionem,  qua  nunc  gaudent,  persolvet, 
donec  de  congruenti  beneficio,  aut  cap- 
pellata provideantur.  Religiosis  autem 
illorum  institutorum,  quae  restituì  non 
poterunt,  annua  pensio,  qua  nunc  gau- 
dent, a  gubernio  indistincte  persolvetur. 


Tutti  i  religiosi  si  mendicanti  che 
possidenti,  che  saranno  ripristinati,  egual- 
mente che  quelli  che  esistono,  dipende- 
ranno da'  loro  rispettivi  superiori  ge- 
nerali. 

A'  Religiosi  di  quegli  Ordini  rego- 
lari possidenti  che  si  riammetteranno 
ne'  dominii  di  qua  dal  Faro,  ottenendo 
l'indulto  apostolico  di  secolarizzazione, 
e  non  essendo  provveduti  di  benefizio 
ecclesiastico,  il  Governo  per  conto  del- 
l' Erario  continuerà  a  titolo  di  patrimo- 
nio la  pensione  di  cui  ora  godono,  finché 
sieno  provveduti  di  un  corrispondente 
benefizio,  o  cappellania.  A'  religiosi  poi 
di  quegl' Instituti  che  non  potranno  ri- 
pristinarsi, il  Governo  continuerà  indi- 
stintamente il  pagamento  delle  loro  at- 
tuali pensioni. 


Articulus  XV. 

Ecclesia  jus  habebit  novas  acquirendi 
possessiones,  et  quidquid  de  novo  acqui- 
sierit  faciet  suum,  et  censebitur  eodem 
jure,  ac  veteres  fundationes  ecclesia- 
sticae. 

Hac  libertate  in  posterum  gaudebit 
Ecclesia,  quin  tamen  praejudicium  ullum 
afferaturlegalibuseffectibus  legum  vulgo 
di  ammortizzazione,  quae  in  regno  vi- 
guerunt  usque  ad  hanc  diem,  earumque 
legum  executioni  etiam  in  posterum  prò 
casibus  nondum  consummatis,  et  condi- 
tionibus  nondum  impletis. 

Nulla  fundationum  ecclesiasticarum 
net  suppressio,  aut  unio  absque  inter- 
ventu  auctoritatis  Sedis  apostolicae,  sal- 
vis  facultatibus  a  sacro  concilio  Triden- 
tino episcopis  tributis. 


Articolo  XV. 

La  Chiesa  avrà  il  diritto  di  acqui- 
stare nuovi  possedimenti:  e  qualunque 
acquisto  faccia  di  nuovo,  sarà  suo  pro- 
prio; e  goderà  dello  stesso  diritto,  che 
le  antiche  fondazioni  ecclesiastiche. 

Questa  facoltà  s'intende  da  oggi  in- 
nanzi, e  senza  che  sia  di  pregiudizio  agli 
effetti  legali  delle  leggi  di  ammortizza- 
zione, che  sono  state  in  vigore  finora, 
ed  alla  esecuzione  delle  suddette  leggi 
anche  in  futuro  pe'  casi  non  ancora  con- 
sumati, e  per  le  condizioni  non  ancora 
verificate. 

Non  potrà  farsi  soppressione  alcuna, 
o  unione  delle  fondazioni  ecclesiastiche 
senza  l'intervento  dell'autorità  della  Sede 
Apostolica  ;  salve  le  facoltà  attribuite  a' 
Vescovi  dal  Sacro  Concilio  Tridentino. 


Articulus  XVI. 

Quum  luctuosae  tcmporum  circum- 
stantiae    non    patiantur    ecclesiasticos 


Articolo  XVI. 

Le   luttuose  circostanze   de'   tempi 
non  permettendo  che  gli  ecclesiastici  go- 


a.  1818 


Concordato  fra  Fio  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie 


629 


exemptione  a  publicis  regiis,  '  et  civi- 
tatis  onerìbus  gaudere,  raajestassua  pol- 
licetur  ahusum  superioribus  temporibus 
in  segno  introductum,  quo  ecclesiastici, 
eorumque  bona  durioribus  taxis  prac 
laicis  praegravabantur,  cessaturum  :  quin 
imo  cum  per  feliciora  tempora  status 
conditio  prosperior  evadet,  regia  ma- 
jestas   largitionibus    clero   opitulabitur. 


ciano  la  esenzione  da'  pubblici  pesi  '  regii, 
e  comunali;  Sua  Maestà  promette  di  tar 
cessare  l'abuso  ne'  passati  tempi  intro- 
dotto, per  cui  gli  ecclesiastici  e  i  loro 
beni  venivano  più  gravati  de'  laici 
stessi:  che  anzi  a'  momenti  felici  di  mag- 
giori risorse  dello  Stato  dal  religioso  So- 
vrano si  supplirà  con  elargizioni  in  van- 
taggio del  Clero. 


Articulus  XVII. 

Mons  Frumentarius  nuncupatus,  Nea- 
poli  erectus,  sive  regia  procuratio  spo- 
liorum,  et  reddituum  mensarum  episco- 
palium,  abbatiarum,  aliorumque  Benefì- 
ciorum  vacantium  supprimetur.  '-' 

Vix  nova  dioecesium  circumscri- 
ptione  peracta,  in  qualibet  earum  consti- 
tuentur  administrationes  dioecesanae, 
quartini  unaquaequeconstabitduobus  ca- 
nonicis  a  capitulo  seu  metropolitano, 
seu  cathedrali,  tertio  quoque  anno  per 
suffragiorum  pluralitatem  eligendis,  ac 
renovandis,  et :;  regio  procuratore,  quem 
majestas  sua  nominabit. 

Cuilibet  congregationi,  seu  admini- 
strationi  dioecesanae  praesidebit  epi- 
scopio, aut  ejus  vicarius  generalis,  sede 
vero  vacante  vicarius  capitularis. 

Ordinarius,  et  regia  majestas  per 
suum  administrum,  collatis  consiliis, 
fructus  ex  supradictis  beneficiis  vacanti- 
bus  perceptos  in  favorem  ecclesiarum, 
hospitalium,  seminariorum,  in  subsidia 
charitatis,  et  in  alios  usos  pios  eroga- 
bunt ,  reservata  *  tamen  dimidia  parte 
reddituum  mensarum  episcopalium  va- 
cantium prò  futuro  earumdem  episcopo. 

Regia  praescriptio  adhuc  vigens,  vi 
cujus  tertia  pars  reddituum  mensarum 


Articolo  XVII. 

Resterà  soppresso  il  cosi  detto  Monte 
Frumentario  eretto  in  Napoli,  o  sia  la 
regia  amministrazione  degli  spogli  e 
delle  rendite  delle  Mense  vescovili,  Ab- 
badie,  ed  altri  benefizii  vacanti. 

Appena  eseguita  la  nuova  circoscri- 
zione delle  diocesi,  si  stabiliranno  in 
vece,  in  ciascuna  di  esse,  delle  ammini- 
strazioni diocesane  composte  da  due 
Canonici  che  il  Capitolo,  sia  metropoli- 
tano, sia  cattedrale,  eleggerà  e  rinno- 
verà di  tre  in  tre  anni  per  pluralità  di 
voti,  e  da  un  regio  procuratore  che  verrà 
nominato  da  Sua  Maestà. 

A  ciascuna  amministrazione  prese- 
derà il  Vescovo,  o  il  di  lui  Vicario  ge- 
nerale; e  nel  tempo  di  Sede  vacante  il 
Vicario  capitolare. 

L'Ordinario  e  Sua  Maestà  per  mezzo 
del  suo  regio  ministro  erogheranno  di 
concerto  i  frutti  percepiti  da'  soprad- 
detti vacanti  a  benefizio  delle  chiese, 
degli  ospedali,  de'  seminarii,  in  sussidii 
caritativi  ed  in  altri  usi  pii.  Sarà  però 
riservata  la  metà  delle  rendite  delle 
Mense  vescovili  vacanti  in  favore  del 
futuro  Vescovo. 

La  risoluzione  tuttora  vigente  di 
depositare  nel  sopraddetto  Monte  Fru- 


/ìnstn  12:   ■  publicis,  regiis»,  «pesi,  re^ii  •. 
Busta  12  e  Bolla  In  Supremo:  .  supprimitur  ., 
Nessi,  con  Bmlii  12  e  Bolla  In  Supremo,   idd. 
Nussi  e  Bolla  In  Supremo:  <  servata». 


630 


Concordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  I  Re  'Ielle  I >itc  Sicilie 


a.  1818 


episcopalium,  et  beneficiorum  sub  ap- 
pellatone Tertii  pensionabilis  apud  su- 
pradied  montis  frumentarii  administra- 
torem  deponebatur,  per  praesentem 
articulum  abrogatur,  quin  tamen  prae- 
sentes  pensionarii  priventur  pensionibus, 
quibus  nunc  gaudent. 

Tempore  provisionum  episcopatuum, 
et  beneficiorum  regiae  nominationis, 
reservatio  pensionum  secundum  formas 
canonicas  locum  habere  perget.  Nomi- 
nati a  majestate  sua  ad  praedictas  pen- 
siones  a  s.  Sede  bullas  apostolicas  obti- 
nebunt,  vi  quarum  pensiones  ipsas  quoad 
vixerint  percipere,  et  suas  facere  pote- 
runt.  Pensionano  vita  functo,  episcopa- 
ti^, aut  beneficium  ab  onere  persolven- 
dae  pensionis,  qua  gravabatur,  liberum 
erit. 


mentano  la  terza  parte  delle  rendite  de' 
vescovati,  e  benefizii  sotto  il  nome  di 
terzo  pensionabile ,  in  forza  del  pre- 
sente articolo  resta  abrogata  ;  senza  che 
per  questo  gli  attuali  pensionati  riman- 
gano privi  delle  pensioni  delle  quali 
sono  in  possesso. 

All'occasione  delle  provviste  de'  Ve- 
scovati e  benefizii  di  nomina  regia,  con- 
tinuerà ad  ammettersi  la  riserva  delle 
pensioni,  secondo  le  forme  canoniche.  I 
nominati  da  Sua  Maestà  a  tali  pensioni 
otterranno  dalla  Santa  Sede  le  corri- 
spondenti bolle  apostoliche,  colle  quali 
saranno  abilitati  a  percepirle,  vita  loro 
naturale  durante;  rimanendo  dopo  la  loro 
morte  libero  da1  tal  peso  il  vescovato  o- 
benefizio,  a  carico  del  quale  erano  state 
riservate. 3 


Articulus  XVIII. 

Sanctitas  sua  super  aliquas  episco- 
pales  mensas,  et  abbatias  regni  desi- 
gnandas  sibi  reservat  in  perpetuum  an- 
nuas  pensiones  in  summa  ducatorum 
duodecim  millium,  quas  Romanus  Pon- 
tifex  prò  tempore  suis  subditis  status 
Ecclesiastici  prò  lubitu  conferet. 

Articulus  XIX. 

Beneficia  et  abbatiae  existentes  in 
regno  utriusque  Siciliae,  quarum  fru- 
ctus  aut  ex  toto,  aut  ex  parte  applicati 
reperiuntur  personis  ecclesiasticis,  et 
aliquibus  ecclesiis,  collegiis,  monasteriis, 
et  piis  domibus  urbis,  aliorumque  lo- 
corum  status  Ecclesiastici,  suam  conser- 
vabunt  applicationem  in  favorem  praedi- 
ctorum.    Haec    dispositio    non    respicit 

1  Busta  12  add.      un 

-  Busta  12:  •  .    . 

■  Busta  12:  «era  stata  riserva 

1  Biisln  12  :  •  pensioni     . 


Articolo  XVIII. 

Sua  Santità  sopra  alcuni  Vescovati 
ed  Abbadie  del  Regno,  che  verranno 
stabilite,  si  riserva  in  perpetuum  dodici- 
mila ducati  annui  di  pensioni,4  delle 
quali  il  Romano  Pontefice  prò  tempore 
disporrà  a  suo  piacimento  in  benefìzio 
de'  suoi  sudditi  dello  Stato  Ecclesia- 
stico. 

Articolo  XIX. 

I  Benefizii  ed  Abbadie  situate  nel 
regno  delle  Due  Sicilie,  i  di  cui  frutti, 
o  in  parte,  o  in  tutto,  si  trovano  appli- 
cati a  persone  ecclesiastiche,  ed  a  varie 
Chiese,  Collegii,  Monasteri,  e  Pie  Case  di 
Roma,  e  di  altri  paesi  dello  Stato  Ec- 
clesiastico, dovranno  continuare  ad  es- 
sere applicati  per  lo  stesso  uso.  Questa 
disposizione  non  comprende  i  Benefizii 


a.  lsis  Concordati'  fra  Pio  VII  <    Ferdinando  I  Re  ■Ielle  Ina-  Sicilie 


631 


beneficia,  et  abbatias  regii  patronatus, 
elilla  quorum1    bona   alienata   fuerunt. 

Artieulus  XX. 

Archiepiscopi,  et  episcopi  in  exer- 
citìo  eorum  pastoralis  ministeri]  prorsus 
liberi  erunt  secundum  sacros  canones. 

Causas  ecclesiasticas,  atque  in  pri- 
mis causas  matrimoniales,  quae  juxta 
canonem  12.  sess.  24.  sacri  concini  Tri- 
dentini ad  judices  ecclesiasticos  spe- 
ctant,  in  foro  eorum  cognoscent,  ac  de 
iis  sententiam  ferent.  Haec  dispositionon 
respicit  causas  civiles  clericorum,  exem- 
pli  grada  contractuum,  debitorum,  hae- 
reditatum,  quas  laici  judices  cognoscent 
et  definient. 

In  clericos  reprehensione  dignos, 
aut  honestum  clericalem  habitum  eorum 
ordini,  et  dignitati  congruentem  non  de- 
ferenles,  poenas  a  sacro  concilio  Tri- 
dentino statutas,  aliasque  quas  conve- 
nientes  judicaverint,  salvo  canonico  re- 
cursu,  infligent,  eosque  in  seminariis,  et 
domibus  regularium  claudent  :  censuris 
quoque  animadvertent  in  quoscumque 
fidcles  ecclesiasticarum  legum  et  sacro- 
rum  canonum  transgressores. 

In  sacris  visitationibus  suarum  dioe- 
cesium,  et  ad  limina  apostolorum  pera- 
gendis,  et  in  dioecesanis  synodis  convo- 
candis  liberi  erunt. 

Cum  clero,  et  populo  dioecesano 
prò  munere  officii  pastoralis  communi- 
care,  suasque  instructiones,  et  ordina- 
tiones  de  rebus  ecclesiasticis  libere  pu- 
blicare,  indicere  preces  publicas,  aliaque 
pia  opera,  cum  id  bonum  ecclesiae,  vel 


ed  Abbadie  di  regio  patronato,  nò  quelli  ' 
i  di  cui  beni  sono  alienati. 

Articolo  X  X . 

('.li  Arcivescovi  ed  i  Vescovi  sa- 
ranno affatto  liberi  nell'esercizio  del  loro 
pastorale  ministero,  secondo  i  sacri  ca- 
noni. 

Riconosceranno  nel  loro  Foro  le 
cause  ecclesiastiche,  e  principalmente 
le  cause  matrimoniali,  che  giusta  il  ca- 
none 12  Sess.  24  del  Sacro  Concilio 
Tridentino  spettano  a'  giudici  ecclesia- 
stici; e  porteranno  su  di  esse  sentenza. 
Non  sono  comprese  in  questa  disposi- 
zione le  cause  civili  de'  chierici,  come 
per  esempio,  quelle  di  contratti,  debiti, 
eredità,  le  quali  saranno  conosciute  e 
definite  da'  giudici  laici. 

Castigheranno  con  le  pene  stabilite 
dal  Sacro  Concilio  di  Trento,  o  •  altre 
che  giudicheranno  opportune,  i  chierici 
degni  di  riprensione,  o  che  non  portino 
l'abito  chiericale  conveniente  alla  loro 
dignità  ed  al  loro  ordine,  salvo  il  ri- 
corso canonico  e  li  rinchiuderanno  ne' 
seminarii  e  nelle  case  de'  Regolari.  Pro- 
cederanno eziandio  con  le  censure  con- 
tro qualunque  tra'  fedeli,  che  sia  tras- 
gressore delle  leggi  ecclesiastiche  e  de' 
sacri  canoni. 

Non  saranno  impediti  dal  fare  le 
sacre  visite  delle  rispettive  loro  dio- 
cesi, e  ad  Umilia  Apostolorum,  e  dal 
convocare  i  sinodi  diocesani. 

A'  medesimi  Arcivescovi  e  Vescovi 
sarà  libero  di  comunicare  col  clero  e 
col  popolo  diocesano  per  dovere  del- 
l'officio  pastorale;  pubblicare  libera- 
mente le  loro  istruzioni,  e  '  ordinazioni  ' 
sulle  cose  ecclesiastiche;  ordinare  e  in- 


BoUa  ///  Supremo.  \Yssi  : 
■  Busta  12:  «  quelle  .. 

Bit<la   12  .1.1  J .    .  cor  •. 
<  Concordalo  om. 


illorum  quorura«;  lìnala  12:     Mia  quarum 


-;■_• 


(  om  01  dato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie 


a.  1818 


status,  aut  populi  postulet,  archiepisco- 
pis  et  episcopis  regni  liberum  erit. 

Causae  majores  spectabunt  ad  sum- 
mum  Pontificem. 

Articulus  XXI. 

Archiepiscopi,  et  episcopi,  praemisso 
praescripto  examine,  clericos  de  neces- 
sario patrimonio,  aut  alio  canonico  ti- 
tillo provisos,  quos  suis  dioecesibus  ne- 
cessarios  aut  utiles  judicaverint,  ad  sa- 
cros  ordines  promovebunt,  servatis  ta- 
men  cautehs  et  praescriptionibus  in 
decreto  die  prima  julii  anni  MDCXXIII 
a  sa.  me.  Gregorio  XV.  lato,  '  nec  non 
capite  4.  conventionis  anni  MDCCXLI 
cujus  titulus  est  -  Requisiti  de'  promo- 
vendi -  -  contentis,  quibus  cautelis  et 
praescriptionibus  per  praesentem  con- 
ventionem  non  derogatur. 

Ne  autem  ecclesiasticis  ad  vitam 
sustentandam  necessaria  desint,  annona 
praesentibus  temporibus  arctiore  facta, 
archiepiscopi,  et  episcopi  post  hujus 
conventionis  publicationem  taxam  sacri 
patrimonii  promovendorum  ad  sacros 
ordines,  quae  in  bonis  stabilibus  consti- 
tuenda  erit,  augebunt,  ita  tamen  ut  nec 
minor  sit  ducatis  quinquaginta,  nec  du- 
catis  octoginta  major. 

Quia  vero  experientia  compertum 
est,  in  regno  per  artem  et  l'raudem  cle- 
ricis  ad  sacros  ordines  promovendis  prò 
sacro  patrimonio  eos  fundos  saepe  as- 
signari,  qui  vel  fleti  sunt,  vel  hypothecis, 
aliisque  vinculis  obnoxii,  quo  fit  ut  plu- 
ribus  ecclesiasticis  post  ordinationem 
modus  sustentandae  vitae  desit  ;  ut  hujus- 
modi  abusus  evitetur,  ad  facti  veritatem 
adstruendam,  de  pertinentia,  ut  ajunt, 
atque  exemptione  ab  omni   hypothecae 


limare  le  preghiere  pubbliche,  ed  altre 
pie  pratiche,  quando  lo  richiederà  il  bene 
della  Chiesa,  o  dello  Stato,  o  del  Popolo. 
Le  cause  maggiori  spetteranno  al 
Sommo  Pontefice. 

Articolo  XXI. 

Gli  Arcivescovi  e  Vescovi  promuo- 
veranno a'  sacri  Ordini,  previo  il  pre- 
scritto esame,  e  quando  sieno  provve- 
duti del  debito  patrimonio,  o  di  altro 
titolo  canonico,  quei  chierici  che  giu- 
dicheranno necessarii  o  utili  alle  loro 
diocesi;  con  le  cautele  però  e  prescri- 
zioni contenute  nel  decreto  del  1  lu- 
glio 1623  della  Sa.  Me.  di  Gregorio  XV, 
e  nel  Concordato  Benedettino,  capitolo  4, 
che  ha  per  titolo  Requisiti  de'  promo- 
vendi: quali  cautele  e  prescrizioni  non 
sono  derogate  col  presente  Concordato. 

Essendo  necessario  di  provvedere 
al  sufficiente  sostentamento  di  ciascun 
ecclesiastico,  che  ne'  presenti  tempi 
esige  maggiori  mezzi:  gli  Arcivescovi 
e  Vescovi  da  ora  in  poi  aumenteranno 
la  tassa  del  sacro  patrimonio  per  gli 
ordinandi,  da  costituirsi  in  beni  fondi; 
la  quale  non  potrà  essere  né  in  minor 
somma  di  ducati  cinquanta,  né  mag- 
giore di  ottanta. 

L'esperienza  avendo  dimostrato  che 
nel  regno  accade  frequentemente  che 
nel  costituire  i  patrimonii  sacri,  si  fanno 
degli  assegni  fraudolenti,  o  simulati,  o 
non  liberi  da  ipoteche  ed  altri  vincoli, 
per  cui  gli  ordinati  a  titolo  di  tali  pa- 
trimonii si  trovano  poi  sprovveduti,  e 
mancanti  di  sussistenza;  ad  evitare 
quindi  questo  abuso,  dovrà,  per  la  ve- 
rità del  fatto,  costare  in  forma  legale 
della  pertinenza  e   della   esenzione  da 


'  li  in  r 

•  p.  350. 


a.  1818 


Concordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  1  Re  delle  Due  Sicilie 


633 


vinculo  furali,  vel  fundorum,  qui  a  prò- 
movendis  ad  sacros  ordine-  prò  sacro 
patrimonio  exhibentur,  legaliter constare 
debebit  ;  ad  quem  eflectum  curiae  eccle- 
siasticae  documcntum  authenticum  de 
pertinentia,  ut  supra  dictum  est,  et  li- 
bertate  fundi  a  tribunali  civili  provin- 
ciae  exquirent,  a  quo  illud  recusari  non 
poterit. 

Si  qui  vero  clerici  ad  sacros  ordines 
beneficii  ecclesiastici,  aut  cappellaniao 
titulo  promovebuntur,  quoties  talis  Be- 
neficii, aut  cappellaniae  annuus  redditus 
ad  taxam  dioecesanam,  ut  supra,  non 
pertingat,  tantumdem  sibi  ex  aliis  libe- 
ris  fundis  constituent,  quantum  supradi- 
ctae  taxae  integritas  postulaverit. 

Excipiuntur  illae  dioeceses,  in  qui- 
bus  ex  dioecesana  lege  taxa  sacri  pa- 
trimonii  in  majori  summa  canonice  con- 
stituta  reperiatur,  respectu  quarum  nulla 
mutatio  fiet. 


ogni  vincolo  d'ipoteca  del  fondo,  o  fondi, 
che  dall'ordinando  si  costituiscono  in 
patrimonio  sacro;  al  qual  effetto  le  cu- 
rie ecclesiastiche  richiederanno  il  docu- 
mento della  pertinenza  e  libertà  del 
fondo  al  tribunale  civile  della  provincia, 
il  quale  non  potrà  ricusarlo. 


I  promovendi  a'  sacri  Ordini  a  ti- 
tolo di  benefizio  o  cappellania,  per  es- 
sere ordinati  dovranno  costituirsi  un 
supplimento  certo  fino  all'ammontare 
della  tassa  diocesana, come  sopra, quando 
il  frutto  di  esso  beneficio  o  cappellania 
fosse  minore  di  detta  tassa. 

Questa  disposizione  non  comprende 
le  diocesi,  nelle  quali  già  fosse  stata  ca- 
nonicamente stabilita  una  tassa  patrimo- 
niale maggiore,  a  riguardo  delle  quali 
non  avrà  luogo  alcun  cambiamento. 


Articulus  XXII. 

Liberum  erit  ad  sanctam  Sedem 
appellare. 

Articulus  XXIII. 

Episcoporum,  cleri,  et  populi  com- 
municatio  cum  sancta  Sede  in  rebus  spi- 
ritualibus,  et  negotiis  ecclesiasticis  pror- 
sus  libera  erit,  ac  consequenter  epistolae, 
ut  ajunt,  circulares,  leges  et  decreta 
circa  «  Liceat  scribere  »  abrogantur. 


Articolo  XXII. 
Sarà  libero  di  appellare  alla  S.  Sede. 

Articolo  XXIII. 

La  comunicazione  colla  Santa  Sede 
de'  Vescovi,  Clero,  e  Popolo  su  tutte  le 
materie  spirituali,  e  gli  oggetti  eccle- 
siastici, sarà  pienamente  libera;  e  per 
conseguenza  le  circolari,  leggi  e  decreti 
del  liceat  scribere  sono  rivocati. 


Articulus  XXIV. 

Quoties  archiepiscopi,  et  episcopi 
in  libris  introductis,  vel  qui  introducun- 
tur,  impressis,  vel  qui  imprimuntur  in 
regno,  aliquid  repererint  Ecclesiae  do- 
ctrinae,  aut  bonis  moribus  contrarium, 
gubernium  eorum  librorum  divulgatio- 
nem  non  permitlet. 


Articolo  XXIV. 

Ogni  qualvolta  gli  Arcivescovi  ed 
i  Vescovi  ne'  libri  introdotti,  o  che  s'in- 
troducono, stampati,  o  che  si  stampano 
nel  Regno,  troveranno  qualche  cosa  con- 
traria alla  dottrina  della  Chiesa,  ed  a' 
buoni  costumi,  il  Governo  non  ne  per- 
metterà la  divulgazione. 


Concordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie 


a.  1818 


Aj-ticulus  XXV.  ' 

Regii  delegati  jurisdictionis  eccle- 
siasticae  munus  a  maiestate  sua  suppri 
mitur. 

Articulus  XXVI. 

Curia  cappellani  majoris,  ejusque 
jurisdictio,  iis  continebitur  limitibus,  qui 
in  constitutione  fel.  ree.  Benedicti  XIV. 
cujus  initium  -  Convenit8  -,  et  sequenti 
ejusdem  Pontificis  Motu  proprio3  super 
eadem  re  praescribuntur. 

Articulus  XXVII. 

Ecclesiae  proprietas  in  suis  possessio- 
nibus,  et  acquisitionibus  sacra  et  invio- 
labilis  erit. 

Articulus  XXVIII. 

Sanctitas  sua  attenta  utilitate,  quae 
ex  hac  conventione  manat  in  religio- 
nem,  et  l  in  Ecclesiam,  utque  singularis 
benevolentiae  suae  testimonium  maje- 
stati  Ferdinandi  regis  praebeat,  eidem 
atque  ab  eo  descendentihus  catholicis 
in  regno  suceessoribus,  concedit  in  per- 
petuum  indultum  nominandi  dignos  et 
idoneos  ecclesiasticos  viros  iis  dotibus 
praeditos,  quas  sacri  canones  requirunt, 
ad  omnes  illas  archiepiscopales  et  epi- 
seopales  ecclesias  regni  utriusque  Sici- 
liae,  ad  quas  majestas  sua  jure  nomi- 
nandi nondum  gaudebat;  ac  propterea 
statim  post  hujus  conventionis  ratifica- 
tionem  literas  apostolicas,  quibus  hoc 
indultum  continebitur,  expediri  jubebit. 

Majestas  sua  tempore  debito  Sancti- 
tati  suae  nominatos  manifestabit,  ut  ne- 
cessarii    processus    juxta    canones    de 


Articolo  XXV. 

Sua  Maestà  sopprime  la  carica  di 
Regio  Delegato  della  Giurisdizione  ec- 
clesiastica. 

Articolo  XXV I. 

La  Curia  del  Cappellano  maggiore  e 
la  sua  giurisdizione  si  conterrà  ne'  limiti 
della  Costituzione  di  Benedetto  XIV, 
che  comincia  Convenit,  e  del  susseguente 
Motuproprio  dello  stesso  Pontefice  sul 
medesimo  oggetto. 

Articolo  XXVII. 

La  proprietà  della  Chiesa  sarà  sacra 
ed  inviolabile  ne'  suoi  possessi  ed  ac- 
quisti. 

Articolo  XXVIII. 

In  considerazione  della  utilità  che 
dal  presente  Concordato  ridonda  nella 
Religione  e  nella  Chiesa,  e  per  dare 
un  attestato  di  particolare  affezione  alla 
persona  di  Sua  Maestà  il  Re  Ferdinando, 
Sua  Santità  accorda  in  perpetuo  a  Lui, 
ed  a'  suoi  discendenti  cattolici  Succes- 
sori al  trono,  l'indulto  di  nominare  de- 
gni ed  idonei  ecclesiastici,  forniti  delle 
qualità  richieste  da'  sacri  canoni,  a 
tutti  que'  Vescovati  ed  Arcivescovati 
del  regno  delle  Due  Sicilie,  pe'  quali 
Sua  Maestà  finora  non  godeva  del  diritto 
della  nomina  :  e  a  tale  effetto,  tostochè 
sieno  seguite  le  ratifiche  del  presente 
Concordato,  Sua  Santità  farà  spedire  la 
Bolla  d'indulto. 

Sua  Maestà  manifesterà  in  tempo 
debito  a  Sua  Santità  i  nominati,  aftinché 
a  tenore  de'  canoni  si  facciano  i  neces- 


;    lui  34    invece  di  35,  articoli  del  Concordato. 
Del  6  luglio  1741  in   I.  I    irai  i,  De  capello  regis  utriusque  Sii  iliae,  Romae  174".   158  172,  donde  in  R.  de  Mas 
rima,  Beuet  a,  u  XIV  Ada  I,  Xeapoli  181'4,  75-83. 

I  >•  1  10  novi  mlire  1741,  ihid.  473-476  e  r>E  Martinis  loc.  cit.  130-182,  che  pone-  erroneamente  la  data  del  174'-'. 
1  Bufili  12, 


a.  IMs 


Concordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  I  Re  delle  Due  Sicilie 


iis  fiant,  atque  canonicam  institutionem 
modis  et  formis  consuetis  obtineant. 
Prìusquam  vero  cam  obtinuerint,  regi- 
mini,  seti  administrationi  ecclesiarma 
respectivarum  ad  quas  erunt  designati, 
nullo  modo  sese  immiscere  poterunt. 

Articulus  XXIX. 

Archiepiscopi,  et  episcopi  corani  ma 
jestate  regia juramentumfidelitatis  emit- 
tent  sequentibus  verbisexpressum.  -  Ego 

juro  et  promitto  ad  sancta  Dei  Evan- 
gelia obedientiam  et  lidelitatem  regiae 
majestati  ;  item  promitto  me  nullam  coni- 
municationem  habiturum,  nullique  Con- 
silio interfuturum,  nullamque  suspectam 
unionem  ncque  intra,  ncque  extra  con- 
servaturum,  quae  tranquillitati  publicae 
noceat,  et  si  tam  in  dioecesi  mea,  quam 
alibi  noverim  aliquid  in  status  damnum 
tractari,  majestati  suae  manifestabo.  - 


Articulus  XXX. 

Caetera  vero  res  ecclesiasticas  spe- 
ctantia,  quorum  nulla  mentio  in  bis  ar- 
ticulis  facta  est,  dirigentur  juxta  vigen- 
tem  ecclesiae  disciplinam.  Siqua  vero 
supervenerit  difficultas,  Sanctitas  sua  et 
majestas  sua  secum  conferre  sibi  reser- 
vant. 

Articulus  XXXI. 

Praesens  conventio  substituitur  om- 
nibus legibus,  ordinationibus,  et  decre- 
tis  in  regno  utriusque  Siciliae  circa  res 
religionis  huc  usque  latis. 

Articulus  XXXII. 

Cum  nomine  regiae  majestatis  fuc- 
rit  expositum  Sanctitati  suae  conven- 
tionem  anni  MDCCXLI,  attentis  praesen- 
tibus   ecclesiarum  regni  citra   Pharum 


sarii  processi,  ed  ottengano  la  in.stitu- 
zione  canonica  ne' modi  e  forme  praticale 
finora.  Prima  però  che  l'abbiano  avuta 
non  potranno  in  verun  modo  intromet- 
tersi nel  regime,  o  sia  nell'amministra- 
zione delle  rispettive  chiese  alle  quali 
sono  nominati. 

Articolo  XXIX. 

Gli  Arcivescovi  ed  i  Vescovi  fa 
ranno  alla  presenza  di  Sua  Maestà  il  giù 
lamento  di  fedeltà  espresso  colle  seguenti 
parole: 

10  giuro  e  prometto  sopra  i  sunti 
Evangeli  obbedienza  e  fedeltà  alla  Reale 
Maestà.  Parimente  prometto  che  io  non 
avrò  alcuna  comunicazione,  ni  inter- 
verrò ail  aldina  adunanza,  né  conser- 
verò dentro,  o  fuori  del  regno  alcuna 
sospetta  unione,  che  noccia  alla  pubblica 
tranquillità,  lì  se ,  lauto  nella  mia  dio- 
cesi, che  altrove,  saprò  che  alcuna  cosa 
si  tratti  in  danno  dello  Stato,  lo  mani 
Pesterò  a  Sua  Maestà. 

Articolo  XXX. 

Quanto  agli  altri  oggetti  ecclesiastici, 
de'  quali  non  è  stata  fatta  menzione 
ne'  presenti  articoli,  le  cose  saranno  rego- 
late a  tenore  della  vegliante  disciplina 
della  Chiesa:  e  sopravvenendo  qualche 
difficoltà,  il  Santo  Padre  e  Sua  Maestà 
si  riservano  di  concertarsi  fra  Loro. 

Articolo  XXXI. 

11  presente  Concordato  è  sostituito 
a  tutte  le  leggi,  ordinazioni,  e  decreti 
emanati  finora  nel  regno  delle  Due  Si- 
cilie sopra   materie  di  Religione. 

Articolo  XXXII. 

Essendosi  rappresentato  a  Sua  Santità 
per  parte  della  Maestà  Sua,  che,  attese 
le  attuali  necessità  delle  Chiese  del  Re- 
gno di  qua  dal  Faro,  e   gli  effetti  prò- 


636 


<  'oncordato  fra  Pio  VII  e  Ferdinando  l  Re  delle  Due  Sicilie 


a.  1818 


necessitatìbus;  nec  non  effectibus  ab  ho- 
stili  invasione  exortis,  non  satis  amplius 
prospicere  malis,  quibus  omnino  mederi 
necesse  est,  ac  praeterea  ditionibus  quo- 
que trans  Pharum,  quas  praedicta  con- 
ventio  comple.xa  non  fuerat,  esse  consu- 
lendum;  insuper  cum  ex  ditionibus  ul- 
tra et  citta  Pharum  unum  modo  re- 
gimili efformatumsit,  uniformem  omnino 
regulam  constituendam  esse  in  eccle- 
siis  universi  regni  observandam,  utrius- 
que  partis  consensu  praesens  conventio 
praecedenti  substituitur. 


Articulus  XXXIII. 
Utraque   contrahentium  pars   spon- 
det   se,  successoresque   suos  omnia  de 
quibus  in  his  articulis  utrinque  conven- 
tum  est,  sancte  servaturos. 

Articulus  XXXIV. 
Ratificationum    hujus   conventionis 
traditio  net   Romae   non   ultra  quinde- 
cim  dierum  spatium  a  die  his   articulis 
apposita. 

Articulus  XXXV. 

Post  hujus  conventionis  ratificatio- 
nem,  ejusdem  executio  duobus  selectis- 
simis  viris,  quorum  alter  a  Sanctitate 
sua,  alter  a  majestate  regia  nominabi- 
tur,  committetur,  iique  a  respectivis  par- 
tibus  contrahentibus  necessariis,  et  op- 
portunis  facultatibus  munientur. 

In  quorum  fidem  praefati  plenipoten- 
tiarii  praesenti  conventioni  subscripse- 
runt,  illamque  suo  quisque  sigillo  obsi- 
gnavit. 

Datum  Anxuris  (Terracinae)  die  de- 
cimasexta  februarii  anni  millesimi  octin 
gentesimi  decimi  octavi. 

Loco  Sigilli  -  Hercules  Card.  Consalvi. 


dotti  dall' inimica  invasione,  la  Con- 
venzione del  1741  non  è  più  .sufficiente 
a  provvedere  a'  mali  che  richieggono 
un  indispensabile  riparo,  e  che  altresì 
la  parte  de'  dominii  di  là  dal  Faro,  che 
la  Convenzione  suddetta  non  abbracciò, 
è  pure  bisognosa  di  provvidenze,  e  che 
d'altronde  essendosi  de'  dominii  di  qua 
e  di  là  dal  Faro  fatto  ora  un  regno  solo, 
conviene  fissare  una  regola  uniforme  da 
osservarsi  egualmente  nelle  Chiese  di 
amendue  i  suddetti  dominii;  resta  con- 
venuto, che  il  presente  Concordato  è  so- 
stituito al  precedente. 

Articolo  XXXIII. 
Ognuna  delle  alte  Parti  Contraenti 
promette  in  suo  nome,  ed  in  quello  de' 
suoi  Successori,  di  osservare  esattamente 
tutto  ciò  che  si  è  convenuto  in  questi  ar- 
ticoli. 

Articolo  XXXIV. 

Le  ratifiche  del  presente  Concor- 
dato saranno  cambiate  in  Roma,  non 
oltre  lo  spazio  di  quindici  giorni  dalla 
data  del  presente. 

Articolo  XXXV. 

Seguita  la  ratifica  del  presente  Con- 
cordato si  commetterà  l'esecuzione  del 
medesimo  a  due  sceltissimi  soggetti,  uno 
da  nominarsi  da  Sua  Santità,  e  l'altro 
dalla  Maestà  Sua,  i  quali  saranno  muniti 
dalle  rispettive  parti  contraenti  delle 
opportune  facoltà. 

In  fede  di  che  i  suddetti  Plenipoten- 
ziarii  hanno  sottoscritto  il  presente  Con- 
cordato, e  vi  hanno  apposto  i  loro  si- 
gilli. 

Fitto  in  Terracina  il  giorno  sedici  di 
febbraio  dell'anno  mille  ottocento  di- 
ciotto. 

Firmato  Frcole  Cardinal  Consalvi. 
Firmato  Cavaliere  Luigi  de"  Medici. 


a.  1818 


Concordato  fra  Pio  17/  e  Ferdinando  I  Re  delle  l>uc  Sicilie 


637 


Noi  Ferdinando  I,  per  la  grazia  ili  Dio  Rè  del  Regno  delle  due  Sicilie,  di  Geru- 
salemme, ec;  infante  di  Spagna;  Duca  di  l'arma,  Piacenza,  Castro,  ec.  ec.  Gran  Prin- 
cipe Ereditario  di  Toscana,  ec.  ec.  ec. 

Oltre  del  concordato  tra  la  Santa  Sede  e  Noi  conchiuso  e  firmato  in  Térracina 
il  giorno  sedici  del  corrente  mese  di  Febbraio,  in  nome  di  Sua  Santità  Pio  VII. 
Sommo  Pontefice  dal  Cardinal  Ercole  Consalvi,  Segretario  di  Stato  della  Santità 
Sua;  ed  in  nome  Nostro  dal  Cavaliere  Don  Luigi  de'  Medici,  Nostro  Consigliere  ili 
Stato,  e  Segretario  di  Stato  Ministro  delle  Finanze,  muniti  delle  opportune  facoltà, 
e  respettive  Plenipotenze,  è  stato  benanche  dai  medesimi  Plenipotenziarii  conchiuso 
e  firmato  lo  stesso  giorno  un  Articolo  segreto,  il  quale  è  del  tenore  seguente: 


Articulus  Secretus. 

Renovatur,  et  confirmatur  secundus 
ex  Articulis  Secretis  Conventionis  inter 
Summum  Pontilicem  P.enedictum  XIV. 
fel.  ree.  et  Carolum  III.  Regcm  anno  1741 
initae,  cujus  tenor  est  ut  sequitur: 

«  Desiderando  Sua  Santità,  che  tanto 
«  in  Napoli,  che  in  tutto  il  Regno  si  dia 
«  libera,  e  pronta  esecuzione  a  tutte  le 
«  Polle,    Brevi,  e  Spedizioni  della  Corte 

di  Roma,  ed  anche  dei  suoi  Tribunali, 
«  e  Ministri,  Sua  Maestà  per  la  nota  Sua 
«  pietà,  e   religione  assicura   la   Santità 

Sua,  che  darà  gli  ordini  opportuni  per 
«  la  pronta  esecuzione  delle  suddette  Spe- 
«  dizioni  di  Roma  ». 

Datum  Anxuris  (Terracinae)  die  de- 
cima sexta  Februarij anni  millesimi octin- 
gentesimi  decimi  octavi. 


Articolo  segreto. 

Si  rinnova,  e  si  conferma  il  secondo 
Articolo  Segreto  del  Concordato  fatto 
nel  1741  fra  il  Sommo  Pontefice  Bene- 
detto XIV.  di  fel.  mem.,  ed  il  Re 
Carlo  III.,  il  di  cui  tenore  è  il  seguente: 

«  Desiderando  Sua  Santità,  che  tanto 
«  in  Napoli,  che  in  tutto  il  Regno  si  dia 
«  libera,  e  pronta  esecuzione  a  tutte  le 
«  Bolle,  Brevi,  e  Spedizioni  della  Corte 
«  di  Roma,  ed  anche  dei  suoi  Tribunali, 
«  e  Ministri,  Sua  Maestà  per  la  nota  Sua 
«  pietà,  e  religione  assicura  la  Santità 
Sua,  che  darà  gli  ordini  opportuni  per 
«  la  pronta  esecuzione  delle  suddette  Spe- 
«  dizioni  di  Roma  ». 

Fatto  in  Térracina  il  giorno  sedili 
di  Febbraio  dell'anno  mille  ottocento  di- 
ciotto. 


(L.  S.)  Hercules  Cardinalis  Consalvi. 
{L.  S.)  Cav.1  Luigi  de'  Medici. 


Da  Nussi,  Conventioncs  etc,  178-188  (n.  XXV  ,  die  dà  il  solo  testo  latino  (e  invece  di 
articulus  I,  II  ecc.  ha  «  1,  2  »  ecc.),  e  da  Concordalo  fra  Sua  Santità  Pio  VÌI.  e  Sua 
Maestà  Ferdinando  I.,  parte  prima,  Napoli  1818,4-15,  collazionato  l'esemplare  a  firma  auto 
grata  e  sigillo  di  Re  Ferdinando,  con  cui  questi  in  data  di  Napoli  25  febbraio  1818  ratifica 
il  concordato,  in  Busta  12  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato,  donde  il  preambolo  e 
le  due  redazioni  dell'articolo  segreto.  Pio  VII  confermò  il  concordato  colla  Bolla  In  Supremo, 
per  la  quale  fu  collazionata  la  minuta  nel  cit.  Reg.  lift,  apost.  Pii  PP.  VII,  T.  XI  Archivio 
segreto  Vaticano),  f.  213-229,  del  7  marzo  1818  Bull.  Poni.  Con/,  ed.  Rom.  XV,  7-14;  ed.  Prat. 
VII,  1719-1726\  colla  bolla  Sinceritas  fidei,  stessa  data  (ibid.  rispettivamente  14  s.  e  1726  s.), 
concesse  l'indulto,  di  cui  all'art.  28,  e  colla  Bolla  De  utiliori  del  27  luglio  1818  stabilì  La 
nuova  circoscrizione  delle  diocesi    ibid.   rispettivamente  57-61  e  1771-1776),  di  cui  all'art.  'A. 


638  .Vuoili  circoscrizione  delle  diocesi  in  Polonia  n.  1818 


LXXXIII. 
NUOVA  CIRCOSCRIZIONE  DELLE  DIOCESI  IN  POLONIA. 

30  gingilo  1818. 

Pius  lìpiscopus  servus  servorum  Dei.  Ad  perpetuano  rei  memoriam. 

Ex  imposita  Nobis  divinitus  omnium  ecclesiarum  cura  in  ea  solliciti  adigimur 
apostolicae  auctoritatis  praesidium  conferre,  quibus  cumulatiora  Catholicae  reli- 
gionis  incrementa,  utilioremque  Dominici  gregis  procurationem  comparari  posse 
dignoscamus.  Hac  sane  mente  in  ecclesias  Polonici  regni,  quod  in  praesens  domi- 
natui  subest  serenissimi,  ac  potentissimi  principis  Alexandri  Russorum  imperatoris, 
ac  Poloniae  regis  cogitationes  Nostras  intendimus,  ut  cessatis  praeteritorum  tem- 
porum  calamitatibus  rem  sacram  ibidem  aptiori  forma  componere,  utiliusque  ordi- 
nare conniteremur. 

Novimus  siquidem,  eam  esse  dioecesium  illarum  partium  divisionem,  qua  per- 
durante minus  commode  animarum  regimini  consultum  foret,  compluresque  insuper 
extare  paroecias  modo  spectantes  ad  Gnesnensem,  Wratislaviensem,  ac  Praemislien- 
sem  dioeceses,  quibus  earumdem  respectivus  antistes  aegre  admodum  juvare  posset. 

Animadvertimus  praeterea  gravibus  rationum  momentis  in  Christifidelium  uti- 
litatem  cessurum  fore,  si  extincto  titulo  cathedralis  ecclesiae  Vigerscensis,  ipsius 
episcopalis  sedes  cum  suo  capitulo  in  civitatem  de  Seyna  nuncupatam,  pariterque 
titulo  sublato  cathedralis  ecclesiae  Kielcensis,  illius  sedes  episcopalis  una  cum  capi- 
tulo in  civitatem  Sandomiriensem  respective  transferrentur,  unde  commodior  ad 
episcopos  aditus  pateret. 

De  necessitate  demum  convicti  augendi  pastores  in  tanta  regionum  amplitu- 
dine, novam  episcopalem  sedem  constabiliendam  esse  censuimus  in  loco  de  Janow, 
quod  prae  ceteris  illius  vicinitatis  oppidis  nominibus  persensimus  commendatum. 

Universam  idcirco  rem  auxilio  omnipotentis  Dei,  cuius  majorem  gloriam  urge- 
bamus,  fidenter  exorato,  diligentissime  conciliare  '  studuimus,  curisque  Nostris  miri- 
fice  obsecundante  laudato  Alexandro  Russorum  imperatore,  ac  Poloniae  rege,  cujus 
egregiam  etiam  in  Nos  voluntatem,  probe  jamdiu  experti  sumus,  omnia  tandem 
fausto,  ac  felici  exitu  ita  composuimus,  ut  certioratis  pridem  episcopis,  et  capitulis 
aliisque  omnibus  interesse  habentibus,  novum  exinde  praesentis  Poloniae  regni  eccle- 
siarum, ac  dioecesium  statum  prò  locorum  positione,  prò  incolarum  commoditatc, 
prò  peculiari-  demum  rationum  complectione  praetìnire,  ipsumque  Nostris  hisce  lite- 
ris  pontificiae  auctoritatis  munimine  valeamus  roborare. 

Ex  certa  itaque  scientia,  ac  matura  deliberatione  Nostris,  deque  apostolicae  pote- 
^latis  plenitudine  ad  omnipotentis  Dei  gloriam,  ad  honorem  Deiparae  Virginis,  quam 
illustris  Polonorum  natio  praecipuo  veneratur  obsequio,  novam  episcopalem  sedem 

nciliabanl         \  i  j  a        i  om  iliandam    . 

\  1. i  i i  .      pei  aliai  um  >. 


a.  181S  Nuova  circoscrisione  delle  diocesi  in  Polonia  639 

Podlachiensem  nuncupandam  in  collegiata  sub  titillo  SS.  Trinitatis  oppidi  de  Jano^v 
nuncupati  erigimus,  et  constituimus,  collegiatam  eamdem  ad  cathedralis  dignìtatem, 
ac  oppidum  praefatum  ad  civitatis  episcopalis  honorem  estollendo,  futuroque  ac  pio 
tempore  existenti  episcopo  Podlachiensi  omnia  et  singula  jura,  praeeminentias,  prae- 
rogativas,  ac  privilegia  aliis  episcopis  legitime  competentia  tribuendo,  praedictoque 
capitulo  cathedrali  indulgendo  facultatem  condendi  statuta  ab  ordinario  adprobanda, 
et  gaudendi  privilegiis  aliai  uni  cathedralium  in  regno  Poloniae  capitulis  legitime 
competentibus. 

Suppressis  deinde  sedibus  episcopalibus  Vigerscensi,  et  Kìelcensi,  earum  primam 
transferimus,  ac  de  novo  erigimus  in  civitate  de  Seyna  nuncupata  cujus  episco- 
pus  Augustoviensis,  sive  Seynensis  denominabitur,  et  in  eadem  civitate  ecclesiam 
ab  infrascripto  harum  literarum  executore  in  ejus  decreto  expresse  referendam  eri- 
gimus in  cathedralem  in  quam  capitulum  antiquae  Vigerscensis  cathedralis  trans- 
ferimus; alteram  vero  in  civitatem  Sandomiriensem  transferentes,  atque  ecclesiam 
inibi  collegiatam  sub  titulo  Nativitatis  B.  Mariae  Virginis  ad  cathedralis  ecclesiae 
gradum  evehentes,  eamque  designantes  prò  capitulo  prioris  cathedralis  Kielcensis, 
de  novo  erigimus  episcopalem  ecclesiam  Sandomiriensem  nuncupandam,  cujus  epi- 
scopus  Sandomiriensis  nuncupabitur. 

In  supradictis  autem  Jannovensi,  de  Seyna,  et  Sandomiriensi  civitatibus  tam  pula- 
tium  prò  decenti  episcopi  habitatione,  quam  aedes  prò  puerorum  ecclesiastico  semi- 
nario per  antedictum  apostolicum  executorem  erunt  respective  assignandae. 

Firmis  vero  manentibus  episcopalibus  sedibus  Cracoviensi,  Uladislaviensi,  quae 
imposterum  Uladislaviensis,  seu  Calisiensis  erit  nuncupanda,  Plocensi,  et  Lublinensi,  ' 
cujus  erectionem  jam  ab  anno  1805  apostolicis  literis  sancitam*  praescntibus  expresse 
confirmamus,  easdem,  simulque  antedictas  de  Seyna,  seu  Augustoviensem,  San- 
domiriensem, et  Janowensem,  seu  Podlachiensem,  episcopales  ecclesias  ab  alia  qua- 
cumque  jurisdictione,  et  subjectione  prorsus  eximentes,  ac  liberantes,  omnes  juri 
metropolitico  archiepiscopi  Yarsaviensis  :  perpetuo  subjicimus  atque  supponimus. 

Volentes  nunc  praevia  dismembratione,  separatone,  atque  immutatione  nonnul- 
lorum  locorum,  et  paroeciarum  ad  effectum  illa,  et  illas  diversis  dioecesibus  noviter 
aggregandi,  atque  incorporandi  prout  magis  opportunum  in  Domino  visum  fuit  ad 
novam  Dioecesium  circumscriptionem  procedere,  ut  singularum  distinctis  finibus 
quaestiones  omnes  auferantur  circa  spiritualis  jurisdictionis  exercitium  earum  distri 
butionem,  ac  divisionem,  de  apostolicae  potestatis  plenitudine  decernimus,  praescri- 
himus  et  constituimus  juxta  eum,  qui  sequitur  modum,  videlicet:4 


'  I  Bull.:  i  Publinensi». 

'  In  Bull.  A'<)i».  Coni.  ed.  Rora.  XII.    174-381;  ed.  Prat.  VII.  7C1  -7(>8. 
i  Bull.:  •  Varsaviensi  .. 

■  I  numi  delle  località,  dati  dai  iiull.  con  grafia  non  determinata  da  i  riterio  costante  ni  sempre  rispondente  alla 
lezione  di  Sec.  Brev.  4713,  sono  riprodotti  da  AlITIJ,  di  cui  però  la  non  retta  interpunzione,  che  non  lascia  sempre 
corrispondere  l'enumerazione  delle  parrocchie  colla  somma  totale  assegnata  ad  "gni  diocesi,  fu  ridotta  al  giusto  col 
-ubidii!  del  diligente  Status  qui proponitur  divisionis  Ri  gni  Poloniae  in  dioeceses  in  Acta  Congreg.  <  ansisi.  1818.  pars  l 
(Archivio  della  S.  Congreg.  Conclst.).  Difficile  è  ricavare  il  numero  esalto  sia  in  Sei.  Brev.,  sia  nei  Bull.  Rimane 
strana  l'assegnazione,  nella  Bolla,  a  Cracovia  di  222  ( -  12)  parrocchie,  mentre  nell'enumerazione  in  Aktij  s'arriva. 
senza  le  IL',  a  267,  in  Status,  colle  12,  a  279.  Anche  in  Sec.  Brev.  e  liuti,  il  ninnerò,  che  non  può  ben  di  ti  rmin  i  i 
superiore  Ji  qualche  decina  a  222,  È  incorso  certamente  un  errori    nella  redazione  della  Bolla. 


540  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  in  Polonia  a.  1818 

Dioecesis  Varsaviensis  ultra  civitatem  ipsam  Varsaviensem  cum  quatuor  in  ea 
existentibus  parocliialibus  ecclesiis  efformabitur  ex  biscentum  sexaginta  soptem  paroe- 
ciisseu  locisnuncupatis:  Babice,  lìorzccin,  [azdow,  Kielpin,  Lomna,  Pecice,  Piaseczno, 
Powsin,  Raszyn,  Sluzew,  Wawrzyszew,  Willanów,  Wola,  Zbików,  Cholomow,  Niepo- 
rent,  Nowydwór,  Praga,  Tarchomin,  Wieliszew,  Zerzno,  Blonie,  Brwilnow,  Glusk, 
Grodzisk,  Izdebno,  Kazuù,  Leszno,  Lutkówka,  Mszczonów,  Nadarzyn,  Osuchów, 
Ojrzanów,  Radziejowice,  Rembertow,  Rokitno,  Skuly,  Tarczyn,  Zaborow,  Zukow, 
Relsk,  Bledów,  Boglewice,  Goszczyn,  Grojec,  Iasieniec,  Ieziorka,  Lewiczyn,  Leczes- 
zyce,  Lipie  Ordinis  Carmelitarum  antiquae  observantiae,  Mogielnica,  Przybyszew, 
Prazmow,  Promna,  Wilkovv,  Worow,  Chynow,  Czersk,  Drwalew,  Gòra  Kalwarìa1, 
Jazgarzew,  Konary,  Pieczyska,  Ostroleka,  Slomczyn,  Sobikow,  Warka,  Wroeiszew, 
Brzozów  -,  Gombin,  Gizyce,  Jamno,  Kiernozia,  Luszyn,  Osmolin,  Pacyna,  Slomczyn, :: 
Rybno,  Strzelce,  Suzerz,  Sanniki,  Trembki,  Troszyn,  Czmerno  filia,  Zyck,  Babsk, 
Biala,  Chojnata,  Cieladz,  leruzal4,  Lewin,  Lubania,  Regnow,  Sadkowice,  Zdzary, 
Bialynin,  Brochów,  Kamion,  Kampinos,  Koztów  regius,  Kozlów  militaris,  Kurdwa- 
nów,  Mistrzewice,  Mlodzieszyn,  Pawlowice,  Sochaczew,  Szymanów,  Trojanów,  Wis- 
kitki,  Zawady,  Bednary,  Bolimów,  Chruslin,  Domaniewice,  Rapina,  Lowiez  Colle- 
giata, Lowiez  sti  Spiritus,  Nieborów,  Psczonow,  Dmosin,  Glowno,  Kolacii'isk, 
Ivocierzew,  Zlakow,  Boguszyce,  Budziszewice ,  Czerniewice,  inowlodz,  Krze- 
mienica,  Kurzeszyn,  Lubochnia,  Legowiee,  Michalowice,  Nowemiasto,  Narwa', 
Rzeczyea,  Stara  Rawa,  Sierzchowy,  Tobiasze,  Ujazd,  Belchów,  Bjalynin,  Gluchów, 
Godzianów,  Je/.ów,  [anislawice,  Lipce,  Maków,  Skierniewice,  Slupia,  Zelazna,  Zele- 
chlinek,  Bratoszewice,  Bielawy,  Brzeziny,  Dobra,  Gieczno,  Gora,  Ro/.le,  Makoliee, 
Mileszki  cum  filia  Chojne,  Modlna,  Oszkowice,  Piatek,  Skoszewy,  Stryków,  Waliszew, 
Zegrz,  Szczawin  Ordinis  minorum  Conventualium,  Bierzwienna,  Blonie,  Boryslawice, 
Dabie,  Dabrowice,  Dzierzbice,  Grabów,  Grzegorzew,  Helmno,  Chodow,  Klodawa 
cum  praebenda,  Krosniewice,  Mazew,  Milonice,  Pieczewo,  Rudultowo,  Siedlec, 
Sobotka,  Umienie,  Bakow,  Bedlno,  Glogowiec,  Grochow,  Imielno,  Kaszewy,  Kutno, 
Lakoszyn,  Leki,  Nowe,  Orlów,  Oporow  Ordinis  Seti  Pauli,  Plecka  Dabrowa,  Sobota, 
Sotek,  Strzegocin,  Topola,  Witowice,  Zduny,  Zychlin,  Beldow,  Dalikow,  Domaniew, 
Kalow,  Leznica  magna,  Leznica  parva,  L§czyca,  Lgczyca'1  Archi-Collegiata,  Ozorkow, 
Parz§czew,  Podde-bice,  Solca,  Tur,  Kazimierz,  Chorz?cin,  Laznów,  Galkow,  hódi, 
Niesulkow,  Dobrzykow  cum  filia  Ciechanowice,  Gostynin,  Mnich,  Radziwie,  Sokolow, 
Solec,  Dluga,  Glinianka,  Karczew,  Kolubiel,  Siennica,  Wiazowna,  Dabrówka,  Jadow, 
Kamieiiczyk,  Kamionna,  Niegow,  Postoliska,  Sulejów,  Jeruzal,  Kiczki,  Latowicz, 
Kuflew,  Ceglow,  Czerwonka,  Jakubów,  Kaluszyn,  Minsk,  Olexin,  Wierzbno,  Wisniew, 
Cygow,  Dobre,  Kl§bow,  Kobilka  patrum  Bernardinorum,  Okuniew,  Pniewnik,  Pu- 
stelnik,  Radzymin,  Stanislawów. 

Cracoviensis  dioecesis  ultra  ipsam  Cracoviensem  civitatem  cum  duodecim  in  ea 

■^luliis  om.,  come  pure  il  testo  ru^s..  in    Aivru. 

Staltis:     |lo«    . 
•  Status:     [eruzalem  >. 

■<-        Rnwa    . 


a.  1818  Nuova  circoscrizione  del  le  diocesi  in  Polonia  641 

extantibus  parochialibus  ecclesiis  constabit  ex  biscentum  viginti  duo  paroeciis  sive 
locis  nuncupatis:  Mogila,  Pleszow,  Czulin,  Górka,  Ruszcza,  Raciborowice,  Zielonki, 
Giebiltow,  Modlnica,  Bolechowice,  Nowa  Gòra,  Ptoki,  Trzebinia,  Chrzanów,  Jaworzno, 
Poczultowice,  Jelén  Olia,  Rudawa,  Krzeszowiee,  Liszki,  Regulice,  l'oreba  Zegota, 
Bobrek,  Libia/.,  Koseielce,  Plaza,  Zalas,  Sosnka,  Tenczynek,  .Morawica,  Czernichow, 
Ribna,  Babice,  Xie/.nice  Wielkie,  Witów,  Koszyce,  Hobin,  Proszowice,  Niegardów, 
Koniusza,  Z§brocin,  Poborowice,  Stare  Brzesko,  Nove  Brzesko,  Jgolomia,  Wawr- 
zenczyce,  Pobicdnik,  Bierkow,  Wieclawiee,  Goszcza,  Luborzyca,  Niedzwiedz,  Sie- 
ciechowice,  Minoga,  Skala,  Jwanowice,  Wielki  Ksiaz ',  Slomniki,  Prandocin,  Czaple, 
Wysocice,  Goleza,  Chodow,  Uniejów,  T?zyca,  Ulina,  Imbramowice,  Jerzmanowice, 
Saspów,  Suloszowa,  Jangrot,  Szreniawa,  Zadroze,  Smardzowice,  Korzkiew,  Bialy 
Kosciól,  Sancygniów,  Slaboszów,  Raclawice,  Wrocimowice,  Radziemice,  Zielenice, 
Siawice,  Maly  Xia/.,  Kozlów,  Styszdw,  Lgtkowice,  Maloszów,  Kalina,  Palecznice, 
Nasieclìowice,  lendrzejów,  Cierno,  Rakoszyn,  Terenice,  Tarnowo,  Obichóvv,  Scd- 
ziszów,  Krzci§cice,  Mieronice,  Wodzislaw,  Piotrkowice,  Nawarzyce,  Dzierzgów, 
Kuczków,  Moskarzow,  Przyl§g,  Goleniony,  Slupia,  Chlewice,  Naglowice,  Kossów, 
Zarnowice,  Lany  Filia,  Zarnowo  Hospitalis,  Wolbrom,  W'olbrom  '  Ilospitalis,  Poreba 
Zdzierzna,  Por?ba  Górna,  Golaczowy,  Bydlin,  Strzegowa,  Chlina,  Boleskiw,  Checlilo, 
Gorenice,  Oikusz,  Przesznia,  Raclawice,  Naklo,  Rokitno,  Szczekociny,  Kidów,  GieWo, 
Ogrodzieniec,  Kromolow,  Skarzyce,  Kroczyce,  Wlodowice,  Zarki,  Przybyszow, 
Olsztyn,  Zrembice,  Potok,  Ianów  Filia,  Niegowa,  Lelów,  Lelów  Filia,  Podlesie, 
Drochlin,  Irzadze,  Pilica  Collegiata,  Kozieglowy,  Bendzin,  Chruszczobród,  Ciagonice, 
Czeladz,  Golonóg,  Grodziec,  Chclm,  Kozieglówki,  Mrzyglód,  Niegowonice,  Saczów, 
Siemonia,  Siewierz,  Slawków,  Targoszyce,  Wojkowice,  Kielce,  Leszczyny,  Lopuszno, 
Krasocin,  Checiny,  Korytnica,  Lakowa,  Brzeziny,  Chomelów,  Sobkow,  Mokrzko, 
Brzegi,  Mnichów,  Re-bieszyce,  Ztotniki,  W^gleszin,  Ocka,  Kozlów,  Malogoszcz,  Boi- 
min,  Drugnia,  Ianina,  Sgdziejowice,  Chmielnik,  Gnojno,  Busko,  Szczaworyz,  ChoteP' 
Czerwony,  Wislica  Kollegiata,  Chotel8  Zielony,  Zago.sc,  Krzyzanowice,  Bogucice, 
Pinczow,  Wrocyeryz,  Gadzyny,  Iemielno,  Kije,  Potok,  Szaniec,  Piotrkowice,  Lisow, 
Pierzchnica,  Cudzynowice,  Dzialoszyce,  Wolica,  Góry,  Michalów,  Mlodzowy,  Chrobez, 
Stradów,  Czarnocin,  Dzieraznia,  lurków,  Pelczyska,  Sokolnica,  Probolowica,  Ka- 
zmierza  Wielka,  Kazmierza  Mala,  Szkalbimiérz,  Rogów,  Opatowiec,  Przesmyków, 
Rachwalowice,  Gorzków,  Bejsce,  Kocina,  Korczvn  Stary,  Strózyska,  Piaski  wielkie, 
Dobrowoda,  Solec,  Swiniary,  Ostrowce,  Nowe  Miasto,  Zborowek,  Tuczepy,  Pacanów, 
Stopnica,  Kargów,  Szydlùw,  Koluszów,  Kurozweki,  Koniemloty,  Olesnica,  Xiaznice, 
Bieszowa  Ordinis  S-ti  Pauli,  Kurzelów,  Konieczno,  Bebelno,  Czarnca,  Secemin, 
Chrzastów,  Kluczewsko,  Zieleznica,  Oleszno,  Wloszczowa,  Daleszyce. 

Dioecesis  Lublinensis  praeter  ipsam  civitatem  Lublinensem  habebit  centum  tri- 
ginta  octo  paroecias,  seti  loca  nuncupata:  Chodel,  Ratoszyn  filia,  Bychawa,  Bychawka, 
Kielczewice,  Zakrzewsk,  Wilkolaz,  Boby,  Bojska,  Piotrawin,  Wiików,  Kazimierz, 
Kazimierska  Filia,  Wlostowice,  Koninska  wola,  Niedrzwica,  Opole  Clerico.  Reg.  Pijar., 
Kluczkowice  filia,  Rybitwy,  Swieciechow,  Annopol  filia,  Borów,  Zaklików,  Modlibor- 

1  In  status  è  collocato  più  sotto,  dopo  •  Mali  Xiaz    . 
:  Akttj  om. 
Amu:      Hotel    . 


642  Muova  circoscrizione  delle  diocesi  in  Polonia  a.  1818 


zyce,  Biala,  Potok,  Rzeczyca,  Goscieradów,  Dzierzkowice  cum  filia  Xiezomierz, 
Tra  uno,  Goraj,  Batorz,  Bozawola  filia,  Bilgoraj,  Radzencin,  Frankopol,  Popkowice, 
Targowisko,  Urzedów^Werbkowice,  '  Gorzkow-,  Wysokie,  Krasnik  Cano.  Re»'.  Later., 
Puszcza  Solska  PP.  S-ti  Francis.,  Chlaniów,  Lopiennik,  Plonka,  Siennica,  Surków, 
Tarnogóra,  Wojslawice,  Zólkiewka,  Czuiczyce,  Dubienka,  Helm,  Kumów,  Olchowice, 
l'aulow,  Sawin,  Swieze,  Dorochusk,  Baranów,  Bochotnica,  Garbów,  Golab,  Kurów, 
Klimontowice,  Markuszow,  Michów,  Wawelnica  Ordinis  Sancti  Benedicti,  Zyzyn, 
Abramowice,  Belzyce,  Wojciechów,  Czwartek,  Czestoboiowice,  Czerniejów,  Fajsla- 
wice,  Lublin  Collegiata,  Konopnica,  Krzczonów,  Matczyn,  Piaski,  Czernecin,  Zembor- 
zyce  cum  filia  Kreznica,  Turobin,  Biskupice,  Bystrzyca,  Czemierniki,  Dyss,  Kijany, 
Luszczow  filia,  Krasienin,  Kamionka,  Lubartuw,  Firlei  filia  Laiìcuchów,  Leczna  :, 
Melgiew,  Puchaczów,  Rudno,  Syrniki,  Grabowiee,  Hrubieszów,  Horodlo,  Krylów, 
Monyatycze,  Trzeszczany,  Uclianie,  Gorecko  P.P.  Con.  S.  Frane,  Huta  Krzeszoswka, 
Jozefów,  Krzeszów,  Lukowa,  Mokrelipie,  Potok,  Szczebrzeszyn,  Tarnogród,  Chody- 
waiice,  Dub,  Dzieraznia,  Grodek,  Laszców,  Nabros,  Raehanie,  Rzeplin,  Tyszowce, 
Wozuczyn,  Boiicza,  Komarow,  Krasnobrod  P.  P.  Praedicatorum,  Labunie,  Sitaniec, 
Skierbieszów,  Stary  Zamosó,  Tomaszów,  Wieloncza,  Nielisz,  Zamosé  Collegiata. 

Sandomiriensis  dioecesis  ultra  civitatem  ipsam  Sandomiriensem  eiìormabitur  ex 
centum  nonaginta  octo  paroeciis,  si  ve  locis  nuncupatis:  Piekoszów,  Zagnansko, 
Tumlin,  Cminsko,  Chelm,  Strawczyn,  Grzymalków,  Mniów,  Mnin,  Slupia,  Biechów, 
Staszów,  Stanowiska,  Przedborz,  Opoczno,  Libiszów,  Kunice,  Slawno,  Wojcin,  Da- 
browa,  Blogie,  Bialobrzegi,  Krasnica,  Drzewica,  Brudzewice,  Odrzywól,  Legowice, 
Solek,  Klwów,  Nieznamierowice,  Bieliny,  Gielniów,  Gowarczow,  Konskie,  Odrowaz  ', 
Borkowice,  Przysucha,  Smogorzów,  Skrzynsko,  Skrzynno,  Wieniawa,  Wrzos,  Zarnów, 
Bialaczów,  Petrykozy,  Bedlno,  Lipa,  Radoszyce,  Miedzierza,  Pilczyca,  Czermno,  Fal- 
ków,  Skotniki,  Skórkowice,  Radom,  Kowala,  Wsola,  Skarzyszów,  Wierzbica,  Wysoka, 
Mirzec,  Szydlowiec,  Jastrzab,  Krzyzanowice,  Jlza,  Skarzysko,  Chlewiska,  Wolanów, 
Mniszek,  Cerskiew,  Zakrzów,  Jarosìawice,  Wachock,  Wrzeszczów,  Bionica,  Kaszów, 
Jankowice,  Jedlinsk,  Goryn,  Stromiec,  Bialobrzegi,  Jasionna,  Wysmierzyce,  Radza- 
nów,  Bukowno,  Przytyk,  Jedlnia,  Sucha,  Tczow,  Odschów,  Kazanów,  Zwolen,  Po- 
liczna,  Grodek,  Olexów,  Sieciechów  Ord.  S.  Benedicti,  Brzeznica,  Kozienice,  Swieze, 
Ryczywól,  Magnuszów,  Mniszów,  Rozniszów,  Glowaczów,  Brzoza,  Grabów,  Solec, 
Chotcza,  Janowiec,  Gòra,  Regów,  Ciepielów, 5  Wielgie,  Lipsko,  Krepa,  Rzeczniów, 
Grabowiec,  Sienno,  Pawlowice,  Mamina,  Mnichów,  Szewna,  Kunów,  Krynki,  Wierz- 
bnik,  Pawlów,  Chybice,  Grzegorzewice,  Wasniów,  Lagów,  Baékowice  filia,  Zbilutka, 
Raków,  Bardo,  Szumsko,  Ocieseki,  Cisów,  Bieliny,  Wzdól,  Suchedniów,  Bodzentyn, 
Tarczek,  Swietomarz,  Debno,  Slupia,  Opatów,  Ruszków,  Grocholice,  Ruda,  Chmie- 
lów,  W'njeiechowice,  Bidziny,  Gierczyce,  Ptkanów,  Baltów,  Tarlów,  Zembrzyn  filia, 
Slupia,  Gliniany,  Ozarów,  Przybyslawice,  Sobotka,  Jankowice,  Lukawa,  Góry  Wy- 
sokie, Zawichost,  Trojca,  Czyzow,  Janikow,  Lasocin,  Obrazów,  Skotniki,  Samborzec, 

'  Status  om.,  m:i  tini-.,,  N:ibrós  ha  ■  Oszi  zfiw  • 
ln  Sta/  n  più  suiio,  dopo  t  Chèaniow  ». 

In  Aktij:   ..  Luszczow  filia,  Laricuchów,  ttfczna,  Krasienin,  Kamionka.  Lubartow,  Firlej  filia  ». 
A  i.i  i.i  ■■■>-.  inserendolo  però  nel  testo  russo  :    .  OflPOBOHWB  ••  ;  è  1'  ■  Odroweiz  •  dei  Unii. 

"  Ajmh     -ii ..,  ,i  ,,    ,,.  ,,,    0  hll    .  IJ('l',uti:iioB,i>  »  ;  Status:  •  Czcpieiow  >. 


a.  1818  Xtiova  circoscrizione  delle  diocesi  in  Polonia  643 

Laniów,  Koprzywnica,  Sandomierz  Colleg.,  Sandomierz  Sancti  Pauli,  Kleczanów, 
Chobrzany,  Sulislawice,  Nekrasów,  Osiek,  Strzyzowice,  Mydtów,  YVlostów,  Gozlice, 
Ossolin  fìlia,  Klimontów,  Olbierzowice,  Wiazownica,  Strzogon  filia,  Polaniec,  Wié~ 
aiowa,  Bogorya,  kiekv.vna,  Szczeglice,  Modliborzyce,  Iwaniska. 

Dioecesis  Uladislaviensis,  seu  Calisiensis  praeter  ipsam  Vladislaviensem  civi- 
tatem  constabit  ex  teiventum  quadraginta  quattuor  paroeciis  si  ve  locis  nuncupatis: 
Bordów  Ord.  S.  Pauli,  Broniszewo,  Sampolno,  \\ rzaca,  Dembny,  Dembv,  Gosla- 
wice,  Kazimierz,  Kramsko,  Lubstówek,  Lubstowo,  Lichen,  Makolno,  Morzyslaw, 
Modzerewo,  Osiek,  Skulsk,  Slesin,  Wasosze,1  Wilczyn,  Radzislaw,  Kleczew,  Ostrowas, 
Zlotkowo,  Bialków,  Brudzew,  Dabroszyn,  Dabrowo,  Grabienice,  Grochowy,  Grodzice, 
Grzymiszew,  laniszew,  Kolo  cum  (ìlia  Koscielce,  Konin  cum  filia  Stare  miasto,  Kró- 
lików,  Krzymów,  Kuchary,  Lisiec,  Russocice,  Rychwal,  Rzgów,  Slawsk,  Trabczyn, 
Tuliszków,  Tursk,  \\ 'yszyna,  Zagórów,  Kowale,  Psary,  Cienin,  Dobrosolowo,  Colina, 
Giewartów,  Kawnice,  Kowalewo,  Ladek,  Myslibórz,  Mlodojewo,  Skarboszewo,  Ostro- 
vvile,  Dobrzec,  Blaszki,  Chelmce,  Gizyce,  Kraszewice,  Kalisz  Collegiata,  Kalisz  S.  Ni- 
colai, Cfalewo,  Godziesze,  Cosa,  Goszczanow,  Gluchów,  Gruszyce,  Jwanowice,  Kali- 
nowa,  Kuiminsk,  Liszków,  Malanów,  Opatówek,  Przespolew,  Rajsko,  Staw,  Tlokinia, 
Tokary,  Wojków,  Blizanów,  Borkow,  Brudzew,  Chocz,  Dembe,  Dzierzbin,  Kokanin, 
koscielce,  Kosmów,  Iastrzebniki,  Lipe,  Pamiecin,  Piatek,  Rychnów,  Stawiszyn,  Ty- 
kadlów,  Zbiersko,  Zborów,  Zlotniki,  Boleszczyn,  Brzezno  cum  filia  Godenice,  Buze- 
oin,  Chariupia  magna,  Charlupia  parva,  Chojne,  Dobra,  Dabrowa,  Kamionacz, 
Kliczków,  Milkowice,  Ieziersko,  Sieradz  Collegiata,  Skeczniów,  Stolec,  Tubedzin, 
Uników,  Warta,  Wagloczew,  Wroblew,  Zloczew,  Borszewice,  Buczek,  Brzyków, 
Rycbiowice,  Chabielice,  Druzbice,  Grabno,  Grocholice,  Kociszew,  Karczów,  Krzep- 
czów,  kask  Collegiata,  Lobudzice,  Marzenin,  Parzno,  Pozdzieniec,  Restarzew,  Rusiec, 
Sedziejowice,  Stroiisko,  Szadek,  Szczerców,  Widawa,  W'ola  Wiazowa,  YVygelczów, 
Zdunska  W'ola,  Baklrzychów,  Dobroii,  Górka,  Kwiatkowice,  Lutomirsk,  Matyn, 
Meka,  Mikolajewice,  Pabianice,  Rossoszyce,  Wierzchy,  Zadzim  cum  filiis  Brodno  et 
Glinno,  Bakowa  Gora,  Beczkowice,  Bedkóvv,  Bogdanów  cum  filia  Postekalice,  Dlu- 
tów,  Gomolin,  Gorzkowice,  Kurowice,  Mierzyn,  Milejów  Can.  Reg.  Praemonstra- 
tens.,  Moszczenica,  Piotrków,  Raczno,  Rozprza,  Rzgow,  Srocko,  Suchcice,  Sulejow, 
Tuszyn,  Witow,  Borowno,  Brzeznica,  Borzykowo,  Lgota,  Pajeczno,  Makowiska, 
Mstow  Redziny  Can.  Reg.  Later.,  Rzasnia,  Siemkowice,  Szulmierzyce,  Stróza, 
Wierwiec,  Chelm,  Cieletniki,  Dabrowa,  Dmenin,  Dobroszyce,  Gidle,  Kamiensko, 
Klomnice,  Kobiek,  Kodrab,  Koniecpol  cum  praebenda,  Krepa,  Maluszyn,  Niedospie- 
lin,  Plawno,  Radomsko,  Rzejowiec,  Soborzyce,  Strzalkow,  Wielgomlyny  Ord.  Sancti 
Pauli,  W'ola  Hrzvmalina,  Zytne,  Dankow,  Dzictrzniki,  Jaworzno,  Krzepice,  Mierzyce, 
Parzymiechy,  Patnow,  Praszka,  Rudniki,  Zytniów,  Dzialoszin,  Kruszyna,  Mykanow, 
Wasosz,  Kotów,  Czarnozyly,  Kadlub,  Komorniki,  Krzyworzeka,  Lagiewniki,  Mokrzko, 
Ossiaków,  Ozarów,  Raczyn,  Ruda,  Rudlice,  Skomlin,  Wierzchlów,  Wydrzyn,  Wieluó 
Collegiata,  Druzbin,  Chwalborzyce,  Grodzisk,  Niemyslow,  Niewierz,  Przuzniów  cum 
filia  Siedlatkowo,  Swinice,  Uniejów,  Bartkowice,  Wielenin,  W'ilanùw,  liiala,  Bolesla- 
wice,  Cieszecin,  Czastary,  Dzietrzkowice,  Lutulow,  Lyskornie,  Mieleszyn, Naramice, 

Aiau  om. 


t>44  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  in  Polonia  a.  1818 


Sokolniki,  Walichnowy,  Wieruszów,  Wojcin,  Brzesc,  Boniewo,  Dabie,  Klobia,  Krus- 
zyn,  Koécielna  Wieé,  Lubraniec,  Lubomin,  Osieciny,  Wieniee,  Wloclawek,  Wistka, 
Zglowiaczka,  Duninowo,  Chalno,  Jzbica,  Lubotyn,  Makoszyn,  Orle,  Sadlno,  Swierczyn, 
Bialotarsk,  Chodecz,  Choceii  filia,  Bledna,  Grabkowo,  Kowal,  Klótno,  Klobka,  Lubien, 
Pirowa  \Yrola  filia,  Przedecz,  Lanista,  Smilowice,  Lubanie,  Nieszawa,  Raciazek, 
Sorisko,  Zbrachlin,  Bronislaw,  Broniewo,  Byczyna,  Bytoii,  Piotrkowo,  Kuczewo, 
Krzvwosudza,  Radziejowo,  Polajewo,  Witowo,  Badkowo,  Grabie,  Koricek,  Kobielice, 
Ostrowas,  Lowiczek,  Sedzino,  Straszewo,  Siniarzewo,  Sluzewo,  Czarnocin,  Wolborz 
Collegiata,  Biala,  Czestochowa  cum  filia  Konopiska,  Klobucko,  Truskolasy,  Krzepice, 
Miedzno,  Poczesna,  Przyrów  cum  praebenda,  Przystajnia,  Wilkowiecko,  Zuraw. 

Plocensis  dioecesis  ultra  civitatem  ipsam  Plocensem  cum  septem  in  ea  existen- 
tibus  parochialibus  ecclesiis  constabit  ex  biscentum  triginta  duabus  paroeciis,  seu 
locis  nuncupatis:  Biala,  Bielsko,  Bonislaw,  Ciechcin,  Gòra,  L^g,  Proboszczewice, 
Slupia,  Starozeby,  Zagroba,  Biezuii,  Chamsk,  Lubowidz,  Lutocin,  Lukomia,  Rosci- 
szewo,  Skrwilno,  Zawidz,  Zuromin  PP.  Ordinis  Sti.  Francisci  Refor.,  Zgliczyno, 
Blichowo,  Bodzanowo,  Bulkowo,  Daniszewo,  Kucice,  Letowo,  Orszymow,  Pilichowo, 
Ciechanow,  Czernice,  Hrudusk,  Koziczyno,  Lekowo,  Lysakowo,  Paluki,  Sulerzysz, 
Zembok,  Batkowo,  Czarne,  Dobrzyn  Ord.  Sti.  Francisci  Con.  Com.,  Grocho- 
vvolsk,  Ligowo  cum  filia  Siedrogi,  Mokowo,  Rokicie,  Skepe  Ord.  Sti.  Frane.  Con., 
Sobowo,  Siecien,  Gluchowo,  Wielgie,  Osiek  magna  cum  filia  Gorczenice,  Ptonne, 
Radomino,  Radziki,  Strzygi,  Swiedziebna  cum  filia  Xiente,  Trabin,  Chorzele,  Duczy- 
mino,  Dzierzgowo,  Grzebsk,  Janów,  Janowiec,  Krzynowloga  major,  Kuklino,  Wiecz- 
fnia,  Czernikowo,  Dzialyù,  Karnkowo,  Kikol  cum  filia  Grodziec,  Lipno,  Lazyno,  Ma- 
zowsze,  Sumino,  Osiek  parva,  Wola,  Trutowo  Ord.  Carmel.,  Czerwonka,  Gasewo, 
Karniewo,  Krasnosielc,  Maków,  Podosie,  Rozan,  Szelkowo,  Swielice,  Zawady  cum 
filia  Rozan,  Boguszyno,  Dabrowa,  Lipowiec,  Mlawa  Congr.  Miss.,  Niedzborz,  Slupsk, 
Szydlowo,  Wojnowka  cum  filia  Mlavensis,  Wyzyny,  Zuromino  Kapitulne,  Zmijewo, 
Ciemewko,  Ciexino,  Gromadzyno,  Klukowo,  Kraszewo,  Królewo,  Lopacin,  Nasielsk, 
Nowe  Miasto,  Sochocin,  Sonsk,  Baranów  cum  filia  Brodowa  laka,  Goworowo,  Kad- 
zidlo,  Myszeniec,  Nowa  Wieé,  Ostroleka,  Rzekcin,  Sieluù,  Zareby,  Brok,  Czerwin, 
Jelonki,  Kleczkowo,  Ostrów,  Piski,  Por§ba,  Troszyn,  Wasewo,  Brwilno,  Miszewo 
murowane,  Miszewo  Strzalkowskie,  Radzanowo,  Sikorz,  Slupno,  Swiecieniec,  Trzc- 
powo,  Plock,  Wozniki,  Baboszewo,  Dziektarzewo,  Glinowieck,  Maluzyn,  Plonsk  P.  P. 
Carmeli,  Radzymino,  Sarbiewo  cum  filia  Smardzowo,  Wierzbowiec,  Bogate,  Goly- 
min,  Krasne,  Krzynowloga  minor,  Pawlowo,  Przasnysz,  Wegra,  Wegrzynowo,  Dzier- 
zenin,  Gasiorowo,  Gzy,  Pokrzywnica,  Przewodowo,  Pultusk,  Serock,  Smogorzewo, 
Szyski,  Winnica,  Zegrz,  Drobin,  Gralewo,  Koziebrody,  Krajkowo  cum  filia  Droz- 
dowo,  Kaciaz,  Rogotworsk,  Strzegowo,  Unieck,  Unierzysz,  Chrzastkowo,  Dulsko, 
Ivvpin,  Rogowo,  Róze,  Sadlowo,  Zale,  Borkowo,  Borzewo,  Goleszyn,  Gojsk  cum  filia 
Szczutowo,  Gozdowo,  Jezewo,  Kurowo,  Mochowo,  Sierpce,  Dlutowo,  Gradzanowo, 
Ku<  zbork,  Radzanów,  Szrensk,  Sarnowo  cum  filia  Niechtanino,  Zielona,  Zielun, 
Czerwitìsk  Can.  Reg.,  Gumino,  Kobylniki,  Naruszewo,  Radzikowo,  Skolatowo,  Wys- 
zogrod  cum  filia  Rembowo,  Zakrzewo,  Znkowo,  Barcice,  Branszczyk,  Dlugosiodlo, 
Lubiel,  Obryte,  Pniewo,  Popowo,  Wyszków,  Zatory,  Zambski  cum  filia  Sokolowo, 
Chocieiewo,  Grodziec,  Joniec,  Kamienica,  Krysk,  Kroczewo,  Pomiechowo,  Wrona, 


a#  1818  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  in  Polonia  *  I 

Zakroczym,  Bobrowniki,  Bobrowniki  hospitalis,  Chelmica,  Ciechocin,  Dobrzejewiec, 
Nowogród,  Zaduszniki,  Ostrowite. 

Dioecesis  Jannovensis,  seu  Podlachiensis  ultra  sedetti  episcopalem  cum  mio  capi- 
tulo  in  Civitate  de  |anow  nuncupata  habebit  centum  septemdecim  paroecias,  seu 
loca  pariter  nuncupata:  Piala,  Burdzilóvka,  Górki,  Kuszlew,  Lesno  Ord.  Sti.  Pauli, 
bosice  cum  filia  Kadymno,  Sarnaki,  Rusków,  Garwolin,  Gozlin  1'.  P.  Marian., 
leziorv,  Osieck,  Ostrowek,  Tarnowek,  Warszawice,  Wilga,  Orchówek  Ord.  Sti.  \u 
gust.,  Sosnowica,  Uchrusk,  Wereszczyn,  Horbów,  Janów,  Koden,  Huszcza,  Malowa 
gòra,  Piszczac,  Pratulin,  Terespol  P.  P.  Dominic,  Korytnica,  Sadowne,  Stoczek, 
Zeliszew,  Wodynie,  Zwola,  Borów,  Miastkow,  Parysów,  Skurzec  P.P.  Marian., 
Syreczyn,  Stoczek,  Grebków,  Liw,  Niwiska,  Kopce,  Adamów,  Domanice,  Kock,  lai 
ków,  Lysobyki,  Pruszyn,  Radzyn,  Radoryz,  Serokomla,  Stanin,  Trzebieszów,  Kon- 
kolownice,  Tuchowicz,  Ulan,  Wbjcieszków,  Zbuczyn,  Komarówka,  Lomazy,  Mied 
zyrzec,  Opole,  Ostrowiki,  Rossosz,  Slawatveze,  Wlodawa  P.P.  Sti.  Pauli,  Wisznice, 
Wochin,  Ostrów,  Parczów,  Jablonna,  Kozuchówek,  Mordy,  Knychówek,  Siedlce, 
Naciecz,  Niemojki,  Paprotna,  Przesmyki,  Krzeszów,  Wierów,  Suchozebry,  Wyrozeby, 
Bobrowniki,  Brzeziny,  Drazgów,  Gorzno,  Gonczyce,  Korytnica,  Kluczów,  Laskarzew, 
Macicjowice,  Okrzeja,  Pawlowice,  Ryki,  Samogoszcza,  Stezyca,  Nowodwor,  War- 
gocin,  Wìlczyska,  Zelechów,  Zabijanka,  Ceranow,  Czerwonka,  Kossów,  Mokobody, 
Prostyn,  Rozbyty  Kamien,  Skibniew,  Sokolów,  Miedzna,  Sterdyn,  Wegrów,  Stara 
wies  cum  filia  Wyszków,  Zembrow. 

De  Seyna,  seu  Augustoviensis  denique  dioecesis  praeter  episcopalem  sedem 
cum  capitulo  cathedrali  in  civitate  de  Seyna  nuncupata  constabit  ex  centum  vigiliti 
paroeciis,  sive  locis  pariter  nuncupatis:  Kolaki,  Lomza,  Lubotyn,  Miastkowo,  Nowo- 
grod,  Smlodowo,  l'uchaly,  Rutki,  Szczepankowo,  Szumowo,  Zambrów,  Zawady,  Bia- 
laszewo,  Grabowo,  Grajewo,  Kolno,  Lachowo,  Niedzwiadna,  Radzilowo,  Romany, 
Slucz,  Wasosz,  Burzyno,  Dobrzy.jalowo,  Drozdowo,  Jedwabne,  Piatnica,  Plock  parva, 
Poryte,  Przytuly,  VVizna  cum  tìlia  Gutnyn,  Balwierzyszki  cum  filia  Gudele,  Rumbo- 
wicze,  Olita,  Udrya,  Krakopol,  Dauksze,  Mariampol  cum  filia  Iglowka,  Preny  cum 
filia  Plotyszki,  Blogostawienstwo  cum  filia  Kidule,  Poniemóii  Tyszkiewica,  Hgowo, 
Sapiezyski  cum  filia  Wysoka  Ruda,  Godlewo1  cum  filia  Wejwery,  Poniemun  Frent- 
zela,  Pokojne,  Skrawdzie,  Pilwiszki,  Gielgudyszki,  Nowe  miasto  cum  filia  Gryszko- 
budze,  Syntowty,  Luksze,  Szaki,  Ilowki,  Jangborg,  Wierzboiow,  Wisztyniec,  Pojewoii, 
Kalwarya,  Lubowo,  Wyzajny,  Grazyska,  Bartniki,  Kieturwloki,  Ludwinowo,  Lan- 
kieliszki,  Gize,  Wilkowyszki  cum  filia  Szumskie,  Olwita,  Metele,  Simno,  Krasna, 
Urdomino,  Lozdzieje,  Swiste  Jeziory,  Weysieje,  Lejpuny,  Piszków,  Sereje,  Miroslaw, 
ftoza  Sylwanowce,  Teolin,  Kopciów,  Adamowice,  Bierzniki,  Sejny,  Krasnopol,  Szcze- 
bra,  Przeroél,  [eleniewo,  Kalctnik,  Punsk,  Suwalki,  Wigry,  Augustowo,  Janówka, 
Raczki,  Bakalarzewo,  Filipowo,  Barglowo,  Rajgród  rum  filia  Rydzewo,  Krasnybór, 
Lipsk,  laminy,  Tykocin,  Waniewo,  Plonka,  Sokoly,  Kobylin,  Kulesze,  Wysokie  Mazo- 
wieckie,  Dabrowa  magna,  Jabloii  magna,  Jablonka,  K'uczyn  magna,  Dabrówka, 
Wyszonki,  Poéwiatne,  Pietkowo,  Piekuty. 

Civitates   autem,  et    ecclesias    praedictas,  itemque    singulas   paroecias,    et   loca 

1  ÀKTbi  "in.     .uni  filia     Godlewo  >,  chi   trovasi  ne]  ic^t"  ms1.". 


(346  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  in  Polonia  a.  1818 

respectivis  ecclesiis  prò  dioecesi  attribuita,  eorumque  incolas  utriusque  sexus  tam 
laicos,  quam  clcricos  praefatis  ecclesiis,  earumque  praesulibus  prò  suis  civitate, 
territorio,  dioecesi,  clero  saeculari,  ac  utriusque  sexus  regulari  non  tamen  exempto, 
nec  non  populo  in  perpetuum  assignamus,  et  in  spiritualibus  respective  subjicimus,  ita 
ut  quilibet  antistes  veram,  realem,  actualem  et  corporalem  possessionem  regiminis, 
administrationis,  et  omnimodi  juris  dioecesani  in  dictis  civitatibus,  ecclesiis,  ac  dioe- 
cesibus,  nec  non  bonis,  atque  redditibus  prò  ipsarum  dotatione  assignandis  apprehen- 
dere,  ac  retinere  libere  et  licite  possit,  et  valeat.  Quocirca  venerabili  fratri  Fran- 
cisco Malozewski  moderno  episcopo  Uladislaviensi,1  quem  in  praesentium  literarum 
executorem  eligimus,  ac  deputamus,  expresse  committimus,  atque  injungimus,  ut 
omnia  et  singula  tam  quoad  episcopalium  sedium  erectionem,  ac  translationem,  quam 
quoad  novam  praedictarum  octo  dioecesium  circumscriptionem  a  Nobis,  ut  supra 
constitutam  ad  plenarium  finem  diligenter  perduci  studeat;  documenta  omnia  respi- 
cientia  paroecias,  et  loca  ab  antiquis  dioecesibus  dismembrata,  novisque  applicata 
dioecesibus  a  veteribus  cancellariis  extrahi,  ac  novis  archiepiscopalibus,  et  episco- 
palibus  cancellariis  tradì  studiosissime  curet.  Maneamus  praeterea  eidem  Francisco 
episcopo,  ut  suppresso,  ac  immutato  priori  ecclesiarum  cathedralium  statu  ex  dele- 
gata Nostra  auctoritate  unumquodque  tam  ecclesiae  metropolitanae,  quam  septem 
cathedralium  ecclesiarum,  capitulum  constituat  ex  duodecim  tantum  efformatum 
canonicatibus,  et  praebendis  comprehensis  in  hoc  numero  quattuor  dignitatibus,  ac 
praebendis  theologali  ac 2  poenitentiaria,  utque  cuilibet  ex  praefatis  octo  ecclesiis  inser- 
viant  insuper  sex  presbiteri  vicarii  nuncupandi  proviso  tamen  decenti,  ac  congruae 
substentationi  quoad  vixerint  singularum  personarum  ecclesiasticarum  actu  obtinen- 
tium  superextantes  dignitates,  vel  canonicatus,  atque  integre  illis  manente  stallo  in 
choro,  ac  loco,  et  suffragio  in  capitulo,  salvisque  ceteris  juribus,  quibus  nunc  ipsi 
perfruuntur,  fìrmum  pariter,  atque  illaesum  circa  dignitatum,  et  canonicatuum  pri- 
modictorum  provvisionem,  et  collationem  remanere  debebit  imposterum  jus  iis  ipsis, 
quibus  antea  legitime  competebat.  Volumus  insuper,  quod  idem  Franciscus  episcopus 
peculiari  ad  id  a  Nobis  ei  delegata  facultate  antiquam  cathedralem  ecclesiam  Kiel- 
censem  sub  titulo  Assumptionis  B.  Mariae  V.  ad  simplicem  collegiatae  ecclesiae 
statum  cum  sufficienti  capitularium  numero  ab  eodem  episcopo  praescribendo,  et 
cum  congruis  assignandis  praebendis  reducere  possit,  et  valeat,  proviso  pariter  divini 
cultus  exercitio,  atque  opportunae  manutentioni  alterius  per  Nos  item  suppressae 
cathedralis  ecclesiae  Vigerscensis. 

Cum  autem  ob  transactam  rerum  conversionem,  ac  belli  calamitates  bona  tam 
episcopalibus  sedibus,  quam  cathedralibus  capitulis,  et  puerorum  ecclesiasticis  semi- 
nariis  antea  respective  pertinentia  fere  in  totum  distracta,  et  redditus  maxime  immi- 
nuti ad  praesens  reperiantur.  Nos  ad  hujusmodi  necessitatibus,  eo  quo  possumus 
modo  sollicite  consulendum  supradicto  Francisco  episcopo  potestatem  facimus,  ut 
accuratissime  inspecto  actuali  statu  superextantium  honorum,  ac  reddituum  mona- 
steriis,  seu  abbatiis,  ac  simplicibus  beneficiis  spectantium,  auditisque  omnibus  inte- 
resse habentibus,  tot  ex  antedictis  monasteriis,  seu  abbatiis,  ac  simplicibus  beneficiis, 
apostolica  sibi  delegata  facultate  queat  supprimere,   extinguere,  et  annullare  quot 

1  I  Bull.:  ■  Ladislaviensi  •. 
'  I  Bull,  om 


„.  isis  Xuova  circoscri:ione  delle  (/incesi  in  Polonia  647 


necessaria  erunt  tam  ad  congruae  dotationis  cujuslibet  jam  existentis  episcopalis 
mensae,  capituli,  et  seminarii  dotationis  implementum,  quam  ad  integram,  et  congruam 
novae  episcopalis  ecclesiae,  capituli,  et  seminarii  Iannowensis,  seu  Podlachiensis 
efformandam  dotationem;  cauto  tumen  quod  ecclesìarum  spectantium  monasterìis, 
vel  abbatiis,  ac  beneficiis  hoc  modo  supprimendis,  ad  effectum  eorum  bona  ac  red- 
diti^ episcopalibus  mensis.  capitulis,  ac  seminariis  proportionaliter  respective  uniendi, 
atque  applicando  necessariae  manutentioni,  ac  divini  cultus  libero  exercitio  oppor- 
tune, ac  stabiliter  consulatur;  quodque  eorumdcm  monasteriorum,  vel  abbatiarum, 
ac  Mmplicium  benefìciorum  congrue'  supportentur  onera  consueta,  ac  ulterius  pro- 
viso quod  talis  benefìciorum  hujusmodi  in  unaquaque  dioecesi  superextet  numerus, 
ut  cuilibet  antistiti  minime  desit  necessaria  commoditas  benemeritis  clericis  dioece- 
sanis  gratificando2 

Curabit  itaque  supradictus  Franciscus  episcopus  pracsentes  Nostras  literas  ada- 
mussim  exequendo  ita  res  omnes  componere,  atque  constabilire,  ut  quilibet  antistes 
commodam  ac  decentem  habeat  propriam  sibi  adsignatam  habitationem,  aptasque 
habeat  proprias  aedes  quodlibet  puerorum  ecclesiasticum  seminarium,  utque  annui 
redditus  in  ea  summa  cuilibet  adsignentur,  quae  ad  episcopalis  dignitatis  decorem 
substinendum,  ad  cathedralium  ecclesìarum  et  capitulorum  manutentionem,  ac 
decentem  substentationem,  et  ad  puerorum  in  seminario  educalionem,  alimoniam, 
et  instructionem  conveniens  et  necessaria  respective  dignoscatur. 

Interea  supradicto  Francisco  episcopo  Uladislavensi  exequtori  deputato,  ut  ipse 
per  se,  vel  per  aliam,  seu  alias  personam,  vel  personas  in  ecclesiastica  dignitate 
constitutam,  seu  constitutas  ab  eo  specialiter  subdelegandam ,  vel  subdelegandas 
omnia,  et  singula,  quae  ad  praemissorum  omnium,  et  singulorum  plenariam,  et  inte- 
gram executionem  necessaria  dignoverit  gerere,  lacere,  disponere,  ac  statuere, 
omnesque  controversias,  ac  quaestiones  forsan  orituras  examinare,  judicare,  ac  defi- 
nire libere  et  licite  possit,  et  valeat  necessarias  omnes,  et  opportunas  facultates 
concedimus,  et  impertimur;  simulque  eidem  Francisco  episcopo  injungimus,  ut  post 
completam  harum  literarum  executionem  actorum  omnium  authenticum  exemplar 
infra  semestrem  ad  urbem  transmittere  teneatur  in  consistoriales  tabulas  referendum. 

Praesentes  autem  literas,  et  in  eis  contenta  quaecumque  nullo  unquam  tempore 
etiam  ex  eo  quod  quilibet  in  iis  interesse  habentes,  vel  habere  praetendentes  vocati 
non  fuerint,  ac  auditi  praemissis  non  consenscrint  de  subreptionis,  vel  obreptionis, 
aut  nullitatis  vitio,  seu  intentionis  Nostrae,  vel  quovis  alio  substantiali,  et  inexeogi- 
tato  defectu  notari,  impugnari,  invalidari,  aut  adversus  illas  quodeumque  juris,  vel 
facti,  aut  gratiae  remedium  impetrali  posse,  nec  eas  sub  quibusvis  derogationibus, 
aut  aliis  contrariis  dispositionibus  comprehendi,  sed  ab  illis  semper  excipi,  validasque, 
et  efficaces  esse,  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortiri,  et  obtinere, 
sicque  ab  omnibus  observari,  et  ita  per  quoscumque  judices  ordinarios,  vel  dele- 
gatos  quavis  auctoritate  fungentes,  sublata  eis  qualibet  aliter  judicandi  et  interpre- 
tandi  facultate  judicari,  et  definiri  debere  volumus,  atque  mandamus,  et  si  secus 
super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scientcr,  vel  ignorantcr  contigerit  attentari, 
irritum  et  inane  decernimus. 

1  Bull.  ed.  Prai.  :      congruae.. 
:  Bull.  ed.  Prat.  :      ratificandi  »  ! 


648  Nuova  circoscrisione  i/c/lc  diocesi  del  regno  dì  Prussia  a.  1821 


Non  obstantibus  etiam  quibusvis  provincialibus  vel  generalibus  conciliis  editis, 
constitutionibus,  et  ordinationibus  apostolicis,  ac  Nostris,  et  cancellariae  apostolicae 
regulìs  etiam  de  jure  quaesito  non  tollendo,  nec  non  supradictarùm  ecclesiarum,  et 
monasteriorum,  vel  abbatiarum,  ac  simplicium  benenciorum  etiam  confirmatione 
apostolica,  vel  quavis  fìrmitate  alia  roboratis  statutis,  et  consuetudinibus,  concessio- 
nibus,  et  indultis,  licet  specifica,  et  individua  mentione  dignis;  quibus  omnibus  et 
singulis,  eorumque  totis  tenoribus  etiam  si  de  illis  specialis,  specifica,  et  individua 
mentio,  seu  quaevis  alia  expressio  habenda,  aut  alia  aliqua  exquisita  forma  ad  hoc 
servanda  foret,  illorum  tenores  praesentibus  prò  expressis  habentes  ad  praemissorum 
omnium,  et  singulorum  effectum  latissime,  et  pienissime,  ac  specialiter  et  expresse 
derogamus,  et  derogatum  esse  intendimus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Volumus  autem,  ut  harum  literarum  transumptis  etiam  impressis  manu  tamen 
alicujus  notarii  publici  subscriptis,  ac  sigillo  personae  in  ecclesiastica  dignitate  con- 
stitutae  munitis  eadem  prorsus  fides  ubique  adhibeatur,  quae  ipsis  praesentibus 
adhiberetur,  si  forent  exhibitae,  vel  ostensae.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat 
liane  paginam  Nostrarum,  dismembrationis,  applicationis,  translationis,  erectionis, 
circumscriptionis,  subjectionis,  suppositionis,  assignationis,  reservationis,  mandati, 
tacultatis,  impartitionis,  decreti,  derogationis,  ac  voluntatis  infringere,  eique  ausu 
temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit  indignationem  omni- 
potentis  Dei,  ac  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum. 
Datum  Romae  apud  sanctam  Mariam  Majorem  anno  incarnationis  Dominicae  mille- 
simo octingentesimo  decimo  octavo,  pridie  kalendas  julii,  pontificatus  Nostri  anno 
decimonono. 

Da  Bull.  Rodi.  (ont.  ed.  Rom.  XV,  61-68;  ed.  Prat.  VII,  1776-1784,  confrontato  il  testo 

in     AliTbl     II     TPAMOThl    O    yCTPoilCTBi    II    ynPAB.lEUIH    piIMCKO-KATO.'IiriEi-Kiiii     EESPKBH     UT.     IIMIIEPIII 

PocciiicKoii  h  u,APCTBt  EIoabt'KOMi,,  s.  1.  1849,141-177,  collazionata  la  minuta  in  Scc.  Brev.  4713 
n.°  25  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


LXXXIV. 

NUOVA   CIRCOSCRIZIONE 
DELLE    DIOCESI    DEL    REGNO    DI    PRUSSIA. 

16  luglio  1821. 

Pius  Episcopus.  Servus  Servorum  Dei.  Ad  Perpetuam  Rei  Memoriam. 

De  salute  animarum,  deque  Catholicae  Religionis  incremento  prò  Apostolicae 
servitutis  officio  impense  solliciti  curas  Nostras  continuo  intendimus  ad  ea  omnia, 
quae  Christifidelium  spirituali  regimini  procurando  magis  apta,  et  utilia  comparare 
posse  dignoscamus.  Hoc  sane  Consilio  jamdiu  cogitationes  Nostras  praecipue  inten- 
dimus in  regiones  illas,  quae  actu  Dominatui  subsunt  Serenissimi  Principis  Friderici 
Guillelmi  Borussorum  Regis,  ut  illius  intercedente  ope  ac  liberalitate  rem  sacram 
ibidem  meliori,  qua  fieri  posset  methodo  componere  valeremus. 


1S21 


Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  'li  Prussia  649 


Probe  siquidem  Notais  ante  oculos  versabatur  praesens  regìonum  illarum  ratio, 
nec  unquara  deplorare  cessaveramus  ingentia  damila  promanata  ex  praeteritis  rerum 
perturbalionibus,  quae  llorenlissimas  olim,  atque  ditissimas  C.ermaniae  Ecelesias  a 
veteri,  quo  praestabant,  splendore  dejectas,  ac  bonorum  praesidio  spoliatas,  ad  miser- 
rimum  redegerant  statum,  ex  quo  summa  in  Catholieam  Religionem,  et  in  Catholicos 
ipsos  pernicies  promanava. 

dunque  temporum  conditio  minime  patcretur  inclvtae  nationis  Germanicae 
Ecelesias  ad  splendidum  antiquum  statum  aspicere  revocatas,  omne  studium  dili- 
gentiamque  adhibuimus,  ut  tantis  malis  ea  saltem  pararemus  remedia,  quae  ad  con- 
servandam  illis  in  regionibus  Catholieam  fidem,  et  ad  animarum  Christifidelium 
salutem  procurandam  imprimis  necessaria  et  opportuna  esse  viderentur. 

Hujusmodi  autem  votis  Nostris  mirifice  obseeundavit  laudatus  Borussorum  Rex, 
cujus  propensam  admodum  invenimus,  et  grato  animo  prosequimur  voluntatem  in 
Catholicos  magno  numero  sibi  subditos,  praesertim  ex  Ei  attributa  grandi  parte  Pro- 
vinciarum  ad  Rhenum,  ita  ut  omnia  tandem  fausto  felicique  exitu  componere,  ac 
prò  Locorum  positione,  atque  incolarum  eommoditate  novum  in  Borussiae  Regno 
Ecclesiarum  statum,  et  Dioecesium  limites  nunc  constituere,  singulasque  deinde 
Sedes,  ubi  deliciant,  propriis,  dignis,  et  idoneis  Pastoribus  donare  valeamus. 

Pro  expressis  igitur,  ac  de  verbo  ad  verbum  insertis  habentes,  omnibus  iis,  quae 
respiciunt  infra  dicendas,  vel  Ecclesiarum,  et  Capitulorum,  eorumque  peculiarium 
anteriorum  jurium,  ac  praerogativarum  extinctionem,  aut  immutationem  seu  reor- 
dinationem  ac  respectivarum  Dioecesium  dismembrationem,  seu  novam  applicatio- 
nem,  nec  non  cujuscumque  praecedentis  juris  metropolitici  annullationem,  et  insuper 
quorumeumque  interesse  habentium  consensui  plenarie  supplentes,  ex  certa  scientia, 
et  matura  deliberatione  Nostris,  deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine,  praevia 
ex  nunc  omnimoda  suppressione,  extinctione,  et  annullatione  vaeantis  Episcopalis 
Sedis  Aquisgranensis  cum  illius  Cathedrali  Capitulo  ad  statum  simplicis  Colle-, 
giatae  ut  infra  reducendo,1  atque  alterius  Episcopalis  Ecclesiae  et  Capituli  Cathe- 
dralis  Corbeiensis,  nec  non  Monasterii  Abbatiae  nuncupati  Neocellensis,  vulgo 
Neuenzell  ex  nunc,  itemque  alterius  Monasterii  Abbatiae  pariter  nuncupati  Oli- 
vensis  ex  nunc  prò  tunc,  quando  sciliect  ex  Persona  venerabilis  Fratris  Josephi 
de  Hohenzollern  Episcopi  Warmiensis  moderni  Abbatis  Olivensis  quomodocumque 
vacaverit;  ut  communia  quoque  Germanorum  vota  Regiis  etiam  aucta  commendatio- 
nibus  benigno  favore  prosequamur,  ad  Omnipotentis  Dei  gloriano,  et  ad  honorem  Beati 
Petri  Apostolorum  Principis  Coloniensem  Ecclesiam,  jam  antea  inter  Germaniae 
Sedes  nulli  antiquitate  ac  splendore  secundam,  sub  invocatione  laudati  Principis 
Apostolorum  ad  Metropolitanae  Ecclesiae  gradum  restituimus,  ac  in  ilio  perpetuo 
constituendam  esse  decernimus,  eidemque  Metropolitanae  suffraganeas  assignamus 
Episcopales  Ecelesias  Trevirensem,  Monasteriensem,  atque  Paderbornensem. 

Episcopalem  pariter  ecclesiam  Posnaniensem  sub  invocatione  Sanctorum  Petri 
et  Pauli  Apostolorum  ad  Sedis  Metropolitanae  gradum  extollimus,  ac  constituimus, 
eamdemque  alteri  archiepiscopali  Ecclesiae  Gnesnensi  sub  invocatione  Sancti  Adal- 

1  Sec.  Brev.:  •  reducendae  >,  ma  ha  giustamente  treducendo»  il  cit.  Reg.  autogr.  LUI.  fu  ri'.  VII.  T.  XI 
(Archivio  «egreto  Vaticano),  f.  27. 


650  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  a.  1821 


berti  per  dimissionem  Venerabilis  Fratris  Ignatii  Raczinski  ultimi  illius  Archiepi- 
scopi in  manibus  Nostris  libere  factam,  et  per  Nos  admissam  ad  praesens  vacanti, 
aeque  principaliter  perpetuo  unimus,  et  aggregamus,  ac  Venerabili  Fratri  Timotheo 
Gorszenski  moderno  episcopo  Posnaniensi  curam,  regimen,  et  administrationem 
ipsius  Ecclesiae  Gnesnensis  plenarie  committimus,  eumdemque  Archiepiscopum 
Gnesnensem,  ac  Posnaniensem  constituimus,  et  deputamus,  ac  Archiepiscopum  Gnes- 
nenscm,  ac  Posnaniensem  semper  esse,  et  appellali  mandamus,  ejusque  juri  Metro- 
politico Episcopaleni  Ecclesiam  Culmensem  suffraganeam  assignamus. 

Episcopales  vero  Ecclesias  Wratislaviensem,  ac  Warmiensem  huic  sanctae  Sedi 
perpetuo  immediate  subjectas  esse,  ac  remanere  debere  declaramus. 

Singulis  autem  Archiepiscopis  et  Episcopis  omnia  et  singula  jura,  praeeminen- 
tias,  praerogativas,  ac  privilegia  aliis  illarum  Partium  Archiepiscopis  et  Episcopis 
legitime  competenza  tribuimus,  et  confirmamus. 

Quod  spectat  Capitulum  Metropolitanae  Ecclesiae  Coloniensis,  in  co  duas  eri- 
gimus  Dignitates,  Praeposituram  videlicet,  quae  Major  erit  post  Pontificalem,  ac 
Decanatum  secundam,  decem  Canonicatus  Numerarios,  et  quatuor  Canonicatus 
Honorarios,  ac  praeterea,  octo  Vicarias,  seu  Praebendatus. 

Archiepiscopalis  Ecclesiae  Gnesnensis  Capitulum  constabit  inposterum  ex  unica 
dumtaxat  Praepositi  Dignitate,  et  ex  numero  sex  Canonicatuum,  alterius  vero  Pos- 
naniensis  Archiepiscopalis  Ecclesiae  Capitulum  efformabunt  duo  Dignitates,  Prae- 
positi videlicet,  ac  Decani,  octo  Canonicatus  Numerarii,  et  alii  quatuor  Canonicatus 
Honorarii,  nec  non  octo  Vicariae,  seu  Praebendatus. 

Cathedralium  Ecclesiarum  Trevirensis,  atque  Paderbornensis  respectivum  Capi- 
tulum constabit  ex  duabus  Dignitatibus,  una  nempe  Praepositi,  ac  altera  Decani 
ex  octo  Canonicatibus  Numerariis,  et  quatuor  Canonicatibus  Honorariis,  atque  e  sex 
Vicariis,  seu  Praebendatis. 

In  Cathedrali  Ecclesia  Monasteriensi  Capitulum  constituent  binae  Dignitates, 
Major  nempe  Praepositurae,  ac  secunda  Decanatus,  octo  Canonicatus  Numerarii, 
quatuor  Honorarii  Canonicatus,  et  octo  Vicariae,  seu  Praebendatus. 

Culmensis  Cathedralis  Ecclesiae  Capitulum  constabit  ex  binis  Dignitatibus,  Prae- 
positurae videlicet,  ac  Decanatus,  ex  octo  Canonicatibus  Numerariis,  ex  quatuor 
Honorariis  Canonicatibus,  et  e  sex  Vicariis,  seu  Praebendatis. 

Cathedralis  Ecclesiae  Wratislaviensis  Capitulum  efformabunt  duo  Dignitates, 
una  videlicet  Praepositurae,  et  altera  Decanatus,  decem  Canonicatus  Numerarii, 
quorum  primus  Scholastici  Praebendam  adnexam  habebit,  sex  Canonicatus  Hono- 
rarii, atque  octo  Vicariae,  seu  Praebendatus. 

Demum  quod  attinet  ad  Episcopalem  Ecclesiam  Warmiensem,  illius  Cathedrale 
Capitulum  in  eo  quo  nunc  reperitur  statu  consistet;  reservata  tamen  Nobis,  ac 
Romanis  Pontificibus  Successoribus  Nostris  facultate  Capitulum  ipsum  ad  aliarum 
in  Regno  Borussico  existentium  Ecclesiarum  normam  imposterum  conformandi. 

Porro  in  qualibet  ex  antedictis  Ecclesiis  tam  Arehiepiscopalibus  quam  Episco- 
palibus  animarum  paroehianorum  cura  habitualis  residebit  penes  Capitulum,  actualis 
vero  ab  uno  e  Capitularibus  ad  hoc  expresse  designando,  et  praevio  examine  ad  for- 
marli sacrorum  Canonum  ab  ordinario  approbando  cum  Vicariorum  auxilio  exercebi- 
tur;  ai-  in  unoquoque  ex  iisdem  Capitulis  duo  ab  ordinario  stabilite!"  deputandi  erunt 


. 


a.  1821  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  ili  l'ntssia  651 

idonei  Canonici,  a  quorum  uno  Poenitentiarii,  ab  altero  vero  sacram  scripturam  statis 
diebus  populo  exponendo  Theologi  respective  muncra  fideliter  adimpleantur. 

Siniiulis  profecto  ex  primodictorum  Capitulorum  Canonicis  Honorariis,  quos  ad 
personalem  residentiam  et  ad  servitium  Chori  minime  obligatos  esse  deelaramus, 
idem  cum  residentibus  Canonicis  aditus  ad  Chorum  et  ad  caeteras  Ecclcsiasticas 
functiones  patebit;  Nosque  ad  majus  praedictarum  Ecclesiarum  decus,  ac  splendo- 
rem  omnibus  antedictis  Dignitatibus,  et  Canonicis  Indultum  utendi  iisdem  insigniis, 
quibus  antea  fruebantur,  expresse  confirmamus,  et  quatenus  opus  sit  de  novo  con- 
cedimus  et  elargimur. 

Cuilibet  similiter  ex  supradictis  Capitulis  Cathedralibus  nunc,  et  prò  tempore 
existentibus,  ut  ipsi  capitulariter  congregati  prò  novo,  et  circumstantiis  magis  acco- 
modato earumdem  Archiepiscopalium,  et  Episcopalium  Ecclesiarum,  earumque  Chori 
quotidiano  servitio,  nec  non  rerum,  ac  jurium  tam  spiritualium,  quam  temporalium 
prospero,  felicique  regimine,  gubernio,  ac  directione,  onerumque  iis  respectìve  incum- 
bentium  supportatione,  distributionum  quotidianarum,  et  aliorum  quorumeumque 
emolumentorum  exactione,  ac  divisione,  et  poenarum  incurrendarum  a  non  interes- 
sentibus  Divinis  Officiis  incursu,  singulorum  praesentiis,  et  absentiis  notandis,  eaere- 
moniis,  ac  ritibus  servandis,  et  quibusvis  aliis  rebus  circa  praemissa  necessariis,  et 
opportunis  quaecumque  Statuta,  Ordinationes,  Capitula,  et  Decreta,  licita  tamen 
atque  honesta,  et  sacris  Canonibus,  Constitutionibus  Apostolicis,  Decretisque  Con- 
cilii  Tridentini  minime  adversantia  sub  praesidentia,  inspectione,  et  approbatione 
respectivorum  Archiepiscoporum,  et  Episcoporum  edere,  atque  edita  declarare,  et 
interpretari,  ac  in  meliorem  formam  redigere,  et  reformare,  seu  alia  de  novo,  ab 
illis  ad  quos  spectat,  et  prò  tempore  spectabit  inviolabiliter  observanda,  sub  poenis 
in  contrafacientes  statuendis  pariter  condere,  atque  edere  libere  ac  licite  valeant, 
facultatem  perpetuo  concedimus  et  impertimur. 

Dignitatum,  Canonicorum,  et  Vicariorum,  seu  Praebendatorum  numero  tam  in 
Metropolitanis,  quam  in  Cathedralibus  Capitulis,  ut  supra  praefinito,  ad  ea  tam  prò 
hac  prima  vice,  quam  prò  futuris  temporibus  componenda  statuimus,  ut  imposterum 
quilibet  ad  Dignitates,  et  Canonicatus  assequendos  infrascriptis  ornatus  esse  debeat 
requisitis,  nempe,  quod  majores  sacros  ordines  susceperit,  utilemque  Eeclesiae  operam 
saltem  per  quinquennium  navaverit,  vel  in  animarum  cura  exercenda,  aut  adjuvanda 
sese  praestiterit,  vel  Theologiae,  aut  sacrorum  Canonum  Professor  extiterit,  vel  ali- 
cuique  in  Regno  Borussico  existenti  Episcopo  in  '  Dioecesanae  administrationis  munere 
inservierit,  vel  demum  in  sacra  Theologia,  aut  in  Ture  Canonico  Doctoratus  Lau- 
ream  rite  fuerit  consequutus;  postremae  tamen  hujusce  conditionis  effectu  ex  justis, 
gravibusque  causis  per  decennium  a  Data  praesentium  computandum  in  suspensum 
remanente.  Cujuseumque  vero  conditionis  ecclesiasticos  viros  aequali  jure  ad  Digni- 
tates, et  Canonicatus  obtinendos  gaudere  debere  decernimus.  Itemque  statuimus  unam 
in  Monasteriensi,  ac  alteram  in  Wratislaviensi  Cathedralibus  Ecclesiis  Canonicalem 
Praebendam  designandam,  et  ab  eo  ad  quem  juxta  mensium  alternativam  perti- 
nebit,  semper  et  quandocumque  conferendam  esse  uni,  et  alteri  canonica  requisita 
habentibus  ex  Professoribus  Universitatum  in  dictis  respectivis  Civitatibus  existen- 


652  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  a.  1821 


tium;  ;Uqiir  ulterius  decernimus,  tam  Praepositum  parochialis  Ecclesiac  Sanctae 
Hedwigis  Civitatis  Berolinensis,  quam  Decanum  commissarium  Ecclesiasticum  in 
comitatu  Glacensi  prò  tempore  existentes  inter  Honorarios  Canonicos  Wralislaviensis 
Cathedralis  Capituli  esse  cooptandos;  ita  ut  pari  cum  iis  fruantur  jure,  locum  illuni 
atque  ordinem  tenentes,  qui  secundum  respectivae  nominationis  tempus  ipsis  com- 
petere dignoscatur.  Quilibet  autem  ex  Canonicis  Honorariis  in  unumquodque  ex 
antedictis  Capitulis  cooptandus  sumendus  erit  ex  numero  Archipresbyterorum  ani- 
marum  curam  in  respectiva  Dioecesi  laudabiliter  exercentium. 

Quod  vero  attinet  ad  novam  supradictorum  Capitulorum  prò  hac  prima  vice 
ea  qua  convenit  celeritate  explendam  compositionem,  infra  nominando  harum  Lit- 
terarum  Nostrarum  Exequutori  potestatem  facimus,  ut  in  unaquaque  Ecclesia  tam 
Dignitates,  et  Canonicatus,  quam  Vicarias,  seu  Praebendatus  actu  vacantes,  quae 
ad  aequandum  numerum  ut  supra  designatum  fortasse  deficient,  dignis  et  idoneis 
ecclesiasticis  viris  ex  delegata  sibi  speciali  Apostolica  facultate,  ac  hujus  sanctae 
Sedis  nomine  conferat;  ita  tamen  ut  ii  dumtaxat,  qui  de  Dignitatibus  et  Canonica- 
tibus  ab  ipso  provisi  fuerint,  Apostolicas  novae  Provisionis  et  Confirmationis  Lit- 
teras  infra  sex  menses  ex  tunc  proximos  a  Dataria  Nostra  impetrare,  et  expedire 
tacere  teneantur.  Et  si  contingat,  quod  in  aliqua  ex  Metropolitanis,  vel  Cathedra- 
libus  in  Borussiae  Regno  existentibus  Ecclesiis  Dignitates,  Canonici,  et  Yicarii,  seu 
Praebendati  legitime  et  canonice  instituti  adhuc  viventes  respectivum  numerum  a 
Nobis  ut  supra  praennitum  excedant,  praedictus  Exequutor  Apostolicus,  vocatis 
auditisque  interesse  habentibus  aut  per  voluntarias  jurium  abdicationes  ab  illis,  vel 
ab  illorum  aliquibus  emittendas  rem  componat,  proviso  insimul  per  congruas  vita- 
litias  pensiones,  jam  a  Serenissimo  Rege  pollicitas,  Dimittentium  sustentationi,  aut 
si  abdicationes  hujusmodi  minime  habeantur,  vel  sufneientem  numerum  non  attin- 
gant,  '  in  hoc  casu,  qui  numerum  in  supradicta  Nostra  dispositione  praefinitum  exce- 
dentes  Dignitatum,  Canonicatuum  et  Vicariatuum  possessionem  postremo  loco  adepti 
fuerint,  si  apud  Ecclesias  suas  resideant,  Capitulares  quidem,  et  Vicarii  respective 
esse  pergent,  juribus,  et  praerogativis  nunc  iis  competentibus  fruentur  suosque 
redditus  in  ea  quantitate  percipient,  qua  in  praesens  gaudent.  Sed  quando  bene- 
ficia ab  iis  obtenta  quocumque  modo  vacaverint  aliis  conferri  minime  poterunt, 
atque  ex  nunc  prò  tunc  suppressa,  et  extincta  debeant  intelligi,  ad  hoc  ut  deinceps 
praefixus  ut  supra  numerus  in  respectivis  Capitulis  adamussim  observetur.  Quod  si 
in  aliquo  Capitulo  Canonici  minoribus  in  praesentiarum  fruantur  redditibus,  quam 
qui  futuris  eorum  loco  assignantur,  nullum  isti  reddituum  augmentum  consequentur, 
nisi  ab  lìxequutore  Apostolico  singulatim  similibus  amplioribus  redditibus  donati 
fuerint. 

Futuro  autem  tempore,  ac  successivis  vacationibus  a  Nobis  et  Romanis  Ponti- 
ficibus  Successoribus  Nostris  Praepositura,  quae  Major  post  Pontificalem  Dignitas 
in  supramemoratis  \tvhiepiscopalibus  et  Episcopalibus  Ecclesiis,  nec  non  in  Ecclesia 
Vquisgranensi  in  Collegiatam  ut  infra  erigenda,  itemque  Canonicatus  in  mensibus 
Januarii,  Martii,  Maji,  Julii,  Scptembris,  ac  Novembris  in  praefatis  Ecclesiis  vacantes 
conferentur  quemadmodum   in  Capitulo   Wratislaviensi  hactenus  factum  est:  quod 

1  Nessi:  < attingati!  in  hoc  >asu  .. 


a.  1821  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  653 

vero  ad  Decanatus  in  praedictis  Metropolitanis  et  Cathedralibus  Ecclesiis,  et  ad 
Canonicatus  tam  in  ipsis,  quam  in  dieta  Aquisgranensi  Ecclesìa  in  Collegiatam 
erigenda,  in  aliis  sex  mensibus  vacantes  ab  Archiepiscopis  et  Episcopis  respective 
conferentur.  Vicariatus  autem,  seu  Praebendatu-  in  praedictis  Ecclesiis  quocuniq uè 
mense  vacaverint  respectivorum  Archiepiscoporum  et  Episcoporum  collationi  relin 
quimus. 

Rem  denique  Germaniae  gratissimam,  simulque  praelaudato  Borussiae  Regi 
acceptissimam  Nos  esse  facturos  judicantes,  si  eleetionum  jure  in  Transrhenanis 
Ecclesiis  retento  ac  confirmato,  et  in  Cisrhenanis  cessato  per  Apostolicas  Disposi- 
tiones  anni  millesimi  octingentesimi  primi,  '  nunc  in  ipsis  Cisrhenanis  Dioecesibus 
praefati  R'egis  temporali  dominio  subjectis,  idem  jus  electìonìs  redintegretur,  quoad 
Capitula  Ecclesiarum  ad  Germaniam  pertinentium,  nempe  Coloniensis,  Trevirensis, 
Wratislaviensis,  Paderbornensis  et  Monasteriensis,  decernimus  ac  statuimus,  quod 
alia  quacumque  ratione  vel  consuetudine,  nec  non  electionis  et  postulationis  discri- 
mine, nobilitatisque  natalium  necessitate  sublatis,  Capitulis  praedictis,  postquam  supra- 
dicta  methodo  constituta  et  ordinata  erunt,  facultatem  tribuimus,  ut  in  singulis 
illarum  sedium  vacationibus  per  Antistitum  respectivorum  obitum  extra  Romanam 
Curiam,  vel  per  earum  Sedium  resignationem  et  abdicationem  (excepto  tamen  prae- 
sentì  casu  vacationis  Coloniensis,  ac  Trevirensis  Ecclesiarum)  infra  consuetum  Tri- 
mestris  spatium  Dignitates,  ac  Canonici  capitulariter  congregati,  et  servatis  canonicis 
regulis  novos  Antistites  ex  ecclesiasticis  quibuscumque  viris  Regni  Borussici  incolis, 
dignis  tamen  et  juxta  canonicas  sanctiones  idoneis  servatis  servandis  ad  formam 
sacrorum  Canonum  eligere  possint:  ad  hujusmodi  autem  Electiones  jus  suffragi] 
habebunt  Canonici,  tam  Numerarii,  quam  Honorarii,  ne  exclusis  quidem  illis,  qui 
ultra  capitularium  numerum  in  hac  reordinatione  praefinitum,  quoad  vixerint  in 
ipsis  Capitulis  conservabuntur. 

Nihil  vero  in  Capitulis  Episcopalium  Ecclesiarum  Warmiensis  et  Culmensis,  nec 
non  Archiepisi  opalium  Gnesnensis  et  Posnaniensis,  invicem  perpetuo  unitarum, 
innovantes  mandamus  dumtaxat,  ut  Gnesnenses  et  Posnanienses  Capitulares  ad 
Archiepiscopi  electìonem  conjunctim  debeant  procedere.  Quod  autem  spectat  vacati 
tem  Episcopalem  Ecclesiali]  Wratislaviensem,  specialem  potestatem  facimus  quinque 
actu  in  illa  existentibus  Dignitatibus,  nempe  Praeposito,  Decano,  Archidiacono, 
Scholastico,  et  Custodi,  octo  Canonicis  residentibus,  et  sex  Canonicis  Honorariis,  qui 
nunc  ejus  Ecclesiae  Capitulares  habentur,  ut  ad  novi  Episcopi  electìonem  cano- 
nicam,  modo  et  forma  praemissis,  hac  etiam  prima  vice  procedere  possint  et  valeant. 

Quaelibct  vero  eleetionum  hujusmodi  instrumenta  in  authentica  forma  exarata, 
ad  sanctam  Sedem  de  more  mittentur,  a  qua  si  electio  canonice  peracta  agnoscetur, 
et  ex  processu  inquisitionis  deinde  a  Romano  Pontifice  in  singulis  casibus  alicui  ex 
Archiepiscopis  vel  Episcopis  intra  fines  Regni  Borussici  existentibus  committendo, 
et  ad  formam  instructionis  jussu  san.  mem.  Urbani  Octavi  Praedecessoris  Nostri 
editae-'  diligenter  exarando  de  electi  idoneitate  constiterit,  electiones  hujusmodi  a 


1  Per  la  Bolla  Qui  Christi  Domini  del  29  novembre  1801;  v.  p.  565. 

i  In  Bull.  Roiu.  Cocq.-Ma.in.  VI,  pare  ,.rini:i.  73-77;  «l.  Taur.  XIII.  581488,  Non  ha  data  e  gli  editori  dei  Bull 
la  dicono  pubblicata  nel  1687. 


O.VJ  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  JJ 'ri issiti  a.  1821 

Nobis,  et   Romanis  Pontificibus   Successoribus  Nostris  juxta  statutum  morem  pei 
Apostolicas  Litteras  confirmabuntur. 

In  singulis  praeterea  civitatibus  tam  Archiepiscopalibus,  quam  Episcopalibus 
unum  Clericorum  Serninarium  vel  conservandum  vel  de  novo  quamprimum  eri- 
gendum  esse  statuimus,  in  quo  is  Clericorum  numerus  ali,  atque  ad  formatti  Decre- 
torum  Sacri  Concilii  Tridentini  institui  ac  educari  debeat,  qui  respectivarum  Dioe- 
cesium  amplitudini  et  necessitati  respondeat,  quique  ab  Exequutore  praesentium 
Litterarum  congrue  erit  praefiniendus:  Archiepiscopi  tamen  Gnesnensis  et  Posna- 
aiensis  judicio  et  prudentiae  relinquimus,  vel  in  utraque  civitate  proprium  ac  distin- 
ctum,  vel  unum  tantum  in  Posnaniensi  civitate,  quia  amplis  aedibus  constat,  prò 
clericis  ambarum  Dioecesium  Serninarium  constabilire  prout  Ecclesiarum  ipsarum 
utilitas  postulaverit. 

Volentes  nunc  praevia  dismembratone,  separatione,  atque  immutatione  non- 
nullorum  Locorum  et  Paroeciarum  a  priorum  Ordinariorum  jurisdietione  subtrahen- 
darum  ad  effectum  illa,  et  illas  Dioecesibus  infrascriptis  noviter  aggregandi,  atque 
incorporandi,  prout  magis  in  Domino  opportunum  visum  fuerit,  et  auditis  etiam 
Venerabilibus  Fratribus  Nostris  S.  R.  E.  Cardinalibus  Congregationi  de  Propaganda 
Fide  Praepositis  ad  novam  Dioecesium  circumscriptionem  procedere,  ut  singularum 
distinctis  lìnibus  quaestiones  omnes  auferantur  circa  spiritualis  jurisdictionis  exer- 
citium,  earum  distributionem  ac  divisionem  de  Apostolicae  potestatis  plenitudine 
decernimus,  praescribimus  et  constituimus  juxta  eum,  qui  sequitur,  modum,  videlicet: 

Metropolitanae  Ecclesiae  Coloniensis  Dioecesis  efformabitur  ex  paroeciis  sexcen- 
tum  octoginta  sex  partim  in  sinistra,  partim  in  dextera  Rheni  ripa  positis.  Et  in 
sinistra  quidem  complectetur  paroecias  omnes  pridem  in  suppressa  ad  praesens 
Aquisgranensi  Dioecesi  contentas,  quae  ad  provincias  pertinent  Coloniensem,  Dus- 
seldorphinam  et  Aquisgranensem,  nempe  ultra  paroecias  civitatum  Coloniae  et 
Aquisgrani  Ecclesias  cantonales  nuncupatas  -  Bergheimerdorff  -  Bonna,  vulgo 
Bonn  -  Bruhl  -  Kerpen  -  Lechenich  -  Lessenich  -  Loevenich  -  Meckenheim  -  Miin- 
stereiffel  -  Tolbiacum,  '  vulgo  Ziilpich  -  Crefeld  -  Dahlen  -  Dormagen  -  Elsen  - 
Gladbach  -  Neuss  -  Urdingen  -  Viersen  -  Burtscheid  -  Marcodurum,  vulgo 
Diiren  -  Erkelenz  -  Eschweiler  -  Geilenkirchen  -  Gemiind  -  Heinsberg  -  Juliacum, 
vulgo  Jiilich2  -  Linnich  -  Montjoie  -  et  Niddeggen  -  una  cum  earum  Ecclesiis  suc- 
cursalibus  et  adnexis,  quae  in  dictis  provinciis  intra  Borussici  Regni  fines  modo 
inveniuntur,  a  Cantonalibus  disjungendo  paroecias  succursales  et  adnexas  extra 
Regnum  positas,  et  viceversa  succursales  et  adnexas  pridem  pendentes  a  Can- 
tonalibus positis  extra  Regnum  aggregando3  Cantonalibus  in  Regno  existentibus. 
Complectetur  praeterea  Cantonales  Ecclesias  ad  Leodiensem  Dioecesim  pertinentes, 
ac  temporariae  administrationi  moderni  Vicarii  Capitularis  Aquisgranensis  ab  Apo- 
stolica Sede  commissas,  videlicet  Ecclesias  cantonales  nuncupatas  -  Cronenburg  - 
Eupen  -  Malmedy  -  Niederkriichten  -  Schleiden  -  et  St.  Witb  -  una  cum  earum 
succursalibus  et  adnexis  in  Borussica  ditione  sitis,  ac  sex  paroeciis  succursalibus, 
nuncupatis  -  Afden  -  Alsdorff  -  Merkstein  -  Rolduc  -  Ubach,  -  et  Welz  -  modo  depen- 

1  Noni    <  Zolbiacum  ■. 

">*. .  H>,-.-.;  ■  Foliacum,  vulgu  Full,  li     ' 
•  Ni  ni 


a.  1821  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  ili  Prussia  655 

dentes  a  Cantonali  -  Herckraede  -  posita  extra  Regnimi  Borussicum.  Insuper  coni- 
plectetur  novemdecim  provinciae  Aquisgranensis  ad  Trevirensem  Dioecesim  usque 
nunc  pertinentes  paroecias  nuncupatas  -  Allendorff  -  Blankenlieim  -  Dollendorff  - 
Hollerath  -  Lommersdorff  -  Manderfeld  -  Marmagen  -  Muhlhcim  -  Nettersheim  - 
Reiferscheid  -  Rescheid  -  Rigsdorff  -  Rohr  -  Schmittheim  -  Schònberg  -  Steinfeld  - 
Tondorff  -  Udelhoven  -  et  Wildenburg  -  cum  suis  udnexis  Ecclesiis.  In  dextera 
autem  Rheni  ripa,  provineiisque  Coloniensi,  Dusseldorphina,  '  et  Confiuentina  paroe- 
cias complectetur  Regionum  -  Juiliensis*  -  Dusseldorphinae3  -  Essensis  et  Siegbur- 
gensis  -  cum  earum  suecursalibus  et  adnexis,  demptis  tamen  paroecia  -  Ròmersha- 
gen  -  Paderbornensi  Dioecesi  ut  infra  applicanda,  nec  non  paroeeiis  -  Haehenburg  - 
el   Marienstadt  -  nuncupatis,  quae  in  Ducatu  Nassoviac  repcriuntur. 

Dioecesis  Episcopalis  Ecclesiae  Trevirensis,  ab  omni  Metropolitico  jure  Archie- 
piscopi Mechliniensis  subtractae,  ac  Metropolitanae  Coloniensis  Suffraganeae  adsi- 
gnatae,  constabit  intra  Regni  Borussici  fines  ex  paroeeiis  sexcentum  triginta  quatuor, 
scilicet  in  sinistra  Rheni  ripa,  ex  4  iis  omnibus,  quae  actu  ad  illam  Dioecesim  per- 
tinent,  et  provincia  Trevirensi  continentur.  Tum  vero  ex  ea  suppressae  nunc  Dioe- 
cesis Aquisgranensis  parte,  quae  in  Contluentina  provincia  continetur,  videlicet 
Civitate  ipsa  ConHuentiae,  et  Ecclesiis  cantonalibus  nuncupatis  -  Adenau  -  Ahrweiler  - 
Andernach  -  Boppard  -  Castellaun  -  Cochem  -  Creutznach  -  Kaysersesch  -  Kirch- 
berg  -  Kirn  -  Liitzerath  -  Mayen  -  Mùnstermayfeld  -  Niederzissen  -  Oberwesel  - 
Polch  -  Ptìnderich  -  Remagen  -  Rubenach  -  Simmern  -  Sobernheim  -  St.  Goar  - 
Stromberg  -  Treiss  -  Ulmen  -  Wanderath  -  et  Zeli  -  cum  suis  suecursalibus  et 
adnexis.  Porro  autem  ex  centum  triginta  duabus  paroeeiis  tum  cantonalibus,  tum 
suecursalibus  cum  suis  adnexis  quae  in  circumscriptione  anni  millesimi  octingente- 
simi  primi5  Dioecesi  Metensi  fuerant  attributae,  ac  deinde  temporariae  administra- 
tioni  Vicarii  Capitularis  Trevirensis  ab  apostolica  Sede  commissae.  In  dextra  vero 
Rheni  ripa  ex  cunctis  Ecclesiis  ditionis  Borussicae,  quae  pridem  ad  ipsam  Treviren- 
sem Dioecesim  spectabant,  quaeque  per  Gallicanarum  Dioecesium  circumscriptionem 
anno  millesimo  octingentesimo  primo  a  Nobis  factam  ab  illa  fuerant  dismembratae, 
ac  in  praesens  a  Vicario  Apostolico  in  oppido  Ehrenbreitstein  residente  ad  Nostrum 
beneplacitum  administrantur.  Tandem  vero  extra  praedictum  paroeciarum  sexcen- 
tum triginta  quatuor  numerum  Regnique  Borussici  fines,  cunctis  illis,  quae  in  Ter- 
ritoriis  Principum  Coburgensis,  Homburgensis  et  Oldenburgensis  inveniuntur,  jam 
ipsi  Dioecesi  Trevirensi  pertinentibus. 

Dioecesim  Episcopalis  Monasteriensis  Ecclesiae  suffraganeae  Metropolitanae 
Coloniensis  efformabunt  biscentum  octoginta  septem  paroeciae  intra  fines  Regni 
Borussici  sitae  et  aliae  quoque  extra  ejusdem  Regni  fines  in  eodem  Dioecesano 
Territorio  actu  comprehensae,  de  quibus  in  aliud  tempus  disponendi  Nobis,  et 
Romanis  Pontificibus  successoribus  Nostris  prout  opportunum  in  Domino  judicabitur 
tacultatem  reservamus.  Adjungimus  praeterea  Regiones  nuncupatas  -  Recklinghau- 

Dusseldorphiana    . 

'  Sei     Brev.  e  /.',  g.  cil  i  un 

J  tfussi:      Dusseldorphianae  ». 

«  Sec.  Brev.  ;  «  el 

•  Per  la  citata  Bolla  Qm   Cluisli   Domini. 


656  Nuova  circoscrisione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  a.  1821 

sensem  -  Sterkrathensem  -  et  Reesensem  -  pridem  antiquae  Coloniensis  Dioecesis, 
esclusa  tamen  ab  hac  postrema  Regione  paroecia  Oeffelt  sub  temporali  Belgici 
Regni  dominio  existente,  nec  non  ex  Dioecesi  Aquisgranensi  nunc  suppressa  can- 
tonales  Ecclesias  nuncupatas  -  Calcar  -  Cleve  -  Cranenburg  -  Dulken  -  Geldern  - 
Godi  -  Kempen  -  Meurs  -  Rheinberg  -  Wankum  -  Wesel  -  et  Xanten  -  cum  suis 
succursalibus  et  adnexis,  exceptis  tamen  iis  Dominio  Regis  Belgarum  in  tempora- 
libus  subjectis.  Adjungimus  insuper  paroecias  nuncupatas  -  Elten  -  et  Emmerich  - 
cum  sua  liliali  huc  usque  sub  missionibus  Hollandicis  extantes,  itemque  paroeciam  - 
Damme  -  quam  ab  Osnabrugensi  Dioecesi  separamus  et  paroeciam1  -  Oldenbur- 
gensem  -  quam  sejungimus  a  Missionibus  septemtrionalibus,  quaeque  pertinent  ad 
ditionem  Ducis  Oldenburgensis.  Denique  moderno,  ac  prò  tempore  existenti  Epi- 
scopo Monasteriensi  perpetuo  regendas,  et  administrandas  committimus  quinque 
paroecias  nuncupatas  -  Brochterbeck  -  Ibbenbiihren  -  Mettingen  -  Recke  -  et 
Halverde,  quae  suffraganei  Osnabrugensis  administrationi  ad  Apostolicae  Sedis  bene- 
placitum  erant  commissae. 

Paderbornensis  Episcopalis  Ecclesiae,  Coloniensis  Metropolitanae  suffraganeae, 
Dioecesis  iisdem,  quibus  nunc  reperitur,  manebit  circumscripta  limitibus.  Illi  prae- 
terea  adjungimus  alteram  nunc  suppressam  Dioecesim  Corbeiensem  cum  integro 
suo  Territorio  a  venerabili  Fratre  Ferdinando  Episcopo  Monasteriensi  administra- 
tam,  nec  non  ex  Transrhenano  antiquae  Coloniensis  Dioecesis  Territorio  Decanatus  - 
Meschedensem  -  Attendornensem  -  Brilonensem  -  Wormbachensem  -  Medebachen- 
sem  -  et  Wettenscheidensem  -  nuncupatos  cum  suis  parochialibus  et  tìlialibus 
Ecclesiis,  pariterque  Commissariatum  -  Haarensem  -  et  paroeciam  -  Romershagen  - 
et  ulterius  -  Rittbergensem  -  et  Wiedenbrùckensem  -  Decanatus,  cum  suis  respe- 
ctive  parochialibus,  et  filialibus  Ecclesiis  ab  Osnabrugensi  Dioecesi  separandos,  nec 
non  a  Dioecesi  olim  Moguntina,  postea  Ratisbonensi  disjungendas  paroecias  -  Sie- 
gen  -  et  Obernetphen  -  nuncupatas,  civitatem  Heiligenstadt  -  cum  suo  Decanatu, 
et  Decanatus  -  Beurensem  -  Bischoferodensem  -  Kirchworbensem  -  Kùhlstadten- 
sem  -  Lengefeldensem  -  Neuendorlensem  -  Nordhausensem  -  Rustenfeldensem  - 
VViesenfeldensem  -  cum  suis  parochialibus  et  filialibus  Ecclesiis,  et  civitatem  Erfurti  - 
cum  tribus  paroeciis  suburbanis,  atque  paroecias  in  Territorio  Magni  Ducis  Saxoniae 
VVimarensis  existentes,  nec  non  paroeciam  Eppensem  extra  Borussiae  Regnum  in 
l'rincipatu  Waldeccensi  ab  antiqua  Coloniensi  Dioecesi  segregandam,  et  demum  a 
Missionum  seplemtrionalium  Vicariatu  Apostolico  separandas,  et  a  futuris,  ac  prò 
tempore  existentibus  Paderbornensibus  Episcopis  perpetuo  administrandas  paroe- 
cias -  Mindensem  -  scilicet  in  Westphalia,  et  in  provincia  Saxoniae  -  Adersleben  - 
AUhaldensleben  -  Ammensleben  -  Aschersleben  -  Hadmersleben  -  Ecclesias  St.  An- 
dreae  et  sanctae  Catharinae  Halberstadii  -  Hamersleben  -  Hedersleben  -  Huys- 
burg  -  Magdeburg  -  Marienbeck  -  Marienstuhl  -  Meyendorf  -  Stendal  -  Halle  -  et 
Burg.  -  Attentis  autem  grandaeva  aetate,  ac  egregiis  de  Ecclesia,  et  de  Catholica 
Religione  meritis,  venerabilis  Fratris  Francisci  Egonis  a  Furstenberg  praestantis- 
simi  Hildesimensis,  ac  Paderbornensis  Praesulis,  ac  Missionum  septemtrionalium 
Vicarii  Apostolici,  ne  ipsi  novae  administrationis  onus  adjungatur,  decernimus,  et 


Nuova  circoscrisione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  657 


mandamus  nihil  circa  talem  Antistitem  in  praesens  esse  innovandum,  sed  cuncta 
in  eo,  quo  nunc  reperiuntur  statu  interea  relinquendo,  antedictam  Paderbornensis 
Dioecesis  ampliationem  eo  dumtaxat  tempore  suum  effectum  sortiri  debere,  cum 
Episcopali  sedi1  Paderbornensi  de  laudati  Antistitis  Francisci  Egonis  Persona*  quo- 
modocumque  vacanti  novus  Episcopus  Apostolicae  Scdis  auctoritate  instituetur. 
Interea  vero  omnia  loca  et  paroeciae,  quae  a  Coloniensi,  et  Osnabrugensi  Dioece- 
sibus  ut  supra  dismembrantur,  administrationi  pcculiaris  Vicarii  Apostolici  a  Nobis 
committentur,  ut  inibì  usque  ad  Paderbornensis  Episcopalis  sedis  vacationem,  ac 
futuri  novi  Episcopi  institutionem,  exerceat  spiritualem  jurisdictionem:  atque  insuper 
alia  loca,  et  paroeciae  a  Dioecesi  olim  Moguntina  postea  Ratisbonensi  disjuncta,  et 
ah  Episcopo  pridem  Corbeiensi,  nunc  Monasteriensi  ad  ministrata  temporaneae  pariter 
Vicarii  Apostolici  administrationi  tradentur. 

Archiepiscopalium  Gnesnensis  et  Posnaniensis  invicem  perpetuo  aeque  princi- 
paliter  unitarum  Dioeceses  efformabunt  ea  ipsa  loca,  quae  actu  in  iisdem  conti- 
nentur,  post  novissimam  Dioecesium  Resini  Polonici  a  Nobis  peractam  circumscri- 
ptionem,-'  exceptis  tamen  Decanatibus  Schlochaviensi  -  Tuchelensi  et  Carne- 
nensi,  -  Culmensi  Dioecesi  ut  infra  adjiciendis,  ac  praeterea  Decanatus  kruszwi- 
censis,  Junivladislaviensis,  et  Gniewkowensis  a  Dioecesi  Wratislaviensi  separandi, 
qui  ad  praesens  a  Vicario  Apostolico  Gedanensi  administrantur,  nec  non  Decanatus 
Ostrszeszówensis  et  Kempnensis  disjungendi  a  Dioecesi  Wratislaviensi.  Divisioncm 
autem  et  assignationem  Territorii  Dioeeesani  prò  una,  et  altera  Dioecesi  statuen- 
dam  infradicendo  praesentium  Literarum  Exequutori  peragendam  expresse  com- 
mittimus. 

Dioecesis  Episcopalis  Ecclesiae  Culmensis,  suffraganeae  Archiepiscopi  Gnesnensis 
et  Posnaniensis,  constabit  ex  biscentum  quindecim  paroeciis  nempe  cum  suis  respe- 
ctive  succursalibus,  et  filialibus  Ecclesiis  ex  Decanatibus  Lessensi  -  Rhedensi  -  Neu- 
markano  -  Loebaviensi  -  Lautenburgensi  -  Strasburgensi3  -  Gollubensi  -  Thorunensi  - 
Culmensi  -  Culmseensi  -  et  Gureznensi  -  cum  paroecia  Bialutten  nuncupata:  quae 
postremae  duo  olim  Dioecesis  Plocensis  a  suffraganeo  Culmensi  in  praesens  admi- 
nistrantur: itemque  ex  Decanatibus  -  Gedanensi  -  Putzigensi  -  Mirchaviensi  -  Dir- 
schaviensi  -  Stargardensi  -  Moevensi  '  -  Neuenburgensi  -Schwetzensi  -Lauenburgensi 
-  Schlochaviensi  -  Tuchelensi  -  Camenensi  -  et  Fordonensi5;  qui  decanatus  pridem 
Dioecesis  Wratislaviensis,  nunc  ab  antedicto  Vicario  Apostolico  Gedanensi  admini- 
strantur, nec  non  ex  Territorio  Monasterii  Abbatiae  nuncupatae  Olivcnsis  ut  supra 
suppressi  ex  nunc  prò  tunc  quando  ex  Persona  moderni  Abbatis  quomodocumque 
vacaverit.  Et  quoniam  expositum  Nobis  fuit  aptas  Culmae  deficcrc  domos  prò  Epi- 
scopi, et  capituli  decenti  habitatione,  tacultatem  tribuimus  Apostolico  harum  lite- 
rarum Exequutori,  ut  auditis  interesse  habentibus,  ac  re  mature  perpensa,  firmo 
remanente  Titulo,  ac  denominatione  Episcopatus  Culmensis,  et  opportunis  assignatis 
Ecclesia  atque  aedibus,  residentiam  Episcopi  et  Capituli  Culmensis,  si  ita  in  Domino 

'  Mussi  :  -sede.. 
-  V.  si  pra  p.  6  >  ss. 
Sec.   Brev.:  «  Starsburgensi > . 

5  Sec.  Brev.  .      Tordonensi    . 


658  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  a.  1821 

expedire  judicaverit,  Pelplinum  transferre  libere  ac  licite  possit  et  valeat,  proviso 
insimul  congruae  Cathedralis  Culmensis  manutentioni. 

Wratislaviensis  Episcopalis  Ecclesiae  huic  Apostolicae  Sedi  immediate  subjectae 
Dioecesim  efformabit  actuale  illius  Territorium,  exceptis  dumtaxat  Decanatibus 
Ostrszeszowensi  et1  Kempnensi  Dioecesi  Posnaniensi  ut  supra  incorporatis,  et  insuper 
DecanatusPlessensis,etBythomiensis  aCracoviensi  Dioecesi  disjuncti,  nec  non  sequen- 
tes  paroeciae  in  Lusatia,  videlicet  Neocellensis  Monasterii  Nullius  ut  supra  suppressi, 
et  aliae  nuncupatae  -  Wittichenau  -  Guntersdorf-  Hennersdorf-  Pfaffendorf  -  Ubers- 
dorf  -  a  Decano  Collegiatae  Ecclesiae  Sancti  Petri  Oppidi  Buddissinae  in  Lusatia 
superiori,  hactenus  administratae  :  quae  omnes  insimul  intra  fines  Borussici  Regni 
Paroeciae  ad  sexcentum  viginti  unius  numerum  ascendunt.2  Conservabit  item  illas, 
quas  actu  habet  in  Austriaca  Ditione  paroecias.  Futuri  praeterea,  ac  pio  tempore 
existentis  Wratislaviensis  Episcopi  administrationi  perpetuo  subjicimus  eas,  quae  a 
Vicario  Apostolico  Missionum  septentrionalium  fuerunt  hucusque  administratae  paroe- 
ciae in  Civitatibus  Berolini,  Potsdamii,  Spandaviae,  Francofurti  ad  Viadrum,  Stettini 
et  Stralsundiae,  quaeque  imposterum  vi  subdelegationis  Episcopi  Wratislaviensis  a 
supramemorato  Praeposito  parochialis  Ecclesiae  Sanctae  Hedwigis  dictae  Civitatis 
Berolinensis  erunt  administrandae. 

Denique  Warmiensis  Episcopalis  Ecclesiae,  Apostolicae  Sedi  pariter  immediate 
subjectae,  Dioecesis  ex  proprio  actuali  Dioecesano  Territorio  constabit,  atque  insuper 
ex  Decanatibus  -  Furstenwerdensi  -  Neuteichensi  -  Mariaeburgensi  -  Stumensi  -  et 
Christburgensi  -  cum  suis  Ecclesiis  tam  succursalibus,  quam  filialibus  a  Dioecesi 
Culmensi  disjungendis,  ita  ut  integra  Dioecesis  centum  novemdecim  paroecias  com- 
plectatur. 

Praedictas  itaque  civitates,  et  Ecclesias  Archiepiscopales  et  Episcopales,  itemque 
paroecias  et  loca  respectivis  Ecclesiis  prò  Dioecesi  attributa,  eorumque  incolas  utrius- 
que  sexus  tam  Clericos,  quam  Laicos  iisdem  Ecclesiis  eorumque  Praesnlibus  prò 
suis  respective  Civitate,  Territorio,  Dioecesi,  Clero  et  Populo  perpetuo  assignamus, 
et  in  spiritualibus  omnimodo  subjicimus  ad  hoc  ut  cuilibet  Antistiti  vel  jam  pro- 
moto, vel  in  futurum  Apostolica  auctoritate  promovendo  liceat  per  se  vel  per  alios 
eorum  nomine  (postquam  tamen  supramemoratus  Josephus  Episcopus  Warmiensis 
praesentes  Literas  debitae  executioni  mandaverit,  et  quoad  nonnullas  dispositiones 
nunc  prò  tunc  a  Nobis  factas  cum  tempus  prò  illarum  executione  ut  supra  defi- 
nitimi advenerit)  veram,  realem,  actualem  et  corporalem  possessionem  regiminis, 
administrationis,  et  omnimodr'  juris  Dioecesani,  et  Ordinarii  in  praedictis  Civita- 
tibus, ac  earum  Ecclesiis,  et  Dioecesibus,  nec  non  bonis,  aliisque  redditibus  ad 
ipsarum  dotationem,  ut  infra  assignandis  vigore  literarum  Apostolicarum  canonicae 
institutionis  libere  apprehendere,  apprehensamque  rctinere;  proptereaque  statini,  ai- 
in  locis  per  hanc  Nostrani  dispositionem  singulis  Dioecesibus  nunc  attributis  posses- 
sionem sumpserint,  illorumque  '  regimen  actu  consecuti  fuerint,  omnis  antiquorum 
sub  quocumque  Ordinariorum,  seu  Vicariorum,  vel   administratorum   titulo  jurisdi 

SI  um. 

-       asccndent  .. 
Ndssi     •  umnimodo  .. 
'  Ni  sm    .  illarumqu 


a.  1821  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  659 

ctio  cessare  debebit,  omnesque  facultates  in  partibus  et  locis  ab  eorum  jurisdictìone 
subtractis  nullius  erunt  amplius  roboris  vel  momenti. 

Nos  enim  ad  respectivorum  Dioecesanorum  utilitati  eonsulendum  praescribimus, 
et  injungimus,  ut  omnia  et  singula  documenta  respicientia  Ecclesias,  Dioeceses, 
paroecias,  et  loca  ut  supra  dismembrata,  ac  de  novo  applicata  a  veteribus  Cancel- 
lariis  extrahi,  et  Cancellariìs  I  )ioecesium  quibus  erunt  incorporata  opportuna  forma 
tradi,  atque  in  iis  perpetuo  debeant  asservari. 

Vicissim  autem  Yenerabiles  Fratres  moderni,  ac  prò  tempore  existentes  Pra- 
gensis,  et  Olomucensis  Archiepiscopi  nec  non  Episcopi  Reginorhadecensis,  et  Lito- 
mericensis  eamdem,  quatti  nunc  exercent,  spiritualem  jurisdictionem  in  Regno  Borus- 
sico  etiam  inposterum  conservabunt. 

Filiales  vero,  et  parochiales  Ecclesias  earumque  tractiones  in  hac  Nostra  Dispo- 
sitione  non  comprehensas,  et  extra  Regnum  Borussiae  existentes  a  matricibus,  et 
parochialibus  in  eodem  Regno  positis  disjungimus,  et  a  proximioribus  ordinariis 
aliis  matricibus,  et  parochialibus1  ditionum,  quibus  in  temporalibus  subjacent,  appli- 
candas  esse  mandamus,  ac  vicissim  de  paroeciis,  et  filialibus  Ecclesiis  cum  suis  fra- 
ctionibus  intra  Borussicum  Regnum  positis,  quae  a  matricibus  extra  idem  Regnum 
existentibus  pendent,  idem  observandum  esse  decernimus;  reservata  Nobis,  et  huic 
Apostoliche  Sedi  cura  de  spirituali  regimine  aliis  partibus  et  locis  si  opus  fuerit 
providendi. 

Inspectis  autem  Dioecesium  Borussici  Regni  amplitudine,  ac  magno  Dioecesa- 
norum numero,  cum  difficile  admodum  esset  Archiepiscopis,  et  Episcopis  Confìrma- 
tionis  Sacramentum  Christifìdelibus  administrare  aliaque  pontifkalia  munera  sine 
alterius  Episcopi  opera,  et  auxilio  exercere;  hinc  Nos  confirmantes  suffraganeatus 
in  Dioecesibus  Regni  Borussiae  in  quibus  constituti  reperiuntur,  eos  in  Coloniensi, 
ac  Trevirensi  Dioecesibus  redintegramus,  et  de  novo  constituimus:  atque  id  circo 
quilibet  Archiepiscopus  et  Episcopus  Nos,  et  Romanos  Pontifices  Successores  Nostros 
juxta  praescriptum  morem  supplicabit,  ut  aliquis  Ecclesiasticus  Vù"  opportunis  prae- 
ditus  requisitis,  ad  Suffraganei  munus  designetur,  ac  praevio  canonico  processu, 
scrvatisque  consuetis  formis  de  Episcopatu  Titulari  in  Partibus  lnlidelium  cum 
assuetae  congruae  adsignatione  provideatur. 

Quoniam  vero  praeclaram  antiquissimam  Coloniensem  Sedem  Archiepiscopalem 
duximus  redintegrandam,  potius  quam  Episcopalem  Sedem  Aquisgranensem  illius 
quodammodo  loco  viginti  dumtaxat  ab  hinc  annis  erectam  conservare5;  aliquam 
tamen  civitatis  Aquisgranensis  rationem  habendam  esse  existimantes,  cognita  etiam 
in  id  propensa  Serenissimi  Borussici  ''  Regis  voluntate,  decernimus,  ac  statuimus,  quod 
Ecclesia  sub  Titulo  Beatae  Mariae  Virginis  antea  Cathedralis  in  Collegiatam  immu- 
tetur,  ejusque  Collegiale'  Capitulum  constet  ex  unica  tantum  Praepositi  dignitate,  et 
sex  Canonicatibus"  cujus,  et  quorum  collatio  semper  quoad  Praeposituram  Aposto- 
licae  Sedi,  et  quoad  Canonicatus  eidem  Sedi  Apostolicae  alternatim  cum  Coloniensi 

1  Sec.  Brev.  uni.     Regno  -  parochialibus  •. 
-  Per  la  citata  Bolla  Qui  Christi  Domini. 

Sex     Brev.:  *  Borii1.- lì  u 
•  See,  Brev.:  «  Collegiatae  •. 

Ndssi;   .  Canoni,  alihus  >. 


660  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  a.  1821 

Archiepiscopo  spectare  debeat  ac  pertinere.  Hujusmodi  autem  Capitularibus,  ex 
peculiari  gratta  licentiam  deferendi  Cappam  magnam  sericam,  violacei  coloris  cor- 
dulis  sericis  subsutam  cum  pellibus  armellinis  hyemali,  aestivo  autem  tempore  Moz- 
zettam  supra  Rochettum  concedimus  et  indulgemus,  atque  ulterius  facultatem  con- 
dendi  statuta  iisdem  modo,  et  forma  quibus  de  Capitulis  Cathedralium  Ecclesiarum 
supra  eluculenter  dictum  est  tribuimus,  et  impertimur. 

In  Exequutorem  itaque  praesentium  Nostrarum  Literarum  praedictum  Venerabi- 
lem  Fratrem  Josephum  Episcopum  Warmiensem,  de  cujus  prudentia,  doctrina,  atque 
integritate  plurimam  in  Domino  fiduciam  habemus,  expresse  nominamus,  eligimus, 
constituimus  et  deputamus,  eidemque  committimus,  ut  supradicta  omnia,  et  singula  a 
Nobis  disposita  ad  praestitutum  finem  perducat,  atque  '  pariter  ad  effectum  vacantes 
Ecclesias  de  idoneis  pastoribus,  quae  prima  necessitas  est,  cito  providendi,  et  cunctas 
res  Ecclesiasticas  ad  meliorem  statum  et  ordinem  revocandi,  quaslibet  Ecclesias  con- 
grua, et  firma  dotatione  muniri  studeat,  media  ad  hoc  necessaria  benevolentissime, 
ac  liberaliter  exhibente  praelaudato  Serenissimo  Borussiae  Rege,  qui  magnanimi 
Principis  animum,  et  propensissimam  erga  Catholicos  ejus  Imperio  subjectos  volun- 
tatem  prò  ordinandis  absque  ulla  mora  Dioecesibus  omnibus  Regni  Borussiae  aperte 
declaravit,  et  sequentibus  ratione  ac  modo  stabilienda  et  applicanda  proposuit. 

Super  publicis  Regni  sylvis  nominatim  designandis  tot  census  auctoritate  Regia 
imponentur,2  quot  erunt  Dioeceses  dotandae,  et  in3  respectiva  quantitate,  ut  ex  iis 
annui  fructus  ab  omnibus,  cujuscumque  generis,  oneribus  prorsus  liberi  percipi 
possint  qui  satis  sint,  vel  ad  integram  ipsarum  Dioecesium  dotationem  si  nullam 
actu  habeant,  vel  ad  supplementum  ejusdem  dotationis  si  partem  aliquam  suorum 
Honorum  adhuc  possideant,  ita  ut  singulae  Dioeceses  eos  annuos  redditus  impo- 
sterum  habeant,  qui  redditibus  prò  Archiepiscopali,  vel  Episcopali  mensa,  prò  Capi- 
tulo,  prò  Seminario  Dioecesano,  proque  suffraganeo  statutis  in  quantitate  singulis 
inferius  designanda  perfecte  respondeant,  atque  hujusmodi  censuum  proprietas  per 
instrumenta  in  legitima,  validaque  Regni  forma  stipulanda,  et  a  praelaudato  Rege 
subscribenda  unicuique  Ecclesiae  conferetur.  Et  quoniam  enunciatae  sylvae,  prout 
et  publica  Bona  omnia  Regni  Borussiae,  ob  aes  alienum,  ab  Gubernio,  bellorum 
causa  contractum,  hypotheca  gravata  sunt,  atque  ob  id  super  nulla  earum  parte 
census  imponi  eorumque  fructus  percipi,  salva  fide,  possunt,  antequam  imminuta,  per 
solutiones  a  Gubernio  Creditoribus  hypothecariis  factas,  aeris  alieni  summa,  suffi- 
ciens  sylvarum  quantitas  hypothecae  vinculo  liberata  fuerit  ;  cumque  secundum  legem, 
qua  Serenissimus  Rex  Creditoribus  publicis  cavit,  anno  millesimo  octingentesimo 
trigesimo  tertio  a  Magistratibus  definiendum  sit,  qui  agri  ab  eo  vinculo  soluti,  quique 
adhuc  nexi  remanebunt,  hinc  decernimus  praedictos  census,  super  sylvis  suprame- 
moratis,  dicto  anno  millesimo  octingentesimo  trigesimo  tertio,  et  citius  etiam  si  prius 
antediciae  sylvae  ab  hypotheca  saltem  prò  rata  censuum  imponendorum  liberatae 
fuerint,  esse  imponendos,  proptereaque  a  singulis  Dioecesibus  immediate  saltem  post 
annum  millesimum  octingentesimum  trigesimum  tertium  praedietorum  censuum 
fructus  esse  percipiendos;  ex  nunc  autem  usque  ad  totum  annum  millesimum  octin- 

1  Sei     «>.      ■  .  n    i      . 

umili-    . 
Bri  ut  in  ea.. 


a.  |gg]  i  circoscriaione  delle  diocesi  del  regno  ili  Prussia 


gentesimum  trigesimum  tertìum,  vel  usque  ad  celeriorem  dictorum  censuum  impo 
sitìonem,  eamdem  argenti  summam  fructibus  censuum  respondentem  ab  Aerariis 
provincialibus  unicuique  Dioecesi  esse  numerandam.  Ne  vero  ullo  modo  numerationis 
prorogatio  ultra  annum  millesimum  octingentesimum  trigesimum  tertium  timeri 
possit,  quum  forte  Magistratus  intercesserint,  ne  census  imponantur,  non  satis  dimi 
nuta  publici  aeris  alieni  quantitate,  laudatus  Rex  ultro  promisit,  conceptisque  verbis 
sese  obligavit,  si  praeter  omnem  expectationem  iti  accidat,  se  puraturum  esse,  ut 
tot  agri  Regiis  impensis  emantur  pieno  dominii  jure  singulis  Ecclesiis  tradendi,  quot 
necessarii  sint,  ut  eorum  redditus  annuas  illas  summas  exaequent,  quae  a  eensibus 
percipiendae  essent,  nisi  impedimentum  illud  intercessisset.  Quae  omnia  cum  Sere- 
nissimus  Rex  per  Diplomata  in  valida  Regni  forma  a  se  subscribenda  in  tuto  ponere 
sit  pollicitus,  ut  plenum,  et  integrum  effectum  suo  tempore  sortiantur;  hinc  supra- 
dictus  losephus  Episcopus  Diplomata  hujusmodi  singulis  Ecclesiis  tradet  in  respe- 
ctivis  Archivis  asservanda. 

Similes  autem  redditus  ad  formam  promissionis  Regiae,  deductis  oneribus,  conflare 
debebunt  sequentes annuas  dotationum  summas,  nempe  pio  Archiepiscopo  Coloniensi, 
ac  prò  Archiepiscopo  Gnesnensi  et  Posnaniensi  duodecim  millium  thalerorum  Borus- 
sicorum,  prò  Episcopis  Trevirensi,  Monasteriensi,  Paderbornensi  et  Culmensi  octo 
millium  thalerorum  ejusdem  monetae,  prò  Episcopo  vero  Wratislaviensi  duodecim 
millium  thalerorum  dictae  monetae,  ultra  redditus  fundi  Wurbeniani  ad  ejus  Epi- 
scopalem  mensam  spectantis  prò  parte  Dioecesis  in  Regno  Borussico,  sai  vis  manen- 
tibusillis  redditibus,  quos  percipit  '  ex  reliqua  Dioecesis  parte  temporali  Dominio  dia- 
rissimi in  Christo  Filii  nostri  Francisci  Austriae  Imperai. iris,  atque  Hungariae,  et 
Bohemiae  Regis  Apostolici  subjecta;  quod  vero  ad  Warmiensis  Episcopalis  mensae 
dotationem  pertinet,  fìrmis  bonis,  ac  redditibus,  quibus  actu  illa  mensa  gaudet,  nihil  in 
praesens  innovandum  esse  declaramus,  sed  aliquando  ad  aliarum  in  Regno  Borus- 
sico '  mensarum  normam  Apostolica  interveniente  auctoritate  fore  conformandam. 

Pari  methodo  Metropolitanae  Ecclesiae  Coloniensis  Capitulum  dotabitur  in  annua 
Summa  prò  Praeposito  thalerorum  Borussicorum  bismille,  prò  Decano  thalerorum 
item  bismille,  prò  quolibet  ex  duobus  primis  Canonicis  numerariis  thalerorum  mille 
biscentum,  prò  quolibet  ex  sequentibus  sex  Canonicis  thalerorum  mille,  prò  quo- 
libet ex  duobus  postremis  Canonicis  thalerorum  octingentorum,  prò  quolibet  ex 
quatuor  Canonicis  Honorariis  thalerorum  centum,  prò  quolibet  demum  ex  octo 
Vicariis,  seu  Praebendatis  thalerorum  biscentum. 

In  Archiepiscopali  Ecclesia  Gnesnensi  prò  Praeposito,  et  sex  Canonicis  quibus 
illud  Capitulum  imposterum  constabit,  ea  reddituum  quantitas  conservabitur,  qua 
l'raepositus,  et  sex  Capitulares  Seniores  actu  fruuntur.  In  Capitulo  Archiepiscopalis 
Ecclesiae  Posnaniensis  redditus  praedicto  modo  assignabuntur  in  annua  summa  prò 
Praeposito  thalerorum  mille  octingentorum,  prò  Decano  thalerorum  pariter  mille 
octingentorum,  prò  quolibet  ex  duobus  primis  Canonicis  thalerorum  mille  biscentum, 
prò  quolibet  ex  quatuor  sequentibus  thalerorum  mille,  prò  quolibet  ex  duobus  postre- 
mis thalerorum  octingentorum,  prò  quolibet  ex  quatuor  Canonicis  Honorariis  thale- 


Nlssi  :  <  percepit  ■■ . 
Sec.  Brev.  :  •  Borussiac  : 


652  Nuova  circoscrisione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  a.  1821 

rorum  Centum,  et  prò  quolibet  ex  octo  Vicariis,  seu  Praebendatis  thalerorum  bis- 
centum. 

In  Capitulis  Cathedralium  Ecclesiarum  tam  Trevirensis,  quam  Paderbornensis 
prò  Praeposito  thalerorum  mille  quatuor  centum,  item  prò  Decano  thalerorum  mille 
quatuor  centum,  prò  quolibet  ex  duobus  primis  Canonicis  thalerorum  mille,  prò 
duobus  sequentibus  thalerorum  noningentorum,  prò  quolibet  ex  ultimis  quatuor 
thalerorum  octingentorum  ',  prò  quolibet  ex  quatuor  Canonicis  Honorariis  thalero- 
rum centum,  et  prò  quolibet  e  sex  Vicariis,  seu  Praebendatis  thalerorum  biscentum. 

In  Episcopali  Ecclesia  Monasteriensi ,  prò  Praeposito  thalerorum  mille  octin- 
gentorum, ac  pariter  prò  Decano  thalerorum  mille  octingentorum,  prò  quolibet  ex 
duobus  primis  Canonicis  thalerorum  mille  biscentum,  prò  quolibet  ex  sequentibus 
quatuor,  thalerorum  mille,  prò  quolibet  ex  duobus  postremis  thalerorum  octingen- 
torum, prò  quolibet  ex  quatuor  Canonicis  Honorariis  thalerorum  centum,  et  prò  quo- 
libet ex  octo  Vicariis,  seu  Praebendatis  thalerorum  biscentum. 

In  Ecclesia  Cathedrali  Culmensi  prò  Praeposito  thalerorum  mille  biscentum, 
item  prò  Decano  thalerorum  mille  biscentum,  prò  primo  Canonico  thalerorum  mille, 
prò  secundo,  thalerorum  noningentorum,  prò  quolibet  ex  reliquis  sex,  thalerorum 
octingentorum,  prò  quolibet  e  quatuor  Canonicis  Honorariis  thalerorum  centum,  et 
prò  quolibet  e  sex  Vicariis,  seu  Praebendatis  thalerorum  biscentum. 

In  Cathedrali  Ecclesia  Wratislaviensi,  prò  Praeposito  thalerorum  bismille,  prò 
Decano  similiter  thalerorum  bismille,  prò  primo  Canonico  Praebendam  Scholastici 
obtinente  thalerorum  mille  quingentorum,  prò  quolibet  e  duobus  sequentibus  thale- 
rorum mille  centum,  prò  quolibet  ex  aliis  septem,  thalerorum  mille,  prò  quolibet  e 
sex  Canonicis  Honorariis  thalerorum  centum,  et  prò  quolibet  ex  octo  Vicariis  seu 
Praebendatis  thalerorum  biscentum. 

In  Ecclesia  vero  Episcopali  Warmiensi,  nihil  circa  ejus  Capituli  dotationem,  et 
formam  ad  praesens  immutandum  esse  declaramus,  reservata  tamen  nobis,  et  Roma- 
nis  Pontificibus  successoribus  nostris  facultate  illas"  aliquando  ad  reliquarum  Borus- 
sici  Regni  Ecclesiarum  normam  conformandi. 

Aquisgranensis  praeterea  Ecclesiae  per  nos  in  Collegiatam  ut  supra  constitutae 
Capitulum,  constans  ex  unica  praepositi  Dignitate,  et  sex  Canonicatibus  eamdem 
annuorum  reddituum  summam  conservabit,  qua  actu  gaudet. 

Committimus  pariter  antedicto  Josepho  Episcopo  Warmiensi,  ut  Clericorum 
Seminariis  in  qualibet  Dioecesi  opportune  constabiliendis  firma  remanente  posses- 
sione Bonorum,  quae  ad  praesens  obtinent  eas  vel  partiales,  vel  integras  prout 
necessitas,  atque  utilitas  postulabit  Bonorum  dotationes  attribuet,  quae  ab  adpro- 
missa  Serenissimi  Borussiae  Regis  liberalitate  suppeditabuntur. 

Mandamus  quoque  eidem  Josepho  Episcopo,  ut  prò  cujuslibet  Antistitis  decenti 
residentia,  vel  vetera  Episcopia,  si  commode  fieri  poterit,  vel  alias  domos  ad  id  u 
praefato  Reye  in  respectivis  civitatibus,  atque  etiam  alteras  Ruri,  si  facile  possit 
concedendas;  itemque  domos  prò  Dignitatibus,  Canonicis,  et  Vicariis,  seu  Praeben- 
datis, nec  non  prò  Curia  Ecclesiastica,  prò  Capitulo,  et  Archivo  tribuendas  oppor- 
tune statuat  atque  assignet. 

>   "in.     prò  quolibet  ex  ultimis  -  octingentorom  », 
'  Numi:  •  illos  ». 


a.  isai  Vuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia 

Ad  manutentionem  vero  fabricarum  tam  Metropolitanarum,  quam  Cathedralium 
Ecclesiarum,  comprchcnsis  quoque  suppressis  Cathedralibus  Corbeiensi,  et  Aquisgra- 
nensi,  atque  ad  divini  cultus,  ac  inservientium  expensas  ea  Bona,  ac  redditus  etiam 
in  futurum  conservabuntur,  quae  iis  usibus  jam  sunt  destinala,  quaeque  Setenissi 
mus  Rex  diligentissime  servaturum  est  pollicitus;  et  in  casti  extraordinariae  neces- 
sitatìs  confidimus  fore,  ut  rebus  hisce  de  Thesauro  Regio  liberaliter  provideatur. 

Antedicto  Josepho  Episcopo  praeterea  injungimus,  ut  cujuslibet  Archiepiscopalìs, 
et  Episcopalis  Ecclesiae  sufiraganeatus  assuetae  congruae  dotationi1  provideat,  utque 
singulis  ^rchiepiscopis  et  Episcopis  ad  satìsfaciendum  expensis  Vicariorum  Genera- 
lium,  et  Curiae  eam  reddituum  tribuat  quantitatem,  quae  a  praelaudato  Borussiae 
Rege  juxta  liberalem,  ac  providam  suam  promissionem  bisce  titulis  factam  consti- 
tuetur. 

Et  quoniam  Serenissimus  Borussiae  Rex  ultro  Nobis  pollicitus  est  se  non  modo 
domos  illas  tam  ad  alendos  emeritos  senes,  vel  infirmos  sacerdotes,  quam  ad  coer- 
cendos  Ecclesiasticos  discolos,  ubi  existunt  conservaturum,  sed  etiam  novas,  ubi 
desunt  constabiliturum  propterea  ipsi  Josepho  Episcopo  committimus,  ut  cognitis 
iis,  quae  de  hac  re  statuerit  praelaudatus  Rex,  auditisque  respectivis  Locorum  Ordi- 
nariis,  sub  quorum  jurisdictione  hujusmodi  domus  manere  dcbebunt,  omnia  quae 
opus  erunt  circa  memoratas  domos  earumque  congruam  dotationem  disponat. 

Cum  vero  in  suppressis  Corbeiensi,  et  Aquisgranensi  Cathedralibus  Ecclesiis 
sacra  reperiantur  supellectilia  ad  Pontificalia  in  illis  exercenda  non  amplius  neces- 
saria, facultatem  praedicto  Josepho  Episcopo  concedimus  ea  in  usuiti,  et  commodum 
Vrchiepiscopalis  Ecclesiae  Coloniensis,  si  opus  fuerit,  sin  minus  in  usum  aliarum 
Regni  Ecclesiarum,  quae  iis  indigeant,  libere  valeat  convertere. 

Habita  mine  ratione  reddituum  supramemoratis  Archiepiscopalibus,  et  Episco- 
palibus  Regni  Borussiae  Ecclesiis  ad  praesens  respective  adsignatorum,  in  Libris 
Camerae  Apostolicae  prout  sequitur,  nempe  ecclesiam  Coloniensem  in  florenis  mille 
auri  de  Camera,  Ecclesias  invicem  unitas  Gnesnensem,  et  Posnaniensem  in  florenis 
pariter  mille,  Ecclesiam  Wratislaviensem  in  florenis  mille  centum  sexaginta  sex  cum 
duobus  tertiis,  Ecclesiasque  Trevirensem,  Monasteriensem,  Paderbornensem,  Cul- 
mensem,  et  Warmiensem  in  florenis  sexcentum  sexaginta  sex  cum  duabus  tertiis 
taxari  mandamus. 

Ut  autem  cuncta  a  Nobis  ut  supra  disposita  rite,  feliciter,  ac  celeriter  ad  optatum 
exitum  perducantur,  supradicto  Josepho  Episcopo  Warmiensi  harum  Literarum 
Exequutori  deputato  omnes  et  singulas  ad  hujusmodi  eftectum  necessarias  et  oppor- 
tunas  concedimus  facultates,  ut  praeviis  respectivis  dotationibus  per  instrumenta  in 
valida  Regni  forma  exaranda  ad  uniuscujusque  Ecclesiae  cum  suo  Capitulo,  sive  ere- 
ctionem  sive  novam  ordinationem,  ac  respectivi  Territorii  Dioecesani  circumscri- 
ptionem  procedere,  aliaque  omnia  ut  supra  ordinata  peragere,  atque  statuere  dele- 
gata sibi  Apostolica  auctoritate  libere  et  licite  possit  et  valeat;  atque  ulterius  ipsi 
Josepho  Episcopo-  facultatem  pariter  tribuimus,  ut  ad  plenam  rerum  omnium  in  Locis 
praesertim  ab  ejus  residentia  remotis  executionem  unam,  seu  plures,  personam  vel 
personas  in  simili,  vel  alia  Dignitate  Ecclesiastica  constitutam,  vel  constitutas  subde- 

1  Nessi  :  «  dotationc  ». 
*  Mussi  om. 


664  VtMva  i  in  osi  t  /  .ione  delle  diocesi  del  regno  di  Prussia  a.  1821 


legare,  et  tam  ipsc  Jo.sephus,  quam  persona,  vel  personae  ab  co  sic  subdeleganda,  vel 
subdelegandae  super  quacumque  oppositione,  in  actu  executionis  hujusmodi  quo- 
modolibet  forsan  oritura,  servatis  tamen  de1  jure  servandis,  etiam  definitive,  et  qua- 
cumque appellatane  remota,  pronunciare  libere  item  ac  licite  possint  et  valeant,  ac 
quilibet  eorum  respective  possit  et  valeat. 

Eidem  vero  Josepho  Episcopo  expresse  injungimus  ac  mandamus,  ut  exempla 
singulorum  actorum  tam  per  se,  quam  per  ab  eo  Subdelegatos  in  praesentium  Lite- 
rarum  executionem  conficiendorum  intra  Quadrimestre  ab  expleta  ipsarum  executione 
ad  hanc  Apostolicam  Sedem  in  authentica  forma  transmittat  in  Archivio  Congrega- 
tionis  rebus  Consistorialibus  praepositae  de  more  asservanda. 

Praesentes  autem  Literas,  et  in  eis  contenta,  ac  statuta  quaecumque,  etiam 
ex  eo  quod  quilibet  in  praemissis,  vel  in  eorum  aliquo  jus,  aut  interesse  habentes, 
vel  quomodolibet  etiam  in  futurum  habere  praetendentes  cujusvis  status,  ordinis, 
conditionis,  et  praeeminentiae,  ac  etiam  specifica,  expressa,  et  individua  mentione 
digni  sint, 2  illis  non  consenserint,  seu  quod  aliqui  ex  ipsis  ad  praernissa  minime 
vocati,  vel  etiam  nullimode,3  aut  non  satis  auditi  fuerint,  sive  ex  alia  qualibet  etiam 
laesionis,  vel  alia  juridica  privilegiata,  ac  privilegiatissima  causa,  colore,  praetextu, 
et  capite  etiam  in  corpore  juris  chiuso,  ullo  unquam  tempore  de  subreptionis,  vel 
obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  seu  intentionis  Nostrae,  vel  interesse  habentium  con- 
sensds,  aliove  quolibet  defectu  quantumvis  magno,  inexeogitato,  substantiali,  ac  sub- 
stantialissimo,  sive  etiam  ex  eo  quod  in  praemissis  solemnitates,  et  quaecumque  alia 
forsan  servanda,  et  adimplenda,  minime  servata,  et  adimpleta,  seu  causae  propter 
quas  praesentes  emanaverint  non  sufficienter  adductae,  verificatae,  et  justificatae 
fuerint,  notari,  impugnari,  aut  alias  infringi,  suspendi,  restringi,  limitari,  vel  in  con- 
troversiam  vocari,  seu  adversus  eas  restitutionis  in  integrum,  aperitionis  oris,  aut  aliud 
quodeumque  juris,  facti,  vel  justitiae  remedium  impetrari,  aut  sub  quibusvis  contrariis 
constitutionibus,  revocationibus,suspensionibus,  limitationibus,  decretis,  aut  declaratio- 
nibus,  generalibus  vel  specialibus  quomodolibet  factis  minime  posse  comprehendi,  sed 
semper  ab  illis  exceptas  esse,  et  fore,  ac  tamquam  ex  Pontificiae  Providentiae  officio 
certa  scientia,  et  potestatis  plenitudine  Nostris  factas,  et  emanatas,  omnimoda4  firmi  - 
tate  perpetuo  validas,  et  efficaces  existere,  et  fore,  suosque  plenarios  et  integros 
effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  ab  omnibus  ad  quos  spectat,  et  spectabit  quomodolibet 
in  futurum  perpetuo,  et  inviolabiliter  observari,  ac  supradictarum  Ecclesiarum  Epì- 
scopis,  et  Capitulis  aliisque,  quorum  favorem  praesentes  Nostrae  Literae  concernunt 
perpetuis  futuris  temporibus  pienissime  suffragari  debere,  eosdemque  super  prae- 
missis omnibus,  et  singulis,  vel  illorum  causa  ab  aliquibus  quavis  auctoritate  fun- 
gentibus  quomodolibet  molestari,  perturbari,  inquietari,  vel  impediri,  neque  ad  pro- 
bationem,  seu  verificationem  quorumeumque  in  iisdem  praesentibus  narratorum  nul- 
latenus  unquam  teneri,  neque  ad  id  in  judicio,  vel  extra  cogi,  seu  compelli  posse,  et 
si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignorantcr  contigerit 
attentari  irritum,  et  prorsus  inane  esse  ac  fore  volumus  atque  decernimus. 


1  Mussi  :   •  in  .. 
-  Nussi:  €  sunt  ». 

>i    •  nnllimodo  • 
•  Nussi  :   <  omnimodo  i 


a.  1821  Nuova  circoscrisione  delle  diocesi  del  regno  t/i  Prussia  665 

Non  obstantibus  de  jure  quaesito  non  tallendo,  de  suppressionibus  committendis 
ad  partes  vocatìs  quorum  interest,  aliisque  Nostris,  et  Cancellariae  Apostolicae  regulis, 
nec  non  dictarum  Ecclesiarum  etiam  confirmatione  Apostolica,  vel  quavis  lìrmitate 
alia  roboratis  statutis,  et  consuetudinibus  etiam. immemorabilibus,  privilegiis  quoque, 
indultis,  et  coneessionibus  quamvis  specifica,  et  individua  mentione  dignis,  omnibus- 
que  et  singulis  Apostolicis,  ac  in  synodalibus,  provincialibus,  et  universalibus  Conciliis 
editis,  specialibus  vel  generalibus  constitutionibus,  et  ordinationibus,  quibus  omni- 
bus, et  singulis  eorumque  totis  tenoribus,  ac  formis,  etiam  si  specialis,  specifica,  et 
individua  mentio,  seu  quaevis  alia  expressio  habenda,  aut  aliqua  alia  exquisita  forma 
ad  hoc  servanda  foret,  illorum  tenores,  ac  si  de  verbo  ad  verbum,  nihil  penitus 
omisso,  et  forma  in  illis  tradita,  observata,  inserti  forent,  praesentibus  prò  expressis 
habentes  ad  praemissorum  omnium,  et  singulorum  eflectum  latissime  et  pienis- 
sime, ac  specialiter  et  expresse  ex  certa  scientia,  et  potestatis  plenitudine  paribus 
derogamus,  et  derogatum  esse  declaramus,  ceterisque  contrariis  quibuscumque. 

Volumus  praeterea,  ut  harum  Litterarum  Nostrarum  transumptis,  etiam  impressis, 
manu  tamen  alicujus  Notarii  Publici  subscriptis,  et  sigillo  personae  in  ecclesiastica 
diunitale  constitutae  munitis,  eadem  prorsus  fides  ubique  adhibeatur,  quae  ipsis  prae- 
sentibus adhiberetur  si  forent  exhibitae  vel  ostensae. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  Nostrae  suppressionis,  extin- 
ctionis,  annullationis,  restitutionis,  erectionis,  unionis,  dismembrationis,  disjunctionis, 
separationis,  aggregationis,  applicationis,  circumscriptionis,  concessionis,  indulti, 
elargitionis,  assignationis,  suppletionis,  subjectionis,  attributionis,  statuti,  declara- 
tionis,  commissionis,  deputationis,  mandati,  decreti,  derogationis,  et  voluntatis  infrin- 
gere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit, 
indignationem  Omnipotentis  Dei,  ac  beatorum  Petti  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se 
noverit  incursurum. 

Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariani  Majoretti  Anno  Incarnationis  Dominicae 
Millesimo  Octingentesimo  Vigesimo  primo  Decimo  Septimo  Kalendas  Augusti.  Pon- 
tilìcatus  Nostri  Anno  Vigesimo  secundo. 

Da  Nussi,  Convent/oiics  etc.  188209  n.  XXV]  ,  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brcv.  4715 
n."  2  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


Ai  Capitoli  del  regn  »di  Prussia  S.  S.  l'io  VII  spediva  colla  medesima  data  del  16  luglio  1821 
il  seguente  Breve: 

Dilecti  Pilli  salutem  et  Apostolicam  Benedictionem.  Quod  de  Fidelium  isthic  degentium 
salute  vehementer  solliciti  tantopere  exoptavimus,  omnique  studio  curavimus,  id  demum 
K-luiter  factum  gratulamur,  Eo  bene  juvante,  qui  Auctor  est  pacis  et  Pater  totius  consolationis. 
Post  tot  enim  discrimina  temporum  acerbissimorum  Kpiscopaks  Sedes  in  regno  isto,  quae 
tot  nominibus  commendabantur,'  instaurate  ac  prò  dominici  gregis  commoditate  apte  potuimus 
ordinare  re  apprime  cum  Serenissimo  Kege  Vestro  conciliata,  qui  animo  quo  est  magno  et 
excelso  in  censu  earumdem  liberaliter  adtribuendo,  studiis  Xostris  mirihee  favit.  Universam 

1  Nissi  ;  i  l'omnK-ndaliuntur  ». 


666  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  <icl  regno  di  Prussia  a.  1821 

quidem  rationem  rei  probe  cognoscetis  ex  Apostolicis  litteris,  quas  de  ea  sub  plumbo  hac 
ipsa  die  expediri  mandavimus;  nec  dubitamus  quin  non  mediocrem  consolationem  sitis  per- 
cepturi,  quoJ  et  plures  istius  regni  Ecclesias  e  squalore,  in  quojacuerant,  revocatas,  et  illustre 
de  Antistitum  eleetione  privilegium  Vobis  perstare  animadvertetis;  quod  certe  cum  primis 
et  Vestra  et  Germaniae  vota  impensissiìne  efflagitabant.  Hac  tamen  occasione  spedalini  Vos 
alloqui  per  epistolam  voluitnus,  nedum  ut  gratulatone  communi  Deo  benedicamus,  sed  ut 
in  gravissimo  eleclionum  negotio  Vestram  religionem,  prudentiam,  integritatem  vehemen- 
tissime  excitemus.  Sint  Vobis  ob  oculos,  (dicimus  animi  sensu  quo  maxime  possumus  solli- 
cito)  sint  Vobis  ob  oculos  jugiter,  quae  Tridentina  Synodus  dissertissime  praescripsit  iis 
omnibus,  qui  ad  promotionem  praeficiendorum  quacumque  ratione  operam  suam  praestant. 
(Sess.  2i.  Cap.  1.  de  Ref.  et  Sess.  6.  cap.  1  de  Rei.)  De  omnipotentis  Dei  gloria  res  est,  et 
bono  animarum,  de  aeterna  salute  etiam  Vestra.  Non  alium  ideirco  rinem  in  suffragatione 
habere  Vos  oportet,  nisi  ut  religionis  utilitatibus  et  gregis  incolumitati  consulatis1:  alienis 
autem  Vos  peccatis  communicare,  affirmant  Tridentini  Patres.  nisi  quos  digniores  et  Eccle- 
siae  magis  utiles,  non  quidem  precibus,  vel  humano  affectu,  aut  ambientium  suggestionibus, 
sed  eorum  existentibus  meritis  judicaveritis,  praefici  diligenter  curetis:  Vestri  quippe  studii 
ac  suffragii  rationem  reddetis  ipsi  Deo,  qui  requiret  de  manibus  Vestris  sanguinem  ovium, 
si  quae  ex  malo  Pastorum  regimine  interierint.  Cum  vero  ad  religionis  incrementa,  utilio- 
remque  Episcopalis  muneris  procurationem  summopere  intersit,  mutuam  servari  utriusque 
potestatis  concordiam,  quandoquidem  ex  Ivonis  Carnotensis  testimoniis,  cum  Regnum  et 
Sacerdotium  inter  se  conveniunt,  bene  regitur  mundus,  lioret  et  fructificat  Ecclesia:  Vestrarum 
partium  erit,  eos  adsciscere,  quos,  praeter  qualitates  caeteras  ecclesiastico  jure  praetìnitas, 
prudentiae  insuper  laude  commendari,  nec  Serenissimo  Regi  minus  gratos  esse  noveritis, 
de  quibus  antequam  solemnem  electionis  actum  ex  Canonum  regulis  rite  celebretis,  ut  Vobis 
constet  curabitis. 

Quamquam  vero  Serenissimi  Regis  desideriis  annuentes  in  praedictis  Nostris  literis 
constituerimus,  eligendos  ad  Borussiae  Ecclesias,  ejusdem  regni  incolas  esse  deberc,  non 
ideirco  tamen  eos  omnes,  qui  extra  idem  regnum  morantur,  nulla  exceptione  facta,  esse  a 
Vobis  intendimus  excludendos.  Si  enim  in  presbvterum  ex  Germanica  natione,  praecipua 
laude  praeclarum,  qui  extra  Borussiae  ditionis  tìnes  habitet,  vota  Vestra  inclinent,  eum, 
assentiente  Rege,  in  Episcopum  eligi  a  Vobis  posse,  libentissime  declaramus. 

Haec  dilecti  Filii,  a  pia  et  religiosa  circumspectione  Vestra  fidenter  exquirimus,  omnemque 
ideirco  in  Vos  pastoralis  ac  paternae  Nostrae  cohortationis  vim  effundimus,  ut  eos  Nobis 
confirmandos  exhibeatis  Antistites,  de  quorum  eleetione  omnipotenti  Deo  gratias  agere, 
tìdem  Vestram  laudare,  Ecclesiis  ex  animo  gratulari,  Nobis  denique  in  Domino  gaudere 
possimus.  Quae  ut  prospere  et  e  sententia  succedant,  divini  praesidii  pignus,  Apostolicam 
Bencdictionem  Vobis  impertimur  ex  corde. 

Datum  Romae  apud  sanctam  Mariam  Alajorem  die  lb.  Julii  anni  1821.  Pontiticatus  Nostri 
anno  XXII. 

Da  Nussi,  loc.  cit.  378  s.,  collazionata  la  copia  in  Ada  Congreg.  Consist.  1821,  Pars  II, 
entro  il  n."  16  (Archivio  della  S.  Congregazione  Concistoriale). 

1  Nussi  ;     consultatis   . 


.  1821        Nuova  •  in  oa  visione  delle  diocesi  nelle  prm  ni,  te  del  Reno  Supcriore  6^7 


LXXXV. 

NUOVA   CIRCOSCRIZIONE 
DELLE  DIOCESI  NELLE  PROVINCIE  DEL  RENO  SUPERIORE. 

16  agosto  1821. 

Pius  Episcopus.  Servus  Servorum  Dei.  Ad  Pcrpetuam  Rei  Memoriam. 

Provida  solersque  Romanorum  Pontificum  sollicitudo  in  iis  componendis  et 
ordinandis,  quae  ad  aptiorem  Dominici  Gregis  custodiam  ac  procurationem  ex  ipsa 
etìam  temporum  ac  locorum  natura  magis  expedire  dignoscantur,  eos  adigit  ad 
novas  Episcopales  Sedes  quandoque  constituendas,  et  quandoque  illarum  aliquas 
transferendas,  ut  Domino  messis  benedicente,  aptiora  exinde  in  fìdelis  populi  spiri- 
tuale bonum  praesidia  queant  comparati.  Statim  ac  itaque  reddita  t'uit  Germaniae 
tranquillitas,  Nos,  ad  componendas  res  Ecclesiasticas,  in  praeterita  temporum  cala- 
mitate perturbala^,  continuo  direximus  curas  Nostras,  iisque  in  Bavariae  Regno, 
quatuor  abbine  annis  opportune  ordinatis,  Nostras  pariter  sollicitudines  absque 
mora  convertimus  ad  illos  omnes  orthodoxae  fidei  cultores,  qui  actu  subsunt  domi- 
nationi  Serenissimorum  Principum,  .statuumque  Germaniae,  nempe  Regis  Wirtem- 
bergiae,  Magni  Ducis  Badensis,  Electoris  Hassiae,  Magni  Ducis  Hassiae,  Ducis  Nas- 
soviae,  '  Liberae  Civitatis  Francofurtensis,  Magni  Ducis  Megalopolitani,  Ducum 
Saxoniae,  Ducis  Oldenburgensis,  Principis  Waldeccensis,  ac  Liberarum  Civitatum 
Hanseaticarum,  Lubeccensis,  et  Bremensis,  qui  se  se-  paratos  ostendendo  ad  omnem 
operam  dandam  prò  Episcopatuum  ab  Apostolica  Sede  vel  erigendorum,  vel  instau- 
randone convenienti  dotatione,  Legatos  communi  nomine  Romam,  hujus  rei  causa, 
miserunt.  Ast  cuna  res  omnes  Ecclesiasticae,  de  quibus  actum  fuit,  conciliari  minime 
potuerint,  spe  tamen  non  decidentes  fore  ut  prò  eorundem  Principum,  ac  statuum 
sapientia  valeant  illae  in  posterum  componi  ;  ne  interea  Christifideles  in  dictis  regio- 
nibus  commorantes,  quos  in  maxima  spiritualis  regiminis  necessitate  agnoscimus 
constitutos,  diutius  propriis  destituantur  Pastoribus,  ad  nonnullarum  in  praecipuis 
ipsorum  Principum,  et  statuum  civitatibus,  ac  territoriis  sedium  erectionem,  ac 
Dioecesium  circumscriptionem  procedendum  esse  decrevimus,  ut  celerrime  Eccle- 
siis  illis  de  suis  Episcopis  providere  valeamus:  reservata  Nobis  cura,  Catholicos 
aliorum  Principum  subditos,  iis  Dioecesibus,  quas  commodiores  judicabimus,  in 
posterum  adjungendi. 

Audito  igitur  Consilio  nonnullorum  Venerabilium  Fratrum  Nostrorum  Sanctae 
Romanae  Ecclesiae  Cardinalium  ex  certa  scientia,  ac  matura  deliberatione  Nostris, 
deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine,  supprimimus,  annullamus,  et  extinguimus 
titulum,  denominationem,  naturam,  et  essentiam,  totumque  praesentem  statum  vacan- 


s>  i     Bì  tv.:      Nassovii  ». 
1  Nussi  :  «  esse  ». 


668  Vuova  circoscrizioni  delle  diocesi  nelle  Provincie  del  Reno  Superiore       a.  1821 

tium  tatti  Episcopalis  Ecclesiae  Constantiensis,  quarti  Praepositurae  vere  nullius 
Sii.  Viti  Elvacensis  una  cum  suis  Capitulis,  ad  effectum  libere  procederteli  ad 
infra  dicendas  novas  Ecclesiarum  erectiones,  ac  Dioecesium  circumscriptiones, 
atque  ulterius  immutamus  praesentem  statum  Episcopalium  Ecclesiarum  Mogun- 
tinae  ac  Fuldensis,  ita  ut  illa  a  quocunque  Metropolitico  jure  Archiepiscopi  Mechli- 
niensis  omnino  subtracta,  et  non  amplius  dispositioni  Nostrarum  Litterarum  Apo- 
stolicarum  incipientium  -  Qui  Christi  Domini1  -  datarum  tertio  Calendas  Decembris 
anni  millesimi  octingentesimi  primi  subjecta  remaneat,  atque  ista  a  regulari  statu 
per  alias  Apostolicas  Literas  fel.  mem.-'  Benedicti  decimi  quarti  Praedecessoris 
Nostri,  quarum  initium  -  In  Apostolicae3  -  constituto,  ad  statum  saecularem  trans- 
lata intelligatur;  ac  scientia,  deliberatione  et  potestate  similibus  ad  omnipotentis 
Dei  gloriam,  orthodoxae  fidei  exaltationem,  et  Catholicae  religionis  incrementum, 
Friburgum  Brisgoviae  civitatem  principem,  studiorum  Academia,  aliisque  fundatio- 
nibus  insignem,  atque  a  novem  mille,  et  amplius  civibus  inhabitatam,  in  civitatem 
Archiepiscopalem,  ac  celeberrimum  Templum  sub  titulo  Assumptionis  Beatae  Mariae 
Virginis  in  Ecclesiam  Archiepiscopalem,  et  parochialem;  pariterque  Rottenburgum 
ad  Nicarum,  olim  caput  Ducatus  Hohenbergensis  in  medio  Regni  Wirtembergiae, 
in  quo  Tribunal  Provinciae  existit,  quodque  incolae  quinque  mille  quingenti  inha- 
bitant,  in  civitatem  Episcopalem,  in  eaque  '  peramplum  templum  sub  inv  ocatione 
Sti.  Martini  Episcopi  et  Confessoris  in  Ecclesiam  Episcopalem;  nec  non  Limbur- 
gum  ad  Lahnum,  fertili  solo,  in  medio  Ducatus  Nassovici  situm,  et  bis  mille  septiq- 
gentos  continens  habitatores  in  civitatem  similiter  Episcopalem,  et  in  illa  existens 
templum  sub  invocatione  Sti.  Georgii  in  Ecclesiam  item  Episcopalem  cum  omnibus 
juribus,  jurisdictionibus,  praeeminentiis,  honoribus,  et  privilegiis  Archiepiscopali  et 
Episcopalibus  respective  sedibus  legitime  competentibus,  perpetuo  erigimus  et  con- 
stituimus.  Antedictae  vero  Metropolitanae  Ecclesiae  Friburgensi  praefatas  quatuor 
Episcopales  Ecclesias  Moguntinam,  Fuldensem,  Rottenburgensem,  ac  Limburgensem 
suffraganeas  assignamus. 

Porro  quodlibet  Capitulum  tam  Metropolitanae  Friburgensis,  quam  Calhedra- 
lium  Ecclesiarum  Muguntinae,  ac  Rottenburgensis  ex  unica  Decanatus  dignitate,  et 
sex  Canonicatibus:  Fuldense  vero  ex  dignitate  Decanatus  et  quatuor  Canonicatibus; 
ac  Limburgense  ex  Decanatus  dignitate,  ac  quinque  Canonicatibus  respective  con- 
stabunt;  ac  insuper  ad  Ministrorum  numerimi  aliquantulum  augendum,  sex  in  Fri- 
burgensi ac  Rottenburgensi,  quatuor  in  Moguntina  et  Fuldensi,  ac  duo  in  Limbur- 
gensi  respective  Ecclesiis  Praebendae  seu  Vicariae  prò  totidem  Praebendatis  seu 
Vicariis  erunt  constabiliendae.  Unicuique  autem  ex  memoratis  Capitulis,  ut  pio 
Chori  servitio,  prò  distributionum,  et  aliorum  quorumlibet  emolumentorum  divisione, 
pio  onerum  supportatione,  prò  rerum  ac  jurium  tam  spiritualium  quam  tempora- 
lium  prospero  felk  ique  regimine  ac  directione  quaecunque  statuta,  capitula  et  decreta, 
licita  tamen  et  honesta,  et  canonicis  regulis  minime  adversantia,  sub  respectivi,  prò 
tempore  existentis,  Antistitis  praesidentia  inspectione  et  adprobatione  condere  atque 

1  V.  p.  665. 

*  Sec.  11;.    .       ...... 

De!  1752  in  Benedicti  XIV  Bullarium  IV,  Romac  17f>7.  28-32. 

•  Ni  sai     ■  •  adem  ■. 


a.  ls2i       Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  nelle  Provincie  del  Reno  Superiore  669 

edere,  nec  non  gratiis,  insignibus  ac  prìvilegiis,  quìbus  alia  Cathedralium  Ecclesia- 
rum  in  illis  partibus  Capitula  legitime  fruuntur  el  gaudent,  fruì  et  gaudere  libere 
ac  licite  possint  et  valeant,  licentiam  et  facilitatemi  concecìimus,  ac  impertimur. 

Cuilibet  profecto  Antistiti  supradictarum  Ecclesiarum  expresse  injungimus,  ut, 
servatis  servandis,  deputet  ex  Canonicis  unum,  qui  munus  Poenitentiarii  stabilite-i' 
exerceat,  ac  alterum,  a  quo  s.  scriptura  statis  diebus  populo  exponatur,  vel  si  mimi- 
commode  Canonici  ad  haec  munera  deputati  possint,  curabunt  Episcopi,  ut  mune- 
ribus  hujusmodi  ab  aliis  idoneis  presbyteris  satis  lìat,  utque  media  ad  congruam 
laborum  mercedem  presbyteris  ipsis  comparandam  opportune  conquirantur. 

Cumque  ad  praescriptum  sacri  Concilii  Tridentini  prò  Cleri  educatione  ac  insti- 
tutione  Seminarium  puerorum  Ecclesiasticum  ab  Episcopo  libere  regendum  et  admi- 
nistrandum  existere  debeat  in  singulis  ex  praedictis  tam  Archiepiscopali  quam  Epi- 
scopalibus  Ecclesiis,  ubi  is  alumnorum  alatur  numerus,  quem  respectivae  Dioecesis 
necessitas  et  utilitas  postulat;  cumque  in  quaruor  ex  illis  jam  adesse  sciamus,  in 
reliqua  Ecclesia,  quamprimum  poterit,  congrue  erigendum  mandamus. 

Volentes  mine  ad  quinque  supradictarum  Dioecesium  circumscriptionem  proce- 
dere, ut,  distinctis  singularum  fìnibus,  nulla  quaestio  inter  respectivos  Episcopos 
circa  ecclesiasticae  jurisdictionis  exercitium  exurgere  possit,  praevia  dismembra- 
ti'me  infra  nominandorum  locorum  a  Dioecesibus  et  Ecclesiis,  a  quibus  actu  depen- 
dent,  de  simili  Apostolicae  potestatis  plenitudine,  sequentia  decernimus,  praescri- 
bimus,  et  constituimus.  Metropolitana  Friburgensis  Ecclesia  prò  dioecesano  suo 
territorio  habebit  cunctam  ditionem  Magni  Ducatus  Badensis,  nempe  paroecias 
intra  limites  hujusce  Ducatus  positas,  quae  partim  ad  Constanticnsem,  partim  etiam 
ad  Argentinensem,  Spirensem,  Wormatiensem,  Herbipoleiwm,  Basileensem  et  Rati- 
sbonensem  Dioeceses  vel  pertinent,  vel  jam  pertinebant  ;  alias  quatuordecim  paroe- 
cias cum  sua  liliali  positas  in  Principatu  Hohenzollern-Hechingen  ad  praefatam 
Dioecesim  Constanticnsem  pertinentes,  nec  non  viginti  quatuor  paroecias  in  Prin- 
cipati! Hohenzollern-Sigmaringen  existentes  eidem  Constanticnsi  Dioccesi  spectantes, 
atquc  insuper  octodeeim  paroecias  Decanatus  Voringen,  ac  paroecias  septcmdecim 
Decanatus  Haigerloch  in  dicto  sitas  Principati!  et  ad  praedictam  Dioecesim  perti- 
nentes. 

Episcopalis  Ecclesia  Moguntina  prò  suo  territorio  dioecesano  habebit  universatn 
ditionem  Magni  Ducatus  Hassiaci;  nempe  paroecias  omnes  Dioecesi  Moguntinae 
reliquas  post  separationem  locorum  sub  ditione  Bavarica  existentium,  aliaque  loca 
et  paroecias  ex  Ratisbonensi,  ac  Wmmatiensi  Dioecesibus,  nec  non  unicam  paroe- 
ciam  loci  Herbstein  ex  Dioecesi  Fuldcnsi  ad  Magnum  Ducatum  praedictum  in  tem- 
poralibus  pertinentes,  ac  denique  paroecias  in  locis  Darmstadt,  Giessa  et  Ofienbach 
ejusdem  Magni  Ducatus  Hassiaci,  ita  tamen  ut  a  primo  futuro  Episcopo  in  locis, 
quae  maxima  in  parte  ab  Acatholicis  inhabitantur,  novae  parochiales  ecclesiae  prò 
Catholicis  fundentur,  si  ipsi  in  magno  sint  numero,  si  vero  in  '  exiguo,  paroeciis  Catho- 
licis  vicinioribus  adscribantur. 

Ecclesia  Episcopalis  Fuldensis  prò  dioecesano  suo  territorio  habebit  totum  Ele- 
ctoratum  Hassiae,  videlicet  quadraginta  paroecias  actu  in  ipsa  Dioecesi  comprehensas, 


670  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  nelle  Provincie  del  Reno  Superiore        a.  1821 

paroecias  viginti  ex  antiqua  Metropolitana  Dioecesi  olim  Moguntina,  postea  Ratisbo- 
nensi,  atquc  unum  in  loco  Volkmarsen  ex  Dioecesi  Paderbornensi,  demptis  illis 
paroeciarum  fractionibus,  quae  in  Bavarico  Regno  existentes  proximioribus  aliis 
paroeciis  Dioecesium  Regni  Bavariae  aut  jam  applicatae  fuerunt,  aut  brevi  ex  Apo- 
stolica delegatone  applicabuntur.  Paroeciarum  autem  exterarum  fractiones,  in  ditione 
Hassiaca  existentes,  proximiori  alicui  Dioecesis  Fuldensis  paroeciae  vel  paroeciis 
erunt  applicandae.  Eidem  interea  Fuldensi  Dioecesi  unitas  relinquimus  novem  paroe- 
cias in  Magno  Ducatu  Saxonico  Weimariensi  sitas,  de  quibus  aliter,  si  opus  fuerit, 
disponendi  Nobis,  et  Romanis  Pontifìcis  Successoribus  Nostris  facultatem  libere 
reservamus. 

Rottemburgensis  Episcopalis  Ecclesia  prò  suo  territorio  dioecesano  habebit  inte- 
grum  Regnum  Wirtembergense  cum  paroeciis  omnibus,  quae  jam  ab  anno  millesimo 
octingentesimo  decimo  sexto  ab  Augustana,  Spirensi,  Wormatiensi  et  Herbipolensi 
Dioecesibus  fuerunt  separatae,  nec  non  paroeciis  ad  suppressam  Praeposituram 
Sti.  Viti  Elvacensis  nullius  Dioecesis  antea  pertinentibus. 

Episcopalis  demum  Ecclesia  Limburgensis  prò  dioecesano  suo  territorio  habebit 
totum  Ducatum  Nassovicum,  in  quo  comprehenduntur  quinquaginta  octo  paroeciae 
ad  antiquam  Ratisbonensem,  et  paroeciae  quinquaginta  duae  ad  antiquam  Trevi- 
rensem  olim  Dioeceses  Metropolitanas  spectantes,  nec  non  viginti  quatuor  paroeciae 
in  Provincia  Dillenburg  et  Weilburg  existentes,  ac  insuper  territorium  liberae 
Civitatis  Francofurtensis,  in  quo  cum  tribus  filialibus  unica  existit  parochialis 
Ecclesia  sub  invocatione  Sti.  Bartholomaei  Apostoli,  ad  quam  Catholici  omnes  dictae 
Civitatis  ac  territorii  pertinent,  quaeque  a  supradieta  Ratisbonensi  Dioecesi  pendebat. 

Supradictas  ideirco  Civitates  et  Ecclesias  in  Archiepiscopalem,  et  Episcopales 
erectas  cum  praedictis  locis  et  paroeciis  quinque  supranumeratis  Ecclesiis  prò 
respectivo  dioecesano  territorio  attributis,  illorum  incolas  utriusque  sexus  tam 
Clericos  quam  Laicos  prò  Clero,  et  Populo,  perpetuo  assignamus,  et  cujuslibet 
Antistitis  jurisdictioni  spirituali  omnimode  subjicimus,  ita  ut  Personis  juxta  cano- 
nicas  sanctiones  dignis  et  idoneis  ad  easdem  Archiepiscopalem  et  Episcopales 
Ecclesias  regendas  tam  prò  hac  prima  vice,  quam  futuris  temporibus  Apostolica 
auctoritate,  praevio  inquisitionis  processu,  a  Romano  Pontifice,  ad  formam  instru- 
ctionis  piae  memoriae  Urbani  Papae  Octavi  Praedecessoris  Nostri  jussu  editae  in 
singulis  casibus  committendo  praeficiendis  liceat,  quemadmodum  nos  praecipimus 
et  mandamus,  per  se  ipsos,  vel  per  alios  eorum  nomine,  postquam  tamen  praesentes 
Literae  debite  atque  integre  fuerint  executae,  et  Praesules  ipsi  Apostolicae  provi- 
sionis  Literas  consecuti  fuerint,  veram,  realem,  et  corporalem  possessionem  regi- 
minis,  administrationis,  et  omnimodi  juris  Dioecesani  in  praedictis  Ecclesiis,  Civi- 
tatibus,  ac  Dioecesibus,  et  bonis,  aliisque  redditibus  prò  dotatione  assignatis,  vel 
assignandis  libere  apprehendere,  apprehensamque  perpetuo  retinere.  Decernimus 
interea,  ut  omnia  et  singula  loca  supramemorata  ab  iisdem  sive  vicariis,  sive 
administratoribus  legitime  deputatis  temporarie  pergant  gubernari,  quibus  actu 
subduntur. 

Ut  autem  omnia,  et  singula  superius  a  Nobis  disposita  celerem  lelicemque 
sortiantur  effectum,  Venerabili  Fratri  [oanni  Baptistae  de  Keller  Episcopo  Evariensi, 
quem  aominamus,  eligimus,  ac  deputamus  praesentium  Literarum  Nostrarum  Exe- 


a.  1821       Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  »<•//<•  Provincie  del  Reno  Superiore  671 

quutorem,  committimus  et  mandamus,  ut  ad  supradictarum  Ecclesiarum,  Capitulo 
rum,  et  Seminariorum  in  bonis,  fundisque  stabilibus,  aliisque  redditibus  cum  jure 
hypothecae  specialis,  et  in  fundos  postmodum  ac  bona  stabilia  convertendis,  ab  iis 
in  proprietate  possidendis  et  administrandis  respectivam  dotationem  procedat,  modo 
et  forma,  quibus  a  Serenissimis  Principibus,  quorum  sub  ditione  singulae  Dioeceses 
sunt  positae,  oblata  et  expressa  fuerunt  per  infra  memoranda  instrumenta  legitima 
forma  exarata,  et  ad  Nos  transmissa,  quae  servantur  in  actis  hujus  Congregationis 
rebus  Consistorialibus  praepositae,  et  quorum  authentica  exempla  a  praedieto  Exe- 
quutore  singulis  Ecclesiis  tradentur  in  eorum  respective  Archivis  asservanda;  vide- 
licet: 

Archiepiscopali  Ecclesiae  Friburgensi  in  Brisgovia  assignabit  Dominatum  Lin- 
i  ensem,  vulgo  Linz,  aliosque  redditus,  quae  bona  redditusque  in  totum  septuaginta 
quinque  millium  tercentum  sexaginta  quatuor  florenorum  rhenensium  annuam  sum- 
mam  producunt,  prout  dare  ac  distincte  describitur  in  instrumento  ex  speciali  man- 
dato Magni  Ducis  Badensis  die  vigesima  tertia  Decembris  anni  millesimi  octingen- 
tesimi  vigesimi  confecto.  Fundos  vero  dictus  Joannes  Baptista  Episcopus  ita  distri- 
buet,  ut  ex  iis  obveniant  quotannis  Archiepiscopali  mensae  floreni  tresdecim  mille 
quatuor  centum,  quibus  addendo  eas  praestationes  infra  enarrandas  a  tribus  Cathe- 
dralibus  Ecclesiis  annuatim  persolvendas,  ejusdem  Friburgensis  mensae  Archicpi- 
scopalis  annui  redditus  erunt  florenorum  quatuordecim  millium  septingentorum  et 
decem;  Decano  Capituli  floreni  quatuor  mille;  Primo  ex  Canonicis  floreni  bismillc 
tercentum;  cuilibet  ex  aliis  quinque  Canonicis  floreni  mille  octingenti;  unicuique 
demum  ex  sex  Praebendatis  floreni  nongenti;  Seminario  insuper  dioecesano  floreni 
vigiliti  quinque  mille;  Fabricae  Cathedralis  Ecclesiae  floreni  quinque  mille  ducenti 
sexaginta  quatuor;  Cancellariae  Archiepiscopali  floreni  ter  mille;  domibus  denique 
Ecclesiasticorum  emeritorum  et  demeritorum,  vel  jam  existentibus,  vel  ab  Ordi- 
nario, cujus  jurisdictioni  subdentur,  erigendis,  floreni  octo  mille.  Praeterea  prò 
Archiepiscopi  habitatione  assignabit  Palatiurri  in  civitate  Friburgensi,  foro  Ecclesiae 
Metropolitanae  adjacens,  antea  Statibus  Provincialibus  Brisgoviae  destinatum,  cum 
suis  adnexis  pertinentiis,  atque  horto  ante  portam  civitatis,  et  prò  habitatione  tam 
Decani  quam  sex  Canonicorum,  et  sex  Praebendatorum  alias  domos  in  praedieto 
instrumento  descriptas. 

Episcopali  Ecclesiae  Moguntinae,  firmis  redditibus  et  proventibus  quibus  actu 
gaudet,  annuam  tribuet  summam  vigiliti  mille  florenorum  rhenensium  percipiendam 
ex  proventibus  ac  redditibus  Praefecturae  Moguntinae  ad  exigenda  vectigalia  red- 
ditusque Dominicos  constitutae,  solvendam  quotannis  praedictae  Ecclesiae  ea  lege, 
ut  memorata  summa  gaudeat  jure  hypothecae  in  bonis  fundis,  et  redditibus  Domi- 
nicis  ejusdem  Praefecturae  Moguntinae,  utque  hujusmodi  dispositio  firma,  stabilis 
et  inconcussa  maneat,  donec  ipsi  Episcopali  '  Ecclesiae  Moguntinae  praedia  et  fundi, 
quorum  fructus  viginti  millium  florenorum  summam  annuatim  producant,  pieno 
jure  ab  ea  possidenda  assignentur,  prout  expresse  cavetur  in  instrumento  ex  spe- 
ciali mandato  Magni  Ducis  Hassiae  et  ad  Rhenum  die  vigesima  sexta  Augusti  anni 
millesimi  octingentesimi  vigesimi  exarato.  Hac  autem  summa  viginti  millium  flore- 

b  Nlssi     f  Epi  ■ 


672  Nuova  circoscrisione  delle  diocesi  nelle  Provincie  del  Reno  Superiori'       a.  1821 

norum  annuorum  adjuncta  redditibus,  qui  dotem  modo  exstantem  Moguntinae  Eccle- 
siae constituunt,  tanquam  supplementum  dotatioràs,  tota  quantitas  reddituum,  quae 
inde  exurget,  ita  a  praefato  Exequutore  distrìbuenda  erit,  ut  Episcopo  tiorcnorum 
octo  millium,  Vicario  ejus  Generali  florenorum  bismille  quingentorum,  cuilibet  ex 
sex  Canonicis  florenorum  mille  octingentorum:  Primo  vero  ex  quatuor  Praebendatis 
nongentorum  florenorum,  et  cuilibet  ex  aliistribus  octingentorum  florenorum  annuos 
redditus  liberos  praebeant.  Haec  tamen  dispositio  quoad  Decanum,  Canonicos,  et 
Praebendatos  suum  non  sortietur  effectum,  nisi  cum  Moguntinae  Cathedralis  Eccle- 
siae  Canonicorum  numerus  ad  senarium  fuerit  redactus,  in  quem  finem  decernimus, 
ut  quatuor  ex  decem  illius  Capituli  actualibus  Praebendis  primo  quomodocunque 
vacaturae,  aliis  non  conferantur,  ad  hoc  ut  idem  Capitulum  ex  Decano,  et  sex 
Canonicis  imposterum  constet.  Interea  tamen  decem  viventes  Canonici  eosdem 
annuos  redditus  percipient,  quos  ante  avulsam  ac  Spirensi  Ecclesiae  attributam 
portionem  antiquae  Moguntinae  Dioecesis  percipiebant,  quique  post  novam  circum- 
scriptionem  Dioecesium  Territorii  olim  Galliarum  per  alias  Nostras  Literas  sub 
plumbo  datas  tertio  Calendas  Decembris  anni  millesimi  octingentesimi  primi  sta- 
tutam  '  illis  attributi  fuerunt.  Quoad  Praebendatos  autem  in  Moguntina  Ecclesia 
Cathedrali  actu  non  existentes,  quoniam  eorum  vice  funguntur  presbyteri  habentes 
redditus  partim  Praebendae  ex  officio  fabricae  minutae  praesentiarum  nomine  nun- 
cupatae,  partim  pensionum,  quae  a  Gubernio  solvuntur  in  praesens,  hinc  hujusmodi 
presbyteri  idem  servitium  cum  dictis  redditibus  Cathedrali  Ecclesiae  praestare 
pergent,  donec  iis  decedentibus,  quatuor  supra  memoratae  Praebendae,  ex  nunc  prò 
tunc  erigendae  constitui  possint  cum  supra  enunciata  dotatione  annuorum  flore- 
norum nongentorum  prò  primo,  et  florenorum  octingentorum  prò  quolibet  ex  aliis 
tribus  Praebendatis.  Pro  Episcopi  autem  habitatione  domus  illa  cum  adjacente 
horto  inserviet,  qua  huc  usque  gavisus  fuit;  idem  peragendum  erit  tam  prò  prae- 
sentibus,  quam  prò  futuris  Canonicis,  prò  quorum  habitatione  jam  assignatae  repe- 
riuntur  decem  domus,  quarum  quatuor  hortos  etiam  habent  adjacentes.  Ad  fabricam 
Cathedralis  Ecclesiae  manutenendam,  et  ad  sustinendos  sumptus  ad  divinum  cultum 
necessarios  conservabuntur  fundi,  praedia,  aliique  redditus  a  praedicta  Ecclesia  ab 
antiquo  possessa,  quae  ad  annuam  termille  tercentum  triginta  quinque  florenorum 
summam  pertingunt.  Idem  disponimus  circa  Seminarium  Dioecesanum,  quod,  praevia 
suppressione  Coenobii  olim  a  religiosis  viris  Ordinis  Fratrum  Ercmitarum  Sti. 
Augustine  inhabitati,  in  ipso  Coenobio  cum  adnexis  Ecclesia  atque  horto  stabiliter 
erigendum  constituimus,  ipsique  assignandos  decernimus  annuos  redditus  partim  ex 
antiquis  ejus  fundis,  anno  millesimo  octingentesimo  sexto  restitutis  partim  ex  poste- 
rioribus  dotationibus  "~  et  legatis  provenientes,  ac  termillium  septingentorum  flore- 
norum summam  constituentes,  firma  etiam  recentissima  et  uberrima  dotatione :' 
ipsius  favore  facta,  nec  non  aliis  inposterum  forsan  faciendis,  quarum  redditus 
eidem  Seminario  perpetuo  erunt  addicendi.  Idem  demum  disponimus  de  domo  Eme- 
ritorum  Pfaffenschwabenhemii  existente,  ac  destinata  fovendis,  et  sustentandis  Cle- 
ricis  aut  senio  fessis  aut   morbo   fractis,  quam  praevia  suppressione  Coenobii  olim 

itala  Bolla  <>iu  <  liristi  Domini. 

• n1  ii 

B 


a.  is^i         Vu  r,  a  circoscrisione  delle  diocesi  nelle  Provincie  del  Rem*  Superiore  673 

a  Canonicis  Regularibus  Ordinis  Sti.  Augustini  inhabitati,  in  hujusce  Coenobii 
fabrìca  constitui  mandamus:  et  cujus  dotatio  annuam  profert  summam  florenorum 
mille  octingentorum  vigiliti  duorum,  ultra  ea,  quae  subsidii  charitativi  nomine 
veniunt  collecta  in  parte  antiquae  Dioecesis  Moguntinae,  postea  Ratisbonensis,  quae- 
que  solvi  hucusque  solita,  non  esigua  capient  incrementa. 

Fuldensis  Ecclesia  Episcopalis  habebit  agros,  piata,  et  silvas,  aliosque  redditus 
annuam  summam  florenorum  rhenensium  viginti  sex  millium  teicentum  et  septuaginta 
constituentes,  prout  latius  describitur  in  instrumento  ab  antedicto  Electore  Hassiae 
sub  die  quarta  decima  .\lurtii  anni  millesimi  octingentesimi  vigesimi  primi  confecto. 
Hanc  autem  dotationem  praefatus  Exequutor  ita  distribuet,  ut  Episcopo  sex  mille 
floreni,  Decano  Capituli  bismille  sexcenti  floreni,  unicuique  ex  quatuor  Canonicis 
mille  octingenti  floreni,  cuilibet  ex  quatuor  Praebendatis  octingenti  tìoreni  annuatim 
obveniant,  fabricae  Cathedralis  Ecclesiae  duo  florenorum  millia,  Seminario  Dioece- 
sano  septem  millia  florenorum,  et  Archiepiscopo  Friburgensi,  tanquam  Metropoli- 
tano, centum  septuaginta  floreni  annuatim  persolvantur.  Insuper  prò  habitatione 
Episcopi,  proque  curia  Episcopali,  statuimus  domum  Cathedrali  Ecclesiae  proxi- 
mam  ad  montem  Sti.  Michaelis  cum  duobus  adjacentibus  hortis  et  pertinentiis  suis, 
prò  habitatione  Decani,  quatuor  Canonicorum  et  quatuor  Praebendatorum  alias 
domos  in  memorato  instrumento  descriptas,  ac  denique  prò  Seminario  aedificium  pro- 
ximum  Cathedrali  Ecclesiae,  jam  ad  hunc  usum  destinatum,  cum  horto  adjacente. 

Rottenburgensis  Ecclesia  Episcopalis  gaudebit  redditibus  singulatim  descriptis 
in  instrumento,  ex  speciali  mandato  antedicti  Regis  Wirtembergensis  die  decima 
Novembris  anni  millesimi  octingentesimi  vigesimi  confecto,  qui  quidem  ita  a  prae- 
dicto  Exequutore  dividendi  erunt,  ut  Episcopali  mensae  decem  mille  floreni,  Decano 
Capituli  bismille  quatuor  centum  floreni,  unicuique  ex  sex  Canonicis  floreni  mille 
octingenti,  primo  e  sex  Praebendatis  floreni  nongenti,  cuilibet  ex  aliis  quinque  Prae- 
bendatis floreni  octingenti,  fabricae  Cathedralis  Ecclesiae  et  manutentioni  aliorum 
aediheiorum  floreni  mille  quatuor  centum,  Seminario  Dioecesano  floreni  octo  mille 
Qonaginta  duo,  Cancellariae  Episcopali  floreni  sex  mille  nongenti  et  sexdecim, 
Cathedrali  Ecclesiae  prò  divini  cultus  expensis  floreni  bismille  centum  et  quinqua- 
ginta,  prò  aedituo  aliisque  Ecclesiae  inservientibus  floreni  octingenti,  et  Archiepi- 
scopo Friburgensi,  tamquam  Metropolitano,  octingenti  sexaginta  quatuor  floreni 
annuatim  obveniant.  Quod  si  Decanus  ad  munus  etiam  Vicarii  Generalis  ab  Epi- 
scopo eligatur,  alii  floreni  mille  et  centum  ipsi  erunt  persol vendi:  si  vero  simplex 
Canonicus  Capitularis  ad  pruedictum  Vicarii  Generalis  munus  ab  Episcopo  designa- 
bitur,  eidem  florenorum  mille  septingentorum  augmentum  attribuetur.  Praeterea 
prò  habitatione  Episcopi,  proque  Curia  Episcopali,  domum  in  civitate  Rottenburgi 
versus  vallem  Nicari  sitam,  Praelecturae  Regiae  antea  destinatam,  cum  adjacente 
horto,  ac  pertinentiis  suis,  prò  habitatione  Decani  Capituli,  sex  Canonicorum,  et  sex 
Praebendatorum  alias  domos  in  praedicto  instrumento  pariter  descriptas,  nec  non 
prò  Seminario  Episcopali  praevia  suppressione  Convcntus  olim  inhabitati  a  Fratribus 
Ordinis  Beatae  Mariae  Virginis  de  Monte  Carmelo,  domum  ipsius  quondam  Coenobii 
ad  Nicarum  sitam  in  Seminarii  Clericorum  usum  respective  addici  mandamus. 

Episcopalis  Ecclesia  Limburgcnsis  gaudebit  bonis,  fundis,  censibus,  decimis  aliis 
que  redditibus,  annuam  summam  constituentibus  viginti  unius  millium  sexcentum 


6i  I  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  nelle  Provincie  del  Reno  Superiore       a.  1821 


sex  florenorum,  prout  apparet  ex  instrumento  de  speciali  mandato  Ducis  Nassoviae 
die  tenia  Januarii  currentis  anni  millesimi  octìngentesimi  vigesimi  primi  confecto, 
quos  quidem  redditus  Exequutor  praedictus  ita  distribuet,  ut  in  singulos  annos  obve- 
niant  Episcopo  floreni  sex  mille,  Decano  Capituli  bismille  quatuor  centum  floreni, 
primo  Canonico,  qui  simul  parochus  Limburgensis  crit,  floreni  mille  octingenti, 
secundo  Canonico  floreni  pariter  mille  octingenti,  tertio  Canonico,  qui  simul  erit 
parochus  Ecclesiae  Dietkirchensis,  floreni  item  mille  octingenti,  quarto  Canonico, 
qui  simul  parochus  erit  in  Alta  Villa,  floreni  bismille  tercentum,  et  quinto  Cano- 
nico, simul  parocho  in  Libera  Civitate  Francofurtensi  ejusque  Territorio,  ea  ipsa 
summa,  quam  uti  parochus  actu  jam  percipit;  super  dictarum  retentione  paroe- 
ciarum  cum  memoratis  quatuor  Canonicis  Apostolica  delegata  auctoritate  dispen- 
sando, cum  hoc  tamen,  quod  curae  animarum  paroeciarum  hujusmodi  per  idoneos 
Vicarios  ab  Ordinario,  servatis  servandis,  ad  formam  canonicarum  sanctionum 
approbandos  et  instituendos  opportune  provideatur;  primo  sacellano,  qui  Canoni- 
cum  parochum  Limburgensem  in  animarum  cura  adjuvabit,  floreni  octingenti, 
secundo  sacellano,  cui  missas  in  sacello  Ptochii  Limburgensis  satisfacere  incumbet, 
floreni  octingenti,  Archiepiscopo  Friburgensi,  uti  Metropolitano,  prò  rata  augmenti 
ejus  dotationis  biscentum  septuaginta  floreni,  Seminario  intra  Provinciam  constituto, 
vel  constituendo  prò  Clericorum  Limburgensis  Dioecesis  educatione  et  instructione 
floreni  mille  quingenti,  Cancellariae  denique  Episcopali,  ac  prò  caeteris  sumptibus 
administrationis  tam  Ecclesiasticae,  quam  honorum  floreni  bismille  centum  triginta. 
Pro  Episcopi  praeterea  habitatione  praevia  suppressione  Monasterii  seu  Coenobii, 
ohm  a  Fratribus  Ordinis  Sti.  Francisci  inhabitati,  partem  ipsius  Monasterii,  quam 
hucusque  obtinuit  Praefectus  Ducalis  cum  finitimo  horto  muris  septo,  prò  Decano 
vero,  quinque  Canonicis,  et  duobus  sacellanis,  alias  domos  in  praedicto  instrumento 
descriptas,  respective  assignandas  decernimus. 

Antedicto  insuper  joanni  Baptistae  Episcopo  injungimus,  ut  animarum  curae  in 
Metropolitana  et  Cathedralibus  Ecclesiis  opportune  consulat,  statuatque  a  quibus 
presbyteris,  praevio  concursu,  ad  normam  canonicarum  sanctionum,  a  respectivo 
Ordinario  adprobandis  ac  instituendis,  '  et  qua  cum  congrua  dotatione  in  Ecclesiis 
ipsis  debeat  exerceri:  utque  designet  in  quod  Seminarium  provinciae  Ecclesiasticae 
Friburgensis  Clerici  Dioecesis  Limburgensis  recipi  valeant,  cum  assignatione  annua 
supradictorum  mille  quingentorum  florenorum  usque  dum  proprium  Limburgense 
Seminarium  erigatur;  atque  ut  ulterius  summam  determinet  a  respectivis  Princi- 
pibus  Territorialibus  subministrandam,  qua  divini  cultus  impensis  in  suppressis  tam 
Episcopali  Constantiensi,  quam  Praepositurali  Elvacensi  Ecclesiis  opportune  ac  sta- 
biliter  provideatur,  ac  demum  curet,  quod  suppressorum  Capitulorum  actu  existen- 
tibus  Canonicis  annua  praestatio  ad  eorum  vitam  integre  ac  fideliter  persolvatur. 

Ad  consulendum  praeterea  respectivorum  Dioecesanorum  bono  et  commoditati 
praescribimus,  ut  omnia  et  singula  documenta  respicientia  paroecias,  et  loca  ab 
antiquis  Dioecesibus  dismembrata,  novisque  applicata,  a  veteribus  Cancellariis  extra- 
hantur,  atque  opportuna  forma  tradantur  novis  Archiepiscopali  et  Episcopalibus 
respective  Cancellariis,  in  quibus  perpetuo  erunt  asservanda. 

1  Ni  sm     .  instruendia  .. 


a.  1821        Nuova  circoscrisìone  delle  diocesi  nelle  Provincie  del  Reno  Superiore  675 


Habita  vero  ratione  reddituum,  supra  memoratis  Archiepiscopali  et  Episcopa- 
libus  Ecclesiis  respective  assignatorum  in  libris  Camerae  Apostolicae,  prout  sequitur, 
nempe  Ecclesiam  Friburgensem  in  florenis  sexcentum  sexaginta  octo  cum  uno  tertio, 
Ecclesiam  Moguntinam  in  florenis  tercenium  quadraginta  octo  cum  uno  sexto, 
Ecclesiam  Fuldensem  in  florenis  tercentum  triginta  duobus,  Ecclesiam  Rottenbur- 
gensem  in  florenis  quatuor  centum  nonaginta,  et  Ecclesiam  Limburgenscm  in  flo- 
renis tercentum  triginta  duobus  taxari  mandamus. 

Atque  ut  cuncta  a  Nobis,  ut  supra,  disposita,  rite  ad  exitum  producantur,  '  supra- 
dicto  Joanni  Baptistae  Episcopo  Evariensi,  harum  Literarum  Exequutori  deputato, 
omnes  et  singulas  ad  hujusmodi  effectum  necessarias  et  opportunas  concedimus 
facultates,  ut  praeviis  respectivis  dotationibus,  per  instrumenta  in  valida  diversorum 
statuum  forma  exaranda,  ad  uniuscujusque  Ecclesiae  cum  suo  Capitulo  sive  ere- 
ctionem,  sive  novam  ordinationem,  ac  respectivi  territorii  Dioecesani  circumscri- 
ptionem  procedere,  cunctaque  alia,  ut  supra  ordinata  peragere  ac  statuere,  delegata 
sibi  Apostolica  auctoritate  libere  ac  licite  possit  et  valeat;  atque  ulterius  ipsi  Joanni 
Baptistae  Episcopo  (acuitateli)  pariter  tribuimus,  ut  ad  plenam  rerum  omnium  in 
locis  praesertim  ab  ejus  residentia  remotis,  executionem  unum  scu  plures  perso- 
nam  vel  personas  in  dignitate  Ecclesiastica  constitutam,  vcl  constitutas  subdelegare, 
et  tam  ipse  Joannes  Baptista,  quam  persona,  vel  personae  ab  eo  sic  subdeleganda, 
vel  subdelegandae  super  quacumque  oppositione,  in  actu  executionis  hujusmodi  quo- 
modolibet  forsan  oritura,  servatis  tamen  de  jure  servandis,  etiam  definitive,  et  qua- 
cumque appellatione  remota,  pronuntiare  libere,  item  ac  licite  possint  et  valeant, 
ac  quilibet  corum  respective  possit  et  valeat.  Eidem  porro  Joanni  Baptistae  Epi- 
scopo expresse  injungimus  et  mandamus,  ut  exempla  singulorum  actorum  tam 
per  se,  quam  per  subdelegatos  suos  in  harum  Literarum  executionem  conficiendo- 
rum  intra  quadrimestre  ab  expleta  ipsarum  executione  ad  Apostolicam  Sedem  in 
authentica  forma  transmittat,  in  archivio  praedictae  Congregationis  Consistorialis 
de  more  asservanda. 

Praesentes  autem  Literas,  et  in  eis  contenta,  ac  statuta  quaecumque  etiam  ex 
eo,  quod  quilibet  in  praemissis  vel  in-  eorum  aliquo  jus,  aut  interesse  habentes,  vel 
quomodolibet  etiam  in  futurum  habere  praetendentes  cujusvis  status,  ordinis,  condi- 
tionis,  et  praeeminentiae,  ac  speciali  quoque,  specifica,  expressa  et  individua  men- 
tione  digni  sint,  illis  non  consenscrint,  seu  quod  aliqui  ex  ipsis  ad  praemissa  minime 
votati,  vel  etiam  non  satis,  aut  nullimode  auditi  l'uerint,  sive  ex  alia  qualibet  juridica, 
privilegiata,  ac  privilegiatissima  causa,  colore,  praetextu,  et  capite  etiam  in  corpore 
juris  chiuso,  nullo  unquam  tempore  de  subreptionis,  vel  obreptionis,  aut  nullitatis 
vitio,  seu  intentionis  Nostrae,  aut  interesse  habentium  consensus,  aliove  quolibet 
defectu  quantumvis  magno,  et  substantiali,  sive  etiam  ex  eo,  quod  solemnitates,  et 
quaecunque  alia  forsan  servanda,  et  adimplenda  in  praemissis  minime  servata  et  adim- 
pleta,  seu  causae,  propter  quas  praesentes  emanaverint,  non  sufficienter  adductae, 
verificatae,  et  justificatae  fuerint,  notari,  impugnari,  aut  alias  infringi,  suspendi, 
restringi,  limitari,  vel  in  controversiam  vocari,  sive  adversus  eas  restitutionis  in 
integrum,  aperitionis  oris,  aut  aliud  quodeumque  juris,  facti,  vel  justitiae  remedium 

1  Sec.  Brev.:  >  perducantur  ». 

-  Ni  ssi  om. 


676  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  nelle  Provincie  del  Reno  Superiore.       a.  1K21 


impetrari,  aut  sub  quibusvis  contrariis  constitutionibus,  revocationibus,  limitatio- 
nibus,  modificationibus,  decretis,  ac  declarationibus  generalibus,  vel  specialibus  quo- 
modolibet  factis  minime  posse  comprehendi,  sed  semper  ab  illis  exceptas  esse  et 
fore,  ac  tamquam  ex  Pontitìciae  providentiae  officio,  certa  scientia,  et  potestatis 
plenitudine  Nostris  factas,  et  emanatas  perpetuo  validas,  et  efficaces  existere,  et 
fore  suosque  plenarios  et  integros  effectus  sortiri  et  obtinere,  ac  ab  omnibus,  ad 
quos  spectat,  et  quomodolibet  spectabit  in  futurum  perpetuo  et  '  inviolabiliter  obser- 
vari,  ac  supradictarum  Ecclesiarum  Episcopis,  et  Capitulis,  aliisque,  quorum  favo- 
rem  praesentes  Nostrae  Literae  concernunt,  perpetuis  futuris  temporibus  pie- 
nissime suffragari  debere,  eosdemque  super  praemissis  omnibus  et  singulis,  vel 
illorum  causa  ab  aliquibus  quavis  auctoritate  fungentibus  quomodolibet  molestari, 
perturbari,  inquietali,  vel  impediri,  nec  ad  probationem,  seu  verincationem  quo- 
rumcunque  in  iisdem  praesentibus  narratorum  unquam  teneri,  neque  ad  id  in 
judicio,  vel  extra  cogi  seu  compelli  posse,  et  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis 
auctoritate  scienter,  vel  ignoranter  contigerit  attentari,  irritum  et  prorsus  inane 
esse,  ac  fore  volumus  atque  decernimus.  Non  obstantibus  de  jure  quaesito  non  tol- 
lendo,  de  suppressionibus  committendis  ad  partes  vocatis  quorum  interest,  aliisque 
Nostris,  et  Cancellariae  Apostolicae  regulis,  nec  non  Ecclesiarum  etiam  confirma- 
tione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis  statutis,  privilegiis,  et  indultis. 
quamvis  specifica,  et  individua  mentione  dignis,  omnibusque  et  singulis  Apostolicis, 
ac  in  synodalibus,  provincialibus,  et  universalibus  conciliis  editis  specialibus  vel 
generalibus  constitutionibus  et  ordinationibus;  quibus  omnibus,  et  singulis,  illorum 
tenores  praesentibus  prò  insertis  habentes,  ad  praemissorum  effectum  latissime,  ac 
pienissime,  specialiter  et  expresse  scientia,  et  potestatis  plenitudine  paribus-  deroga- 
mus,  caeterisque  contrariis  quibuscunque. 

Volumus  insuper,  ut  praesentium  literarum  transsumptis,  etiam  impressis,  manu 
tamen  alicujus  Notarii  publici  subscriptis  et  sigillo  Personae  in  Ecclesiastica  digni- 
tate  constitutae3  munitis,  eadem  prorsus  fides  ubique  adhibeatur,  quae  ipsis  praesen- 
tibus adhiberetur,  si  forent  exhibitae  vel  ostensae.  Nulli  ergo  omnino  hominum 
liceat  hanc  paginam  Nostrae  suppressionis,  extinctionis,  annullationis,  reordinatlonis, 
erectionis,  dismembrationis,  unionis,  aggregationis,  applicationis,  concessionis,  indulti, 
circumscriptionis,  assignationis,  attributionis,  statuti,  commissionis,  deputationis, 
mandati,  decreti,  derogationis,  et  voluntatis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  con- 
traire: si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit,  indignationem  Omnipotentes  Dei, 
ac  Beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum. 

Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariam  Majorem  anno  Incarnationis  Dominicae 
millesimo  octingentesimo  vigesimo  primo,  decimo  septimo  Calendas  Septembris, 
Pontificatus  Nostri  anno  vigesimo  secundo. 

Loco  %,  Plumbi 

Da  Nussi,  Conventiones  etc.  209-222  (n.  XXVII),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  4715 
n"  4  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 

i  om. 
•  i       pariti  i  .. 
Bri . .  om. 


1822  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Francia  677 


LXXXVI. 
NUOVA  CIRCOSCRIZIONE  DELLE  DIOCESI  DI  FRANCIA. 

6  ottobre  1822. 

Pius  episcopus  servus  servorum  Dei.  Ad  perpetuarli  rei  memoriam. 

Paternae  charitatis  sollicitudo,  qua  conventionem  ad  diem  undecimam  junii 
anno  millesimo  octingentesimo  decimo  septimo  cum  chiarissimo  in  Christo  filio 
Nostro  Ludovico  Galliarum  rege  christianissimo  de  rebus  ecclesiasticis  in  ipsius 
regno  aptius  ordinami is  inivimus,  subinde  Nos  compulit,  ut  designata  ex  ejusdem 
regis  voto  per  apostolicas  literas  «  Conimissa  divinitus  »  quas  sexto  kalendas  augusti 
eodem  anno  dederamus,  circumscriptione  dioecesium  novos  illieo  antistites  cano- 
nicae  institutionis  beneficio  donaremus,  qui  positi  excubitores  in  Israel  traditi  sibi 
gregis  custodiam  prompte  susciperent.  Earumdem  porro  literarum  tenor  est,  qui 
sequitur  videlicet. 

Pius  episcopus  servus  servorum  Dei  ad  perpetuam  rei  memoriam. 

Commissa  divinitus  infirmitati  Nostrae  omnium  ecclesiarum  cura  a  Nobis  effla- 
gitat,  ut  ad  Dominici  gregis  custodiam  impigro  vigilantes  affectu  in  ea  semper  apo- 
stolicae  auctoritatis  praesidium  conferamus,  quibus  majorem  divini  nominis  gloriam, 
et  cumulatiora  catholicae  religioni  incrementa  novcrimus  comparali.  Hoc  sane 
Consilio  conventionem  nuper  inivimus  cum  charissimo  in  Christo  filio  Nostro  Ludo- 
vico Francorum  rege  christianissimo,  quam  Nostris  decimo  quarto  kalendas  augusti 
sub  plumbo  datis  apostolicis  literis  pontificiae  adprobationis  robore  firma vimus.  '  In  ea 
autem  praeter  caetera  statuitur,  ut  archiepiscopalium  et  episcopalium  sedium  numerus 
in  universo  Galliarum  regno  augeatur,  novaque  propterea  fiat  dioecesium  circumscri- 
ptio,  quare-  ut  communia  Nostra  et  pientissimi  regis  vota  exoptatum  cito  nanciscantur 
effectum,  statum  illieo  dioecesium,  quae  in  praesens  extant  ac  regionum  quibus  eae3 
continentur  magnitudinem  atque  naturam,  et  demum'  incolarum  frequentiam  expen- 
dendas  accurate  suscepimus,  ut  ubi  majorem  videremus  messem,  quae  prae  sui 
multitudine,  locorumve  qualitate  minus  commode  procuraretur,  operarios  adjicere- 
mus  ac  juxta  propheticum  verbum  augeremus  custodiam,  levaremusque  custodes. 
L'niversam  itaque  rei  rationem  collatis  cum  eodem  christianissimo  rege  consiliis, 
auditaque  selecta  venerabilium  fratrum  Nostrorum  Sanctae  Romunae  Ecclesiae  car- 
dinalium  congregatione  mature  diligenterque  perpendimus,  datisque  ad  archiepiscopos 
et  episcopos,  atque  ad  capitula  ecclesiarum  vacantium  literis  Nostra  ipsis  studia 
significavimus,  ut  in  propositam  dioecesium  divisionem  animum  lubentem  prae- 
berent. 

1  V.  sopra  p.  601,  a.  I. 

-  I  Bull.:     qu  u  •. 
■  I  Bui/.:     quietisi     ■ 
<  1  Bull.:  «  domum     ! 


o78  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Francia  a.  1822 

Quapropter  rebus  omnibus  feliciter  compositis,  ad  omnipotentis  Dei  gloriam  ac 
Deiparae  virginis,  quam  illustris  Francorum  natio  praecipuo  veneratur  obsequio, 
aliorumque  coelestìum  singularum  dioecesium  patronorum  honorem,  atque  ad  fide- 
lium  animarum  bonum  de  certa  scientia  et  matura  deliberatione  Nostris,  deque 
apostolicae  potestatis  plenitudine  praeter  archiepiscopales  et  episcopales  sedes,  quae 
modo  numerantur  in  Galliis  de  novo  constituimus  et  erigimus  alias  septem  metro- 
politanas  ecclesias,  nimirum  Senonensem  sub  invocatione  sancti  Stephani  protomar- 
tyris,  Rhemensem  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis,  Albiensem  sub  invoca- 
tione sanctae  Ceciliae,  Auxitanam  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis,  Narbo- 
nensem  sub  invocatione  sanctorum  Justi  et  Pastoris,  Arelatensem  sub  invocatione 
sanctorum  Trophimi  et  Stephani,  et  Viennensem  in  Delphinatu  sub  invocatione 
sancti  Mauritii.  Itemque  alias  trigintaquinque  ecclesias  episcopales  videlicet,  Carnu- 
tensem  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis,  Blesensem  sub  invocatione  sancti 
Ludovici  Franciae  regis,  Lingonensem  sub  invocatione  sancti  Mamantis  martyris, 
Cabillonensem  sub  invocatione  sancti  Vincentii,  Sancti  Claudii  sub  invocatione  sancti 
Petri,  Antissiodorensem  sub  invocatione  sancti  Stephani,  Nivernensem  sub  invoca- 
tione sancti  Cyri,  Molinensem  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis,  Catalaunen- 
sem  sub  invocatione  sancti  Stephani,  Laudunensem  sub  invocatione  beatae  Mariae 
virginis,  Bellovacensem  sub  invocatione  sancti  Petri,  Noviodunensem  sub  invocatione 
beatae  Mariae  virginis,  Macloviensem  sub  invocatione  sancti  Vincentii,  Aniciensem 
sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis,  Tutelensem  sub  invocatione  sancti  Martini, 
Ruthenensem  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis,  Castrensem  provinciae  Albien- 
sis  sub  invocatione  sancti  Benedicti,  Petrocoricensem  sub  invocatione  sanctorum 
Stephani  et  Frontii,  Lucionensem  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis,  Aturensem 
sub  invocatione  sancti  Joannis  Baptistae,  Tarbiensem  sub  invocatione  beatae  Mariae 
virginis  de  Sede  nuncupatae,  Nemausensem  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis, 
Elnehsem  sub  invocatione  sancti  Joannis  Baptistae,  Biterrensem  sub  invocatione 
sanctorum  Nazarii  et  Celsi  martyrum,  Montis  Albani  sub  invocatione  beatae  Mariae 
virginis,  Apamiensem  sub  invocatione  sancti  Antonii  seti  sancti  Antonini,  Massilien- 
sem  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis,  Forojuliensem  sub  invocatione  beatae 
Mariae  virginis,  Vapicensem  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis  et  sancti 
Arnoldi,  Vivariensem  sub  invocatione  sancti  Vincentii,  Virdunensem  sub  invoca- 
tione beatae  Mariae  virginis,  Bellicensem  sub  invocatione  sancti  Joannis  Baptistae, 
Sancti  Deodati  sub  invocatione  ejusdem  sancti,  Boloniensem  sub  invocatione  beatae 
Mariae  virginis,  et,  Aurajacensem  sub  invocatione  beatae  Mariae  virginis  a  Nazareth 
nuncupatae.  Cumque  Avenionensis  et  Cameracensis  ecclesiae,  quae  antiquitus  metro- 
politico jure  et  dignitate  fulgebant  inter  simplices  cathedrales  cooptatae  fuerint  per 
apostolicas  literas  incipientes  «  Qui  Christi  Domini  vices  '  »  datas  tertio  kalendas 
decembris  millesimo  octingentesimo  primo,  easdem  nunc  in  pristinum  gradum  et 
honorem  apostolica  auctoritate  Nostra  piene  restituimus,  caeterisque  archiepisco- 
palibus  ecclesiis  accensemus,  ac  ne  alterius  pervetustae  et  insignis  metropolitanae 
sedis  Ebrodunensis,  quae  praefatarum  literarum  vigore  suppressa  remanet  memoria 
penitus  obliteretur,  ipsius  titulum  archiepiscopali  Aquensi  adjungimus. 

v 


a.  ls^a  Nuova  circoscrisione  delle  diocesi  di  Fi  ancia  679 

Nostras  autem  sollicitudincs  in  id  impense  intendentes,  ut  ex  sedium  mox  ere- 
ctarum  accessione-  recta  dioecesium  circumscriptio  habeatur,  quae  in  uviliorem  rei 
sacrae  procurationem  cedat,  certisque  distincta  finibus  omnes  auferat  de  spiritualis 
jurisdictionis  exercitio  quaestiones,  novam  prò  locorum  ac  regionum  statu  oportune 
praefinitam  metropolitanarum  et  suffraganearum  respective  ecclesiarum  in  Galliis 
distributionem,  ipsarumque  divisionem  per  has  literas  de  ejusdem  apostolicae  pote- 
statis  plenitudine  decernimus,  praescribimus  et  constituimus  juxta  modum  qui 
sequitur  videlicet1,  Metropolitana  Parisiensis,  Provincia  Sequanae:  ejusdem  suffra- 
ganeae,  Carnutensis,  provincia  Eburae  et  Liderici,  Meldensis,  provincia  Sequanae 
et  Matronae,  Aurelianensis,  provincia  amnis  Lidericini  seu  Ligerulae,  Blesensis, 
provincia  Liderici  et  Cari,  Versalliensis,  provincia  Sequanae  et  Oesiae,  -  Metropo- 
litana Lugdunensis,  provincia  Rhodani  Ligeris:  ejusdem  suffraganeae,  Augusto- 
dunensis,  duo  districtus  nimirum  Augustodunensis  et  Quadrigellarum  in  provincia 
Araris  et  Ligeris,  Lingonensis,  provincia  Matronae  superioris,  Cabillonensis,  tres 
districtus  scilicet  Matisconensis,  Cabillonensis,  et  Lovinciensis  in  provincia  Araris 
et  Ligeris,  Divionensis,  provincia  Collis  Aurei,  Sancti  Claudii,  provincia  Jurassi  - 
Metropolitana  Rothomagensis,  provincia  Sequanae  inferioris:  ejusdem  suffraganeae, 
Bajocensis,  provincia  Rupis  Calvadosiae,  Ebroicensis,  provincia  Eburae,  Sagiensis, 
provincia  Olinae,  Constantiensis  provinciae  Rothomagensis,  provincia  Oceani  Bri- 
tannici, -  Metropolitana  Senonensis,  duo  districtus  nimirum  Senonensis  et  Jovinia- 
censis  in  provincia  Icaunae:  eiusdem  suffraganeae,  Trecensis,  provincia  Albulae, 
\ntissiodorensis,  tres  districtus  scilicet  Antissiodorensis,  Aballonensis  et  Tornd- 
doriensis  in  provincia  Icaunae,  Nivernensis,  provincia  amnis  Niverni,  Molinensis, 
provincia  Elaveri,  -  Metropolitana  Rhemensis,  districtus  Rhemensis  in  provincia 
Matronae,  provincia  Ardueanae  Sylvae  :  ejusdem  suffraganeae,  Suessionensis,  duo 
districtus  nempe  Suessionensis  et  Castri  Theodorici  in  Axonae  provincia,  Cata- 
launensis,  quatuor  districtus  nimirum  Catalaunensis,  Sparnacensis,  Fani  sanctae 
Menechildis  et  Victoriaci  Francici  in  provincia  Matronae,  Laudunensis,  tres  distri- 
ctus scilicet  Laudunensis,  Verbinensis  et  Fani  sancti  Quintini  in  Axonae  pro- 
vincia, Bellovacensis,  duo  districtus  nempe  Bellovacensis  et  Silvanectensis  in  pro- 
vincia Oesiae,  Ambianensis,  provincia  Sominae,  Noviodunensis,  duo  districtus 
scilicet  Compendiensis  et  Claromontensis  in  provincia  Oesiae,  -  Metropolitana  Turo- 
nensis,  provincia  Ingeris  et  Ligeris:  ejusdem  suffraganeae,  Cenomanensis,  provin- 
cia Sartae  Meduanae,  Andegavensis,  provincia  Meduanae  et  Ligeris,  Rhedonensis, 
quatuor  districtus  videlicet  Rhedonensis,  Rotonensis,  Viniacensis  et  Monfortensis 
in  provincia  Ellae  et  Vicenoniae,  Nannetensis,  provincia  Ligeris  inferioris,  Cori- 
sopitensis,  provincia  Finisterrae,  Venetensis,  provincia  Sinus  Morbihani,  Brio- 
censis,  provincia  Orarum  Septentrionalium,  Macloviensis,  duo  districtus,  vide- 
licet, Macloviensis  et  Filiceriarum  in  provincia  Ellae  et  Vicenoniae,  -  Metropolitana 
Bituricensis,  provincia  Amnis  Cari,  Ingeris:  ejusdem  suffraganeae,  Claromontensis, 
provincia   Montis  Damae,   Lemovicensis,  provincia    Vigennae    superioris,    Crosae, 


1  Furono  corretti  da  Sic.  Brev.  i  non  pochi   errori  della  stampa   nei   Bull.,    che   danno  rn  tta    [a 

Bolla  Commissa  rispettivamente  in  XIV,  369-375  e  VII,  1512-1517.  Per  rendere  poi  più  perspicua   la   nuova   circoscri- 
zione fu  adunata  l'interpunzione  «  -  ;  fra  metropolitana  e  metropolitana  e  l'altra  •  :  =  per  ogni  singola  metropolitana. 


■  ,Mi  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Francia  a.  1822 

Aniciensis,  provincia  Ligeris  superioris,  Tutelensis  provincia  amnis  Corresii,  sancti 
Fiori,  '  provincia  Montis  Cantalini,  -  Metropolitana  Albiensis,  duo  districtus  nimirum 
Albiensis  et  Galliacensis  in  provincia  Tarnis:  ejusdem  suffraganeae,  Ruthcnensis, 
provincia  Aveyronis,  Castrensis  provinciae  Albiensis,  duo  districtus  scilicet,  Castri 
Albiensis  et  Vauriensis  in  provincia  Tarnis,  Cadurcensis,  provincia  Oidi  alias  Loti, 
Mimatensis,  provincia  Loxerani  Montis,  -  Metropolitana  Burdigalensis,  provincia 
Girumnae:  ejusdem  suffraganeae,  Agennensis,  provincia  Oidi  et  Garumnae,  Engo- 
lismensis,  provincia  Carentoni,  Pictaviensis,  provincia  utriusque  Separis,  Vigennae, 
Petrocoricensis,  provincia  Dordoniae,  Rupellensis,  provincia  inferioris  Carentoni, 
Lucionensis,  provincia  Amnis  Vendeani,  -  Metropolitana  Auxitana,  provincia  Amnis 
Gersi:  ejusdem  suffraganeae,  Aturensis,  provincia  Agri  Syrtici,  Tarbiensis,  pro- 
vincia Pyreneorum  superiorum,  Bajonensis,  provincia  Pyreneorum  inferiorum,  - 
Metropolitana  Narbonensis,  duo  districtus  videlicet,  Narbonensis  et  Limusinus,  ac 
tres  circuii  nimirum  Tuchensis,  Montishumeti,  et  Gradissensis  in  provincia  Ataxis: 
ejusdem  suffraganeae,  Nemausensis,  provincia  Amnis  Gardi,  Carcassonensis,  duo 
districtus,  scilicet  Carcassonensis  et  Castelli  Arianorum  in  provincia  Ataxis,  Montis 
Pessulani,  duo  districtus  nimirum  Montis  Pessulani  et  Lutevensis  in  provincia  Arali- 
rae,  Elnensis,  provincia  Pyreneorum  Orientalium,  Biterrensis,  duo  districtus  vide- 
licet Biterrensis,  et  Sancti  Pontii  Tomeriarum  in  provincia  Araurae,  -  Metropolitana 
Tolosana,  provincia  Garumnae  superioris  :  ejusdem  suffraganeae,  Montis  Albani, 
provincia  Tarnis  et  Garumnae,  Apamiensis,  provincia  Aurigerae  -  Metropolitana 
Arelatensis,  districtus  Arelatensis  in  provincia  Ostiorum  Rhodani  :  ejusdem  suffra- 
ganeae, Massiliensis,  districtus  Massiliensis  in  provincia  Ostiorum  Rhodani,  Adja- 
censis,  provincia  Corsicae  -  Metropolitana  Aquensis  et  Ebrodunensis  in  provincia 
Provinciae,  districtus  Aquae  Sextiae  in  provincia  Ostiorum  Rhodani:  ejusdem  suf- 
fraganeae, Forojuliensis,  provincia  Vari,  Diniensis,  °  provincia  Alpium  inferiorum, 
Vapincensis,  provincia  Alpium  superiorum  -  Metropolitana  Viennensis  in  Delphinatu, 
duo  districtus,  scilicet  Viennensis  et  Pini  Turris  in  provincia  Isarae:  ejusdem  suf- 
fraganeae, Gratianopolitana,  duo  districtus,  videlicet  Gratianopolitanus  et  Sancti 
Marcellini  in  provincia  Isarae,  Vivariensis,  provincia  Ardeschae,  Valentinensis,  pro- 
vincia Drumae  -  Metropolitana  Bisuntina,  provincia  Dubis  Araris  superioris:  ejus- 
dem suffraganeae,  Argentinensis,  provincia  Rheni  superioris,  Rheni  inferioris,  Me- 
tensis,  provincia  Mosellae,  comprehensis  etiam  communitatibus  Rouchlingae, 
Liseingae,  Hindelingae,  Zettingae  et  Didingae,  quae  ad  dioecesim  Trevirensem  spe- 
ctabant,  Virdunensis,  provincia  Mosae,  Bellicensis,  provincia  Idani,  addito  quoque 
districtu  Gexensi,  qui  intra  fìnes  dioecesis  Camberiensis  continebatur,  sancti  Deo- 
dati, provincia  Vosagi  Saltus,  Nancejensis,  provincia  Mortae  -  Metropolitana  Came- 
racensis,  provincia  Septemtrionis:  ejusdem  suffraganeae,  Atrebatensis,  tres  districtus, 
nimirum  Atrebatensis,  Bethuniarum  et  sancti  Pauli  in  provincia  Freti  Gallici,  Bolo- 
niensis,  tres  districtus  videlicet  Boloniensis,  Fani  sancti  Audomari  et  Monasterioli 
in  provincia  Freti  Gallici,  -  Metropolitana  Avenionensis,  duo  districtus  scilicet  Ave- 
nionensis  et  Aptensis  in  provincia  Fontis  Vallis  Clausae:  ejusdem  suffraganea,  Aura- 


1  I  Bull.:  -  Hilarii     ' 
■  I  Bull.:  .  Varadinic 


a.  1822  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  ili  Francia  681 

jacensis,  duo  districtus  nimirum  Aurajacensis  et  Carpentoractensis  in  provincia 
Fontis  Vallis  Clausae. 

Cum  vero  Galliarum  ecclesiae  in  praeterita  rerum  conversione  suo  fuerint 
orbatae  patrimonio,  et  ea  quae  de  peractis  bonorum  ecclesiasticorum  alienationibus 
articulo  decimotertio  conventionis  anni  millesimi  octingentesimi  primi  ex  pacis 
studio  decrevimus  suum  jam  effectum  nacta  sint,  ac  lìrma  semper,  suoque  in  robore 
perstare  debeant,  hinc  necessariae  ipsarum  dotationi  alia  utili  dispositione  consu- 
lentes,  praefatarum  archiepiscopalium  et  episcopalium  ecclesiarum  dotem  eonsti- 
tuimus  in  bonis  stabilibus,  redditibusque  super  regni  debito  fundatis  vulgo  «  Rentes 
sur  l'Etat  »  assignatis  interim  quoad  haec  bona  et  redditus  haberi  '  possint  aliis 
redditibus,  qui  sacrorum  antistitum  statum  meliorem  reddat,  quemadmodum  in 
articulo  octavo  conventionis  nuper  initae  cautum  est.  Praeterea  cum  in  qualibet 
metropolitana,  et  cathedrali  ecclesia  capitulum  et  seminarium  juxta  Tridentini  Con- 
cilii  decreta  extare  oporteat,  cumque  nondum  praefinito  dignitatum  et  canonicorum 
numero,  ad  formam  capitulorum  actu  in  Galliis  existentium,  nequeamus  illieo  ad 
huiusmodi  erectionem  devenire,  ideirco  archiepiscopis  et  episcopis  sedium  mox 
erectarum  committimus  et  mandamus,  ut  quantocitius  fieri  possit  eadem  capitula 
et  seminaria  ritc  constituant,  quorum  dotationi  per  articulum  octavum  praetatae 
conventionis  consultum  est.  Ut  vero  felici  eorumdem  capitulorum  statui  ac  regimini 
prospiciant  peculiaria  a  singulis  canonicorum  collegiis  statuta  decerni  curent,  sibique 
postea  sancienda  ac  probanda  proponi,  quibus  cum  primis  de  recto  divini  cultus 
servitù),  de  sacris  officiis  ordinandis,  de  propriis  muneribus  rite  obeundis,  opportuna 
praecepta  ad  legum  ecclcsiasticarum,  atque  ad  synodalium  decretorum  praestituta 
imponaniur.  Curent  praeterea,  ut  in  unoquoque  capitulo  duo  adsint  canonici,  quorum 
alter  poenitentiarii,  alter  theologi  officio  fungatur.  Volumus  autem  ut  cum  primum  capi- 
tulorum erectionem  perfecerint,  erectionis  hujusmodi  documentum  designato  digni- 
tatum et  capitulorum  numero  ad  Nos  mittant.  Sua  pariter  studia  ad  seminaria  con- 
vertant,  quibus  adolescentes  clerici  ad  ecclesiae  disciplinam  informentur,  eaque 
utilibus  legibus  communiant,  quas  ad  sanam  praesertim  doctrinam  hauriendam, 
retinendamque,  atque  pietatem,  uiorumque  probitatem  fovendam  magis  in  Domino 
expedire  censuerint,  utque  ibidem  novellae  plantationes  in  spem  ecclesiarum  alantur, 
succrescant  feliciter,  uberrimos  Deo  juvante  fructus  allaturae. 

Porro  civitates  praedictas  in  archiepiscopales  et  episcopales  tenore  praesentium 
erectas,  itemque  memoratas  provincias,  seu  districtus  singulis  ecclesiis  prò  dioecesi 
attributos,  eorumdemque  incolas  utriusque  sexus  tam  laicos  quam  clericos  et  pre- 
sbvteros  praefatis  ecclesiis,  earumque  futuris  praesulibus  prò  suis  civitate,  territorio, 
dioecesi,  clero,  et  populo  perpetuo  assignamus,  et  respective  in  spiritualibus  subji- 
cimus.  Quocirca  personis  ad  easdem  archiepiscopales  et  episcopales  ecclesias  regen- 
das  tam  prò  hac  prima  vice,  quam  aliis  futuris  temporibus  apostolica  auctoritate 
praeficiendis  liceat  quemadmodum  iisdem  praecipimus,  et  mandamus  per  se  ipsas, 
vel  alios  earum  nomine  veram,  realem,  actualem,  et  corporalem  possessionem  regi- 
minis,  admnistrationis,  et  omnimodi  juris  dioecesani  in  praedictis  civitatibus,  et 
earum  ecclesiis,  et  dioecesibus,  ac  bonis,  aliisque  redditibus,  ad  ipsarum  dotationem 

1  Bull.  ed.  Prat.  :   .  habere  ■ . 


o8L'  Nuova  circoscyisione  delle  diocesi  ili  Francia  a.  1822 

assignatis,  vel  assignandis  vigore  literarum  apostolicarum  canonioae  institutionis 
libere  apprehendere,  apprehensamque  perpetuo  retinere.  Quod  quidem  relatc  ad 
bona  ac  redditus  cautum  volumus  etiam  favore  sedium  archiepiscopalium  et  epi- 
scopalium  in  praesens  extantium. 

Praeterea  cum  post  hanc  dioecesium  circumscriptionem  aliquod  temporis  spa- 
tium  necessario  intercedere  debeat,  antequam  acta  prò  canonica  nominatorum  insti- 
tutione  praemittantur,  novique  antistites  ad  suas  sedes  accedant,  volumus  ideirco 
ac  declaramus  spirituale  locorum  iisdem  dioecesibus  attributorum  regimen  per  id 
tempus  eodem  statu,  ac  sub  iisdem  ordinariis  uti  in  praesens  est  perseverare,  donec 
novi  antistites  possessionem  suarum  ecclesiarum  rite  susceperint.  In  decernenda 
tamen  nova  dioecesium  circumscriptione,  quae  Avenionensem  quoque  ducatum  et 
comitatum  Venusinum  complectitur,  nullum  inferri  praejudicium  volumus  testatis- 
simis  apostolicae  Sedis  juribus  super  eas  regiones,  quemadmodum  alias,  praesertim 
Vindobonae  apud  foederatorum  principum  comitia,'  et  in  consistono  habito  die  quarta 
septembris  millesimo  octingentesimo  decimo  quinto  protestati  fuimus,2  illudque  a  chri- 
stianissimi  regis  religione  Nobis  pollicemur,  ut  vel  eaedem  regiones  apostolorum 
principis  patrimonio  reddantur,  vel  aequa  saltem  prò  eis  compensatio  tribuatur.  Sic- 
que  majestas  sua  id  perficiat,  quod  gloriosissimus  ipsius  frater  decessori  Nostro  felicis 
recordationis  Pio  Sexto  spoponderat,  quodque  injustissima  morte  abreptus  praestare 
nequivit.  In  tanto  equidem  opere  ad  Dei  gloriam,  animarunque  salutem  perficiendo 
id  potissimum  a  misericordiarum  patre  expetimus,  et  Deipara  virgine  ac  Sanctis 
Dionysio  et  Ludovico,  caeterisque  coelitibus  adprecantibus,  quos  Gailiarum  regnum 
statores,  propugnatoresque  suos  veneratur  assequicerto  confìdimus,  ut  aucto  sedium 
episcopalium  numero,  et  majori  adscita  antistitum  copia,  uberius  impleatur  ministe- 
rium  Verbi,  doceantur  indocti,  et  quae  perierant  oves  in  pastoris  sinum  revocentur. 
Fiet  sane  hoc  pacto,  ut  summum  ex  hac  dioecesium  nova  circumscriptione  fructum 
Nos  coepisse  laetemur,  ut  nimirum  grassantibus  erroribus  profligatis,  re  sacra  ordi- 
nata, aucto  divini  cultus  splendore,  catholica  religio  in  amplissimo  regno  in  dies 
magis  fioreat,  unaque  sit  quod  Nostra  et  christianissimi  regis  vota,  studia,  ac  Con- 
silia efflagitant,  fides  mentium,  una  pietas  actionum. 

Praesentes  autem  literas  et  in  eis  contenta  et  statuta  quaecumque  etiam  ex  eo, 
quod  quilibet  in  praemissis,  seu  in  eorum  aliquo  jus  aut  interesse  habentes,  vel  habere 
praetendentes  etiam  quomodolibet  in  futurum  cujusvis  status,  ordinis,  praeeminen- 
tiae  et  dignitatis  sint,  etiam  specifica  et  individua  mentione  et  expressione  digni  illis 
non  consenserint,  seu  quod  aliqui  ex  ipsis  ad  praemissa  minime  vocati,  vel  etiam 
nullimode,  aut  non  satis  vel  sufneienter  auditi  fuerint,  aut  ex  alia  qualibet  etiam 
laesionis,  vel  alia  juridica,  et  privilegiata,  ac  privilegiatissima  causa,  colore,  prae- 
textu,  et  capite  etiam  in  corpore  juris  clauso,  nullo  umquam  tempore  de  subreptio- 
nis,  vel  obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  vel  intentionis  Nostrae,  aut  interesse  haben- 
tium  consensus,  aliove  quolibet  defectu  quantumvis  magno,  inexeogitato,  et  substan- 
tiali,  sive  etiam  ex  eo  quod  in  praemissis  solemnitates,  et  quaecumque  alia  forsan 
serranda,  et  adimplenda,  seu  causae  propter  quas  praesentes  emanaverint  non  satis 


1  In  Bull.  Rum.  Coni.  ed.  Rom.  XIII,  S99ss.|  ed.  Prat.  VII,  U68ss. 
'  Ibid.,  rispettivamente,  394-399  t  1164-1168. 


a.  issa  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Francia  (>83 

adducua',  veriticatae,  et  justificatae  fuerint,  aut  ex  quibuslibet  aliis  causis,  vel  prae- 
textibus  notali,  impugnarì,  aut  alias  infringi,  suspendi,  restringi,  limitari,  aut  in  con- 
troversiam  vocari,  seu  adversus  eas  restitutionis  in  integrimi,  aperitionis  oris,  aut 
aliud  quodeumque  juris  vel  facti,  aut  justitiae  remedium  impetrali,  easque  omnino 
sub  quibusvis  contrariis  constitutionibus,  revocationibus,  suspensionibus,  limitatio- 
nibus,  derogationibus,  modificationibus,  decretis,  vel  declarationibus  generalibus,  vél 
specialibus  quomodolibet,  ac  quibusvis  de  causis  prò  tempore  factis  minime  coiti- 
prehendi,  sed  semper  ab  illis  exceptas  esse  et  fore,  et  tamquam  ex  pontificiae  pro- 
videntiae  officio,  deque  apostolicae  potestatis  plenitudine  factas,  et  emanatas  omni- 
moda  firmitate  perpetuo  validas  et  efficaces  existere  et  fore,  suosque  plenarios  et 
integros  effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  ab  omnibus  ad  quos  spectat  et  spectabit 
quomodolibet  in  futurum  perpetuo  et  inviolabiliter  observari,  ac  earumdem  eccle- 
siarum  sic,  ut  praefertur,  noviter  erectarum  episcopis,  capitulis,  et  canonici?,  aliisque, 
quorum  favorem  praesentes  Nostrae  literae  concernunt,  perpetuis  futuris  temporibus, 
pienissime  suffragali  debere,  eosdemque  super  praemissis  omnibus  et  singulis,  vel 
illorum  causa  ab  aliquibus  quavis  auctoritate  quomodolibet  molestati,  perturbali, 
inquietali,  vel  impediri  posse,  ncque  ad  probationem,  seu  ad  verificationem  quorum- 
cumque  in  cisdem  praesentibus  Nostris  literis  narratorum  nullatenus  umquam  teneri, 
nec  ad  id  in  judicio  vel  extra  cogi,  seu  compelli  posse,  et  si  secus  super  bis  a  quo- 
quam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contingerit  attentati,  irritum  et 
prorsus  inane  esse  et  fore  pari  apostolica  auctoritate  volumus  atque  decernimus. 

Non  obstantibus  de  jure  quaesito  non  tollendo,  aliisque  Nostris  et  cancellatine 
apostolicae  regulis,  ac  supramemoratis  apostolicis  literis  -Qui  Christi  Domini  vices  - 
nec  non  metropolitanarum  ecclesiarum  a  quarum  subjectione  aliquae  suffraganeae 
subiractae  sunt,  ac  tana  archiepiscopalium,  quam  episcopalium  ecclesiarum  actu  exi- 
stentium  a  quibus  certae  territorii  partes  ad  novas  dioeceses  constituendas  sejun- 
guntur,  statutis,  consuetudinibus,  privilegiis,  et  indultis  etiam  confirmatione  aposto- 
lica, vel  quavis  firmitate  alia  roboratis;  quibus  omnibus  et  singulis  etiamsi  de  illis, 
eorumque  totis  tenoribus  et  formis  specialis,  specifica  et  individua  mentio,  seu  quae- 
vis  alia  expressio  habenda,  aut  alia  aliqua  cxquisila  forma  ad  hoc  servanda  foret, 
illorum  tenores  ac  si  de  verbo  ad  verbum,  nihil  penitus  omisso,  et  forma  in  illis 
tradita  observata,  inserti  forent  praesentibus  prò  expressis  habentes,  ad  praemisso- 
rum  omnium  et  singulorum  dumtaxat  effectum,  illis  alias  in  iis  quae  praesentibus 
non  adversantur  in  suo  robore  pcrmansuris  latissime  et  pienissime,  ac  specialiter 
et  expresse  de  apostolicae  poetestatis  plenitudine  derogamus,  et  derogatimi  esse 
volumus,  eaeterisque  contrariis  quibuscumque.  Volumus  etiam  ut  ipsarum  praesen- 
tium  transumptis  etiam  impressis  manti  alicujus  personae  in  ecclesiastica  dignitate 
constitutae  munitis  eadem  prorsus  tìdes  ubique  adhibeatur,  quae  ipsis  praesentibus 
adhiberetur,  si  forent  exhibitae,  vel  ostensae. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  Nostrarum  erectionis,  constitu- 
tionis,  adjectionis,  dismembrationis,  distributionis,  divisionis,  assignationis,  subje- 
ctionis,  dotationis,  commissionis,  mandati,  decreti,  declarati<mis,  voluntatis,  et  dero- 
gationis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire;  si  quis  autem  hoc  attentare 
praesumpserit  indignationem  omnipotentis  Dei,  ac  beatorum  Petri  et  Pauli  aposto- 
lorum  ejus  se  noverit  incursurum.   Datum  Romae  apud  sanctam  Mariam  Majorem 


684  Nuova  tir  coscrizione  delle  diocesi  di  Francia  a.  1822 

annoincarnationis  Dominiate  millesimo  oetingentesimo  decimo  septimo,  sexto  kalen- 
das  augusti,  pontificatus  Nostri  anno  decimo  octavo. 

Ast  gravi  animi  dolore  memoratae  superius  conventionis  executionem  suspen- 
sam  vidimus,  fructusque  proinde  uberes,  quos  ex  ea  praestolabamur  praepeditos 
dilatosque  condoluimus.  Expositum  siquidem  ejusdem  christianissimi  regis  nomine 
fuit  Nobis,  onera  quibus  regnum  premitur  haud  pati  nonaginta  duas  sedes  episco- 
pales  eonstitui,  aliaque  etiam  impedimenta  conventionis  executioni  se  se  objecisse, 
ad  quae  removenda  christianissimus  rex  apostolicam  auctoritatem  efflagitavit,  ut 
meliori  quo  potuisset  modo  habita  ratione  circumstantiarum  regni,  aliqua  sedium, 
quas  erigi  petierat,  imminutio  ad  sacrorum  canonum  normam  perageretur.  Aegre 
profecto  id  tulimus,  sed  ne  quid  praetermitti  a  Nobis  videretur,  quod  viam  ster- 
neret  ad  Ecclesiae  res  in  Galliarum  regno  stabili  tandem  ratione  ordinandas  facilem 
hisce  postulatis  aurem  praebuimus,  atque  interim  ne  ex  diuturniori  plurium  sedium 
viduitate  Gallicanarum  ecclesiarum  mala  in  dies  augerentur,  id  duximus  temporarii 
remedii  adhibere,  quod  in  tanta  rerum  difficultate  unice  occurrebat.  Collatis  quippe 
cum  eodem  Ludovico  rege  consiliis,  totaque  re  diligenter,  diuque  perpensa,  atque 
audito  voto  selectae  congregationis  venerabilium  fratrum  Nostrorum  Sanctae  Roma- 
nae  Ecclesiae  cardinalium  decrevimus,  ut  in  dioecesium  et  ecclesiasticarum  provin- 
ciarum  divisione  cuncta  interea  temporis  eo  in  quo  tunc  erant  statu  consisterent, 
prout  fuse  exposuimus,  tum  in  allocutione  habita  in  consistorio  secreto  diei  vige- 
simae  tertiae  augusti  millesimo  oetingentesimo  decimo  nono  J  tum  in  apostolicis  in 
forma  brevis  literis,  quas  ad  antistites,  quorum  intererat,  dedimus.2  Quae  quidem 
apostolicae  Sedis  indulgentia  bonis  omnibus  probata,  etsi  ad  ammanino  anxietates 
levandas,  et  ad  majora  incommoda  praecavenda  non  mediocriter  profuerit,  non  ea 
tamen  Nostris  et  regis  christianissimi  curis  ac  sollicitudinibus  fuit  satis,  ut  communia 
de  augendo  pastorum  numero  vota  ac  populorum  quorum  prò  re  catholicastudium  ac 
pietatem  summopere  admirati  sumus  postulationes  explerentur.  Probe  enim  sentiens 
rex  christianissimus  salutem  animarum  id  omnino  efflagitare  ne  diutius  Dominicae 
oves  solatio  carerent  pastorum  exponenda  Nobis  curavit  quae3  utiliora  inspecta  tem- 
porum  difficultate  iniri  possent  Consilia,  retulitque  id  demum  ex  expensis  in  eum 
finem  studiis  assequi  potuisse,  ut  media  haberentur  quibus  successive  triginta  recens 
erectarum  sedium  dotationi  prospiceretur. 

Cumque  census  prò  sex  sedibus  in  promptu  essent,  praesules  a  rege  nominati  et 
canonica  institutione  per  Nos  donati  suarum  ecclesiarum  possessionem  illieo  adepti 
sunt,  magno  fidelium  illarum  dioecesium  gaudio,  qui  optatissima  suorum  antistitum 
praesentia  recreati  fuere.  Cum  interim  et  Nobis  et  christianissimo  regi  maxime  inter- 
esset,  ut  hujusmodi  tam  salutare  negotium  prompte  confìeeretur,  utque  fructus  quos 
ex  paterna  Nostra  sollicitudine  longo  jam  tempore  praestolabamur  facilius  colligere 
liceret,  cumque  in  id  plurimum  conferre  videatur  sedium  designatio,  quae  subtectae  ' 
servandae  sunt,  ut  iis  cognitis  media  prò  ipsarum  dotatione  quamprimum  habeantur, 
celerique  antistitum  institutione  fidelium  desideria  cumulentur.  Nos  ejusdem  regis 

1  Bull.  Rom.  Cont.  ed,  Rom.  XVI,  238-240;  ed.  Pr.u.  VII,  1968-1970. 
3  IbiJ.,  rispettivamente,  240  s.  e  1970  *. 

I  Hi, IL.  .  Nobis,  i  uravitque  >  : 
'  s...  Bn-v.:  •  •.intelai-  .;  <  saitae  tectae  »? 


a.  1828  Nuova  cìrcoscrùsione  delle  diocesi  di  Francia  685 

prccibus  inclinati,  saluberrimo  huic  operi  supremam  marnino  apostolica  auctoritate 
Nostra  admovere  decrevimus.  Quamvis  enim  prò  ipsa  locorum  natura,  ac  regionum 
amplitudine  major  antistitum  numerus  uberiora  religioni  pareret  incrementa,  ani- 
madvertimus  tamen  triginta  sedium  accessionem  non  mediocri  emolumento  futuram, 
quippe  quae  certam  Nobis  spem  praebet,  ut  et  antistitum  electio  festinetur,  atque 
salutares  il t i  in  religionis  incrementum  consequantur  effectus,  ad  quos  diuturna 
assiduaque  Nostra  in  ecclesiasticis  Galliarum  rebus  firmiter  componendis  studia  con- 
tenderunt,  aliqua  porro  suberant  obstacula  ob  jus  acquisitum  a  nonnullis  praesu- 
libus,  qui  canonica  institutione  donati  fuerant  prò  sedibus  in  novissima  hac  circum- 
scriptione  minime  comprehensis.  Omnis  attieni  adempta  est  diffìcultas  cum  eorum 
plures  ad  alias  sedes  rite  translati  fuerint  cumque  praesules  archiepiscopalium  eccle- 
siarum  Atvlatensis,  et  Viennensis  juri  suo  sponte  cesserint,  seque  promptos  paratos- 
que  declaraverint  ad  ea  amplectenda,  quae  prò  majori  Gallicanarum  ecclesiarum 
utilitate  hac  super  re  forent  a  Nobis  decernenda,  Rhemensis  quoque  archiepiscopus 
libenter  assensus  est  instaurationi  episcopalis  ecclesiae  Catalaunensis  prò  cujus  dio- 
cesi quatuor  districtus  provinciae  Matronae  intra  limites  Rhemensis  dioecesis  huc 
usque  descriptos  divellere  oportebat. 

Sublatis  itaque  hisce  impedimentis,  auditaque  supramemoratae  selectae  congre- 
gationis  sententia,  nec  non  rei  ratione  mature  diligenterque  considerata,  illud  pri- 
mum  gravibus  de  causis  decernendum  ducimus,  ut  Cameracensis  ecclesiae  in  metro- 
politanam  erectio  per  memoratam  bullam  anni  millesimi  octingentesimi  decimi  septimi 
sancita  suspensa  remaneat  ad  Nostrum  et  apostolicae  Sedis  beneplacitum,1  eaque 
interea  subsit,  ut  antea  metropolitanae  ecclesiae  Parisiensi  inter  cujus  suffraganeas 
recenseatur  Atrebatensis  ecclesia,  quam  Cameracensi  archiepiscopo  suffraganeam 
dederamus.  Item  et  si  per  Nostras  in  forma  brevis  literas  diei  vigesimae  quartae 
septemhris  millesimo  octingentesimo  vigesimo  primo  quatuor  districtus  provinciae 
Matronae,  quibus  dioecesis  Catalaunensis  constituebatur  Rhemensi  sede  adjunxe- 
rimus,  cum  tamen  illius  episcopalis  sedis  conservatio  maximopere  utilis  dignoscatur, 
eos  a  dioecesi  Rhemensi  sejungimus,  ac  prò  Catalaunensi  dioecesi  rursus  assigna- 
mus.  Ne  vero  trium  archiepiscopalium  sedium  nimirum  Arelatensis,  Narbonensis,  et 
Viennensis  in  Delphinatu,  quarum  erectio  suo  caret  effectu,  memoria  pluribus  nomi- 
nibus  eommendanda  intereat,  earumdem  titulos  aliis  archiepiscopalibus  sedibus  adji- 
ciendos  mandamus,  atque  episcopales  ecclesias,  quas  eisdem  suffraganeas  dederamus 
aliis  ecclesiasticis  provinciis  adjungimus.  Pari  ratione  territoria  per  memoratam 
bullam  anni  millesimi  octingentesimi  decimi  septimi  prò  dioecesibus  duodecim 
sedium,  quae  conservari  nequeunt,  attributa  dioecesibus  super  extantium  ecclesia- 
rum  accensemus.  Quare  ut  cuncta  haec,  quae  ex  apostolica  benignitate  statuimus 
perspicue  innotescant,  nullumque  in  exercitio  spiritualis  jurisdictionis  dubium  sub- 
repat,  universam  Gallicanarum  dioecesium  circumscriptionem  inferius  exhibemus, 
eamdemque  ex  certa  scientia  ac  matura  deliberatione  Nostris  de  apostolicae  pote- 
statis  plenitudine  decernimus,  praescribimus ,  et  constituimus  juxta  modum  qui 
sequitur  videlicet  :  Metropolitana  Parisiensis,  provincia  Sequanae  :  ejusdem  suffraga- 
neae,  Carnutensis,  provincia  Eburae  et  Liderici,  Meldensis,  provincia  Sequanae  et 

1  Cambrai  fu  poi  elevata  a  metropolitana  il  1'  ottobre  IMI   da  Gregorio  XVI  colla  Bolla  Mysticam  l'i  hi  unii 
chiudi  in    V.  M.  Bernasconi,  Acta  Gregorii  Pupa,-  XVI.  IU.  Romae  1902,  I7i 


686  Nuova  circoscrisione  delle  diocesi  di  Francia  a.  1822 

Matronae,  Aurelianensis,  provincia  Amnis  Lidericini  seu  Ligerulae,  Blesensis,  pro- 
vincia Liderici  et  Cari,  Versaliensis,  provincia  Sequanae  et  Oesiae,  Atrebatensisi 
provincia  Freti  Gallici,  Cameracensis,  provincia  Septemtrionis  -  Metropolitana  Lug- 
dunensis  et  Viennensis  in  Delphinatu,  provincia  Rodani  Ligeris:  ejusdem  suf- 
fraganeae, Augustodunensis,  provincia  Araris  et  Ligeris,  Lingonensis,  provincia 
Matronae  superioris,  Divionensis,  provincia  Collis  Aurei,  sancti  Claudii,  provincia 
(urassi,  Gratianopolitana,  provincia  Isarae  -  Metropolitana  Rothomagensis,  pro- 
vincia Sequanae  inferioris:  ejusdem  suffraganeae,  Bajocensis,  provincia  Rupis  Calva- 
dosiae,  Ebroicensis,  provincia  Eburae,  Sagiensis,  provincia  Olinae,  Constantiensis 
provinciae  Rothomagensis,  provincia  Oceani  Britannici  -  Metropolitana  Senonensis, 
provincia  Icaunae:  ejusdem  suffraganeae,  Trecensis,  provincia  Albulae,  Nivernensis, 
provincia  amnis  Niverni,  Molinensis,  provincia  Elaveri  -  Metropolitana  Rhemensis, 
districtus  Rhemensis  in  provincia  Matronae,  provincia  Arduennae  Sylvae:  ejusdem 
suffraganeae,  Suessionensis ,  provincia  Axonae,  Catalaunensis,  quatuor  districtus 
nimirum,  Catalaunensis,  Sparnacensis,  Fani  sanctae  Meneehildis  et  Victoriaci  Fran- 
cici  in  provincia  Matronae,  Bellovacensis,  provincia  Oesiae,  Ambianensis,  provincia 
Sominae  -  Metropolitana  Turonensis,  provincia  Ingeris  et  Ligeris:  ejusdem  suffra- 
ganeae, Cenomanensis,  provincia  Sartae  Meduanae,  Andegavensis,  provincia  Medua- 
nae  et  Ligeris,  Rhedonensis,  provincia  Ellae  et  Vicenoniae,  Nannetensis,  provincia 
Ligeris  inferioris,  Corisopitensis1,  provincia  Finisterrae,  Venetensis,  provincia  Sinus 
Morbihani,  Briocensis,  provincia  Orarum  Septentrionalium  -  Metropolitana  Bituricen- 
sis,  provincia  Amnis  Cari  Ingeris:  ejusdem  suffraganeae,  Claromontensis,  provincia 
Montis  Damae,  Lemovicensis,  provincia  Vigennae  superioris  Crosae,  Aniciensis, 
provincia  Ligeris  superioris,  Tutelensis,  provincia  amnis  Corresii,  sancti  Fiori, 
provincia  Montis  Cantalini  -  Metropolitana  Albiensis,  provincia  Tarnis:  ejusdem  suf- 
fraganeae, Ruthenensis,  provincia  Aveyronis,  Cadurcensis,  provincia  Oidi  alias  Loti, 
Mimatensis,  provincia  Lozerani  Montis,  Elnensis,  provincia  Pireneorum  Orientalium  - 
Metropolitana  Burdegalensis,  provincia  Girumnae  :  ejusdem  suffraganeae,  Agennensis, 
provinciae  Oidi  et  Garumnae,  Engolismensis,  provincia  Carentoni,  Pictaviensis,  pro- 
vincia Utriusque  Separis  Vigennae,  Petrocoricensis,  provincia  Dordoniae,  Rupel- 
lensis,  provincia  inferioris  Carentoni,  Lucionensis,  provincia  Amnis  Vendeani  -  Metro- 
politana Auxitana,  provincia  Amnis  Gersi:  ejusdem  suffraganeae,  Aturensis,  provincia 
Agri  Syrtici,  Tarbiensis,  provincia  Pyreneorum  superiorum,  Bajonensis,  provincia 
Pyreneorum  inferiorum  -  Metropolitana  Tolosana  et  Narbonensis,  provincia  Ga- 
rumnae superioris:  ejusdem  suffraganeae,  Montis  Albani,  provincia  Tarnis  et 
Garumnae,  Apamiensis,  provincia  Aurigerae,  Carcassonensis,  provincia  Ataxis  - 
Metropolitana  Aquensis,  Arelatensis  et  Ebrodunensis  in  provincia  Provinciae,  pro- 
vincia Ostiorum  Rhodani,  excepto  districtu  Massiliensi:  ejusdem  suffraganeae,  Massi- 
liensis,  districtus  Massiliensis  in  provincia  Ostiorum  Rhodani,  Forojuliensis,  provincia 
Vari,  Diniensis,  provincia  Alpium  inferiorum,  Vapincensis,  provincia  Alpium  supe- 
riorum, Adjacensis,  provincia  Corsicae  -  Metropolitana  Bisuntina,  provincia  Dupis 
Araris  superioris:  ejusdem  suffraganeae,  Argentinensis,  provincia  Rheni  superioris, 
Rlienj   inferioris,  Metensis,  provincia   Mosellae,  comprehensis  etiam  comunitatibus 


tcnsis»;  i  Bull.:  «  Coroaopiteni: 


\k 


a.  1822  Xuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Francia  687 

Rouchlingae,  Liseingae,   Hindelingac,   Zettingae,  et    Didingae,  quae   ad  dioecesim 

Trevirensem  spectabant,  Virdunensis,  provincia  Mosae,  Bellicensis,  provincia  Ulani, 
addito  quoque  districtu  Gexensi,  qui  intra  fines  dioecesis  Camberiensis  continebatur, 
Sancti  Deodati,  provincia  Vosagi  Saltus,  Nancejensis,  provincia  Mortae  -  Metropo- 
litana Avenionensis,  provincia  Fontis  \'allis  Clausae,  :  ejusdem  suffraganeae,  Nemau- 
sensis,  provincia  Amnis  Gardi,  Valentinensis,  provincia  Drumae,  Vivariensis,  pio 
vincia  Ardeschae,  Montis  Pessulani,  provincia  Araurae. 

Porro  caetera  in  iisdem  apostolicis  literis  anni  millesimi  octingentesimi  decimi 
septimi  statuta  et  ordinata  praesertim  prò  capitulorum  et  seminariorum  erectione  ac 
prò  temporaria  administratione  locorum  novis  dioecesibus  attributorum,  donec  anti- 
stites  possessionem  suarum  ecclesiarum  rite  susceperint,  firma  et  integra  perstarc 
volumus  atque  decernimus,  utque  eorumdem  capitulorum  statui,  ac  regimini  felicius 
atque  expeditius  prospiciatur,  archiepiscopi  et  episcopi  prò  singulis  canonicorum 
collegiis  statuta  decerncnt,  et  ab  ipsis  observari  curabunt.  Cum  primum  vero  capi- 
tulorum formam  et  erectionem  perfecerint  omnium  hanc  in  rem  gestorum  docu- 
mentum  ad  Nos  mittent.  Praeclara  quam  gerimus  opinio  de  christianissimi  regis 
pietate  ac  religione,  pollieitationesque  ipsius  nomine  ad  Nos  delatae  animum  Nostrum 
ad  novum  hoc  apostolicae  indulgentiae  testimonium  adduxerunt,  quod  eo  unice 
spectat,  ut  cuncta  removeantur  obstacula  ad  ecclesiasticas  res  in  Galliarum  regno 
piene  stabiliterque  ordinandas,  itemque  ad  uberrimos  fructus  percipiendos,  quos  in 
conventione  anni  millesimi  octingentesimi  decimi  septimi  ineunda  tanto  studio,  tan- 
tisque  curis  comparare  sategimus,  quosque  illustris  Gallicanus  clerus,  et  quotquot 
sunt  in  amplissimo  Galliarum  regno  verae  (idei  cultores  impatienter  expectant.  Id 
enixis  precibus  a  misericordiarum  patre  effiagitamus  ex  quo  quidem  magna  Nobis  et 
christianissimo  regi  obveniet  laetitia  ingentiaque  in  Ecclesiam  et  rem  publicam 
redundabunt  emolumenta. 

Praesentes  vero  literas,  et  in  eis  contenta  et  statuta  quaecumque  etiam  ex  eo, 
quod  quilibet  in  praemissis,  seu  in  eorum  aliquo  jus  aut  interesse  habentes,  vel 
habere  praetendentes  etiam  quomodolibet  in  futurum  cujusvis  status,  ordinis,  praee- 
minentiae,  et  dignitatis  sint  etiam  specifica  et  individua  mentione  digni  illis  non 
consenserint,  seu  quod  aliqui  ex  ipsis  ad  praemissa  minime  vocati,  vel  etiam  nulli- 
mode  aut  non  satis,  vel  suffìcienter  auditi  fuerint,  aut  ex  alia  qualibet  etiam  lae- 
sionis,  vel  alia  juridica  et  privilegiatissima  causa,  colore,  praetextu,  et  capite  etiam 
in  corporejuris  clauso,  nullo  umquam  tempore  de  subreptionis,  vel  obreptionis,  aut 
nullitatis  vitio,  vel  intentionis  Nostrae,  aut  interesse  habentium  consensu,  aliove 
quolibet  defectu  quantumvis  magno,  inexcogitato,  et  substantiali,  sive  etiam  ex  eo 
quod  in  praemissis  solemnitates,  et  quaecumque  alia  forsan  servanda,  et  adimplenda 
minime  servata  et  adimpleta,  seu  causae  propter  quas  praesentes  emanaverint  non 
satis  adductae,  verilìcatae,  et  justificatae  fuerint,  aut  ex  quibuslibet  aliis  causis,  vel 
praetextibus  notari,  impugnari,  aut  alias  infringi,  suspendi,  restringi,  limitari,  aut 
in  controversiam  vocari,  seu  adversus  eas  restitutionis  in  integrum,  aperitionis  oris, 
aut  aliud  quodcumque  juris,  vel  facti,  aut  gratiae,  seu  justitiae  remedium  impetrari, 
easque  omnino  sub  quibusvis  contrariis  constitutionibus,  revocationibus,  suspensio- 
nibus,  limitationibus,  derogationibus,  modificationibus,  decretis,  vel  declarationibus 
generalibus,  vel  specialibus  quomodolibet,  ac  quibusvis  de  causis  prò  tempore  factis 


b88  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  Francia  a.  1822 


minime  comprehendi,  sed  semper  ab  illis  exceptas  esse  et  fore,  et  tamquam  ex  pon- 
tificiae  providentiae  officio,  deque  apostolicae  potestatis  plenitudine  factas,  et  ema- 
natas  omnimoda  firmitate  perpetuo  validas,  et  efficaces  existere,  suosque  integros 
effectus  sortiri,  et  obtinere,  ac  ab  omnibus,  ad  quos  spectat  et  spectabit  quomodo- 
libet  in  futurum  perpetuo  et  inviolabiliter  observari,  ac  personis  quarum  favorem 
praesentes  Nostrae  literae  eoncernunt,  perpetuis  futuris  temporibus  pienissime  suf- 
fragari  debere,  easdemque  super  praemissis  omnibus  et  singulis,  vel  illorum  causa 
ab  aliquibus  quavis  auctoritate  quomodolibet  molestali,  perturbali,  inquietati,  vel 
impediri  posse,  neque  adprobationem  seu  verificationem  quorumeumque  in  iisdem 
praesentibus  Nostris  literis  narratorum  nullatenus  umquam  teneri,  nec  ad  id  in 
judicio  vel  extra  cogi,  seu  compelli  posse,  et  si  secum  super  his  a  quoquam  quavis 
auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contigerit  attentati,  irritum  et  prorsus  inane 
esse  et  fore  pari  apostolica  auctoritate  volumus,  atque  decernimus. 

Non  obstantibus  quatenus  opus  sit  de  iure  quaesito  non  tollendo,  aliisque  Nostris, 
et  cancellariae  apostolicae  regulis,  ac  supramemoratis  apostolicis  literis,  Commissa 
diviiiitits,  nec  non  metropolitanarum  ecclesiarum  a  quarum  subiectione  aliquae  suf- 
fraganeae  subtractae  sunt,  ac  tam  archiepiscopalium,  quam  episcopalium  ecclesiarum 
actu  existentium  in  quarum  dioecesium  limitibus  aliquid  immutatum  est  statutis 
consuetudinibus,  privilegiis,  et  indultis  etiam  confirmatione  apostolica,  vel  quavis 
firmitate  alia  roboratis.  Quibus  omnibus  et  singulis  etiamsi  de  illis,  eorumque  totis 
tenoribus  et  formis,  specialis,  specifica  et  individua  mentio,  seu  quaevis  alia  expressio, 
habenda,  aut  alia  aliqua  exquisita  forma  ad  hoc  servanda  foret,  illorum  tenores  ac 
si  de  verbo  ad  verbum,  nihil  penitus  omisso,  et  forma  in  illis  tradita  observata,  inserti 
forent  praesentibus,  prò  expressis  habentes  ad  praemissorum  omnium  et  singulorum 
dumtaxat  effectum  illis  alias  in  iis,  quae  praesentibus  non  adversantur,  in  suo  robore 
permansuris,  latissime  et  pienissime,  ac  specialiter  et  expresse  de  apostolicae  pote- 
statis plenitudine  derogamus,  et  derogatum  esse  volumus,  caeterisque  contrariis 
quibuscumque. 

Volumus  etiam,  ut  ipsarum  praesentium  transumptis  etiam  impressis,  manu 
tamen  alicuius  personae  in  ecclesiastica  dignitate  constitutae  subscriptis,  ac  sigillo 
munitis  eadem  prorsus  fides  ubique  adhibeatur,  quae  ipsis  praesentibus  adhiberetur. 
si  forent  exhibitae  vel  ostensae. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  adjectionis,  dismembrationis, 
distributionis,  divisionis,  assignationis,  subjectionis,  statuti,  mandati,  decreti,  et  volun- 
tatis  infringere,  vel  ei  ausu  temerario  contraire;  si  quis  autem  hoc  attentare  prae- 
sumpserit  indignationem  omnipotentis  Dei,  ac  Beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum 
ejus  se  noverit  incursurum.  Datum  Romae  apud  sanctam  Mariam  Majorem  anno 
incarnationis  Dominicae  millesimo  octingentesimo  vigesimo  secundo,  pridie  nonas 
octobris,  pontificatus  Nostri  anno  vigesimotertio. 

Da  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  XV,  577-585;  ed.  Prat.  VII,  2295-2304,  collazionata  la 
minuta  in  Sec.  Brev.  4715  n.u  52  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi,  e  la  minuta  della 
Bolln  Commissa  in  Sec.  Brev.  4712  n."7  fibid."). 


a.  1824  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Hannover  <>*'; 


LXXXVII. 

NUOVA  CIRCOSCRIZIONE 
DELLE  DIOCESI  DEL  REGNO  DI  HANNOVER. 

26  morso  1824. 

Leo  Episcopus  Servus  Servorum  Dei.  Ad  Perpetuarli  Rei  Memoriam. 

Impensa  Romanorum  Pontiiicum  sollicitudo,  qua  in  universae  Catholicae  Eccle- 
siae  bonum  advigilant,  ad  ea  procuranda  ipsos  compellit,  quibus  Fidelis  Populi  com- 
moditati  consulatur,  ut1  prò  locorum  ac  temporum  ratione  facilius  ad  ea  pertrahatur, 
quae  sint  Divini  Cultus,  quaeque  ad  aeternam  animarum  salutem  valeant  condu- 
cere. Hinc  assiduis  ipsi  studiis  in  id  semper  connisi  sunt,  ut  Dominico  Gregi  nun- 
quam  deessent  Pastores,  qui  eum  in  saltuaria  pascua  deducerent,  et  in  justitiae  semitis 
retinerent. 

Id  sane  potissimum  intendit  Praedecessor  Noster  felicis  recordationis  Pius  Septi- 
mus  prò  cura,  quam  in  Religionis  utilitates,  ubi  maxime  de  ipsius  discrimine  metuen- 
dum  videbatur,  enixe  impendebat,  quando  post  teterrimas  praeteritorum  temporum 
calamitates  omnibus  in  tota  Germania  Episcopalibus  Sedibus  opportune  prospicere 
studuit,  cogitationesque  suas  pariter  convertit  ad  duas  antiquitate  et  dignitate  prae- 
stantes  Ecclesias,  Hildesimensem  scilicet  atque  Osnabrugensem.  quae  usque  a  Caroli 
Magni  aevo  suam  ducunt  originem,  quaeque  nunc  intra  fìnes  Hannoveriani  Regni 
continentur. 

Re  propterea  collata  cum  Serenissimo  Georgio  Quarto  Regnorum  Magnae  Brit- 
taniae  et  Hiberniae  unitorum,  nec  non  Hannoverae  Rege,  ac  Brunswicensi,  et  Lune- 
burgensi  Duce,  laudatus  Pontifex,  auditis  etiam  nonnullis  ex  venerabilibus  Fratribus 
Nostris  Sanctae  Romanae  Ecclesiae  Cardinalibus,  de  faciliori  ratione  deliberandum 
censuit,  quae  in  tanta  rerum  conversione  occurrebat,  unice  ad  binas  illas  Episco- 
pales  Sedes  cum  suis  Capitulis  aliquo  pacto  conservandas,  atque  ad  dotem  ipsis  ac 
Dioeceses,  quo  posset2  aptius  praefiniendas. 

Cumque  Nos,  meritis  licet  imparibus,  ad  Stimmi  Pontificatus  apicem  Divina  sic 
disponente  benignitate  fuerimus  evocati,  in  id  etiam  sedulo  incumbere  debuimus, 
ne  de  illa  Catholici  Gregis  portione  minus  solliciti  videremur.  Perspeximus  quidem 
a  Sacrorum  Canonum  rigore  haud  mediocriter  temperandum  fuisse,  multumque 
locorum,  temporum,  ac  personarum  conditioni,  aliisque  id  genus  peculiaribus  adjun- 
ctìs  tribuendum.  Ast  cum  maxime  congruat,  Praedecessorum  vestigiis  inhaerere, 
atque  ad  exitum  perducere,  quae  Pius  Septimus  morte  praeventus  nequivit  Aposto- 
licae  Auctoritatis  munimine  roborare,  novum  in  Hannoveriano  Regno  Ecclesiarum 
et  Capitulorum  statuiti  novosque  Dioecesium  limites  ad  eorum  normam,  quae  lau- 
datus Praedecessor  duxerat  admittenda,  constitui  necessarium  conspeximus. 


1  Nrssi  : 
-  Nl'SSI  : 


690  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Hannover  a.  1824 


Habentes  igitur  prò  expressis,  ac  de  verbo  ad  verbum  prolatis  iis  omnibus,  quae 
praedictarum  Ecclesiarum  et  Capitulorum  anteriora  jura,  privilegia,  ac  praeroga- 
tivas  respiciunt,  et  consensui  supplentes  eorum  omnium,  quorum  intersit,  de  Apo- 
stolicae  potestatis  plenitudine,  praevia  omnimoda  suppressione,  extinctione  et  cessa- 
tione  prioris  status  earundem  Ecclesiarum  et  Capitulorum,  decernimus,  quod  ex 
nunc  in  posterum  Capitulum  Cathedralis  Ecclesiae  Hildesimensis  eflormetur  ab 
unica  Decanatus  Dignitate,  et  sex  Canonicis,  ac  quatuor  Vicariis  seu  Praebentatis. 

Mensae  Episcopalis  annui  redditus  erunt  in  Summa  Quatuor  mille  thalerorum 
monetae  conventionalis,  ut  infra  percipiendorum,  ac  insuper  aedes  prò  decenti  habi- 
tatione,  si  non  adsint,  noviter  Episcopo  erunt  attribuendae. 

Decanus  Capituli  Cathedralis  annuo  redditu  Thalerorum  mille  quingentorum 
monetae  conventionalis,  duo  Canonici  Seniores  mille  quatuor  centum,  tertius  et 
quartus  Canonicus  mille,  postremi  duo  Canonici  octingentorum,  ac  quatuor  Vicarii 
seu  Praebendati  quatuorcentum  ut  infra  percipiendorum,  respective  gaudebunt,  atque 
insuper  Decanus,  quilibet  Canonicus,  et  duo  Vicarii  in  ordine  priores  Domos  habe- 
bunt,  unicuique  eorum  Praebendae  assignandas. 

Ad  hujusmodi  autem  redditus  constituendos  praefatus  Georgius  Rex  spopondit 
intra  quadriennium  a  data  praesentium  numerandum  tot  Fundos,  ac  bona  stabilia, 
Decimas,  et  census  reales  iisdem  Episcopo  et  Capitulo  ea,  qua  singulis  par  est  quan- 
titate,  se  traditurum,  quot  praedictis  annuis  adsignatis  redditibus  ab  omni  cujus- 
cumque  generis  onere  prorsus  liberis  et  immunibus  respondeant,  ita  tamen,  ut  antea 
per  infrascriptum  harum  Litterarum  Exequutorem  Apostolicae  Sedis  judicio  subji- 
ciantur,  quo  acurate  perpenso  necessariam  ab  ipsa  adprobationem  nanciscantur. 
Interea  vero,  donec  isthaec  reddituum  adsignatio  in  Fundis  ac  Bonis  stabilibus, 
Decimis,  Censibusque  realibus  locum  habeat,  memoratae  Summae  Episcopo,  et  Capi- 
tulo a  Thesauro  Regio  quotannis  in  pecunia  numerata  integre  ac  libere  erunt  per- 
solvendae. 

Quod  vero  spectat  Ecclesiam  Osnabrugensem,  quoniam  praesentes  rerum  cir- 
cumstantiae  utramque  Ecclesiam  dotari  posse  non  sinunt,  nova  ipsius  Osnabrugensis 
Episcopalis  Mensae,  Capituli,  ac  Seminarii  dotatio  suspensa  perstet;  usquedum  neces- 
saria ad  id  suppetant  media,  quo  casu  in  fundis,  bonis  stabilibus,  decimis,  censibusque 
realibus  erit  perficienda,  atque  tunc  Osnabrugensis  Episcopus  non  secus  ac  Episcopus 
Hildesimensis  annuo  redditu  Quatuor  millium  Thalerorum  monetae  conventionalis 
in  supramemoratis  bonis  gaudebit,  Capitulum  eodem  ac  Hildesimense  Capitularium 
et  Vicariorum  numero  constabit,  paresque  redditus  annui  eisdem  respective  assi- 
gnabuntur,  nec  non  Episcopali  Seminario  ea  reddituum  annua  summa  tribuetur,  quae 
necessitatibus  et  utilitari  Dioecesis  valeat  respondere  '. 

Quamdiu  autem  Episcopatus  Osnabrugensis  dotatio  suspensa  manebit,  Episcopali 
Mensae  Hildesimensi  augmentum  bismille  Thalerorum  e  Bonis  Ecclesiasticis  in  Pro- 
vincia Osnabrugensi  sitis  percipiendorum,  itemque  Decano  Hildesimensis  Capituli 
augmentum  tercentum  Thalerorum  assignabitur,  ab  ipsis  annuatim  respective  per- 


nto  nel  1856,  in  virtù  di  una  convenzione  in  data  dell' 11  novembre   fra  il  Vescovo  di   Munster  esecutore 
/».  usa  c  il  regio  governo  di  Hannover  vennero  regolate  le  cose  relativamente  al  vescovado  di  Osna- 
hruck.  La  convenzione  è  in  Busta  59  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 


a.  1824  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  ilei  regno  di  Hanno',  691 

cipiendorum,  perdurante  tantummodo  praedicta  dotationis  Episcopatus  Osnabrugensis 
suspensione. 

Atque  interea,  ne  Dioecesis  Osnabrugensis,  cui  ob  eas  rationes  designari  in  prae- 
sens  Antistes  nequit,  legitimo  careat  Rei  Sacrae  Regimine,  mandamus,  ut  Venera- 
bilis  Frater  Carolus  de  Gruben,  Episcopus  Parensis  in  partibus  Infidelium,  ejusdemque 
Osnabrugensis  Ecclesiae  suffraganeus  Dioecesim  ipsam,  quoad  vixerit,  gubernare 
prosequatur,  eoque  defuncto  Hildesimensis  prò  tempore  Episcopus  Dioecesim  quoque 
Osnabrugensem  facultatibus  ad  id  ab  Apostolica  Sede  qualibet  vice  sibi  spedatili) 
delegandis  administrare,  suumque  Vicarium  in  Spiritualibus  Generalem,  qui  in  Civi- 
tate  Osnabrugensi  resideat,  debeat  adsciscere.  Qui  quidem  Vicarius,  dummodo  vere 
dignus  et  idoneus  judicatus  fuerit,  a  Romano  Pontifìce  titulo  alicujus  Episcopalis 
Ecclesiae  in  partibus  Infidelium,  servatis  omnibus  servandis,  decorabitur  ad  hoc,  ut 
Pontificalia  in  ipsa  Civitate  et  Dioecesi  Osnabrugensi  exercere  possit  et  valeat. 
Eidem  idcirco  Vicario  Generali  Osnabrugensi  prò  sua,  et  Episcopalis  Curiae  dota- 
tione  annua  persolvenda  erit  summa  trium  millium  Thalerorum  monetae  conventio- 
nalis  a  praelaudati  Serenissimi  Regis  liberali  munincentia  promissa,  quae  in  ipsius 
Vicarii  Generalis  congruam  et  in  annuam  laboribus  respondentem  mercedem  Eccle- 
siasticorum,  qui  suam  eidem  in  ea  procuratane  operam  commodabunt,  erit  impen- 
denda. 

Donec  autem  proprium  Osnabrugense  Seminarium  erigi  potuerit,  hujusce  Dioe- 
cesis Clerici  alentur  atque  educabuntur  in  Episcopali  Seminario  Hildesimensi,  cui 
propterea  bona  ac  redditus,  quibus  actu  gaudet,  integre  conservabuntur:  quod  idem 
dictum  volumus  de  bonis  ac  redditibus  in  tuitionem  Aedium  Sacrarum,  tam  Hilde- 
simensis, quam  Osnabrugensis,  atque  in  sumptus  Divini  Cultus,  ac  Ministrorum  mer- 
cedem adsignatis. 

Quotiescumque  vero  aliqua  ex  supradictis  Sedibus  Episcopalibus,  tam  Hildesi- 
mensi, quam  Osnabrugensi,  quae  ambae  perpetuis  tuturis  temporibus  immediate 
subjectae  erunt  Apostolicae  Sedi,  vacaverit,  illius  Cathedralis  Ecclesiae  Capitulum 
intra  mensem  a  die  vacationis  computandum  Regios  Ministros  certiores  fieri  curabit 
de  nominibus  Candidatorum  e  '  Clero  totius  Regni  selectorum,  quorum  unusquisque 
trigesimum  suae  aetatis  annum  ad  minimum  compleverit,  et  indigenatu  praeditus 
sit,  studia  in  Theologia,  et  Jure  Canonico  cum  laude  absolverit,  curanti  animarum, 
aut  munus  Professoris  in  Seminariis  egregie  exercuerit,  aut  in  administrandis  nego- 
tiis  Ecclesiasticis  excelluerit,  optima  fama  gaudeat,  sana  doctrina,  et  integris  sit 
moribus.  Ac2  si  forte  aliquis  ex  Candidatis  ipsis  Gubernio  sit  minus  gratus,  Capi- 
tulum e  catalogo  eum  expunget,  reliquo  tamen  manente  sufficienti  Candidatorum 
numero,  ex  quo  novus  Episcopus  eligi  valeat.  Tunc  vero  Capitulum  ad  canonicam 
electionem  in  Episcopum  unius  ex  Candidatis,  qui  supererunt,  juxta  consuetas  formas 
procedet,  ac  documentum  clectionis  in  forma  authentica  intra  mensem  ad  Summum 
Pontificem  perferri  curabit. 

Confectio  autem  processus  informativi  super  qualitatibus  Promovendorum  ad 
regimen  Episcopalium  Ecclesiarum  regni  Hannoveriani,  vel  Episcopo  alterius  Sedis 


Nussi  :  ■  a  >. 
Nessi        \t 


592  Nuova  <  ircoscrizionc  delle  diocesi  del  regno  di  Hannover  a.  1824 


non  vacantis,  vel  Ecclesiastico  illius  Regni  Viro  in  Dignitate  constituto  a  Romano 
Pontifico  committetur,  et  ad  formam  Instructionis  ab  Apostolica  Sede  in  singulis 
casibus  transmittendae  exarabitur,  quo  accepto  Summus  Pontifex,  si  compererit 
Promovendum  instructum  iis  dotibus,  quas  sacri  Canones  in  Episcopo  requirunt, 
eum,  quocitius  fieri  poterit,  juxta  statutas  formas  per  Apostolicas  Litteras  con- 
firmabit. 

Si  vero,  aut  electio  minime  fuerit  canonice  peracta,  aut  Promovendus  praedi- 
ctis  dotibus  instructus  non  reperiatur,  ex  speciali  gratia  indulgemus,  quod  Cathe- 
drale  Capitulum  ad  novam  electionem  ut  supra  canonica  methodo  valeat  pro- 
cedere. 

Novus  Episcopus  ab  altero  Regni  Episcopo  jam  consecrato,  atque  facultatem 
expresse  ad  id  ab  Apostolica  Sede  habente,  assistentibus  duobus  aliis  Episcopis  ad 
hoc  rogatis,  et  in  eorum  defectum  duobus  Praelatis  Pontificalium  usum  habentibus, 
vel  his  quoque  deficientibus  duobus  Presbyteris  e  Regni  Clero  in  Ecclesiastica  Digni- 
tate constitutis,  consecrabitur. 

In  Capitularium  numerum  alii  non  admittentur,  nisi  qui  indigenatu,  et  qualita- 
tibus  a  sacris  Canonibus  requisitis  praediti  sint,  triginta  saltem  annorum  aetatem 
habeant,  et  in  Presbyteratus  Ordine  sint  constituti,  quique  in  exercenda  cura  ani- 
marum,  vel  in  alio  obeundo  Ecclesiastico  Ministerio,  vel  Professoris  munere  in  Semi- 
nario Episcopali  conspicuos  sese  reddiderint. 

Quotiescumque  vero  Decanatus,  aut  Canonicatus,  vel  Vicariatus  in  Cathedra- 
libus  vacaverit,  Episcopus,  et  Capitulum  alternis  vicibus  intra  sex  hebdomadas  a 
die  vacationis  proponent  quatuor  Candidatos  supra  enuntiatis  praeditos  qualitatibus. 
Quod  si  forte  aliquis  ex  ipsis  Candidatis  Gubernio  invisus,  aut  suspectus  sit,  id  quam- 
primum  Episcopo  respective  aut  Capitulo  indicari  poterit,  ut  expungatur:  tunc  autem 
Episcopus  ad  collationem  Decanatus,  Canonicatus,  aut  Vicariatus,  vel  respective 
Capitulum  intra  quatuor  hebdomadas  procedet  ad  nominationem  unius  ex  Per- 
sonis  Gubernio  non  invisis,  nec  suspectis,  cui  Episcopus  canonicam  dabit  institu- 
tionem. 

Ad  novam  nunc  procedendo  circumscriptionem  Dioecesium  Episcopatus  Hilde- 
simensis,  qui  actu  a  venerabili  Fratre  Francisco  Egone  a  Fiirstenberg  moderno  ejus 
Episcopo  gubernatur,  et  Osnabrugensis,  qui  suo  a  pluribus  annis  orbata1  Pastore 
a  supramemorato  Carolo  Episcopo  Parensi,  ac  ejusdem  Osnabrugensis  Ecclesiae 
Suffraganeo  cum  Apostolicis  sibi  delegatis  facultatibus  administratur,  praevia  dis- 
membratione,  separatione,  ac  immutatione  a  quorumeumque  Metropolitanorum, 
Episcoporum,  seu  Ordinariorum,  ac  Vicariorum  Apostolicorum  jurisdictione,  supe- 
rioritate,  ac  potestate  omnium,  et  singularum  Civitatum,  Terrarum,  ac  Paroeciarum 
intra  Regni  Hannoveriani  limites  comprehensarum  decernimus,  prout  a  Pio  VII. 
Praedecessore  Nostro  designatum  fuerat,  ut  Regnum  ipsum  in  duas  omnino  Dioc- 
ceses  a  cursu  fluminis  Visurgis  vulgo  -  Weser  -  nuncupati  tanquam  suis  limitibus 
separatas  dividatur,  ita  ut  Paroeciae  ad  dexteram  ejusdem  fluminis  partem  sitae 
Dioecesi  Hildesimensi,  Paroeciae  autem  ad  sinistram  Visurgis  ripam  positae  Dioe- 
cesi  Osnabrugensi  respective  assignentur,  prout  sequitur,  videlicet. 

■  01  batus  •. 


a.  1824  Nuova  circoscrizione  delle  diocesi  del  regno  di  Hannover  693 

Dioecesis  Hildesimensis  efformabitur  a  sequentihus  quinquaginta  quinque  paro- 
chialibus Ecclesiis  ad  ipsam  Hildesimensem  Dioecesim  jam  pertinentibus,  nempe 
Achtum,  Adlum,  Ahrbergen,  Gross-Algcrmissen,  Asci,  Bauenstedt,  Bettmar,  Bil 
derlah,  Bokenem,  Bolzum,  Borsum,  Dettfurt,  Dingelbe,  '  Dinklar,  Dorstadt,  Gross- 
Dùngen,  Emmerke,  Gross-Giesen,  Grasdorf,  Grauhoff,  Gronau,  Goslar,  Harsum, 
Heinig, -'  Ecclesiae  Cathedralis,  S.  Godehardi,3  S.  Magdalenae,  SSmae.  Crucis  in  Civi- 
late  Hildcsheim  sitae,  llenneckenrode,  Himmelsthur,  Mohenliameln,  Hunnesriick, 
Itzutn,  Lamspringe,  Liebenburg,  Marienrode,  Moritzberg,  Ottbcrgen,  Peine,  Poppen- 
burg,  Ringelhein,  Ruthe,  Schladen,  Soder,  Sòhre,  Sorsum,  Sottrum,  Steinbruck,  Vie- 
nenburg,  Gross-Vòrste,  Westfeld,  Wiedelah,  Winzenburg,  Wòhle,  Woldenberg;  atque 
insuper  a  viginti  parochialibus,  ac  tredecim  curatis  succursalibus  nuncupatis  Eccle- 
siis in  Provincia  Eichsfeldiae  positis  et  antiquae  Metropolitanae  Ecclesiae  Mogun- 
tinae,  seu  Ratisbonensi  olim  subjectis,  quae  in  praesentiarum  a  venerabili  Fratre 
Carolo  Friderico  de  Wendt  Episcopo  Basinopolitano  in  partibus  Infìdelium,  ac  Hil- 
desimensis Ecclesiae  Suffraganeo  uti  Vicario  Apostolico  administrantur,  videlicet 
Paroecia  Duderstadt,  cum  tribus  succursalibus  Ecclesiis  Gerblingerode,  Fisslingerode 
vi  Westerode  nuncupatis,  ac  Paroeciis  Breitenberg,  Desingerode,  cum  duabus  succur- 
salibus Ecclesiis  Werxhausen  et  Esplingerode  denominatis,  necnon  Paroeciis  Immin- 
gerode,  Nesselroeden,  Seulingen,  Seeburg,  Bernshauscn,  cum  succursali  Germers- 
hausen,  atque  Paroeciis  Lindau,  Bilshausen,  Crebek,  cum  succursali  Bodensee  et 
Parochialibus  Ecclesiis  Wolbrandshausen,  Gieboldehausen,  Rolshausen,  Rudenshau- 
sen,  Rhumspringe,  cum  succursali  Hilkerode:  Paroecia  quoque  Fuhrbach,  cum  duabus 
succursalibus  Langenhagen  et  Brochthausen,  necnon  Paroecia  Oberfeld,  cum  succur- 
sali Mingerode:  Paroecia  quoque  Noerthen  cum  duabus  Ecclesiis  succursalibus,  ac 
Paroecia  Renshausen,  denique  a  tribus  Paroeciis  Hannover,  Gottingen  et  Celle  vulgo 
nuncupatis,  quae  hactenus  a  supradicto  moderno  Episcopo  Hildesimensi  Missionum 
septemtrionalium  Vicario  Apostolico  fuerunt  spiritualiter  gubernatae. 

Dioecesis  vero4  Osnabrugensis  constabit  ex  sequentibus  Decanatibus,  videlicet  ex 
Decanatu  Ecclesiae  Cathedralis  et  Civitatis  Osnabrugensis  septem  continente  Paroe- 
cias,  quarum  duae  reperiuntur  in  Civitate  ipsa  Osnabrugensi,  reliquae  vero  in  ipsius 
Territorio,  nuncupanturque  Bellm,  Bissendorff,  Rulle,  Schledehausen  et  Wallenhorst  : 
ex  Decanatu  Iburg  vulgo  denominato  septem  pariter  complectente  Paroecias,  ut  sequi- 
tur  nuncupatas,  id  est  Borgloh,  Glandorf,  Glane,  Hagen,  lburg,  Laer  et  Oesede;  ex 
Decanatu  Fiirstenau,  qui  undecim  sequentes  complectitur'  Paroecias,  nempe  Berge, 
Furstenau,  Merzen,  Neuenkirchen,  Schwagstorf,  Volthlage,  Alfhaufen,  Anhum/'  Bad- 
bergen,  Berssenbriick  et  Quakenbruck:  ex  Decanatu  Vorden  nuncupato,  qui  undecim 
sequentes  complectitur  Paroecias,  videlicet  Lage,  Malgarten,  Vòrden,  Bomte,  Hunte- 
burg,  Osterkappeln,  Sanctae  Annae,  Gesmold,  Melle,  Riemsloh,  Wellingholthausen; 


1  Sec.  Brev.:  .  Dingelbi 
'  Sec.  Brev.:  cHienig.. 

J  Sec.  Brev.,  certo  erroneamente  non  raggiungendosi  altrimenti  il  numero  di  55,:  e  Ecclesiae  Cathedralis  S.  Gode 
hai\l  i  .. 

'  Nussi  om. 

Sec.  Brev..   •  Furstenau  undecim  sequentes  contili 

'  Sec.  Brev.:  ■  Ankum  •. 


,,,,1  Vuova  circoscrisione  delle  diocesi  del  regno  di  Hannover  a.  1824 


necnon  partes  illas  Paroeciarum  Damme  et  Neuenkirchen,  quae  intra  limites  Regni 
I  l.mnoveriani  reperiuntur;  ex  Archipresbyteratu  inferioris  Comitatus  Lingen  duo- 
decim  continente  Paroecias,  videlicet  Bawinkel,  Beesten,  Freren,  Lengerich,  Mes- 
singen,  Schapen,  Thuine,  Baccum,  Bramsche,  Lingen,  Plantlunne  et  Spelle;  necnon 
ex  viginti  septem  Paroeciis  in  Districtu  de  Meppen  comprehensis  et  ad  Monaste- 
riensem  Dioecesim  jam  pertinentibus  videlicet  Aschendorf,  Beesen,  Bokeloe,  Bòrger, 
Dòrpen,  Emsburen,  Haren,  Haselunne,  Heede,  Herzlake,  Hesepe,  Holte,  Laten,  Lorup, 
Meppen,  Papenburg,  Ecclesia  principalis,  ac  alia  ejusdem  nominis  Ecclesia  succur- 
salis,  Rhede,  Ruttenbrock,  Steinbild,  Sògel,  Schepsdorff,  Salzbergen,  Twiest,  Twie- 
stingen,  VVerlte  et  Wesuwe.  —  Tres  quoque  adjunguntur  Paroeciae  in  Frisia  Orien- 
tali positae  et  praefatae  Monasteriensi  Dioecesi  jam  subjectae,  quae  Emden,  Leer  et 
Norden  vulgo  nuncupantur.  Et  postremo  octo  Paroeciae,  quae  reperiuntur  in  Comi- 
tatù  de  Bentheim  actu  a  Regno  Hannoveriano  in  temporalibus  dependentes,  et 
hactenus  a  praefato  Monasteriensi  Episcopo  gubernatae,  nempe  Bentheim,  Brand- 
lecht,  Emblicheim,  Laerwalde,  seu  Wolda,  Nordhorn,  Neuenhaus,  Schiittorff  et  Witt- 
marschen. 

Praedictos  vero  Decanatus,  Paroecias  et  Loca  Episcopis  prò  tempore  Hildesi- 
mensi  et  Osnabrugensi  prò  eorum  respective  Dioecesibus  attributa,  eorumque  Incolas 
utriusque  sexus,  tam  Clericos,  quam  Laicos  iisdem  Ecclesiis,  eorumque  Praesulibus 
prò  suis  respective  Territorio,  Dioecesi,  Clero  et  Populo  perpetuo  assignamus1  et 
in  spiritualibus  omnimode  subjicimus  proptereaque  statim  ac  praesentes  Litterae  ple- 
nariae  fuerint  exequutioni  mandatae,  omnis  antiquorum  Metropolitanorum,  Ordina- 
riorum,  Vicariorum  Apostolicorum,  seu  Administratorum  jurisdictio  in  supradictis 
locis,  Decanatibus  et  Paroeciis  cessare  debebit,  omnesque  tunc  facultates  in  Locis,  et 
Partibus  ab  eorum  jurisdictione  subtractis  nullius  roboris,  vel  momenti  amplius 
hituras  declaramus. 

Ut  insuper  commoditati  Populorum  sic  ut  supra  respectivis  Episcopis  subjectorum 
consulatur,  praescribimus,  ut  omnia  et  singula  documenta  respicientia  Ecclesias  et 
Loca  ut  supra  dismembrata  et  de  novo  applicata  a  veteribus  Cancellariis  extrahi 
et  Cancellariis  Dioecesium,  quibus  erunt  incorporata,  debeant  opportuna  forma  tradi, 
atque  in  iis  perpetuo  asservari. 

Habita  modo  ratione  redituum  Episcopalis  mensae  Hildesimensis  de  more  taxari 
in  florenis  septingentis  quinquaginta  sex  auri  de  Camera  et  hujusmodi  taxam  in  libris 
Camerae  Nostrae  Apostolicae  describi  mandamus.  Quod  vero  spectat  Episcopalem 
mensam  Osnabrugensem,  quando  locus  factus  fuerit  illius  dotationi  ut  supra  enun- 
tiatae,  Ecclesiam  ipsam  de  more  taxari  in  florenis  sexcentum  sexaginta  sex  Auri  de 
Camera  cum  duobus  tertiis,  eandemque  taxam  in  libris  Apostolicae  Camerae  simi- 
liter  describi  mandamus. 

Denique,  ut  cuncta  a  Nobis  ut  supra  disposita  rite  ad  suum  perducantur  effectum, 
supradictum  Franciscum  Egonem  Episcopum  Hildesimensem  in  harum  Litterarum 
Apostolicarum  Exequutorem  cum  omnibus  et  singulis  necessariis  et  opportunis  facul- 
tatibus  deputamus,  ut  praeviis  respectivis  dotationibus  in  valida  forma  perficiendis 


'  Ser-   '  l>  imus    !  Nel  cit.  Rgg.  au/ogr.  Hit.  aposl.  Pii  PP.  VII  (Archivio  segreto  Vaticano)  T.  XII 

(ah  anno  1821  ad  1825),  f.  199,     orni    in  Nussi. 


:i.  t-^t  Nuova  circoscr lesione  delle  diocesi  del  regno  di  Hannover  695 

ad  uniuscujusque  Ecclesiae  cum  suo  Capitulo  novam  ordinationem,  ac  respectivi 
Territorii  Dioecesani  circumscriptionem  procedere,  aliaque  omnia  ut  supra  ordinata 
peragere  et  statuere,  delegata  sibi  Apostolica  Auctoritate  libere  ac  licite  possit  et 
valeat,  atque  ulterius  ipso1  Francisco  Egoni  Episcopo  facultatem  pariter  tribuimus, 
ut  ad  plenam  rerum  omnium  in  locis  praesertim  ab  ejus  residentia  remotis  exequu- 
tionem  quameumque  Personam,  seu  Personas  in  Ecclesiastica  Dignitate  constitutam, 
vel  constitutas  subdelegare,  ac  tam  ipse,  quam  Persona,  vel  Personae  ab  eo  sic  sub- 
deleganda,  vel  subdelegandae  super  quacumque  oppositione  in  actu  exequutionis 
hujusmodi  quomodolibet  forsan  oritura,  servatis  tamen  de  jure  servandis,  etiam  defi- 
nitive et  quacumque  appellatane  remota  pronuntiare  libere  item  ac  licite  possint  et 
valeant,  ac  quilibet  eorum  respective  possit  et  valeat. 

Eidem  insuper  Francisco  Egoni  Episcopo  expresse  injungimus,  ut  exempla  sin- 
gulorum  Actorum,  tam  per  se,  quam  suos  subdelegatos  in  harum  litterarum  exequu- 
tionem  conficiendorum, intra  quadrimestrem  ab  ipsarum  expleta  exequutione  ad  Apo- 
stolicam  Sedem  in  authentica  forma  transmittat  in  Archivo  Congregationis  rebus 
Consistorialibus  praepositae  de  more  asservanda. 

Praesentes  autem  Litteras  et  in  eis  contenta,  ac  statuta  quaecumque,  etiam  ex 
eo,  quod  quilibet  in  praemissis,  vel  in  eorum  aliquo  jus  aut  interesse  habentes,  vel 
quomodolibet  etiam  in  futurum  habere  praetendentes,  cujusvis  status,  ordinis,  condi- 
tionis  et  praeeminentiae,  ac  etiam  specifica,  expressa  et  individua  mentione  digni 
sint,  illis  non  consenserint,  seu  quod  aliqui  ex  ipsis  ad  praemissa  minime  vocati,  vel 
etiam  nullimode,  aut  non  satis  auditi  fuerint,  sive  ex  qualibet  etiam  laesionis,  vel  alia 
juridica,  privilegiata,  ac  privilegiatissima  causa,  colore,  praetextu  et  capite  etiam  in 
corpore  juris  clauso,  nullo  unquam  tempore  de  subreptionis,  vel  obreptionis,  aut  nul- 
litatis  vitio,  seu  intentionis  Nostrae,  vel  interesse  habentium  consensus,  aliove  quo- 
libet  defectu  quantumvis  magno  inexeogitato,  substantiali,  ac  substantialissimo  sive 
etiam  ex  eo,  quod  in  praemissis  solemnitates  et  quaecumque  alia  forsan  servanda 
et  adimplenda  minime  servata  et  adimpleta,  seu  causae,  propter  quas  praesentes 
emanaverint,  non  sufficienter  adductae,  verificatae  et  justificatae  fuerint,  notati,  impu- 
gnali, aut  alias  infringi,  suspendi,  restringi,  limitari,  vel  in  controversiam  vocari,  seu 
adversus  eas  restitutionis  in  integrum,  aperitionis  oris,  aut  aliud  quodeumque  juris 
vel  facti,  aut  justitiae  remedium  impetrari,  aut  sub  quibusvis  contrariis  constitutio- 
nibus,  revocationibus,  suspensionibus,  limitationibus,  derogationibus,  modificationibus, 
decretis,  aut  declarationibus  generalibus  vel  specialibus  quomodolibet  factis  minime 
posse  comprehendi,  sed  semper  ab  illis  exceptas  esse  et  fore  ac  tamquam  ex  Pon- 
tificiae  Providentiae  officio,  certa  scientia  et  potestatis  plenitudine  Nostris  factas  et 
emanatas  omnimoda  firmitate  perpetuo  validas  et  efficaces  existere  et  fore,  suosque 
plenarios  et  integros  effectus  sortiri  et  obtinere,  ac  ab  omnibus,  ad  quos  spectat  et 
spectabit  quomodolibet  in  futurum,  perpetuo  et  inviolabiliter  observari,  ac  supradi- 
ctarum  Ecclesiarum  Episcopis  et  Capitulis,  aliisque,  quorum  lavorem  praesentes 
Nostrae  Litterae  concernunt,  perpetuis  futuris  temporibus  pienissime  suffragari  debere, 
eosdemque  super  praemissis  omnibus  et  singulis,  vel  illorum  causa  ab  aliquibus  quavis 
auctoritate  fungentibus  quomodolibet  molestati,  perturbari,  inquietari,  vel  impediri, 

1  Sic  !  anche  Sec.  Brev.  e  Jfeg. 


5%  Nuova  circosdrisione  delle  diocesi  del  regno  di  Hannover 


neque  ad  probationem,  seu  verificationem  quorumeumque  in  eisdem  praesentibus 
narratorum  nullatenus  unquam  teneri,  neque  ad  id  in  judicio  vel  extra  cogi  seu 
compelli  posse;  et  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  igno- 
ranter  contigerit  attentari,  irritum  et  prorsus  inane  esse  ac  fore  volumus  atque 
decernimus. 

Non  obstantibus  de  jure  quaesito  non  tollendo,  de  suppressionibus  committendis 
ad  partes  vocatis,  quorum  interest,  aliisque  Nostris  et  Cancellariae  Apostolicae  regulis, 
nec  non  dictarum  Ecclesiarum  etiam  confirmatione  Apostolica,  vel  quavis  firmitate 
alia  roboratis  statutis  et  consuetudinibus,  etiam  immemorabilibus,  privilegiis  quoque, 
indultis  et  concessionibus  quamvis  specifica  et  individua  mentione  dignis,  omnibusque 
et  singulis  Apostolicis,  ac  in  Synodalibus,  Provincialibus  et  Universalibus  Conciliis 
editis  spccialibus  vel  generalibus  Constitutionibus  et  Ordinationibus:  quibus  omnibus 
et  singulis,  eorumque  totis  tenoribus  ac  formis,  etiamsi  specialis,  specifica  et  indi- 
vidua mentio,  seu  quaevis  alia  expressio  habenda,  aut  aliqua  alia  exquisita  forma 
ad  hoc  servanda  foret,  illorum  tenores,  ac  si  de  verbo  ad  verbum  nil  penitus  omisso 
et  forma  in  illis  tradita  observata,  inserti  forent,  praesentibus  prò  expressis  habentes 
ad  praemissorum  effectum  latissime  et  pienissime,  ac  specialiter  et  expresse  dero- 
gamus  et  derogatum  esse  declaramus,  caeterisque  contrariis  quibuscumque. 

Volumus  item,  ut  harum  Litterarum  Nostrarum  transumptis,  etiam  impressis, 
manu  tamen  alicujus  Notarii  publici  subscriptis  et  sigillo  Personae  in  Ecclesiastica 
Dignitate  constitutae  munitis,  eadem  prorsus  fides  ubique1  adhibeatur,  quae  ipsis 
praesentibus  adhiberetur,  si  forent  exhibitae  vel  ostensae. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  Nostrae  Suppressionis,  Extin- 
ctionis,  Annullationis,  Dismembrationis,  Separationis,  Unionis,  Circumscriptionis, 
Assignationis,  Indulti,  Subjectionis,  Suppletionis,  Declarationis,  Deputationis,  Com- 
missionis,  Mandati,  Decreti,  Derogationis  et  Voluntatis  infringere,  vel  ei  ausu  teme- 
rario contraire  :  si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit,  lndignationem  Omnipo- 
tentis  Dei,  ac  Beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum. 

Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariam  Majoretti  Anno  Incarnationis  Dominicae 

Millesimo  Octingentesimo  Vigesimo  Quarto  Septimo  Kalendas  Aprilis  Pontificatus 

Nostri  Anno  Primo. 

A.  G.  Card.  Pro-Datarius.  J.  Card.  Albamts. 

Visa  de  Curia: 

D.  Testa. 

Loco^Plumbi.  F.  Lavissarìus. 

Da  N'ussi,  Convcntiones  etc.  222-232  in.  XXVIII),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  4791 
n.°  40  nellArchivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


a.  1826     Accordo  fra  la  casa  lineale  di  Lucca  e  l'amministrati .  dei  beni  et  <  lesiastici        b97 


LXXXVIII. 

ACCORDO    FRA    LA    CASA    DUCALE    DI    LUCCA    E    L'AMMINISTRA- 
ZIONE  DEI   BENI   ECCLESIASTICI   APPROVATO    DA    LEONE   XII. 

6  maggio  1826. 
Leo  PP.  XII. 

M;ila  germina  litium  succidi  sane  optandum   est,  et  in  id   Romanos  pontifices 
decet  eorum  studium  auctoritatemque  conferre. 

Ex  lìteris  apostolicis  fel.  ree.  Pii  VII.  praedecessoris  Nostri  sub  annulo  pisca- 
toris  expeditis,  ac  datis  die  octava  aprilis  anno  millesimo  octingentesimo  vigesimo 
concordi  regina  Maria  Aloisia  Hispaniarum  infante  Lucae  ducissa,  quum  ecclesia- 
stica bona,  quae  superiorum  temporum  acerbitate  nullo  modo  distracta  in  eo  supe- 
rerant  ducatu,  piis  illis  institutis  dote  carentibus  fuissent  distributa,  ea  ducissa  ipsi 
pontifici  exponendum  curavit  nonnullas  enatas  esse  controversias  eos  inter,  quibus 
eorumdem  bonorum  cura  commissa,  ac  publicum  aerarium  de  nominibus,  quibus 
utrique  se  praeditos  esse  contendebant,  ab  eoque  petiit,  ut  illi  ecclesiasticae  commis- 
sioni facultas  fieret,  qua  lis  a  tribus  arbitris  dirimeretur.  Quibus  quidem  precibus 
die  quarta  aprilis  anno  millesimo  octingentesimo  vigesimo  secundo  idem  annuit 
pontifex  piane  ratus  hujusmodi  consilium  divisioni  illius  patrimonii  sacri  jam  peractae 
nihil  damni  allaturum,  factoque  compromisso  die  vigesima  quarta  augusti  anni  mille- 
simi octingentesimi  vigesimi  quarti  judices  sententiam  tulerunt,  qua  decretimi,  ut 
ecclesiastica  commissio  scutatos  nummos  monetae  Romanae  circiter  centum  quadra- 
ginta  mille,  octingentos  vigintiquinque  aerano  deberet,  magna  ex  parte  eidem  aerarlo 
persolvendos,  reliquum  quibusdam  creditoribus,  quos  illud  usque  tum  uti  suos  agno- 
verat,  et  e  quibus  e  vestigio  se  levari  persentiit.  Graves  attamen  rationes  ab  Lucensi 
ecclesia  contra  arbitrorum  sententiam  ad  liane  apostolicam  Sedem  fuerunt  delatae, 
e  quibus  aperte  patebat,  eamdem  sententiam,  si  vini  habuisset,  non  sacri  modo  patri- 
monii reddituum,  quos  tum  haec  sancta  Scdes,  tum  ipsa  ducissa  sartos  tectosque 
voluere,  ordinem  eversuram,  sed  etiam,  plerisque  ex  reliquis  bonis  ad  pensiones 
vitalitias  persolvendas  constitutis  ab  eo  patrimonio  distractis,  quaeque  post  eorum 
mortem  qui  iisdem  pensionibus  fuerant  ornati,  in  beneficiorum  juris  patronatus 
instauratione  erant  collocanda,  impedimento  futuram  '  quominus  illae  penderentur, 
et  simul  ii  qui  jure  patronatus  pollent  in  beneficia  prò  certo  haberent,  se  aliquando 
ad  pristina  jura  redituros,  uti  solemni  pactione  statutum  in  commemoratis  Pii  VII. 
apostolicis  literis,  ac  denique  causae  futuram,  ut  in  irritum  caderet  conventum  ab 
utrisque  sancitum,  unde  inferri  posset  eamdem  illam  civilem,  quae  supremae  eccle- 
siasticae potestati  conjuncta  olim  id  constituerat,  velie  nunc  ipsarum  rerum  ever- 
sioni assentiri. 


698         Atnirdo  fra  la  casa  lineale  di  Lima  e  l'amministrati,  dei  beni  ecclesiastici     a.  1826 

Haec  quum  Lucensis  archiepiscopus  nuper  vita  functus  Nobis  exposuerit,  votis 
quoque  dilectissimi  in  Christo  filii  Nostri  Caroli  Ludovici  Borbonii  Hispaniarum 
infantis  Lucae  ducis  annuentes,  qui  Catholicae  religionis  studiosissimus  tam  prudenler 
sapienterque  de  publicis  ditionis  suae  rebus  curam  agit,  non  potuimus  non  sollicitu- 
dinem  intentam  suscipere  in  iis  eompanindis,  quae  ab  ea  ecclesia  procul  dubio  recen- 
sita damna  averterent,  et  civilibus  rationibus  faverent.  Quapropter  dilectum  filium 
magistrum  Raphaelem  Mazio  supremae  inquisitionis  assessorem  nominavimus,  qui 
una  cum  venerabili  fratre  Datilo  Augusto  Corcyrae  archiepiscopo  ab  ipso  duce  dedita 
opera  electo,  totani  rem  conciliarent.  Uterque  autem  singulari  ingenii  acumine,  et 
multiplici  doctrinae  copia  cuique  probati,  momentis  rationum  omnium  sedulo  per- 
pensis,  in  unum  consentientes  hujusmodi  pactiones  iniere:  nimirum. 

I.  S.  A.  R.  l'infante  d.  Carlo  Ludovico  di  Borbone  duca  di  Lucca,  e  la  di  lui 
reale  finanza  formalmente  rinunzieranno  al  compromesso  pendente,  ed  al  diritto  di 
ripetere  contro  l'amministrazione  de'  beni  ecclesiastici  qualunque  somma,  e  qualunque 
stabile,  che  prima  del  seguito  compromesso  esisteva,  e  si  riputava  far  parte  del- 
l'amministrazione medesima. 

II.  La  suddetta  reale  finanza  tornerà  ad  iscrivere  sul  gran  libro  del  debito 
pubblico  quelle  partite  che  ne  furono  radiate  in  conseguenza  del  lodo,  colla  limi- 
tazione della  quale  in  appresso,  e  con  questa  limitazione  si  obbligherà  di  continuare 
a  pagare  le  rendite  perpetue,  e  le  pensioni  vitalizie  di  provenienza  ecclesiastica, 
com'erano  iscritte  nel  suddetto  libro  prima  di  esso  lodo. 

III.  In  correspettività  la  commissione  ecclesiastica  rinunzierà  a  tutti  i  diritti  che 
potesse  sotto  qualsivoglia  aspetto  vantare  contro  la  reale  finanza,  obbligandosi  di 
non  promuovere  più  veruna  questione  o  molestia  contro  di  essa. 

IV.  La  medesima  commissione  pagherà  alla  reale  finanza  entro  il  termine  di 
anni  quattro  a  rate  annuali  la  somma  da  liquidarsi,  che  provenir  possa  dai  pesi 
arretrati  che  gravano  i  beni  attualmente  possieduti  dal  patrimonio  ecclesiastico. 

V.  Per  lo  stesso  motivo  la  commissione  ecclesiastica  assumerà  a  se  quella  parte 
di  passività  proveniente  dall'antico  patrimonio  ecclesiastico,  tuttoché  iscritte  al  gran 
libro;  e  poste  a  carico  del  tesoro,  limitatamente  a  quella  rata  di  patrimonio,  che 
dopo  le  passate  vicende  è  stato  restituito  alla  chiesa,  e  che  dalla  medesima  si 
possiede  a  tenore  della  liquidazione  la  meno  dispendiosa  possibile  da  farsene.  Da 
tali  passività  però  s' intendano  escluse  le  pensioni  vitalizie  già  accordate  dal  cessato 
governo  ai  diversi  inservienti  dei  monasteri,  e  pii  stabilimenti,  che  oggi  fossero  rien- 
trati a  servire  i  monasteri,  o  altri  qualsivoglia  stabilimenti  ecclesiastici,  onde  la 
chiesa  non  si  trovi  esposta  a  dover  pagare  due  volte  la  stessa  persona  addetta  alla 
medesima. 

VI.  La  suddetta  commissione  si  costituirà  debitrice  verso  il  real  tesoro  dello 
stato  della  somma  di  scudi  trentamila,  da  pagarsi  con  quella  rata  di  patrimonio 
superstite  della  chiesa,  che  oggi  serve  a  pagare  le  pensioni  vitalizie,  e  tutti  gli  altri 
pesi,  allorché  si  sarà  fatto  luogo  all'intiera  cessazione  degli  enunciati  pesi,  ed  alla 
ripristinazione  dei  benefici  di  giuspatronato  laicale,  contemplata  nel  breve  degli 
otto  aprile  1820. 

VII.  L'esecutore  apostolico  del  citato  breve  in  quella  parte  di  esecuzione  volon- 
taria che  gli  spetta,  sanzionerà  con  suo  decreto  le  dotazioni  fatte  in  addietro  dalla 


a.  1K26     Accordo  fra  la  casa  duniU-  dì  Lucca  e  l'amministraa.  dei  beni  ect  lesiastici        699 

potestà  civile  con  beni  di  provenienza  ecclesiastica,  dei  stabilimenti  nominati,  l'isti- 
tuti i  .Maria  Luisa,  il  collegio  Carlo  Ludovico,  ed  in  parte  l'ospedale,  e  ne  farà  una 
perpetua  abdicazione  e  rinunzia  a  favore  dello  stato,  promettendo  di  mai  più  recla- 
mare contro  le  dotazioni  medesime.  Sanzionerà  similmente  l'uso  perpetuo  del  mona- 
stero di  s.  Domenico  per  servire  al  primo  di  detti  stabilimenti  e  ne  farà  una  perpetua 
abdicazione  e  rinunzia  a  favore  dello  stato,  e  finalmente  rinuncierà  ai  diritti  che 
potrebbero  competergli,  su  gli  altri  due  monasteri  occupati  di  s.  Giorgio,  e  s.  Giu- 
stina, come  che  di  provenienza  ecclesiastica,  non  distratti,  ma  soltanto  convertiti 
in  altro  uso,  quali  rinunzie  tutte  oltrepassano  di  gran  lunga  la  somma  della  quale 
con  l'enunciato  lodo  è  stata  costituita  debitrice  la  chiesa. 

Vili.  E  siccome  il  ducato  di  Lucca,  a  seconda  dei  trattati,  si  renderà  reversibile 
un  giorno  alla  Toscana,  così  a  garantire  perpetuamente  la  chiesa  di  Lucca  nel 
possesso  dei  beni  ecclesiastici  che  le  furono  religiosamente  abdicati  dalla  defonta 
regina  Maria  Luisa  di  gì.  m.  e  che  servirono  alla  ripristinazione  dell'uno  e  dell'altro 
clero,  dovrà  la  reale  finanza  dichiarare  che  i  beni  affetti  alla  enunciata  dotazione, 
che  oggi  la  chiesa  stessa  le  abdica  e  rinunzia  a  favore  dello  stato,  devono  rimanere 
perpetuamente  affetti  e  garanti  degli  altri  che,  come  sopra,  le  turono  ceduti  per 
servire  di  dote  al  patrimonio  della  chiesa  di  maniera  che,  se  per  disavventura 
venisse  la  chiesa  medesima  turbata  nel  pacifico  possesso  di  quelli,  possa  per  l'en- 
trante quantità  avere  il  regresso  a  quelli  che  oggi  abdica  e  rinunzia. 

Venendo  i  sopradetti  Articoli  di  Transazione  approvati  dal  S.  Padre,  la  San- 
tità sua  potrà  degnarsi  di  sanzionarli  con  Apostolico  Breve  diretto  per  l'esecuzione 
al  futuro  Arcivescovo  di  Lucca,  nel  quale  saranno  testualmente  inseriti. 

Fatto  in  Roma  li  6.  Maggio  1826. 

R.  Mazio  Assessore  del  S.  Offizio  specialmente  incaricato  ad  hoc  da  Sua  Santità. 

D.  A.  Foscolo  Arcivescovo  di  Corfù  specialmente  incaricato  ad  hoc  da  S.  A.  R.  il 
Duca  Regnante  di  Lucca.  ' 

Nos  igitur  qui  totius  catholici  gregis  gravissimo  pastoris  munere  perfungimur, 
ejus  pacem  tranquillitatemque  prò  viribus  omnimode  curantes,  ut  perspeximus  omnia 
quae  in  ea  continentur  concordia  tum  ecclesiae  Lucensi,  tum  ei  ditioni  profutura 
eamdem  ipsam  piena  Nostra  apostolica  potestate  approbamus,  et  confirmamus;  eique 
omne  robur  et  firmitatem  adjungimus.  Insuper  juris,  et  facti  defectus  quos  vocant, 
qui  in  ea  condenda  fortasse  irrepserint  eadem  auctoritate  apostolica  supplemus  atque 
sanamus.  Praeterea  proximo  Lucensi  archiepiscopo  a  Nobis  constituendo  eas  partes 
imponimus,  idque  mandamus,  ut  voluntatem  Nostram  omnino  exequatur,  ac  ejus 
concordiae  conditiones  diligenter  servari  curet.  Ipsi  idcirco  deferimus  singulas 
quasque  facultates,  quae  in  hisce  peragendis  piane  requiruntur,  ac  nemo  audeat  ei 
molestiam  inferre. 

Id  volumus  atque  mandamus  decernentes  has  literas  firmas,  validas,  et  effi- 
caces  existere  et  fore,  suosque  plenarios,  et  integros  effectus  sortili  et  obtinere,  et 
eorum  causa  quae  expressa  sunt  hoc  futurisque  temporibus  pienissime  suffragari; 
sicque  in  praemissis  per  quoscumque  judices  ordinarios,  et  delegatos  etiam  causarum 
palatii  Nostri  apostolici  auditores  judicari  et  definiri  debere,  ac  irritum  et  inane 

1  1  Bull.  om.  «  Venendo  -  Regnante  di  Lucca».  Anche  nel  13re\e  L'ordine  dell' Inseratur  si  estende  solo  fino  a 
«  rinunzia  ». 


700  Norme  per  l'elezione  episcopale  nelle  diocesi  del  Reno  Superiore  a.  1827 


si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter  contigerit 
attentati. 

Non  obstantibus  fel.  ree.  Benedicti  XIV.  praedecessoris  Nostri  super  divisione 
materiarum1;  aliisque  apostolicis,  ac  in  universalibus,  provineialibusque,  et  synoda- 
libus  coneiliis  editis  generalibus  vel  specialibus  constitutionibus,  et  ordinationibus, 
caeterisque  contrariis  quibuscumque.  Datum  Romae  apud  sanctum  Petrum  sub  annulo 
piscatoris,  die  decima  secunda  maji  millesimo  octingentesimo  vigesimo  sexto,  pon- 
tificatus  Nostri  anno  tertio. 

Da  Bull.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  XVI,  425-427;  ed.  Prat.  Vili,  412-414,  collazionata  la 
minuta  in  Scc.  Brev.  4788  n."  44  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


LXXXIX. 

NORME  PER  L'ELEZIONE  EPISCOPALE  ECC. 
NELLE  DIOCESI  DELLE  PROVINCIE  DEL  RENO  SUPERIORE. 

//  aprile  1827. 

Leo  Episcopus  Servus  Servorum  Dei.  Ad  Perpetuam  Rei  Memoriam. 

Ad  Dominici  Gregis  custodiam  Pastores  praeficere,  qui  et  sacrorum  procuratione 
et  ministerio  Verbi  in  semitis  illum  regant  justitiae,  ac  salutis  maxima  semper  assi- 
duaque  contentione,  Romani  Pontifices  adnisi  sunt,  probe  gnari,  id  sibi  ex  muneris  sui 
officio  a  Pastorum  Principe  in  primis  commendari.  Hoc  proinde  Consilio  prò  summo, 
quo  in  Ecclesie  bonum  flagrabat  studio,  felicis  recordationis  Praedecessor  Noster  Pius 
septimus  maxime  sibi  religioni  duxit,  intentas  in  eos  orthodoxae  fidei  cultores  solli- 
citudines  convertere,  qui  Serenissimorum  Principum,  Statuumque  Germaniae,  Regis 
nempe  Wirtembergiae,  Magni  Ducis  Badensis,  Electoris  Hassiae,  Magni  Ducis  Has- 
siae,  Ducis  Nassoviensis,  Liberae  Civitatis  Francofurtensis,  Magni  Ducis  Megalopo- 
litani,  Ducum  Saxoniae,  Ducis  Oldenburgensis,  Principis  Waldeccensis,  ac  Liberarum 
Civitatum  Hanseaticarum  Lubecensis  et  Bremensis  dominationi  subsunt;  ac  proinde 
diligentissime  iis  omnibus  perpensis,  quae  magis  ex  re  esse  visa  sunt,  praesides 
sacrorum  iisdem  assignandos  curavit.  Datis  ideirco  ad  diem  septimam  Calendas 
Septembris  anno  millesimo  octingentesimo  vigesimo  Apostolicis  Literis,  quarum  ini- 
tium  «  Provida  Solersque'-»  Archiepiscopalis  Friburgensis  sedes,  ejusque  suffraga- 
neae  quatuor,  Rottenburgensis  nimirum,  Moguntina,  Limburgensis,  ac  Fuldensis  con- 
stitutae  sunt,  cunctis  opportune  in  id  operis  sancitis,  quae  ad  Antistitum  censum, 
ad  Canonicorum  collegia,  ad  Seminaria,  ad  paroecias,  ad  Cathedrales  aedes  erant 
praefinienda.  Quin  imo  Deo:i  juvante  qui  Pater  est  luminum  et  Auctor  totius  con- 
solationis,  in  eo  jam  sumus,  ut  iis  sedibus  suos  quam  primum  Pastores  praeficiamus. 


i     immii  Ecclesiae,  del  2»  novembre  174.=.,  in  Bini  i MV  Bullari 

■  V.  p.  óiwss.:  si  noti  l'erronei  data  [26  agosto  1820,  attribuita  alla  Bolla. 
.  bene  ». 


a.  1827  Nonne  per  l'elezione  episcopale  nelle  diocesi  del  Reno  Superiore  701 


Verum  nonnulla  adhuc  concilianda  desiderabantur,  quibus  in  futura  tempora  de 
Antistitum  praesertim  electione  opportuna  prò  locorum  ratione  esset  consultum,  ut 
integra  in  id  causae  perstent  Apostoliche  Sedis  jura,  et  omnia  quae  ideirco  erunt 
ibidem  peragenda  communis  opinionis  testimonio  commendentur.  Nostras  in  id  curas 
impense  appulimus,  id  unice  in  gravissimo  hoc  et  difficili  negotio  revolventes  animo, 
ut  ea  omnia  adimerentur,  quibus  adhuc  praepediuntur  maxima  animarum  lucra  per 
memoratae  Hullae  dispositiones  procurata,  et  optatimi  exitum  tandem  nanciscantur, 
quae  in  Religionis  commodum  fuerunt  constituta.  Omni  itaque  negotii  ratione  in 
examen  deducta,  iisque  susceptis  consiliis,  quae  ex  rei  natura  ejusque  adiunctis  uni- 
versis  occurrerunt,  auditis  nonnullis  ex  Venerabilibus  Fratribus  Nostris  Sanctae 
Romanae  Ecclesiae  Cardinalibus,  atque  ex  certa  scientia  et  matura  deliberatione 
Nostris  deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine  haec,  quae  sequuntur,  decernimus 
ac  mandamus. 

Primo:  Quotiescumque  sedes  Archiepiscopalis,  vel  Episcopalis  vacaverit,  illius 
Cathedralis  Ecclesiae  Capitulum  intra  mensem  a  die  vacationis  computandum  sum- 
mos  respectivi  Territorii  Principes  certiores  fieri  curabit  de  nominibus  Candida- 
torum  ad  Clerum  Dioecesanum  spectantium,  quos  dignos  et  idoneos  juxta  sacrorum 
Canonum  praescripta  judicaverit  ad  Archiepiscopalem  vel  Episcopalem  Ecclcsiam 
sancte  sapienterque  regendam;  si  forte  vero  aliquis  ex  Candidatis  ipsis  summo  Ter- 
ritorii Principi  minus  gratus  exstiterit,  Capitulum  e  catalogo  eum  delebit,  reliquo 
tamen  manente  sufficienti  Candidatorum  numero,  ex  quo  novus  Antistes  eligi  valeat: 
tunc  vero  Capitulum  ad  canonicam  electionem  in  Archiepiscopum,  vel  Episcopum 
uni us  ex  Candidatis,  qui  supererunt,  juxta  consuetas  canonicas  formas  procedet,  ac 
documentum  electionis  in  forma  autlientica  infra  mensem  ad  Summum  Pontificem 
perferri  curabit. 

Secundo:  Confectio  processus  informativi  super  qualitatibus  Promovendorum  ad 
Archiepiscopalem  vel  Episcopales  Ecclesias  a  Romano  Pontifice  ad  formam  instru- 
ctionis  piae  memoriae  Urbani  P.P.  octavi  jussu  editae1  uni  Episcoporum  Provinciae 
vel  Ecclesiastico  respectivae  Dioecesis  viro  in  Dignitate  constituto  committetur, 
quo  accepto  si  Summus  Pontifex  compererit  Promovendum  iis  dotibus  instructum, 
quas  sacri  Canones  in  Episcopo  requirunt,  eum,  quantocitius  fieri  poterit,  juxta  sta- 
tutas  canonicas2  formas  per  Apostolicas  Literas  confirmabit. 

Tertio:  Si  vero  aut  electio  minime  fuerit  canonice  peracta,  aut  Promovendus 
praedictis  dotibus  instructus  non  reperiatur,  ex  speciali  gratia  Summus  Pontifex 
indulgebit,  ut  Capitulum  ad  novam  electionem,  ut  supra,  canonica  methodo  valeat 
procedere. 

Quarto:  Capitula,  tam  Metropolitanum,  quam  Cathedralia  pio  prima  vice  eo,  qui 
sequitur,  modo  efformabuntur.  Postquam  Archiepiscopus,  vel  Episcopus  respective 
Sanctae  Sedis  auctoritate  fuerint  instituti,  eis  a  Summo  Pontifice  committetur,  ut 
ejusdem  Summi  Pontificis  nomine  ad  nominationem  Decani,  Canonicorum,  et  Vica- 
riorum  Capituli  procedant,  iisque  dent  canonicam  institutionem.  Deinceps  vero  quo- 


1  V.  p.  653,  n.  2. 

-  Sei.  Siiv.  Dm.,  come  pure  il  Reg.autogr.  litt.apost.  Leonis XII etc.  ab  mimi  IS2f>  ini  1831  per  Dam.  Testa 
txpeditarum  (Archivio  segreta  Vaticano)  T.  XIII,  I.  «!«•. 


702  Norme  per  l'elezione  episcopale  nelle  diocesi  del  Reno  Superiore  a.  1827 

tiescumque  Decanatus,  aut  Canonicatus,  vel  Vicariatus  vacaverint,  Archiepiscopus, 
vel  Episcopus  cum  respectivo  Capitulo  alternis  vicibus  intra  sex  hebdomadas  a  die 
vacationis  proponent  summo  Territorii  Principi  quatuor  Candidatos  in  sacris  ordi- 
nibus  constitutos  iisque  praeditos  qualitatibus,  quas  sacri  Canones  in  Capitularibus 
requirunt.  Quod  si  forte  aliquis  ex  ipsis  Candidatis  summo  Territorii  Principi  minus 
sit  gratus,  id  quamprimum  Archiepiscopo,  vel  Episcopo  vel  respectivo  '  Capitulo 
idem  summus  Princeps  indicari  curabit,  ut  ab  elencho  Candidatorum  deleatur:  tunc 
vero  Archiepiscopus  aut2  Episcopus  ad  collationem  Decanatus,  Canonicatus,  aut 
Praebendae,  vel  Vicariae,  seu  respective  Capitulum  intra  quatuor  hebdomadas  pro- 
cedet  ad  nominationem  unius  ex  reliquis  Candidatis,  cui  Archiepiscopus,  aut  Epi- 
scopus canonicam  dabit  institutionem. 

Quinto:  In  Seminario  Archiepiscopali  vel  Episcopali  is  Clericorum  numerus  ali, 
atque  ad  formam  Decretorum  sacri  Concilii  Tridentini  institui,  ac  educari  debebit, 
qui  Dioecesis  amplitudini  et  necessitati  respondeat,  quique  ab  Episcopo  congrue  erit 
definiendus. 

Sex'to:  Liberum  erit,  cum  Sancta  Sede  de  negotiis  Ecclesiasticis  communicare, 
atque  Archiepiscopus  in  sua  Dioecesi  et  Provincia  Ecclesiastica,  uti  et  Episcopi  in 
propria  quisque  Dioecesi  pieno  jure  Episcopalem  jurisdictionem  exercebunt,  quae 
uxta  Canones  nunc  vigentes  et  praesentem  Ecclesiae  disciplinam  eisdem  competit. 

Haec  porro,  quae  tenore  praesentium  Apostolicae  Sanctionis  robore  commu- 
nimus,  districte  mandamus,  ut  Antistites  ac  Capitula  memoratarum  sedium  in  iis, 
quae  ad  ipsos  spectant,  accurate  ac  diligenter  exequantur  et  servent.  Id  vero  et  ab 
Serenissimis  Principibus  certa  jucundaque  spe  praestolamur,  ut  animo,  quo  sunt 
magno  et  excelso  atque  ad  populorum  felicitatem  operandam  intento,  animadver- 
tentes,  quonam  Nostra  toto  hoc  in  negotio  sese  protulerit  indulgentia,  benevolos  se 
in  dies  magis  praebeant  erga  Catholicos  subditos,  quos  certe  et  fide,  et  obsequio, 
et  obediendi  studio  sibi  quamque  maxime  devinctissimos  tempore  quolibet  nan- 
ciscentur. 

Decernentes  easdem  praesentes  Literas  nullo  unquam  tempore  de  subreptionis 
et  obreptionis,  aut  nullitatis  vitio  notari,  aut  impugnari  posse,  sed  semper  firmas, 
validas,  et  efficaces  existere  et  fore,  non  obstantibus  Apostolicis  generalibus  vel 
specialibus  constitutionibus  et  ordinationibus,  ac  nostris  ac  Cancellariae  Apostolicae 
regulis  praesertim  de  jure  quaesito  non  tollendo  caeterisque  etiam  speciali  mentione 
dignis  contrariis  quibuscumque.  Quibus  omnibus  et  singulis,  illorum  tenores  prò 
expressis  et  ad  verbum  insertis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris  ad  prae- 
missorum  effectum  duntaxat  specialiter  et  expresse  derogamus.  Volumus  insuper, 
ut  praesentium  Literarum  transsumptis,  etiam  impressis,  manu  tamen  alicuius  Notarii 
publici  subscriptis  et  sigillo  Personae  in  ecclesiastica  dignitate  constitutae  munitis 
eadem  prorsus  fìdes  ubique  adhibeatur,  quae  ipsis  praesentibus:'  adhiberetur,  si  forent 
exhibitae  vel  ostensae.  Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  paginam  nostrae 
concessionis,  adprobationis,  derogationis,  statuti,  mandati,  et  voluntatis  infringere, 
vel  ausu  temerario  contraire;  si  quis  autem   hoc  attentare  praesumpserit  indigna- 


ci. Brev   e  Reg.:  .  rei  pi    tive  . 


a.  1827  Norme  per  l'elezione  episcopale  nelle  diocesi  del  Reno  Superiore  703 


tionem  Omnipotentis  Dei,  ac  Beatorum  Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus,  se  noverìt 
incursurum. 

Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum,  anno  Incarnationis  Dominieae  millesimo 
octingentesimo  vigesimo  septimo,  tertio  idus  Aprilis,  Pontificatus  Nostri  anno  quarto. 

Da  Nussi,  Conventiunes  etc.  239-242  (n.  XXX),  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  4793 
n.°  13  nell'Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi. 


S.  S.  Leone  XII  spedi  poscia  ai  28  di  maggio  del  1827  ai  Capitoli  della  Provincia  eccle- 
siastica del  Reno  Superiore  il  seguente  Breve: 

Dilecti  Filii  Salutem  et  Apostolicam  Benedictionem.  —  Re  sacra  isthic  prò  loco- 
rum  conditione  ordinata  Archiepiscopum  superiori  in  Consistono  vobis  praefecimus 
Venerabilem  Fratrem  Bernardum  Boll. 

Mandatum  vero  Eidem  dedimus,  ut  juxta  felicis  recordationis  Praedecessoris 
Nostri  Constitutionem  <  Provida  solersque  »,  nec  non  juxta  ea  quae  Nostris  Lit- 
teris,  quarum  initium  «  Ad  Dominici  Gregis  custodiam  »  sancita  fuere,  vestrum  Col- 
legium  constitueret.  Suo  ipsum  jam  perfunctum  officio  censentes,  scribimus  ad  vos, 
ut  excitatam  expectationem  prò  delati  muneris  gravitate  sustinere,  caeterisque  inte- 
gritate  vitae  ac  sedula  sacrorum  procuratione  anteire  contendatis.  Cum  autem  per 
memoratas  Apostolicas  Litteras  privilegium  Antistitem  eligendi  statis  quibusdam 
legibus  vobis  detulerimus,  id  etiam  speciatim  vos  admonitos1  volumus  ut  gravissima 
hac  in  actione  gloriam  Omnipotentis  Dei,  Religionis  utilitates,  incolumitatem  gregis, 
aeternam  salutem  vestram  revolvatis  animo.  Alienis  etiam  vos  peccatis  communi- 
caretis,  dicimus  cum  Tridentinis  patribus,  nisi  quos  digniores  et  Ecclesiae  magis 
utiles  judicaveritis,  non  quidem  precibus  vel  humano  affectu  aut  ambientium  sug- 
gestionibus,  sed  eorum  exigentibus  meritis  praefici  diligenter  curetis.  Cum  porro  ex 
Ivonis  Carnotensis  monitu  florere  inspiciatur  et  fructificare  Ecclesia  quando  Regnum 
et  Sacerdotium  inter  se  conveniunt,  vestrarum  erit  partium  eos  adsciscere,  quos 
ante  solemnem  Electionis  actum  noveritis,  praeter  qualitates  caeteras  Ecclesiastico 
jure  praefinitas,  prudentiae  insuper  laude  commendari  nec  Serenissimo  Principi 
minus  gratos  esse.  Id  ob  oculos  habeatis  opus  est,  quando  etiam  juxta  sancitas  in 
iisdem  Nostris  Litteris  conditiones  jus  erit  vobis  Collegas  eligendi.  Confidimus  sane 
mandatis  hisce  Nostris,  quae  et  populi  istius  universi  vota  sunt,  apprime  vos  esse 
obtemperaturos,  idque  a  vestra  in  Nos  fide  atque  observantia  certo  praestolamur. 
Vobis  interim,  Dilecti  Filii,  Apostolicam'  Benedictionem  ex  animo  impertimur. 

Datum  Romae  apud  S.  Petrum  die  XXVIII.  Maji  an.  1827.  Pontificatus  nostri 
Anno  IV. 

Et  similiter  ad  cetera  omnia  Capitula  hujus  Provinciae. 

Da  Xussi  loc.  cit.  379  s.,  collazionata  la  copia,  che  arriva  fino  a  «Datum  »,  in  Ada 
Congreg.  Consist.  1827,  Pars  I,  entro  il  n."  6  (Archivio  della  S.  Congregazione  Concisto- 
riale). 

1  \i  ssi .  « admonitum  •. 
*  Nissi  ora. 


70-i  Concordato  fra  Leone  XII  e  Guglielmo  I  Re  dei  Paesi  Bassi  a.  1827 


xc. 

CONCORDATO  FRA  LEONE  XII  E  GUGLIELMO  I 
RE  DEI  PAESI  BASSI. 

J8  giugno  1827. 

Leo  Episcopus  Servus  Servorum  Dei,  Ad  Perpetuarli  Rei  Memoriam. 

Quod  jamtliu  maximis  erat  in  votis,  nimirum  ut  Ecclesiasticae  res  in  Regno 
Belgico  opportune  componerentur,  id  juvante  Deo,  qui  Pater  est  misericordiarum 
et  Deus  totius  consolationis,  demum  feliciter  effectum  gratulamur.  Nihil  enim  jucun- 
dius  accidere  Nobis  poterat,  utpote  qui  in  summo  Apostolatus  apice  mentis  licet 
imparibus  constituti,  pio  illa,  qua  dies  noctesque  urgemur,  omnium  Ecclesiarum  sol- 
licitudine,  dolebamus  vehementer  de  gravissimis  malis,  quae  ex  ingentibus  praete- 
ritorum  temporum  calamitatibus  redundarunt  in  ejusdem  inclytae  Nationis  Catho- 
licos,  quos  ceteroquin  et  fidei  constantia  et  in  hanc  Apostolicam  Sedem  devotio 
summopere  commendant.  Porro  saluberrimum  opus  istud,  quod  fel.  record.  Prae- 
decessor  Noster  Pius  VII.  aggressus  est,  et  Nos  deinde  vestigiis  ejus  inhaerentes 
tandem  absolvimus,  caeptum  perfectumque  est,  accedente  ope,  ac  munificentia  Sere- 
nissimi Principis  Guillielmi  Belgarum  Regis,  cujus  proinde  propensam  erga  Catho- 
licos  magno  numero  Sibi  subditos  voluntatem  grata  semper  memoria  prosequemur. 
Ergo  ad  Omnipotentis  Dei  gloriam,  atque  ad  honorem  Deiparae  Virginis  Mariae, 
quam  ut  Patronam  Belgae  praecipuo  honorant  cultu,  sed  et  ad  ipsorum  Belgarum 
spirituale  bonum,  Nos  istamque  Sedem  apostolicam  inter  et  laudatum  Serenissimum 
Regem  Guillielmum  rite  Conventio  habita  est,  quam  praesentium  litterarum  vigore 
Apostolica  Auctoritate  duximus  confirmandam.  Hujusce  autem  Conventionis  tenor 
est,  qui  sequitur,  videlicet. 

In  nomine  Sanctissimae  et  Individuae 
Trinitatis.  f 

Sanctitas  sua  Summus  Pont.  Leo  XII.,  Sa  Majesté  Guillaume  I.  Roi  des  Pays- 

et  Majestas  Sua  Guillielmus  I.,  Belgarum  Bas,  Prince  d'Orange-Nassau,  Grand- 
Rex,  princeps  Arausiacus  Nassoviensis,  Due  de  Luxembourg  etc.  etc.  et  Sa  Sain- 
Magnus  dux  Luxemburgi  etc,  etc,  cu-  teté  le  Souverain  Pontife  Leon  XII.  dési- 
pientes,  ecclesiae  catholicae  apostolicae  rant  s'entendre  sur  les  Affaires  de  l'È- 
romanae  negotia  componere  in  universo  glise  Catholique  Apostolique  Romaine 
Belgico  regno,  in  suos  plenipotentiarios  dans  tout  le  Royaume  des  Pays-Bas, 
nominarunt,  videlicet:  ont  nommé  pour  leurs  Plénipotentiaires, 

savoir: 

Sanctitas  sua  Summus  Pontifex,  emi-  Sa  Majesté  le  Roi  des  Pays-Bas  son 

nentissimum  dominum  Maurum  sanctae         Excellence  Monsieur  Antoine  Philippe, 

piare,  da  cui  fu  preso  il  te  lo  fri se,  pone,  anche  nel  testo  latino,  prima  il  Re,  poi  il  Papa:  cfr.  in 

tillaume  l"  et  l'Eglise  Catholique  en  Belgique  II.  Bruxelles  1906.  139s.  Non  lu  adottato 
11  "*  '    '      'EN  450-454,  perche  appare  non  desunto  da  fonti  ufficiali. 


a.  1S27 


Concordato  fra  Leone  XII  e  Guglielmo  I  Re  dei  Paesi  Bassi 


705 


romanae  ecclesiae  presbyterum  Cardina- 
lem  Cappellaio,  sacrae  congregationis 
de  propaganda  fide  praet'ectum. 

Et  Majestas  Sua  Rex  Belgii,  excel- 
lentissimum  dominum  Antonium  Philip- 
pum  Fiacrum  Ghislenum  comitem  de 
Celles,  equitem  regii  ordinis  Leonis  Bel- 
gici, ex  altero  ordine  comitiorum  gene- 
ralium  regni  etc,  etc,  suum  apud  san- 
ctam  Sedem  oratorem  exlraordinarium 
et  plenipotentiarium. 

Qui  plenipotentiarii,  auxiliariis  primo  : 
praesule  Francisco  Cappaccini,  seereta- 
riae  brevium  substituto;  et  secundo: 
Joanne  Petro  Ignatio  Germain,  referen- 
dario primae  classis  ad  consilium  status 
et  legationis  consiliario.  ' 

Post  sibi  mutuo  tradita  legitima  et 
authentica  suae  quisque  plenipotentiae 
instrumenta,  de  sequentibus  articulis 
convenerunt: 

Articulus  I.s 

Conventio  anno  1801  inita  inter  suiti- 
mum  pontitìcem  Pium  VII.  et  gubernium 
gallicanum,  quae  in  meridionalibus  regni 
Belgici  provinciis  viget,  ad  septentriona- 
les  provincia»  applicabitur. 

Articulus  II. 

Quaelibet  dioecesis  suum  capitulum, 
suumque  seminarium  habebit. 

Articulus  III. 

Quoad  casum  in  art.  17  conventionis 
anno  1801  initae  antevisum,  id  statuitur: 

Quotiescumque  sedes  archiepiscopa- 
lis,  vel  episcopalis  vacaverit,  illarum 
ecclesiarum  capitula  intra  mensem  a  die 
vacationis  computandum,  Serenissimum 


Fiacre,  Ghislain  comte  de  Celles,  che- 
valier  du  Lion  Belgique,  Membre  de  la 
seconde  chambre  des  Etats  Généraux 
du  Royaume  etc.  etc.  Son  Ambassadeur 
Extraordinaire,  et  Plénipotcntiaire  près 
le  Saint  Siège,  et 

Sa  Sainteté  le  Souverain  Pontile  Son 
Eminence  Monseigneur  Maure  Capel- 
lari  Prótre  Cardinal  de  la  Sainte  Eglise 
Romaine,  Préfét  de  la  Sacrée  Congté- 
gation  de  la  Propagande. 

Les  dits  Plénipotentiaires  assistés,  le 
premier  du  Référendaire  de  première 
Classe  au  Conseil  d'Etat  Jean,  Pierre, 
Ignace  Germain  Conseiller  d'Ambas- 
sade,  et  le  second  de  Monseigneur  Fran- 
cois Capaccini  Substitut  de  la  Secrétai- 
rerie  des  Brefs. 

Après  avoir  fait  l'échange  de  leurs 
plein1'  pouvoirs,  qui  ont  été  trouvés  en 
bonne  et  due  forme,  sont  convenus  des 
Articles  suivants. 

Artide  I. 

Le  Concordat  de  1801.  entre  le  Sou- 
verain Pontife  Pie  VII,  et  le  Gouverne- 
ment  Francais,  en  vigueur  dans  les  Pro- 
vinces  Méridionales  du  Royaume  des 
Pays-bas,  sera  applique  aux  Provinces 
Septentrionales. 

Artide  II. 

Chaque  Diocèse  aura  son  chapitre, 
et  son  Séminaire. 

Artide  III. 

Pour  le  cas  prévu  par  l'article  XVII 
de  la  Convention  de  1801.  il  est  statue. 

Toutefois  qu'un  Siège  Archiépisco- 
pal,  ou  Episcopal  viendra  à  vaquer,  les 
Chapitres  des  Eglises  vacantes  auront 
soin   dans  le  premier  mois  à  compter 


Mussi  col!., ci  primo  il  Gtrmain  e  secondo  il  Cappuccini, 

Sic  ! 

Ni"i  pone  semplicemente     l.  '.',   :   . 


706 


Concordato  fra  Leone  XII  e  Guglielmo  I  Re  dei  Paesi  Bassi 


a.  1827 


Regem  certiorem  fieri  curabunt  de  no- 
mini bus  candidate-rum  ad  clerum  regni 
Belgici  spectantium,  quos  dignos  et  ido- 
neos  ad  archiepiscopalem,  vel  episcopa- 
lem  ecclesiam  regendam  judicaverint, 
quosque  ea  pietate,  doctrina,  ac  pruden- 
za praeditosesse  cognoverint,  quaejuxta 
ecclesiae  leges  in  episcopis  requiruntur. 

Si  forte  vero  aliqui  ex  candidatis 
ipsis  Serenissimo  Regi  minus  grati  exti- 
terint,  capitula  e  catalogo  eos  delebunt, 
reliquo  tamen  manente  sufficienti  candi- 
datorum  numero,  ex  quo  novus  archie- 
piscopi, vel  episcopus  eligi  valeat.  Tunc 
vero  capitula  ad  canonicam  electionem 
in  archiepiscopum,  vel  episcopum  unius 
ex  candidatis,  qui  supererunt,  juxta  con- 
suetas  canonicas  formas  procedent,  ac 
documentimi  electionis  in  forma  auten- 
tica intra  mensem  ad  summum  pontifi- 
cem  perferri  curabunt. 


Confectio  processus  informativi  su- 
per statu  «cclesiae  et  qualitatibus  pro- 
movendi ad  archiepiscopalem,  vel  epi- 
scopalem  ecclesiam  a  romano  Pontifice 
ad  formam  instructionis  fel.  ree.  Ur- 
bani PP.  Vili,  jussu  editae2  committetur, 
quo  accepto,  si  Summus  Pontifex  com- 
pererit  promovendum  iis  dotibus  instru- 
ctum,  quae  a  canonibus  in  episcopo 
requiruntur,  eum  quantocitius  fieri  po- 
terit  juxta  statutas  formas  per  aposto- 
licas  litteras  confirmabit. 


Si  vero  aut3   electio  minime  fuerit 
canonice  peracta,  aut  promovendus  prae- 

'  Sic  ! 

'  V.  p.  fvC,  n.'_>. 
Hitv.  oro. 


du  jour  de  la  vacance,  de  porter  a  la 
connaìssance  de  Sa  Majesté  les  noms 
des  Candidats  appartenans  au  Clergé  du 
Royaume  des  Pays-bas,  qu'ils  auront 
jugés  dignes,  et  capables  de  gouverner 
l'Eglise  Archiepiscopale,  ou  Episcopale, 
et  en  qui  ils  auront  reconnu  la  piété, 
la  doctrine,  et  la  prudence  exigées  dans 
les  Evèques  par  les  loix1  de  l'Eglise. 

Si  par  hazard  parmi  les  Candidats  il 
y  en  avait,  qui  ne  fussent  pas  égale- 
ment  agréables  au  Roi,  les  Chapitres 
effaceront  les  noms  de  ceux-ci  de  la  li- 
ste, qui  pourtant  devra  rester  compo- 
sée  d'un  nombre  de  Candidats  suffisant, 
pour  que  le  choix  du  nouvel  Archévè- 
que  ou  Evèque  puisse  avoir  lieu.  Alors 
les  Chapitres  procedéront  à  l'élection  ca- 
nonique  de  l'Archévéque,  ou  de  l'Evfi- 
que,  qu'ils  choisiront  selon  les  formes 
canoniques  d'usage,  parmi  les  Candidats 
dont  les  noms  auront  été  maintenus  sur 
la  liste,  et  ils  adresseront  dans  le  mois 
au  Saint  Pere  l'acte  authentique  de  cette 
élection. 

Le  Souverain  Pontife  d'après  l'in- 
struction  émanée  par  ordre  du  Pape 
Urbain  Vili,  d'heureuse  mémoire,  don- 
nera  la  commission  de  dresser  le  Procès 
d' information  sur  l'état  de  l'Eglise,  et 
sur  les  qualités  de  la  personne  destinée 
à  ètre  promue  à  l'Eglise  Archiepisco- 
pale, ou  Episcopale,  et  après  avoir  recu 
le  resflltat  de  ces  informations,  si  le 
Saint  Pére  juge  que  les  qualités  exigées 
dans  un  Evéque  par  les  Canons  se  trou- 
vent  réunies  dans  la  personne  élue,  Il  lui 
donnera  l'institution  canonique  par  Let- 
tres  Apostoliques,  d'après  les  formes  éta- 
blies,  et  dans  le  plus  bref  délai  possible. 

Si  au  contraire  l'élection  n'avait  pas 
été   canoniquement    conduite,  ou   si   le 


1827 


Concordato  fra  Leone  XII  e  Guglielmo  I  AY  dei  Paesi  Bassi 


707 


dictis  dotibus  instructus  non  reperiatur, 
ex  speciali  gratis  summus  Pontifex  in- 
dulgebit,  ut  capitulum  ad  novam  electio- 
nem,  ut  supra,  canonica  methodo  valeat 
procedere. 

Ratincationes  praesentis  conventio- 
nis  mutuo  tradentur  Romae  sexaginta 
dierum  spatio,  aut  citius  si  (ieri  poterit. 

Datum  Romae  die  18.  (unii  1827. 

D.  Maurus  Card.  C'appellati. 
Franciscus  Cappacini. 
Comte  de  Celles. 
Germain. 


candidat  n'avait  pas  été  reconnu  par  le 
Saint  Pére  doué  des  qualités  susdites,  le 
Souverain  Pontile  par  faveur  speciale 
concederà  au  Chapitre  le  pouvoir  de 
procéder  à  une  nouvelle  élection  commi' 
ci-dessus  dans  les  formes  canoniques. 

Les  ratifications  de  la  présente  con- 
vention seront  échangées  à  Rome  dans 
le  délai  de  soixante  jours;  ou  plustòt  si 
faire  se  peut. 

Fait  à  Rome  le  18  Juin   1827. 

(L.  S.)  C.te  De  Celles. 

(L.  S.)  D.  Maurus  Card.  Cappellani. 

(L.  S.)  Germain. 

(L.  S.)  Franciscus  Capaccini.  ' 


Hanc  i»itur  conventionem,  quam  cum  serenissimo  Belgarum  rege  inivimus, 
quaeque  suprascriptis  articulis  continetur,  motu  nostro  proprio,  atque  ex  certa  scien- 
tia,  ac  matura  deliberatione  nostra,  deque  apostolicae  potestatis  plenitudine,  audita 
selecta  venerabilium  fratrum  nostrorum  sanctae  Romanae  ecclesiae  cardinalium  con- 
gregatone, praesentium  tenore  denuo  approbamus,  ac  ratam  habemus,  illique  apo- 
stolici muniminis  et  firmitatis  robur  et  efficaciam  adjungimus. 

Quodcirca  illud  in  primis  declaramus  atque  decernimus,  ut  conventio  inter  san- 
ctam  sedem  et  gubernium  gallicanum,  inita  die  XV.  Julii  anni  ■  1801  et  a  praede- 
cessore  nostro  Pio  P.P.  VII.  confirmata,  per  suas  apostolicas  litteras  XVIII.  Kalend. 
Septembris  ejusdem  anni  datas,  ad  quas  habenda  sit  ratio,  quaeque  in  meridionalibus 
regni  belgici  provinciis  viget,  septentrionalibus  quoque  provinciis  applicetur,  ut  in 
uno  eodemque  regno  universae  ecclesiasticae  res  una  eademque  ratione  regantur 
et  pertractentur. 

Deinde  vero  quoniam  ad  plenam  novissimae  conventionis  executionem  neces- 
sarium  est,  quemadmodum  necesse  fuit  tempore  conventionis  anni  1801,  dioecesium 
numerum  constituere,  easque  suis  finibus  circumscribere,  Nos,  collatis  cum  serenis- 
simo rege  Guillielmo  consiliis,  ad  catholicae  religionis  incrementum,  atque  ad  ani- 
marum  salutem,  praeter  quinque  jam  actu  existentes,  tres  alias  prò  nunc  episco- 
pales  sedes  restituere,  vel  de  novo  erigere,  sicque  universum  Belgicum  regnum  in 
octo  dioeceses  dividere,  totidemque  inibi  cathedrales  ecclesias  constabilire  decrevi- 
mus,  quarum  una  metropolitana,  reliquae  interim  ejusdem  sint  suffraganeae.  Harum 
autem  dioecesium  limites  hic  tantum  generaliter  per  provincias  indicamus.  Itaque 
ecclesia  Mechliniensis  erit  metropolitana  ecclesia,  cujus  dioecesanum  territorium  ex 
integris  provinciis  Brabantiae  meridionalis  et  Antverpiensi  constabit.  Septem  vero 
ecclesiae  suffraganeae  erunt  ecclesia  Leodiensis,  Namurcensis,  Tornacensis,  Ganda- 
vensis,  quatuor   illae   videlicet,  que  jam   exstabant   et   insuper  aliae  tres,  quas  ad 


i  Dall'esemplare  a  tirm;i  autografo  del  Re  Guglielmo,  con  cui 
lordato,  in  Busta  'Jo  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 
•  Nussi  .in. 


data  di  Bruxelles  '.'5  luglio  l«7  ratifica  il  con- 


70s  Concordato  fra  Leone  XII  e  Guglielmo  1  Re  dei  Paesi  Bassi  a.  1827 

praesens  statuimus  erigenJas,  nempe  Brugensis,  Amstelodamensis  et  Boscoducensis. 
Habebit  autem  Leodiensis  ecclesia  integras  provincias  Leodiensem  et  Limburgen- 
sem;  ecclesia  Namurcensis  provinciam  Namurcensem,  et  magnum  ducatum  Luxem- 
burgensem1  ;  ecclesia  Tornacensis  Hannoniam;  ecclesia  Gandavensis  universam  Flan- 
driam  orientalem:  ecclesia  Amstelodamensis  provincias  Hollandiae  septentrionalis, 
Hollandiae  meridionalis2,  Ultrajecti,  Overhyselii,  Frisiae,  Groninguae  et  Drenthae  ; 
ecclesia  Brugensis  universam  Flandriam  occidentalem;  ac  demum  ecclesia  Bosco- 
ducensis provincias  Brabantiae  septentrionalis,  Gueldriae  et  Seelandiae.  Jam  vero 
in  qualibet  ecclesia  cathedrali  suum  quoque  aderit  Capitulum.  Dotem  autem  con- 
gruam  atque  perpetuam  unumquodque  Capitulum  habebit  et  congrua  similiter  ac 
perpetua  dos  unicuique  ex  sedibus  episcopalibusassignabitur:  quarum  quidem  sediurn 
status  per  serenissimi  regis  munificentiam,  ut  firmiter  confidimus,  melior  in  dies 
faciliorque :i  evadet.  Ceterum  ea  omnia,  quae  ad  accuratiorem  dioecesium  circum- 
scriptionem,  atque  ad  perfectam  ordinationem  vel  episcopalium  sedium,  vel  Capi- 
tulorum  Belgici  regni  spectant,  per  alias  apostolicas  litteras,  quas  brevi  erimus  daturi, 
distincte  praescribentur. 

At  vero  posteaquam  Capitula  ecclesiarum  omnium,  quas  commemoravimus,  l'ue- 
rint  constituta,  facultatem  eisdem  Capitulis  tribuimus,  ut  perdurantibus  rerum  adjun- 
ctis  in  articulo  XVII.  conventionis  anno  18U1  initae  antevisis,  quoties  archiepisco- 
palis  sedes,  vel  episcopalis  vacaverit,  capitulares  illius  vacantis  ecclesiae,  unum- 
quodque scilicet  Capitulum  prò  ecclesia  sua,  capitulariter  congregati  et  servatis 
canonicis  regulis  novos  antistites  ex  ecclesiasticis  Belgici  regni  viris,  dignis  tamen 
et  juxta  ecclesiasticas  sanctiones  idoneis  ad  formam  articuli  III.  novissimae  conven- 
tionis eligere  possint. 

Verum  prò  hac  prima  vice  nobis  reservamus  ecclesias  regni  Belgici  de  pasto- 
ribus  providere,  quemadmodum  prò  Mechliniensi  ecclesia  a  fel.  ree.  Pio  VII.  Prae- 
deoessore  nostro  factum  est;  ac  pari  modo  si  ob  dioecesium  vastitatem  contingat, 
ut  episcopi  dioecesani  alieno  indigeant  ministerio  in  iis  etiam,  quae  characterem 
requirunt  episcopalem,  Nobis  et  successoribus  nostris  reservamus  ejusmodi  dioece- 
sium episcopis,  prout  necessarium  judicaverimus,  auxiliares  episcopos  concedere,  qui 
eis,  tamquam  suffraganei,  adjumento  sint  in  pontificalibus  muniis  explendis;  quibus 
episcopis  Serenissimus  Rex,  eveniente  casu,  dotationem  eorum  statui  convenientem 
assignabit. 

Annuimus  autem,  ut  archiepiscopus  et  episcopus  quisque  supradictarum  regni 
Belgici  ecclesiarum  postquam  ab  hac  apostolica  sede  canonicam  acceperit  institu- 
tionem  et  antequam  suum  gerendum  munus  suscipiat  coram  serenissimo  Rege  jura- 
mentum  fidelitatis  emittat,  prout  fuerat  constitutum  in  articulo  VI.  conventionis 
anni  1801,  sequentibus  verbis  expressum  : 

«  Ego  juro  et  promitto  ad  sancta  Dei  Evangelia  obedientiam  et  fidelitatem  maje- 
«  stati  suae  Regi  Belgarum,  meo  legitimo  principi.  Item  promitto,  me  nullam  com- 
«  municationem  habiturum,  nulli  Consilio  interfuturum,  nullamque  suspectam  unio- 
«  nem  neque  intra  neque  extra  conservaturum,  quae  tranquillitati  publicae   noceat 

1   Sec.   Srev.  om.  «  Namurcensis  -  Luxemburgensem  »  I  Così  pure  il  cit  Reg  Hit,  T.  XIII. 
Bi         i    Reg.:     Orientali!!    . 
Ni  -.-.I  i   Reg.:  «  feliciorque  .. 


a-  1*27  (  oncordato  fra  Leone  SI!  e  Guglielmo,  I  Re  dei  Paesi  Bassi  709 

«  et  si  tam  in  dioecesi  mea,  quam  alibi,  noverim  aliquid  in  status  damnum  trattari, 
«  domino  meo  regi  manifestano  ». 

Similiter  annuimus,  ut  hoc  idem  juramentum  praestent  ecclesiastici  quoque  viri 
secundi  ordinis  coram  auctoritatìbus  civilibus  a  Rege  dcsignatis,  quemadmodum 
statutum  fuerat  in  articulo  VII.  ejusdem  conventionis. 

Pari  modo  ut  omnis  solvatur  ambiguitas  circa  modum,  quo  formula  precum,  in 
articulo  Vili,  conventionis  anno  1801  statina,  ad  praesentem  rerum  statuiti  appli- 
cai i  valeat,  declaramus  eamdem  sic  esse  immutandam  :  «  Domine,  salvum  fac  h'rgem 
itosi  nini  Gitillielmum  ». 

Episcopi  autem  liberam  habebunt  suorum  vicariorum  in  spiritualibus  genera- 
lium  nominationem  et  electionem. 

Porro  tum  archiepiscopi  tum  episcopi  cujusque  praecipua  cura  versabitur  circa 
scminaria.  In  illis  enim  adolescentes,  qui  in  sortem  domini  vocantur,  opportuno 
tempore  ad  pietatem  morumque  integritatem  et  ad  ecclesiasticam  omnem  discipli- 
nam  skilt  novellile  plautat/ones.  in  juzentute  sua  informandi  sunt.  Enim  vero  boni 
ac  strenui  in  vinea  domini  operarii  non  nascuntur,  sed  fiunt;  ut  autem  fiant,  ad 
episcoporum  solertiam  industriamque  pertinet.  In  executionem  itaque  articuli  II. 
novissimae  conventionis  a  nobis  cum  serenissimo  Rege  Guglielmo  initae  seminarla 
in  qualibet  dioecesi,  eo  qui  sequitur  modo,  constituentur,  regentur  et  administra- 
buntur.  Ac  primo  quidem  is  adolescentium  numerus  in  iisdem  ali,  institui,  atque 
educari  debebit,  qui  necessitatibus  cujusque  dioecesis  et  populi  commoditati  piane 
respondeat,  quique  ab  episcopo  congrue  erit  definiendus.  Quum  vero  maxime  inter- 
sit,  ut  qui  sacris  se  ministeriis  addicunt,  non  solum  in  ecclesiasticis,  verum  etiam 
in  philosophicis  disciplinis  aliisque  ad  ecclesiasticas  conducentibus  rite  instituantur, 
ut  forma  gregis  fiant  et  semper  parati  si  ut  rationem  recidere  omnì  poscenti  ;  ideirco 
episcopi  in  seminariis  eas  omnes  cathedras  constituent,  quas  ad  completam  clerico- 
rum  suorum  institutionem  necessarias  judicabunt.  Doctrinae  denique  ac  disciplinae 
institutio,  educatio,  et  administratio  seminariorum  subjiciuntur  auctoritati  episcopo- 
rum  respectivorum  juxta  formas  canonicas.  Hinc  libera  erit  episcopis  tum  clerico- 
rum  in  seminariis  admissio  et  ab  eisdem  expulsio,  tum  etiam  rectorum  et  profes- 
sorum  electio,  eorumque,  quoties  id  necessarium  aut  utile  judicabunt,  remotio. 

Quae  autem  necessaria  sunt  prò  his  seminariis  vel  instituendis  vel  conservandis, 
ea  liberaliter  a  Serenissimo  Rege  suppeditabuntur,  qui  magnanimi  principis  animum 
ostendens  congrue  se  providere  velie  iis  omnibus,  quae  ad  ecclesiasticam  instru- 
ctionem  necessaria  sunt,  atque  eo  modo,  qui  nobis  sit  gratus,  per  extraordinarium 
suum  apud  nos  oratorem  professus  est. 

Denique  dioecesibus  ut  jam  supra  praescriptum  est  et  mox  per  alias  aposto- 
licas  litteras  clarius  a  nobis  praescribetur,  constitutis,  episcopi  juxta  ea,  quae  in 
articulo  IX.  et  X.  conventionis  anni  1801,  continentur,  ad  novam,  ubi  opus  fue- 
rit,  paroeciarum  circumscriptionem  procedent,  atque  ad  paroecias  dignos  piane 
ac  idoneos  ecclesiasticos  viros  eligent.  Serenissimus  autem  Rex  juxta  ea,  quae  in 
articulo  XIV.  ejusdem  conventionis  fuerunt  statata,  omnium  parochorum,  quos  etiam 
ob  novam  paroeciarum  circumscriptionem  creare  contigerit,  sustentationi,  quae 
cujusque  statum  deceat,  quaeque  par  sit  illi,  qua  parochi  dioecesium  in  meridio- 
nalibus  regni  Belgici  provinciis  fruuntur,  prò  regali  sua  munificentia  providebit. 


710  Concordato  fra  Leone  Xll  e  Guglielmo  I  Re  ilei  Paesi  Massi  a.  1827 


In  spem  autem  erigimur  foie,  ut  inter  istarum  regionum  catholicos  inveniantur, 
qui  libertate,  quae  eis  in  articulo  XV.  saepc  dictae  conventionis  anni  1801  Ecclesiis 
consulenti  asseritur,  liberaliter  uti  velini:  propensa  vero  Regis  voluntas  Nos  dubi- 
tare non  sinit,  quod  protectionem  fundationum  vel  elargitionum,  quas  in  favorem 
istarum  ecclesiarum  fieri  contigerit,  uti  et  acquisitionum,  quae  ab  iisdem  ecclesiis 
fieri  poterunt1,  Majestas  sua  non  sit  susceptura. 

Restat  nunc,  ut  plurimas  domino  Deo  nostro  gratias  agamus  propter  id,  quod 
Iiaotenus  prò  ecclesiasticis  rebus  in  universo  regno  Belgico  ordinandis  actum  est, 
eumque  enixis  obtestemur  precibus,  ut  id  ipse  confirmet  solidetque  :  Omtte  enim 
datimi  optimum  et  omtte  domini  perfectum  de  sursutn  est:  ncque  qui  piantai  est 
aliquid,  tteqiir  qui  rigai,  sed  qui  incrementum  dal  Deus. 

Decernentes  has  praesentes  litteras  nullo  unquam  tempore  de  subreptionis  et 
obreptionis,  aut  nullitatis  vitio,  vel  intentionis  Nostrae,  aut  alio  quocumque  defectu 
notati  vel  impugnari  posse,  sed  semper  firmas,  validas  et  efficaces  existere  et  fore, 
suosque  plenarios  et  integros  effectus  sortiri  et  obtinere,  ac  inviolabiliter  observari 
debere,  non  obstantibus  apostolicis,  ac  in  synodalibus,  provincialibus  et  universa- 
libus  conciliis  editis  generalibus  vel  specialibus  constitutionibus  et  ordinationibus, 
nec  non  quarumeumque  ecclesiarum  et  piorum  locorum  statutis  et  privilegiis,  aliisque 
contrariis  quibuscumque.  His  enim  omnibus  tametsi  prò  sufficienti  illorum  deroga- 
tione  specialis  facienda  mentio  esset,  vel  alia  exquisita  forma  servanda,  quatenus 
praemissis  obstare  aliquo  modo  possint,  expresse  derogamus.  Irritum  quoque  et  inane 
decernimus,  si  secus  super  his  a  quoquam  quavis  auctoritate  scienter  vel  ignoranter 
contigerit  attentari. 

Volumus  autem,  ut  harum  litterarum  exemplis,  etiam  impressis,  manuque  publici 
notarii  subscriptis  et  per  constitutum  in  ecclesiastica  dignitate  virum  suo  sigillo 
munitis,  eadem  habeatur  fides,  quae  Nostrae  voluntatis  significationi,  ipso  hoc  diplo- 
mate ostenso,  haberetur. 

Nulli  ergo  omnino  hominum  liceat  hanc  voluntatis  Nostrae  paginam  infringere, 
vel  ei  ausu  temerario  contraire.  Si  quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit,  indi- 
gnationem  omnipotentis  Dei,  ac  beatorum  Petri  et  Pauli  apostolorum  ejus,  se  noverit 
incursurum. 

Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum  anno  incarnationis  dominicae  millesimo 
octingentesimo  vigesimo  septimo,  sexto  decimo  kalendas  septembris,  pontificatus 
Nostri  anno  quarto. 

B.   Card.   Pacca.  Pro-Datar ius.        Pro  domino  Card.  Albano. 

F.   Capaccini,  Substitutus. 
Visa  de  Curia: 

D.   Testa. 

Loco  >$<  Plumbi. 

V.   Cugnonius. 

Da  Nussi,  Conventiones  etc.  232-238  (n.  XXIX),  collazionata  la  minuta  in  Secr.  Brev. 
4793  n."  59  (Archivio  della  Segreteria  dei  Brevi). 


a.  1828  Convenzione  con  ultimi  (anioni  Svisseri  711 


XCI. 

CONVENZIONE  CON  ALCUNI  CANTONI  SVIZZERI  PER  IL  VESCO- 
VADO  DI  BASILEA  ED  ACCESSIONE  A  QUESTO  DEI  CANTONI 
DI  ARQOVIA  E  TURQOVIA.  ' 

1828-1830. 

1.  -  Convenzione  fra  Leone  XII  e  i  Cantoni  di  Lucerna,  Berna,  Soletta  e  Zug. 

26  marzo  1S28. 

La  Convention  conclue  le  12.  Mars  1827  rélativement  à  la  réorganisation  et 
nouvelle  circonscription  de  l' Evéché  de  Bàie  n'ayant  pas  recti  la  ratification  de 
tous  le  Cantons  au  nom  desquels  elle  avait  été  stipulée,  les  hauts  Etats  de  Lucerne, 
Berne,  Soleure  et  Zoug  reconnaissant  l'urgente  necessitò  de  mettre  un  terme  à 
l'état  provisoire  ou  se  trouvent  les  affaires  diocésaines,  se  sont  décidés  à  donner 
suite  en  ce  qui  les  concerne  à  la  susdite  Convention  avec  les  modifications  deve- 
nues  nécessaires  par  le  changement  des  circonstances.  Dans  ce  but  ils  ont  fait 
renouveller  les  négociations  entre 

Monsieur  Pascal  Gizzi,  Internonce  Apostolique  près  la  confédération  Suisse,  au 
nom  de  Sa  Sainteté  le  Pape  Leon  XII.  chargé  de  cette  négociation, 

Son  Excellence  Monsieur  Joseph  Charles  Amrhyn,  Avoyer  de  la  Ville  et  Répu- 
blique  de  Lucerne,  et  Monsieur  Louis  de  Roll  Conseiller  d'état  de  la  République  de 
Soleure,  autorisés  par  les  Cantons  en  qualité  de  Commissaires, 

qui  en  vertu  de  leurs  pouvoirs  antérieurs,  eehangés  en  son  temps,  ont  conventi, 
sauf  la  ratification  de  leurs  hauts  Commettants,  des  bases  après  énoncées,  savoir: 

1.  Les  Cantons  de  Lucerne,  de  Soleure  et  la  partie  du  Canton  de2  Berne  cedée 
par  le  congrès  de  Vienne,  ainsi  que  le  Canton  de  Zoug,  formeront  à  l'avenir  quant 
à  leur  population  catholique  l'Evèché  de  Bàie. 

2.  La  residence  de  l'Evéque  et  du  Chapitre  Cathédral  sera  transferée  dans  la 
ville  de  Soleure.  En  conséquence  l'Eglise  collegiale  de  S.  Urs  et  Victor  (laquelle 
continuerà  néanmoins  d'étre  l'Eglise  paroissiale)  sera  erigée  en  Eglise  Cathédrale 
et  le  Chapitre  Collégial  en  Chapitre  Cathédral  de  l'Evèché  de  Bàie. 

3.  Le  Chapitre  Cathédral  sera  compose  de  dix  sept  chanoines,  dont  au  moins 
douze  seront  tenus  à  residence  pour  le  service  du  eulte  et  l'assistence  de  l'Evéque 
dans  ses  fonctions  religieuses. 

Sur  ce  nombre  de  dix  sept  Chanoines  dix  sont  repartis  sur  tous  les  Cantons  for- 
mant  le  Diocèse. 


'  Furono  qua  e  là  condii  ^'li  accenti  errali  in  Nussi  e  in  S.  IV,  conservando  però  quelli  usitaii  al  tempo  della 
convenzione. 

'  N'ussi  om. 


712  Convenzione  con  alenili  Cantoni  Svizzeri  a.  1828 


Parmi  ces  dix  sept  chanoines  sont  compris  Ics  chanoines  encorc  existants  de 
l'ancicn  chapìtre  de  Bàie;  ils  auront  droit  à  la  residence,  et  s'il  se  trouvoit  parmi 
eux  un  Dignitaire,  la  Dignité  de  Doyen  lui  sera  conferée. 

Le  Chapìtre  Cathedra!  aura  deux  Dignitaires,  un  Prevót  et  un  Doyen. 

4.  Les  dix  chanoines  nommés  dans  l'article  précédent  formeront  le  Sénat  de 
l'Evèque. 

5.  Aux  dits  Chanoines  appartient  en  cas  de  vacance  le  droit  d'élire  l'Evèque 
d'après  l'article  douze. 

6.  Dix  des  Chapelains  de  la  collegiale  de  St.  Urs  et  Victor  sont  annexés  pour 
le  eulte  et  autres  fonctions  religieuses  au  Chapìtre  Cathédral. 

7.  La  fabrique  du  mème  Chapìtre,  dont  le  revenu  annuel  peut  ètre  evalué  a  ' 
environ  deux  mille  francs  de  Suisse,  fourniru  et  entretiendra  les  parements,  les-  orne- 
ments,  et  en  general  le  mobilier  nécessaire  pour  le  service  divin. 

Afin  de  pourvoir  plus  convenablement  aux  objets  ci-dessus  enoncés,  les  revenus  de 
la  mense  episcopale  durant  la  vacance  du  Siége  sont  assignés  à  la  mème  fabrique. 

8.  Il  sera  etabli  à  Soleure,  residence  de  l'Evèque  et  du  chapìtre  un  Séminaire 
pour  lequel  les  Gouvernements  fourniront  la  dotation  et  les  bàtiments. 

Si  d'autres  Séminaires  étaient  jugés  nécéssaires,  l'Evèque  les  erigerà  d'accord 
avec  les  Gouvernements  respectifs,  qui  fourniront  la  dotation  et  les  bAtimens. 

L'Evèque  dirigerà  et  administera  ces  Séminaires  conjointement  avec  quatre 
Chanoines  de  différents  Cantons,  dont  deux  seront  nommés  par  l'Evèque  et  les  deux 
autres  par  son  Sénat. 

9.  Les  revenus  annuels  de  l'Evèque  sont  fixés  à  huit  mille  francs  de  Suisse. 
Les  revenus  du  Prevót   de  la  Collegiale  de  St.  Urs  et  Victor  sont  assignés  au 

Prevót  de  la  Cathédrale. 

Une  augmentation  annuelle  de  huit  cents  francs  sera  ajoutée  à  la  Prebende  Cano- 
niale3  du  Doyen. 

Les  revenus  annuels  de  chaque  Chanoine  résidant  des  Cantons  de  Lucerne  et 
de  Berne  sont  stipulés  à  deux  mille  francs. 

Les  Chanoines  ainsi  que  les  Chapelains  de  Soleure  et  leurs  successeurs  resteront 
dans  la  iouissance  entière  des  Prébendes  qui  appartiennent  au  Chapìtre  Collégial 
de  S.  Urs  et  Victor. 

Quant  aux  Chanoines  non  résidants  les  Gouvernements  s'engagent  de  fournir  ' 
à  chacun  d'eux  une  somme  annuelle  de  trois  cents  francs. 

10.  Outre  les  appointements  ci-dessus  déterminés  il  sera  assigné  à  l'Evèque  et 
aux  Chanoines  résidants  les  logements  convenables  à  leur  dignité. 

11.  Pour  la  dotation  de  la  Mense  episcopale,  des  Prébendes,  et  des  Séminaires  les 
Gouvernements  s'accorderont  avec  le  S.  Siége  dans  une  négociation  postérieure,  en 
attendant  ils  fourniront  des  rentes  assurées  etfixes;  les  Gouvernements  en  garan- 
tiront  la  perception  libre  et  régulière  ainsi  que  l'inaliénabilité;  ils  prendront  aussi 
soin  de  l'entretien  des  logements  des  Chanoines. 

Mi  bai  om. 

S,  i 

s.  /  V:  ■  canonicale  >. 

■   S.  71  ;  .  fournin     . 


a.  i^s  Convenzione  con  alcuni  Cantoni  Svizzeri  713 

Il  sera  pourvu  par  rentremisc  du  Gouvernement  de  Soleure  à  l'entretien  de 
l'Eglise  Cathédrale,  de  l'Evéché  et  des  bàtiments  du  Séminaire  qui  sera  établi  à 
Soleure.  Les  bàtimens  des  Séminaires  qui  dévraient  Otre  établis  ailleurs,  seront 
entretenus  par  les  Cantons  que  cela  concerne. 

12.  Les  Chanoines  formant  le  Sénat  ont  le  droit  de  nommer  l'EvCque  parmi  le 
Clergé  du  Diocèse. 

L'EvCque  élù  recevra  l'institution  du  St.  Pére  aussitòt,  que  ses  qualités  cano- 
niques  auront  été  constatées  selon  les  formes  usitées  pour  les  Eglises  de  la  Suisse. 

Le  Gouvernement  de  Soleure  nomme  le  PrevOt  selon  le  mode  usité  jusqu'à 
présent. 

La  nomination  du  Doyen  est  reservée  au  S.  Pére. 

Le  Gouvernement  de  Lucerne  nomme  aux  Prébendes  appartenant  a  ce  Canton. 

Pour  les  Chanoines  que  le  Canton  de  Berne  aura  à  (burnir,  le  Sénat  de  l'Evéque 
presenterà  pour  chaque  nomination  une  liste  de  six  Candidats  au  Gouvernement 
de  ce  Canton,  lequel  pourra  en  exclure  jusqu'à  trois;  ensuite  l'Evéque  nominerà'  le 
Chanoine. 

Il  sera  pourvu  aux  dix  Prébendes  provenantes  du  Chapìtre  de  St.  Urs  et 
Victor  d'après  le  mode  établi  jusqu'à  présent. 

Le  Gouvernement  de  Soleure  designerà  parmi  ses  Prébendiers  sa  cote-pai  t  de 
Chanoines  formant  le  Sénat.  Le  Prevòt  élù  par  ce  Gouvernement  sera  de  ce  nombre. 

Le  Chanoine  non  résidant  du  Canton  de  Zoug  sera  nommé  par  le  Gouvernement 
de  ce  Canton. 

Le  Chanoine  élù  doit  Otre  ou  resortissant  du  Canton,  à  qui  la  Prebende  appar- 
tieni, ou  y  exercer  des  fonctions  ecclésiastiques,  et  posseder  dans  ces  deux  cas  les 
qualités  suivantes:  Il  doit  étre  Prétre  séculier,  avoir  desservi  un  Bénéfice  à  charge 
d'ames  avec  zéle  et  prudence  pendant  au  moins  quatre  ans,  ou  avoir  aidé  l'Evéque 
dans  l'administration  du  Diocèse,  ou  des  Séminaires,  ou  enfin  s'étre  distingue  comme 
Prolesseur  de  Théologie,  ou  du  Droit  Canon. 

La  première  nomination  des  nouveaux  Chanoines  est  reservée  aut  St  Pére. 

13.  Il  ne  peut  étre  conféré  qu'une  seule  Dignité  au  mime  Chanoine.  Celle 
de  Prevòt  et  de  Doyen  ne  doivent  jamais  étre  possedées  par  des  Chanoines  du 
méme  Canton. 

14.  L'Evéque  prétera  entre  les  mais  des  Députés  des  Cantons,  formant  la  Dio- 
cèse de  BAle,  le  serment  suivant":  «  Jejure  et  promets  sur  les  Saints  Evangiles  tìdélité 
«  et  obéissance  aux  Gouvernements  des  Cantons  faisant  partie  du  Diocèse:  En 
«  outre  je  promets  de  n'avoir  aucune  intelligence,  de  ne  prendre  part  a  aucune 
«  délibération  et  de  n'entretenir  aucune  liaison  suspecte  soit  au  dedans,  soit  au 
«  dehors  de  la  Suisse,  qui  pourrait  compromettre  la  tranquillité  publique,  et  si  jamais 
«j'ai  connaissance  d'un  complot  nuisible  à  l'Etat,  que  se  soit  dans  mon  Diocèse 
■<  ou  ailleurs,  j'en  informerai  le  Gouvernement  ». 

15.  On  donne  ici  l'assurance  formelle,  que  si  tòt  ou  tard  par  quelque  circon- 
stance  que  ce  fut,  le  Siège  de  l'Evéque  et  du  Chapìtre  Cathédral  venait  à  étre 
transferé  hors  de  la  ville  de  Soleure,  le  Chapìtre  de  St.  Urs  et  Victor  serait  entiè- 

1  S.  IV:  •  nomme  •. 

■  .Mi  ss!  «iti. 


I  )  (  bnvensione  con  alcuni  Cantoni  Svizzeri  a.  1828 

rement  rétabli  sur  le  pied  où  il  se  trouvail  à  l'epoque  de  son  érection  en  Chapitre 
Cathedra!. 

16.  L'accession  à  la  nouvelle  circonscription  de  l'Evéchéde  Baie  est  reservée 
et  assurée  aux  Cantons  de  Bàie  et  d'Argovie  pour  la  partie  de  leur  population  catho- 
lique,  qui  n'v  est  pas  déjà  comprise,  ainsi  qu'au  Cantori  de  Thurgovie  d'après  les 
bases  reglées  par  la  Convention  ci-dessus. 

En  cas  d'accession  de  l'un  ou  l'autre  Canton  ci-dessus  nommés  la  Mense  episco- 
pale sera  augmentée  à  raison  du  maximum  de  dix  mille  francs  de  Suisse,  et  en 
proportion  de  la  Population  Catholique  incorporee  du  Canton  accédant. 

Si  la  réunion  de  tous  les  Cantons  ci-dessus  nommés  devoit  '  avoir  lieu,  le  Diocèse 
sera  pourvu  d'un  suffragant  que  l'Evèque  nommera,  et  au  quel  les  Cantons  faisant 
partie  du  Diocèse  assureront  un  revenu  annuel  de  deux  mille  francs  de  Suisse. 

Toute  disposition  ultérieure  rélativement  ;'i  l'accession  des  susdits  Cantons  sera 
reservée  à  une  Convention  postérieure. 

Les  ratifications  de  la  présente  Convention,  expediée  et  signée  a  doublé,  seront 
échangées  le  plutót  que  faire  se  pourra. 

Ainsi  fait  à  Lucerne  le  26.  Mars  1828. 

Au  noni  de  Sa  Sainteté:  P.  Gissi  Inter nonce  Apostoliqiic. 

Au  noni  des  Hautes  Etats  les  Commissaires:  /.  Ch.  Amrhyn  Avoycr.  Louis  de 
Roll  Conseiller  d'Etat. 

Da  Nussi,  Conventiones  etc.  242-246  (n.  XXXI),  collazionata  la  copia  nell'Archivio  della 
S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord.,  ò".  IV.  u.°  27  Ardi.  vece. 


2.  -  Nuova  circoscrizione  del  vescovado  di  Basilea. 

7  maggio  1828. 

Leo  Episcopus  Servus  Servorum  Dei.  Ad  Perpetuam  Rei  Memoriam. 

Inter  praecipua  Nostri  Apostolatus  munia  illud  profecto  recensetur,  quod  spectat 
Episcopalium  Sedium  tutelam,  ut  quibuscunque  possimus  modis  ea  omnia  curemus 
perficere,  quae  in  Catholicae  Religionis  augmentum,  in  Ecclesiarum  decorem  et  in 
Christifìdelium  commodum  atque  utilitatem  conferre  videantur.  Et  quoniam  sum- 
mopere  dolentes  conspeximus,  quod  in  transactis  deflendis  vicissitudinibus  res 
omnes  Ecclesiasticae,  in  quibusdam  praesertim  Regionibus  maxime  fuerant  perturba- 
tae,  ideirco  Pastoralis  Officii  Nostri  partes  esse  duximus,  tot  malis  prò-  viribus  succes- 
sive mederi,  novas  instaurando  Cathedrales,  statuendo  Capitula,  Dioecesium  limites 
circumscribendo,  illisque  opportunos  addicendo  Census  ad  hoc,  ut  quaelibet  Dioecesis 
a  proprio  Antistite  juxta  Sacrorum  Canonum  praescriptum  valeat  administrari.  Hoc 
sane  Consilio  agnoscentes,  quod  Basileensis  Episcopatus,  qui  tam  :ì  Dioeceseos  ampli- 
tudine, tam :'  Antistitum  splendore  floruerat,  prout  illustria  ac  praeclara  testantur 
monumenta,  in  superiorum  temporum  teterrima  conversione,  Ecclesia  Cathedrali 
exspoliata,  Capitulo   dissoluto,  Censu  Episcopali  deperdito,  Dioecesi   Novis  finibus 

'  Mussi:   ■  doit  >. 

=  Nussi  ora. 

•  Sccr.  Bnv.:  .  uim  •. 


a.  182S  Convenzione  con  alcuni  Cantoni  Svizzeri  715 

coarctata,  in  miseram  profccto  conditionem  fuerat  rcdactus,  de  opportunis  ad  haec 
incommoda  prò  locorum  ac  temporum  conditione  adhibcndis  remediis  serio  cogita- 
vimus  et  din  collatis  cura  iis,  quorum  intererat,  consiliis,  expediens  tandem  fore 
judicavimus,  si  Episcopali  Sede  Basileensi  translata  in  Civitatem  Solodorensem, 
cuncta  Capituli  Constitutionem  et  Cathedralem  Ecclesiam  spectantia  apte,  ut  infra,  a 
Nobis  constabiliantur.  Nos  igitur  hujusmodi  Episcopalis  Ecclesiae  ac  Dioecesis  spi- 
rituali regimini,  quantum  in  Domino  possumus,  consulere  cupientes,  ex  certa  scientia 
ac  matura  deliberatione  Nostris,  deque  Apostolicae  potestatis  plenitudine,  praevia 
Basileensis  Ecclesiae  et  Capituli  prioris  status  omnimoda  suppressione,  exstinctione 
et  annullatione;  itemque  praevia  exstinctione  Collegialitatis  in  Ecclesia  sub  invoca- 
tione  Sanctorum  Ursi  et  Victoris  in  Civitate  Solodori,  liane  ipsam  Urbem  in  Civi- 
tatem Episcopalem  erigimus,  praedictamque  Sanctorum  Ursi  et  Victoris  antea  Col- 
legiatam  et  Parochialem  Ecclesiam,  ad  Cathedralis  gradum  extollimus,  in  eamque 
Episcopalem  Sedem  Basileensem  transferimus,  ibique,  firmo  remanente  Parochialitatis 
jure,  Cathedrale  Basileense  Capitulum  erigimus  et  constituimus;  novam  hanc  Sedem,1 
Capitulum,  ac  Dioecesim  Venerabili  Fratri  Francisco  Xaverio  de  Neveu,  moderno 
Antistiti  ejusque  in  Episcopatu  Basileensi  Successoribus  cum  omnibus  respectivis 
juribus,  praerogativis  et  privilegiis  legitime  ipsis  competentibus  perpetuo  tribuimus, 
et  assignamus.  Novum  autem  in  dieta  Cathedrali  Capitulum  constare  volumus  decem 
et  septem  Canonicis;  comprehensis  in  hoc  numero  Praepositura  Majori  post  Pontiti- 
calem  Prima,  ac  Decanatu  secunda  Dignitate,  et  in  eodem  Decem  et  septem  Canoni- 
corum  numero  ultra  Praepositum  cooptali  ceteros  Novem  Canonicos  prioris  nunc 
suppressae  Collegiatae  aliosque  tres  Ecclesiasticos  Viros  ex  singulis  Pagis  Lucer- 
nensi  et  Bernensi,  et  unum  ex  Pago  Tugiensi.  Si  qui  vero  interea  supersint  Canonici 
antiqui  Capituli  Basileensis,  hi  erunt  in  Novum  Capitulum  adscribendi  et  si  inter  eos 
quisquam  Dignitatem  obtinuerit,  huic  Decanatum  novi  Capituli  adsignari  mandamus. 
Istiusmodi'  profecto  Capitulum  dividetur  in  Praebendas  duodecim  residentiales,  et 
quinque  forenses  nuncupandas,  Residentiales  Chori  Servitici  obstricti  erunt  Canonici 
Decem  Solodorenses,  atque  unus  ex  tribus  Canonicis  singulorum  Pagorum  Lucer- 
nensis,  et  Bernensis.  Quinque  vero  forenses  Residentiae  non  obligati,  duo  erunt  ex 
quolibet  Pago  Lucernensi,  et  Bernensi,  atque  unus  ex  Pago  Tugiensi.  Porro  decem 
ex  hisce  decem  et  septem  Canonicis  una  cum  duabus  Dignitatibus  Episcopi  Senatum 
constituent  et  utraque  voce  in  Capitulo,  ac  jure  Antistitis  eligendi  potientur,  juxta 
modum  deinceps  praefìniendum.  Inter  praefatum  numerum  Decem  Canonicorum, 
Episcopi  Senatum  constituentium,  locum  semper  habebunt  tres  ex  Pago  Solodorensi; 
nempe  Praepositus  et  alii  duo  Canonici  ab  ipsius  Pagi  Gubernio  designandi;  item 
alii  tres  ex  singulis  Pagis  Lucernensi  et  Bernensi,  unus  ex  pago  Tugiensi.  Et  quoniam 
juxta  Canonicas  Sanctiones  Capitulis  Cathedralibus  Praebendae  Theologalis  et  poe- 
nitentiaria  adesse  debent,  ideirco  Venerabili  Fratri  Episcopo  prò  tempore  Basileensi 
omni  studio  eommendamus,  ut  quamprimum  fieri  poterit,  duo  ex  Praebendis  Theo 
logo  et  Poenitentiario  Canonicis  addicantur,  '  ipsius  Episcopi  conscientiam  super  his 
onerantes.  Mandamus  pariter,  novo  Cathedrali  Capitulo  aggregandos  esse  decem  Cap- 

1  Nusm  .  e  constituimus  novam  hanc  Sedem;    - 

*  Sec.  Brev.:  «  Hujusmodi  ». 

•  Sec.  Bui.,      adjiciantur  ».  , 


7ib  Convenzione  con  abitui  Cantoni  Svizzeri  a.  1828 

pellanos  prioris  Collegiatae,  loco  Beneficiariorum,  qui  in  sacris  functionibus  pera- 
gendis  Ecclesiae  et  Capitulo  Cathedrali  decenter  inserviant.  Novo  autem  sic  efformato 
Cathedrali  Capitulo,  Decem  Canonicis  Senatum  Episcopi  constituentibus  tribuimus 
jus  eligendi  infra  tres  Menses  ex  dioecesano  Clero,  servatis  Canonicis  Regulis, 
futurum  ac  prò  tempore  Episcopum  Basileensem;  jubentes  insimul,  ut  peractae  Ele- 
ctionis  instrumentum  authentica  forma  exaratum  Summo  Pontifici  de  more  mittatur, 
a  quo,  si  Electio  canonice  peracta  agnoscetur  et  ex  inquisitionis  processu  juxta 
formam  prò  Episcopatibus  in  Helvetia  usitatam  confecto,  de  ipsius  Electi  qualitatibus 
ad  Sacrorum  Canonum  normam  rite  constiterit,  electio  hujusmodi  a  Sancta  Sede 
confìrmabitur  et  ab  ea  deinde  per  Apostolicas  literas  Canonica  Electo  dabitur  insti- 
tutio.  Quod  si  aut  electio  minime  fuerit  canonice  peracta,  aut  Promovendus  prae- 
dictis  qualitatibus  instructus  non  reperiatur,  ex  speciali  gratia  indulgemus,  ut  Cathe- 
drale  Capitulum  ad  novam  electionem  canonica  similiter  methodo  valeat  procedere. 
Dignitatum  et  Canonicatuum  collationem  prò  hac  prima  vice  Nobis  libere  reser- 
vamus.  In  futuris  vero  vacationibus  unica  tantum  Decanatus  provisio  erit  Aposto- 
licae  Sedi  perpetuo  reservata.  Pristinum  autem  Gubernio  Solodorensi  manere  volumus 
jus  nominandi  Praepositum  et  Canonicos  instituendos  juxta  morem  hactenus  obser- 
vatum;  ac  Lucernensi  Gubernio  privilegium  donari  nominandi  ad  tres  Praebendas 
Capitulares  ejus  pago  tributas.  Pro  trium  vero  Canonicorum  ex  Bernensi  Pago  exci- 
piendorum  designatione  singulis  vicibus  efformanda,  Capitulares  Canonici  Notulam 
sex  Clericorum  exhibebunt  magistratui  Bernensi,  cui  jus  erit  tres  ad  summum  exclu- 
dendi  et  ex  reliquis  Episcopus  prò  tempore  ncvum  seliget  Canonicum.  '  Demum 
unica  duntaxat  Dignitas  unico  Canonico  conferri  poterit,  neque  fas  erit  uno  tempore 
Praeposituram  et  Decanatum  possideri  ab  Ecclesiasticis  Viris  ejusdem  Pagi.  In 
horum  autem  Canonicorum  designatione  cavendum  erit,  ut  Candidati  orti  sint  ex 
Pago,  cui  fuerunt  tributae  Praebendae,  ve!  ibidem  Sacris  operentur;  utque  sint  Prae- 
sbyteri  Seculares  ac  Beneficium  Curatum  per  quatuor  saltem  annos  prudenter  accu- 
rateque  tenuerint,  vel  Antistitem  in  Dioecesis  vel  Seminarii  procuratione  adjuverint, 
vel  denique  Theologiae  aut  Juri  Canonico,  sacrisque  disciplinis  tradendis  utiliter 


avvenuta  nella  Bolla  intorno  al  canonico  forense  di  Zug  fu  corretta  col  seguente  decreto: 
Ex  Canonicis  Forensibus,  qui  in  Cathedrali  Capitulo  Basilcensi  sunt  percensendi.  unum  esse  debere  ex  Pago 
Zugensi,  Apostolicis  litteris  cautum  est,  quae  de  Episcopati!  Basilcensi  sunt  datae.  Cum  vero  in  iis  rescribendis 
omissa  practer  voluntatem  fuerit  mentio  de  jure  illius  eligendi,  quod  pei  Sanctissimum  Dorainum  nostrum  Leonem  XII.. 
Ponrificem  maximum,  Gubernio  memorati  Pagi  collatum  fuerat,  prout  in  Consistoriali  Decreto  sancitum  perlegebatur, 
placuit  Sanctitati  Su;ie,  Decreto  hoc  Consistoriali,  perinde  hahendo  ac  si  novae*  litterae  Apostolicae  sub  plumbo  datae 
in. Tini,  declarari  et  edici,  jus  eligendi  Canonicum  Forensem,  scu  non  residentialem,  prò  Pago  Zugensi  attributum 
esse  Gubernio  ipsius,  ac  proinde  Executori  earumdem  litterarum  mandavit  **  ut  juxta  hanc  *"  Sanctissimi  Patris 
voluntatem  Constitulionem  dicti  Capiluli  perficiendam  curet.  Hoc  porro  Decretum  edi  et  in  Acta  sacrae  Consistorialis 
Congregationis  referri  jussit.  Datura  Romac  hac"**  die  XII.  Junii  Anni  1828. 

(L.  S.) 

/\  Pohaorius, 

S.  Congrce;.  Consistorialis  Sec. 

0,  collazionato  il   decreto   col   sigillo  del  Polidori   in  Acta  Coiigrcg.  Causisi.  1828,  Tarsili. 
entro  il  n°  18  (Archivio  della  S.  Congregazione  Concistoriale). 

•  Nussi  om. 

Mi     i       ni. uHlari  ■. 
\itn  um. 


a.  1828  Convenzione  con  alcuni  Cantoni  Svizzeri  1\1 


incubuerint.  Omnia  praeterea  confirmantes,  quae  transactis  temporibus  circa  Dioe- 
cesis  Basileensis  dismembrationem  fuerunt  ordinata  et  praevia  derogatione  consensus 
quorumlibet  interesse  habentium,  ac  sejunctìs,  quatcnusopus  sii,  ab  aliqua  quacumque 
Dioecesi  cunctis  illis  partibus,  quae  moderno  Episcopo  Basileensi  in  administrationem 
hactenus,  nomine  Sanctae  Sedis,  traditae  fuerant,  aliisque  etiam  Parochialibus  Eccle- 
siis  dismembratis  ac  separatis  per  praesentes  statuimus,  ut  ex  mine  in  posterum 
novum  sat  amplum  Dioecesis  Basileensis  Territorium  constare  debeat  ex  integris 
Pagis  Lucernensi  et  Solodorensi,  ex  ea  Pagi  Bernensis  parte,  quae  per  Vindobo- 
nensem  conventum  eidem  Bernensi  Pago  cessa  fuerat  et  ex  l'ago  Tugiensi,  cum 
eorum  Incolis  Catholicis,  praeter  eas  pagorum  Basileensis  et  Argoviensis  terras  ac 
Parochias,  quae  ad  eandem  Basileensem  Dioecesim  hucusque  pertinuerunt  et  adhuc 
pertinent.  Licitum  praeterea  erit  Pago  Turgoviensi,  nec  non  iis  partibus  Pagorum 
Basileensis  et  Argoviensis,  quae  olim  Dioecesi  Constantiensi  addictae  erant,  ad  Basi- 
leensem Dioecesim  juxta  modum  in  posterum  determinandum,  accedere.  In  hoc 
casu  antedictae  Episcopali  Sedi  Basileensi  huic  Apostolicae  Sedi  immediate  subjectae 
jus  connrmamus  habendi  Suffraganeum  Episcopum  Titularem  ad  ea  per  totam  Dioe- 
cesim obeunda  munia,  quae  Ordinem  Episcopalem  requirunt  ;  cujus  quidem  Suffra- 
gane! nominatio  Summo  Pontifici  de  more  facienda  ad  Episcopum  Basileensem  prò 
tempore  semper  libere  spectabit.  Ut  autem  hodierni  ac  prò  tempore  existentis  Epi- 
scopi Basileensis,  ejusque  Suffraganei,  quatenus  ipsius  nominationi  '  locus  fiat  et 
Cathedralis  Capituli  decenti  ac  congruae  sustentationi  opportune  ac  stabiliter  con- 
sulatur,  mandamus  ut  Mensae  Episcopali  tradatur  liber  annuus  redditus  octomilium 
librarum  Monetae  Helveticae  ;  qui  tamen  redditus  per  participationem,  connexionem 
et  unionem  aliorum  trium  Pagorum,  quorum  mentio  supra  facta  est,  augendus  erit 
usque  ad  summam  decem  millium  librarum  ejusdem  Monetae,  juxta  proportionem 
Catholicorum  uniuscujusque  Pagi  ad  Dioecesim  Basileensem  pertinentium,  Suffra- 
ganeo  Episcopo  Titulari  Librarum  similium  bismille;  praeposito,  novem  Canonicis, 
ac  decem  Cappellanis  iidem  redditus,  quibus  antea,  uti  Capitulum  Collegiatae  Solo- 
dorensisnunc  suppressae,  potiebantur;  Decano  Librarum  oetingentarum  ultra  fructus 
Canonicalis  praebendae:  Librarum  vero  bismillium  unicuique  ex  Canonicis  residen- 
tibus  Pagorum  Lucernensis  et  Bernensis,  ac  tercentum  Librarum  cuilibet  ex  Cano- 
nicis non  residentibus,  Forensibus  nuncupatis.  Ejusmodi  autem  redditus,  quorum 
fundatio  per  Conventionem  posterius  ineundam  rite  determinabitur,  erunt  interea 
persolvendi  a  respectivis  Pagorum  Guberniis,  quae  ad  haec  implenda  sese  in  valida 
forma  obligarunt.  Tarn  Basileensi  Episcopo,  quam  ejus  Suftraganeo,  cunctisque  Cano- 
nicis residentibus  erunt  per  Gubernia  constabiliendae  necessariae  aedes  unicuique 
dignitati  convenientes,  eisdemque  guberniis  onus  incumbet2  tueri  aedes  canonicales; 
ac  Solodorense  Gubernium  sumptus  praebebit  ad  tuitionem  tam  Ecclesiae  Cathe- 
dralis, quam  aedium  Episcopalium  necessarios.  Manutentioni  vero  Fabricae  Cathe- 
dralis Ecclesiae  ac  expensis  in  Sacram  Suppellectilem  et  in  rei  divinae  cultum  neces- 
sariis  consultum  erit  annuo  redditu  bismille  Librarum,  jam  pridem  Fabricae  olim 
Collegiatae  Solodorensis  assignatarum  ;  utque  rebus  hujusmodi  uberius  prospiciatur, 

1  Xussi  :  «  nominationis  >. 

'  Mussi  :  ■  incumbis  ».  In  Sec.  Brev.  «  incumbet  >  è  corretto  da  «  tncnmbil  ».   VaOTRBY,  Histoire  {ics  Évéques  de 
Baie  II,  Einsiedcln  188h,  528.  om.  -  unicuique  -  tueri  aedes  ». 


718  Convenzione  con  alcuni  Cantoni  Svizzeri  a.  1828 


adsignandi  in  id  causae  erunt  fructus  Mensae,  spatio  Sedis  Episcopalis  vacationis 
decorrendi.  Facultatem  insuper  noviter  sic  erecto  Cathedrali  Basileensi  Capitulo 
impartimur  condendi  ordinationes  et  Statuta  Sacris  Canonibus  et  Constitutionibus 
Apostolids  minime  adversantia  et  ab  Episcopo  expresse  approbanda;  itemque  gau- 
dendi  omnibus  honoribus,  insigniis  et  privilegiis,  quibus  alia  Cathedralia  Capitula 
in  Helvetia  existentia  gaudent,  dummodo  non  sint  oneroso  titulo  acquisita.  Quodsi 
aliqua  ex  causa  forsan  contingat  in  posterum  Episcopalem  Sederti  et  Basileense 
Capitulum  Cathedrale  alio  canonice  transferri,  tunc  Solodorensis  Collegiatae  Ecclesiae 
Sanctorum  Ursi  et  Victoris  Capitulum  in  illum  ipsum  revocandum  erit  statum,  quo 
ante  Cathedralitatis  acquisita  jura  potiebatur.  Necessarium  profecto  judicamus  decer- 
nere ac  mandare,  ut  manutentioni  antiquae  ad  praesens  suppressae  Cathedralis 
Ecclesiae  Basileensis  et  Divini  cultus  in  ea  peragendi  expensis  opportuno  et  stabili 
modo  provideatur.  Volumus  praeterea,  quod  a  Venerabili  Fratre  Episcopo  Basileensi 
in  Civitate  Solodorensi  Seminarium  Puerorum  Ecclesiasticum  erigatur,  in  quo  Ado- 
lescentes  Clerici  opportune  alantur  ac  rite  instituantur,  quodque  Gubernia  Pagorum 
necessaria  prò  ejusdem  Seminarii  aedibus  et  prò  annuo  libero  Censu  praestare 
debeant;  et  si  necesse  erit  alia  in  aliis  Pagis  erigere  Seminaria,  Episcopus  ea  eriget 
re  conciliata  cum  respectivis  Guberniis,  quae  prò  aedibus  et  pio  annuo  libero  Censu 
necessaria,  ut  supra,  suppeditabunt:  Episcopus  autem  eisdem  Seminariis  regendis, 
administrandis,  ac  in  sana  doctrina  instituendis  juxta  Concilii  Tridentini  praescriptum 
semper  advigilabit,  adhibitis  in  auxilium  quatuor  Canonicis  ex  diversis  Pagis  assu- 
mendis,  quorum  binos  ipse  Episcopus  et  alios  duos  Canonici  Senatum  Episcopi 
constituentes  eligent.  Mandamus  pariter,  ut  praedieta  Episcopalis  Ecclesia1  Basi- 
leensis juxta  redditus  ejus  Mensae  nunc  ut  supra  adsignatos  de  more  taxetur  ad 
florenos  Auri  de  Camera  biscentum  et  quadraginta  et  hujusmodi  Taxa  in  Libris 
Camerae  Apostolicae  describatur.  Indulgemus  denique,  ut  Episcopus  coram  Depu- 
tatis  Pagorum,  quibus  Dioecesis  Basileensis  efformatur  territorium,  emittere  licite 
possit  Fidelitatis  juramentum  hisce  verbis:  «Ego  juro  et  promitto  ad  Sancta  Dei 
Evangelia  fidelitatem  et  obedientiam  Gubernio  Pagorum,  quibus  Dioecesis  constat. 
Item  promitto,  me  nullam  communicationem  habiturum,  nulli  Consilio  interfuturum, 
nullamque  suspectam  Unionem,  neque  intra  neque  extra  Helvetiam  conservaturum, 
quae  publicae  tranquillitati  possit  obesse;  et  si  tam  in  Dioecesi  mea  quam  alibi 
noverim  aliquam  conventiculam  ad  Status  perniciem  iniri,  Gubernio  manifestabo  ».- 
Ad  hoc  ut  autem  omnia  et  singula  sic  ut  supra  a  Nobis  disposita  rite  ac  celeriter 
ad  suum  perducantur  effectum,  dilectum  filium  Apostolicum  prò  tempore  Nuntium 
Lucernensem  et  in  ejus  defectum  Apostolicae  Sedis  apud  Helvetos  negotiorum  Gesto- 
rem  harum  Literarum  Nostrarum  Executorem  eligimus  ac  deputamus,  necessarias  et 
opportunas  ei  tribuendo  facultates,  ut  sive  per  se,  sive  per  aliam  Personam  in  Ecclesia- 
stica Dignitate  constitutam  ab  eo  specialiter  subdelegandam  cuncta  superius  ordinata 
peragere,  statuere,  disponere,  decernere,  ac  super  quacunque  oppositione  adversus 
praemissa  in  actu  executionis  quomodolibet  forsan  oritura,  agnoscere  ac  definitive 
pronunciare  libere  ac  licite  possit  et  valeat.  Praesentcs  vero  litteras  et  in  eis  con- 
tenta quaecumque  etiam  ex  eo  quod  quilibet  interesse  habentes  vel  habere  prae- 

1  Nuvm  .   Sec.  Brev..  ipraedictae  Episcopalis  Ecclesiae»! 


a.  1828  Convenzione  <<<;.  alcuni  (  anioni  Svizzeri  719 

tendentes  auditi  non  fuerint,  ac  praemissis  non  consenserint,  nullo  unquam  tempore 
de  subreptionis  vel  obreptionis  aut  nullitatis  vitio  seu  Intentionis  Nostrae  vel  quo- 
libet  alio,  licet  substantiali  defectu  notari,  impugnali,  vel  in  controversiam  vocari 
posse,  sed  eas  semper  ac  perpetuo  validas  et  effìcaces  existere  et  fore,  suosque 
plenarios  et  integros  effectus  sortili  et  obtinere,  atque  ab  omnibus  ad  quos  spectat 
inviolabiliter  observari  debere;  et  si  secus  super  his  a  quoquam  qua  vis  auctoritate 
seienter  vel  ignoranter  contigerit  attentari,  irritimi  prorsus  et  inane  decernimus. 
Non  obstantibus  de  jure  quaesito  non  tollendo  aliisque  Nostris  et  Cancellariae 
Apostolicae  Regulis  nec  non  constitutionibus  et  Ordinationibus  Apostolicis,  itemque 
supradictarum  Ecclesiarum  etiam  juramento,  confirmatione  Apostolica  vel  quavis 
alia  rìrmitate,  roboratis  statutis  et  consuetudinibus,  privilegiis  quoque  ac  Indultis 
caeterisque  etiam  specifica  et  individua  mentione  dignis  contrariis  quibuscumque. 
Volumus  equidem,  ut  praesentium  litterarum  Executor  omnium  et  singulorum 
Actorum  in  ipsarum  litterarum  executione  conficiendorum  exempla  in  authentica 
forma  exarata  ad  Sacram  Congregationem  Rebus  Consistorialibus  praepositam  in 
ejusdem  Congregationis  Archivo  asservanda,  quam  primum  fieri  poterit,  transmittere 
teneatur.  Praeterea  volumus,  ut  harum  Litterarum  Transumptis  etiam  impressis, 
manti  tamen  alicuius  Notarii  publici  subscriptis,  ac  Sigillo  Personae  in  Ecclesiastica 
Dignitate  constitutae  munitis,  eadem  prorsus  fides  in  Judicio  et  extra  adhibeatur, 
quae  ipsis  praesentibus  adhiberetur,  si  forent  exhibitae  vel  ostensae.  -  Nulli  ergo 
omnino  hominum  liceat  paginam  hanc  Nostrae  Subpressionis,  Extinctionis,  Annul- 
lationis,  Translationis,  Erectionis,  Attributionis,  Assignationis,  Mandati,  Commis- 
sionis,  Derogationis  et  Voluntatis  infringere  vel  ei  ausu  temerario  contrarie.  Si 
quis  autem  hoc  attentare  praesumpserit,  indignationem  Omnipotentis  Dei  ac  Beatorum 
Petri  et  Pauli  Apostolorum  ejus  se  noverit  incursurum.  Datum  Romae  apud  Sanctum 
Petrum  Anno  Incarnationis  Dominicae  Millesimo  Octingentcsimo  Vigesimo  Octavo; 
Nonis  Maji;  Pontificatus  Nostri  Anno  Quinto. 

Uà  Nussi  loc.  cit.  246-252,  collazionata  la   minuta  in   Secr.  Brev.  4793  n.°  3C>  (Archivio 
della  Segreteria  dei  Brevi). 

* 

*  * 

Ai  Capitolari  di  Basilea  Leone  XII  spedi  poscia  il  seguente  Breve: 
Dilecti  Filii!  Salutem  et  Apostolicam  Benedictioncm.  Quod  ad  rem  sacram  isthic 
prò  locorum  conditione  aptius  ordinandam  sanciendum  censuimus,  vos  didicisse  haud 
ambigimus  ex  Apostolicis  Litteris,  quas  in  eam  rem  Idibus  superioris  Junii  dandas 
curavimus.  Animadvertetis  profecto,  quonam1  ad  majora  Gregis  istius  Dominici  com- 
moda comparanda  Pontificiae  benignitatis  indulgentiam  protulerimus,  singulare  illud 
privilegium  Ordini  vestro  tribuentes,  ut  ex  praestitutis  legibus  Anstititem  eligatis. 
Gravissima  quidem  actio  haec  est,  in  qua  exequenda  id  vos  consilii,  Deo  bene  juvante, 
suscepturos  fore  confidimus,  quod  religionis  utilitas  atque  aeterna  populorum  salus 
efflagitare  dignoscantur.  Alienis  enim  vos  peccatis  communicaretis,  dicimus  cum 
Tridentinis  patribus,  nisi,  quos  digniores  et  Ecclesiae  magis  utiles  judicaveritis,  prae- 
fici  diligenter  curetis. 

1  Ni  s*i       quamaam  ». 


720  Convenzione  con  alcuni  Cantoni  Svizzeri  a.  1828 

Verum  illud  quoque  prò  ea,  qua  commendamini,  prudentiae  laude  pensandum 
vobis  est,  florere  ecclesiam,  quando,  ut  monet  Ivo  Carnotensis,  imperium  et  sacer- 
dotium  inter  se  convenirne.  Vestrarum  proinde  erit  partium,  eos  adsciscere,  quos 
ante  solemnem  electionis  actum  noveritis  nedum  praefinitis  qualitatibus  praefulgere, 
sed  gubernio  etiam  minus  gratos  non  esse.  Id  diligenter  caveatis  opus  est,  quando 
etiam  iuxta  sancitas  in  iisdem  Nostris  litteris  conditiones  proponendae  per  Vos  erunt 
Magistratui  illorum  notulae,  ex  quibus  prò  aliquo  Pago  erunt  ab  Episcopo  Collegae 
Vestri  enunciandi.  '  Ea  sane  Nobis  de  vestra  pietate  ac  fide  opinio  est,  ut  in  negotio 
hoc  prae  caeteris  maximi  momenti  mandata  haec  Nostra  servaturos  Vos  esse,  tra- 
ditoque  Vobis  munere  naviter  perfuncturos  haud  dirfiteamur.  Vobis  interim,  Dilecti 
Filii,  Apostolicam  Benedictionem,  coelestis  praesidii  auspicem,  ex  animo  impertimur. 

Datum  Romae  apud  S.  Petrum  die  15.  Septembris  1828,  Pontificatus  Nostri 
anno  quinto. 

Da  Nussi  loc.  cit.  3.N0,  collazionata  la  copia  nell'Archivio  della  S.  Congregazione  degli 
Affari  Eccles.  Straord.  5.  IV.  n.°  27  Arch.  vece. 


3.  -  Accessione  dei  Cantoni  d'Argovia  e  Turgovia  al  vescovado  di  Basilea. 

a)  -  Accessione  del  Cantone  d'Argovia. 

2  dicembre  1S2S. 

En  vertu  de  la  declaration  du  Conseil  souverain  du  haut  Etat  d'Argovie  du 
11.  Novembre  dernier  a  été  conclue  sur  l'accession  de  ce  haut  Canton  à  l'Evèché 
de  Bàie  nouvellement  reorganisé  par  la  convention  du  26  Mars  1828  faite  et  passée 
entre  le  St.  Siège  et  les  hautes  Etats  de  Lucerne,  Berne,  Soleure  et  Zoug; 

entre 

Son  Excellence  Monseigneur  Ostini,  Archevèque  de  Tarse,   Nonce  apostolique 

près  la  Conféderation  Suisse 

et 

Messieurs  les  Conseillers  d'Etat  Charles  de  Reding,  Francois  Joseph  Foderici), 
et  Francois  Joseph  Vorster,  Députés  du  gouvernement  du  susdit  haut  Etat  d'Argovie. 

Ainsi  que  sous  la  cooperation  demandée  des  Commissaires  chargés  de  la  nègo- 
ciation  sur  la  réorganisation  et  la  nouvelle  Circonscription  de  l'Evèché  de  Baie, 
savoir  : 

Son  Excellence  Monsieur  Joseph  Charles  Amrhyn  Avoyer  de  la  ville  et  Répu- 
blique  de  Lucerne,  et  Monsieur  le  Baron  Louis  de  Roll  Conseiller  d'Etat  de  la  Repu- 
blique  de  Soleure: 

Munis  de  plein-pouvoirs  sous  la  reserve  de  la  ratification  de  leurs  hauts  Com- 
mettans, 

La  Convention  qui  suit: 

Art.  l.er  -  La  population  catholique  du  territoire  du  Canton  d'Argovie,  qui  a 
été  separé  de  l'EvOché  de  Constance  ainsi  que  celle  du  territoire  qui  appartenait  à 

:   S.   IV.:  •  prò  Pagi-,  Bernensi,    Vrgoviensi   et  Turgoviensi   erunt   ali  Episcopo  Collegae  Vestii   renunciandi  ■. 


a.  1829  Convenzione  <<<>/  alcuni  Cantoni  Svisseri  721 

l'ancien  Evedié  de  Bàie,  fera  aussi  partie  à  perpétuité  du  Diocèse  de  Bilie  nouvel- 
lement  reorganisé. 

Art.  2.c  -  L'Election  des  trois  Chanoines,  que  le  Cantori  d'Argovie  a  à  fournir  au 
Chapitre  Cathedra!,  savoir  d'un  Chanoine  résidant  et  deux  non-residants  se  fera 
d'après  le  mode  établi  par  l'Art.  12.e  de  la  Convention  citée  du  26  Mars  1828.  pour 
le  haut  Etat  de  Berne,  et  ainsi  tout  ce  qui  a  été  accordé  à  ce  dernier  Canton  rela- 
tivement  à  cette  élection,  sera  aussi  applicatile  et  confirmé  au  Canton  d'Argovie. 

Les  Candidats  à  proposer  par  le  Chapitre  cathédral  a  ces  prebendes  devront 
tous  étre  ressortissans  et  habitans  du  Canton;  ils  devront  posseder  en  méme  tems 
les  qualités  préscrites  pour  les  Chanoines  en  general,  ou  s'fitre  rendu  utiles  à  l'admi- 
nistration  episcopale  dans  le  Canton. 

Art.  3.e  -  Le  Canton  dArgovie  participera  à  tous  les  droits  et  avantages  accordés 
en  general  et  en  commun  aux  Cantons  contractans  de  Lucerne,  Berne,  Soleure  et 
Zoug  par  la  convention  du  26.  Mars  1828.,  et  aura  par  contre  à  remplir  également 
toutes  les  charges  et  obligations  stipulées  pour  les  dits  Cantons  dans  la  méme  con- 
vention. 

Art.  4.c  -  Les  ratifications  de  la  présente  convention  expediée  en  doublé  et  scellée 
seront  échangées  le  plutòt  possible. 

Ainsi  fait  et  conclu  à  Lucerne  le  deux  Decembre  1828. 

Au  nom  Au  nom 

du  haut  Etat  du  Canton  d'Argovie  de  Sa  Sainteté 

Les  Députés  Le  Nonce  Apostolique 

Sig.  C.  de  Reding  près  la  Confédération  Suisse 

Sig.  F.  Friderich.  (L.  S.)  Sig.  P.  ArchevOque  de  Tarse 
Sig.  F.  J.  Vorster.  Nonce  Apostolique. 

Les  Commissaires  chargés 

de  la  Négociation  pour  la  réorganisation  et  nouvelle 

Circonscription  de  l'EvOché  de  Bàie 

IL.  S.)  Sig.  J.  Ch.  Amrhyn  Avoyer 

(L.  S.)  Sig.  Louis  de  Roll  Conseiller  d'Etat. 

b)  -  Accessione  del  Cantone  di  Turgovia. 

IO  aprile  1829. 

Par  suite  de  la  Convention  {aite  et  passée  le  26  Mars  1828  entre  le  St.  Siège  et 
les  hauts  Etats  de  Lucerne,  Berne,  Soleure  et  Zoug  sur  la  réorganisation  et  nou- 
velle circonscription  de  l'EvOché  de  Baie,  mise  en  exécution  depuis  le  13  du  mois 
de  Juillet  dernier;  et  conformement  à  la  conclusion  du  conseil  souverain  du  haut 
Etat  de  Thourgovie  portant  l'autorisation  pour  l'accession  du  dit  Canton  à  l'Evèché 
susmentionné  nouvellement  organisé  a  été  conclue 

entre 

Son  Excellence  Monseigneur  Ostini.  ArchevCque  de  Tarse,  nonce  Apostolique 
près  la  Confédération  Suisse, 


722  Convenzione  con  alcuni  Cantoni  Svizzeri  a.  1830 


et 

Son  Excellence  Monsieur  Joseph  Charles  Amrhyn,  Avoyer  de  la  Ville  et  Répu- 
blique  de  Lucerne  et  Monsieur  le  Baron  Louis  de  Roll  Conseiller  d'Etat  de  la  Répu- 
blique  de  Soleure  au  nom  et  en  qualité  des  Commissaires  du  haut  Etat  de  Thourgovie, 

En  vertu  de  leurs  pouvoirs,  sauf  la  Ratification  de  leurs  hauts-  Commettans,  la 
Convention  qui  suit: 

Art.  l.er  -  La  population  Catholique  du  haut  Etat  de  Thourgovie,  separée  de 
l'ancien  Evéché  de  Constance,  sera  à  perpetuité  réunie  au  Diocèse  de  Baie  nouvel- 
lement  réorganisé. 

Art.  2.d  -  L'Election  du  Chanoine  non  résidant  à  fournir  au  chapitre  Cathédral, 
se  fera  d'après  le  mode  stipulé  par  l'article  12.  de  la  Convention  citée  du  26  Mars  1828. 
pour  le  haut  Etat  de  Berne,  et  ainsi  tout  ce  qui  a  été  accordé  à  ce  dernier  Can- 
ton  rélativement  à  cette  élection,  sera  aussi  applicable  et  confirmé  au  Canton  de 
Thourgovie. 

Art.  3.e  -  Le  Canton  de  Thourgovie  participera  de  mème  à  tous  les  droits  et 
avantages  accordés  en  general  et  en  commun  aux  cantons  contractans  de  Lucerne, 
Berne,  Soleure  et  Zoug,  et  aura  par  contre  à  remplir  également  toutes  les  charges 
et  obligations  stipulées  pour  les  dits  Cantons  dans  la  Convention  precitée. 

Art.  4.me  -  Les  ratifications  de  la  présente  Convention,  expediée  en  doublé  et 
scellée  seront  echangées  le  plutót  possible. 

Ainsi  fait  et  conclu  à  Lucerne  le  dix  du  Mois  d'Avril  1829. 

Au  nom  Au  Nom 

de  Sa  Sainteté.  '  du  haut  Etat  de  Tourgovie.  * 

Dalla  Copia  in  Ada  Congreg.  Consist.  1829,  Pars  2",  entro  il  n.°  22  (Archivio  della  S.  Con- 
gregazione Conslstoriale). 


4.      Approvazione  dell'accessione. 

23  marzo  1830. 
Pius  PP.  Vili.  Ad  Perpetuarli  Rei  Memoriam. 

De  '-'  animarum  salute  prò  tradita  Nobis  Ecclesiae  universae  procuratione 
impense  solliciti,  apostolicae  auctoritatis  placita  eo  libenter  intendimus,  ubi :1  aptiora 
iisdem  juvandis  commoda  parari  dignoscamus. 

Hoc  Nos  animo  benevolo  accepimus,  quae  prò  pagorum  Argoviensis  et  Turgo- 
viensis  in  Basileensem  dioecesim  adgregatione  concilianda  acta  sunt  a  venerabili 
fratre  Petro  archiepiscopo  Tharsensi  Nostro  apud  Helvetios  nuntio  cum  nobilibus 
viris,  quibus  ab  eorumdem  pagorum  consiliis  id  negotii  fuerat  commissum. 

Cuncta  itaque  re  accurate  perpensa,  spirituali  catholici  populi  ibidem  degentis 
regimini  salubriter  consulere  discupientes  ex  certa  scientia,  ac  matura  deliberatione 
Nostris,  deque  apostolicae  potestatis  plenitudine,  incolas,  remque  omnem  catholicam 

1  Le  firme  non  sono  riportate. 
Ni  vm  :    «Dei  »  ! 
uti 


a.  1830  Cumrii: ione  con  alcuni  Cantoni  Svisseri  723 

territori!  pagi  Argoviensis  tum  illius,  quod  a  Constantiensi  dioecesi  fuit  sejunctum, 
tum  illius,  quod  veteri  Basileensi  ecclesiae  olim  suberat,  nec  non  incolas,  remque 
omnem  catholicam  pagi  Turgoviensis,  qui  pariter  a  Constantiensi  dioecesi  fuit 
abstractus,  dioecesi  Basileensis'  episcopatus  recens  constitutae  per  apostolicas  literas 
fel.  ree.  Leonis  PP.  XII.  praedecessoris  Nostri  de  nova  illius  dioecesis  circumscri- 
ptione  nonis  maji  anni  millesimi  octingentesimi  vicesimi  ottavi  editas,  perpetuo  attri- 
buimus,  et  assignamus.  Tres  vero  canonicos  ex  pago  Argoviensi  in  cathedralis  san- 
ctorum  Ursi  et  Victoris  ecclesiae  Soloduri  extantis  capitulum  cooptari,  -  unum  sci- 
licet  residentialem,  et  duos  non  residentes  Forenses  nuncupatos,  et  unum  insuper 
Forensem  ex  pago  Turgoviensi  adscisci  volumus,  iisdem  piane  legibus,  ac  conditio- 
nibus,  quae  prò  Bernensis  pagi  canonicis  per  memoratas  apostolicas  literas  sunt  prae- 
tinitae,  quas  ideirco  omnes  in  Argoviensis  et  Turgoviensis  pagorum  canonicis  eli- 
gendis  sancitas  tenore  praesentium  et  adprobatas  edicimus. 

Hinc  id  in  primis  in  iis  promovendis  cautum  volumus,  ut  ipsi  nedum  natale 
solum,  et  domicilium  sint  nacti  iis  in  pagis,  prò  quibus  sunt  canonicatum  adeptui  i, 
sed  insuper  qualitatibus  polleant  jure  canonum  designatis,  vel  saltem  in  rei  sacrae 
procuratone  utilem  ibidem  operam  navaverint.  Quo  circa  in  cathedrali  capitulo  jam 
ad  normam  memoratae  bullae  constituto  adjicientur  quatuor  canonici  unus  scilicet 
residentialis,  et  duo  non  residentiales,  seu  Forenses  prò  pago  Argoviensi,  et  unus 
pariter  non  residentialis,  seu  Forensis  prò  pago  Turgoviensi;  quatuor  hi  canonici 
episcopalis  senatus  partem  constituent,  et  utraque  voce  in  capitulo,  ac  jure  antistitis 
eligendi  potientur;  adeoque1  universum  capitulum  uno,  et  viginti  canonicis  constabit, 
quorum  tredecim  ex  ordine  residentialium,  octo  autem  non  residentiales  erunt,  seu 
Forenses  nuncupati.  Jubemus  porro,  et  mandamus,  ut  ambo  illi  pagi  Argoviensis  et 
Turgoviensis  omnibus  fruantur  juribus,  et  favoribus  generatim  et  communiter  in 
pagos  Lucernensem,  Bernensem,  Solodurensem  et  Zougensem  per  easdem  apostolicas 
literas  delatis,  nec  non  ut  iisdem  oneribus,  et  obligationibus  adstringantur,  quibus 
memorati  pagi  per  ipsas  literas  fuerunt  subjecti. 

Ut  vero  harum  dispositionum,  quas  in  summum  animarum  bonum  cessuras 
fore  confidimus,  executio  adproperetur,  easdem  exequendas  committimus  dilecto  filio 
Miehaeli  Viale,  qui  prò  nuntio  apostolico  apud  4  Helvetios4  Nostra  et  apostolicae 
hujus  Sedis  negotia  in  praesens  gerit,  omnesque  eidem  facultates  necessarias  et 
opportunas  largimur,  ut  per  se,  vel  per  aliam  personam  saltem  in  ecclesiastica  digni- 
tate  constitutam  mandata  haec  Nostra  exequi  curet,  eaque  decernat,  quae  in  hanc 
causam  expedire  magis  in  Domino  censuerit. 

Volumus  etiam,  ut  executorialia  acta,  et  decreta  ad  congregationem  Consisto- 
rialem  mittat  ibidem  adservanda:  non  obstantibus  constitutionibus,  et  ordinatio- 
nibus  apostolicis,  caeterisque  licet  expressa,  specifica  et  individua  mentione  dignis, 
etiam  juraménto,  coniìrmatione  apostolica,  vel  quavis  firmitate  alia  roboratis  sta- 
tutis  et  consuetudinibus,  privilegiis  quoque  indultis,  et  literis  apostolicis  superio- 
ribus  et  personis  sub  quibuscumque  tenoribus   et   formis,  ac  cum  quibusvis  etiam 

1  Nussi    •  Basileensi    - 

-  N':  ssi  om.'  Sec.  Brev.  om.  anche  «  capitulum  »! 
Ida     «  ideoque  ». 

1  J.  la  om. 


724  Concordato  con  Napoli  sulla  immunità  personale  a.  1834 


derogatoriarum  derogatoriis,  aliisque  efficacioribus,  effieacissimis  ac  insolitis  clau- 
sulis,  irritantibusque  et  aliis  decretis  in  genere,  vel  in  specie,  ac  aliis  in  contrarium 
praemissorum  quomodolibet  concessis,  approbatis  et  innovatis;  quibus  omnibus  et  sin- 
gulis  illorum  tenores  praesentibus  prò  piene  et  sufficienter  expressis,  ac  de  verbo 
ad  verbum  insertis  habentes,  illis  alias  in  suo  robore  permansuris,  ad  praemissorum 
effectum  hac  vice  dumtaxat  specialiter  et  expresse  derogamus,  caeterisque  con- 
trariis  quibuscumque. 

Datum  Romae  apud  sanctum  Petrum  sub  annulo  piscatoris  die  vicesima  tertia 
martii  millesimo  octingentesimo  trigesimo,  pontificatus  Nostri  anno  primo. 

Da  Nussi,  Conventìones  etc.  252-254,  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  4812  n."  1 
(Archìvio  della  Segreteria  dei  Brevi)  e  la  copia  in  Ada  Congreg.  Consist.  1829,  Pars  2*, 
entro  il  n.°  22  (Archivio  della  S.  Congregazione  Concistoriale). 


XCII. 

CONCORDATO  FRA  GREGORIO  XVI  E  FERDINANDO  II  RE  DI  NAPOLI 
SULLA  IMMUNITÀ  PERSONALE. 

16  aprile  1834. 

Sua  Santità  il  Papa  Gregorio  XVI.  e  Sua  Maestà  Ferdinando  II.  Re  del  Regno 
delle  due  Sicilie  avendo  amichevolmente  convenuto  fra  loro  sopra  alcune  discipline 
da  osservarsi  nel  Regno  delle  due  Sicilie  relativamente  alla  immunità  personale, 
hanno  consentito  ne'  seguenti  articoli,  cioè. 

1.  In  avvenire  gli  Ecclesiastici  e  '  i  Religiosi  non  saranno  più  condotti  sia  in 
una  casa  di  arresto,  sia  in  una  prigione,  che  in  tempo  di  notte,  o  in  legno,  e  ' 
coperti  di  mantello  per  nascondere  agli  occhi  del  pubblico  il  loro  abito  ecclesia- 
stico. 

2.  Gli  Ecclesiastici  saranno  detenuti  in  prigioni  particolari  per  quanto  lo  per- 
metteranno le  località,  ed  i  condannati  saranno  chiusi  in  un  Ergastolo  destinato  a 
riceverli. 

3.  Non  si  faranno  mai  arresti  nelle  Chiese  durante  il  servizio  divino,  né  senza 
prevenirne  il  Curato,  il  Priore,  in  una  parola  il  Superiore  della  Chiesa,  nella  quale 
si  fosse  rifugiata  la  persona  colpevole. 

4.  Ogni  Vescovo  potrà  avere  nel  suo  Episcopio  una  prigione  o  camera  di  cor- 
rezione per  gli  Ecclesiastici  che  crederà  di  dover  fare  arrestare  e  punire. 

5.  Il  Governo  non  domanderà  ai  Vescovi  la  degradazione  di  un  Ecclesiastico 
condannato  a  morte  senza  prima  comunicar  loro  la  sentenza  di  condanna,  in  cui 
devono  esser  riferiti  tutt'  i  documenti  del  processo  che  comprovano  il  reato.  Non 
trovando  i  Vescovi  osservazione  a  fare  su  tali  elementi,  verranno  senza  ritardare 
inutilmente  il  corso  della  giustizia,  all'atto  di  degradazione,  invocando  in  favore  del 


a.  1836       Istruzione  ai  Vescovi  del  regno  diSardegna  sui  registri  parrocchiali  725 

paziente  la  commiserazione  del  Sovrano  giusta  i  dettami  del  loro  istituto.  Quante 
volte  poi  ritrovassero  nel  processo  gravi  motivi  in  favore  del  condannato,  li  rasse- 
gneranno a  Sua  Maestà.  I  rilievi  tatti  dal  Vescovo  unitamente  ai  documenti  che  ha 
avuti  presenti  saranno  d'ordine  di  Sua  .Maestà  rimessi  alla  discussione  di  una  Com- 
missione composta  di  tre  Vescovi  con  facoltà  Apostolica  approvati  da  Sua  Santità 
sulla  proposta,  che  verrà  fatta  dal  Re  del  doppio  del  '  numero  bisognevole,  e  di  due 
Assessori  laici  con  voto  consultivo,  la  quale  deciderà  inappellabilmente  sui  rilievi 
suddetti.  Se  la  Commissione  troverà  mal  fondate  le  ragioni  addotte  dal  Vescovo, 
ne  avvertirà  subito  il  medesimo  perchè  proceda  senza  altra  replica  ed  esitazione 
all'atto  della  degradazione,  e  ne  farà  nel  tempo  medesimo  prevenzione  al  Governo 
per  sua  intelligenza.  Qualora  poi  la  Commissione  troverà  fondati  i  rilievi  fatti  dal 
Vescovo,  ne  rassegnerà  motivato  rapporto  a  Sua  Maestà  raccomandando  il  condan- 
nato alla  Clemenza  Sovrana. 

Ed  affinchè  in  ogni  futuro  tempo  di  questa  loro  volontà  e  delle  obbligazioni 
che  contrassero  tanto  per  Se,  quanto  per  i  loro  Successori  di  fidelmente  osservare 
e  fare  osservare  gli  articoli  sopra  espressi,  hanno  rispettivamente  incaricato  i  loro 
ministri,  cioè 

Fatto  in  Roma  il  dì  Ih.  aprile  1834. 

L.  >$(  S.  Sottosc.  T.  Cardinal  Bermtti. 

L.  >$(  S.  C.  Giuseppe  Costant.  Ludolf. 

Uà  Nussi  loc.  cit.  254  s.  (n.  XXXil),  collazionata  la  copia  senza  firme  in  N.  Pos.  1,  nel- 
lArchivio  della  S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord. 


xeni. 

ISTRUZIONE  AI  VESCOVI  DEL  REGNO  DI  SARDEGNA 
SUI  REGISTRI  PARROCCHIALI. 

1.  -  Gregorio  XVI  a  Carlo  Alberto  Re  di  Sardegna. 

24  agosto  1836. 
Gregorius  PP.  XVI. 

Carissime  in  Christo  Fili  Noster  Salutem  et  Apostolicam  Benedictionem.  Quanto 

è  maggiore  il  pregio  in  che  abbiamo  i  desiderii  di  Vostra  Maestà,  e  quanto  più  siamo 

convinti  dell'ottimo  spirito,  da  cui  sono  essi  animati,  tanto  è  più  vivo  l'interesse  che 

prendiamo  ad  appagarli.  Di  questo  Nostro  interesse  Ci  è  pur  grato  il  dare  alla  Maestà 

Vostra  una  nuova  riprova  nella  congiunta  Istruzione  che,  a  seconda  di  quanto  Ella 

Ci  fece  da  qualche  tempo  richiedere  per  mezzo  di  questo  suo  Ministro,  viene  nel 

Nostro  nome  diretta  agli  Arcivescovi  e  Vescovi  de'  Suoi  Dominii  di  terraferma  sul 

conto  dei  libri  parrocchiali,  onde  siano  in  appresso  regolati  in  guisa,  che  la  Maestà 


726  Istruzione  ai  Vescovi  del  regno  ili  Sardegna  sui  registri  parrocchiali       a.  ISBfi 

Vostra  possa  con  tutta  sicurezza  desumerne  la  prova  legale  dello  stato  civile  dei 
felici  Suoi  sudditi.  In  adempimento  delle  Nostre  intenzioni  gli  anzidetti  Prelati,  che 
tanto  si  distinguono  per  la  pastorale  loro  sollkitudine,  non  ometteranno  certamente 
di  darsi  la  massima  premura,  affinchè  le  prescrizioni  espresse  nell' indicata  Istruzione 
siano  con  ogni  esattezza  eseguite  nelle  rispettive  loro  Diocesi.  Non  possiamo  poi 
dubitare  della  piena  osservanza  del  Regolamento  prescritto  sul  riflesso,  che  la  Maestà 
Vostra  sarà  per  concorrere  all'uopo  nella  parte  che  La  riguarda  con  tutto  il  favore 
della  Regia  Sua  autorità.  Pregando  cola  più  viva  effusione  del  Nostro  cuore  il  Signore, 
perchè  si  degni  ricolmare  la  Maestà  Vostra  della  pienezza  dei  celesti  favori,  com- 
partiamo con  affetto  veramente  paterno  alla  Sua  Augusta  Persona,  ed  a  tutta  la  Reale 
Famiglia  la  Nostra  Apostolica  Benedizione. 

Datum  Romae  apud  Sanctam  Mariam  Maiorem  die  24  Augusti  1836,  Pontihcatus 

Nostri  anno  sexto. 

Gresjorius  PP.  XVI. 


2.  -  Carlo  Alberto  Re  di  Sardegna  a  Papa  Gregorio  XVI. 

29  ottobre  1836. 
Beatissimo  Padre, 

Ben  viva  fu  la  Nostra  soddisfazione  al  ricevere  la  veneratissima  Lettera  di  Vostra 
Santità  in  data  del  24  agosto  ultimo  passato,  ed  unitamente  ad  essa  l'Istruzione 
diretta  ai  Vescovi  conforme  a  quanto  si  era  fra  noi  concertato.  La  Santità  Vostra 
non  solo  ha  favorevolmente  accolte  le  nostre  premure  intorno  al  modo,  in  cui  si 
terrebbero  i  libri  parrocchiali,  cosicché  vi  si  possa  desumere  la  prova  legale  dello 
stato  civile  de'  Nostri  dilettissimi  Sudditi,  ma  volle  ancora  con  amorevoli  espres- 
sioni riconoscere  in  quelle  Nostre  brame  i  veri  sentimenti  che  le  avevano  inspirate; 
Ci  compiacciamo  pertanto  d'esprimerle  tutta  la  Nostra  gratitudine,  e  ad  accertarla, 
che  daremo  gli  ordini  opportuni  affinchè  le  disposizioni  del  Regolamento  a  tal  oggetto 
relativo  siano  dai  Ministri  ed  Officiali  Nostri  pienamente  eseguite  nella  parte  che  li 
concerne,  del  che  punto  non  dubitiamo. 

Frattanto  pregando  di  cuore  il  Signore  perchè  conservi  lungamente  Vostra  San- 
tità a  beneficio  del  Mondo  Cattolico,  inchinati  al  bacio  de'  Santissimi  Piedi,  pre- 
ghiamo ancora  la  Santità  Vostra  di  compartire  a  Noi  ed  alla  Reale  Nostra  Fami- 
glia l'Apostolica  Sua  Benedizione. 

Di  Vostra  Santità, 

Umil.mo  Dev.mri  ed  Obb.m"  Figlio 
Carlo  Alberto 
Solaro  della  Margarita. 
Torino  il  29  ottobre  1836. 


a.  1836       Istruzione  ai  Vescovi  del  regno  di  Sardegna  sui  registri  parrocchiali  727 


...  -  Istruzione  della  Sacra  Congregazione  degli  Affari  Ecclesiastici  Straor- 
dinarii  in  nome  della  Santità  di  Nostro  Signore  Papa  Gregorio  XVI. 
ai  Reverendissimi  Arcivescovi,  e  Vescovi  degli  Stati  di  Terra  Ferma  di 
S.  M.  il  Re  di  Sardegna.  ' 

23  agosto  1836. 

In  fra  gli  oggetti,  cui  la  Chiesa  sempre  intenta  al  bene  dei  suoi  figli  ha  rivolto 
le  sue  provide  cure,  non  è  l'ultimo  quello  dei  Registri  Parrocchiali  di  nascita,  bat- 
tesimo, cresima,  matrimonio  e  morte,  onde  ne  fosse  garantita  l'esatta  formazione  ed 
insieme  la  gelosa  custodia.  Il  Sacro  Concilio  di  Trento  (sess.  24,  cap.  1  de  reform. 
matritn.)  non  solo  ingiunse  espressamente  a  ciascun  Parroco  di  avere  presso  di  se 
il  libro  dei  matrimonii  per  descrivervi  i  nomi  dei  coniugi,  e  dei  testimonii,  il  giorno 
ed  il  luogo  del  celebrato  coniugio  ma  gli  prescrisse  eziandio  di  custodirlo  diligen- 
temente. E  nel  capo  secondo  della  stessa  sessione,  supposta  l'esistenza  del  libro  dei 
Battezzati,  ordinò  del  pari  ai  Parrochi  di  registrarvi  i  nomi  dei  Patrini.  Che  se  in 
esso  non  si  fa  parola  del  libro  dei  confermati,  e  dell'altro  dei  morti,  non  può  però 
dubitarsi,  che  l'uso  di  entrambi  sia  pienamente  conforme  alle  intenzioni  di  quel  vene- 
rando Consesso,  e  della  Chiesa. 

Quindi  presso  tutte  le  Diocesi  ben  regolate  sono  in  vigore,  e  generalmente  i 
libri  Rituali  ne  stabiliscono  la  forma.  Per  tacere  degli  altri,  il  Rituale  Romano,  dopo 
aver  disposto  flit.  I.  cap.  unte.)  che  chiunque  è  obbligato  all'amministrazione  dei 
Sagramenti  debba  avere  i  libri  proprii  del  suo  officio,  eos  praeserthn,  in  quibus 
variarum  Parochialinm  fnnctionutn  notae  ad  futuram  rei  memoriam  describuutur, 
estende  fino  a  cinque  il  numero  dei  libri  Parrocchiali,  indicando  ancora  le  module  da 
usarsi  nello  iscrivervi  gli  atti  ai  quali  ciascun  di  essi  si  riferisce  (tit.  X  cap.  2.  e  segg.). 
Né  alla  sola  regolare  formazione,  o  fedele  custodia  degli  anzidetti  Registri  si  è  limi- 
tata l'ecclesiastica  sollecitudine,  ma  in  ispecie  molti  Vescovi  nelle  rispettive  Diocesi 
hanno  spinto  più  oltre  il  loro  zelo,  nel  saggio  intendimento  di  allontanare  gli  abusi, 
e  di  prevenire  alcune  eventualità  di  sommo  pregiudizio  in  oggetto  di  tanto  interesse. 

I  Parrochi  come  nelle  altre  attribuzioni  così  in  quella  risguardante  i  libri  del 
loro  officio  dipendono  dalla  direzione  e  disposizione  dei  Vescovi;  ed  è  pur  cosa  nota, 
che  a  senso  della  Istruzione  emanata  dalla  Sacra  Congregazione  del  Concilio,  e  con- 
giunta al  Sinodo  Romano  del  1725  sotto  Benedetto  XIII  (§  3  num.  8),  i  libri,  di 
cui  si  ragiona,  debbono  sottoporsi  alla  visita  pastorale.  Volle  anzi  Benedetto  XIV 
(nella  sua  Costituzione  firmandis,  dei  6  Novembre  1744  §  9),  che  da  una  tal  visita 
non  fossero  neppure  esenti  i  Parrochi  Regolari,  ed  impose  perciò  al  Prelato  Diocesano 

di  verificare  au  Parochus  apud  se  recte  ordinatos  retineat  libros  tum  bapticatorum 

tum  sacro  chrismate  couftrmatorum,  libros  etiam  matrimoniorum,  et  status  anima- 
rum.  Siegue  da  ciò,  che  sebbene  i  libri  suindicati  siano  di  proprietà  Parrocchiale 
né  il  Vescovo,  giusta  una  decisione  della  Sacra  Congregazione  dei  Vescovi  e  Rego- 
lari in  data  dei  ?,  giugno  1604,  citata  dal  Barbosa  (de  offic.  et  potest.  Parochi  part.  1 

1  Tale  il  titolo  nelle  dne  stampe. 


728  Istruzione  ai  Vescovi  del  regno  di  Sardegna  sui  registri  parrocchiali       a.  1836 

cap.  7  imiti.  19  e  20)  possa  toglierli  dalle  mani  dei  Parrochi;  pure  ha  desso 
tutto  il  diritto  di  prendere  su  tal  particolare  i  provvedimenti  che  giudica  nccessarii, 
o  convenienti,  e  di  obbligare  altresì  gli  stessi  Parrochi  a  presentarne  stabilmente 
una  copia  autentica  alla  sua  Cancelleria,  salvi  gli  emolumenti  che  loro  possono  com- 
petere a  titolo  dei  certificati  che  se  ne  debbano  estrarre.  Cosi  infatti  ha  deciso  più 
volte,  ed  anche  recentemente  la  Sacra  Congregazione  del  Concilio:  su  di  che,  se 
mancasse  ogni  altra  autorità,  basterebbe  attenersi  al  fatto  del  Grande  Arcivescovo 
di  Milano  S.  Carlo  Borromeo.  Impegnato  egli  a  promuovere  la  ristali  razione  della 
disciplina  ecclesiastica  sulle  norme  stabilite  dal  Sacro  Concilio  di  Trento,  di  cui  cono- 
scea  perfettamente  lo  spirito,  ingiunse  a  tutt'i  suoi  Parrochi  di  descrivere  in  doppio 
libro  gli  atti  di  nascita,  battesimo,  cresima,  matrimonio,  e  morte,  affine  di  rimetterne 
in  ciascun  anno  un  esemplare  alla  Cancelleria  Arcivescovile,  per  esservi  gelosamente 
conservato. 

Or  sulle  traccie  di  lui,  usando  di  siffatto  diritto  molti  zelantissimi  Vescovi  di 
altre  Diocesi  particolarmente  d'Italia  adottarono  la  stessa  misura,  proponendosi  con 
ciò  non  tanto  di  assicurarsi,  che  i  libri  parrocchiali  fossero  formati  e  custoditi  secondo 
le  regole  prescritte,  quanto  di  provvedere  al  pericolo,  che  senza  colpa  di  chi  ne  ha 
la  custodia  fossero  alterati  o  andassero  a  perire.  Cade  qui  in  acconcio  di  rendere  i 
meritati  elogi  agli  stessi  rispettabili  Arcivescovi  e  Vescovi  degli  Stati  continentali 
di  S.  M.  il  Re  di  Sardegna,  ai  quali  la  presente  Istruzione  è  diretta.  Dagli  editti, 
decreti,  ed  altre  ingiunzioni  vescovili,  non  che  da  talune  leggi  sinodali  pubblicate 
per  le  diocesi  di  Torino,  Vercelli,  Vigevano,  Aosta,  Tortona,  Susa,  Pinerolo,  Cuneo, 
Acqui,  Monreale,  Alessandria,  e  Novara,  risulta  essersi  colà  introdotto  il  metodo  del 
doppio  esemplare  dei  registri  parrocchiali  per  lasciarne  uno  nell'archivio  della  Par- 
rocchia, e  dell'altro  pienamente  conforme  al  primo,  eseguire  il  deposito  periodico 
nella  Cancelleria  Vescovile.  E  per  verità  una  simile  cautela  fondandosi  per  una 
parte,  come  già  si  è  detto,  sopra  un  diritto  dei  Vescovi,  e  per  l'altra  riguardando 
un  oggetto  della  massima  importanza,  non  può  non  essere  sommamente  encomiata, 
e  riconosciuta  giustissima.  Chiunque  riflette  che  ai  documenti  ed  alle  testimonianze 
estratte  dai  suddetti  registri  suole  accordarsi  tutta  la  forza  ed  efficacia,  onde  negli 
atti  relativi  abbiano  in  faccia  alla  Chiesa  l'effetto  d'indubitata  prova,  dee  facilmente 
persuadersi  dell'utilità  e  della  necessità  eziandio  della  riferita  cautela. 

Ma  poiché  non  v'ha  vigilanza  così  attiva,  che  possa  giungere  ad  impedire  ogni 
inconveniente,  né  umana  istituzione,  quantunque  venerabile  per  la  sua  origine,  e 
salutare  nel  suo  fine,  la  quale  non  sia  soggetta  agli  abusi:  perciò  la  sollecitudine  dei 
Vescovi  delle  mentovate,  e  delle  altre  Diocesi  comprese  nei  Dominii  di  terra  ferma 
di  S.  Maria  Sarda,  non  fu  felice  al  punto  di  escludere  ogni  dubbio  e  motivo  di  querela 
in  quanto  alla  forma,  all'autenticità,  alla  conservazione  dei  libri  parrocchiali.  Qualche 
caso  pur  troppo  avvenuto  di  smarrimento,  o  di  corruzione  dei  libri  medesimi,  fece 
desiderare  non  solo  che  il  sistema  del  doppio  esemplare  fosse  adottato  anche  in  quelle 
Diocesi  dei  succennati  Reali  Dominii,  presso  le  quali  non  era  in  uso,  ma  che  inoltre 
s'introducesse  all'uopo  un  metodo  sott'ogni  rapporto  uniforme,  ed  una  precisione 
tale  da  conciliare  ai  Registri  parrocchiali,  ed  ai  documenti  che  se  ne  desumono,  la 
maggiore  possibile  fiducia  ed  autorità.  Al  qual  proposito  non  potea  sfuggire  che  un 
Regolamento  in  cui,  ritenuta  la  sostanza  delle  forme  stabilite  dal  Rituale  Romano, 


1. 1836  Istruzione  ai  Vescovi  del  regno  di  Sardegna  sui  registri  parrocchiali       129 


si  aggiungesse  qualche  pratica  e  diligenza  ulteriore  tendente  ad  ottenere  l'indicato 
utilissimo  scopo,  non  sarebbe  stato  altrimenti  alieno  dallo  spirito  delle  prescrizioni 
ecclesiastiche.  Imperciocché  se  l'anzidetto  Rituale  assegnò  le  module  degli  atti  da 
inserirsi  nei  libri  parrocchiali,  appunto  perchè  per  omnes  Ecclesias  uniformi*  sii  stylus 
et  orcio,  come  osservò  il  Baruffaldi  ne'  suoi  Commentari]  (Ut.  29  i/imi.  3);  non  inter- 
disse però  che  la  cosa  potesse  esser  condotta  a  quel  compimento,  ed  a  quella  esat- 
tezza che  a  seconda  delle  circostanze  de'  tempi  e  dei  luoghi  si  giudicasse  necessaria. 
Il  citato  Autore  soggiungea  opportunamente  (num.  51),  che  optami  regula  ilio  est 
nonnullarum  nationum,  quac  nomen  alicuius  indicando  numquam  praetermittmtl 
nomen  patrt's,  avi,  et  abavi,  quasi  librimi  generationis  eiusdetn  percurreutes ...  et  sic 
generationes  istas  enarrando,  non  confunduntur  persouae,  licci  eodem  nomine  et 
cognomine  appellentur. 

Se  non  che  il  desiderio  di  un  metodo,  che  conducendo  nella  forma  dei  Registri 
parrocchiali  il  rigore  dell'esattezza,  ne  garantisse  anche  più  l'autenticità,  e  li  rendesse 
superiori  ad  ogni  sospetto  di  alterazione,  e  ad  ogni  pericolo  di  deperimento,  crebbe 
maggiormente,  e  sembrò  altresì  più  giustificato  sul  riflesso  dei  rapporti  che  l'uso  di 
siffatti  Registri  ha  coll'ordine  sociale,  e  colla  direzione  politica  degli  affari  pubblici 
e  privati;  dacché  i  libri  parrocchiali  servendo  negli  Stati  continentali  del  Regno  di 
Sardegna,  come  in  altri  Governi  Cattolici,  oltre  al  toro,  ed  agli  effetti  ecclesiastici, 
anche  al  foro,  ed  agli  effetti  civili,  tengono  indirettamente  il  luogo  di  Registri  degli 
atti  dello  stato  civile.  E  per  questa  parte  la  cosa  ebbe  naturalmente  a  richiamare 
l'attenzione,  ed  eccitare  le  vive  premure  del  provvido  e  benefico  Sovrano,  cui  i  sud- 
detti Stati  hanno  la  fortuna  di  esser  soggetti.  Se  per  altro  la  Maestà  Sua  fu  sollecita 
dei  convenienti  miglioramenti  riguardo  ad  un  oggetto  connesso  coll'ordine  pubblico, 
e  cogl' interessi  de' suoi  sudditi,  non  fu  meno  penetrata  da  quella  sincera  affezione 
inverso  le  istituzioni  ecclesiastiche,  onde  si  distinsero  mai  sempre  gli  Augusti  suoi 
Predecessori.  Aliena  quindi  da  ogni  misura  governativa,  la  quale  cangiasse  il  sistema 
osservato  finora  di  desumere  dai   libri   parrocchiali   i   documenti   legali  dello  stato 
civile  nei  suoi  Regii  Dominii  di  terra  ferma,  ed  insieme  persuasa  dei  particolari 
vantaggi,  di  cui  è  fecondo  il  metodo  di  unire  in  un  solo  registro  la  prova  materiale 
di  atti  interessanti  egualmente  la  Chiesa  e  lo  Stato,  rivolse  unicamente  le  sue  cure 
a  prendere  in  proposito  gli  opportuni  concerti  colla  Sede  Apostolica.  Il  perchè  col 
mezzo  del  suo  Ministro  residente  in   Roma   fece  presentare  alla  Santità  di  Nostro 
Signore  Papa  Gregorio  XVI  un   Regolamento,  dalla  di  cui   esecuzione  autorizzata 
dalla  suprema  Potestà  ecclesiastica  ripromettevasi  la  Maestà  Sua  il  bramato  intento 
di  togliere  ogni  dubbiezza  sul  conto  dei  libri  parrocchiali,  e  della  prova  da  essi  desunta 
dello1  stato  civile  dei  suoi  sudditi. 

Tre  furono  i  capi  principali  delle  disposizioni  proposte  alla  Pontificia  approva- 
zione. Il  primo  fu  quello  di  un  secondo  originale  dei  Registri  parrocchiali  di  nascita 
e  battesimo,  matrimonio  e  morte,  da  passarsi  in  ogni  anno  al  Reale  Governo.  E  qui 
in  nome  del  Religioso  Monarca  non  si  omise  di  rilevare  che  un  tal  metodo,  oltr' es- 
sere per  moltiplici  ragioni  utilissimo,  non  dovea  riguardarsi  come  nuovo  nei  suoi 
stessi  Dominii;  giacché  nelle  Diocesi  della  Savoia  incominciò  ad  usarsi  fin  dal  secolo 

1  L.r  stampe       dallo    ' 


730  Istruzione  ai  Vescovi  del  regno  diSardegna  sui  registri  parrocchiali       a.  1836 

decimosesto,  e  poscia  perfezionato  negli  anni  1723,  1730,  1773,  fu  mercè  lo  zelo  dei 
Vescovi  rimesso  in  osservanza,  ed  esattamente  eseguito  dopo  l'occupazione  Francese, 
non  senza  il  comune  gradimento  in  vista  dei  felici  suoi  risultati.  Ad  escludere  poi 
ogni  difficoltà  che  riguardo  al  progettato  sistema  potesse  insorgere  dal  canto  dei 
Parrochi,  pel  timore  della  diminuzione  dei  loro  emolumenti,  ed  anche  del  maggior 
dispendio  nella  formazione  dei  sovra  indicati  Registri,  Sua  Maestà  non  solo  assicurò, 
che  la  spedizione  dei  certificati  e  documenti  sarebbe  esclusivamente  riservata  ai 
Parrochi,  e  che  il  suo  Regio  Governo  non  farebbe  uso  all'oggetto  anzidetto  del 
secondo  originale,  se  non  nel  caso  d'impossibilità  di  avere  simili  atti  dall'Archivio 
della  Parrocchia;  ma  inoltre  dichiarò,  che  le  module  uniformi  dei  Registri  in  discorso 
verrebbero  preparate  a  spese  delle  rispettive  Comuni,  onde  i  Parrochi,  lungi  dal 
soffrire  una  nuova  spesa,  sarebbero  sgravati  anche  di  quella  cui  sono  stati  finora 
soggetti. 

L'altro  capo  delle  disposizioni,  di  cui  si  parla,  riguardò  l'uso  della  lingua  volgare 
nella  formazione  dei  libri  parrocchiali  a  seconda  delle  diverse  parti  degli  Stati  con- 
tinentali del  Regno  di  Sardegna.  Sul  qual  particolare  la  Maestà  Sua  mentre  fece 
osservare  l'opportunità  e  ragionevolezza  della  cosa,  sia  nella  considerazione  di  ren- 
dere comune  a  tutti  l'intelligenza  dei  ripetuti  libri,  sia  per  la  conformità  della  lingua 
usata  nei  Tribunali  laici,  ove  gli  atti  desunti  dai  Registri  Parrocchiali  si  producono 
sovente,  sia  eziandio  per  la  più  semplice  e  naturale  espressione  dei  nomi  di  fami- 
glia, volle  pure  che  la  S.  Sede  fosse  informata  essersi  già  in  qualche  Diocesi  della 
Savoia  introdotto  dalle  Costituzioni  Sinodali  l'uso  della  lingua  Francese  nei  Registri 
ed  atti  più  volte  accennati,  ed  in  alcuna  delle  Diocesi  del  Piemonte  essersi  adottata 
la  lingua  Italiana. 

In  fine  il  terzo  capo  comprese  parecchie  cautele,  e  norme,  sulle  quali  il  saggio 
Monarca  bramava  che  fossero  in  appresso  regolati  i  libri  tenuti  giusta  le  leggi  della 
Chiesa  dai  Parrochi,  affine  di  potere  con  tutta  sicurezza  desumerne  la  prova  legale 
dello  stato  civile  dei  suoi  sudditi  nei  Reali  Dominii  di  terra  ferma;  donde  per  una 
felicissima  conseguenza  risulterebbe,  che,  conservata  l'unità  del  Registro  per  gli 
effetti  ecclesiastici  e  civili,  l'adempimento  degli  atti  risguardanti  la  religione,  e  quello 
degli  atti  che  interessano  la  società,  si  prestassero  un  mutuo  appoggio  ed  una  morale 
efficacissima  guarantigia. 

Riferito  al  S.  Padre  il  tenore  del  progettato  e  finquì  esposto  Regolamento,  la  San- 
tità Sua  sempre  propensa  ad  accogliere  con  paterno  affetto  i  desiderii,  e  a  secon- 
dare le  rette  intenzioni  di  S.  M.  il  Re  di  Sardegna,  si  degnò  commettere  l'esame  del 
Regolamento  suddetto  alla  Sacra  Congregazione  degli  Affari  Ecclesiastici  Straordi- 
narii,  per  quindi  deliberare  sulla  necessità,  o  convenienza  di  approvarlo  nelle  diverse 
sue  parti,  ed  ingiungerne  l'osservanza. 

Istituito  colla  dovuta  maturità  l'enunciato  esame,  ebbe  primieramente  ad  avver- 
tirsi, che  per  una  parte  non  potea  esser  luogo  a  discussione  sulla  ragionevolezza  ed 
utilità  in  genere  di  un  secondo  originale  dei  Registri  parrocchiali  di  nascita,  batte- 
simo, matrimonio  e  morte;  per  essere  stata  già  riconosciuta  ed  autenticata  dall'uso 
e  dalla  legge  ecclesiastica  nelle  più  ben  regolate  Diocesi  dentro  e  fuori  del  Regno 
di  Sardegna:  e  che  per  l'altra  l'indirizzo  annuo  di  tal  doppio  originale  al  Governo 
di  Sua  Maestà  da  eseguirsi  nel  modo  e  forma  che  si  dirà  poco  appresso,  non  avrebbe 


a.  1836       Istruzione  cu  Vescovi  del  regno  di  Sardegna  sui  registri  parrocchiali  731 

punto  alterato  i  rapporti  dei  Parrochi  colla  Vescovile  Autorità,  da  cui  continuereb- 
bero eglino  a  dipendere  in  ordine  agli  atti  de'  quali  si  ragiona,  senza  che  potessero 
o  dovessero  riguardarsi  come  Ufficiali  civili. 

Similmente  per  ciò  che  spetta  all'uso  della  lingua  volgare  nell'estensione  degli 
atti  da  registrarsi  nei  libri  Parrocchiali  non  potè  non  riflettersi,  che  niuna  difficoltà 
era  per  nascere  a  cagione  della  sacra  Liturgia,  nella  quale  si  credesse  indotto  un 
cangiamento  di  lingua:  giacche  la  forma  degli  atti  summentovati  nulla  ha  d'in- 
trinsecamente comune  coll'amministrazione  dei  Sagramenti,  di  cui  sono  soltanto 
destinati  a  far  prova. 

Per  ultimo,  ben  ponderate  le  diverse  cautele  e  norme,  colle  quali  desiderava  il 
Monarca  di  Sardegna  che  fossero  regolati  i  libri  parrocchiali,  per  assicurare  agli 
atti  quivi  registrati  l'autenticità  necessaria  agli  usi  civili;  fu  d'uopo  concludere,  che  le 
medesime,  nel  concorso  specialmente  di  alcune  modificazioni  ed  aggiunte,  cui  la  Sacra 
Congregazione  stimò  dover  esser  luogo,  non  poteano  altrimenti  considerarsi  come 
novità  e  mutazioni  sostanziali,  ma  semplicemente  come  rettificazioni  e  migliora- 
menti estrinseci,  tendenti  a  perfezionare  la  forma,  tutelare  la  conservazione,  e  garan- 
tire l'autorità  dei  ridetti  libri  a  seconda  delle  circostanze  particolari  dei  luoghi  e 
dei  tempi,  e  delle  provvide  viste  del  Governo  di  Sua  Maestà:  ciò  che  si  è  già  osser- 
vato non  essere  certamente  alieno  dalle  intenzioni  della  Chiesa,  e  dallo  spirito  delle 
sue  prescrizioni. 

Essendo  le  cose  in  questo  stato,  ed  avendo  la  Sacra  Congregazione  degli  Affari 
Ecclesiastici  Straordinarii  rassegnato  al  Trono  Pontificio  il  suo  parere,  la  Santità 
di  Nostro  Signore  premurosa  non  meno  di  dare  una  nuova  prova  della  paterna  sua 
benevolenza  ad  un  Monarca  si  benemerito  della  Chiesa,  e  delle  istituzioni  religiose, 
che  di  concorrere  coll'esercizio  dei  suoi  sacri  poteri  al  vantaggio  spirituale  e  tem- 
porale dei  popoli,  ha  benignamente  approvato  che  sulle  norme  già  proposte  dal 
Reale  Governo  in  un  colle  modificazioni  ed  aggiunte  in  seguito  concertate,  si  sta- 
bilisse un  Regolamento  uniforme  sull'oggetto  dei  libri  parrocchiali.  In  pari  tempo 
ha  voluto  che  per  mezzo  della  Sacra  Congregazione  medesima  fosse  un  tal  Rego- 
lamento notificato  ai  rispettabilissimi  Arcivescovi  e  Vescovi  degli  Stati  continentali 
di  Sua  Maestà  il  Re  di  Sardegna,  onde  n'esigano  nelle  loro  Diocesi  l'esatta  osser- 
vanza dando  perciò  ai  rispettivi  Parrochi  le  istruzioni  e  gli  ordini  opportuni. 

Articoli  del  Regolamento. 

I. 

I  Registri  parrocchiali  di  nascita  e  battesimo,  di  matrimonio,  e  di  morte,  deb- 
bono essere  tenuti  in  modo  uniforme  in  tutti  i  Dominii  continentali  di  Sua  Maestà 
il  Re  di  Sardegna.  A  quest'effetto  i  Parrochi  si  serviranno  dei  Registri  che  loro 
saranno  rimessi  dai  rispettivi  Ordinarii  Diocesani,  cui  a  tal  uopo  il  Reale  Governo 
li  farà  giungere  stampati  in  carta  libera  a  spese  delle  Comuni.  Siffatti  registri 
saranno  vidimati  dagli  Ordinarii  medesimi,  o  dalla  loro  Curia  Ecclesiastica,  e  dai 
Prefetti  dei  Tribunali,  o  da  chi  ne  fa  le  veci,  ed  in  essi  i  Parrochi  iscriveranno  in 
doppio  registro  originale  le  nascite,  i  matrimonii,  ed  i  decessi,  riempiendo  a  penna 
i  vacui  dei  relativi  esemplari. 


73'J  Istruzione  ai  Vescovi  del  regno  di  Sardegna  sui  registri  parrocchiali       a.  1836 


II. 

Gli  atti  saranno  inscritti  sul  doppio  registro  senza  interruzione,  e  senza  alcuno 
spazio:  vi  si  esprimerà  non  in  cifre  numeriche,  ma  con  lettere,  l'anno,  il  mese,  il 
giorno  e  l'ora  dei  rispettivi  atti  di  nascita,  matrimonio,  e  decesso:  altrettanto  si 
praticherà,  se  occorra  di  notare  qualunque  altra  data  nel  corpo  degli  atti  suddetti. 

III. 

Ciascun  atto  sarà  sottoscritto  dalle  parti,  o  dai  dichiaranti,  non  che  dai  testi- 
monii,  nei  casi  in  cui  sono  necessarii,  e  dal  Parroco,  o  da  chi  ne  fa  le  veci.  Se  taluno 
non  sapesse,  o  non  potesse  scrivere,  si  farà  ciò  risultare  con  apposita  dichiara- 
zione. 

IV. 

Nel  riempiere  a  penna  i  vani  non  si  faranno  abbreviazioni;  si  eviteranno  per 
quanto  si  può  le  cancellazioni,  e  le  postille;  ed  in  caso  di  necessità  le  prime  si 
faranno  in  modo,  che  possa  leggersi  quanto  fu  cancellato,  e  le  seconde  si  porte- 
ranno non  in  margine,  ma  a  piedi  dell'atto,  ed  avanti  le  sottoscrizioni,  dopo  le 
quali  non  sarà  lecito  aggiungerne  altre. 

V. 

Negli  atti  succennati  non  si  potrà  inserire  alcuna  cosa,  sia  per  annotazione,  sia 
per  qualsivoglia  indicazione,  oltre  ciò  che  si  è  prescritto. 

VI. 

I  testimonii,  che  sarà  necessario  adoperare  per  i  medesimi  atti,  saranno,  per 
quanto  è  possibile,  scelti  fra  maschi  e  maggiori  di  età. 

VII. 

In  fine  di  ogni  anno  i  registri  come  sopra  formati  saranno  chiusi,  e  sottoscritti 
dal  Parroco  rispettivo  :  dentro  il  mese  il  Parroco  trasmetterà  uno  dei  due  registri 
originali,  ed  insieme  una  copia  di  essi  all'Ordinario  Diocesano,  il  quale,  conservata 
la  copia  nella  sua  cancelleria,  invierà  entro  il  mese  successivo  l'originale  al  Prefetto 
della  Provincia.  Il  Parroco  dovrà  nella  copia  attestare  di  averla  collazionata,  e  di 
essere  contorme  all'originale. 

Vili. 

Qualunque  persona  sarà  in  circostanza  di  richiedere  alcun  estratto  di  questi 
registri,  dovrà  indirizzarsi  al  Parroco,  che  glielo  spedirà  in  carta  libera  secondo  la 
modula  contenuta  negli  esemplari  in  istampa. 

IX. 

Non  sarà  lecito  di  procedere  a  rettificazione  di  alcuni  degli  atti  di  nascita,  ma- 
trimonio, o  morte,  senza  che  sia  presentata  la  sentenza  del  Tribunale  ecclesiastico, 
o  civile,  secondo  che  le  rettificazioni  riguarderanno  materia  di  rispettiva  loro  com- 


a.  1836       Istruzione  ai  Vescovi  del  regno  di  Sardegna  sui  registri  parrocchiali  733 

petenza,  colla  quale  sentenza  venga  la  rettificazione  ordinata  in  contraditorio  degli 
interessati  :  tale  sentenza  non  potrà  in  alcun  caso  nuocere  a  quelli  che  non  furono 
ne  chiamati  né  sentiti. 

X. 

Le  sentenze  di  rettificazione,  di  cui  dovranno  presentarsi  al  Parroco  due  copie 
autentiche,  verranno  da  esso  unite  a  ciascun  doppio  del  Registro  corrente,  ed  in 
fine  di  esso.  Il  Parroco  farà  in  margine  dell'articolo  rettificato  menzione  della  sen- 
tenza, colla  indicazione  del  Registro,  nel  quale  verrà  inserita,  senza  cancellare,  ne 
variare  in  alcuna  parte  l'articolo  del  medesimo.  Qualora  il  doppio  del  Registro,  che 
contiene  l'articolo  da  rettificare,  già  si  fosse  trasmesso  al  Prefetto,  eguale  annota- 
zione ed  inserzione  farà  egli  eseguire  in  detto  Registro  della  sentenza  pronunziata 
dal  Tribunale  sì  civile  che  ecclesiastico. 

XI. 

Si  uniranno  pure  dal  Parroco  al  Registro  corrente  le  fedi  autentiche  trasmes- 
segli dal  Real  Governo  in  prova  della  morte  di  persone  domiciliate  nella  di  lui 
Parrocchia,  o  della  nascita  dei  loro  figli,  avvenute  entrambe  all'estero,  all'armata, 
od  a  bordo  di  qualche  bastimento.  Similmente  si  unirà  copia  di  dette  fedi  al  fine 
del  doppio  del  Registro,  da  rimettersi  come  si  è  già  indicato;  e  tanto  sull'uno 
che  sugli  altri  degli  stessi  Registri  si  farà  menzione  delle  fedi  sovraespresse  colla 
data  del  giorno  in  cui  il   Parroco  le  avrà  ricevute. 

XIT. 

Negli  atti  di  nascita  si  noteranno  il  giorno,  l'ora  ed  il  luogo  della  nascita  e  del 
battesimo,  il  sesso  del  neonato,  i  nomi  che  gli  saranno  stati  imposti,  i  nomi,  cognomi, 
la  professione,  ed  il  domicilio  del  padre,  e  della  madre,  del  padrino,  e  della  ma- 
drina. 

xm. 

Il  padre,  se  intervenga  al  battesimo,  o  chi  in  suo  nome  si  presenterà  al  Par- 
roco, dovrà  indicare  la  nascita.  In  mancanza  di  ambedue  sarà  indicata  da  quella 
persona,  da  cui  il  Parroco  sarà  stato  richiesto  dell'amministrazione  del   battesimo. 

XIV. 

Quando  non  sarà  conosciuto  il  padre  in  dipendenza  di  legittimo  matrimonio, 
se  non  vi  sarà  espressa  dichiarazione  del  medesimo,  non  si  potrà  mai  inserire  riguardo 
alla  paternità  la  dichiarazione  altrui,  nemmeno  quella  della  madre.  In  ciò  per  altro 
che  riguarda  i  matrimonii  secreti  detti  di  coscienza,  e  la  nascita  della  prole  da  essi 
proveniente,  non  s'intendono  punto  innovate  le  regole  vigenti;  potrà  bensì  il  Ve- 
scovo, quando  giudicherà  non  essere  più  necessario  che  tali  '  matrimonii  siano  segreti, 
ordinare  l'inserzione  dei  loro  atti,  e  delle  rispettive  nascite  nei  Registri  parroc- 
chiali. 


734  I  si  ni  zione  ai  Vescovi  del  regno  di  Sardegna  sui  registri  parrocchiali       a.  1836 


XV. 

Se  la  nascita  seguirà  negli  ospedali,  ospizii,  carceri,  o  altre  case  di  ricovero,  o 
di  detenzione,  il  Parroco,  nella  di  cui  Parrocchia  si  trovano  siffatti  stabilimenti,  rice- 
verà la  dichiarazione  che  gli  verrà  fatta  a  diligenza  del  Rettore  o  Preposto  dei 
medesimi. 

XVI. 

Il  Parroco,  cui  venga  presentato  un  neonato  esposto,  quando  non  gli  consti  essere 
stato  già  battezzato  nelle  forme  prescritte  dalla  Chiesa,  deve  fare  risultare  negli 
atti  del  battesimo  il  nome  che  gli  sarà  imposto,  con  relazione  al  processo  verbale 
che  dovrà  essersi  fatto  dal  Sindaco,  e  la  di  lui  copia  dovrà  unirsi  ai  Registri.  L'ese- 
cuzione però  di  questi  ed  altri  simili  atti  non  deve  mai  impedire  la  sollecita  ammi- 
nistrazione del  battesimo,  nel  caso  in  cui  il  neonato  si  trovasse  in  pericolo  di 
morte. 

XV1T. 

Presentandosi  dal  padre,  o  dalla  madre,  al  Parroco  del  loro  domicilio  l'estratto 
debitamente  legalizzato  dell'atto  di  nascita  di  un  loro  figlio  accidentalmente  nato, 
e  battezzato  in  altra  Parrocchia,  si  trascriverà  da  esso  nei  suoi  Registri  sotto  la 
data  del  giorno  nel  quale  il  suddetto  estratto  gli  sarà  presentato,  e  si  farà  men- 
zione sul  Registro,  o  in  principio,  od  in  margine  dell'atto,  della  persona  che  lo  avrà 
presentato,  e  del  giorno  della  presentazione. 

XVJ11. 

Negli  atti  del  matrimonio  si  esprimerà: 

1.°  I  nomi,  cognomi,  l'età,  il  luogo  di  nascita,  ed  il  domicilio  degli  sposi. 

2.°  Se  siano  figli  di  famiglia  maggiori,  o  minori. 

3.°  I  nomi,  cognomi,  ed  il  domicilio  del  padre  e  della  madre. 

4.°  Il  consenso  dei  padri  e  delle  madri,  e  di  quelli  che  saranno  in  loro  luogo, 
ove  ne  consti  al  parroco. 

5.°  Se  abbiano  preceduto  le  pubblicazioni  secondo  le  leggi  ecclesiastiche,  o  se 
siano  state  dispensate  in  tutto,  o  in  parte. 

6.°  Se  vi  sia  intervenuta  qualche  altra  pubblica  dispensa  canonica  pel  foro 
esterno. 

7.°  I  nomi,  cognomi,  l'età,  ed  i  domicilii  dei  testimonii,  alla  cui  presenza  si  sarà 
celebrato  il  matrimonio. 

XIX. 

Se  il  matrimonio  avesse  a  celebrarsi  fuori  della  Parrocchia  dello  sposo  e  della 
sposa,  in  dipendenza  di  legittima  delegazione,  il  Parroco,  nella  di  cui  Parrocchia 
seguirà  tal  matrimonio,  lo  descriverà  nel  suo  Registro,  esprimendo  da  chi  sarà  stata 
fatta  la  delegazione,  e  dentr'otto  giorni  dalla  celebrazione  del  matrimonio  ne  spedirà 
l'estratto  a  spese  delle  parti  al  Parroco  del  loro  domicilio,  il  quale  lo  descriverà  sui 
suoi  registri  nel  modo  indicato  nell'art.  17,  nulla  però  innovandosi  delle  regole 
vigenti,  come  si  avvertì  all'art.  14,  in  quanto  ai  matrimonii  detti  di  coscienza. 


a.  1836        Jstruzio)ie  ai  Vescovi  del  regno  di  Sardegna  sui  registri  parrocchiali  735 


XX. 

Venendo  presentata  al  Parroco  da  persone  che  si  stabiliscano  nella  sua  Parroc- 
chia la  fede  debitamente  legalizzata  del  loro  matrimonio  seguito  all'estero  giusta  i 
riti  della  S.  Chiesa,  dovrà  lo  stesso  Parroco  inserirla  in  fine  del  Registro  corrente 
uniformandosi  a  quanto  si  è  prescritto  nell'art.  11. 

XXI. 

Non  si  darà  sepoltura  che  dopo  scorse  almeno  ventiquattro  ore  dalla  morte, 
e  dopo  quarantotto,  se  la  medesima  sia  accaduta  improvvisamente  per  causa  interna: 
avuto  riguardo  in  ogni  caso  ai  regolamenti  di  pulizia,  e  specialmente  a  quei  che 
vietano  di  seppellire  coloro,  i  quali  si  sospetta  esser  periti  di  morte  violenta,  se  non 
dopo  che  il  Giudice  avrà  eseguiti  gli  atti  che  gl'incombono. 

XXII. 

L'atto  di  morte  esprimerà  il  nome,  cognome,  l'età,  la  professione  e  il  domicilio 
del  defunto,  il  nome  e  cognome  del  coniuge  superstite,  se  la  persona  mancata  ai 
vivi  era  congiunta  in  matrimonio,  o  del  coniuge  predefunto,  se  era  vedova;  e  per 
quanto  si  potrà  sapere,  i  nomi,  cognomi,  la  professione,  ed  il  domicilio  del  padre  e 
della  madre  del  defunto  suddetto,  il  luogo  della  sua  nascita,  e  finalmente  se  la 
morte  sia  stata  preceduta  dall'amministrazione  dei  Santi  Sacramenti,  non  che  il 
giorno  ed  il  luogo  della  sepoltura. 

XXIII. 

Si  esprimerà  eziandio  nell'atto  il  giorno,  l'ora,  e  il  luogo  del  decesso,  sulla  dichia- 
razione che  ne  sarà  fatta  al  Parroco  da  due  testimonii  che  verranno  pure  indicati 

nell'atto. 

XXIV. 

I  decessi,  che  seguiranno  negli  spedali,  carceri,  ed  altri  luoghi  di  ricovero,  o 
di  detenzione,  saranno  notati  nei  Registri  dal  Parroco,  nella  di  cui  Parrocchia  tro- 
vansi  tali  stabilimenti,  sulla  dichiarazione  che  gli  verrà  fatta  a  diligenza  dei  Ret- 
tori o  Preposti  dei  medesimi.  Nel  caso  di  morte  violenta,  o  di  morte  occorsa  nelle 
prigioni  e  case  di  arresto,  o  di  esecuzione  della  sentenza  di  morte  non  si  farà  nei 
Registri  menzione  alcuna  di  tali  circostanze. 

XXV. 

Quanto  ai  decessi  che  sieguono  nelle  Case  Religiose,  i  rispettivi  Superiori  di 
esse  terranno  i  Registri  nella  stessa  forma  prescritta  pei  Parrochi,  e  ne  faranno  la 
remissione  ingiunta  nell'art.  7. 

XXVI. 

Nel  caso  in  cui  un  neonato  per  difetto  di  battesimo,  od  un  adulto  cattolico 
non  potesse  godere  della  sepoltura  ecclesiastica,  il  Parroco  del  luogo  n'estenderà 
l'atto,  con  tutte  le  indicazioni  prescritte  negli  articoli  22  e  23,  in  un  Registro  distinto 


736  Concordato  col  Re  di  Sardegna  sull'immunità  personale  a.  1841 

dagli  altri,  e  non  istampato,  sulla  dichiarazione  che  gli  verrà  fatta  dal  Capo  di  rasa, 
e  in  mancanza  di  lui  da  uno  della  famiglia,  ed  in  difetto  di  questo,  dai  vicini  di  abi- 
tazione. Lo  stesso  si  osserverà  nella  morte  di  una  persona  non  cattolica  in  una 
città,  o  comunità,  in  cui  l'esercizio  della  sua  religione  non  fosse  tollerato. 

XXVII. 

Qualora  occorra  una  nascita  in  una  delle  famiglie  contemplate  nell'ultimo  periodo 
dell'articolo  precedente,  sulla  dichiarazione  che  dovrà  farsi  dal  padre,  o  in  man- 
canza di  lui  dal  capo,  o  da  altro  individuo  della  casa,  ed  in  difetto  di  questo  dai 
vicini,  il  Parroco  del  luogo  della  nascita  n'estenderà  l'atto  sul  registro  accennato 
nell'articolo  suddetto  con  tutte  le  indicazioni  prescritte  nell'articolo  12,  ad  eccezione 
di  quelle  relative  al  battesimo. 

Il  Parroco  dovrà  rimettere  all'Ordinario  Diocesano  in  un  col  doppio,  e  colla 
copia  degli  altri  Registri,  anche  due  copie  da  lui  certificate  conformi  all'originale 
di  questo  Registro  particolare  per  gli  atti  di  nascita  e  morte,  che  avesse  estesi  nel- 
l'anno, a  mente  del  presente  articolo,  e  del  precedente,  una  delle  quali  copie  sarà 
parimenti  dall'Ordinario  trasmessa  al  Prefetto. 

Data  dalla  Segreteria  della  Sacra  Congregazione  degli  Affari  Ecclesiastici 
Straordinarii,  23  agosto  1836. 

Da  Traitcs  de  la  Royale  Maison  de  Savoie  V,  95-115  (n.  CCCII-CCCIV),  collazionate 
le  stampe,  una  s.  1.  et  a.,  l'altra  della  stamperia  reale  s.  1.  et  a.,  che  sola  ha  le  due  lettere,  esi- 
stenti in  P.  II,  Pos.  2  n.°  55  neh  Archivio  della  S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles. 
Straord.,  ove  è  pure  col  n.°  56  la  lettera  a  firma  autografa  del  Re. 


XCIV. 

CONCORDATO  COL  RE  DI  SARDEGNA 
SULL'IMMUNITÀ  PERSONALE. 

27  marra  1841. 
In  nome  della  Santissima  Trinità. 

Sua  Santità  Papa  Gregorio  XVI.  e  sua  Maestà  Carlo  Alberto  Re  di  Sardegna 
animati  dal  desiderio  di  fissare  le  discipline,  che  dovranno  regolare  d'ora  in  poi  in 
tutti  li  dominii  della  prefata  Maestà  Sua  la  immunità  personale  degli  Ecclesiastici 
che  avessero  la  disgrazia  di  rendersi  colpevoli  di  qualche  reato,  avendo  presi  gli 
opportuni  accordi  e  dovendosi  stipulare  la  relativa  convenzione,  hanno  munito  dei 
loro  pieni  poteri: 

Sua  Santità  l'Emo  '  Sig.  Cardinale  Luigi  Lambruschini,  suo  Segretario  di  Stato 
e  de'  Brevi,  Gran  Priore  del  Sacro  Ordine  Gerosolimitano  in  Roma,  Gran  Croce 
del  Sacro  Militar  Ordine  de'  Santi  Maurizio  e  Lazzaro,  ec.  ec. 

1  Nini     .  Eccmmo  » 


a.  1841  Concordato  col  Re  di  Sardegna  sull'immunità  personale  737 

Sua  Maestà  il  sig.  Conte  Federico  Broglia,  suo  Inviato  straordinario  e  Ministro 
plenipotenziario  presso  la   Santa  Sede,  Cavaliere  di  diversi  '  distinti  Ordini  ec.  ec. 

I  quali,  dopo  essersi  cambiate  le  loro  rispettive  plenipotenze  debitamente  spe- 
dite, hanno  convenuto  nei  seguenti  articoli: 

1.  Avuto  riguardo  alle  circostanze  dei  tempi,  alla  necessità  della  pronta  ammi- 
nistrazione della  giustizia,  ed  alla  mancanza  dei  mezzi  corrispondenti  nei  Tribunali 
vescovili,  la  Santa  Sede  non  farà  difficoltà  che  i  Magistrati  laici  giudichino  gli  Eccle- 
siastici per  tutti  i  reati  che  hanno  la  qualificazione  di  crimini,  a  termini  delle  leggi 
vigenti  negli  Stati  di  Sua  Maestà. 

Dei  -  reati  qualificati  delitti  dalle  stesse  leggi,  commessi  dagli  Ecclesiastici,  eccet- 
tuati quelli  che  si  commetteranno  in  materia  di  finanza,  conoscerà  la  Curia  del 
Vescovo. 

Dei  reati  qualificati  contravvenzioni,  con  pure  di  tutti  i  delitti  in  materie  di 
finanza  commessi  da  Ecclesiastici  conosceranno  i  tribunali  laici,  limitandosi  però  ad 
applicare  la  pena  pecuniaria,  che  fosse  per  quei  reati  stabilita,  senza  aggiunta  di 
altra  pena  corporale  sussidiaria. 

2.  La  Santa  Sede  non  farà  neppure  difficoltà  che  dal  Giudice  laico  si  giudichi 
qualsiasi  delitto  preveduto  dalle  leggi  di  Sua  Maestà,  allorché  sarà  commesso  da 
un  ecclesiastico  di  complicità  con  un  individuo  laico. 

3.  In  caso  di  una  condanna  alla  pena  di  morte  pronunziata  contro  di  un  eccle- 
siastico, gli  atti  del  processo  e  la  sentenza  verranno  comunicati  al  Vescovo  per  la 
degradazione  del  condannato,  a  termini  dei  Sacri  Canoni. 

II  Vescovo,  ove  non  trovi  a  fare  osservazioni  su  di  essi,  addiverrà  senza  ritar- 
dare inutilmente  il  corso  della  giustizia,  e  nel  termine  non  più  lungo  di  un  mese 
all'atto  della  degradazione.  Nel  caso  poi  in  cui  rilevasse  3  dal  processo  gravi  motivi 
in  favore  del  condannato,  senza  emanare  alcun  provvedimento,  rassegnerà  imme- 
diatamente le  sue  osservazioni  a  sua  Maestà.  I  rilievi  fatti  dal  Vescovo  in  una  coi 
documenti  del  processo,  verranno  d'ordine  di  Sua  Maestà  rimessi  alla  discussione 
di  una  Commissione  composta  di  tre  Vescovi  dei  Regii  Stati  con  facoltà  apostolica 
approvati  da  Sua  Santità  sulla  proposta  che  verrà  fatta  dalla  Maestà  Sua  del  doppio 
del  numero  necessario. 

Se  la  Commissione  troverà  mal  fondate  le  ragioni  addotte  dal  Vescovo,  ne 
avvertirà  immediatamente  il  medesimo  perchè  proceda  senz'altra  replica  ed  esita- 
zione all'atto  della  degradazione,  e  ne  darà  nel  tempo  stesso  notizia  al  Governo  di 
Sua  Maestà  per  sua  norma.  Da  tale  risoluzione  non  verrà  in  alcun  caso  ammesso 
l'appello.  Qualora  poi  la  Commissione  trovasse  fondati  i  rilievi  fatti  dal  Vescovo,  ne 
rassegnerà  un  motivato  rapporto  a  Sua  Maestà,  raccomandando  il  condannato  alla 
Sovrana  clemenza. 

4.  Trattandosi  di  reati  commessi  da  persone  ecclesiastiche,  il-  titolo  de'  quali 
importi  la  pena  dei  lavori  forzati,  verrà  ad  essa  surrogata  nella  condanna  la  pena 
della    reclusione  o  della   relegazione   senza  che  vi   possa   essere  aggiunta  veruna 


Busta  tH:  ■  varj  • 
Busta  :s:ì:  .  ivi .. 
Ni  vm       i  ivelasse 


738  Concordato  col  Re  di  Sardegna  sull'immunità  personale  a.  1841 


esemplarità,  salvo  però  gli  effetti,  che,  in  ordine  alla  privazione  di  tutti  o  di  parte 
dei  diritti  civili,  avrebbe  prodotto  la  condanna  al  genere  di  pena  corrispondente  al 
titolo  del  reato. 

5.  Per  l'eminente  pietà  della  Maestà  Sua  le  pene  '  della  reclusione,  ed  anche 
della  relegazione  pronunziate  contro  gli 2  ecclesiastici,  verranno  da  loro  scontate  in 
luoghi  ad  essi  specialmente  destinati,  e  separati  dagli  altri  condannati  a  quelle 
pene. 

6.  Egualmente  la  Maestà  Sua  ha  disposto  di  destinare,  per  quanto  lo  permet- 
teranno le  località,  un  luogo  apposito  per  la  preventiva  detenzione  degli  Ecclesia- 
stici, e  di  provvedere  inoltre  affinchè,  così  nell'arresto,  come  nella  traduzione  in 
carcere  di  tali  persone  si  usino  tutti  i  riguardi  opportuni. 

7.  Nel  far  procedere  agli  arresti  degli  Ecclesiastici  inquisiti  di  delitti  se  ne  darà 
avviso  ai  Vescovi  tosto  che  i  detti  ai  resti  siano  stati  operati. 

8.  Colla  presente  Convenzione  non  s'intenderà  in  alcuna  parte  derogato  alle 
regole  stabilite  dal  diritto  comune  e  dai  concordati  conchiusi  in  addietro  colla 
Santa  Sede,  riguardo  alle  persone,  alle  quali  competono  i  privilegi  chiericali,  ed 
alle  condizioni  a  cui  esse  debbono  uniformarsi  per  essere  ammesse  a  godere  di 
tali  privilegi,  come  del  pari  i  detti  concordati  s'intendono  rimanere  in  pieno  vigore 
in  tutte  le  parti,  a  cui  non  viene  derogato  con  questa  Convenzione. 

9.  La  presente  Convenzione  verrà  ratificata  da  ambe  le  alte  Parti  contraenti 
e  le 3  ratificazioni  scambiate  entro  il  termine  di  un  mese  a  datare  dal  giorno  della 
stipulazione. 

In  fede  di  che  i  Suddetti  Plenipotenziarii  l'hanno  firmata  e  vi  hanno  apposto  i 
sigilli  dei  loro  stemmi. 

Fatto  in  doppio  a  Roma  questo  di  27.  del  mese  di  marzo  1841. 

Card*  Lambruschini. 

D.  Federico  Broglia  di  Mombello*. 

Da  Nussi  loc.  cit.  266-269  (n.  XXXIV),  collazionato  l'esemplare  a  firma  autografa  di 
Re  Carlo  Alberto,  con  cui  in  data  di  Torino,  2  aprile  1841,  ratifica  la  convenzione,  in  Bu- 
sta 33  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 

1  Busta  33:  «  la  pena  ». 
J  Busta  33:  om. 
a  Mussi  :  «  contraenti  per  le  »  ! 
'  Preceduto  in  Mussi  da  «  Eminentissimo  ». 
\rssi  :  -  Montebello  ». 


a.  1841       Concordato  con  Morioni  sul  foro  e  amministrazione  riti  beni  et  clt  siastii  i  739 


xcv. 

CONCORDATO  TRA  GREGORIO  XVI  E  FRANCESCO  IV  DUCA  DI 
MODENA  SUL  FORO  E  AMMINISTRAZIONE  DEI  BENI  ECCLESIA- 
STICI. 

1.  -  Breve  di  Gregorio  XVI. 

30  aprile  1841. 

Dilettissimo  in  Christo  Filio  Francisco  IV  Atestino  Mutinensium  Duci. 
Gregorius  P.P.  XVI. 

Dilectissime  in  Christo  Fili  Noster  4  salutoni,  et  Apostolicam  Benedictionem. 
Quantum  Christianae  Reipublicae  intersit  ut  Sacra  Ecclesiae  jura  a  Supremis  Re- 
gibus et  Principibus  aestuosas  etiam  inter  commutationes  temporum  acerbitate 
partas  sancte  inviolateque  retineantur,  non  est  cur  spectatae  pietati,  virtutique  Tuae 
explicemus.  Nos  enim  ab  eo  usque  die,  quo  Pontifìcium  solium  trepidantes  2  quidem, 
sed  Deo  obsequentes  conscendimus  impensi,  quo  flagras  prò  Catholica  Religione 
studii,  singularis  erga  Nos  et  liane  Apostolicam  Sedem  obsequii,  et  observantiae 
sensus  satis  superque  perspeximus.  Nunc  vero  ad  tot,  tantasque,  quibus  praefulges, 
virtutes  quidam  veluti  cumulus  accessit,  propterea  quia  probe  noscens  in  vigentibus 
Tuae  Ditionis  legibus  nonnulla  reperiri,  quae  sacris  juribus  adversantur,  atque 
hactenus  cum  Ecclesiasticae  Jurisdictionis  detrimento  vim  habuere,  hisce  catholicae 
Religioni  illatis  jacturis  prospicere  constituisti,  atque  Ecclesiae  et  Sacrorum  Mini- 
strorum  dignitatem  tueri  studuisti.  '■'  Verum  quum  ob  temporum  calamitatem,  aliasque 
impeditissimas  difficultates  huiusmodi  mala  de  medio  omnino  tollere,  prout  Tuis  erat 
in  votis,  haud  potueris,  iccirco  per  dilectum  4  filium  Comitem  Hieronymum  Ric- 
cini,  tuum  a  Consiliis  status  ac  Mutinae  Praefectum,  virunr'  pietate,  ingenio,  doctrina, 
rerumque  usu  praestantem,  semel  iterumque,  Nos  adiisti,  ut  nonnullis  in  rebus,  quae 
ad  Ecclesiasticam  Disciplinam,  et  ad  fori  Episcopalis  exercitium,  ubi  praesertim  de 
criminibus  agitur,  pertinent,  Nostram  indulgentiam  tibi  praebere  velimus.  Nos  igitur 
Te  eximiis  in  Orthodoxam  Religionem,  et  hanc  Sanctam  5  Sedem  meritis  praeditum,  et 
illustrem  praecipuo  quodam  paterni  animi  Nostri  affectu  prosequuti,  Tuisque  votis 
benigne  annuentes,  sartis,  tectisque  semper  Ecclesiae  legibus,  aliquid  ab  illius  disci- 
plina relaxare  haud  gravate  inducimur.  Quapropter  Auctoritate  Nostra  Apostolica 
hi>ce  Litteris  indulgemus,  ut  Causae  vere  Civiles  Ecclesiasticos  inter  et  Laicos  Viros, 
vel  etiam  duos  inter  Ecclesiasticos  a  Tribunali  saeculari  cognoscantur  et  judicentur. 
Sinimus  praeterea,  ut  Tribunalia  saecularia  causas  judicent  criminales  de  ecclesia 

1  C'asoli  e  Sec.  Briv.  om. 

■  Blr.n ascosi:   .  trepidante!" .. 

5  Brrhasconi  e  ,s"n.  Brev   om. 
<  Bernasconi:     dilectissimum ». 

■  C asoli  om. 


740  Concordato  con  Modena  sul  foro  e  amministrazione  dei  beni  ecclesiastici       a.  1841 

sticis  viris  in  criminibus  laesae  Majestatis,  seditionis  et  vectigalium  fraudationis, 
dummodo  tamen  aliquis  adsit  praepositus,  seu  deputatus  e  '  Clero  adlegendus,  ac 
debita  servetur  ratio  in  comprehendendo  reo,  atque  in  conficiendis  Actis,  commu- 
nicatis  cum  Episcopo  consiliis.  Si  vero  reus  poena  capitis  fuerit  damnatus,  autographa 
Acta  Episcopo  tradantur,  ac  necessarium  ipsi  Episcopo  tempus  concedatur,  ut  ex 
Sacrorum  Canonum  legibus  judicet,  utrum  degradationis  poena  locum  habeat,  nec 
ne,  sine  qua  numquam  mortis  sententia  executioni 2  mandari  poterit.  Ad  haec 
permittimus,  ut  Causae  Ecclesiasticae  dictae,  propterea  quod  cum  spirituali  et  Eccle- 
siastica re  coniunctae,  illae  nempe  beneficia,  et  decimas  spectantes,  si  clericum  inter 
et  laicum  agantur,  a  Tribunali  saeculari  in  possessorio  tantum  judicentur.  Denique 
indulgemus  ut  in  quacumque  Tuae  ditionis  dioecesi  Consilium,  seu  Commissio  ex 
duobus  Cathedralis  Ecclesiae  Canonicis,  atque  ex  Procuratore  seu  administro  a  Te 
designando  connata  constituatur,  quae  Commissio  Episcopo  praeside  vacantium  bene- 
ficiorum  reditus  administrare  atque  erogare  possit,  itemque  beneficiorum  fundis 
recte  administrandis  advigilare,  quamvis  viri  beneficiis  ipsis  instructi  vitam  agant. 
Proprii  autem  cujusque  dioecesis  Episcopi  erit,  duos  Canonicos  prò  huiusmodi  Com- 
missione praescriptos  eligere,  eosque  removere,  itemque  ea  praescribere,  quae  ad 
Commissionem  ipsam  instituendam  opportuna  esse  censuerit^  Haec  sinimus,  atque 
indulgemus  non  obstantibus  Apostolicis,  ac  in  Universalibu'g  Provincialibusque  et 
Synodalibus  Conciliis  editis  generalibus  vel  specialibus  Constitutionibus,  et  Ordina- 
tionibus,  caeterisque  etiam  speciali  mentione  dignis  in  contrarium  facientibus  quibus- 
cumque.  Tibi  autem,  Dilectissime  in  Christo  Fili,  cum  diuturnae  ac  solidae  felici- 
tatis  auspicio  Apostolicam  Benedictionem  paternae  Nostrae  in  Te  benevolentiae 
testem  peramanter  impertimur. 

Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum  sub  annulo  Piscatoris  die  XXX  Mensis 
Aprilis  anno  MDCCCXXXXI  Pontificatus  Nostri  anno  undecimo. 

A.  Card.  Lambruschini. 

Da  P,  B.  Casoli,  La  Chiesa  negli  Stati  Estensi  e  il  Vescovo  di  Modena  L.  Reggia- 
nini  (estr.  dalla  Scuola  Cattolica),  Milano  1902,  46-48,  e  A.  M.  Bernasconi,  Acta  Gre- 
gorii  XVI  III,  Romae  1902,  538 s.,  collazionata  la  minuta  in  Sec.  Brev.  4992  n°  7  nel- 
l'Archivio della  Segreteria  dei  Brevi. 


2.  -  Decreto  del  Duca  Francesco  IV. 

8  maggio  1841. 

Francesco  IV.  per  la  grazia  di  Dio  duca  di  Modena,  Reggio,  Mirandola,  Massa 
e  Carrara  ecc.  ecc.  ecc. 

Guidati  dal  rispetto  che  come  Sovrano  Cattolico  Ci  pregiamo  di  professare  alla 
Chiesa,  ed  alla  sua  Autorità,  abbiamo  conosciuto  il  bisogno  di  rettificare  le  leggi, 
e  pratiche  comunque  vigenti  nei  Nostri  Dominj  in  tutto  ciò  che  può  essere  in  oppo- 
sizione coi  diritti,  immunità,  ed  istituzioni  della  Chiesa  medesima.  Avuto  però  riguardo 


.   A       . 

Casoi  i     .  executionla  . 


1 


a.  1841       '  ont  ot  dato  con  Modena  sul  foro  e  amministrazione  dei  beni  <•<<  lesiastici  741 

alle  circostanze  de'  tempi,  alle  abitudini  dei  luoghi,  e  ad  altre  gravi  difficoltà,  cui 
non  Ci  è  dato  di  ovviare,  Ci  siamo  rivolti  alla  Santità  di  Nostro  Signore  Papa  Gre- 
gorio XVI,  felicemente  regnante,  invocando  dalla  sua  benignità  alcune  condiscen- 
denze e  modificazioni  in  materia  di  disciplina  ecclesiastica,  ed  in  particolare  sul- 
l'esercizio del  foro  Vescovile  specialmente  criminale.  Quindi  in  conformità  ai  con- 
certi presi  colla  Santa  Sede,  e  sull'appoggio  di  apposito  Breve  Apostolico  pubbli- 
chiamo le  seguenti  determinazioni: 

1.  Le  cause  meramente  civili  fra  Ecclesiastici  e  Laici,  ed  anche  fra  due  Eccle- 
siastici, saranno  conosciute,  e  decise  dai  Tribunali  secolari. 

2.  Similmente  i  Tribunali  secolari  giudicheranno  le  cause  criminali  a  carico 
degli  Ecclesiastici  nei  delitti  di  lesa  Maestà,  di  sedizione,  e  di  contrabbandi,  col- 
l' intervento  però  di  un  Deputato  da  scegliersi  nel  Clero,  non  che  coi  dovuti  riguardi 
nell'arresto  e  nella  processura  da  concertarsi  col  Vescovo,  e  bene  inteso  che  nel  caso 
di  condanna  alla  pena  capitale  debba  passarsi  al  Vescovo  il  processo  originale,  e  dar- 
glisi  il  tempo  necessario  perchè  secondo  le  regole  canoniche  giudichi  se  abbia  luogo  o 
no  la  degradazione,  senza  la  quale  non  possa  mai  eseguirsi  la  sentenza  di  morte. 

3.  Le  cause  che  si  dicono  Ecclesiastiche  per  la  connessione  con  rapporto  '  spi- 
rituale, ed  ecclesiastico,  come  per  esempio  sono  quelle  riguardanti  le  materie  dei 
benefizii  e  delle  decime,  se  si  agitano  fra  un  Chierico  ed  un  Laico  saranno  giudicate 
nel  solo  Possessorio  dai  Tribunali  secolari. 

4.  In  ciascuna  Diocesi  dei  Nostri  Dominj  sarà  istituita  una  Commissione  composta 
di  due  Canonici  della  Cattedrale,  e  di  un  Nostro  Procuratore  o  Ministro  da  Noi  nomi- 
nato, la  quale  sotto  la  immediata  presidenza  del  Vescovo  amministrerà,  ed  erogherà 
le  rendite  dei  benefizii  vacanti,  ed  invigilerà  alla  retta  amministrazione  dei  loro 
fondi  anche  durante  la  vita  dei  rispettivi  benefiziati.  La  scelta  dei  due  Canonici  i 
quali  debbono  far  parte  della  Commissione,  non  che  la  loro  remozione  dall'offizio, 
spetterà  esclusivamente  a  ciascun  Vescovo  nella  sua  Diocesi.  Similmente  apparterrà 
al  Vescovo  il  dare  le  opportune  disposizioni  per  istituire  la  Commissione  in  discorso. 

Presso  tali  determinazioni  dipendenti  dalle  intelligenze  precedute  colla  Sede 
Apostolica,  le  nostre  Autorità  laicali  potranno  esercitare  con  sicura  norma  di  con  - 
tegno  la  loro  giurisdizione  entro  i  debiti  limiti  senza  rischiare  di  venire  in  collisione 
colla  Chiesa,  la  quale  ugualmente  non  farà  opposizione,  che  quanto  al  temporale 
anche  i  beni  della  Chiesa  siano  soggetti  alle  leggi  generali  dei  Nostri  Stati,  la  cui 
esecuzione  appartiene  ai  rispettivi  Dicasteri  di  Buon  Governo,  del  Governo,  del 
Giudiziario  ecc '.,' i  quali  tutti  osserveranno  le  suddette  norme,  e  nei  casi  dubbii  pren- 
deranno sempre  in  prevenzione  i  debiti  concerti  colla  Autorità  Ecclesiastica,  onde 
evitare  quella  qualunque  collisione  di  autorità  che  riesce  sempre  tanto  pregiudice- 
vole  alla  Religione,  alla  Chiesa,  ed  allo  Stato. 

A  riserva  per  altro  delle  sovra  espresse  modificazioni  alle  quali  il  S.  Padre  a 
Nostra  istanza  si  è  degnato  di  condiscendere,  vogliamo  ed  espressamente  ordiniamo, 
che  da  ora  innanzi  venga  ristabilito  e  ripristinato  ne'  Nostri  Dominj  il  pieno  uso  dei 
diritti  Pontificii,  e  Vescovili,  e  dell'Autorità  Ecclesiastica  in  genere  sia  nelle  materie 
che  diconsi  graziose,  sia  nelle  giudiziarie  anche  criminali,  e  che  cessi  perciò  ogni 

1  Sec.  Bicv.  4</92:  «  oggetto.. 


742  Concordato  con  Modena  sul  foro  e  amministrazione  dei  beni  ecclesiastici      a.  1841 


ingerenza  dei  Nostri  Magistrati  secolari  nelle  ordinazioni  dei  Chierici,  nelle  profes- 
sioni religiose,  nella  esecuzione  della  collazione  dei  benefizii  Ecclesiastici,  nell'Am- 
ministrazione dei  loro  fondi,  nelle  cause  matrimoniali,  tranne  ciò  che  si  riferisce  ai 
soli  effetti  civili  e  alle  temporalità  del  matrimonio,  ed  in  una  parola  in  ogni  e  qua- 
lunque oggetto  riconosciuto  di  competenza  Ecclesiastica;1,  revocando  a  tal  fine,  e 
dichiarando  del  tutto  nulla  e  di  niun  vigore  qualsisia  legge,  e  pratica  attualmente 
esistente  nei  Nostri  Stati,  la  quale  negli  oggetti  anzidetti  ed  in  tutti  quei  di  perti- 
nenza dell'Autorità  Ecclesiastica  sia  contraria  o  non  consentanea  alle  leggi,  diritti 
ed  istituzioni  della  Chiesa,  e  riserbandoci  inoltre  a  fare  altrettanto  quando  appunto 
nella  pratica  passata  o  futura  fosse  per  iscoprirsi  qualche  altro  punto  in  opposizione 
alle  leggi,  ed  ai  diritti  della  Chiesa  suddetta. 

Egualmente  la  così  detta  legge  delle  mani  morte  siccome  contraria  ai  diritti 
della  Chiesa  viene  abolita,  onde  non  resta  più  impedito  ad  alcuno  di  donare  o 
'  lasciare  per  atto  di  ultima  volontà  alla  Chiesa  o  a  Cause  pie  tutto  ciò,  di  cui  il 
testatore  può  disporre  siccome  non  vincolato  da  altrui  diritto,  o  dalle  vigenti  leggi, 
ma  solo  Ci  riserviamo  nei  singoli  particolari  casi,  ove  le  circostanze  esigessero 
qualche  restrizione  o  modificazione,  d'implorarla  dalla  Santa  Sede,  dalla  quale 
possiamo  lusingarci  di  ottenerla  in  tutto  ciò  che  essa  troverà  ragionevole  e  fondato 
su  buoni  e  giusti  motivi,  restando  in  simili  casi  sospesa  intanto  la  pubblicazione 
ed  esecuzione  del  Testamento  sinché  abbia  avuto  luogo  questo  concerto  fra  Noi  e 
la  Santa  Sede. 

Modena  8  maggio  1841. 

Francesco 

Gaetano  Camorra 
Segretario  di  Gabinetto. 

Da  Raccolta  (fi  alcune  leggi  aventi  stretta  relazione  col  codice  civile  per  gli  Stati 
Estensi,  Modena  1852,  3-5,  collazionato  l'appunto  in  Sec.  Brev.  4992  (Archivio  della  Segre- 
teria dei  Brevi). 


Completano  il  concordato  i  due  documenti  che  seguono. 

a)  Se  ancor  prima  che  dall'Augusto  Nostro  Genitore  Francesco  IV.  di  venerata  memoria 
fosse  assunto  direttamente  nel  1814  il  Regime  degli  Estensi  Dominj,  furono  d'ordine  suo 
abrogate  le  leggi  del  precedente  Governo  in  aperta  contraddizione  ai  Sacri  Canoni:  se  in 
uno  de'  Sovrani  suoi  Editti  28  Agosto  di  quell'anno  furono  preordinate  a  ridotazione  delle 
Chiese  e  de'  Luoghi  pii  le  invendute  Sostanze  provenienti  dai  già  soppressi  Ecclesiastici 
Istituii,  tuttoché  correspettive  degli  oneri  inerenti  allo  Stato,  e  andò  quindi  Egli  compiendo, 
oltre  misura,  quel  divisamento  col  pieno  Beneplacito  della  Sede  Apostolica;  e  se  nel  variare 
de'  tempi,  secondo  che  le  circostanze  consentirono,  ed  insinuò  l'esperienza,  furono  dallo  stesso 
Angusto  Nostro  Genitore  riformati  i  vigenti  Sistemi  sopra  gli  affari  temporali  della  Chiesa 
per  vie  meglio  contribuire  al  decoro  della  Religione  Santissima,  e  all'esercizio  delle  prero- 
gative dell'Ecclesiastica  Autorità,  al  seguito  di  altro  Concordato  colla  Santa  Sede,  pubbli- 
cando col  R.  Editto  8  Maggio  1841  nuove  massime  sopra  le  Materie  della  Disciplina  Eccle- 
siastica, fra  gli  addottati  Ordinamenti,  dichiarò  stabilite  Commissioni  per  ciascuna  delle  Dio- 
cesi, composte  di  due  Canonici  della  Cattedrale  e  di  un  Regio  Delegato  sotto  la  presidenza 
de'  rispettivi  Ordinarj  per  la  tutela  de'  Benetìzj  Ecclesiastici. 


a.  1S41       Concordato  con  Modena  sul  foro  e  amministrazione  dei  beni  ecclesiastici  743 

Che  se  a  seconda  di  dichiarazioni  soggiunte  dal  Regnante  Sommo  Pontefice  la  giuris- 
dizione delle  mentovate  Commissioni  alquanto  si  estese,  non  era  però  abbastanza  deter- 
minata la  condizione  di  alcuni  Istituti  in  rapporto  alla  protezione  delle  rispettive  Dotazioni  ; 
per  la  qual  cosa  venne  da!  prelodato  Sovrano  e  Genitor  Nostro  promossa  nuova  trattazione 
colla  Santa  Sede  per  la  completa  estensione  del  Sistema  di  vigilanza  e  difesa  ai  beni  degli 
Ecclesiastici  e  pii  Stabilimenti  con  uniformità,  bensì  attemperata  all'indole  rispettiva. 

Furono  dal  Santo  Padre  secondate  le  proposizioni  dell'Estense  Sovrano,  mentre  con 
suo  Decreto  vennero  ulteriormente  estese  e  precisate  le  attribuzioni  delle  suddette  Com- 
missioni Diocesane;  ma  troppo  presto  chiamato  l'Amatissimo  Padre  Nostro  al  riposo  de' 
Giusti,  campo  non  ebbe  di  emanare  i  concepiti  analoghi  suoi  provvedimenti:  ond  e  che  Noi 
a  sicura  norma  de'  Sudditi,  e  allo  scopo  della  osservanza  delle  Pontificie  Deliberazioni,  per 
l'interesse  della  Chiesa,  e  dello  Stato,  or  Ci  facciamo  ad  annunziare  e  disporre  quanto 
segue. 

I.  Posto  che  le  Commissioni  Diocesane,  la  di  cui  istituzione  fu  pubblicata  col  K.  Editto 
8  Maggio  1841,  ebbero  per  ufficio  la  tutela  delle  sostanze  dotali  dei  Benefizj  Ecclesiastici,  è 
dichiarato  e  stabilito  che  i  Beni  di  qualunque  provenienza  e  dotazione  spettanti  ai  Benefizj 
Curati  o  Semplici,  patronati  o  di  libera  collazione,  e  spettanti  ancora  alle  Cappellanie  di 
qualunque  sorta  queste  siano,  vanno  soggetti  alla  vigilanza  e  alla  tutela  delle  predette 
Commissioni  Diocesane,  sia  per  le  contrattazioni,  meno  gli  Affitti  limitati  ad  un  triennio,  e 
sia  pei-  la  retta  amministrazione  di  essi;  oltreché  nei  casi  delle  vacanze  dei  Benefizj  e  delle 
Cappellanie  spetta  l'amministrazione  di  que'  Beni  alle  Commissioni  medesime  insieme 
all'erogazione  delle  rendite,  salve  le  speciali  regole  delle  Fondazioni. 

II.  Tutti  i  beni  del  pari  delle  Mense  Vescovili  mentre  sono  di  amministrazione  ordi- 
naria dei  Vescovi,  e,  in  vacanza  delle  Sedi,  dei  Capitoli  delle  Cattedrali,  e  non  meno  tutti 
i  Beni  dei  Capitoli,  e  delle  Collegiate,  che  sono  di  ordinaria  amministrazione  dei  rispettivi 
Corpi,  vanno  soggetti  alla  vigilanza  per  l'amministrazione  istessa,  e  all'approvazione  pei 
Contratti  come  sopra,  delle  mentovate  Commissioni. 

III.  I  Beni  qualunque  dei  Seminarj,  delle  Fabbricierie,  delle  Confraternite,  dei  Legati 
per  opere  del  Divin  Culto,  e  dei  Patrimonj  Ecclesiastici  continuano  rispetto  all'amministra- 
zione ad  essere  regolati  come  per  lo  addietro;  ma  rispetto  alle  Contrattazioni  concernenti 
le  proprietà  immobiliari,  fuori  degli  Affitti  a  triennio,  le  mobiliari  preziose,  e  i  Capitali 
pecuniarj,  dipendono  dalla  Giurisdizione  delle  Commissioni  Diocesane. 

IV.  I  Beni  tutti  dei  Monasteri  di  Donne,  rispetto  all'amministrazione,  continuano  ad 
essere  regolati  secondo  le  rispettive  discipline  in  corso,  sotto  l'Autorità  de'  Vescovi,  ma  pei 
Contratti  che  cadono  sopra  immobili,  meno  gli  affitti  a  triennio,  sopra  mobili  preziosi,  e 
Capitali  a  contanti  soggiacciono  alla  giurisdizione  delle  Commissioni  suddette. 

E  in  quanto  agli  avvertiti  Contratti  delle  Monache  si  conferma  la  Circolare  del  Supremo 
Nostro  Consiglio  di  Giustizia  25  Febbraio  1833,  N.  611,  colla  quale  furono  istruiti  i  Notari 
che  concorrendo  in  allora  l'approvazione  della  Generale  Intendenza  Camerale  luogo  non 
era  al  Decreto  del  Giudice  di  Autorità,  di  guisachè  or  basterà  l'Approvazione  della  rispet- 
tiva Commissione  Diocesana. 

V.  I  Beni  tutti  dei  Monasteri  di  Uomini  continuano  ad  essere  regolati,  e  per  l'ammi- 
nistrazione, e  per  le  contrattazioni  secondo  le  rispettive  Costituzioni.  Ma  se  i  Contratti  sopra 
stabili,  eccettuati  gli  Affitti  a  triennio,  sopra  Mobili  preziosi,  e  Capitali  a  denaro,  debbono 
essere  approvati  dai  rispettivi  Presidi  dei  Corpi  secondo  le  preavvertite  Costituzioni,  tali 
Contratti  non  potranno  altresì  essere  mandati  ad  effetto,  se  non  colla  confermazione  della 
Commissione  nella  Diocesi  entro  cui  trovisi  il  Monastero. 

VI.  I  Beni,  e  sempre  di  qualsivoglia  provenienza  o  dotazione  di  cui  sono  e  siano  sta- 
bilmente provvisti  gl'Istituti  pii  dello  Stato,  e  di  pubblica  beneficenza,  nelle  Provincie,  Città, 


744  '  oncordato  con  Modena  sul  foro  e  amministrasione  dei  beni  ecclesiastici      a.  1S41 


o  Paesi,  cioè  Ospitali  Civici  d'Infermi,  Case  di  Esposti,  e  Pellegrini,  Orfanotrofi,  Educan- 
dati per  poveri,  Ricoveri  di  vecchi  e  cronici,  Scuole  di  carità,  Opere  di  soccorsi  e  doti, 
anche  per  determinate  Classi,  o  famiglie,  Istituti  amministrati  dalle  Congregazioni  di  Carità 
o  da  altri  Corpi,  od  anche  da  appositi  Delegati,  continuano  a  rimanere  soggetti  alle  Ammi- 
nistrazioni medesime. 

Rispetto  però  ai  Contratti  importanti  traslazione  di  dominio  pieno  o  meno  pieno  sopra 
Immobili,  ed  ai  Contratti  involventi  distrazione  o  quasi  di  mobili  preziosi,  e  Capitali  pecu- 
niari, ove  §u  Amministratori  dei  mentovati  pii  Stabilimenti  si  trovino  soggetti  all'Autorità 
tutoria  del  rispettivo  Provinciale  Governo,  basterà  che  all'approvazione  Governativa  pre- 
ceda quella  del  Vescovo  Diocesano,  o  per  propria  Autorità,  o  per  delegata  dalla  Santa  Sede, 
ed  ove  gli  Amministratori  non  siano  soggetti  alla  tutela  del  Governo,  dovrà  intervenire 
l'Approvazione  della  competente,  per  ragion  di  luogo,  tra  le  surriferite  Commissioni  Dio 
cesane. 

VII.  Mentre  con  tali  disposizioni  intendiamo  che  sia  precisata,  in  rapporto  all'Ammi- 
nistrazione, e  alla  difesa  de'  rispettivi  beni  dotali,  la  condizione  d'ogni  Classe  di  Ecclesia- 
stici e  pii  Stabilimenti  entro  lo  Stato,  dichiariamo  che  le  Disposizioni  medesime  sono  e 
saranno  applicabili  a  quegli  altri  già  esistenti,  o  che  possano  sopravvenire,  sebbene  non 
esplicitamente  or  qui  contemplati,  secondo  che  per  la  indole  e  lo  scopo  rispettivo  apparten- 
gano all'una  od  all'altra  delle  distinte  Classi. 

Vili.  I  Decreti  che  le  Commissioni  Diocesane  abbiano  ad  emettere  per  la  definitiva 
Approvazione  od  esecuzione  de' Contratti,  dovranno  essere  preceduti,  od  accompagnati  da 
quelli  che,  a  seconda  de'  casi  e  delle  regole  del  Canonico  Diritto,  siano  pur  necessarj  da  parte 
dei  Vescovi  per  ordinaria  Loro  giurisdizione,  o  straordinaria,  o  delegata  dalla  Santa  Sede. 

Tale  è  la  Sovrana  Nostra  Mente,  di  cui  comandiamo  la  più  esatta  osservanza,  Noi  pure 
ingiungendo  ne'  contrarj  casi  la  nullità  degli  Atti,  e  la  rifusione  dei  danni  ed  interessi  verso 
i  contemplati  Istituti  a  carico  de'  trasgressori. 

Dato  in  Modena  dal  Nostro  Ducale  Palazzo  il  13  Aprile  1846. 

Francesco. 

Gaetano  Ga morra 

Segretario  di  Gabinetto. 

Da  Raccolta  ecc.  6-9. 

b)  Gli  effetti  dei  Trattati  di  Vienna  1815,  di  Firenze  1844  e  di  Milano  8  Agosto  1849 
portavano,  non  ha  molto,  ai  Nostri  Dominj  alcune  aggregazioni  territoriali,  alle  quali  prov- 
visoriamente non  era  tolto  il  continuato  esercizio  delle  anteriori  rispettive  legislazioni.  For- 
mando parte  delle  stesse  le  legali  relazioni  tra  la  Chiesa  e  lo  Stato,  ne  discendeva  che 
queste  erano  nelle  medesime  conosciute  secondo  le  primitive  Leggi  o  Parmensi,  o  Toscane, 
o  Lucchesi,  od  Austriache,  mentre  negli  antichi  Dominj  Estensi  si  trovano  più  special- 
mente determinate  dall'Editto  8  Maggio  1841  dell'Augusto  Nostro  Genitore  Francesco  IV. 
di  venerata  Memoria,  e  dal  successivo  Nostro  del  13  Aprile  1846.  Se  pertanto  da  un  lato 
potevamo  stimare  conveniente  l'ordinare  la  compilazione  di  un  nuovo  Codice  di  Leggi  pei 
Nostri  Stati  attuali,  dall'altro  dovevamo  credere  opportuno  il  far  precedere  colla  Santa  Sede 
i  necessari  concerti,  affinchè  le  materie  Ecclesiastiche  o  miste  vi  si  vedessero  poste  in  ante- 
cedenza, e  mediante  provvedimenti  uniformi,  sopra  un'unica  ed  autorevole  base.  Egli  è  perciò 
che  essendoci  rivolti  alla  Santità  del  Sommo  Pontefice  Pio  IX.  f.  r.  invocando  sulle  accen- 
nate condizioni  quel  riguardo  che  giudicavamo  più  conveniente,  Ci  troviamo  ora  in  grado 
di  pubblicare,  a  norma  di  tutti  i  Nostri  Sudditi,  ed  all'appoggio  delle  Pontificie  Concessioni 
od  a  Noi  dirette,  o  dirette  ai  Vescovi  dei  Nostri  Dominj,  ma  a  Noi  sempre  dalla  Santa  Sede 
officialmente  comunicate,  le  seguenti  generali  determinazioni: 


a.  1841       Concordalo  con  Modena  sul  foro  e  amministrazione  dei  beni  co  lesiastici  745 

1.  Si  estende  ai  Territorii  di  nuova  aggregazione  il  disposto  dall' Editto  8  Maggio  1841 
ai  §§.  I,  2,  3,  4  e  dall'altro  .Vostro  Decreto  13  Aprile  1846, 

'_'.  A  ixndin-  minori  le  spese  dei  giudizi  nella  Diocesi  di  Guastalla,  immediatamente 
soggetta  alla  Santa  Sede,  ed  in  cui  abbiamo  ottenuto  gli  stessi  privilegi  di  Sovrana  Nomina 
che,  per  concessione  della  s.  m.  di  Papa  Leone  XII,  esercitavamo  già  nelle  altre  Diocesi  dello 
Stato,  viene,  sino  a  nuova  disposizione,  permesso  l'appello  alla  viciniore  Curia  Episcopale  di 
Reggio,  salvo  in  terza  istanza  il  ricorso  a  Roma. 

3.  A  dotare  in  modo  congruo  le  Chiese  Curate  povere,  a  provvedere  gli  Episcopii  delle 
convenienti  mobilie,  ed  i  rispettivi  t'ondi  rustici  delle  scorte  opportune,  ed  a  l'ondare  in  line 
un  Ospizio  per  li  Sacerdoti  avanzati  negli  anni,  infermi,  e  senza  mezzi  di  sussistenza,  resta 
sospesa  per  un  anno  la  collazione  dei  Benefizj  che  si  renderanno  di  mano  in  mano  vacanti, 
e,  detratti  gli  oneri,  ne  saranno  le  rendite  dalla  competente  Autorità  erogate  negli  esposti 
oggetti  e  secondo  l'ordine  con  cui  sono  contemplati  nel  relativo  Decreto  Apostolico.  Tale 
disposizione  dovrà  osservarsi  per  un  ventennio  avvenire,  ed  il  Sommo  Pontefice  si  riserva 
di  prorogarne,  occorrendo,  gli  effetti  a  termine  più  lungo  sopra  richiesta  degli  Ordinari. 

4.  Al  disposto  però  del  precedente  articolo  non  soggiacciono  i  Vescovadi,  le  Parrocchie, 
le  prime  Dignità  delle  Cattedrali  e  le  principali  nelle  Collegiate,  e  gli  officii  dei  Canonicati 
Teologale  e  Penitenziario. 

5.  Seguita  l'integrazione  delle  congrue  Parrocchiali,  dovranno  cessare  le  collette  e  le 
questue  invalse  per  uso  e  per  consuetudine,  e  come  sia  il  Palazzo  Episcopale  provveduto  e 
siano  dotati  i  rispettivi  fondi  rurali,  ne  verrà  fatto  legale  inventario  da  custodirsi  dal  Capi- 
tolo della  Cattedrale  per  norma  e  guarentigia  dei  Successori. 

6.  Qualunque  Chierico,  ancorché  Sacerdote,  venga  colto  in  flagrante  delitto  comune,  o 
sorpreso  con  armi  proibite,  o  sia  reo  di  grave  delitto  notorio  e  non  d'indole  meramente 
Ecclesiastica  e  sospetto  di  fuga,  potrà  arrestarsi  dalla  pubblica  Forza,  a  nome  della  Chiesa, 
per  venire  poi  consegnato  al  Foro  Ecclesiastico;  e  ciò  qualora  si  tratti  di  delitti  non  com- 
presi nei  già  attribuiti  alla  cognizione  dei  Nostri  Tribunali  da  anteriori  Brevi  Apostolici, 
pei  quali  rimangono  in  vigore  le  pratiche  attuali. 

7.  Avranno  quindi  i  Vescovi  la  Forza  conveniente  a  cui  consegnare  i  rei,  ed  i  locali 
per  custodirli,  ed  in  caso  diverso  saranno  da  Noi  presi  con  loro  gli  opportuni  concerti, 
onde  sia  tutelata  la  sicurezza  pubblica,  e  si  usino  i  riguardi  dovuti  al  carattere  Sacer- 
dotale. 

8.  Dovranno  i  Vescovi  comunicare  direttamente  a  Noi  le  sentenze  formali  proferite  dal 
rispettivo  loro  Foro  a  sgravio  od  a  condanna  di  tutti  quegli  Ecclesiastici  che  furono  dalla 
Forza  pubblica  carcerati  a  nome  della  Chiesa,  come  altresì  degli  altri  Ecclesiastici  indiziati 
rei  di  gravi  delitti  comuni,  e  come  tali  denunziati  alle  Curie  Vescovili  dall'Autorità  laicale. 
Fd  ove  per  le  suddette  sentenze  punitive  od  assolutorie  si  ritenga  dal  Nostro  Governo  non 
essere  bastantemente  provveduto  alla  tranquillità  e  sicurezza  pubblica,  acconsente  il  Sommo 
Pontefice  di  accogliere  con  ispeciale  interesse  quei  ricorsi  che  Gli  venissero  da  Noi  avan- 
zati per  un  qualche  temperamento. 

9.  I  luoghi  sacri  seguiteranno  ad  offrire  un  asilo  alla  persona  de'  rei,  non  però  quanto 
alle  cose  loro,  o  alle  furtive,  ed  ai  corpi  di  delitto.  Si  permette  quindi  alla  competente 
Autorità  secolare  l'ingresso  ai  luoghi  immuni  per  assumere  in  esame  le  incolpazioni  dei 
feriti,  o  dei  personalmente  offesi  :  ed  a  procedere  in  ciò  regolarmente  basterà  premetterne 
avviso  al  Rettore  della  Chiesa  od  al  Custode  qualunque  del  luogo  immune,  che  ne  renderà 
avvertito  il  V escovo. 

10.  Sono  privati  del  diritto  di  asilo  i  rei  di  Lesa  Maestà  in  latti  o  scritti  diretti  contro 
la  Persona  del  Sovrano  o  de' suoi  legittimi  Rappresentanti,  e  oli  appartenenti  a  conventicole 
o  società  segrete  tendenti  comunque  a  sovvertire  l'ordine  e  lo  Stato,  sieno   tutti   questi 


7-16  (  'oncordato  i  on  Modena  su/  foro  e  amministraaione  dei  beni  ecclesiastici      a.  1841 

chierici  o  laici  senza  distinzione  alcuna,  contro  i  quali  si  procederà  per  l'estrazione  come 
sopra. 

11.  Rimangono  inoltre  eccettuati  dal  godimento  dell'asilo. 

a)  I  pubblici  bestemmiatori,  i  percussori  o  sfregiatori  di  Sacre  Immagini  o  di  Sante 
Reliquie. 

b)  I  rei  di  furto  di  cose  sacre  o  di  eccessi  nei  Sacri  Tempj  pei  quali  convenga  ribe- 
nedirli od  espiarli. 

e)  I  falsificatori  di  Leggi,  Atti  o  Documenti  pubblici. 

d)  I  rei  di  (urto  o  di  falsità  nelle  pubbliche  Casse  e  nei  Monti  di  Pietà. 

e)  I  fabbricatori  di  monete  talse,  tosatori,  adulteratori,  o  spacciatori  dolosi  delle 
medesime. 

f)  I  pubblici  ladroni,  o  grassatori,  e  gli  assassini,  tanto  in  campagna  quanto  nel- 
l'abitato. 

g)  I  rei  di  furto  domestico  rilevante  e  qualificato. 

lì)  I  rei  comunque  di  omicidio,  di  mutilazione,  o  ferite  con  pericolo,  se  chiaramente 
non  consti  della  casualità  o  della  necessaria  difesa,  e  così  li  loro  mandanti  o  mandatarj. 

i)  I  rei  d'incendio  doloso  ed  i  saccheggiatori  dei  campi. 

/)  I  rei  di  stupro,  adulterio  od  incesto  violenti. 

in)  1  rei  infine  di  contrabbando,  sieno  laici  o  chierici,  ma  ciò  in  quei  soli  casi  ne'  quali 
taluna  Chiesa  o  località  immune  si  prestasse  colla  propria  ubicazione  a  rifugio  dei  contrab- 
bandieri, e  servisse  ad  eludere  così  la  vigilanza  della  Forza  pubblica. 

12.  Ad  eseguire  regolarmente  in  luogo  immune  l'arresto  dei  delinquenti,  di  cui  nel- 
l'antecedente articolo,  ne  sarà  alla  competente  Curia  Episcopale  chiesto  in  iscritto  il  per- 
messo, che  non  potrà  negarsi,  e  la  estradazione  si  farà  coll'assistenza  di  persona  Eccle- 
siastica. 

13.  Essendo  il  luogo  di  rifugio  in  distanza  tale  dalla  Curia  Episcopale  da  poter  rendere 
illusorie  le  disposizioni  prese  dalla  pubblica  Forza  per  la  cattura  del  reo,  sarà  il  permesso 
conceduto  dal  Vicario  Foraneo,  o  da  altro  Sacerdote  a  ciò  abilitato  dall'Ordinario,  giusta 
relativo  Pontificio  Decreto. 

14.  Dovrà  restituirsi  al  luogo  Sacro  l'individuo  estrattone  dal  braccio  secolare,  ove 
venga  a  risultare  che  il  delitto  ad  esso  imputato  o  non  era  fra  gli  eccettuati,  o  non  fu  da 
lui  commesso. 

15.  Quanto  alle  disposizioni  tra  vivi  o  di  ultima  volontà  a  favore  della  Chiesa  o  di 
Causa  pia,  i  Vescovi,  giusta  le  avvertite  Pontificie  Concessioni,  si  limiteranno  ad  accettarle 
per  la  sola  metà  della  quota  disponibile  a  termini  di  Legge  dal  donante  o  dal  testatore, 
ove  questi  sia  persona  laica  ed  abbia  parenti  sino  al  terzo  grado  inclusive  di  computazione 
Canonica. 

16.  Saranno  pure  dai  Superiori  delle  Religioni  capaci  di  possedere  ricusati  i  legati,  le 
eredità,  le  donazioni  provenienti  ad  esse  ad  intuito  di  Religiosi  professi  di  voti  solenni,  qua- 
lora questi  non  ne  abbiano  prima  della  professione  fatta  la  conveniente  riserva. 

17.  Avendo  essi  fatta  una  tale  riserva,  le  Religioni  predette  si  limiteranno  ad  accettare 
la  sola  metà  della  quota  disponibile  come  sopra,  ove  chi  donò  o  fece  testamento  sia  un  laico 
ed  abbia  parenti  sino  al  terzo  grado  canonico  inclusive. 

18.  Alla  prefata  limitazione  non  sono  sottoposti  gli  atti  tra  vivi  e  di  ultima  volontà 
provenienti  da  persone  senza  congiunti,  neppure  in  terzo  grado,  o  costituite  in  sacris,  od 
aventi  benefìzj  residenziali;  il  che  sarà  pure  di  quei  Religiosi,  i  quali  prima  della  professione 
solenne  erano  del  pari  costituiti  in  sacris  od  avevano  benefizio  della  qualità  sopraindicata. 

19.  Accadendo  che  per  il  concorso  di  speciali  circostanze  qualcuno  degli  Atti  suddetti, 
nel  conformarsi  alle  premesse  limitazioni,  offra  grave  dubbio  che  non  ne  rimangano  vio- 


a.  1845  Riorganizzazione  del  Vescovado  di  San  cullo  747 

Iati  obblighi  di  giustizia  verso  la  Chiesa,  dovranno  i  Vescovi  farne  rapporto  alla  Santa  Sede, 
e  nella  consueta  benignità  del  Sommo  Pontefice  abbiamo  bastevole  fondamento  per  ritenere 
che  non  saremo  estranei  a  quanto  avrà  a  determinarsi  intorno  l'esposto. 

Le  Nostre  Autorità  tutte  sì  Civili  che  .Militari  rimangono,  per  quanto  le  riguarda  rispet- 
tivamente, incaricate  della  esecuzione  del  presente  Editto,  ed  indicatamente  il  Nostro  Con- 
sigliere di  Stato  Ministro  di  Grazia,  Giustizia  e  degli  Altari  Ecclesiastici,  il  quale,  preso  con 
chi  spetta  ogni  debito  concerto,  curerà  ancora  l'adempimento  della  Sovrana  Nostra  Volontà 
di  avere  per  revocata  qualunque  Legge  o  pratica  attualmente  in  vigore  nelle  Provincie 
dello  Stato,  massimamente  di  nuova  aggregazione,  chi  in  tutto  o  in  parte  negli  oggetti  anzi- 
detti vi  si  opponesse. 

Dato  in  Modena  dal  Nostro  Ducal  Palazzo  questo  giorno  24  Febbraio  1851. 
Francesco. 

ha  //accolta  ecc.  W-U. 


XCVI. 
RIORGANIZZAZIONE  DEL  VESCOVADO  DI  SAN  GALLO. 

7  novembre  1845. 

Inter  Reverendissimum  et  Excellentissimum  Dominum  Hieronvmum  de  Andrea, 
Archiepiscopum  Melitenum,  ad  Confoederationem  Helveticam  Nuntium  Apostoli- 
cum,  etc.  etc.  a  Sanctitate  Sua  Summo  Pontifice  Gregorio  P.P.  XVI.  delegatimi,  et 
inter  D.D.  Jacobum  Baumgartner,  Consiliarium  Gubernii,  et  Leonardum  Gmtir,  mem- 
brum  Senatus  administrativi  Catholicorum  Pagi  Sangallensis,  nomine  et  mandato 
supremi  Consilii  catholici  et  a  Senatu  administrativo  Catholicorum  ejusdem  Pagi 
ad  hoc  delegatos, 

Negotiis  in  re  compositis  post  sibi  mutuo  tradita  legitima  et  authentica  suae 
cujusque  facultatis  instrumenta,  mutua  tamen  approbatione  suprema,  equidem  prò 
Pago  Sangallensi  consensu  supremi  Consilii  catholici  et  sanctione  Magni  Consilii 
ejusdem  Pagi  reservatis,  de  sequentibus  articulis  conventum  est  : 

Art.  1.  Dioecesis  Sangallensis,  unione  cum  Dioecesi  Curiensi  soluta,  in  proprium 
et  individuum  Episcopatum  prò  incolis  catholicis  Pagi  Sangallensis  intra  geogra- 
phicos  ejusdem  terminos  denuo  constituitur. 

Art.  2.  Episcopus  residebit  ad  Ecclesiam  primariam  Catholicorum  Pagi  Sangal- 
lensis, quae,  servata  sua  qualitate  parochialis  Ecclesiae,  nomen  Ecclesiae  cathedralis 
Sancti  Galli  obtinebit. 

Art.  3.  Novum  Ecclesiae  cathedralis  Sangallensis  Capitulum  quinque  constabit 
Capitularibus  residentialibus,  unica  nempe  dignitate  Decani,  et  quatuor  Canonicis, 
atque  insuper  octo  Canonicis  foraneis  sive  ruralibus  vcl  titularibus  nuncupandis,  ac 
tribus  Presbyteris  auxiliariis  vel  Vicariis. 

Art.  4.  Animarum  parochianorum  cura  habitualis  erit  penes  Capitulum  residens, 
quam  modo  huc  usque  usitato  adjutum  tribus  Coadjutoribus  jam  existentibus  exer- 
cebit.  Vicarii  autem  tres   praedicti   Capitulo   ultra   adjungentur  tam  in  servitium 


748  Riorganizzazione  del  Vescovado  di  San  Gallo  a.  1845 


Ecclesiae  in  sacris  functionibus  peragendis,  quam  in  subsidium  exercendae  curae 
animarum. 

Vi  t.  5.  Canonici  residentiales  ordinarie  Senatum  Episcopi  constituent,  et  in  rebus 
gubernandae  Dioecesis  atque  in  regendo  et  curando  Seminario  ipsi  inservient,  nec 
non  servitio  divino  publico  ad  Ecclesiam  Sancti  Galli  providebunt.  Ad  praescriptum 
canonicarum  sanctionum  Episcopus  uni  ex  Capitularibus  poenitentiarii,  alteri  vero 
theologi  officia  mandabit,  qui  statutis  diebus  doctrinam  catholicam  docebit. 

Art.  6.  Pro  prima  electione  Episcopi  supremus  Senatus  catholicus  Pagi  Sangal- 
lensis  Sedi  Apostolicae  exhibebit  notulam  quinque  clericorum  eligibilium,  ex  quibus 
S.  Pater  Episcopum  nominabit,  cui  insimul  institutionem  canonicam  conferet. 

Art.  7.  Quovis  modo  eveniente  vacatione  sedis  episcopalis  Sangallensis  jus  ele- 
ctionis  novi  Episcopi  penes  Capitulum  cathedrale  residet,  atque  a  Canonicis  tam 
residentibus  quam  foraneis  seu  titularibus  infra  spatium  trium  mensium  a  die  obitus 
Episcopi  computandum  exequendum  est. 

Electus  supremo  Consilio  catholico  persona  non  ingrata  esse  debet. 

Art.  8.  Si  electio  canonice  peracta  agnoscetur,  et  juxta  formam  prò  Episcopatibus 
in  Helvetia  usitatam  de  ipsius  Electi  qualitatibus  ad  sacrorum  canonum  normam 
rite  constiterit,  Summus  Pontifex  Electo  canonicam  institutionem  praestabit. 

Art.  9.  Ut  quis  ad  dignitatem  Episcopi  eligibilis  sit,  praeter  qualitates  canonicas 
requiritur,  ut  eligendus  sit  Presbyter  e  Clero  dioecesano,  et  in  Dioecesi  ipsa  San- 
gallensi  per  plures  annos  curae  animarum,  tradendis  litteris,  vel  administrandae 
Dioecesi  merito  et  distinctione  incubuerit. 

Art.  10.  Episcopus  Sangallensis  coram  Deputatis  Gubernii  Pagi  emittet  fideli- 
tatis  juramentum  juxta  formulam  a  Sancta  Sede  approbandam. 

Art.  11.  Capitulum  cathedrale  prima  vice  hunc  in  modum  constituetur  :  postquam 
Episcopus  Sanctae  Sedis  auctoritate  fuerit  institutus,  a  Summo  Pontifice  ipsi  com- 
mittetur,  ut  ipsius  nomine  Decanum  et  Canonicos  tam  residentes  quam  foraneoset 
Vicarios  Capituli  talibus  ex  presbyteris  seligat,  qui  Senatui  administrativo  catholico 
non  sint  ingrati,  iisque  canonicam  conferat  institutionem. 

Art.  12.  In  futuris  autem  vacationibus  prò  Decanatu  Episcopus  ex  ordine  Cano- 
nicorum  tam  residentium  quam  foraneorum  tres  Candidatos  Senatui  administrativo 
catholico  exhibebit,  e  quibus  Senatus  Decanum  nomibabit;  nominatus  vero  antequam 
suae  praebendae  possessionem  capiat  reditusque  percipiat,  institutionem  canonicam 
a  Sede  Apostolica  obtinere  debebit.  Ex  reliquis  quatuor  Canonicatibus  residentialibus 
ad  duos  quidem  nominabit  Senatus  administrationis  catholicus,  et  nominati  institu- 
tionem canonicam  a  Summo  Pontifice  ut  supra  impetrabunt:  ad  duos  alios  nomi- 
nabit Episcopus,  qui  et  nominatis  canonicam  conferet  institutionem. 

Art.  13.  Pro  quovis  Canonicatu  foraneo,  quotiescunque  vacaverint,  Senatui  admi- 
nistrativo catholico  intra  sex  hebdomadas  a  die  vacationis  computandas  exhibenda 
est  notula  quinque  Candidatorum,  qui  requisitis  qualitatibus  instructi  sint  ;  Senatus 
sibi  minus  placituros  intra  sex  alias  hebdomadas,  si  vult  excludet,  relictis  tamen 
in  quolibet  casu  tribus  ad  liberam  nominantis  optionem,  ex  quibus  dein  intra  mensis 
spatium  Canonicus  eligitur  hac  ratione: 

Pro  Canonicatibus,  qui  in  mensibus  Januarii,  Martii,  Maji,  Julii,  Septembris  et 
Novembris  vacaverint,  Episcopus  Senatui  administrativo  catholico  supra  memoratam 


a.  1845  Riorganizzazione  del  Vescovado  di  San  Gallo  749 


proponet  nominationis  notulam,  et  Capitulum  Canonicorum  tum  residentium  tum 
foraneorum  e  Candidatis  in  notula  remanentibus  canonicum  nominabit,  qui  postea 
canonicam  institutionem  ab  Apostolica  Sede  obtinere,  ut  supra  debebit; 

Pro  Canonicatibus,  qui  reliquis  anni  mensibus  vacaverint,  Capitulum  Senatui 
administrativo  catholico  nominationis  notulam  proponet,  et  e  candidatis,  qui  in  notula 
remanserint,  Episcopus  Canonicum  eliget,  cui  et  canonicam  institutionem  conf'eret. 

Tres  Vicarii  semper  ab  Episcopo  libere  ex  Clericis  Pagi  eligibilibus  nominantui" 
et  ab  ipso  canonice  instituuntur. 

Art.  14  Eligibiles  prò  Canonicatu  sunt  Presbyteri  saeculares,  qui  habeani  requi- 
sita canonica  in  genere,  et  in  specie  sint  Dioecesani  Sangallenses  ibidemque  diutius 
in  cura  animarum  cum  zelo  et  prudentia  versati,  aut  aliis  functionibus  ecclesiasticis 
addicti,  vel  Curiae  episcopalis  aut  Seminarli  directione  aut  munere  docendi  bene 
meriti  et  insigniter  commendati  ac  praefulgentes. 

Art.  15.  Seminarium  prò  informandis  Clericis  Dioecesis  Sangallensis  jam  insti- 
tutum  juxta  praescripta  Ecclesiac  sub  directione  Episcopi  erit.  Senatus  administra- 
tivus  catholicus  eidem  prò  sua  conditione  hucusque  servata  congruentem  habita- 
tionem  et  fundos  assignabit. 

Art.  16.  Episcopo  proventus  annui  4000  ilorenorum  rhenanorum,  Decano  capi- 
tuli  reditus  annui  1200  fi.,  cuivis  vero  reliquorum  quatuor  Canonicorum  floreno- 
rum  1000,  et  cuilibet  trium  Vicariorum  florenorum  400  constituentur  et  assigna- 
buntur. 

Canonici  foranei,  quotiescunque  in  Capitulum  convocantur,  congruam  gratifica 
tionem  accipient. 

Reditus  Canonici,  cui  paroeciae  administratio  delata  fuerit,  usque  ad  summam 
florenorum  1200  augebuntur. 

Art.  17.  Praeter  memoratos  annuos  reditus  Episcopo,  Decano,  et  cuilibet  reliquo- 
rum Canonicorum  residentialium  '  liberae  et  eorum  dignitati  congruae  habitationes 
simulque  Vicariis  necessaria  habitandi  loca  assignabuntur  et  sumptibus  Senatus 
administrativi  catholici  sartis  tectis  conservabuntur. 

Pariter  Episcopo  et  Curiae  episcopali  prò  regimine  Dioecesis,  Cancellariae  et 
Archivo,  nec  non  Seminario  clericali  loca  requisita  gratis  conferentur. 

Art.  18.  De  regulis  sportularum  taxarumque  quocunque  titulo  exquirendarum  sive 
prò  impensis  Cancellariae  sive  prò  sessionibus  Senatus  episcopalis  in  causis  eccle- 
siasticis praecipue  matrimonialibus  Episcopus  cum  Senatu  administrativo  2  catholico 
conveniet. 

Art.  19.  De  reditibus  mensae  episcopalis,  qui  sede  vacante  accrescant,  dimidium 
Episcopo  successori  competet,  ut  habeat  unde  primis  domus  suae  necessitatibus 
possit  providere;  reliqua  pars  vero  Vicario  Capituli  adveniet. 

Art.  20.  Pro  constituenda  et  tuenda  dotatione  tum  sustentationis  Ecclesiae  cathe- 
dralis  et  Seminarii  clericalis,  tum  proventuum  et  redituum  Episcopi  et  Capituli  hae 
summae  capitales  et  respondentes  fundi  titulis  lite  et  secure  hypothecatis  consti- 
tuentur et  assignabuntur,  et  tamquam  dotatio  illorum  inalienabilis  declarabuntur  : 


Ada:  «  residentiam 

Ada  om. 


750  Riorganizzazione  del  Vescovado  di  San  Gallo  a.  1845 


a)  Ecclesiae  cattedrali  et  praebendis  eidem  adjunctis  fior.  200,000,  quorum 
tituli  extant  jam  et  asservabuntur  in  Archivo  ejusdem  Ecclesiae; 

b)  Seminario  clericali  et  huic  adjunctae  praebendae  fior.  75,000,  quorum  tituli 
in  eodem  Cathedralis  '  Archivo  extant  et  asservabuntur  ; 

e)  Mensae  episcopali  et  reliquis  praebendis  Capituli  fior.  160,000,  quorum  tituli 
simul  ac  Bulla  Pontificia  de  reorganisatione  Episcopatus  Sangallcnsis  fuerit  promul- 
gata, deponentur  et  asservandi  exinde  erunt  in  Archivo  episcopali. 

Art.  21.  Insuper  expressis  terminis  declaratur  et  sancitur,  Ecclesiae  cathedrali  et 
Seminario  clericali  proprias  dotationes  ipsis  cotyocatas  in  praesenti  capitalium  summa 
omni  casu  tute  esse  conservandas. 

Art.  22.  In  favorem  administrandae  Dioecesis  omnia  et  singula  documenta  qualia- 
cunque  sint,  quae  ad  Dioecesim  Sangallensem  spectant,  e  scriniis  veterum  Arehivo- 
rum  episcopalium  extracta  in  novam  Cancellariam  episcopalem  tradenda  sunt. 

Art.  23.  Quodsi  in  posterum  alii  quoque  Pagi  cum  incolis  suis  catholicis  ad  Dioe- 
cesim Sangallensem  accedere  velint,  dispositiones  ad  hoc  requisitae  ulteriori  con- 
ventioni  reservantur. 

Quae  conventio  in  duplo  scripta  a  delegatis  utriusque  partis  contrahentium 
subscripta  et  obsignata,  postquam  ratificationes  in  exordio  reservatae  fuerint  enun- 
tiatae,  executioni  mandanda  est. 

Actum  Lucernae  die  septima  Novembris  anno  millesimo  octingentesimo  qua- 
dragesimo quinto  (7.  Novembris  1845). 

Nomine  Stimmi  Ponti ftcis  Gregorii  Papae  XVI: 

(L.  S.) 

f  Hieronymus  de  Andrea, 

Archiepiscopus  Melitenus  et  Nuntius  Apostolicus. 


Nomine  supremi  Consilii  Catholici  atqtie  ex  mandato  Senatus  Administrationis 
Calholicorum  Pagi  Sangallensts.  ' 

ejusdem  Senatus  Delegati: 

(L.  S.) 

[acobus  Paumgartner,  Consiliarius  Gubernii. 

Leonardus  Gmiir,  Consiliarius  Administrationis  Catholicae. 

Da  F.  Gschwend,  Die  Errichtung  des  Bistums  St.  Gallen,  Stans  1909,  468-475,  colla- 
zionata la  copia  in  Ada  Congreg.  Consist.  1845-1846  entro  il  n.°  11  del  1846  (Archivio  della 
S.  Congregazione  Concistoriale).  Presso  lo  Gschwend  480-496  la  Bolla  di  Pio  IX  Instabilis 
rerum  dell'8  aprile  1847,  con  cui,  senza  ricordare  nominalmente  il  concordato  del  184.">.  si 
consacrano  gli  articoli  ivi  fissati. 

1  Gschwkxd  :  «Cathedrali». 


a.  1847 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie 


751 


XCVII. 

CONCORDATO  FRA  PIO  IX 
E  NICCOLÒ  I  IMPERATORE  DELLE  RUSSIE. 


1. 


Articoli  concordati. 


3  agosto  1S4/ 


Les  soussignés  Plénipotentiaires  du 
Saint  Siége  et  de  Sa  Majesté  l'Empereur 
de  toutes  les  Russies,  Roi  de  Pologne, 
après  avoir  échangé  leurs  plein-pouvoirs 
respectifs,  ont  discutè  et  examiné  dans 
plusieurs  réunions  les  divers  points  de  la 
négociation  commise  à  leurs  soins.  Ayant 
obtenu  un  resultat  sur  plusieurs  de  ces 
points,  tandis  qu'il  en  reste  d'autres 
sur  lesquels  on  attend  ancore  un  arran- 
gement, et  sur  lesquels  les  Plénipoten- 
tiaires de  Sa  Majesté  l'Empereur  s'en- 
gagent  à  appeller  de  nouveau  toute  l'at- 
tention  de  leur  Gouvernement;  on  est 
convenu  des  deux  parts  qu'en  se  réser- 
vant  de  formuler  dans  un  acte  séparé 
les  points  qui  formeront  l'objet  d'expli- 
cation  et  négociations  ultérieures  entre 
le  Ministère  du  Saint  Siége  et  l'Envoyé 
de  Sa  Majesté  Imperiale  à  Rome,  on 
fixerait  dans  le  présent  Protocole  le  sou- 
venir des  résultats  auxquels  on  est  ar- 
rivé,  et  qui  de  ces  négociations  ultérieu- 
res attendent  leur  complèment.  Par  con- 
séquent  dans  les  séances  du  19,  22  et 
25  Juin,  et  1  Juillet  on  les  a  formulés 
dans  les  Articles  suivans. 

I. 

Lenombre  des  DiocèscsCatholiques- 
romains  dans  l'Empire  de  Russie  est  fixé 
à  sept.  un  Arehevéché  et  six  Evechés, 
savoir  : 


Subscripti  Plenipotentiarii  S.  Sedis, 
et  Majestatis  Suae  Imperatoris  Russia- 
rum,  Poloniae  Regis,  postquam  eorum 
libera  mandata  invicem  permutuverunt, 
pluribus  in  sessionibus  varia  considera- 
runt  et  perpenderunt  capita  tractationis 
eorum  curis  commissae:  et  cum  super 
pluribus  hujusmodi  capitibus  fìnem  ali- 
quem  assequuti  iuerint,  et  alia  restent 
adhuc  componenda,  super  quibus  iidem 
Plenipotentiarii  Majestatis  Suae  Impera- 
toris spondent,  se  omnem  Gubernii  sui 
considerationem  esse  revocaturos,  con- 
ventum  est  ex  utraque  parte,  ut  firma 
remanente  conditione  redigendi  in  actu 
separato  capita,  quae  novis  disquisitio- 
nibus,  ac  tractationibus  inter  S.  Sedis 
Administros  et  Majestatis  Suae  Impe- 
rialis  Legatum  in  hac  urbe  materiam 
suppeditabunt,  designentur  in  praesenti 
pactorum  summa,  res  quae  huc  usque 
constitutae  sunt,  quaeque  post  hujusmodi 
ulteriores  tractationes  inceptam  negotia- 
tionem  perficient.  Quocirca  in  Sessioni- 
bus  dierum  19,  22,  et  25  Junii,  et  1  Julii 
redacti  sunt  articuli  sequentes. 


I. 

In  Russiarum  Imperio  septem  sta- 
i umilili'  Dioeceses  Catholicae  Romanae: 
Atvhiepiscopatus  unus,  lìpiscopatus  sex, 
nempe: 


752 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie 


a.  1847 


1.  L'Archidiocèse  de  Mohilow  em- 
brassant  toutes  les  parties  de  l'Empire 
qui  n'entrent  pas  dans  les  six  Diocèses 
ci-dessous  nommés;  le  Grand  Duché  de 
Finlande  y  est  également  compris. 

2.  Le  Diocèse  de  Vilna  comprenant 
les  Gouvernemens  de  Vilna  et  Grodno 
tels  qu  'ils  sont  actuellement  délimités. 

3.  Le  Diocèse  de  Telsce  '  ou  Samo- 
gitie  comprenant  le  Gouvernement  de 
Courlande  et  celui  de  Kovno,  tels  qu'ils 
sont  délimités  actuellement. 

4.  Le  Diocèse  de  Minsk  comprenant 
le  Gouvernement2  de  Minsk  dans  ses  li- 
mites  actuelles. 

5.  Le  Diocèse  de  Loutzk  et  Zitomir 
compose  des  Gouvernemens  de  Kiew  et 
deVolhyniedansleurs''  limites  actuelles. 

6.  Le  Diocèse  de  Kaménieck  com- 
prenant le  Gouvernement  de  Podolie 
dans  ses  limites  actuelles. 

7.  Le  nouveau  Diocèse  de  Kherson 

compose  de  la  province  de  Bessarabie, 

des  Gouvernemens  de  Kherson,  d'Ekaté- 

rinoslaw,    de  Saratoff,    de   Tauride,    et 

d'Astrakhan,   et   des    contrées    situées 

dans  le  Gouvernement  general  du  Cau 

case. 

II. 

La  Bulle  de  circonscription  fixera 
l'étendue  et  les  limites  des  Diocèses  tel- 
les  qu'elles  sont  indiquées  dans  l'Artide 
précédent. 

Les  Décrets  d'éxécution  contien- 
dront  le  dénombrement  et  la  dénomi- 
nation  des  paroisses  de  chaque  Diocèse. 
Ils  seront  soumis  à  la  sanction  du  Saint 
Siége. 

III. 

Les  nombre  des  Suffraganéats  insti- 
tués  par  la  Bulle  du  Pape  Pie  VI  de  l'an- 

1  Busta  39:  «  Telsch  .. 
s  Ada:  «Gouvernemens». 
■  Ada:  •  leur  •. 


1.  Archidioecesis  Mohilowiensis  am- 
plectens  omnes  Imperii  partes,  quae  non 
continentur  in  sex  Dioecesibus  infra  no- 
minatis  ;  Magnus  Finlandiae  Ducatus  in 
ea  pariter  continetur. 

2.  Diocesis  Wilnensis  complectens 
Gubernia  Wilnae,  et  Grodni  cum  iis  limi- 
tibus,  quibus  in  praesens  circumscri- 
buntur. 

3.  DioecesisTelscae,  seu  Samogitien- 
sis  complectens  Gubernia  Curlandiae,  et 
Kowni  intra  limites,  quibus  nunc  praen- 
niuntur. 

4.  Dioecesis  Minscensis  complectens 
Gubernium  Minscae  cum  suis  hodiernis 
limitibus. 

5.  Dioecesis  Luceorina,  et  Zytomi- 
riensis  constans  Guberniis  Kieviae,  et 
Voliniae  cum  suis  hodiernis   limitibus. 

6.  Dioecesis  Camenecensis  comple- 
ctens Gubernium  Podoliae  cum  suis  prae- 
sentibus  finibus. 

7.  Nova  Diocesis  Chersonensis,  quao 
constat  Provincia  Bessarabiae,  Guberniis 
Chersonesi,  Ekaterinoslaw,  Tauridis,  Sa- 
ratoviae  et  Astracani,  et  regionibus  po- 
sitis  in  generali  Gubernio  Caucasi. 


II. 

Apostolicae  Litterae  sub  plumbo  sta- 
tuent  amplitudinem,  et  limites  Dioece- 
sium  veluti  in  praecedenti  articulo  indi- 
cantur. 

Decreta  exsecutionis  complectentur 
numerum,  et  nominationemParoeciarum 
cujusque  Dioecesis,  ac  Sanctae  Sedis 
sanctioni  subjicientur. 

III. 

Numerus  Suffraganeatuum,  qui  Apo- 
stolicis  Litteris  Pii    VI  anno    1798  sub 


a.  1S47 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie 


753 


née  1798  '  dans  Ics  six  anciens  diocèses 
est  maintenu. 


plumbo  datis  statuti  sunt,  in  sex  \  eteri 
bus  Dioecesibus  servatili- 


[V. 

A  Saratoff  il  y  aura  un  Suffraganéat 
du  QOUVel  F.véclié  de  Kherson  '. 

V. 

L'Evfique  de  Kherson  jouira  d'un 
traitement  de  4480  roubles  argent.  Son 
Suft'ragant  recevra  un  traitement  égal  à 
celui  des  autres  Evèques  Suffragants  de 
l'Empire,  savoir  2000  roubles  argent. 


VI. 

Le  Chapitre  cathédral  de  Kherson 
sera  compose  de  neuf  membres,  savoir: 
a)  deux  Prélats  ou  Dignitaires,  le  Pré- 
vót,  et  l'Archidiacre,  b)  quatre  Chanoi- 
nes,  dont  trois  exerceront  les  fonctions 
de  Théologien,  de  Pénitencier  et  de  Cure 
et  e )  trois  Mansionnaires  ou  Bénéficiers. 


IV. 

In  urba  Saratowia  erit  Suffraganea- 
tus  novi  Episcopatus  Chersonensis. 

V. 

Episcopus  Chersonensis  annuum  ha- 
bebit  censum  quatuor  quadrigentorum 
octoginta  rublorum  argenteorum.  Ejus 
Suffraganeus  eadem  fruetur  dote,  qua 
alii  Episcopi  Suffraganei  in  Imperio  pò- 
tiuntur,  scilicet  bismille  rublorum  argen- 
teorum. 

VI. 

Capitulum  Cathedralis  Ecclesiae 
Chersonensis  novem  constabit  ecclesia- 
sticis  Viris  nempe:  a)  duobus  Praesuli- 
bus  seu  Dignitatibus  Praeposito,  et  Ar- 
cidiacono: 6)  quatuor  Canonicis,  quorum/ 
tres  Theologi,  Poenitentiarii,  et  Parochi, 
muneribus  fungentur:  et  e )  tribus  Man- 
sionari seu  Beneficiariis. 


VH. 

Il  y  aura  dans  le  nouvel  Evéché  de 
Kherson  un  Séminaire  Diocèsain:  15  a 
25  elèves  y  seront  entretenus  aux  frais 
du  Gouvernement  comme  les  boursiers 
de  autres  Séminaires. 

Vili. 

En  attendant  la  nomination  d'un 
Evéque  Catholique  du  rit  Arménien, 
on  pourvoira  aux  besoins  spirituels  des 
Arméniens  Catholiques,  résidant  princi- 
palement  dans  les  Diocèses  de  Kherson 


1  V.  p.  538  ss. 

'■  In  Autij  ice.  (v.  p.  618  sta  a  questo  punto  la  nota 
itions  eonveaues  avec  la  cour  de  Rome  par  le  présent  Rete 
i  dite  cour  que  le  Dioeèse  de  Kherson.  au  lieu  d'un  Seul,  s 

la  teneur  de  l'oucase  du  29  Novembri    1848    .  I nformita 

Suffraganeatus  ejusdem  Chersonensis  Episcopatus  i 


VII. 

In  novo  Chersonensi  Episcopatu  erit 
Dioeeesanum  Seminarium  :  ibi  quindecim 
usque  ad  vigintiquinque  Alumni  alentur 
Gubernii  impendiis,  veluti  qui  in  aliisSe- 
minariis  pensione  fruntur. 

VIII. 

Donec  Episcopus  Catholicus  Arme- 
nii  ritus  nominabitur,  spiritualibus  Ar- 
menioruin  Catholicorum  in  Dioecesibus 
praesertim  Chersonensi  et  Camenecensi 
degentium  necessitatibus  consuletur,  iis 


(p.  195):  ■  Après  la  signature  et  la  ratification  des  stipu- 
li a  éte  arréK.  en  virtù  d'un  arrangement  special  avec 

srail  pourvu  de  deux  évc-ques  suffragants,  conformÉment 
nella  Bolla  Uirivcrsalis  Ecclesiae  si  legge  :  ■  duos  interea 

nstituendos  esse  duximus  •  (Ada  140). 


754 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  1  Imperatore  delle  Russie 


a.  1847 


et  de  Kaménieck  en  leur  appliquant  Ics 
dispositions  du  §  9  du  Concile  de  Latran 

de  1215 '. 

IX. 

Les  Evéques  de  Kaménieck  et  de 
Kherson  auront  à  déterminer  le  nombre 
des  Clercs  arméniens  catholiques,  qui 
doit  étre  entretenu  aux  frais  du  Gou- 
vernement  dans  leurs  Séminaires  re- 
spectifs.  Il  y  aura  dans  chacun  de  ces 
Séminaires  un  prètre  arménien  catholi- 
que  pour  instruire  les  eléves  de  ce  rit 
dans  les  cérémonies  de  leur  eulte. 


aptando  regulas  Cap.  9.  Concilii  Late- 
ranensis  an.  1215. 

IX. 

Episcopi  Camenecensis  et  Cherso- 
nensis  statuent  numerum  Clericorum 
Armeniorum  catholicorum,  qui  in  eorum 
Seminariis  Gubernii  impendiis  ali  debent. 
In  unoquoque  ex  dictis  Seminariis  ade- 
rit  Presbyter  Armenius  catholicus,  ut 
alumnos  Armenios  proprii  ritus  caeri- 
moniis  erudiat. 


X. 

Toutes  les  fois  que  les  besoins  spi- 
rituels  des  Catholiques-romains  et  armé- 
niens  du  nouvel  Evèché  de  Kherson 
pourront  l'exiger,  l'Evèque  en  outre  des 
moyens  employés  jusqu'ici  pour  subve- 
nir à  ces  besoins  en  verrà  des  prétres  en 
tournée  exprès  pour  cet  objet:  et  le 
Gouvernement  Imperiai  accorderà  les 
sommes  nécéssaires  à  leur  voyage  et  à 
leur  entretien. 

XI. 

Le  nombre  des  Diocèses  dans  le 
Royaume  de  Pologne  reste  tei  qu'il  a 
été  fixé  par  la  Bulle  du  Pape  Pie  VII  en 
date  du  30  Juin  1818  ".  Rien  n'est  changé 
au  nombre  et  à  la  dénomination  des  Suf- 
fraganéats  existans  dan  ces  Diocèses. 


X. 

Quoties  spirituales  Catholicorum  Ro- 
manorum  et  Armeniorum  novi  Episco- 
pati Chersonensis  necessitates  postu- 
laverint,  Episcopus  praeter  modos  huc 
usque  adhibitos,  ut  hujusmodi  occurra- 
tur  necessitatibus,  ob  hanc  causam  Pre- 
sbyterorum  expeditionibus  seu  missioni- 
bus  utetur,  et  Imperiale  Gubernium 
eam  pecuniae  vim  suppeditabit,  quae 
illorum  itineri,  et  victui  fuerit  neces- 
saria. 

XI. 

Dioecesium  numerus  in  Poloniae 
Regno  servatur  quemadmodum  praefi- 
nitus  fuit  in  Apostolicis  Litteris  Pii  VII 
diei  30  Junii  anni  1818.  Nihil  immutatur 
quod  ad  numerum,  et  denominationem 
Suffraganeatuum  harum  Dioecesium  per- 
tinet. 


1  Che-  suona  così:  •  Quoniam  in  plerisque  partibus  intra  eamdem  ci vitatem  atque  dioecesim  permixti  sunt  popò! 
diversarum  linguarum,  habentcs  sub  una  fide  diversos  ritus  et  mores:  distrlcte  praecipimus,  ut  puntitìces  hujusmodi 
civitatum  sive  ilioecesum  provideant  viros  idoneos,  qui  sccundura  diversitates  rituum  et  linguarum  Divina  officia  Ulta 
celebrent,  et  ecclesiastica  sacramenta  ministrent,  instruendo  eos  verbo  pariter  et  cxemplo.  Prohilxmus  autem  omnino, 
ne  una  eademque  civitas  sive  dioecesis  diversos  pontifices  habeat,  tanquam  unum  corpus  diversa  capita,  quasi  mon- 
strum.  Sed,  si  propter  praedictas  causas  urgens  necessitas  postulaverit,  pontifex  loci  catholicum  praesulem  nationibus 
illis  cunformem  provida  deliberatione  constituat  sibi  vicarium  in  praedictis,  qui  ei  per  omnia  sit  obediens  et  subjectus. 
Unde  si  quis  aliler  se  ingesserà,  exeommunicationis  se  noverit  mucrone  percussum  :  et,  si  nec  sic  resipucrit,  an  ..min 
ecclesiastica  ministerio  deponatur,  adhibito,  si  necesse  fuerit,  brachio  saeculari  ad  tantam  insolentiam  compescendam  ■• 
I  l).  Mvnm,  Sacrorum  Conciliorum  nova  ei  amplissima  Clini;,-  XXII.  Venetiis  1778,  m 
■  \'.  i>.  i.:wss. 


a.  1847 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie 


755 


XII. 

La  désignation  des  Evèques  pour 
les  Diocèses  et  les  Suflraganéats  de  l'Em- 
pire de  Russie  et  du  Royaume  de  Polo- 
gne  aura  lieu  chaque  fois  d'après  un 
concert  préalable  entro  l'Empereur  et  le 
Saint  Siége.  L'institution  canonique  leur 
sera  accordée  par  sa  Sainteté  dans  les 
formes  ordinaires. 

XIII. 

L'EvCque  est  seul  juge  et  adminis- 
trateur  des  affaires  ecclesiastiques  de 
son  Diocèse,  sauf  sa  dépendance  cano- 
nique du  S.  Siége. 

XIV. 

Au  nombre  des  affaires  qui  doivent 
otre  préalablement  soumises  aux  déli- 
bérations  du  Consistoire  Diocèsain  sont  : 

I.  Coiiceriiaut  les  Ecclesiastiques 
du  Diocèse. 

a)  Les  affaires  disciplinaires  en  ge- 
neral (toutefois  celles  moins  importantes, 
qui  n'entrainent  que  des  peines  légères, 
moindres  que  la  destitution,  ou  une  dé- 
tention  plus  ou  moins  prolongée,  sont 
décidées  par  l'Eveque,  sans  l'avis  préa- 
lable du  Consistoire,  sauf  à  lui,  s'il  juge 
à  propos,  de  consulter  le  Consistoire  sur 

1  ces  sortes  d'affaires  ainsi  que  sur  toutes 
i  les  autres). 

b)  les  affaires  contentieuses  entre 
ecclesiastiques,  touchant1  les  propriétés 
tant  mobilières  qu'immobilières  des 
Eglises. 

e)  les  plaintes  et  réclamations  contro 
des  membres  du  Gergo  portées,  soit  par 
des  Ecclesiastiques,  soit  par  des  lai'ques 
pour  injures  ou  dommages,  ou  pourl'in- 
éxécution  d'engagemens  non  contestés 


XII 

Designatio  Episcoporum  prò  Dioe 
cesibus,  et  prò  Suffraganeatibus  Imperii 
Russiarum  et  Poloniae  Regni  per  sin- 
gulas  vices  locum  habebit,  consiliis  ante 
habitis  inter  Imperatorem  et  S.  Sedem. 
Institutio  canonica  ipsis  a  Romano  Pon- 
tifico  dabitur   juxta  consuetum  morem. 


XIII. 

Episcopus  est  solus  judex  et  admi- 
nistrator  negotiorum  ecclesiastioorum 
suae  Dioecesis,  salva  tamen  subjectione 
canonica  Sanctae  ApostolicaeSedi  debita 

XVI. 

Negotia,  quao  antea  subjici  debent 
deliberationibus  Consistorii  Dioecesani, 
sunt 

1.  De  Viris  Ecclesiastici s 
Dioecesis. 

a)  Negotia  ad  disciplinam  genera- 
tim  pertinentia  (ea  tamen  minoris  mo- 
menti, quae  leves  secum  trahant  poenas, 
destitutione,  vel  detentione  plus  minus 
diuturna  minores,  ab  Episcopo  decernun- 
tur,  inconsulto  Consistono,  piena  eidem 
Episcopo  relieta  libertate  consulendi,  si 
opportunum  ei  videbitur,  Consistorium 
idem  tum  de  hu.jusmodi,  tum  de  ceteris 
negotiis). 

b)  Negotia  inter  ecclesiasticos  con- 
tentiosa,  quae  Ecclesiarum  proprietates 
tum  mobiles,  tum  immobiles  attingunt. 

e)  Querelae,  reclamationes  contra 
Ecclesiasticos  vel  ab  Ecclesiasticis,  vel 
a  Laicis  delatae  ob  injurias  vel  damna, 
vel  propter  obligationes  haud  servatas 
ac  minime  dubias  tum  in  jure,  tum  in 


Acta:  i  touchante 


756 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie 


a.  1847 


en  droit  ni  en  fait,  lorsque  le  réclamant 

préfère  cette  voie  pour  obtenir  satisfa- 
ction. 

d)  les  causes  de  nullité  de  voeux 
monastiques;  elles  seront  examinées  et 
jugées  d'après  les  regles  établies  par  la 
Bulle  de  Benoit  XIV  «  Si  datam  ».' 

II.  Concernant  les  laiques. 

e)  les  causes  matrimoniales  ;  les  vé- 
rifications  de  la  légitimité  des  mariages, 
les  actes  de  naissance,  les  actes  bapti- 
staires,  de  décès,  etc. 2 

III.  Mixtes. 

f)  les  cas  où  il  est  nécessaire  d'im- 
poser  une  pénitence  canonique  pour 
crime,  contravention  ou  délit  quelcon- 
ques  jugés  par  les  tribunaux  séculiers. 


IV.  Economique. 

g)  Détermination  oubudjetpréalable 
des  sommes  affectées  à  l'entretien  du 
Clergé  ;  contròie  des  dépenses,  comptes 
rendus  de  ces  sommes,  affaires  concer- 
nant3 la  réparation  ou  la  construction 
de  nouvelles  Eglises,  Chappelles,  etc.  En 
outre  le  Consistoire  est  chargé  de  dres- 
ser  les  listes  des  Ecclésiastiques  et  des 
paroissiens  du  Diocèse,  de  l'envoi  des 
circulaires  et  autres  publications  qui  ne 
concernent  pas  les  affaires  administra- 
tives  du  Diocèse. 


facto,  cum  tamen  actor  hanc  praeferat 
viam  ut  sua  tueatur  jura. 

d)  Causae  nullitatis  votorum  mona- 
sticorum  ;  ipsae  perpendentur  et  judica- 
buntur  juxta  regulas  statutas  in  Aposto- 
licis  Litteris  Benedicti  XIV  «  Si  datemi  ». 

II.  Quantum  ad  Laicos. 

e)  Causae  matrimoniales,  probationes 
legitimitatis  matrimoniorum,  acta  nati- 
vitatis,  acta  baptizatorum,  et  defuncto- 
rum,  etc. 

III.  Mixta. 

f)  Casus  in  quibus  necesse  est  inrìi- 
gere  poenitentiam  canonicam  ob  crimen, 
ob  ordinationum  poenalium  violationem 
(contravention),  vel  ob  delictum  quod- 
cumque,  de  quibus  a  laicis  Tribunalibus 
lata  est  sententia. 

IV.  Oeconomica. 

g)  Praescriptum  vel  praevia  nota 
summarum,  quae  Clero  sustentando  de- 
stinantur,  examen  expensarum,  ratio  de 
his  summis  redita,  negotia  quae  Tem- 
plorum,  Aedicularum  etc.  instauratio- 
nem  vel  aedificationem  respiciant.  Prae- 
terea  Consistorii  erit  formare  indices 
Ecclesiasticorum ,  et  Paroecianorum 
Dioecesis,  mittere  encyclicas  litteras, 
aliaque  scripta,  quae  non  spectent  ne- 
ootia  administrationis  Dioecesis. 


1  Del  4  marzo  174R  in  Benedicti  XIV  Bullarium  II,  393-403. 

2  In  Aktu  sta  a  questo  punto  la  nota:  «  Après  la  signature  et  la  ratification  des  stipulations  convenues  avec 
li  i  0U1  de  Rome  par  le  présent  acte,  en  vertu  d'un  arrangement  special  avec  la  dite  cotir.  la  marche  suivanic  a  vie 
arrètéc  pour  la  connaissancc  des  causes  matrimoniales  et  autres  affaires  ecclésiastiques.  La  première  instance  de  ini  i 
diction  ecclesiastique  puur  les  affaires  de  cette  catégorie  sera  formee  par  les  Evequesdiocesains  locaux  et  dans  Iodio 
còse  archiepiscopal  par  l'Archevèque  avec  leurs  consistoires  respectifs,  conformément  aox  rcffles  établies  à  ce  sujot 
par  l'art.  XV  de  cette  Convention;  la  seconde  instance  pour  les  affaires  jugées  en  première  instance  par  les  évi  ues. 
sera  formée  par  l'Archevèque,  et  quant  aux  affaires  jugées  en  première  instance  par  l'Archevèque  lui-mème  par 
l'Evèque  d'un  des  Diocèses  les  plus  voisins  de  l'Archi-Evèché  désigné  préalablement  par  le  Pape.  S'il  \  a  div.  i 
entri-  Ics  arrélés  des  detix  premièri-s  instances  de  juridiction  ecclesiastique,  ainsi  que  dans  les  cas  d'appel,  .le  piante 

<i   i    protestation,  la  connaissance  des  affaires  matrimoniales  appartieni  au  Si.  Siége  de  Rome  »  (p.  lQ°s.). 

3  Acta:  «  concernantes  >. 


a.  IS17 


<  oncordalo  fra  Fio  TX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie 


Ibi 


XV. 

Les  affaires  précitées  som  décidées 
par  l'Evèque  après  avoir  été  examinées 
dans  le  Consistoire,   dont  le  caractère 

néanmoins  démeure  purement  consulta- 
ti!. L'Evèque  n'est  pas  tenu  de  motiver 
ses  décisions,  mème  dans  les  cas  où  son 
opinion  serait  differente  de  celle  de  son 
Consistoire. 

XVI. 

Toutes  Ics  autres  affaires  du  Diocèse 
qualifiées  d'administratives  et  dans  les- 
quelles  rentrent  les  cas  de  conscience, 
de  for  intérieur,  et  méme,  ainsi  qu'il 
est  dit  plus  haut,  ceux  de  discipline  qui 
n'importeraient  que  des  pénitences  légè- 
res,  ou  des  exhortations  pastorales,  res- 
sortent  immédiatement  de  l'autorité  et 
de  la  décision  spontanee  et  exclusive 
de  l'Evèque. 

XVII. 
Tous  les  membres  du  Consistoire 
§pnt  Hcclesiastiques.  Leur  nomination 
et  leuiulémission  dépendent  de  l'Evèque. 
Les  nominations  se  font  avec  l'agrément 
du  Gouvernement.  Dans  le  cas  où  l'Eve- 
nne dans  sa  conscience  jugerait  néces- 
saire d'éloigner  un  des  membres  du 
Consistoire,  il  lui  designerà  de  suite  un 
successemi-  également  avec  l'agrément 
du  Gouvernement. 

XVIII. 

Le  personnel  de  la  Cbancellérie  àv 
Consistoire  sera  confirmé  par  l'Evèque 
sur  la  présentation  du  Secrétaire  du 
Consistoire. 


XV. 

Negotia  praedicta  decernuntur  ab 
Episcopo  postquam  a  Consistono  exa- 
minata  fuerint,  quod  tamen  consulta- 
tionis  partes  tantummodo  retinet.  Epi- 
scopus  minime  tenetur  afferre  rationes 
suae  sententiae  illis  etiam  in  casibus,  in 
quibus  cjus  opinio  ab  illa  Consistorii  di- 
screparet. 

XVI. 

Cetera  Dioecesis  negotia,  quae  ad- 
ministrationis  nomen  habent,  et  in  qui- 
bus continentur  casus  conscientiae,  fori 
interni,  itemque  uti  supra  dictum  est, 
casus  disciplinae,  levibus  dumtaxat  poe- 
nis,  aut  pastoralibus  exhortationibus  ob- 
noxii  ab  auctoritate,  et  a  sententia  spon- 
tanea Episcopi  unice  pendent. 


XVII. 

Omnes  Consistorii  Viri  sunt  eccle- 
siastici; eorum  nominatio,  et  dimissio 
ab  Episcopo  pendent;  nominationes  ita 
fiunt  ut  Gubernio  haud  ingratae  sint. 
Si  Episcopus  ex  suae  conscientiae  mo- 
nitu  opportunum  duccret  aliquem  a 
Consistono  removere,  statim  alium  in 
ejus  locum  sufiìciet  Gubernio  pariter 
haud  ingratum. 

XVIII. 

Personae  Curiae  Consistorii  ab  Epi- 
scopo confìrmabuntur  ad  praesentatio- 
nem  Secretarli  Consistorii. 


XIX. 

Le  Secretaire  de  l'Evèque  chargé 
de  sa  correspondance  officielle  et  parti- 
culière,  est  nommé  directement   et  im- 


XIX. 

Secretarius  Episcopi,  cui  munus  de- 
mandatum  de  commercio  Litterarum 
officialium,  et  peculiarium  ab   Episcopo 


- 


Concordato  fra  Pio  l\  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie 


a.  1S47 


médiatement  par  l'Evéque;  il  pourra 
("ire,  a  son  gre,  pris  parmi  les  Ecclesia- 
stiques. 

XX. 

Los  fonctions  des  membres  du  Con 
sistoire  cessent  à  la  mort  <>u  à  la  de 
mission  de  l'Evéque,  ainsi  qu'à  l'expira- 
tion  de  l'administration  du  Siége  vacant. 
Si  l'Evéque  vieni  a  mourir  <>u  à  donnei" 
sa  démission,  son  successeur  ou  celui 
qui  le  remplace  temporairement  (soit 
qu'il  cut  un  coadjuteur  cimi  futura  suc- 
cessione, soit  que  le  Chapitre  procède  à 
l'elee  tion  d'un  Vicaire  Capitulaire  dans 
les  termes  fixés  par  les  Canons  de  l'E- 
glise)  recomposera  immédiatement  le 
Consistoire,  toujours,  comme  il  est  dit 
plus  haut,  avec  l'agrément  du  Gouver- 

nement. 

XXI. 

L'Evéque  a  ^direction  suprème  de 
l'enseignement,  de  la  doetrine  et  de  la 
discipline  dans  tous  les  Séminaires  de 
son  Diocèse  d'après  les  règles  établies 
par  le  Concile  de  Trente  Chap.  XVIII. 
Session  XXIII. 

XXII. 

Les  choix  des  Reeteurs,  Inspecteurs, 
Professeurs  ou  Maitres,  pour  les  Sémi- 
naires Diocèsains,  sont  reservés  à  l'Evé- 
que. Avant  de  les  nommer  il  s'assurera 
que  sous  le  rapport  de  leur  conduite  ci- 
vile ces  choix  ne  feront  pas  naitre  d'ob- 
iection  de  la  part  du  Gouvernement. 
Dans  le  eas  où  l'Evéque  jugerait  néces- 
saire d'éloigner  soit  le  Recteur  ou  l'Ins- 
pecteur,  soit  un  des  Professeurs  ou  Mai- 
tres, il  lui  desinine  de  suite,  et  de  la 
méme  manière,  un  Successeur.  Il  est 
libre  de  mspendre  temporairement  un 
ou  plusieurs  cours  d'études,  dans  son 
Séminaire.  Dans  le  cas  où  il  croirait  in- 
dispensable  de  suspendre  tous  les  cours 


dircele  et  immediate  nominatili";  is  prò 
ejusdem  Episcopi  arbitrio  ex  Viris  ec- 
clesiasticis  eligi  poterit. 

XX. 

Mimerà  Virorum  Consistorii  cessant 
ubi  Episcopus  ex  hac  vita  migraverit, 
vel  Episcopatum  dimiserit,  acque  ac 
ubi  Imeni  habuerit  administratio  Sedis 
vacantis.  Si  Episcopus  diem  supremum 
obeat,  vel  ab  Episcopatu  se  abdicet,  il- 
lnis  Successor,  vel  qui  prò  tempore  il- 
lius  locum  tenet  (sive  Coadjutorern  ha- 
beat  cum  futura  successione,  sive  Ca- 
pitulum  eligat  Vicarium  Capitularem  ad 
sacrorumCanonum  normam)  statini  Con- 
sistorium  iterum  constituet,  quod  sem 
per,  ut  supra  dictum  est,  Gubernio  haud 
ingratum  sit. 

XXI. 

Episcopus  supremum  habet  mode- 
rameli in  docendi  rationem,  in  doctri- 
nam,  in  disciplinam  omnium  suae  Dioe- 
cesis  Seminariorum  juxta  praescripta  a 
Concilio  Trid.  Cap.  XVIII.  Sess.  XXIII. 


XXII. 

Electiones  Rectorum,  Inspectorum, 
Professorum,  et  Magistrorum  prò  Dioe- 
cesanis  Scminariis  Episcopo  reservan- 
tur.  Antequam  eos  nominet  certior  fieri 
debet,  hujusmodi  electiones,  quod  ad 
civilem  vivendi  rationem  haud  praebere 
Gubernio  objiciendi  locum.  Cum  Epi- 
scopi!- necessarium  duxerit  amovere  Re- 
ctorem,  vel  Inspectorem,  vel  aliquem  ex 
Protessoribus,  aut  Magistris,  statini  illis 
eadem  ratione  successorem  dat.  Ipse 
libertate  polle!  intermittendi  prò  tem- 
pore unum,  vel  plura  studiorum  curri- 
cula  in  suo  Seminario.  Cum  necessarium 
existimaverit  intermittere  omnesinsimul 
studiorum  cursus,   et   alumnos  ad  suos 


a.  1847 


Cuna»  dato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  1  Imperatori  delle  Russie 


759 


a  hi  fois  et  de  renvoyer  les  elèves  a 
leurs  parents,  il  aura  a  en  informer 
sans  délai  le  Gouvernement. 

XXIII. 

L  'Archévéque  Métropolitain  de  Mo- 
hilow  exerce  sur  l'Academie  Ecclesia- 
stique  de  Saint  Pétersbourg  la  me  me 
autorité,  que  chaque  Evéque  exerce  sur 
son  Séminaire  Diocésain.  11  en  est  le 
seul  chef  et  le  Directeur  suprème,  le 
Conseil  ou  la  Direction  de  l'Academie 
n'a  qu'un  caractère  purement  consul- 
tati f. 

XXIV. 

Le  choix  du  Recteur,  de  l'Inspecteur 

et  des  Professeurs  de  l'Academie  sera 
l'ait  par  l'Archévéque  sur  le  rapport  du 
Conseil  Académique.  Les  dispositions 
énoncées  dans  l'Artide  XXII  s'appli- 
quent  également  à  ces  choix. 

XXV. 

Les  Professeurs  et  Adjoints  desscien- 
ces  théologiques  sont  toujours  choisis 
parmi  les  Ecclésiastiques.  Les  autres 
Maitres  pourront  étre  choisis  parmi  les 
laiques  professane  la  réligion  Catholi- 
que-romaine,  et  de  préference-  parmi 
ceux  qui  auront  achevé  leur  cours  d'etu- 
des  dans  un  établissement  supérieur 
d'instruction  de  l'Empire,  et  qui  auront 
des  grades  Académiques. 

XXVI. 

Les  Confesseurs  des  élèves  des  Sé- 
minaires  et  de  l'Academie  ne  prendront 
aucune  part  à  la  direction  disciplinaire 
de  l 'établissement  ;  ils  seront  choisis  et 
nommés  par  l'Evèque  ou  l'Archévéque. 


parentes  mittere,   continuo  Gubernium 
instruet, 


XXIII. 

Archiepiseopus.MetropolitanusMohi- 
lowiensis  exercet  in  Ecclesiasticam  Aca- 
demiam  Petropolis  eamdem  auctorita- 
tem,  quam  quisque  Episcopus  in  pro- 
prium  Dioecesanum  Seminarium  exer 
cet.  Is  unice  ejusdem  Academiae  Caput, 
et  supremus  Moderator  est.  Coetus  Con- 
siliariorum,  vel  Moderatorum  Acade- 
miae consultationis  tantum  partes  habet. 

XXIV. 

Electio  Rectoris,  Inspectoris,  et  Pro- 
fessorum  Academiae  ab  Archiepiscopo 
fiet  exrelatione  Consilii  Academici.  Quae 
in  articulo  XXII  praescripta  sunt  bisce 
electionibus  item  aptantur. 


XXV. 

Professores,  et  Adjuncti  scientiarum 
Theologicarum  semper  ex  Ecclesiasticis 
Viris  eliguntur.  Alii  Magistri  eligi  po- 
terunt  ex  Laicis  catholicam  religionem 
Romanam  profitentibus,  iisque  praeha- 
bitis,  qui  studiorum  curriculum  confe- 
cerint  in  aliquo  majore  Imperii  Athe- 
naeo,  atque  Academicos  gradus  fuerint 
consequuti. 

XXVI. 

Conscientiae  Moderatores  alumno- 
rum  tum  cujusque  Seminani,  tum  Acade- 
miae nullam  sibi  arrogent  partem  in  diri- 
genda  Instituti  disciplina;  ipsi  eligentur 
et  nominabuntur  ab  Episcopo,  vel  Ar- 
chiepiscopo. 


Ada:     pi 

Ada:  •  prtférancc  >, 


760 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatovi-  delle  Russie 


a.  1847 


XXVII. 

Après  la  nouvelle  circonscription 
des  Diocèses  l'Archévèque  fixera  une 
fois  pour  toutes  avec  l'avis  des  Ordinai- 
res  le  nombre  des  elèves  que  chaque 
Diocèse  pourra  envoyer  à  l'Académie. 

XXVIII. 

Le  programme  des  études  sera  fait 
pour  les  Séminaires  par  les  Evéques. 
Pour  l'Académie  l'Archévèque  le  fera 
après  en  avoir  conféré  avec  les  mem- 
bres  de  son  Conseil  Académique. 

XXIX. 

Lorsque  le  règlement  de  l'Académie 
ecclésiastique  de  saint  Pétersbourg  aura 
subi  les  modifications  conformes  aux 
principes  dont  on  est  convenu  dans  les 
articles  précédents,  l'archevèque  de  Mo- 
hilow  adressera  concernant  l'Académie 
susmentionnée  un  rapport  au  Saint  Siége 
pareil  à  celui  que  tìt  l'Archévèque  de 
Varsovie  Khoromansky  à  l'occasion  de 
la  réorganisation  de  l'Académie  Ecclé- 
siastique de  cette  ville. 

XXX. 

Partout  où  le  Jus  patronatus  n'exi- 
ste  pas,  ou  se  trouve  temporairement 
suspendu,  les  curés  sont  nommés  par 
l'Evèque  avec  l'agrément  du  Gouverne- 
ment  à  la  suite  d'un  examen  préalable 
et  d'un  concours  entre  les  Candidats 
d'après  les  fègles  prescrites  par  le  Con- 
cile de  Trente. 

XXXI. 

La  réparation  des  églises  catholi- 
ques-romaines  se  fait  librement  aux  frais 
des  communes,  ou  des  particuliers  qui 
voudront  s'en  charger.  Dans  le  cas  où 
leurs   ressources   ne  seraient  par  sulìì- 


XXVII. 

Post  novam  Dioecesium  circumscri- 
ptionem  Archiepiscopus  semel  et  in  per- 
petuum  cum  Ordinariorum  Consilio  sta- 
tuet  numerum  alumnorum,  qui  ab  una- 
quaque  Dioecesi  ad  Academiam  mitti 
poterunt. 

XXVIII. 

Programma  studiorum  prò  Semina- 
riis  redigetur  ab  Episcopis.  Pro  Acade- 
mia  ab  Archiepiscopo,  postquam  rem 
cum  suo  Academico  Consilio  contulerit. 


XXIX. 

Postquam  regulae  Academiae  Ec- 
clesiasticae  Petropolis  modificationes 
subierint  conformes  institutis,  de  quibus 
in  praecedentibus  Articulis  conventum 
est,  Archiepiscopus  Mohilowiensis  de 
ipsa  Academia  relationem  ad  S.  Sedem 
mittet  illi  parerti,  quam  Archiepiscopus 
Varsaviensis  Khoromansky  confecit, 
quum  Academia  ecclesiastica  hujus  ci- 
vitatis  fuit  restituta. 


XXX. 

Ubicumque  jus  patronatus  haud  exi- 
stit,  vel  prò  tempore  est  intermissum, 
nominantur  ab  Episcopo  Parochi  Guber- 
nio  haud  ingrati,  praevio  examine  et 
concursu  inter  candidatos  juxta  regulas 
a  Concilio  Tridentino  praescriptas. 


XXXI. 

Tempia  càtholica  romana  libere  re- 
parantur  aere  Communitatum,  vel  pri- 
vatorum  hominum  qui  hujusmodi  curam 
suscipere  velint.  Quotiescumque  eorum 
vires  haud  sufficerent,  Imperiale  Guber. 


' 


a.  lvJ7 


Concordato  fra  fio  IX  e  Niccolò]  Imperatore  delle  Russie 


7bl 


santes,  ils  pourront  s'adresser  au  Gou- 
vcrnement  Imperiai  pour  en  obtenir  los 
secours  nécessaires.  On  avisera  à  con- 
struire  des  églises  nouvelles  et  à  au- 
gmenter  le  nombre  des  paroisses,  toutes 
les  fois  que  pourront  l'exiger  soit  l'ac- 
croissement  '  de  la  population,  soit  la 
trop  grande  étendue  des  paroisses  exis- 
tantes,  et  la  difficulté  des  Communica- 
tions. 

Fait  à  Rome  le  3  Aout  1847. 

A.  Card.  Lambruschini.  -  L.  Comte 
de  Bloudoff.  -  A.  Bouténeff. 


nium  adire  poterunt,  ut  necessaria  sub- 
sidia  obtineant.  Consilium  capietur  nova 
aedificandi  tempia,  et  paroeciarum  mi- 
merum  augendi  quum  id  postulet  vel 
populi  incrementum,  vel  nimia  existen- 
tium  paroeciarum  amplitudo,  et  coiti- 
municationum  difìkultas. 


Romae  3  Augusti  1847. 


Da  l*ii  IX  Ada,  Pars  prima,  I,  Romae  1854,  110-133,  collazionato  per  il  testo  francese 
l'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  nella  Busta  39  dell'Archivio  della 
Segreteria  di  Stato.  Nei  citati  Acta  154-149  la  Bolla  Universalis  Ecclesiae  3  luglio  1848, 
colla  quale,  giusta  l'art.  2,  si  stabilisce  la  nuova  circoscrizione  delle  diocesi  di  rito  latino 
nell'impero  russo. 


2.  -  Articoli  non  concordati. 

Comme  dans  le  cours  de  la  négociation  qui  a  eu  lieu  a  Rome  entre  les  sous- 
signés  Plénipotentiaires  du  St.  Siége,  et  de  S.  M.  ì'Empereur  de  toutes  le  Russies, 
Roi  de  Pologne,  il  est  reste  plusieurs  points  qui  n'ont  pu  étre  définitivement  réglés, 
et  sur  lesquels  les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  Imperiale  s'engagent  à  appeller  encore 
l'attention  de  Leur  Gouvernement,  on  est  convenu  d'un  commun  accord  ainsi  qu'il 
est  dit  dans  le  protocole  de  ce  méme  jour,  de  les  formuler  dans  les  articles  suivants: 

1.  Le  Cardinal  Plénipotentiaire  de  Sa  Sainteté  a  insiste  sur  la  necessita  de 
donner  aux  sujets  catholiques  de  S.  M.  une  véritableliberté  de  communication  avec 
le  Saint  Siége  pour  les  affaires  de  conscience,  et  pour  les  autres  affaires  spirituelles. 

Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  Imperiale  ont  répondu  que  le  mode  actuellement 
existant  pour  ces  Communications,  c'est  à  dire  par  l'entremise  du  Gouvernement 
et  de  la  Légation  Imperiale,  avait  toujours  été  maintenu.  Les  conjonctures  actuelles 
ne  permettraient  guères  au  Governement  Imperiai  de  se  départir  de  ces  mesures 
de  précaution  dans  l'interèt  mème  des  sujets  catholiques  aussi  long-temps  que  l'efifer- 
vescence  et  les  mauvaises  passions,  suscitées  par  l'insurrection  de  la  Pologne  en 
1830  et  par  des  tentatives  révolutionnaires  plus  récentes  ne  seront  pas  assez  appai- 
sées  pour  qu'on  puisse  se  relàcher  plus  ou  moins  sur  le  mode  de  correspondance 
actuelle. 

2.  Le  Plénipotentiaire  Pontificai  a  reclame  contre  la  présence  dans  les  Consi- 
stoires  Episcopaux  d'un  Secrétaire  laique  nommé  par  le  Gouvernement,  et  réunis- 


i  accroisemi-M  ■ 


762  Conconiato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie  a.  1847 

sant  la  qualité  de  Procureur  Imperiale.  Les  plénipotentiaires  de  S.  M.  Imperiale  ont 
répondu  que  le  Gouvernement  Imperiai  serait  prét  à  taire  dépendre  la  nomination 
du  Secrétaire  du  Consistoire  du  consentement  préalable  de  TÉvèque,  en  se  réser- 
vant  en  ce  cas  d'établir  un  Procureur  auprés  du  Consistoire;  ou  bien  que  le  Gou- 
vernement Imperiai  se  reserverait  la  nomination  du  Secrétaire  sans  la  participation 
de  l'Évèque  et  renoncerait  à  l'institution  d'un  Procureur  special. 

Le  Plénipotentiaire  Pontificai  a  déclaré  qu'aucun  de  ces  deux  modes  ne  saurait 
ótre  admis  par  le  St.  Siége. 

3.  Le  Plénipotentiaire  de  Sa  Sainteté  a  démontré  l'impossibilité  pour  les  parties 
catholiques  de  reconnaitre  la  jurisdiction  des  Tribunaux  de  l'Eglise  dominante,  et  la 
necessitò  par  conséquent  de  leur  donner  la  liberté  de  soumettre  au  Tribunal  catholi- 
que  les  causes  relatives  à  leurs  mariages  avec  des  personnes  de  l'Eglise  dominante. 

Les  plénipotentiaires  de  S.  M.  Imperiale  ont  répondu,  que  si  le  St.  Siége  trouve 
pour  ces  sortes  de  cas,  trés  rares  dans  la  pratique,  quelques  moyens  d'accomode- 
ment  acceptable  ils  sont  disposés  à  les  prendre  en  considération,  et  méme  à  aviser 
de  leur  coté  à  quelque  combination  compatible  avec  les  formes  de  jurisdiction  éta- 
blies  dans  l'Empire. 

4.  Pour  épargner  au  clergé  catholique  les  conséquences  de  la  contradiction  qui 
se  trouve  entre  les  lois  de  l'Eglise  et  les  lois  de  l'Empire,  relativement  aux  mariages 
mixtes,  le  Plénipotentiaire  de  Sa  Sainteté  a  propose  d'appliquer  à  l'Empire  le  réméde 
adopté  dejà  pour  la  Hongrie  et  autres  pays,  qui  assure  la  validité  de  ces  mariages, 
tout  en  sauvant  les  principes  immuables  de  l'Eglise. 

Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  Imperiale  ont  répondu,  qu'ils  pourraient  prendre 
cette  proposition  ad  referendum. 

5.  Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  ont  pris  ad  referendum  la  réclamation  contre 
la  loi  de  1832,  qui  ne  reconnait  pour  valide  le  mariage  mixte,  qu'après  la  béné- 
diction  du  prétre  de  l'Eglise  dominante. 

6.  Pour  régulariser  la  jurisdiction  dans  les  causes  matrimoniales  et  ecclésia- 
stiques,  les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  l'Empereur  ont  déclaré  que  après  avoir  orga- 
nisé  les  deux  premières  instances  d'après  la  Constitution  de  Benoit  XIV.  Dei  mise- 
ratione  le  Gouvernement  Imperiai  serait  dispose  à  convenir  avec  le  St.  Siége  de 
l'établissement  d'une  Cour  pro-Synodale  a  St.  Pétersbourg,  comme  Tribunal  de  troi- 
sième  instance,  pour  le  jugement  des  causes  matrimoniales  de  l'Empire;  mais  en 
lui  accordant  la  faculté  de  juger  également  celles  du  royaume  de  Pologne  qui  ne 
sauraient  étre  jugées  qu'en  seconde  instance  par  la  Commission  apostolique  tempo- 
raire  instituée  à  Varsavie  par  le  decret  du  Pape  Grégoire  XVI.  en  1832. 

De  son  coté  le  Plénipotentiaire  de  Sa  Sainteté  a  propose  le  pian  suivant: 

1)  Que  les  deux  premiers  degrès  de  jurisdiction  serajent  rétablis  d'après  la  Con- 
stitution de  Benoit  XIV.  Dei  misera/ione. 

2)  Que  pour  la  deuxième  instance  des  causes  appartenantes  à  l'Archevéque  en 
première  on  donnerait  une  délégation  Apostolique  ad  quiuquennium  à  des  Juges 
in  partibas. 

3)  Que  ces  mèmes  juges  exercant  la  jurisdiction  en  deuxième  instance  pour  les 
causes  de  l'Archidiocèse,  l'exerceraient  en  troisième  pour  les  causes  des  Diocèses 
suffragants  jugées  par  l'Archevéque  en  deuxième. 


a.  1847  Concordato  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie  763 

4)  Que  les  deux  Archevfìques  de  Mohilew,  et  de  Varsovie  à  l'instar  de  ceux  de 
la  Bavière  pourraient  recevoir  une  délégation  ad  quinquennium,  pour  juger  reci- 
proquement  en  troisième  instance,  Ics  eauses  des  leurs  Diocèses;  en  sort  que  les 
causes  jugées  par  l'un  en  première,  seraient  jugées  par  l'autre  en  troisième. 

5)  Après  la  troisième  instance  il  y  aurait  toujours  appel  à  Rome. 

6)  La  Constitution  Dei  miseratione  serait  pleinement  observée  pour  tout  ce  qui 
regarde  la  procedure  dans  les  eauses  matrimoniales,  la  présence  et  le  droit  du  defen- 
seur  du  mariage. 

Les  Plénipotentiaires  de  Sa  Majesté  ont  pris  toutes  ces  propositions  ad  refe- 
rendum. 

7.  Le  Plénipotentiaire  Pontificai  a  renouvellé  les  réclamations  sur  les  lois,  qui 
ont  déterminé  l'àge  pour  la  profession  religieuse ;  qui  ontaboli1  les  études  dans  les 
couvents;  qui  ont  classifié  les  couvents  en  couvents  portés  sur  l'état,  et  su  r  mi  me  - 
raires;  et  qui  ont  abolì  les  Provinciaux. 

Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  Imperiale  ont  répondu  que  le  Gouvernement 
Imperiai  n'est  pas  dans  l'intention  de  supprimer  mème  ceux  des  couvents,  qui  sont 
surnumeraires.  Que  si  par  la  suite,  le  trop  petit  nombre  de  Religieux,  ou  quelque 
autre  cause  canonique,  venait  à  nécessiter  une  telle  suppression,  elle  serait  l'objet 
d'une  entente  préalable  avec  le  St.  Siege.  Ils  ont  consenti  à  ce  que  la  Bulle  de 
nouvelle  circonscription  des  Diocèses  contienile  un  dénombrement  exact  de  tous 
les  couvents  éxistants. 

Quant  aux  Provinciaux  les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  ont  objecté  la  possibilità 
de  quelque  conflict  entre  eux  et  les  Evèques.  Pour  obvier  à  ceci,  le  Plénipoten- 
tiaire Pontificai  a  propose  de  donner  aux  Evéques  des  facultés  étendues  (par  délé- 
gation Apostolique)  sur  toute  la  discipline  extérieure  de  Réguliers,  réservant  aux 
Provinciaux  la  discipline  intérieure.  Il  a  propose  aussi  de  donner  aux  Evèques  la 
présidence  des  Chapitres  où  se  ferait  l'élection  des  Provinciaux.  Il  a  ajouté  que  les 
Provinciaux  devraient  correspondre  avec  leur  General  respectif,  résident  à  Rome 
de  la  méme  manière  que  les  Evèques  correspondent  '  avec  le  Pape. 

Le  Gouvernement  Imperiai  n'ayant  pas  cru  pouvoir  se  prèter  aux  combinaisons 
proposées  sur  cette  question,  les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  Imperiale  ont  déelaré 
qu'elle  pourrait  faire  l'objet  d'une  entente  ultérieure. 

8.  Le  Plénipotentiaire  Pontificai  a  demandé  que  le  nouvel  Evèque  de  Kherson 
ait  un  suffragant  à  Tiflis,  en;'  outre  de:i  celui  qui  résidera  à  Saratow. 

Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  ont  déelaré  qu'ils  n'etaient  point  autorisés  à 
admettre  cette  proposition  pour  le  moment. 

9.  Le  Plénipotentiaire  de  Sa  Sainteté  a  insistè  sur  la  restitution  à  faire  au  clergé 
de  ses  biens.  Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  ont  déelaré  qu'ils  n'avaient  aucune 
instruction  speciale  sur  cet  objet;  que  du  reste  le  Gouvernement  Imperiai  n'avait 
réuni  a  l'administration  des  Domaines  de  l'Empire  que  la  règie  de  ceux  biens  au 
clergé  catholique,  où  se  trouvait  une  population  attachée  à  la  glèbe,  mesure  gene- 
rale, et  également  appliquée  à  tous  les  autres  clergés  y  compris  celui  de  l'Église 

1  Nussi  :  .  etabli    ! 
-  Nussi  :  «  correspondaniv    ' 
Mussi  om. 


764  Cam  ardalo  fra  Pio  IX  e  Niccolò  I  Imperatore  delle  Russie  a.  1847 

dominante;  que  les  revenus  de  ces  biens  sont  affeetés  à  l'entretien  du  clergé  catho- 
lique,  et  que,  vu  leur  insuffisance,  le  Gouvernement  y  ajoute  des  subventions  annuelles, 
qui  devront  mème  ótre  augmentées  pour  le  futur  Evèché  de  Kherson;  que  ce  clergé 
conserve  d'ailleurs  toutes  ses  autres  propriétés  foncières,  dont  le  revenu  annuel 
s'élève  après  de  300,000  fr.,  et  que  les  fonds,  qui  avaient  appartenus  aux  couvents 
supprimés  ont  servi  à  former,  pour  le  clergé,  et  les  églises  catholiques,  le  capital 
dit  de  secours  montant  environ  à  six  millions  de  francs. 

10.  Pour  assurer  aux  Grecs-unis  qui  restent  dans  l'Empire  le  libre  exercice  de 
leur  religion,  le  Plénipotentiaire  Pontificai  a  propose,  que  jusqu'à  ce  qu'ils  n'auront 
pas  d'Evéque  de  leur  rit,  les  Évéques  Latins  puissent  les  gouverner  de  la  mème 
manière,  dont  on  est  convenu  pour  les  Arméniens.  Il  a  aussi  insiste  sur  la  nécessité 
de  donner  la  liberté  de  de  venir  Grec-uni  à  ceux  qui  dans  les  circostances  des  derniè- 
res  années  auraient  embrassé  non  librement,  ou  le  latinisme  ou  la  religion  dominante. 

Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  I.  ont  répondu,  qu'il  ne  pouvaient  que  répéter  la 
déclaration  faite  déjà  plus  d'une  fois  que  lors  de  la  réunion  des  Grecs-unis  à  l'Église 
dominante  tant  en  1839  qu'antérieurement  (en  1794,  1795  et  1796)  personne  n'a  été  force 
dans  la  croyance,  que  ces  populations  ayant  appartenu  à  l'Église  d'Orient  jusqu'à 
la  fin  du  XVI.  siècle,  et  en  partie  mème  jusque  dans  le  XVIII.,  cette  circonstance 
suffit  pour  expliquer  naturellement  leur  retour  en  masse  à  la  communion  de  leur 
ancètres.  Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  ont  ajouté  qu'il  existe  dans  les  états  de 
l'Empereur,  c'est  à  dire  dans  le  Royaume  de  Pologne  un  Evèché  Grec-uni,  celui  de 
Chelm  avec  un  suffragant:  que  si  par  la  suite,  on  venait  a  s'assurer,  qu'il  y  a  dans 
l'empire  quelques  individus  attachés  à  ce  rit,  et  qu'il  est  nécessaire  de  prendre  des 
mesures  pour  subvenir  à  leurs  besoins  spirituels,  le  Gouvernement  ne  manquerait 
pas  d'y  aviser  d'accord  avec  le  St.  Siege. 

11.  Le  Plénipotentiaire  de  Sa  Sainteté  a  reclame  contre  la  permanence  des  lois 
qu'on  appelle  contre  le  prosélitisme  inserées  nouvellement  encore  dans  le  Code  Im- 
periai de  1845. 

Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  I.  ont  répondu  que  les  lois  pénales  contre  le  prosé- 
litisme, ne  sauraient  ètre  abrogées  sans  porter  atteinte  aux  droits  de  l'Église  domi- 
nante, droits  que  l'Empereur  expressément  mis  en  réserve  dès  l'origine  de  la  négo- 
ciation  actuelle,  que  par  la  mème  raison  le  Gouvernement  Imperiai  ne  peut  point 
reconnaìtre  ces  lois  comme  tombées  en  désuétude  mais  qu'il  les  a  mitigées  par  le  nou- 
veau  Code  penai,  et  s'est  reservé  en  outre  d'user  de  son  droit  de  Souverain  pour 
apporter  dans  leur  application,  et  en  general  dans  la  pratique  une  indulgence  poussée 
jusqu'aux  derniers  limites  de  la  tolérance,  sans  toutes  fois  manifester  une  complète 
indifférence  en  matière  de  religion.  Comme  preuve  de  cette  indulgence  les  Pléni- 
potentiaires ont  affirmé  que  l'on  ne  pourrait  peut-ètre  pas  citer  un  seul  exemple  d'un 
ecclésiastique  catholique,  protestant,  ou  autre  en  Russie  qui  ait  été  condamné  ou  mème 
mis  en  jugement  pour  le  fait  de  contraventiou  aux  lois  contre  le  prosélitisme,  et  la 
chose  serait  d'ailleurs  presque  impossible  par  elle-mème,  tout  nouveau  converti  ne 
pouvant  faire  autrement  que  de  soutenir  que  sa  conversion  n'a  été  déterminée  que 
par  sa  propre  convinction  et  non  par  l'influence  d'autres. 

12.  Principalement  à  cause  de  ces  mèmes  lois,  le  Plénipotentiaire  Pontificai  a 
ob>t_rvé  que  le  serment  d'obéissance  à  l'Empereur,   et  à  ses  lois  sans  restriction, 


a.  1848  Concordati  fra  Pio  IX  e  Leopoldo  li  Granduca  di  Toscana  765 


blesse  la  conscience  des  catholiques,  en  tant  qu'ils  ne  pourraient  pas  le  remplir 
consciencieusement,  puisque  toute  séduction  ou  violence  a  part,  il  est  impossible  aux 
catholiques  de  renoncer  au  précepte  de  l'Evangile  «Euntes  docete  omnes  gentes.  » 

Les  Plénipotentiaires  de  S.  M.  ont  répondu  que  ce  serment  de  fidélité  a  toujours 
été  prete  en  Russie  par  les  personnes  de  toutes  les  religions,  et  de  toutes  les  condì- 
tions  sans  exciter  ni  réclamation  ni  scrupule,  et  que  l'intention  de  leur  Gouverne- 
ment  n'était  certainement  pas,  et  ne  pouvait  Otre  d'imposcr  aux  sujets  de  l'Empire, 
catholiques,  ou  autres  aucun  devoir  contraire  à  la  morale,  ou  à  leur  Religion. 

Fait  à  Rome  le  22.  Juillet  (3  Aoùt)  1847. 

A.  Card.  Lambruschini.  —  Comte  de1  Biondo//.  —  A.  Botitene//. 

Da  Nussi,  Conventiones  etc.  381-384,  collazionala  la  copia  a  firme  autografe  e  sigilli  dei 
plenipotenziarii  in  R.  Pos.  77  (Carte  di  Russia  e  Polonia  10  1847),  f.  251-261  nell'Archivio 
della  S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord. 


XCVIII. 

CONCORDATI  FRA   PIO  IX 
E  LEOPOLDO  II  GRANDUCA    DI  TOSCANA. 

1.  -  Concordato  preliminare. 

30  marzo  1848. 

Articoli  convenuti  fra  l'Eminentissimo  sig.  Card.  Viszardt  11/  plenipotenziario  pon- 
tifìcio e  monsignor  Boniiisegni  plenipotenziario  Toscano  e  /innati  ai  30  di 
Marzo  1848. 


Avendo  la  Santità  di  Nostro  Signore  Papa  Pio  IX  deputato  come  suo  Plenipo- 
tenziario l'Emo  Sig.  Cardinale  Vizzardelli,  e  S.  A.  I.  e  R.  il  Granduca  di  Toscana, 
avendo  per  parte  sua  deputato  nella  stessa  qualità  Monsig.  Giulio  Boninsegni '-'  Prov- 
veditore dell'  I.  e  R.  Università  di  Pisa,  per  stabilire  di  comune  accordo  le  princi- 
pali norme,  con  cui  avranno  a  regolarsi  le  cose  della  Religione  e  della  Chiesa  ne' 
Dominj  Granducali,  essi  hanno  convenuto  fra  loro  nei  seguenti  articoli  da  ridursi 
in  formale  Convenzione  dopo  la  ratifica  delle  alte  Parti  contraenti. 

Art.  1.  I  Vescovi  saranno  pienamente  liberi  nelle  pubblicazioni  relative  al  loro 
ministero. 

Art.  2.  La  censura  preventiva  delle  opere  riguardanti  materie  religiose  ex  pro- 
fisso  sarà  esclusivamente  riservata  agli  Ordinarj.  Appartengono  a  quella  classe  tutti 
i  libri  o  scritti,  nei  quali  sotto  qualsivoglia  titolo  si  trattino  di  proposito  argomenti 
di  S.  Scrittura,  Catechismo,  Liturgia,  Ascetica,  Omiletica,  Teologia  Morale  e  Dom- 

1  Nussi  om. 

»  Ada:     Beninsegni  ■.  Che  debba  leggersi      Boninsegni     risulta  da  C.  Fidblius,  Statuto  collegii IheologùH almae 

universilatis  Pisatiar.  Pisis  1910,  39  e  66. 


766  Concordati  fra  Pio  IX  e  Leopoldo  II  Granduca  di  Toscana  a.  1848 


malica,  Teologia  Naturale,  Etica,  Storia  Sacra  ed  Ecclesiastica,  e  Gius  Canonico. 
Inoltre  agli  stessi  Vescovi  sarà  sempre  libero  l'uso  dell'autorità  loro  propria  per 
premunire  ed  allontanare  i  fedeli  dalla  lettura  di  qualunque  altro  libro  pernicioso 
alla  religione  ed  alla  morale. 

Art.  3.  I  Vescovi  saranno  liberi  di  affidare  a  chi  meglio  stimeranno  l'ufficio 
della  predicazione  evangelica:  dando  comunicazione  in  un  modo  qualunque  all'Au- 
torità Governativa  dei  nomi  dei  Predicatori,  che  volessero  chiamare  dal  di  fuori 
dello  Stato. 

Art.  4.  Tutte  le  comunicazioni  dei  Vescovi,  e  dei  Fedeli  colla  Santa  Sede  sono 
libere,  comprese  quelle  dei  Regolari  coi  loro  Superiori  Generali. 

Art.  5.  Il  Governo  di  S.  A.  I.  e  R.  si  presterà  coi  mezzi  che  sono  in  sua  facoltà 
alle  richieste  de'  Vescovi  per  tutela  della  Religione  e  della  moralità,  e  per  rimuo- 
vere gli  scandali  che  l'offendono. 

Art.  6.  Avuto  riguardo  alle  circostanze  dei  tempi  la  Santa  Sede  non  farà  diffi- 
coltà che  vengano  deferite  al  giudizio  dei  tribunali  laici  le  cause  personali  degli 
Ecclesiastici  in  materia  civile,  e  così  pure  le  cause  reali  che  riguardano  i  possedi- 
menti ed  altri  diritti  temporali  dei  Chierici,  delle  Chiese,  dei  Benefìci,  e  delle  altre 
fondazioni  ecclesiastiche. 

Art.  7.  Le  cause  riguardanti  la  Fede,  i  Sagramenti,  le  sacre  funzioni  e  le  altre 
obbligazioni  e  diritti  annessi  al  Sacro  Ministero,  e  in  genere  tutte  le  altre  cause  di 
loro  natura  Spirituali  o  Ecclesiastiche  appartengono  esclusivamente  al  giudizio  del- 
l'Ecclesiastica Autorità  a  norma  dei  Sacri  Canoni. 

Art.  8.  Nondimeno  ove  si  tratti  di  Giuspatronato  laicale  sarà  permesso  ai  Tri- 
bunali laici  di  giudicare  le  questioni  sulla  successione  al  Giuspatronato  mede- 
simo, sia  che  vengano  agitate  fra  veri  o  pretesi  Patroni,  sia  che  lo  sieno  fra  gli 
Ecclesiastici  da  essi  presentati.  E  nelle  cause  matrimoniali,  comprese  quelle  di 
sponsali,  dopo  le  sentenze  emanate  a  norma  de'  Sagri  Canoni  dalla  Ecclesiastica 
Autorità,  potranno  i  Tribunali  laici  giudicare  degli  effetti  civili  che  da  esse  deri- 
vano. 

Art.  9.  Per  la  stessa  ragione  suddetta  la  Santa  Sede  non  farà  difficoltà,  che  ì 
Magistrati  laici  giudichino  gli  Ecclesiastici  per  tutti  i  delitti  estranei  alla  Religione  e 
contemplati  dalle  leggi  criminali  dello  Stato,  salvo  alla  Ecclesiastica  Autorità  il 
libero  esercizio  della  correzione  disciplinare  come  pure  del  diritto  suo  proprio  nei 
titoli  attinenti  alla  dottrina,  al  ministero,  ed  al  costume. 

Art.  10.  Nei  reati  qualificati,  come  contravvenzioni,  qual'è  la  violazione  delle 
leggi  di  finanza,  i  tribunali  laici  applicheranno  agli  Ecclesiastici  solamente  la  pena 
pecuniaria,  esclusa  ogni  altra  pena  corporale. 

Art.  11.  Quando  un  Ecclesiastico  sia  riconosciuto  reo  di  delitto  che  importi 
pena  infamante,  verrà  ad  essa  surrogata  nella  condanna  la  pena  della  reclusione  o 
della  rilegazione  in  luogo  distinto  da  altri  condannati,  senza  che  vi  possa  essere 
aggiunta  veruna  esemplarità,  salvo  però  gli  effetti,  che  in  ordine  alla  privazione  di 
tutti  o  di  parte  de'  diritti  civili  avrebbe  prodotto  la  condanna  al  genere  di  pena 
corrispondente  al  titolo  del  reato. 

Art.  12.  Tanto  nell'arresto  quanto  nella  detenzione  degli  Ecclesiastici  sotto 
processo  si  useranno  tutti  i  riguardi  convenienti  al  loro  sacro  carattere,  destinando 


a.  1851  Concordati  fra  Pio  IX  e  Leopoldo  11  (.rami  tua  di  Totani,/  767 


per  quanto  sia  possibile  locali  separati.  Come  pure  degli  arresti  eseguiti  sarà  dato 
avviso  all'Autorità  Ecclesiastica. 

Art.  13.  In  caso  di  condanna  alla  pena  di  morte  pronunziata  contro  un  Eccle- 
siastico, gli  atti  del  processo  e  la  sentenza  verranno  comunicati  al  Vescovo  per  la 
degradazione  del  condannato  a  termini  de'  Sacri  Canoni.  Se  il  Vescovo  non  vi  trova 
difficoltà  eseguisce  la  degradazione  in  termine  di  un  mese.  In  caso  diverso  senza 
emanare  alcun  provvedimento  il  Vescovo  espone  a  S.  A.  I.  e  R.  i  motivi,  che  trova 
in  favore  del  condannato,  e  queste  osservazioni  sono  rimesse  ad  una  Commissione 
composta  di  tre  Vescovi  dello  Stato  delegati  da  Sua  Santità  fra  sei  che  ne  propone 
il  Granduca.  Se  questa  Commissione  troverà  mal  fondate  le  ragioni  addotte  dal 
Vescovo,  ne  avvertirà  immediatamente  il  medesimo,  perchè  proceda  senz'altro 
appello  alla  degradazione.  Qualora  poi  le  ragioni  addotte  dal  Vescovo  fossero  giu- 
dicate valevoli  in  favore  del  reo,  la  commissione  ne  rassegnerà  un  motivato  rap- 
porto a  S.  A.  raccomandando  il  condannato  alla  Sovrana  Clemenza. 

Art.  14.  L'Amministrazione  dei  Beni  Ecclesiastici  e  di  tuttociò,  che  forma  il 
patrimonio  della  Chiesa  sarà  libera  nei  Vescovi  e  negli  altri  cui  essa  appartiene 
secondo  le  disposizioni  canoniche.  Non  si  faranno  peraltro  alienazioni,  né  locazioni 
a  lungo  tempo  senza  un  precedente  consenso  del  Sovrano. 

Art.  15.  In  tutte  le  altre  cose  riguardanti  la  Religione,  la  Chiesa,  ed  il  Governo 
della  Diocesi  si  osserveranno  le  disposizioni  de'  Sacri  Canoni,  e  specialmente  del 
Concilio  di  Trento,  e  l'Ecclesiastica  Autorità  sarà  pienamente  libera  nelle  varie 
incombenze  del  sacro  suo  ministero. 

Da  Pu  IX  Aclu,  Pars  prima,  II,  Romae  1858,  92-%  (docum.  n."  IX  della  Esposizione). 


2.  -  Concordato  definitivo. 

25  aprile  1851. 

La  Santità  di  N.  S.  Pio  PP.  IX.  e  S.  A.  I.  e  R.  Leopoldo  II.  Arciduca  d'Austria, 
Gì  and  Duca  di  Toscana,  Duca  di  Lucca  ec.  ec.  ;  nell'intendimento  che  vengano  messe 
in  armonia  le  leggi  del  Governo  Toscano  nei  rapporti  che  esse  hanno  con  quelle 
della  Chiesa  negli  attuali  Dominii  Granducali,  sono  venuti  rispettivamente  alla 
nomina  de'  loro  Plenipotenziarii.  Sua  Santità  ha  nominato  l'Emo.  Sig.  Cardinale  Gia- 
como Antonelli  Suo  Pro-Segretario  di  Stato,  e  Sua  Altezza  ha  nominato  Sua  Eccel- 
lenza il  Sig.  Senatore  Giovanni  Baldasseroni  Cav.  Gran  Croce  di  più  distinti  Ordini, 
Consigliere  intimo  attuale,  di  Stato,  Finanze,  e  Guerra,  e  Presidente  del  Consiglio 
de'  Ministri  :  i  quali  Plenipotenziarii  incaricati  a  trattare  li  varii  punti  della  detta 
Legislazione  relativi  all'oggetto,  cambiatisi  li  pieni  poteri  hanno  frattanto  convenuto 
negli  Articoli  qui  appresso,  che  avranno  piena  esecuzione  due  mesi  dopo  il  cambio 
delle  ratifiche  delle  alte  Parti  contraenti. 

1.  L'autorità  ecclesiastica  è  pienamente  libera  nelle  incombenze  del  sagro  suo 
Ministero.  È  dovere  dell'autorità  laicale  concorrere  con  li  mezzi  che  sono  in  sua 
facoltà  a  proteggere  la  moralità,  il  Culto  e  la  Religione  all'effetto  d'impedire  e 
rimuovere  gli  scandali  che  l'offendono;  come  pure  di  prestarsi  a  dare  alla  Chiesa 
l'appoggio  che  occorra  per  l'esercizio  dell'autorità  episcopale. 


70S  ioni  ardati  fra  Pio  IX  e  Leopoldo  II  Granduca  di  Toscana  a.  1851 

2.  I  Vescovi  sono  pienamente  liberi  nelle  pubblicazioni  relative  al  loro  Mini- 
stero. 

3.  È  riservata  esclusivamente  agli  Ordinarii  rispettivi  la  Censura  preventiva 
delle  opere,  e  degli  scritti  che  trattano  ex  professo  di  materie  religiose.  Rimane  poi 
agli  stessi  Vescovi  sempre  libero  l'uso  dell'autorità  loro  propria  per  premunire  ed 
allontanare  li  fedeli  dalla  lettura  di  qualunque  libro  pernicioso  alla  Religione  ed  alla 
morale. 

4.  I  Vescovi  saranno  liberi  di  affidare  a  chi  meglio  stimeranno  l'uffizio  della  pre- 
dicazione evangelica. 

—  5.  Tutte  le  comunicazioni  dei  Vescovi,  e  dei  Fedeli  con  la  S.'Sede  saranno  libere. 

6.  La  S.  Sede  consente  che  le  cause  civili  risguardanti  le  persone  e  i  beni  degli 
Ecclesiastici,  del  pari  che  quelle  che  riguardano  attivamente  e  passivamente  il  Patri- 
monio della  Chiesa,  e  della  Causa  Pia  vengano  deferite  ai  tribunali  laici. 

7.  Le  cause  risguardanti  la  Fede,  ed  i  Sagramenti,  le  sagre  funzioni,  e  le  altre 
obbligazioni  o  diritti  annessi  al  sagro  ministero,  ed  in  genere  tutte  le  altre  cause 
di  loro  natura  spirituali  o  ecclesiastiche,  appartengono  esclusivamente  al  giudizio 
dell'ecclesiastica  autorità  a  norma  de'  Sagri  Canoni. 

8.  La  S.  Sede  consente  che,  ove  si  tratti  di  gius  patronato  laicale,  li  tribunali 
laici  conoscano  tanto  nel  petitorio  che  nel  possessorio  le  questioni  sulla  successione 
al  Patronato  medesimo,  sia  che  vengano  agitate  fra  veri  o  pretesi  Patroni,  sia  che 
lo  siano  fra  gli  Ecclesiastici  da  essi  presentati. 

—  9. 1  Tribunali  Ecclesiastici  giudicano  delle  cause  matrimoniali,  giusta  il  Canone  XII. 
Sessione  XXIV.  del  Sacro  Concilio  di  Trento.  Riguardo  agli  sponsali,  ritenuto  il 
disposto  del  citato  decreto  Tridentino,  e  della  Bolla  Aiictoreni  Fidei1,  l'autorità  eccle- 
siastica giudica  della  loro  esistenza  e  valore,  all'effetto  del  vincolo  che  ne  deriva, 
e  degl'impedimenti  che  ne2  potrebbero  nascere. 

Per  gli  effetti  meramente  civili,  i  tribunali  laici  conosceranno  in  separato  giu- 
dizio le  cause  degli  Sponsali. 

10.  La  S.  Sede  non  fa  difficoltà  che  le  cause  criminali  degli  Ecclesiastici  per 
tutti  i  delitti  contemplati  dalle  leggi  criminali  dello  Stato,  estranei  alla  Religione, 
vengano  deferite  al  giudizio  dei  tribunali  laici,  li  quali  applicano  loro  le  pene  dalle 
leggi  stesse  prescritte,  che  subiranno  in  locali  separati,  e  ad  essi  specialmente  desti- 
nati negli  stabilimenti  penali. 

Per  delitti  non  estranei  alla  Religione,  non  deferibili  al  Giudizio  dei  tribunali 
laici,  s'intendono  quelli  conosciuti  nel  Diritto  Canonico  sotto  il  nome  di  delitti  mera- 
mente ecclesiastici,  quali  sono  l'Apostasia,  l'Eresia,  lo  Scisma,  la  Simonia,  la'profa- 
nazione  dei  Sagramenti,  ed  ogni  violazione  degli  officii  particolarmente  riguardanti 
il  Ministero  ecclesiastico,  ed  il  culto  divino. 

Di  questi  delitti  prenderà  cognizione  l'autorità  ecclesiastica  per  applicare  ai  rei 
pene  canoniche. 

Non  esistendo  però  nel  Granducato  in  materia  criminale  altri  tribunali  che  laici 
infliggenti  pene  coercitive  nell'Ordine   temporale,   e   non  volendo  che   la  perturba 

1  Del  28  agosto  179*.  contro  il  Sinodo  .li  Pistoia]  in  Bull.  Rum.  Coni.  ed.  Rom.  IX,  :!"".  Ils;  ,  d.  Prat.  VI, 
»  Busta  44  om.  J 


a.  1851  Concordati  fra  Pio  IX  e  Leopoldo  II  Grandma  di   Toscana  769 

zione  pubblica  resti  per  questa  parte  impunita,  i  Vescovi  previa  comunicazione 
delle  necessarie  notizie  nei  singoli  casi,  contemplati  però  dalle  attuali  leggi  Toscane, 

parteciperanno  all'Autorità  secolare  l'emesso  giudizio,  affinchè  questa  proceda  all'ap- 
plicazione delle  pene  prescritte  dalle  leggi  criminali  dello  Stato  nel  rapporto  del- 
l'offesa fatta  all'ordine  pubblico,  e  per  impedire  lo  scandalo  che  ne  deriva. 

Ma  qualora  venissero  ristabilite  negli  attuali  dominii  Gran  Ducali  o  la  pena  ili 
morte,  o  altre  pene  infamanti,  presentemente  abolite,  il  governo  Gian  Ducale  si 
concerterà  colla  S.  Sede  su  questo  argomento. 

11.  Nei  reati  qualificati,  come  contravenzioni,  quali  sono  violazioni  delle  leggi 
di  finanza,  sulla  caccia,  ed  altri  simili,  i  tribunali  laici  applicheranno  agli  Ecclesia- 
stici solamente  la  pena  pecuniaria,  esclusa  ogni  altra  corporale. 

12.  Tanto  nell'arresto,  quanto  nella  detenzione  degli  Ecclesiastici  sotto  processo, 
saranno  usati  tutt'i  riguardi  convenienti  al  sagro  carattere,  destinando  per  quanto 
sia  possibile  locali  separati  ;  come  pure  degli  arresti  eseguiti  sarà  dato  prontamente 
avviso  all'autorità  ecclesiastica. 

13.  I  beni  ecclesiastici  sono  liberamente  amministrati  dai  Vescovi  e  dai  Rettori 
delle  Parrocchie  e  dei  Benefìzii  durante  il  possesso  che  hanno  dei  medesimi  sei  ondo 
le  disposizioni  canoniche. 

14.  Nel  caso  di  vacanza  l'amministrazione  dei  detti  beni,  sotto  la  protezione  e 
1  insistenza  del  Governo,  è  tenuta  da  una  Commisione  mista  di  ecclesiastici  e  di 
laici  presieduta  dal  Vescovo,  osservate  le  condizioni,  le  cauzioni,  e  le  regole  occor- 
renti per  la  conservazione,  ed  amministrazione  dei  detti  beni,  ed  a  condizione  che 
sieno  impiegate  le  rendite  nella  totalità  per  il  servizio,  e  per  i  bisogni  delle  Chiese 
del  Gran  Ducato.  Tanto  in  questo  caso,  quanto  nell'altro  contemplato  nel  prece- 
dente articolo,  non  potrà  devenirsi  all'alienazione,  locazione  per  lungo  tempo  di  delti 
beni,  ed  alla  loro  sottoposizione  ad  oneri  reali  senza  il  precedente  consenso  nei  rispet- 
tivi casi  tanto  della  S.  Sede  quanto  del  Governo. 

15.  Ogni  volta  che  si  tratti  di  Legati  pii,  e  di  derogare  alle  particolari  dispo- 
sizioni  permutando  la  destinazione  dei  beni  ecclesiastici,  l'autorità  ecclesiastica,  e 
l'autorità  secolare  andranno  di  concerto  ed  impetreranno  l'assenso,  ove  la  di  biso- 
gno a  seconda  de' Sagri  Canoni,  dalla  S.  Sede:  salve  sempre  ai  Vescovi  le  facoltà 
loro  accordate  in  atto  di  S.  Visita  dei  Sagri  Canoni,  e  specialmente  dal  Sagrosanto 
Concilio  di  Trento. 

Il  cambio  delle  ratifiche  dei  presenti  articoli  avrà  luogo  entro  lo  spazio  di  due 
mesi,  o  al  più  presto  se  sarà  possibile.  In  (^i\i>  di  che  li  Plenipotenziarii  hanno  sot- 
toscritto il  presente  apponendovi  il  loro  sigillo. 
Roma  25  di  Aprile  1851. 

G.  Card.  Autonelh.  G.  Baldasserom. 

Da  Xussi,  Conventiones  etc.  278-281  (n.  XXXVII),. collazionato  l'esemplare  a  firma  auto- 
grafa e  sigillo  del  Granduca,  con  cui,  in  data  di  Firenze  14  giugno  1851,  ratifica  il  con- 
cordato,  in  Ititela    14  'nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 


770 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  1851 


IC. 
CONCORDATO   FRA   PIO    IX   ED   ISABELLA  II   REGINA   DI   SPAGNA. 


In  nomine  Sanctissimae  et  indivi- 
duae  Trinitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex 
Pius  IX,  prò  pastorali  quam  gerit  totius 
catholici  gregis  sollicitudine,  et  prae- 
cipua  erga  inclytam  devotamque  Hispa- 
nicam  Nationem  benevolentia,  Religionis 
bono,  Ecclesiaeque  utilitate  eodem  in 
Regno  prospicere  summopere  cupiens: 
et  Majestas  Sua  Regina  Catholica  Eli- 
sabeth Secunda,  prò  avita  pietate  et 
sincera  in  Apostolicam  Sedem  obser- 
vantia,  pari  studio  affecta,  solemnem 
Conventionem  celebrare  decreverunt, 
qua  inibi  ecclesiastica  negotia  omnia 
stabili  et  canonica  ratione  ordinarentur. 

Hunc  in  finem  Sanctitas  Sua  Sum- 
mus Pontifex  in  suum  Plenipotentiarium 
nominavit  Excellentissimum  Dominum 
[oannem  Brunelli  Archiepiscopum  Thes- 
salonicensem,  ejusdem  Santitatis  Suae 
Praelatum  Domesticum,  Pontificio  Solio 
adsistentem,  et  in  Hispaniarum  Regnis 
cum  potestate  Legati  a  Latere  Nuncium 
Apostolicum. 

Et  Majestas  Sua  Regina  Catholica 
Excellentissimum  Dominum  Emmanue- 
lem  Bertran  de  Lis,  Magnae  Crucis 
Equitem  Regii,  et  insignis  Ordinis  Hi- 
spanici  Caroli  III,  necnon  Sardiniensis 
SS.  Mauritii  et  Lazari,  et  Neapolitani 
Francisci  I,  penes  alterum  ex  publicis 
Regni  Consiliis  Deputatimi,  atquc  ipsius 
Majestatis  Suae  a  Secretis  Status. 


16  marzo  1851. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  é  in- 
dividua Trinidad. 

Deseando  vivamente  Su  Santidad 
el  sumo  Pontince  Pio  IX  proveer  al  bien 
de  la  religion  y  à  la  utilidad  de  la  iglesia 
de  Espana  con  la  solicitud  pastora!  con 
que  atiende  a  todos  los  fieles  católicos, 
y  con  especial  benevolencia  ;i  la  inclita 
y  devota  nacion  espanola;  yposeida  dei 
mismo  deseo  S.  M.  la  Reina  Católica  Dona 
Isabel  II,  por  la  piedad  y  sincera  adhe- 
sion  à  la  Sede  Apostòlica,  heredadas  • 
de  sus  antecesores,  han  determinado 
celebrar  un  solemne  Concordato,  en  el 
qual  se  arreglen  todos  los  negocios 
eclesiàsticos  de  una  manera  estable  y 
canonica. 

A  este  fin,  Su  Santidad  el  sumo 
Pontince  ha  tenido  il  bien  nombrar  por 
plenipotenciario  al  Excmo.  Sr.  D.  Juan 
Brunelli,  arzobispo  de  Tesalónica,  pre- 
lado  domèstico  de  Su  Santidad,  asistente 
al  sólio  pontificio  y  nuncio  apostolico  en 
los  reinos  de  Espana  con  facultades  de 
Legado  a  latere;  y  S.M.  la  Reina  Católica 
al  Excmo.  Sr.  Manuel  Bertran  de  Lis, 
caballero  gran  cruz  de  la  real  y  distin- 
guida  órden  espanola  de  Carlos  III,  de 
la  de  San  Mauricio  y  San  Làzaro  de 
Cerdefia,  y  de  la  de  Francisco  I  de  Nà- 
poles,  diputado  A  cortes  y  su  ministro 
de  Estado,  quienes  despues  de  entre- 
gadas  mutuamente  sus  respectivas  ple- 
nipotencias,  y  recooocida  la  autenticidad 
de  ellas,  han  convenido  en  lo  siguiente: 


Busta  43:  •  mn  propias  ». 


1851 


Concordato  fra  Pio  JX  <■</  isabella  II  ttegina  di  Spagna 


Quos  inter  post  invicem  tradita  ac 
recognita  authentica  suae  plenipotentiae 
instrumenta,  de  s<.quentibus  convenit. 

Art.  1.  Religio  Catholica  Apostolica 
Romana,  quae  escluso  quocumque  alio 
cnltu  esse  pergit  sola  Religio  Hispanicae 
Natìonis,  conservabitur  semper  in  tota 
ditione  Catholicae  Majestatis  Suae  cuna 
omnibus  juribus  ac  prerogativis,  quibus 
potiri  debet  juxta  Dei  legem  et  Cano- 
nia -a>  sanctiones. 

Art.  2.  Consequenter  Institutio  in 
Universitatibus,  Collegiis,  Seminariis  et 
Scholis  publicis  ac  privatis  quibuscum- 
que  erit  in  omnibus  conformis  doctrinae 
ejusdem  Religionis  catholicae:  atque 
hunc  in  iinem  Episcopi  et  ceteri  Prae- 
sules  Dioecesani,  quorum  munus  est  do- 
ctrinae fidei  et  morum  ac  religiosae 
juvenum  educationi  invigilare,  in  hujus 
muneris  exercitio  etiam  circa  scholas 
publicas  nullatenus  impedientur. 

Art.  3.  Neque  ullum  prorsus  impe- 
dimentum  ponetur,  quo  iidem  Antistites 
aliique  Sacri  Ministri  in  sui  offìcii  fun- 
ctione  detineantur,  nec  quispiam  quovis 
obtentu  eos  molestia  afficiet  in  his  om- 
nibus, quae  sui  muneris  sunt  adim 
plendis.  Imo  vero  singuli  Regni  Magi- 
stratus  studebunt  ipsi  adhibere  suamque 
operam  dare,  ut  omnes  debitam  juxta 
divina  mandata  observantiam  ac  reve- 
rentiam  illis  adhibeant,  nec  aliquìd  fìat 
quod  in  eorum  dedecus  ac  contemptum 
vergere  possit.  Aderunt  item  Regia  Maje- 
stas  ejusque  Gubernium  potenti  patro- 
cinio ac  praesidio  suo  Episcopis,  illud 
prò  re  nata  postulantibus,  maxime  au- 
tem  ubi  improbitati  obsistendum  sit  no- 
minimi, qui  fidelium  mentes  pervertere, 
vel  eorum  mores  corrumpere  conentur 
aut   editio,   introductio    et    circuralatìo 


Art.  l.°  La  religion  católica,  aposto- 
lica, romana,  que  con  exclusion  de  cual- 
quier  otro  culto  continua  siendo  la  ùnica 
de  la  nacion  espaflola,  se  conservar;! 
siempre  en  los  dominios  de  S.  M.  Cató- 
lica, con  todos  los  derechos  y  preroga- 
tiva de  que  debe  gozar  segun  la  ley  de 
Dios  y  lo  dispuesto  por  los  sagrados 
cànones. 

Art.  2.°  En  su  consecuencia  la  in- 
struccion  en  las  universidades,  colegios, 
seminarios  y  escuelas  publicas  ó  pri- 
vadas  de  cualquiera  clase  sera  en  todo 
conforme  a  la  doctrina  de  la  misma  reli- 
gion católica;  y  a  este  fin  no  se  pondni 
impedimento  alguno  a  los  obispos  y 
demas  prelados  diocesanos  encargados 
por  su  ministerio  de  velar  sobre  la  pu- 
reza  de  la  doctrina  de  la  fé,  y  de  las 
costumbres,  y  sobre  la  educacion  reli- 
giosa de  la  juventud  en  el  ejercicio  de 
este  cargo,  aun  en  las  escuelas  publicas. 
Art.  3.°  Tampoco  se  pondni  impe- 
dimento alguno  à  dichos  prelados  ni  a 
los  demas  sagrados  ministros  en  el  ejer- 
cicio de  sus  funciones,  ni  los  molestarli 
nadie  bajo  ningun  pretesto  en  cuanto  se 
renerà  al  cumplimiento  de  los  deberes 
de  su  cargo;  antes  bien  cuidaràn  todas 
las  autoridades  del  reino  de  guardarles 
y  de  que  se  les  guarde  el  respeto  y  con- 
sideracion  debidos,  segun  los  divinos 
preceptos,  y  de  que  no  se  haga  cosa 
alguna  que  pueda  causarles  desdoro  ó 
menosprecio.  S.  M.  y  su  real  gobierno 
dispensaran  asimismo  su  poderoso  pa- 
trocinio y  apoyo  a  los  obispos  en  los 
casos  que  le  pidan,  principalmente 
cuando  hayan  de  oponerse  a  la  mali- 
gnidad  de  los  hombres  que  intenten 
pervertir  los  animos  de  los  fìeles  y  cor- 
romper  sus  costumbres,  <5   cuando   hu- 


171 


Concordato  fra  Fio  IX  ed  Isabella  li  Regina  di  Spagna 


1851 


pravorum  noxiorumque  librorum  impc- 
dienda  sit. 

Art.  4.  In  reliquis  omnibus,  quae  ad 
jus  et  exercitium  ecclesiasticae  auctori- 
tatis,  sacraeque  Ordinationis  ministe- 
rium  pertinent,  Episcopi  eisque  subjectus 
Clerus  piena  illa  utentur  libertate  quam 
sacri  Canones  statuunt. 

Art.  5.  Attentis  gravibus  causis, 
quae  id  prò  spirituali  bono,  et  majori 
fidelium  commodo  necessarium  et  con- 
veniens  esse  suadent,  nova  net  in  uni- 
versa Peninsula  et  Insulis  adjacentibus 
Dioecesium  divisio  ac  circumscriptio. 

Atque  ideo 

Metropolitanae,  qua^  nunc  sunt,  se- 
des  Burgensis,  Caesaraugustana,  Com- 
postellana,  Granatensis,Hispalensis,  Tar- 
raconensis,  Toletana  et  Valentina  con- 
servabuntur,  et  ad  hunc  ipsum  graduili 
Cathedralis  Vallisolitana  evehetur'. 

Ita  pariter  conservabuntur  Episco- 
pales  Ecclesiae  Abulensis,  Almeriensis, 
Asturicensis,  Auriensis,  Barcinonensis, 
Calaguritana,  Canariensis,  Carthaginien- 
sis,  Cauriensis,  Conchensis,  Cordubensis, 
Derthusensis,  Gaditana,  Gerundensis, 
Gienensis,  Guadicensis,  Jacensis,  Iller- 
densis,  Legionensis,  Lucensis,  Majori- 
censis,  Malacitana,  Mindoniensis,  Mino- 
ricensis,  Oriolensis,  Oscensis,  Ovetensis, 
Oxomiensis,  Pacensis,  Palentina,  Pampi 
lonensis,  Piacentina,  Salmaticensis,  San- 
tanderiensis,  Segobricensis,  Segoviensis, 
Seguntina,  Terulensis,  Tirasonensis,  Tu- 
densis,  Urgellensis,  Vicensis  et  Zamo- 
rensis. 

Dioecesis  Albaracinensis  unietur 
Terulensi,  llarbastrensis  Oscensì,  Civita- 
tensis  Salmaticensi,  Celsonensis  Vicensi, 


biere  de  impedirse  la  publicacion,  intro- 
duccion  ó  circulacion  de  libros  malos  y 
nocivos. 

Art.  4.°  En  todas  las  demas  cosas 
que  pertenecen  al  derecho  y  ejercicio  de 
la  autoridad  eclesiàstica  y  al  ministerio 
de  las  órdenes  sagradas,  los  obispos  y 
el  clero  dependiente  de  ellos  gozaran  de 
la  piena  libertad  que  establecen  los  sa- 
grados  cànones. 

Art.  5.°  En  atencion  a"  las  poderosas 
razonesde  necesidad  y  conveniencia  que 
asi  lo  persuaden,  para  la  mayor  como- 
didad  y  utilidad  espiritual  de  los  fieles, 
se  tiara  una  nueva  division  y  circun- 
scripcion  de  diócesis  en  toda  la  penin- 
sula é  islas  adyacentes.  Y  al  efecto  se 
conservaran  las  actuales  Sillas  metro- 
politanas  de  Toledo,  Burgos,  Granada, 
Santiago,  Sevilla,  Tarragona,  Valencia  y 
Zaragoza,  3T  se  elevarà  à  està  clase  la 
sufraganea  de  Valladolid. 

Asimismo  se  conservaran  las  dió- 
cesis sufraganeas  de  Almeria,  Astorga, 
Avila,  Badajoz,  Barcelona,  Càdiz,  Cala- 
borra,  Canarias,  Cartagena,  Cordoba, 
Coria,  Cuenca,  Gerona,  Guadix,  Huesca, 
Jaen,  Jaca,  Leon,  Lérida,  Lugo,  Màlaga, 
Mallorca,  Menorca,  Mondonèdo,  Orense, 
Orihuela,  Osma,  Oviedo,  Palencia,  Pam- 
plona,  Plasencia,  Salamanca,  Santander, 
Segorbe,  Segovia,  Sigtìenza,  Tarazona, 
Teruel,  Tortosa,  Tuy,  Urgel,  Vich  y 
Zamora. 


La  diócesis  de  Albarracin  quedara 
unida  a  la  de  Teruel:  la  de  Barbastro  a 
la  de  Huesca;  la  de  Ceuta  a  la  de  Cadi/  ; 


1  Valladolid  fu  eretta  in  metropolitana  con  decreto  concistoriale  d«;l  3  luglio  1857  (Ada  Congreg.  Causisi.  l&r>7 
ll'ArcblvIo  della  S.  Congregazione  Conclatorlale}. 


a.  1851 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  spagna 


773 


[busensis  Majoricensi,  Nivariensis  (Tene- 
rife) Canariensi,  Septensis  Gaditanae  et 
Tudelensis  Pampilonensi. 


Earum  Episcopi  Dioccesium,  quibus 
altera   adjungetur,  hujus   etiam  titulum 

gerent  una  rum  proprio  Ecclesiae  quam 
regunt. 

Novae  erigentur  Ecclesiae  Cathe- 
drales  Cluniae  (Ciudad  Real),  '  Matriti  •' 
et  Victoriae^. 

Episcopalis  Sedes  Calaguritana  et 
Calceatensis  transferetur  Lucronium, 
Oriolensis  Alonium  et  Segobricensis  Ca- 
stilionem,  ubi  primum  in  his  Cintatibus 
omnia  ad  rem  parata  sint,  et  Episcopis 
ac  Capitulis,  quorum  interest,  consultis, 
opportunum  existimetur. 

Quod  si  accuratior  alicujus  Dioc- 
eesis  administratio  Episcopum  auxilia- 
rem  exposeat,  hujusmodi  necessitati  con- 
sueta forma  canonica  occurretur. 

Similiter,  auditis  Episcopis,  consti- 
tuentur  Vicarii  Generales  prò  iis  locis, 
in  quibus  ob  praedispositam  hoc  articulo 
Dioecesium  conjunctionem,  vel  aliam 
'justam  causam  necessarii  videantur. 


Septae  autem,  et  Nivariae  Episcopi 
Auxiliares  statim  constituentur. 

Art.  6.  Praedictarum  Dioccesium 
distributio,  quod  ad  eujusque  subjectio- 
nem  suis  Metropolitanis  attinet,  erit  quae 
sequitur: 

Assignabuntur  in  suffraganeas  Me- 
tropolitanae  Burgensi  Ecclesiae  Calagu- 


la  de  Ciudad  Rodrigo  ;i  la  de  Salamanca  ; 
la  de  [biza  ;i  la  de  Mallorca:  la  de  Sol 
Mina  a  la  de  Vich:  la  de  Tenerife  i  la 
de  Canarias,  y  la  de  Tudela  a  la  de  Pam- 
plona. 

Los  Prelados  de  las  sillas  a  que  se 
reunen  otras  aBadiran  al  titulo  de  obispos 

de  la  iglesia  que  presiden,  ci  de  aquella 
que  se  les  une. 

Se  erigiràn  nuevas  diócesis  sùfra- 
ganeas  en  Ciudad-Real,  Madrid  y  Vi- 
toria. 

La  siila  episcopal  de  Calahorra  y  la 
Calzada  se  trasladara  a  Logrono;lade 
Orihuela  a  Alicante  y  de  la  Segorbe  a 
Castellon  de  la  Plana,  cuando  en  estas 
ciudades  se  halle  todo  dispuesto  al  efecto 
}•  se  estime  oportuno,  oidos  los  respe- 
ctivos  prelados  y  cabildos. 

En  los  casos  en  que  para  el  mejor 
servicio  de  alguna  diócesis  sca  necesario 
un  obispo  auxiliar,  se  proveera  a  està 
necesidad  en  la  forma  canonica  acoslum- 
brada. 

De  la  misma  manera  se  estable- 
cenin  vicarios  generales  en  los  puntos 
en  que  con  motivo  de  la  agregacion 
de  diòcesi  prevenida  en  este  articulo, 
i)  por  otra  justa  causa,  se  creyeren 
necesarios,  oyendo  a  los  respectivos 
prelados. 

En  Ceuta  y  Tenerife  se  estableceran 
desde  luego  obispos  auxiliares. 

Art.  6."  La  distribucion  de  las  dió- 
cesis refenda'-,  en  cuanto  a  la  depen- 
dencia  de  sus  respectivas  metropoli- 
tanas,  se  hara  corno  sigue  : 

Seran  sufragàneas  de  la  iglesia  me- 
tropolitana de  Biirgos,  las  de  Calahorra 


1  Per  Ciudad  Real  v.  sotto  p.  775,  n.l. 

-  Madrid  non  fu  .retta  in  vescovado  che  ai  7  di  marzo  del  1884  colla  Bolla  di  Leone  XIII  Romani  Ptmtifices,  ai 
etri  l  una  stampa,  Matriti  1885,  in  Ada  Congreg.  ConsiSt.  1885  entro  il  n"  15  (Archivio  della  S.  Congregazione  Conci' 
•tariate). 

ria  fu  eretta  in  vescovado  da  Pio  IX  colla  Bolla  In  celsissima  del  36  settembre  1861    Tu  IX  Acta,  Pars  prima, 
IH.  :62-280). 


774 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  1851 


ritiina  seu  Lucroniensis,  Legionensis, 
Oxomiensis,  Palentina,  Santandericnsis 
et  Victoriensis. 

Compostellanae  Auriensis,  Lucensis, 
Mindoniensis,  Ovetensis  et  Tudensis. 

Caesaraugustanae  Jacensis,  Oscen- 
sis,  Pampiloncnsis,  Terulensis  et  Tiraso- 
nensis. 

Granatensi  Almeriensis,  Carthagi- 
niensis  seu  Murciensis,  Gienensis,  Gau- 
dicensis  et  Malacitana. 

Hispalensi  Canariensis,  Cordubensis, 
Gaditana  et  Paeensis. 

Tarraconensi  Barcinonensis,  Gerun- 
densis,  Illerdensis,  Derthusensis,  Urgel- 
lensis  et  Vicensis. 

Toletanae  Cauriensis,  Cluniensis, 
Conchensis,  Matritensis,  Piacentina  et 
Seguntina. 

Valentinae  Majoricensis,  Minoricen- 
sis,  Oriolensis  seu  Alionensis  et  Segobri- 
censis  seu  Castilionensis. 

Vallisolitanae  Abulensis,  Asturicen- 
sis,  Salmaticensis,  Segoviensis  et  Zamo- 
rensis. 

Art.  7.  Novi  fines  et  peculiaris  ea- 
rumdem  Dioecesium  circumscriptio,  quo 
citius  fieri  possit  ac  servatis  servandisper 
Apostolicam  Sedem  statuentur:  quam- 
obrem  summus  Pontitex  suo  et  ejus- 
dem  Sedis  apud  Majestatem  Catholicam 
Nuntio  necessarias  facultates  delegabit 
ad  opus,  collatis  cum  Regio  Gubernio 
consiliis,  perficiendum. 

Art.  8.  Singuli  Episcopi  et  quibus 
praesunt,  Ecclesiae  Canonicam  suis  Me- 
tropolitanis  subjectionem  prae  se  ferent 
ac  proinde  privilegium  exemptionis,  quo 
Episcopatus  Legionensis  et  Ovetensis 
pridem  gaudebant,  cessabit. 

Art.  9.  Cum  ex  una  parte  necessitas 
urgeat  opportune  medendi  gravibus  in- 
commodis,   quae    in    ecclesiastici    regi- 


ó  Logrofio,  Leon,  Osma,  Palencia,  San- 
tander  y  Vitoria. 

De  la  de  Granada,  las  de  Almeria, 
Cartagena  ó  Murcia,  Guadix,  Jaen  y 
Malaga. 

De  la  de  Santiago,  las  de  Lugo, 
Mondonedo,  Orense,  Oviedo  y  Tuv. 

De  la  de  Sevilla,  las  de  Badajoz, 
Càdiz,  Cordoba  é  islas  Canarias. 

De  la  de  Tarragona,  las  de  Barce- 
lona, Gerona,  Lérida,  Tortosa,  Urgel  v 
Vich. 

De  la  de  Toledo,  las  de  Ciudad- 
Real,  Coria,  Cuenca,  Madrid,  Plasencia 
y  Siguenza. 

De  la  de  Valencia,  las  de  Mailorca, 
Menorca,  Orihuela  ó  Alicante  y  Segorbe 
ó  Castellon  de  fe  Plana. 

De  la  de  Valladolid,  las  de  Astorga, 
Avila,   Salamanca,  Segovia   y  Zamora. 

De  la  de  Zaragoza,  las  de  Huesca, 
Jaca,  Pamplona,  Tarazona  y  Teruel. 


Art.  7.°  Los  nuevos  limites  y  demar- 
cacion  particular  de  las  mencionadas 
diócesis,  se  determinaràn  con  la  posible 
brevedad  y  del  modo  debido  (servatis 
servaudis)  por  la  Santa  Sede,  a  cuyo 
efecto  delegare  en  el  nuncio  apostolico 
en  estos  reinos  las  facultades  necesarias 
para  llevar  a  cabo  la  espresada  demar- 
cacion,  entendiéndose  para  elio  (collatis 
consiliis)  con  el  gobierno  de  S.  M. 

Art.  8.°  Todos  los  RR.  obispos  y  sus 
iglesias  reconoceran  la  dependencia  ca- 
nònica de  los  respectivos  metropolitanos, 
y  en  su  virtud  cesaràn  las  exenciones  de 
los  obispados  de  Leon  y  Oviedo. 

Art.  9.°  Siendo  por  una  parte  nece- 
sario  y  urgente  acudir  con  el  oportuno 
remedio  à  los  graves  inconvenientesque 


a.  1851 


Concordalo  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


775 


minis  detrimentum  oriuntur  ex  disper- 
sione territorii  ad  quatuor  Militias  Sancii 
Jacobi,  Alcantarae,  Calatravae  et  Mon- 
tesiae  hactenus  pertinentis,  ex  altera 
vero  deceat  religiose  servare  et  memo- 
riam  Instituti  tantopere  de  Ecclesia,  ac- 
re publica  meriti  et  praerogativas  Ca- 
tholicorum  Regum  utpote  Magnum  ipso- 
rum  Militarium  Ordinum  Magisterium 
ex  Apostolica  concessione  obtinentium, 
in  nova  Dioecesium  circumscriptione 
definitus  quidam  assignabitur  locorum 
numerus  infra  certum  radium,  seu  cir- 
culum  consistentium  que  foniien  colo 
ridondo,  ut  ibi  Magnus  praedictarum 
Militiarum  Magister  ecclesiasticam  juris- 
dictionem  exercere  pergat,  ad  omni- 
modam  eorum  normam,  quae  in  memo- 
rata concessione  aliisque  Pontificiis  Con- 
stitutionibus  praescribuntur. 

Novum  hoc  territorium  Militarium 
Ordinum  Prioratus  nuncupabitur,  et 
Prior  charactere  Episcopali  titulo  Ec- 
clesiae  in  partibus  insignitus  erit. 

Loca  omnia,  quae  nunc  exemptae 
eorumdem  Ordinum  jurisdictioni  subja- 
cent,  quaeque  territorio  illis,  ut  dictum 
est,  assignando  minime  comprehendan- 
tur,  suis  seu  proximis  Dioecesibus  aggre- 
gabuntur1. 

Art.  10.  Archiepiscopi  et  Episcopi 
ordinariae  suae  auctoritatis  et  jurisdi- 
ctionis  usum  ad  universum  proferent 
territorium  quod  uniuscujusque  Dioe- 
cesis  nnibus  juxta  novam  circumscri- 
ptionem  contineatur,  ac  propterea  qui 
eum  usque  in  praesens  ad  regiones 
aliena  Dioecesi  conclusas  quovis  titulo 
protulerint  ab  hujusmodi  exercitio  ces- 
sabunt. 


produce  en  la  administracion  eclesiàstica 
el  territorio  diseminado  de  las  cuatro 
órdenes  militares  de  Santiago,  Calatrava, 
Alcantara  y  Montesa,  y  debiendo  por 
otra  parte  conservarse  cuidadosamente 
los  gloriosos  recuerdos  de  una  institu- 
cion  que  tantos  servicios  ha  hecho  a  la 
iglesia  y  al  Estado,  y  las  prerogativas  de 
los  reyes  de  Espana,  corno  grandes  mae- 
stres  de  las  espresadas  órdenes  por  con- 
cesion  apostòlica,  se  designare  en  la 
nueva  demarcacion  eclesiàstica  un  de- 
terminado  numero  de  pueblos  que  for- 
men  coto  redondo  para  que  ejerza  en  él 
corno  hasta  aqui  el  gran  maestre  la 
jurisdiccion  eclesiàstica,  con  entero  ar- 
icelo a  la  espresada  concesion  y  bulas 
pontificias. 


El  nuevo  territorio  se  titulara  prio- 
rato de  las  órdenes  militares,  y  el  prior 
tendrà  el  caràcter  episcopal  con  titulo 
de  Iglesia  in  partibus. 

Los  pueblos  que  actualmente  perte- 
necen  a  dichas  órdenes  militares  y  no 
se  incluyan  en  su  nuevo  territorio,  se 
incorporaràn  a  las  diócesis  respectivas. 


Art.  10.°  Los  M.  RR.  arzobispos  y 
RR.  obispoé  estenderàn  el  egercicio  de 
su  autoridad  y  jurisdiccion  ordinaria  a 
todo  el  territorio  que  en  la  nueva  cir- 
cunscripcion  quede  comprendido  en  sus 
respectivas  diócesis;  y  por  consiguiente 
los  que  hasta  ahora  por  cualquier  titulo 
la  ejercian  en  distritos  enclavados  en 
otras  diócesis,  cesaràn  en  ella. 


'  Pio  IX,  che,  avvenuta  da  parte  del  governo,  prò  ano  /ubilo,  la  soppressione  dei  quattro  Ordini  militari,  aveva 
abolito  la  speciale  giurisdizione  ecclesiastica  esistente  nei  loro  territurii,  aggregando  questi  alle  vicine  diocesi  (Bolla 
fino  gravius  del  14  luglio  1873  in  Ada,  Pars  prima,  VI,  208-216),  con  altra  Bolla,  Ail  Aposlolicam,  del  lSdicembre  1S75 
(Ada  Ioc.  cit.  VII,  121-133)  costituiva  priorato  nullius  dei  medesimi  Ordini  restituiti  la  provincia  di  Ciudad-Real,  deter- 
minando che  il  Priore  dovesse  essere  insignito  del  carattere  vescovile  col  titolo  di  Dora  in  partibus  Infidelium. 


77»» 


(  oncordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  //  Regina  di  Spagna 


a.  1851 


Art.  11.  Omnes  etiam  jurisdictiones 
privilegiatae  et  exemptae  cujuscamque 
speciei  sint,  et  quomodocumque  nuncu- 
pentur,  penitus  eessabunt,  ea  non  exclusa 
quae  ad  Sancti  Joannis  Jerosolimitani 
Ordinem  spectat.  Subdita  autem  mine 
iisdem  jurisdictionibus  territoria  pro- 
priis,  sin  linitimis  Dioecesibus  adjungen- 
tur  in.  nova  harum  circumscriptione, 
prout  articulo  septimo  statutum  est,  per- 
ficienda;  salvis  tamen  ac  in  suo  robore 
mansuris  quae  competunt. 

1.  Pro-Cappellano  Majori  Catholicae 
Majestatis  suae. 

2.  Vicario  Generali  Castrensi. 

3.  Quatuor  Militiis  Sancti  Jacobi, 
Calatravae,  Alcantarae  et  Montesiae  ad 
sensum  eorum,  quae  nono  hujusce  Con- 
ventionis  articulo  praedisposita  sunt. 

4.  Praelatis  regularibus. 

5.  Nuntio  Apostolico  prò  tempore 
circa  Ecciesiam  et  Xenodochium  Italo- 
rum  in  liac  ipsa  urbe  erectum1. 

Vigebunt  item  speciales  facultates-, 
quae  Commissario  Generali  Cruciatae 
in  rebus  officium  suum  respicientibus 
juxtadelegationis  Litteras,  aliasque  Apo- 
stolicas  Concessiones  respondent. 

Art.  12.  Suppressa  declaratur  Colle- 
ctoria  generalis  quae  a  spoliis  vacanti- 
bus  et  annatis  audit  concredito  interim 
Commissariae  Cruciatae  munere  vacan- 
tia  administrandi,  insoluta  exigendi  et 
pendentia  negotia  ordinandi  et  confi- 
ciendi. 

Pari  modo  supprimitur  Apostolicum 
ac  Regium  Tribunal  gratiae,  vulgo  del 
Exì  iisado. 

Art.  13.  Unumquodque  Cathedra- 
lium  Ecclesiarum  Capitulum  constabit 
Decano,  qui  semper  primam  Sedem  post 


Art.  11.0  Cesanin  tambien  todas  las 
jurisdicciones  privilegiadas  y  exentas, 
cualesquiera  que  sean  su  clase  y  deno- 
minacion,  inclusa  la  de  San  Juan  de  Je- 
rusalem.  Sus  actuales  territorios  se  reti- 
ninin  a  las  respectivas  diócesis  en  la 
nueva  demarcacion  que  se  harà  de  el- 
las,  segun  el  articulo  7.°,  salvas  las  exen- 
ciones  siafuientes: 


l.a  La  del  Pro-Capellan  mayor  de 
S.  M. 

2.*  La  Castrense. 

3*  La  de  las  cuatro  órdenes  milita- 
res  de  Santiago,  Calatrava,  Alcantara 
y  Montesa  en  los  términos  prefijados  en 
el  articulo  9.°  de  este  Concordato. 

4.a  La  de  los  prelados  regulares. 

5.a  La  del  nuncio  apostòlico  prò 
tempore  en  la  Iglesia  y  hospital  de  Ita- 
lianos  de  està  córte. 

Se  conservaran  tambien  las  facul- 
tades  especiales  que  corresponden  ;i  la 
Comisan'a  general  de  cruzada  en  cosas 
de  su  cargo,  en  virtud  del  breve  de  de- 
legacion  y  otras  disposiciones  apostó- 
licas. 

Art.  12.°  Se  suprime  la  Colecturia 
general  de  espolios,  vacantes  y  anua 
lidades,  quedando  por  ahora  unida  a  la 
comjsaria  general  de  cruzada  la  comi- 
sion  para  administrar  los  efectos  vacan- 
tes, recaudar  los  atrasos,  y  sustanciar 
y  terminar  los  negocios  pendientes. 

Queda  asimismo  suprimido  el  tribu- 
nal apostolico  y  real  de  la  Gracia  del 
Escusado. 

Art.  13.°  El  cabildo  de  las  iglesias 
catedrales  se  compondra  del  dean,  que 
sera  siempre  la  primera  siila  post  ponti- 


l.       Minsilizicmi  privilegiate,  salvo  le  eccettuate,  vennero  soppresse,  aggiudicandone  le  pertinei 
Ila  Bolla  Quae  diversa  del  14  luglio  1873  (Ada  loc.  cil.  VI,  217-224). 
»  Busta  43  ..iti. 


.a  1S51 


Concordato  fin  Pio IX  ed  Isabella  li  Regina  dì  Spagna 


111 


Fontificalem  obtinebit;  quatuor  Dignita- 
tibus,  nempe  Archipresbyteri,  Arcidia- 
coni, Cantoris  et  Scholae  Praefecti,  nec- 
non  altera  Thesaurarii in  Metropolitani^: 
insuper  quatuor  Canonicis,  qui  de  oficio 
nuncupantur,  scilicet  Magistrali,  Dotto- 
rali, Lectorali  ac  Poenitentiario;  ac  de- 
mum  eo  numero  Canonicorum  vulgo  de 
gracia,  quemarticulus  decimus  septimus 
praetìniet. 

Praeterea  Toletana  Ecclesia  duas 
alias  habebit  Dignitates  titillo  Cappel- 
lani Majoris  Regum  et  Cappellani  Majoris 
Mozarabum:  Hispalensis  aliam  Cappel- 
lani Majoris  Sancti  Ferdinandi,  Grana- 
tensis  aliam  Cappellani  Majoris  Regum 
Catholicorum,  et  Ovetensis  aliam  titillo 
Abbatis  Sanctuarii  in  Ausenii  Montis 
spelunca  positi  de  Covadoiiga. 

Singuli  Capitulares  aequali  voce,  et 
voto  in  posterum  gaudebunt. 

Art.  14.  Archiepiscoporum  et  Epi- 
scoporum  erit  convocare  Capitulum, 
eique  praeesse  quoties  id  expedire  cen- 
suerint  :  itemque  praeesse  experimentis, 
seu  concursibus  prò  iis  praebendis,  quae 
hac  servata  forma  conferuntur.  In  his, 
ac  ceteris  quibuscumque  actibus  erit 
semper  eisdem  Praesulibus  prima  Sedes; 
quin  privilegium  aut  contrarius  usus 
ullimode  obstent  :  atque  ea  cum  illis 
honoris  et  obsequii  ratio  servabitur,  quae 
sacrae  ipsorum  dignitati  et  principatui 
Ecclesiae  ac  Capituli  quem  gerunt,  de- 
betur. 

Quotiescumque  Capitulo  praesint, 
vocem  et  votum  in  iis  omnibus  negotiis 
habebunt,  quae  eorum  personam  directe 
non  afficiant  ac  praeterea  ubi  Capitula- 
rium  sufFragia  sint  paria,  Episcopi  vo- 
tum rem  dehniet. 

In  qualibet  personarum  electione 
seunominatione  ad  Capitulum  spedante, 
prout  Capitulares  fuerint  sexdecim,  vi- 
giliti aut  supra,  tria,  quatuor   vel   quin 


fìcalem;  de  cuatro  dignidades,  à  saber: 
la  de  arcipreste,  la  de  arcediano,  la  de 
chantre  y  la  de  maestre  escuela,  y  ade- 
mas  ile  la  de  tesorero  en  las  iglesias 
metropolitanas ,  de  cuatro  canónigos 
de  oficio,  a  saber,  el  magistral,  el  do- 
ctoral,  el  lectoral  y  el  penitenciario,  y 
del  numero  de  canónigos  de  gracia  que 
se  espresan  en  el  art.  17. 

Habrd  ademas  en  la  iglesia  de  To- 
ledo otras  dos  dignidades  con  los  titulos 
respectivos  de  capellan  mayor  de  reyes 
y  capellan  mayor  de  muzarabes  ;  en  la 
de  Sevilla  la  dignidad  de  capellan  ma- 
yor de  San  Fernando;  en  la  de  Granada 
la  de  capellan  mayor  de  los  reyes  ea- 
tólieos,  y  en  la  de  Oviedo  la  de  abad 
de  Covadonga. 

Todos  los  individuos  del  cabildo 
tendnin  en  él   igual  voz  y  voto. 

Art.  14.°  Los  prelados  podnin  con- 
vocar el   cabildo  y  presidirle  cuando  lo 
crean  conveniente:  del  mismo  modo  po- 
dràn    presidir  los    ejercicios  de    oposi-. 
cion  a  prebendas. 

En  estos  \T  en  cualesquiera  otros 
actos,  los  prelados  tendràn  siempre  el 
asiento  preferente  sin  que  obste  ningun 
privilegio  ni  costumbre  en  contrario; 
y  se  Ics  tributaran  todos  los  homena.jes 
de  consideracion  y  respeto  que  se  deben 
a  su  sagrado  caràcter  y  ;i  su  cualidad 
de  cabeza  de  su  iglesia  y  cabildo. 

Cuando  presidan  tendràn  voz  y  voto 
en  todos  los  asuntos  que  no  les  scan 
directamente  personales,  y  su  voto  ade- 
mas  sera  decisivo  en  caso  de  empate. 


En  loda  eleccion  ó  nombramiento 
de  personas  que  corresponda  al  cabildo 
tendra  el  prelado  tres,  cuatro  ó  cinco 
votos,  segun  que  el  nùmero  de  los  capi- 


778 


Concordato  jra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


que  vota  habebit  Episcopus.  Quod  si  hic 
Capitalo  minime  adsit,  aliqui  de  suo 
gremio  deputati  illum  ad  vota  recipienda 
convenient. 

Epìscopo  non  praesidente,  praeerit 
Decanus. 

Art.  15.  Cum  Cathedralia  Capitula 
Archiepiscoporum  et  Episcoporum  Sena- 
tum,  consiliumque  constituant,  requiren- 
tur  ab  his  vel  de  sententia,  vel  de  con- 
sensu  ;  quemadmodum,  prò  varietate 
negotiorum  et  circumstantiarum  cano- 
nicae  leges,  ac  speciatim  Sacra  Triden- 
tina Synodus,  decernunt.  Quapropter 
cessabit  illieo  omnis  immunitas,  exem- 
ptio,  privilegium,  usus  aut  abusus,  qui  in 
ipsorum  Capitulorum  commodum  cum 
ordinariae  Praesulum  auctoritatis  ja- 
ctura  per  Hispaniarum  Ecclesias  qua- 
cumque  ratione  invaluerit. 


Art.  16.  Praeter  Dignitates  et  Cano- 
nicos,  ex  quibus  solummodo  efformatur 
Capitulum,  Ecclesiae  Cathedrales  habe- 
bunt  Beneficiatos,  seu  Cappellanos  adsi- 
stentes  cum  proportionali  ministrorum 
et  servientium  numero. 

Tum  Dignitates  et  Canonicos,  tum 
etiam  Beneficiatos,  seu  Cappellanos  sin- 
gulos,  licet  ii  prò  meliori  Cathedralium 
servitio  in  presbyteros,  diaconos,  ac  sub- 
diaconos  distribuantur,  sacerdotio  insi- 
gnitos  esse  debere  Sanctitas  Sua  decer  - 
nit  ;  quique  in  possessione  suorum  bene- 
fìciorum  adipiscenda  hoc  Ordine  carue- 
rint,  infra  annum  ipso  initiari  sub  poe- 
nis  canonicis  debebunt. 

Art.  17.  Capitularium  et  Beneficia- 
torum  numerus  in  Ecclesiis  Metropoli- 
tanis  erit  ut  sequitur. 

Ecclesiae  Toletana,  Hispalensis  et 
Caesaraugustana  viginti  et  octo  Capitu- 


tulares  sea  de  diez  y  seis,  veinte,  o  ma- 
yor  de  veinte.  En  estos  casos,  cuando 
el  prelado  no  asista  al  cabildo,  pasara 
una  comision  de  él  a  recibir  sus  votos. 

Cuando  el  prelado  no  presida  el  ca- 
bildo, lo  presidini  el  dean. 

Art.  15.°  Siendo  los  cabildos  cate- 
drales  el  senado  y  consejo  de  los  M.  RR. 
arzobispos  y  RR.  obispos,  seran  consul- 
tados  por  estos  para  oir  su  dictamen 
ó  para  obtener  su  consentimiento,  en 
los  términos  en  que,  atendida  la  varie- 
dad  de  los  negocios  y  de  los  casos, 
està  prevenido  por  el  derecho  canònico 
y  especialmente  por  el  sagrado  concilio 
de  Trento.  Cesari  por  consiguiente  de- 
sde  luego  toda  inmunidad,  exencion, 
privilegio,  uso  ó  abuso,  que  de  cualquier 
modo  se  haya  introducido  en  las  dife- 
rentes  iglesias  de  Espana,  en  favor  de 
los  mismos  cabildos,  con  perjuicio  de  la 
autoridad  ordinaria  de  los  prelados. 

Art.  16."  Ademas  de  las  dignidades 
y  canónigos  que  componen  esclusiva- 
mente el  cabildo,  habni  en  las  iglesias 
catedrales  beneficiados  ó  capellanes  asi- 
stentes  con  el  correspondiente  numero 
de  otros  ministros  y  dependientes. 

Asi'los1  dignidades  y  canónigos, corno 
los  beneficiados  ó  capellanes,  aunque 
para  el  mejor  servicio  de  las  respectivas 
catedrales  se  hallen  divididos  en  presbi- 
terales,  diaconales  y  subdiaconales,  de- 
beràn  ser  todos  presbiteros,  segun  lo 
dispuesto  por  Su  Santidad;  y  los  que  no 
lo  fueren  al  tornar  posesion  de  sus  be- 
neficios,  deberàn  serio  precisamente  den- 
tro del  ano,  bajo  las  penas  canónicas. 

Art.  17.°  El  numero  de  capitulares 
y  beneficiados  en  las  iglesias  metropo- 
litanas,  seni  el  siguiente: 

Las  iglesias  de  Toledo,  Sevilla  y 
Zaragoza  tendran  veinte   y  ocho  capi- 


1  Sic!  In  Busta  43  anche  al  princìpio  dell'art.  16.< 


a.  ls.1l 


Concordato  fra  l'in  IX  ed  Isabella  lì  Regina  dì  Spagna 


779 


lares  habebunt,  et  quod  ad  Beneficiatos, 
Toletana  viginti  quatuor,  Hispalensis 
viginti  duos  ac  Caesaraugustana  vigiliti 
et  octo:  Tarraconensis,  Valentina  et 
Composte-liana  viginti  sex  Capitulares 
ac  viginti  Beneficiatos:  Burgensis,  Gra- 
natensis  et  Vallisolitana  viginti  quatuor 
Capitulares  ac  viginti  Beneficiatos. 

In  singulis  vero  Suffraganeis  Capitu 
larium  et  Beneficiatorum  numerus  erit, 
qui  subjicitur. 

In  Barcinonensi,  Cordubensi,  Gadi- 
tana,  Legionensi,  Malacitana  et  Ove- 
tensi,  viginti  Capitulares  et  sexdecim 
Beneficiati.  In  Pacensi,  Calaguritana, 
Carthaginiensi,  Conchensi,  Gienensi,  Lu- 
censi,  Palentina,  Pampilonensi,  Salmati- 
censi  et  Santanderiensi  decem  et  octo 
Capitulares  ac  quatuordecim  Beneficiati. 
In  Almeriensi,  Asturicensi,  Abulensi, 
Canariensi,  Cluniensi,  Cauriensi,  Guadi- 
censi,  Gerundensi,  Oscensi,  Jacensi,  Iller- 
densi.Majoricensi,  .Mindoniensi,  Auriensi, 
Oriolensi,  Oxomiensi,  Piacentina,  Sego- 
bricensi,  Segoviensi,  Seguntina,  Tiraso- 
nensi,  Terulensi,  Derthusensi,  Tudensi, 
Urgellensi,  Vicensi,  Victoriensi  et  Za- 
morensi,  decem  et  sex  Capitulares  et 
duodecim  Beneficiati. 

In  Ecclesia  Matritensi  erunt  viginti 
Capitulares,  et  viginti  Beneficiati;  in  Mi- 
noricensi  duodecim  Capitulares  et  decem 
Beneficiati. 

Art.  18.  Loco  duorum  supra  quin- 
quaginta  Beneficiorum,  de  quibus  in  tra- 
ctatu  anni  1753  expressa  fit  mentio,  li- 
berae  Romani  Pontificis  dispositioni  re- 
servantur  Cantoris  Dìgnitas  in  singulis 
Metropolitanis,  itemque  in  Cathedrali- 
bus,  Asturicensi,  Abulensi,  Pacensi,  Barci- 
nonensi, Gaditana,  Cluniensi,  Conchensi, 
Guadicensi,  Oscensi,  Gienensi,  Lucensi, 
Malacitana,  Mindoniensi,  Ovetensi,  Orio- 
lensi, Palentina,  Salmaticensi,  Santande- 


tulares,  y  veinte  y  cuatro  beneficiados 
la  de  Toledo,  veinte  y  dos  de  la  Sevilla 
y  veinte  y  ocho  la  de  Zaragoza.  Las 
de  Tarragona,  Valencia  y  Santiago 
veinte  y  seis  capitulares  y  veinte  bene- 
ficiados, y  las  de  Burgos,  Granada  y 
Valladolid  veinte  y  cuatro  capitulares 
y  veinte  beneficiados. 

Las  iglesias  sufragàneas  tendran 
respectivamente  el  numero  de  capitu- 
lares y  beneficiados  que  se  espresa  à 
continuacion  : 

Las  de  Barcelona,  Càdiz,  Cordoba, 
Leon,  Màlaga  y  Oviedo  tendran  veinte 
capitulares  y  diez  y  seis  beneficiados. 
Las  de  Badajoz,  Calahorra,  Cartagena, 
Cuenca,  Jaen,  Lugo,  Palencia,  Pamplona, 
Salamanca  y  Santandcr  Jiez  y  ocho 
capitulares  y  catorec  beneficiados.  Las 
de  Almeria,  Astorga,  Avila,  Canarias, 
Ciudad-Real,  Coria,  Gerona,  Guadix, 
Huesca,  Jaca,  Lérida,  Mallorca,  Mondo- 
fiedo,  Orense,  Orihuela,  Osma,  Plasen- 
cia,  Segorbe,  Segovia,  Sigiienza,  Tara- 
zona,  Teruel,  Tortosa,  Tuy,  Urgel,  Vidi, 
Vitoria  y  Zamora,  diez  y  seis  capitula- 
res y  doce  beneficiados. 


La  de  Madrid  tendrà  veinte  capitu 
lares  y  veinte  beneficiados,  y  la  de  Mc- 
norca  doce  capitulares  y  diez  benefi- 
ciados. 

Art.  18.°  En  subrogacion  de  los  cin- 
cuenta  y  dos  beneficios  espresados  en 
el  Concordato  de  1753,  se  reservan  a 
la  libre  provision  de  Su  Santidad  la  di- 
gnidad  de  chantre  en  todas  las  iglesias 
metropolitanas  y  en  las  sufragàneas  de 
Astorga,  Avila,  Badajoz,  Barcelona,  Ca- 
diz, Ciudad-Real,  Cuenca,  Guadix,  Hue- 
sca, Jaen,  Lugo,  Màlaga,  Mondonedo, 
Orihuela,  Oviedo,  Plasencia,  Salamanca, 
Santander,  Sigùenza,  Tuy,  Vitoria  y  Za- 


Concordato  fra  Pio  TX  ed  Isabella  II  Regina  ili  Spagna 


a.  1851 


fiensi,  Seguntina,  Tudensi,  Victoriensi, 
et  Zamorensi:  in  reliquis  autem  omni- 
bus Canonicatus  vulgo  de  grada,  qui 
prima  Sanctitatis  Suae  collatione  prae- 
figetur.  Hujusmodi  vero  beneficia  ad  for- 
mam  praedicti  tractatus  con  ferenti!  r. 

Ad  dignitatem  Decani  in  cunctis 
Ecclesiis  et  quovis  tempore,  ac  modo 
vacet,  Regia  Majestas  perpetuo  nomina- 
bit.  Canonicatuum  de  ofìcio  provisio  ad 
Praelatos  et  Capitula  praevio  concursu, 
pertinebit.  Ceteris  Dignitatibus  ac  Cano- 
nicatibus  Majestas  Sua,  et  Archiepiscopi 
atque  Episcopi  stride  alternando  provi- 
debunt.  Beneficiati  seu  Cappellani  adsi- 
stentes  vicissim  per  ipsam  Majestatem 
Suam,  et  Praelatos,  ac  Capitula  nomina- 
buntur. 

Praebendarum ,  Canonicatuum,  et 
Beneficiorum  eorumdem  nominatio,quo- 
ties  ob  possessoris  dimissionem,  vel  ad 
alterimi  Beneficium  promotionem  va- 
cent,  iis  exceptis,  quae  Summo  Pontifici 
reservata  sunt,  ad  Regiam  Majestatem 
semper  et  quandocumque  spectabit. 

Idem  prorsus  servabitur  quoad  ea 
quae  vacent  sede  vacante,  aut  vacua 
supersint  tempore  mortis,  translationis, 
vel  resignationis  Praelati  cujus  erat  jus 
conferendi. 

Regiae  Majestati  Suae  similiter  com- 
petet  prima  nominatio  ad  Dignitates, 
Canonicatus,  et  Beneficia  in  Cathedra- 
libus  noviter  erigendis,  nec  non  ad 
illa,  quae  in  nova  Vallisoliti  Metropoli- 
tana augebuntur,  praeter  tamen  summo 
Pontifici  reservata,  et  Canonicatus  de  ofì- 
cio, quibus  consueta  forma  providebitur. 

Singuli  porro  ad  praedicta  Benefi- 
cia nominati  institutionem,  et  collatio- 
nem  canonicam  a  propriis  Ordinariis 
semper  et  omnino  consequi  teneantur. 

Art.  19.  Gravi   attenta   circumstan- 


mora;  y  en  las  demas  sufragàneas  una 
canongia  de  las  de  gracia  que  quedara 
determinada  por  la  primera  provision 
que  haga  '  Su  Santidad.  Estos  beneficios 
se  conferi ran  con  ar regio  el  mismo  Con- 
cordato. 

La  dignidad  de  dean  se  proveera 
siempre  por  S.  M.  en  todas  las  iglesias 
y  en  cuatquier  tiempo  y  forma  que  vaque. 
Las  canongias  de  oficio  se  proveeran, 
prèvia  oposicion,  por  los  prelados  y  ca- 
bildos.  Las  demas  dignidades  y  canon- 
gias se  proveeran  en  rigorosa  alterna- 
tiva por  S.  M.  y  los  respectivos  arzo- 
bispos  y  obispos.  Los  beneficiados  ó 
capellanes  asistentes  se  nombraràn  al- 
ternativamente por  S.  M.  y  los  prelados 
y  cabildos. 

Las  prebendas,  canongias  y  benefi- 
cios espresados  que  resulten  vacantes 
por  resigna  ó  por  promocion  del  posee- 
dor  À  otro  beneficio,  no  siendo  de  los 
reservados  a  Su  Santidad,  seran  siempre 
y  en  todo  caso  provistos  por  S.  M. 

Asimismo  lo  seràn  los  que  vaquen 
sede  vacante,  ó  los  que  hayan  dejado 
sin  proveer  los  prelados  à  quienes  cor- 
respondia  proveerlos  al  tiempo  de  su 
muerte,  traslacion  ó  renuncia. 

Correspondeni  asimismo  à  S.  M.  la 
primera  provision  de  las  dignidades, 
canongias  y  capellanias  de  las  nuevas 
catedrales  y  de  las  que  se  aumenten  en 
la  nueva  metropolitana  de  Valladolid, 
il  escepcion  de  las  reservadas  A  Su  San- 
tidad y  de  las  canongias  de  oficio  que 
se  proveeran  corno  de  ordinario. 

En  todo  caso  los  nombrados  para 
los  espresados  beneficios  deberàn  recibir 
la  institucion  y  colacion  canónicas  de 
sus  respectivos  ordinarios. 

Art.  19.°  En  atencion  a  que,  tanto  por 


1  n  \DA  .i.l,l.   .  de 


a.  1851 


Concordato  fra  Pio  TX  ed  Isabella  11  Regina  di  Spagini 


781 


tiarum  immutatione,  cui  ob  praeteritas 

rerum  publicarum  vicissiuidines,  acque 
hujus  etiam  Conventionis  occasione,  Hi- 
spanus  Clerus  obnoxius  est,  Summus 
Pontifex  et  Regia  Majestas,  prò  sua 
quisque  parte,  consentiunt  nullam  Digni- 
tatem,  Canonicatum,  aut  Beneficium, 
quod  personalis  residentiae  onus  adjun 
ctum  habeat,  iis  fore  conferendum,  qui 
eujuscumque  muneiìs  aut  ofrìeii  causa 
alibi  teneantur  assidue  residere;  nec 
contra  ullum  ex  hujusmodi  muneribus 
aut  olliciis  liis  demandandum,  qui  ali- 
quod  ex  praedictis  benelìciis  possicìcant  ; 
ni  torte  unum  vel  alterum  dimittant; 
quae  proinde  olticia,  et  beneficia  dein-  % 
ceps  incompatibilia  prorsus  erunt. 

Nihilominus  sex  Cathedralium  Pe- 
ninsulae  Praebendatis  locus  esse  poterit 
inter  eos,  qui  Regio  Sacello  Cappellani 
munere  addicti  sunt  :  nunquam  tamen 
primam  sedem  obtinentes,  Canonicos  de 
oficio,  cura  animarum  adstrictos,  nec 
duos  simul  ex  una  eademque  Ecclesia 
nominare  fas  erit. 

Quod  ad  eos  qui  ad  praesens  vi  cu- 
juslibet  generalis  sive  specialis  indulti 
duo  vel  plura  ex  memoratis  benelìciis 
aut  olficiis  possident,  opportuna  statini 
Consilia  capientur ,  ut  ipsorum  etiam 
conditio  juxta  Ecclesiae  necessitates,  et 
casuum  varietatem  iis  accommodetur, 
de  quibus  hoc  articulo  conventum  est. 

Art.  20.  Sede  vacante,  Metropolita- 
nae,  vel  Suffraganeae  Ecclesiae  Capitu- 
lum  infra  tempus  praefinitum,  et  ad  nor- 
mam  eorum,  quae  a  Sacro  Concilio  Tri- 
dentino in  rem  decreta  sunt,  unum  tantum 
Vicarium  eliget,  in  quem  tota  ejus  ordina- 
ria potestas  transferetur,  quavis  ex  parte 
Capituli  ipsius  reservatione  aut  limita- 
tione  penitus  exclusa,  et  quin  electio 
semel  facta  revocari,  neque   ad    novam 


efecto  de  las  pasadas  vicisitudes,  corno 
por  razon  de  las  disposiciones  del  pre- 
sente Concordato  han  variado  notable- 
mente  las  circunstancias  del  clero  espa- 
ftol,  Su  Santidad  por  su  pane  y  S.  M. 
la  reina  por  la  suya  convienen  en  que 
no  se  conferirà  ninguna  dignidad,  Ca- 
nongia  ó  beneficio  de  los  que  exigen 
personal  residencia  a  los  que  por  razon 
de  cualquier  otro  cargo  ó  comision 
estén  obligados  à  residir  continuamente 
en  otta  parte.  Tampoco  se  conferirà  à 
los  que  estén  en  posesion  de  algun  be- 
neficio de  la  clase  indi,  ada  ninguno  de 
aquellos  cargos  ó  comisiones,  a  no  ser 
que  renuncien  uno  de  dichos  cargos  ó  be- 
neficios,  los  cuales  se  declaran  por  con 
sequencia  de  todo  punto  incompatibles. 
En  la  capilla  real  sin  embargo  podi  a 
haber  basta  seis  prebendados  de  las  igle- 
sias  catedrales  de  la  Peninsula  ;  pero 
en  ningun  caso  podràn  ser  nombrados 
los  que  ocupan  las  primeras  sillas,  los 
canónigos  de  oficio,  los  que  tienen  cura 
de  almas  ni  dos  de  una  misma  iglesia. 

Respecto  de  los  que  en  la  actuali- 
dad  y  en  virtud  de  indultos  especiales 
ó  generales  se  hallen  eu  posesion  de 
dos  u  mas  de  estos  benelìcios,  cargos  ó 
comisiones,  se  tomaràn  desde  luego  las 
disposiciones  necesarias  para  arreglar 
su  situacion  a  lo  prevenido  en  el  pre- 
sente articulo  segun  las  necesidades  de 
la  iglesia  y  la  varietlad  de  los  casos. 

Art.  20.°  En  sede  vacante,  el  cabildo 
de  la  iglesia  metropolitana  ó  sufragànea 
en  el  termino  malvado  y  con  arreglo 
à  lo  que  previene  el  sagrado  concilio 
de  Trento,  nombrarà  un  solo  vicario  ca- 
pitular,  en  cuya  persona  se  refundirà 
toda  la  potestad  ordinaria  del  cabildo 
sin  reserva  ó  limitacion  alguna  por  parte 
de  él,  y  sin  que  pueda  revocar  el  noni- 
bramiento  una  vez  hecho  ni  hacer  otro 


782 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  ls.M 


procedi  possit  ;  abolitis  hinc  omnino  quo- 
cumque  privilegio,  usu,  vel  consuetudine 
administrandi  in  corpore,  plures  Vica- 
rios  constituendi,  aut  quolibet  alio  quod 
utcumque  Sacrorum  Canonum  sanctio- 
nibus  adversetur. 

Art.  21.  Praeter  Collegium  Cappella- 
norum  Regio  Sacello  inservientium  con- 
servabuntur: 

1.  Quae  in  Toletana  Ecclesia  Regum, 
et  Mozarabum,  in  Hispalensi  Sancti  Fer- 
dinandi,  et  in  Granatensi  Regum  Catho- 
licorum  nuncupantur. 

2.  Collegiatae  in  Urbe  Provinciae 
principe,  ubi  Episcopalis  sedes  minime 
existat. 

3.  Collegiatae  Patronatus  particula- 
ris,  quarum  Patroni  onus  in  se  recipiant 
supplendi  differentiae  sumptuum,  qui  ad 
Collegiatae  prae  simplicis  Parrochialis 
sustentationem  et  decus  necessarii  fue- 
rint. 

4.1  Collegiatae  Sanctuarii  in  Ausenio 
Monte,  Roscidae  Vallis,  Sancti  Isidori 
in  Civitate  Legionensi,  sacri  Montis  Gra- 
natae,  Sancti  Ildefonsi,  Compiuti  et  Cae- 
sariani. 

5.  Illae  ex  Cathedralibus  Ecclesiis, 
quae,  ut  in  hac"Conventione  praestitu- 
tum  est,  aliis  sunt  conjungendae,  tam- 
quam  Collegiatae  conservabuntur. 

Reliquae  omnes  Collegiatae  cujus- 
cumque  originis  antiquitatis,  et  fundatio- 
nis  sint,  dummodo  locorum  circumstan- 
tiae  haudquaquam  impediant,  ad  simpli- 
ces  parrochiales  redigentur,  cum  eo  ta- 
men  Beneficiatorum  numero,  qui  praeter 
Parrochum  tum  ad  parrochialis  Ministe- 
rii  exercitium,  tum  etiam  ad  divini  cul- 
tus  splendorem  necessarius  videatur. 

Horum  tamen  Collegiorum  conser- 
vano ita  quidem  intelligenda  erit,  ut  ea 


nuevo;  quedando  por  consiguiente  ente- 
ramente  abolido  todo  privilegio,  uso  ó 
costumbre  de  administrar  en  cuerpo,  de 
nombrar  mas  de  un  vicario  ó  cualquiera 
otro  que  bajo  cualquier  concepto  sea 
contrario  a  lo  dispuesto  por  lor  sagra- 
dos  cànones. 

Art.  21.°  Ademàs  de  la  capilla  del 
real  palacio,  se  conservaràn  : 

1.°  La  de  reyes  y  la  Muzàrabe  de 
Toledo,  y  las  de  San  Fernando  de  Se- 
villa  y  de  los  reyes  católicos  de  Gra- 
nada. 

2.°  Las  colegiatas  sitas  en  capitales 
*  de  provincia  donde  no  èxista  siila  epi- 
scopal. 

3.°  Las  de  patronato  particular  cu- 
yos  patronos  aseguren  el  esceso  de  ga- 
sto  que  ocasionarà  la  colegiata  sobre  el 
de  iglesia  parroquial. 


4.°  Las  colegiatas  de  Covadonga, 
Roncesvalles,  San  Isidro  de  Leon,  Sa- 
cromonte de  Granada,  San  Ildefonso, 
Alcali!  de  Henarez  y  Jerez  de  la  Fron- 
tera. 

5.°  Las  cathedrales  de  las  sillas  epi- 
scopales  que  se  agreguen  a  otras  en  vir- 
tud  de  las  disposiciones  del  presente  Con- 
cordato, se  conservaràn  corno  colegiatas. 

Todas  las  demas  colegiatas,  cual- 
quiera que  sea  su  origen,  antigiiedad  y 
fundacion,  quedaràn  reducidas,  cuando 
las  circunstancias  locales  no  lo  impidan, 
a  iglesias  parroquiales,  con  el  numero 
de  beneficiados  que  ademas  del  pàrroco 
se  contemplen  necesarios,  tanto  para  el 
servicio  parroquial  corno  para  el  decoro 
del  culto. 

La  conservacion  de  las  capillas  y 
colegiatas  espresadas  debeni  entenderse 


185  i 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  isabella  li  Regina  di  Spagini 


783 


Praelatis  Dioecesanis,  in  quorum  territo- 
rio existunt,  omnimode  subjiciantur,  de- 
rogando propterea  cuilibet  exemptioni, 
et  jurisdictioni  vere  aut  quasi  nullius, 
quae  nativam  Ordinari]  vel  minimum 
limitet. 

Collegiatis  Ecclesiis  parrochia  adje- 
cta  semper  erit,  et  titulo  parrochiae  ma- 
joris  distinguetur  ubi  alia,  vel  aliae  ere- 
ctae  habeantur. 

Art.  22.  Uniuscujusque  Collegiatae 
Capitulum  constabit  ex  Abbate  Presi- 
dente cui  animarum  cura  incumbet,  quin 
praeterea  alia  auctoritate  ac  jurisdi- 
ctione  potiatur,  quam  ea,  quae  directi- 
vam  et  oeconomicam  Ecclesiae  ac  Capi- 
tuli  administrationem  respicit:  insuper 
duobus  Canonicis  de  ofìa'o  Magistrali 
nempe,  et  Doctorali,  et  octo  Canonicis 
de  grada.  Erunt  etiam  in  singulis  Col- 
legiatis Ecclesiis  sex  Beneficiati  seu  Cap- 
pellani adsistentes. 

Art.  23.  Quae  in  superioribus  arti- 
culis  circa  Praebendarum,  ac  Beneficio- 
rum  et  Cappellaniarum  provisionem  et 
Capitulorum  regimen  in  Ecclesiis  Cathe- 
dralibus  statuta  sunt,  etiam  in  Collegia- 
tis piene  atque  in  omnibus  vigebunt,  ac 
observabuntur. 

Art.  24.  Ut  ubique  locorum  in  Regno 
cultui  religioso,  et  spiritualibus  tìdelium 
necessitatibus  integre  ac  debita  sollici- 
tudine  satistìat,  Archiepiscopi  et  Episcopi 
in  suis  Dioecesibus  ad  novam  Parrochia- 
rum  ordinationem  et  circumscriptionem 
absque  mora  devenient  ;  habita  ratione 
ad  extensionem  et  naturam  territorii,  ac 
populi,  caeterasque  locales  circumstan- 
tias,  auditis  etiam  ad  hoc  Capitulis  Ca- 
thedralibus,  propriis  regionum  Archipre- 
sbyteris,  et  Tribunalium  ecclesiasticorum 
fiscalibus,  atque  omnibus  demum,  quan- 
tum in  ipsis  est,  curis  adhibitis  ut  res, 
quam  primum  fieri  possit,  perfecte  haberi 


siempre  con  sujeeion  al  prelado  de  la 
diócesis  a  que  pertenezcan  y  con  dero- 
gacion  de  toda  esencion  y  jurisdiccion 
vere  o  quasi  nullius  que  limite  en  lo 
mas  minimo  la  nativa  del  Ordinario. 

Las  iglesias  colegiatas  seràn  siem- 
pre parroquiales,  y  se  distinguine  con 
el  nombre  de  parroquia  mavor,  si  en 
el  pueblo  hubiese  otra  ù  otras. 

1  Art.  22.°  El  cabildo  de  las  colegiatas 
se  compondrà  de  un  abad,  presidente, 
que  tendni  anexa  la  cura  de  almas,  sin 
mas  autoridad  j3  jurisdiccion  que  la  di- 
rectiva  y  econòmica  de  su  iglesia  y  ca- 
bildo; de  dos  canónigos  de  oficio  con 
los  titulos  de  magistral  y  doctoral,  y 
de  ocho  canónigos  de  gracia.  Habrà 
ademas  seis  beneficiados  ó  capellunes 
asistentes. 


Art.  23.°  Las  reglas  establecidas  en 
los  articulos  anteriores,  asi  para  la  pro- 
vision de  las  prebendas  y  beneficios  ó 
capellanfas  de  las  iglesias  catedrales, 
corno  para  el  régimen  de  sus  cabildos, 
se  observaran  puntualmente  en  todas 
sus  partes  respecto  de  las  iglesias  cole- 
giatas. 

Art.  24.°  A  fin  de  que  en  todos  los 
pueblos  del  reino  se  atienda  con  el 
esmero  debido  al  culto  religioso  y  a  to- 
das las  necesidades  del  pasto  espiritual, 
los  muy  RR.  arzobisposy  Reverende»  obi- 
spos  procedenin  desde  luego  a  formar 
un  nuevo  arreglo  y  demarcacion  parro- 
quial  de  sus  respectivas  diócesis,  teniendo 
en  cuenta  la  estension  y  naturaleza  del 
territorio  y  de  la  poblacion  y  las  demas 
circunstancias  locales,  oyendo  a  los  ca- 
bildos catedrales,  à  los  respectivos  arci- 
prestes  y  a  los  fiscales  de  los  tribunales 
eclesiàsticos,  y  tornando  por  su  parte 
todas  las  disposiciones  necesarias  a  fin 


784 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  1851 


et  Majestatis  suae  Gubernio  praevie  ac 
redente,  ad  effemini  perduti  valeat. 


Art.  25.  Nullum  Capitulum,  aut  Col- 
legium  ecclesiasticum  adnexam  habere 
poterit  curam  animar um:  adeoque  Bene- 
ficia Curata,  et  Vicariae  perpetuae,  quae 
&nte&  pieno  jure  &licui  Collegio  conjuncta 
erant,  deinceps  juri  communi  omnimode 
subjicientur.  Coadjutores  et  ceteri  Par- 
rochiarum  administri,  cunctique  Clerici 
sacris  ruralibus  aediculis,  Sanctuariis, 
Oratoriis,  Sacellis  publicis,  vel  Ecclesiis 
non  parrochialibus  inservientes  per  pro- 
prium  uniuscujusque  territorii  Parro- 
chum  dirigentur,  eique  in  omnibus  subja- 
cebunt,  quae  ad  cultum  et  religiosas 
functiones  referuntur. 

Art.  26.  Parrochiis  omnibus  absque 
ullo  prorsus  ad  loca,  classes,  et  vacatio- 
nis  '  tempus  respectu  providebitur  pu- 
blico  indicto  concursu;  servata  norma  a 
Sacro  Concilio  Tridentino  praescripta; 
efformatisque  per  Ordinarium  ternioni- 
bus  ex  concurrentibus  adprobatis,  qui 
ad  Majestatem  Suam  deferentur,  ut  inter 
propositos  nominare  queat. 

Cessabit  idcirco  patrimonialitatis  ut 
dicitur  et  exclusionis,  seu  praelationis 
privilegium,  quoad  Parrochias,  aliaque 
Beneficia  assequenda  nonnullis  in  parti- 
bus  quibus  patrimoniales  fruebantur. 

Parrochiis  ecclesiastici  Patronatus 
providebitur  nominante  patrono  inter 
tres,  quos,  enunciata  superius  forma,  Epi- 
scopi proposuerint  :  iis  vero  quae  patro- 
natus laìcalis  sunt,  nominante  item  pa- 
trono inter  eos,  qui  in  publico  propriae 
Dioecesis  concursu  adprobatos  se  fuisse 
doceant,  praefixo  ad  hoc  non  valentibus 
quatuor  mensium  spatio,  ut  adprobatio- 

1  Tejaha  :  .  precipitarlo  »  ! 

■  'A  om. 
■    i.  li        .  ocationis  •  ! 


de  que  pueda  darse  por  concluido  y  po- 
nerse  en  ejecucion  el  precitado  '  arrcglo, 
previo  el  acuerdo  del  Gobierno  de  S.  M., 
en  el  menor  termino  posible. 

Art.  25.°  Ningun  cabildo  ni  corpora- 
cion  eclesiàstica  podrà  tener  aneja  la 
cura  de  almas,  y  los  curatos  y  vicarias 
perpétuas  que  antes  estaban  unidas  pieno 
jure  a  alguna  corporacion,  quedaràn  en 
todo  sujetas  al  derecho  comun.  Los  co- 
adjutores y  dependientes  de  las  parro- 
quias  y  todos  los  eclesiiisticos  destina» 
dos  al  servicio  de  ermitas,  santuarios, 
oratorios-,  capillas  publicas  ó  iglesias  no 
parroquiales  dependeidn  del  cura  propio 
de  su  respectivo  territorio,  y  estaran 
subordinados  a  él  en  todo  lo  tocante  al 
culto  y  funciones  religiosas. 

Art.  26.°  Todos  los  curatos,  sin  dife- 
rencia,  de  pueblos,  de  clases  ni  del  tiempo 
en  que  vaquen,  se  proveeran  en  concurso 
abierto  con  arreglo  a  lo  dispuesto  por 
el  santo  concilio  de  Trento,  formando 
los  ordinarios  ternas  de  los  opositores 
aprobados,  y  dirigiéndolas  ù.  S.  M.  para 
que  nombre  entre  los  propuestos.  Cesar;! 
por  consiguiente  el  privilegio  de  patri- 
monialidad  y  la  esclusiva  ó  prel'ereneia 
que  en  algunas  partes  tenian  los  patri 
moniales  para  la  obtencion  de  curatos 
y  otros  beneficios. 

Los  curatos  de  patronato  eclesiastico 
se  proveeran  nombrando  el  patrono  entre 
los  de  la  terna  que  del  modo  ya  dkho 
formen  los  prelados,  y  los  de  patronato 
laica!  nombrando  el  patrono  entre  aquel- 
los  que  acrediten  liaber  sido  aprobados 
en  concurso  abierto  en  la  diócesis  respe- 
ctiva,  seiialandose  a  los  que  no  se  hallen 
en  este  caso  el  termino  de  cuatro  meses 


1851 


Concordato  fra  Pio  IX.  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


785 


nem  praedicto  modo  assecutos  esse  de- 
monstrent;  ac  salvo  semper  Ordinari] 
jure  praesentatum  a  patrono  esaminandi 
siquidem  ita  conveniens  censuerit. 

Parrochiarum  Coadjutores  ab  Ordi- 
nariis,  praevio  examine  synodali,  nomi- 
nabuntur. 

Art.  27.  Opportuna  consuletur  ra- 
tione,  ut  quoad  rieri  possit,  in  nova  hac 
rerum  ecclesiasticarum  ordinatione  ne- 
quidquam  praejudicetur  juribus  actu 
possidentium  quascumque  Praebendas, 
Beneficia,  aut  Officia,  quae  ejusdem  ordi- 
nationis  causa  supprimenda  sint. 

Art.  28.  Regiae  Majestatis  Catholi- 
cae  Gubernium,  firmo  alioquin  proposito 
opportune,  et  quo  citius  circumstanliue 
id  sinant,  reque  prius  cum  Apostolica 
Sede  concordata,  Seminarla  generalia 
istituendi,  in  quibus  latiori,  ut  par  est, 
modo  ecclesiastica  studia  excolantur,  pro- 
vide prò  sui  parte  curabit,  ut  Seminarla 
Conciliarla  in  Dioecesibus,  ubi  nunc  de- 
sunt,  sine  mora  erigantur,  quo  nempe  in 
posterum  nulla  in  Hispanica  ditione  Ec- 
clesia sit,  quae  unum  saltem  Seminarium 
sui  Cleri  educationi  sufficiens  non  habeat. 
In  Seminariis  admittentur,  atque  ad  nor- 
mam  Sacri  Concilii  Tridentini  informa- 
buntur,  ac  instituentur  adolescentes,  quos 
Archiepiscopi,  et  Episcopi  prò  Dioece- 
sium  necessitate  vel  militate  in  eadem 
recipiendosjudicaverint.In  omnibus  vero 
quae  ad  Seminariorum  regimen,  doctri- 
n;«n,  bonorumque  administrationem  per- 
tinent,  Tridentini  ipsius  Concilii  decreta 
serrabuntur. 


Si  novae  Dioecesism  circumscriptio 
nis  causa  duo  Seminarla  in  aliquibus  su- 
persint.  alterum  in  principe  Episcopatus 


para  que  hagan  constar  haber  sido  apro- 
bados  sus  ejercicios  hechos  en  la  torma 
indicada,  salvo  siempre  el  derecho  del 
ordinario  de  examinar  al  presentado  por 
el  patrono  si  lo  estima  conveniente. 

Los  coadjutores  de  las  parroquias 
seràn  nombrados  por  los  ordinarios,  prè- 
vio examen  synodal. 

Art.  27.°  Se  dictanin  las  medidas  con- 
venientes  para  conseguir,  en  cuanto  sea 
posible,  que  por  el  nuevo  arreglo  ecle- 
siàstico  no  queden  lastimados  los  dere- 
chos  de  los  actuales  poseedores  de  cua- 
lesquiera  prebendas,  benefìcios  ó  cargas 
que  hubieren  de  suprimirse  à  consecuen- 
cia  de  lo  que  en  él  se  determina. 

Art.  28."  El  gobierno  de  S.  M.  Cató- 
lica,  sin  perjuicio  de  establecer  oportu- 
namente,  previo  acuerdo  con  la  Santa 
Sede  y  tan  pronto  corno  las  circunstan- 
cias  lo  permitan,  seminarios  generales 
en  que  se  de  la  estension  conveniente  a 
los  estudios  eclesiàsticos,  adoptanì  por 
su  parte  las  disposiciones  oportunas  para 
que  se  creen  sin  demora  seminarios  con- 
ciliares  en  las  diócesis  donde  no  se  hal- 
len  establecidos,  a  fin  de  que  en  lo  suce- 
sivo  no  haya  en  los  dominios  espafioles 
iglesia  alguna  que  no  tenga  al  menos  un 
seminario  sutìciente  para  la  instruccion 
del  clero. 

Seràn  admitidos  en  los  seminarios, 
y  educados  é  instruidos  del  modo  que 
establece  el  sagrado  concilio  de  Trento, 
los  jóvenes  que  los  arzobispos  y  obispos 
juzguen  conveniente  recibir,  segun  la 
necesidad  ó  utilidad  de  las  diócesis;  y 
en  todo  lo  que  pertenece  al  arreglo  de 
los  seminarios,  a  la  ensefianza  y  il  la 
administracion  de  sus  bienes,  se  obser- 
varàn  los  decretos  del  mismo  concilio 
de  Trento. 

Si  de  resultas  de  la  nueva  circun- 
SCripcion  de  diócesis  quedasen  en  algu- 
nas   dos   seminarios,  uno  en  la    capital 


786 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  1851 


Civitate,  alterum  in  Dioecesi  adgreganda, 
utrumque  conservabitur  quamdiu  Regio 
Gubernio,  atque  Episcopis  id  unanimi 
consensu  utile  videatur. 

Art.  29.  Eum  in  rinem  ut  in  universa 
Peninsula  adsint  sufficienti  numero  Mi- 
nistri, atque  Operarii  Evangelici,  quibus 
uti  valeant  Episcopi  ad  sacras  Missiones 
prò  variis  suarum  Dioecesium  locis,  ad 
Parrochorum  subsidium,  ad  aegrotan- 
tium  opem,  atque  ad  alia  eharitatis,  et 
publicae  utilitatis  opera,  Regium  Guber- 
nium,  cui  mens  est  meliori  conditioni 
Collegiorum,  quae  ad  Missiones  prò  ul- 
tramarina ditione  instituta  sunt,  oppor- 
tune prospicere,  nulla  interposita  mora, 
reque  prius  cum  Praelatis  Dioecesanis 
collata,  efficiet,  ut  ubi  necesse  sit,  con- 
stituantur  Domus,  et  Congregationes  Re- 
ligiosae  Sancti  Vincentii  a  Paulo,  Sancti 
Philippi  Nerii,  atque  alterius  Regularis 
Ordinis  ex  adprobatis  per  Apostolicam 
Sedem  quae  simul  ecclesiasticis  viris  ad 
se  recolligendum,  his,  aliisque  ad  spiri- 
tualia  exercitia  peragenda  ceterisque  id 
genus  piis  usibus  inservient. 

Art.  30.  Ut  praesto  etiam  sint  reli- 
giosae  Domus,  ubi  mulieres,  id  Deo  in- 
spirante cupientes,  vacare  queant  vitae 
contemplativae  et  activae,  adsistendi  ni- 
mirum  aegrotis,  puellas  instituendi,  aliis- 
que operibus  aeque  piis  ac  populo  pro- 
ficuis  attendendi,  lnstitutum  filiarum, 
quae  a  Charitate  nuncupantur,  sub  di- 
rectione  Clericorum  Sancti  Vincentii  a 
Paulo  conservabitur  ;  Regio  Gubernio  ad 
ejus  incrementum  cooperaturo. 

Conservabuntur  item  Religiosae  mu- 
lierum  Domus,  quae  contemplationi 
puellarum  educationem  et  institutionem, 
aliaque  eharitatis  opera  conjungent. 

Quod  ad  reliqua  Sanctimonialium  In- 
stituta Ordinarli  Praesules,  ad  omnes 
suarum  Dioecesium  circumstantias  re- 
spicientes,  illas  religiosas  mulierum  Do- 


actual  del  obispado  y  otro  en  la  que  se 
le  ha  de  unir,  se  conservaran  ambos 
mientras  el  gobierno  y  los  prelados  de 
comun  acuerdo  los  consideren  litiles. 

Art.  29."  A  fin  de  que  en  toda  la  Pe- 
ninsula haya  el  numero  suficiente  de  mini- 
stros  y  operarios  evangélicos  de  quienes 
puedan  valerse  los  prelados  para  hacer 
misiones  en  los  pueblos  de  su  diócesis 
auxiliar  a  los  pàrrocos,  asistir  a  los  en- 
fermos,  y  para  otras  obras  de  caridad 
y  utilidad  publica,  el  gobierno  de  S.  M., 
que  se  propone  mejorar  oportunamente 
los  colegios  de  misiones  para  Ultramar, 
tomarà  desde  luego  las  disposiciones 
convenientes  para  que  se  establezcan 
donde  sea  necesario,  oyendo  prèviamente 
a  los  prelados  diocesanos,  casas  y  coni 
gregaciones  religiosas  de  San  Vicente 
Paul,  San  Felipe  Neri  y  otra  Orden  de 
las  aprobadas  por  la  Santa  Sede,  las 
cuales  serviràn  al  propio  tiempo  de  lu- 
gares  de  retiro  para  los  eclesiàsticos, 
para  hacer  ejercicios  espirituales  y  para 
otros  usos  piadosos. 

Art.  30.°  Para  que  haya  tambien  ca- 
sas religiosas  de  mujeres  en  las  cuales 
puedan  seguir  su  vocacion  las  que  sean 
llamadas  a  la  vida  contemplativa  y  a 
la  activa  de  la  asistencia  de  los  enfer- 
mos,  ensenanza  de  ninas  y  otras  obras 
y  ocupaciones  tan  piadosas  corno  utiles 
à  los  pueblos,  se  conservarà  el  instituto 
de  las  hijas  de  la  Caridad,  bajo  la  direc- 
cion  de  los  clérigos  de  San  Vicente  Paul, 
procurando  el  Gobierno  su  fomento. 

Tambien  se  conservaran  las  casas 
de  religiosas  que  a  la  vida  contempla- 
tiva reunen  la  educacion  y  ensenanza 
de  las  niììas  u  otras  obras  de  caridad. 

Respecto  a  las  demas  órdenes,  los 
prelados  ordinarios,  atendidas  todas  las 
circunstancias  de  sus  respectivas  dióce- 
sis,  propondran  las  casas  de    religiosas 


1S51 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


787 


mus  proponenti,  in  quibus  novitiarum 
admissionem  ac  professionem  expedire 
censeant,  pariterque  instructionis  et  cha- 
ritatis  exercitia,  quae  iisdem  convenire 
dijudicent. 

Nemini  ad  religiosam  professionem 
aditus  patebit  nisi  prius  ejus  sustenta- 
tioni  debita  forma  provisum  sit. 

Art.  31.  Reditus  annuus  cuique  Ar- 
chiepiscoporum  in  dotem  adsignatus,  erit 
ut  sequitur: 

Toletano  centum  sexaginta  millia 
argentorum,  vulgo  Reales  de  velìon. 

Hispalensi  et  Valentino  centum  quin- 
quaginta  millium. 

Compostellano  et  Granatensi  cen- 
tum quadraginta  millium. 

Burgensi,  Caesaraugustano,  Tarra- 
conensi  et  Vallisolitano  centum  triginta 
millium. 

Annuus  vero  reditus  singulis  Episco- 
pis  attributus  erit  Barcinonensi  et  Muti  i 
tensi  centum  decem  millium  argenteo- 
rum  ut  supra. 

Gaditano,  Carthaginiensi,  Cordu- 
bensi  et  Malacitano  centum  milium. 

Almeriensi,  Abulensi,  Pacensi,  Cana- 
riensi,  Conchensi,  Gerundensi,  Oscensi, 
Gienensi,  Legionensi,  Illerdensi,  Lucensi, 
Majoricensi,  Auriensi,  Ovetensi,  Palen- 
tino,  Pampilonensi,  Salmaticensi,  Santan- 
deriensi,  Segobiensi,  Terulensi  et  Zamo- 
rensi  nonaginta  millium. 

Asturicensi,  Calaguritano,  Cluniensi, 
Cauriensi,  Guadicensi,  jacensi,  Minori- 
censi,  Mindoniensi,  Oriolensi,  Oxomiensi, 
Piacentino,  Segobricensi,  Seguntino,  Ti- 
rasonensi,  Derthusensi,  Tudensi,  Urgel- 
lensi,  Vicensi  et  Victoriehsi  octoginta 
millium. 

Titulari  Indiarum  Patriarchae,  quan- 
do Archiepiscopatum,  aut  Episcopatum 
proprium  non  habeat,  centum  quinqua- 
ginta   millium,  deducta  ex  hac  quavis 


en  que  convenga  la  admission  y  prò 
tcsion  de  novicias  y  los  ejercicios  de 
ensefianza  ó  de  caridad  que  sea  conve- 
niente establecer  en  ellas. 

No  se  procederà  &  la  profesion 
de  ninguna  religiosa  sin  que  se  ase- 
gure  antes  su  subsisteiuia  en  debita 
forma. 

Art.  31."  La  dotacion  del  M.  R.  Ar- 
/.obispo  de  Toledo  sera  de  160.000  rs. 
anuales. 


La  de  los  de  Sevilla  y  Valencia  de 
150,000. 

La  de  los  de  Granada  y  Santiago 
de  140,000. 

Y  la  de  los  de  Biirgos,  Tarragona, 
Valladolid  y  Zaragoza  de  130,000. 

La  dotacion  de  los  RR.  Obispos  de 
Barcelona  y  Madrid  sera  de  110,000  rs. 


La  de  los  de  Càdiz,  Cartagena,  Cor- 
doba y  Malaga  de  100,000. 

La  de  los  de  Almeria,  Avila,  Ba- 
dajoz, Canarias,  Cuenca,Gerona,  Huesca, 
Jaen,  Leon,  Lérida,  Lugo,  Mallorca, 
Orense,  Oviedo,  Palencia,  Pamplona,  Sa- 
lamanca, Santander,  Segovia,  Temei  y 
Zamora  de  90,000  rs. 

La  de  los  de  Astorga,  Calahorra, 
Ciudad-Real,  Coria,  Guadix,  Jaca,  Me- 
norca,  Mondonedo,  Orihuela,  Osma,  Pla- 
sencia,  Segorbe,  Sigiienza,  Tarazona, 
Tortosa,  Tuy,  Urgel,  Vich  y  Vitoria 
de  80,000  rs. 

La  del  patriarca  de  las  Indias,  no 
siendo  arzobispo  u  obispo  propio,  de 
130,000,  deduciéndose  en  su  caso  de  està 
cantidad  cualquiera  otra  que  por  via  de 


i 


788 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


1851 


alia  quantitate  quam  ecclesiasticae  pen- 
sionis,  voi  altero  quocumque  titulo  a 
publico  aerario  percipiat. 

Antistites,  qui  Cardinalatus  honore 
aucti  sint  viginti  millia  argenteorum 
ut  supra  adsignatam  sibi  dotem  obtine- 
bunt. 

Episcopis  Auxiliaribus  Septensi  et 
Nivariensi  itemque  Priori  Ordinum  Mili- 
tarium,  annuus  quadraginta  millium 
argenteorum  reditus  attribuetur. 

Hujusmodi  reditus  nullam  prorsus 
deductionem  patientur,  neque  ob  sum- 
ptus  Bullarum,  quos  Gubernium  in  se 
recipiet,  neque  ob  alios,  qui  in  Hispania 
prò  iis  occurrerint. 

Gaudebunt  insuper  Archiepiscopi  et 
Episcopi  suis  palatiis,  pomariis,  hortis 
aut  aedibus,  quae  in  qualibet  Dioecesis 
parte  ipsorum  usui,  ac  solatio  destina- 
tae,  et  minime  alienatae  fuerint. 

Vigenti  derogatur  legislationi,  quae 
spolia  Archiepiscoporum  et  Episcoporum 
respicit.  His  proinde  fas  erit  libere,  prout 
sua  cuique  conscientia  suggeret  de  illis 
disponete  quae  mortis  tempore  relique- 
rint;  legitimis  heredibus  ab  intestato 
successuris  eodem  conscientiae  onere 
gravatis.  Utroque  tamen  in  casu  exci- 
piuntur  ornamenta  et  vestes  pontificales, 
quae  Mitrae  propria  censebuntur,  et  ad 
successores  in  illam  transibunt. 


Art.  32.  Primae  post  pontiticalem 
Sedi  in  Toletana  Ecclesia  annuus  viginti 
quatuor  millium  argenteorum  reditus 
adsignatur:  ceteris  in  aliis  Metropolita- 
nis  viginti  millium;  in  Suffraganeis  de.- 
cem  et  octo  millium;  in  Collegiatis  quin- 
decim  millium. 

Dignilates  et  Canonici  de  ofìcio  in 
singulis  Metropolitanis  annuo  reditu 
fruentur  decem  et  sexmillium  argenteo- 


pension  eclesiastica  ó  en  otro  concepto 
percibiese  del  Estado. 

Los  prelados  que  sean  cardenales 
disfrutaràn  de  20,000  rs.  sobre  su  do- 
tacion. 

Los  obispos  auxiliares  de  Ceuta  y 
Tenerife  y  el  Prior  de  las  Ordenes  ten- 
dràn  40,000  reales  anuales. 

Estas  dotaciones  no  sufriràn  de- 
scuento  alguno  ni  por  razon  del  coste 
de  las  bulas,  que  sufragarà  el  gobierno, 
ni  por  los  demas  gastos  que  por  estas 
puedan  ocurrir  en  Espana. 

Ademas,  los  arzobispos  y  obispos 
conservaran  sus  palacios  y  los  jardines, 
huertas  ó  casas  que  en  cualquiera  parte 
de  la  diócesis  hayan  estado  destinadas 
para  su  uso  y  recreo,  y  no  ubiesen  sido 
enagenadas. 

Queda  derogada  la  actual  legisla- 
cion  relativa  a  espolios  de  los  arzobi- 
spos y  obispos,  y  en  su  consecuencia 
podran  disponer  libremente,  segun  les 
diete  su  conciencia  de  lo  que  deja- 
ren  al  tiempo  de  su  fallecimiento,  su- 
cediéndo  les  ab  intestato  los  herede- 
ros  legitimos  con  la  misma  obligacion 
de  conciencia:  esceptiianse  en  uno  y 
otro  caso  los  ornamentos  y  pontificales, 
que  se  consideraràn  corno  propiedad 
de  la  Mitra,  y  pasaràn  à  sus  sucesores 
en  ella. 

Art.  32.°  La  primera  siila  de  la  igle- 
sia  catedral  de  Toledo  tendrà  de  dota- 
cion  24,000  reales,  las  de  las  demas  igle. 
sias  metropolitanas  20,000,  las  de  las 
iglesias  sufraganeas  18,000  y  las  de  las 
colegiatas  15,000. 

Las  dignidades  y  canónigos  de  olì- 
cio  de  las  iglesias  metropolitanas  ten- 
dimi 10,000  reales,  los  de  las  su  fraga- 


a.  1851 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


78'J 


rum,  in  Suffrageneis  quatuordeeim  mil- 
lium,  et  Canonici  de  oficio  in  Collegia- 
tis  octo  millium. 

Canonici  reliqui  quatuordeeim  millia 
argenteorum  in  Ecclesiis  Metropolitanis, 
duodecim  millia  in  Sufifraganeis,  et  sex- 
millia  ac  sexcenta  in  Collegiatis  obti- 
nebunt. 

Beneficiatis  seu  Cappellanis  adsi- 
stentibus  annuus  reditus  adsignatur  octo 
millium  argenteorum  in  Metropolitanis, 
sexmillium  in  Sufifraganeis,  et  trium  mil- 
lium in  Collegiatis. 

Art.  33.  Pro  Parochis  in  Urbanis 
Paroeciis  annuus  reditus  intra  tria  et 
decem  millia  argenteorum  constituitur  : 
in  ruralibus  vero  minimum  reditus  duo 
millia  et  biscentum  attinget. 

Coadjutores  et  Oeconomi  intra  duo  et 
quatuor  millia  argenteorum  obtinebunt. 

Praeterea  tum  Parochi  proprii,  tum 
Coadjutores  fruentur  aedibus  eorum  ha- 
bitationi  addictis,  necnon  hortis  seu  pos- 
sessionibusquaevenditae  minime  fuerint, 
et  vulgari  nomine  Iglesarios,  Maitsos, 
vel  alio  appellali  consueverunt. 

Itemque  Parochi  proprii  et  sui  Coad- 
jutores ex  juribus  stolae  et  oblationibus 
vulgo  pie  de  aitar  partem  cuique  respon- 
dentem  percipient. 

Ari.  34.  Ad  sumptus  divini  cultus 
explendos,  ecclesiae  Metropolitanae  intra 
nonaginta  et  centum  quadraginta  millia, 
Sufifraganeae  intra  septuaginta  et  nona- 
ginta; ac  Collegiatae  intra  viginti  ac 
triginta  millia  argenteorum  annuatim  ha- 
hebunt.  Pro  iis  vero  qui  administrationis 
et  Sacrae  visitationis  causa  extraordina- 
rie requiruntur,  singulis  Metropolitanis 
intra  viginti  et  triginta,  et  Sufifraganeis 
intra  sexdecim  et  viginti  millia  argen- 
torum  annua  vice  conferentur. 


neas  14,000,  y  los  canonigos  de  oficio  de 
las  collegiatas  8,000. 

Los  demas  canonigos  tendràn  14,000 
realcs  en  las  iglesias  metropolitanas, 
12,000  en  las  sufragàneas,  y  6,600  en  las 
colegiatas. 

Los  beneficiados  ó  capellanes  asi- 

stentes  de  las  iglesias  metropolitanas, 
tendnin  8,000  reales,  6,000  los  de  las 
sufragàneas,  y  3,000  los  de  las  colegiatas. 

Art.  33."  La  dotacion  de  los  curas  en 
las  parroquias  urbanas  sera  de  3,000  à 
10,000  reales  :  en  las  parroquias  rurales  el 
minimum  de  la  dotacion  seni  de  2,200. 

Los  coadjutores  y  ecónomos  ten- 
dnin de  2,000  à  4,000  rs. 

Ademas,  los  curas  propios,  y  en  su 
caso  los  coadjutores,  disfrutaràn  las 
casas  destinadas  a  su  habitacion  y  '  los 
huertos  ó  heredades  que  no  se  hayan 
enagenado,  y  que  son  conocidos  con  la 
denominacion  de  iglesarios,  mansos  u 
otras. 

Tambien  disfrutaran  los  curas  pro- 
pios y  sus  coadjutores,  la  parte  que  les 
corresponda  en  los  derechos  de  estola 
y  pie  de  aitar. 

Art.  34."  Para  sufragar  los  gastos 
del  culto  tendràn  las  iglesias  metropo- 
litanas anualmente  de  90  a  140,000  rs., 
las  sufragàneas  de  70  à  90,000,  y  las 
colegiatas  de  20  à  30,000. 

Para  los  gastos  de  administracion  y 
extraordinarios  de  visita  tendràn  de  20 
à  30,000  reales  los  metropolitanos,  y  de 
16  à  20,000  los  sufragàneos. 


Tbjada  add.  <a  . 


790 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  1851 


Ad  cultum  in  Paroeciis,  pi  aeter  ca- 
suali;! emolumenta  aliaque  prò  nonnul- 
lis  functionibus  in  Dioecesanis  taxis  prae- 
fixa  vel  praefigenda,  annua  summit  mille 
argenteis  nunquam  inferior  unicuique 
Ecclesiae  assignabitur. 


Art.  35.  Seminariis  Conciliaribus 
juxta  necessitatum  et  circumstantiarum 
varietatem  intra  nonaginta  et  centum- 
viginti  millia  argenteorum  quotannis  at- 
tribuentur. 

Regium  Gubernium  sustentationi 
domorum  et  Religiosarum  Familiarum, 
de  quibus  in  articulo  vigesimonono  men- 
tio  fit,  aptiori,  qua  par  erit,  ratione  pro- 
spiciet. 

Quod  ad  Coenobia  Sanctimonialium 
sustentanda  refertur,  quae  articulo  tri- 
gesimo statuta  sunt,  servabuntur. 

.  Iisdem  praeterea  eorumque  loco  Or- 
dinariis  Praesulibus,  in  quorum  territo- 
rio dieta  Coenobia  existant,  vel  ante 
nuperrimas  Hispaniae  vicissitudines  exti- 
terint,  statim  et  sine  mora  restituentur 
bona  ad  illa  pertinentia,  quae  in  Guber- 
nii  potestate  adhuc  manent,  et  alienata 
nequaquam  fuerunt.  Verum  Sanctitas 
Sua  perpensis  praesenti  ipsorum  hono- 
rum conditione  aliisque  peculiaribus 
causis,  quo  ipsorum  reditu  ad  cultus 
ceterasque  communes  impensas  majori 
aequalitate  attendi  queat,  permittit  ac 
statuit  ut  Praelati  ad  hujusmodi  hono- 
rum venditionem  nomine  Religiosarum 
familiarum,  quibus  illorum  proprietas 
competit,  immediate  et  sine  mora  deve- 
niant.  Venditiones  ad  hastam  publicam, 
servata  forma  Canonica  et  nominata 
per  Regium  Gubernium  persona  inter- 
veniente, perficientur  et  quidquid  ex  iis 
redibit  in  eos  reditus  convertetur  super 
Regni  debito  fundatos,  qui  vulgo  audiunt 
inscripciones  mtrasferiblcs  del  tres  por 


Para  los  gastos  del  culto  parto, 
quial  se  asignarà  a  las  iglesias  tvspe- 
ctivas  una  cantidad  anual  que  no  bajarà 
de  1,000  rs.,  ademas  de  los  emolumen- 
tos  eventuales  y  de  los  derechos  que 
por  ciertas  funciones  estén  fijados  ó  se 
fijaren  para  este  objeto  en  los  aranceles 
de  las  respectivas  diócesis. 

Art.  35.°  Los  seminarios  conciliares 
tendràn  de  90  a  120,(XK3  rs.  anuales,  se- 
gun  sus  circunstancias  y  necesidades. 


El  Gobierno  de  S.  M.  proveerà  por 
los  medios  mas  conducentes  a  la  subsi- 
stencia  de  las  casas  y  congregaciones 
religiosas  de  que  habla  el  art.  29. 

En  cuanto  al  mantenimiento  de  las 
comunidades  religiosas  se  observani  lo 
dispuesto  en  el  art.  30. 

Se  devolveràn  desde  luego  y  sin 
demora  a  las  mismas,  y  en  su  repre- 
sentacion  a  los  prelados  diocesanos  en 
cuyo  territorio  se  hallen  los  convento* 
ó  se  hallaban  antes  de  las  ultimas  vici- 
situdes,  los  bienes  de  su  pertenencia 
que  estàn  en  poder  del  gobierno,  y  que 
no  han  sido  enagenados.  Pero  teniendo 
Su  Santidad  en  consideracion  el  estado 
actual  de  estos  bienes  y  otras  particu- 
lares  circunstancias,  a  fin  de  que  con 
su  producto  pueda  atenderse  con  mas 
igualdad  a  los  gastos  del  culto  y  otros 
generales,  dispone  que  los  prelados,  en 
nombre  de  las  comunidades  religiosas 
propietarias,  procedan  inmediatamente 
y  sin  demora  a  la  venta  de  los  espre* 
sados  bienes  por  medio  de  subastas  pii- 
blicas  hechas  en  la  forma  canònica  y 
con  intervencion  de  persona  nombrada 
por  el  gobierno  de  S.  M.  El  producto 
de  estas  ventas  se  convertirà  en  inscri- 
pciones intransferibles  de  la  Deuda  del 
Estado  del  3  por    100,   cuyo  capital  é 


a.  IK51 


Concordato  fra  l'io  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


791 


dento.  Eorum  porro  sors  et  fructus  inter 
memorata  Coenobia  pio  singulorum  ne- 
cessitate et  circumstantiis  distribuentur 
ad  faciendum  satis  enunciatis  sumptibus 
pariterque  pensionibus  prò  Religiosis, 
quae  ad  ipsarum  perceptionem  jus  ha- 
beant,  firma  Gubernii  obligatione  sub- 
ministrandi,  ut  hactenus,  quod  necesse 
sit  ad  plenam  earumdem  pensionum  solu- 
tionem.quamdiu  participes  vita  fruantur. 

Art.  36.  Quae  in  superioribus  Arti- 
culis  statuta  est  Cultui  ac  Clero  redi3 
tuum  assignatio  ita  quidem  intelligetur, 
ut  cum  per  circumstantias  liceat,  augeri 
possit.  Nihilominus  si  quibusdam  in  ca- 
sibus  ob  peculiares  causas  aliqua  ex 
adsignationibus  articulo  trigesimoquarto 
praestitutis  impar  dignoscatur,  Regium 
Gubernium,  ut  conveniens  fuerit,  rei  pro- 
videbit. 

Pari  modo  quae  sumptibus  ad  repa- 
randa  tempia,  aliaque  aedificia  cultui 
addicta  necessaria  fuerint  suppeditabit. 

Art.  37.  Rata  pars  redituum  cuilibet 
Mensae  Episcopali  prò  tempore  vaeatio- 
ois  debita,  deductis  tum  emolumentis, 
quae  respondeant  Oeconomo  per  Capi- 
lulum  ipso  actu  electionis  Vicarii  Capi- 
tularis  deputando,  tum  sumptibus  ad 
urgentem  Episcopalis  palatii  restaura- 
tionem  requisitis,  inter  Seminarium  Con- 
ciliare, et  tuturum  Praelatum  aequaliter 
dividetur. 

Simili  ratione  ex  reditibus,  qui  per- 
durante vacatione  Dignitatum,  Canoni- 
catuum,  Parochiarum  et  Benefìciorum 
in  singulis  Dioecesibus,  maturi  fiant, 
subtractis  uniuscujusque  oneribus,  cu- 
mulus  seu  fundus  efformabitur  Ordina- 
rii  dispositioni  reservatus,  unde  extraor- 
dinariis  et  minime  praevisis  Ecclesiarum 
ac  Cleri  sumptibus,  necnon  urgentibus 
gravibusque  Dioecesis  necessitatibus  oc- 
curratur.  Eumdem  in  finem  hujusmodi 
tundus  seu  cumulus  augebitur  etiam  ex 


intereses  se  distribuirai!  entre  todos  los 
referidos  conventos  en  proporcion  de 
sus  necesidades  y  circunstancias  para 
atender  a  los  gastos  indicados  y  al  pago 
de  las  pensiones  de  las  religiosas  qui' 
tengali  derecho  a  percibirlas,  sin  per- 
juicio  de  que  el  gobierno  supla  comò 
hasta  aqui  lo  que  fuere  necesario  para 
el  completo  pago  de  dichas  pensiones 
hasta  el  fallecimiento  de  las  pensionadas. 

Art.  36.°  Las  dotaciones  asignadas 
en  los  articulos  anteriores  para  los  gastos 
del  culto  y  del  clero,  se  entenderan  sin 
perjuicio  del  aumento  que  se  pueda  hacer 
en  ellas  cuando  las  circunstancias  lo  per- 
mitan.  Sin  embargo,  cuando  por  razones 
especiales  no  alcance  en  algun  caso  par- 
ticular  alguna  de  las  asignaciones  espre- 
sadas  en  el  art.  34,  el  gobierno  de  S.  M. 
proveerà  lo  conveniente  al  efecto:  del 
mismo  modo  proveerà  ;l  los  gastos  de 
las  reparaciones  de  los  templos  y  demas 
edificios  consagrados  al  culto. 

Art.  37."  El  importe  de  la  renta  que 
se  devengue  en  la  vacante  de  las  sillas 
episcopales,  deducidos  los  emolumentos 
del  ecònomo,  que  se  diputarà  por  el 
cabildo  en  el  atto  de  elegir  al  vicario 
capitular,  y  los  gastos  para  los  reparos 
precisos  del  palacio  episcopal,  se  apli- 
card  por  iguales  partes  en  beneficio 
del  Seminario  conciliar  y  del  nuevo  Pre- 
lado. 

Asimismo  de  las  rentas  que  se  deven- 
guen  en  las  vacantes  de  dignidades,  ca- 
nongias,  parroquias  y  beneficios  de  cada 
diócesis,  deducidas  las  respectivas  car- 
gas,  se  formara  un  cumulo  ó  fondo  de 
reserva  a  disposicion  del  ordinario  para 
atender  à  los  gastos  estraordinarios  é 
imprevistos  de  las  iglesias  y  del  clero, 
corno  tambien  à  las  necesidades  graves 
y  urgentes  de  la  diócesis.  Al  propio 
efecto  ingresard  igualmente  en  el  men- 
cionado  fondo  de   reserva  la  cantidad 


792 


i  iato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  1851 


summa  respondente  duodecimae  parti 
annui  cujusque  reditus.  quam  semel  infra 
annum  receiis  ad  Praebendas.  Parochias, 
aliaque  Beneficia  nominati  conferre  debe- 
bunt.  cessando  propterea  qualibet  alia 
dedactione  quovis  titulo,  usu,  statuto  aut 
privilegio  antea  fieri  solita. 

Ari.  38.  Fundi,  quibus  assignatae  cul- 
lai et  Clero  doti  satisfiat.  erunt. 

1.  Provenni*  bonorum  stabilium. 
quae  per  legem  die  3  Aprilis  1>^45  latam 
Clero  ipsi  restìtuta  sunt. 

2.  Proventus  Cruciatae. 

3.  Proventus  bonorum  pridem  spe- 
ctantium  ad  Commendas  et  Magistratus 
quatuor  Ordinum  Militarium  vacantes 
et  v.icaturos. 

4.  Imposirio  super  urbana,  rustica 
et  pecuaria  proprietate,  ea  rata,  quae 
ad  praedictae  dotis  complementum  ne- 
cessaria sit,  ratione  habita  proventuum. 
de  quibus  in  1,  2  et  3  paragrapho  men- 
no fit,  aliorumque  redituum,  qui  dein- 
ceps.  praevio  Sanctae  Sedis  assensu.  in 
idipsum  assignentur. 

Clerus  hujusmodi  imposiuonem  exi- 
get,  sive  frnctns,  sive  speciem.  sive  nu- 
meratam  pecuniam  percipiendo  juxta 
conventiones.  quas  praecedenter  cum 
Provinciis,  Populis,  Parrochiis  aut  pri- 
vatis  personis  inire  poterit:  et  quoties 
necesse  sit,  publici  Magistratus  ei  ad 
ipsam  impositionem  exigendam  auxilio 
erunt.  adhibitis  ad  id  mediis,  quae  prò 
vectigalium  exactione  praescripta  ha- 
bentur. 

Praeterea  bona  omnia  ecclesiastica, 
praecitata  anni  1S45  lege  haudquaquam 
comprehensa  et  nondum  alienata.  Eccle- 
siae  statim  et  sine  mora  restituentur.  iis 
quae  ex  ^pectantibus  ad  virorum  Coe- 
dhuc  remanent,  minime  exclusis. 


correspondiente  a  la  duodecima  parte 
de  su  dotacion  anual,  que  satisfaran  por 
una  vez  dentro  del  primer  ano  los  nue- 
vamente  nombrados  para  prebendas.  cu- 
ratos  y  otros  beneficios;  debiendo  por 
tanto  cesar  todo  otro  descuento  que  por 
eualquier  concepto.  uso,  disposicion  ó 
privilegio  se  hiciese  anteriormente. 

Art.  38."  Los  fondos  con  que  ha  de 
atenderse  li  la  dotacion  del  culto  y  del 
clero  seràn: 

1.°  El  producto  de  los  bienes  devuel- 
tos  al  clero  por  la  lev  de  3  de  abril 
de  1845. 

2.°  El  producto  de  las  limosnas  de 
la  Santa  Cruzada. 

3.°  Los  productos  de  las  encomien- 
das  y  maestrazgos  de  las  cuatro  órde- 
nes  militai^  vacantes  y  que  vacare*. 

4.°  Una  imposicion  sobre  las  pro- 
piedades  nisticas  y  urbanas  y  riqueza 
pecuaria  en  la  quota  que  sea  necesario 
para  completar  la  dotacion,  tornando  en 
cuenta  los  productos  espresados  en  los 
pàrrafos  1.°,  2.°,  3.°  y  demas  rentas  que 
en  lo  sucesivo,  y  de  acuerdo  con  la 
Santa  Sede,  se  asignen  a  este  objeto. 

El  clero  reeaudarà  està  imposicion, 
percibiéndola  en  frutos,  en  especie  ó  en 
dinero,  prèvio  concierto  que  podra  cele- 
brar con  las  provincias,  con  los  pueblos. 
con  las  parroquias  ó  con  los  particulares, 
y  en  los  casos  necesarios  sera  ausiliado 
por  las  autoridades  publicas  en  la  co- 
branza  de  està  imposicion,  aplicando  al 
efecto  los  medios  establecidos  para  el 
cobro  de  las  contribuciones. 

Ademas,  >e  devolveràn  a  la  Iglesia 
de^de  luego  y  sin  demora  todos  los 
bienes  eclesiàsticos  non  comprendidos 
en  la  espresada  lev  de  1845,  y  que  todavia 
no  hayan  sido  enagenados,  inclusos  los 
querestan  de  las  comunidades  religiosas 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


'■ 


Inspectis  tamen  praesenri  utrorumque 
honorum  conditione  ac  proinde  evidenti 
Ecclesiae  utilitate.  Sanctitas  Sua  per- 
mittit  ac  statuit.  ut  «jonstitutum  ex  iis 
pretium  statini  et  sine  mora  commute- 
tur  cum  reditibus  super  Regni  debito 
fundaris  vulgo  i)iscripcioiu:s  intransferi- 
bks  del  trts  por  ciotto  o  mnin>  ■ 

forma  ac  regulis.  quae  de  venditione 
bonorum  ad  Sanctimonialium  familias 
pertinentium  articulo  trigesimoquinto 
praefixae  sunt.  In  iis  exequendis.  quae 
hoc  articulo  statuuntur.  omnia  praedicta 
bona  prò  suo  justo  valore  et  quibuscum- 
que  oneribus  deductis.  impuranda  erunt. 

An.  39.  Regium  Gubemium  quoad 
suarum  partium  est  et  salvo  ceteroquin 
iure  Dioecesanorum  Praesulum  proprio, 
necessariis  adhibitis  provider.:::; 
ut  illi.  quos  inter  bona  ad  Cappellanias 
piasque  fundariones  spectanria  distributa 
fuerint.  caveant  de  mediis  ad  onera  adim- 
plenda  ipsis  bonis  adnexa. 

Similiter  providebit.  ut  pari  modo 
piis  oneribus  satisàat,  quibus  bona  eccle- 
siastica hac  cum  obligatione  alienata 
affecta  existant. 

Solum  porro  Gubernium  semper  ca- 
vebit  de  implemento  onerum  ùs  bonis 
adjectorum.  quae  utpote  ab  hu;.: 

j   ::one  immunia  divendita  fuerint. 

Art.  40.  Omnia  memorata  bona  pro- 
prietatis  jure  ad  Ecclesiam  pertinere 
ejusque  nomine  per  Qerum  usufruenda 
et  administranda  fore  declaratur. 

Cruciatae  proventus  Ordinarii  Prae- 
sules  in  sua  quisque  Dioecesi. 
facultatibus  Bullae  ad  hoc  instructi, 
administrabunt  ad  eos  erogandos  iuxta 
nonnam  in  ultima  prorogatone  Aposto- 
lici ad  rem  Indulti  praescriptam  :  salvis 
'-'bligationibus.  quibus  iidem  proventus 
vi  conventionum  cum  Sancta  Sede  ini- 


de  varones.  Pero  atendidas  las  circun- 
stancias  actuales  de  unos  y  otros  bienc- 
y  la  evidente  utilidad  que  ha  de  resul- 
tar  a  -dre  dispone 

que  su  capital  se  convier:.-.  inmediata- 
mente  y  sin  demora  en  inscripciones 
intransferibles  de  la  deuda  del  Estado  de 
3  por  100.  observàndose  exactamente  la 
forma  y  las  reglas  establecidas  en  el 
articulo  35.  con  referencia  a  la  venta  de 

rienes  de  las  religiosas. 

To<:         -  enes  seran  imputados 

por  su  justo  valor,  rebajadas  cuales- 
quiera  cargas,  para  los  efectos  de  las 
disposicionescontenidasen  est 

Art  39.»  El  Gobierno  de  S.  M..  salvo 
el  derecho  propio  de  los  prelados  dio- 
cesanos.  dictara  las  disposiciones  nece- 
sarias  para  que  aquellos,  entre  quienes 
se  hayan  distribuido  los  bienes  de  las 
capellanias  y  fundaciones  piadosas  ase- 
guren  los  medios  de  cumplir  las  cargas 
a  que  dichos  bienes  estuvieren  afectos. 

g  .les  disposiciones  adoptarà  para 
que  se  cumplan  del  mismo  modo  las 
cargas  piadosas  que  pesaren  sobre  los 
bienes  eclesiasticos  que  han  sido  enage- 
nados  con  este  gravàmen. 

El  Gobierno  respondera  scem- 
amente de  las  impuestas  sobre 
-.es  que  se  hubieren  vendido  por 
de  està  obligacion. 

Art.  40.°  Se  declara  que  todos  los 

ios  bienes  y  rentas  pertenecen 

en  propiedad  a  la  Iglesia.  y  que  en  su 

nombre  se  disfrutanin  y  administraran 

por  el  clero. 

Los  tondos  de  Cruzada  se  admini- 
straran en  cada  diocesi  por  los  prelados 
diocesanos  comò  revestidos  al  efecto  de 
las  facultades  de  la  buia,  para  aplicarlos 
segun  està  prevenido  en  la  ultima  pro- 
roga de  la  relativa  concesion  apostolica, 
salvas  las  obligaciones  que  pesan  sobre 
este  ramo  por  convenios  celebrados  con 


794 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  [salici la  11  Regina  di  Spagna 


a.  1851 


tarum  obnoxii  sunt.  Ratio  et  forma  di- 
ctae  administrationis  obeundae,  collatis 
inter  Sanctitatem  Suam  et  Regiam  Majc- 
statem  consiliis,  statuentur. 

Itemque  Ordinarli  administrabunt 
proventus  quadragesimalis  Indulti,  eos 
beneficentiae  institutis  et  charitatis  ope- 
ribus  in  propriis  Dioecesibus  impen- 
dendo servata  forma  Apostolicarum  con- 
cessionum. 

Reliquae  facultates  Apostolicae  offi- 
cio adnexae  Commissarii  Cruciatae,  et 
eonsequentes  attributiones  per  Archie- 
scopum  Toletanum  ea  amplitudine  et 
forma  exercebuntur,  quam  Apostolica 
Sedes  praefiniet. 

Art.  41.  Ecclesia  insuper  jus  habebit 
novas  legitimo  quovis  titulo  acquirendi 
possessiones  :  ejusque  proprietas  in  omni- 
bus quae  nunc  possidet,  vel  in  poste- 
rum  acquiret,  inviolabilis  solemniter  erit. 
Proinde  quoad  antiquas  novasque  eccle- 
siasticas  fundationes  nulla  vel  suppres- 
sio  vel  unio  fieri  poterit  absque  inter- 
ventu  Auctoritatis  Apostolicae  Sedis, 
salvis  facultatibus  a  Sacro  Concilio  Tri- 
dentino Episcopis  tributis. 

Art.  42.  His  praehabitis,  attenta  uti- 
litate  quae  in  causam  Religionis  ex  hac 
Conventione  dimanatura  erit,  Summus 
Pontifex,  instante  Majestate  Sua,  ad  pu- 
blicam  tranquillitatem  tuendam,  decer- 
nit  et  declarat,  illos  qui  bona  ecclesia- 
stica in  praeteritis  Catholici  Regni  vici- 
bus  juxta  latas  tunc  civiles  ordinationes 
emerunt  eorumque  possessionem  adepti 
sunt,  atque  alios  ab  emptoribus  ipsis  cau- 
sam habentes,  nullam  ullo  tempore  mo- 
lestiam  habituros,  neque  a  Se,  neque  a 
Romanis  Pontificibus  Successoribus  suis, 
immo  vero  eorumdem  honorum  proprie- 
tatem,  reditus  et  emolumenta  tuta  et 
pacifica  fore  penes  ipsos,  atque  ab  iis 
causam  habentes. 


la  Santa  Sede.  El  modo  y  forma  en  que 
debera  verificarse  dicha  administracion 
se  fijarà  de  acuerdo  entre  el  santo  Padre 
y  Su  M.  católica. 

Igualmente,  administranin  los  pre- 
lados  diocesanos  los  fondos  del  indulto 
cuadragesimal,  aplicandolos  a  estable- 
cimientos  de  beneficiencia  y  actos  de 
caridad  en  las  diócesis  respectivas,  con 
arreglo  a  las  concesiones  apostólicas. 

Las  demas  facultades  apostólicas 
relati vas  é.  este  ramo  y  las  atribuciones 
a  ellas  consiguientes  se  ejerceràn  por 
el  arzobispo  de  Toledo  en  la  estension 
y  forma  que  se  determinani  por  la  Santa 
Sede. 

Art.  41.°  Ademas,  la  Iglesia  tendni 
el  derecho  de  adquirir  por  cualquier 
titillo  legitimo,  y  su  propiedad  en  todo 
lo  que  posee  ahora  ó  adquiriere  en  ade- 
lante  sera  solemnemente  respetada.  Por 
consiguiente,  en  cuanto  a  las  antiguas 
y  nuevas  fundaciones  eclesiàsticas  no 
podrà  hacerse  ninguna  supresion  ó  union 
sin  la  intervencion  de  la  autoridad  de 
la  Santa  Sede,  salvas  las  facultades  que 
competen  a  los  obispos  segun  el  santo 
concilio  de  Trento. 

Art.  42.°  En  este  supuesto,  atendida 
la  utilidad  que  ha  de  resultar  &  la  reli- 
gion  de  este  convenio,  el  santo  Padre, 
a  instancia  de  S.  M.  católica,  y  para 
proveer  é.  la  tranquilidad  piiblica,  decreta 
y  declara  que  los  que  durante  las  pasa- 
das  circunstancias  hubiesen  comprado 
en  los  dominios  de  Espana  bienes  ecle- 
siàsticos,  al  tenor  de  las  disposiciones 
civiles  a  la  sazon  vigentes,  y  estén  en 
posesion  de  ellos,  y  los  que  hayan  suce- 
dido  ó  sucedan  en  sus  derechos  à  dichos 
compradores,  no  senin  molestados  en 
ningun  tiempo  ni  manera  por  Su  San- 
tidad  ni  por  los  sumos  pontifices  sus 
sucesores;  antes  bien,  asi  ellos  comò 
sus  causa-habientes,  disfrutaran  segura 


a.  1851 


Concordato  Jra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spugna 


795 


Art.  43.  Cetera  ad  res  et  persona* 
ecclesiastica*  pertinentia,  super  quibus 
provisum  non  est  articulis  praeceden- 
tibus,  dirigehtur  omnia  et  administra- 
buntur  juxta  canonice  vigentem  Eccle- 
siac  disciplinam. 

Art.  44.  Summus  Pontifex  et  Catho- 
lica  Majestàs  declarant  Regale*  Hispa- 
niarum  Coronae  praerogativa*  sarta* 
tectas  manere  ad  formam  Conventio- 
num  quae  inter  utramque  potestatem 
celebratae  anterius  sunt.  Atque  ideo 
enunciatae  Conventiones,  et  speciatim 
ea  quae  inter  Summum  Pontificem  Bene- 
dìctum  XIV  et  Regem  Catholicum  Fer- 
dinandum  VI  anno  1753  inita  est  ',  con- 
(ìrmatae  declarantur  ac  piene  in  suo 
robore  persistent  quod  ad  ea  omnia, 
quae  per  praesentem  immutata,  aut  mo- 
dificata minime  fuerint. 

Art.  45.  Per  solemnem  liane  Con- 
ventionem  Leges,  Ordinationes  et  De- 
creta quovis  modo  et  forma  in  Hispania- 
rum  dominiis  hactenus  lata,  in  quantum 
illi  adversantur,  abrogata  habebuntur: 
ipsaque  Conventio  ut  Lex  Status  dein- 
ceps  eisdem  in  dominiis  perpetuo  vige 
bit.  Atque  ideirco  utraque  Contrahen- 
tium  pars  spondet  se  successoresque  suos 
omnia  et  singula,  de  quibus  in  his  arti- 
culis utrinque  conventum  est,  sancte 
*ervaturos.  Si  qua  vero  in  posterum 
supervenerit  difficultas,  Sanctitas  Sua  et 
Regia  Majestàs  in  vicem  conferent  ad  rem 
amice  componendam. 

Art.  46.  Ratificationum  hujus  Con- 
ventionis  traditio  fiet  intra  sexaginta 
dierum  spatium  a  die  hisce  articulis 
apposita  aut  citius,  si  fieri  potest. 


y  pacificamente  la  propiedad  de  di- 
chos  bienes  y  sus  emolumentos  y  pro- 
ductos. 

Art.  43.°  Todo  lo  demas  pertene- 
ciente  a  personas  ó  cosas  eclcsiasticas, 
sobre  lo  que  no  se  provee  en  los  arti- 
culo*  anteriore*,  sera  dirigido  y  ad  mi 
nistrado  segun  la  disciplina  de  la  Iglesia 
canònicamente  vigente. 

Art.  44.°  El  santo  Padre  y  S.  M. 
católica  declaran  quedar  salvas  é  ilesa* 
las  reales  prerogativas  de  la  corona  de 
Espana  en  conformidad  à  los  convenio* 
anteriormente  celebrados  entre  amba* 
potestades.  Y  por  tanto,  los  referidos 
convenios,  y  en  especialidad  el  que  se 
celebrò  entre  el  sumo  pontifice  Bene- 
dicto  XIV  y  el  rey  católico  Fernando  VI 
en  el  ano  1753,  se  declaran  confirmados, 
y  seguiràn  en  su  pieno  vigor  en  todo 
lo  que  no  se  altere  ó  modifique  por  el 
presente. 

Art.  45.°  En  virtud  de  este  Concor- 
dato se  tendràn  por  revocadas,  en  cuanto 
;i  él  se  oponen,  las  leyes,  órdenes  y 
decretos  publicados  hasta  ahora,  de 
i  ualquier  modo  y  forma,  en  lo*  domi- 
nios  de  Espana,  y  el  mismo  Concordato 
regira  para  siempre  en  lo  sucesivo  corno 
ley  del  Estado  en  los  propios  dominios. 
Y  por  tanto,  una  y  otra  de  las  partes 
contratantes  prometen  por  si  y  sus  succ- 
*ores  la  fiel  observancia  de  todos  y  cada 
uno  de  los  articulo*  de  que  consta.  Si 
en  lo  sucesivo  ocurriese  alguna  dificul- 
tad,  el  santo  Padre  y  S.  M.  católica  se 
pondràn  de  acuerdo  para  resolverla  ami- 
gablemcnté. 

Art.  46.°  y  ultimo.  El  cange  de  las 
ratificaciones  del  presente  Concordato, 
se  verificala  en  el  termino  de  dos  meses, 
ó  ante*  si  fuere  posible. 


V.  p.  422  ss. 


796  Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna  a.  1845 

In  quorum  fidem  praedicti  Plenipo-  En  fé  de  lo  cual  Nos  los  infrascri- 

tentiarii    huic    Conventioni    subscripse-  tos  plenipotenciarios  hemos  firmado  el 

runt,  illamque  suo  quisque  sigillo  obsi-  presente    Concordato,    y   selladolo    con 

gnavit.  Datum  Matriti  die  decimasexta  nuestro  propio  sello  en  Madrid  à  16  de 

Martii    anno   millesimo   octingentesimo  marzo  de  1851. 
quinquagesimo  primo. 

Joannes  Brunelli  (Firmado):  Juan  Brunelli,  Arzobispo 

Archiepiscopus  Thessalonicensis  de  Tesalónica.  -  Lugar  del  sello-  (Fir- 

Loco  ^  Sigilli  mado)  -  Manuel  Bertran  de  Lis.  -  Lugar 

Manuel  Bertran  de  Lis  del  sell°- 
Loco  ££<  Sigilli 

Da  Pu  IX  Ada,  Pars  prima,  I,  311-338,  ove  è  dato  solo  il  testo  latino,  e  da  J.  Tejada  y 
Ramiro,  Coleccion  ecc.  loc.  cit.  iv-xii  (che  dà  il  solo  testo  spagnuolo\  collazionato  l'esemplare, 
con  ambo  i  testi,  a  firma  autografa  e  sigillo  della  Regina,  in  Busta  43  nell'Archivio  della 
Segreteria  di  Stato,  con  cui  in  data  di  Madrid,  1°  aprile  1851,  ratifica  il  concordato,  che  fu 
conlermato  da  Pio  IX  colla  Bolla  Ad  vicariam  del  5  settembre  1851  {Ada  cit.  303-341). 


Sei  anni  prima  era  stalo  concluso  il  seguente  concordato  che  non  ottenne  la  ratifica- 
zione a  Madrid. 

27  aprile  1845. 
In  Nomine  Sanctissimae  Trinitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex  Gregorius  XVI.  et  Majestas  Sua  Isabella  II.  Hispania- 
rum  Regina  Catholica  in  suos  respective  Plenipotentiarios  nominarunt: 

Sanctitas  Sua  Eiìium  Dominum  Aloisium  Lambruschini  S.  R.  E.  Cardinalem  Episco- 
pum  Sabinensem,  Suum  a  Secretis  Status,  etc.  Et  Majestas  Sua  Excellùm  Dominum  Jose- 
phum  del  Castillo  y  Ayensa  Regii  Ordinis  Caroli  III  Equitem,  nec  non  Americani  Ordinis 
Isabellae  Catholicae,  et  Galliarum  Ordinis  Legionis  Honoratorum  Commendatorem,  Suum 
Consiliarium  etc. 

Qui  post  sibi  mutuo  tradita  respectivae  plenipotentiae  instrumenta,  de  iis  quae  sequuntur 
convenerunt 

Articulus  I.  Religio  Catholica  Apostolica  Romana  esse  pergit  Religio  totius  Hispanicae 
Xationis,  excluso  prorsus  in  Ditione  Catholicae  Majestatis  Suae  quocumque  alio  cultu. 

Articulus  II.  Cum  plora  in  Hispanicis  Dominiis  territoria  sint  ab  Episcoporum  jurisdi- 
ctione  plus  minus  exempta,  eorumque  nonnulla  ad  Monasteria  pertineant,  seu  ad  Collegia 
quaelibet,  vel  Dignitates  in  novissimis  publicarum  rerum  perturbationibus  facto  ipso  sublatas, 
Summus  Pontifex  illorum  curam  commendabit  Episcopis  suarum  vel  proximarum  Dioe- 
cesium,  vel  respectivae  Provinciae  Archiepiscopo,  vel  aliis  Ecclesiasticis  Viris,  donec,  col- 
latis  cum  Regia  Sua  Majestate  consiliis,  deliberabitur  de  antiquo  illorum  regimine  instau- 
rando, vel  de  iisdem  propriae  seu  finitimae  Dioecesi  adjungendis,  aut  stabili  alia  ratione 
ordinandis.  Alque  ad  Dioeceses  quidem  quod  attinet,  earum,  quae  vacant,  provisione  inte- 
rim non  retardata,  Majestati  Suae  consilium  est  postulare  a  Summo  Pontifice  novam  illarum 
circumscriptionem,  in  qua  scilicet,  Episcopatuum  numero  aucto  potius  quam  imminuto, 
eorumdem  fines  ad  spiritualem  fidelium  utilitatem  opportunius  disponantur. 

Articulus  III.  Seminarla  Ecclesiastica,  si  desint  in  aliquibus  Dioecesibus,  sine  mora 
lundentur;ut  nulla  postmodum  in  Hispaniae  Ditione  lìcclesia  sit,  quae  unum  saltem  Semi- 
narium  non  habeat,  quod  sui  Cleri  educationi  sufficiat.  In  Seminariis  admittentur,  atque  ad 


a.  1845  Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna  797 

normam  Sacri  Concilii  Tridentini  informabuntur  atque  instiuentur  pueri  et  adolescente*, 
quos  Archiepiscopi  et  Episcopi,  prò  necessitate  vel  utilitate  Dioecesium  in  eadem  recipien- 
dos  judicaverint.  Horuni  Seminariorum  ordinatio,  doctrina,  gubernatio,  administratio  ad 
ipsos  locorum  Ordinarios  pieno  jure  pertinebit  juxta  canonicas  sanctiones. 

Articulus  I\'.  Et  quoniam  sacrorum  eorumdem  Antistitum  munus  est  doctrinae  fidei 
et  inorum,  ac  religiosae  juvenum  educationi  invigilai  <■,  in  hujus  muneris  exercitio  etiam 
circa  scholas  publicas  nullo  modo  impedientur.  Eodem  pertinet,  ut  libros  a  Sede  Apostolica 
proscriptos,  et  alios,  quos  Episcopi  ipsi  impios,  vi  Religioni  bonisque  moribus  noxios  judi- 
caverint, e  lidelium  manibus  evellere  ad  Sacrorum  Canonum  tramites  studcant. 

Articulus  V.  Insuper  Archiepiscopi*  et  Episcopis  pio  suo  pastorali  munere  liberum  erit: 

Yicarios,  Consiliarios,  et  Adjutores  administrationis  suae  constituere  Ecclesiasticos 
\'iros,  quos  ad  praedicta  officia  idoncos  judicaverint:  ad  statum  clericalem  assumere,  atque 
ad  Ordines  etiam  Majores,  servatis  Canonum  praescriptionibus,  promovere  quos  necessa- 
rios  aut  utiles  suis  Dioecesibus  judicaverint;  et  e  contrario  quos  indignos  aut  inhabiles 
censuerint,  a  susceptione  Ordinum  arcere.  Item  in  eos,  qui  reprehensione  digni  luerint, 
lacultatibus  uti,  quae  in  sacris  Canonibus  et  in  Sancta  praesertim  Tridentina  Synodo  con- 
tini ntur: 

Causas  Ecclesiasticas  ad  forum  suum  spectantes  cognoscere  ac  de  iis  senteniiam  (erre. 
Causae  autem  Majores  ad  Summum  Pontiticem  pertinent.  In  reliquis  etiam  liberum  est 
appellare  juxta  Canonum  Statuta  ad  Sanctam  Sedem.  Caeterum  firma  in  omnibus  erunt 
quae  circa  causas  ad  Nuntiaturam  Apostolicam  atque  ad  Tribunal  Kotae  in  ea  Mattiti  con- 
stitutum  deferendas  a  Clemente  XIV.  statuta  sunt  in  Apostolicis  Litteris  datis  sub  Annulo 
Piscatoris  die  vigesima  sexta  Martii,  Anni  Millesimi  septingentesimi  septuagesimi  primi:  ' 

Praescribere  vel  indicere  preces  publicas,  aliaque  pia  opera,  cum  id  prò  Ecclesiae  bomo, 
vel  publicae  rei  utilitate  congruum  judicaverint: 

Cum  Clero  et  Populo  Dioecesano  pio  munere  officii  pastoralis  communicare;  visitare 
bioeeesim;  et  suas  instructiones  et  ordinationes  de  rebus  ecclesiasticis  libere  publicare, 
praeterea  Episcoporum,  Cleri,  et  Populi  communicatio  cum  Sancta  Sede  in  rebus  spiritua- 
libus,  et  negotiis  ecclesiasticis  libera  erit. 

In  Benelìciorum  collationibus  praeter  alias  Ecclesiasticae  Disciplinae  regulas  servanda 
erunt,  quae  conventa  sunt  inter  Summum  Pontifìcem  Benedictum  XIV.  et  Catholicum  Regem 
Eerdinandum  VI.  die  undecima  Januarii,  Anno  millesimo  septingentesimo  quinquagesimo 
tertio;  quae  quidem  Conventio  tum  in  hac  re  tum  in  reliquis  suis  partibus  contìrmata 
declaratur.  Semper  autem  Episcopis  liberum  erit  collationem  seu  canonicam  ad  Beneficia 
institutionem  iis  denegare,  quos  indignos  aut  inhabiles  judicaverint: 

•Ac  generatim  Archiepiscopi  et  Episcopi  piena  prò  jure  suo  libertate  utentur  in  iis 
omnibus  peragendis,  quae  sive  ex  declaratione  sive  ex  dispositione  Sacrorum  Canonum, 
secundum  praesentem  et  a  Sancta  Sede  approbatam  Ecclesiae  disciplinam,  ad  pastorale 
illorum  officium  pertinent, 

Articulus  VI.  Juxta  haec  Majestas  Sua  haudquaquam  patietur,  ut  iidem  Antistites, 
aliique  Sacri  Ministri  in  sui  muneris  functione  impediantur,  seu  ob  sacri  ministerii  opera 
a  quoquam  quovis  obtentu  vexentur:  imo  vero  providebit,  ut  iisdem  debitus  juxta  divina 
Mandata  honor  servetur,  nec  quidquam  fiat,  quod  dedecus  ipsis  afferre,  aut  eos  in  contem- 
ptum  adducere  possit;  atque  adeo  jubebit,  ut  in  quacumque  occasione  ab  omnibus  Regni 
Magistratibus  peculiari  reverenda  eorum  dignitati  debita  cum  ipsis  agatur.  Aderit  etiam 
Regia  Majestas  potenti  patrocinio  Suo  Episcopis  illud  prò  re  nata  postulantibus  ;  maxime 
autem  ubi   improbitati  obsistendum   sit   hominum,  qui   lidelium    mentes   pervertere,   vel 

»  V.  p.  4ft»ss.  i 


798  Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna  a.  1846 

eorum  mores  corrumpere  conentur,  aut  divulgatio  pravorum  noxiorumque  librorum  impe- 
dienda  sit. 

Articulus  VII.  Omnia,  quae  nunc  extant,  Sanctimonialium  Coenobia,  uti  et*  pauca  illa 
quae  supersunt  in  Hispaniae  dominiis  Coenobia  Virorum  conservabuntur.  Insuper  Majestas 
Sua  utilitates  considerans,  quas  Ecclesiae  Hispaniarum  suaeque  Ditionis  populus  a  Reli- 
giosis  Ordinibus  perceperunt,  et  promptam  suam  erga  Sanctam  Sedem  voluntatem  osten- 
dere  desiderans,  alia  edam  prò  loco  et  tempore  Religiosorum  Coenobia,  inito  cum  Aposto- 
lica ipsa  Sede  Consilio,  cum  dotatione  congrua  instaurari  ourabit. 

Articulus  Vili.  Bona  Ecclesiastica  cujusque  generis,  quaecumque,  post  venditiones  in 
praeteriti  temporis  calamitate  ex  latarum  tum  civilium  legum  praescripto  peractas,  super- 
iuerunt,  sive  scilicet  ad  Saecularem  Clerum,  sive  ad  Regulares,  sive  ad  alias  pias  Causas 
pertineant,  Ecclesiae  restituuntur.  Horum  honorum  procuratio  (iis  tamen  exceptis,  quae  a 
Regio  Gubernio  peculiaribus  Ecclesiis  seu  Beneficiis,  piisve  aliis  Institutis,  quorum  propria 
sunt,  jam  reddita  fuerint)  tribus  selectissimis  Viris  Ecclesiasticis  a  Summo  Pontince,  col- 
latis  consiliis  cum  Catholica  Majestate  Sua,  deputandis  interim  committetur,  qui  illa  fide- 
liter  administrabunt,  donec  modo  debito  applicentur.  Nimirum  ad  bona  quod  attinet  perti- 
nenza ad  Clerum  Saecularem,  seu  ad  Instituta  quaelibet  adhuc  extantia,  curabunt  Deputati 
praedicti  ut  illa,  quum  primum  rite  fieri  poterit,  eisdem  restituant.  Quum  vero  ob  multaruni 
Ecclesiarum  viduitatem,  aliorumque  Beneficiorum  vacationem,  seu  alias  ob  causas  fieri 
possit,  ut  quibusdam  in  casibus  restitutionem  hujusmodi  perncere  in  praesens  non  expediat, 
hinc  Deputatis  ipsis  jus  erit  retinere  in  sua  administratione  hisce  in  casibus  respectiva 
bona,  donec  restituì  commode  valeant:  vel  in  ecelesiasticos  alios  usus,  impetrata  a  Sede 
Apostolica  auctoritate,  destinentur.  Bonorum  vero  ad  sublata  Religiosorum  Coenobia,  aut 
ad*  alia  quae  non  extent,  Instituta  spectantium  procuratio  remanebit  penes  eosdem  Depu- 
tatos,  donec  a  Summo  Pontifice,  collatis  cum  Majestate  Sua  consiliis,  de  illorum  applica- 
tione  decernatur. 

Articulus  IX.  Ad  reparandas,  quoad  fieri  possit,  jacturas,  quas  Hispaniarum  Ecclesiae 
in  temporalibus  suis  juribus  novissimi  temporis  calamitate  passae  sunt,  dabuntur  illis  sine 
mora  a  Catholica  Majestate  Sua  novi  proventus,  ad  divini  scilicet  cultus  impensas,  ad  sacro- 
rum  Praesulum,  Capitulorum,  Parochorum,  Seminariorum,  Clerique  universi  sustentatic- 
nem,  atque  ad  pios  alios  et  ecelesiasticos  usus  perpetuo  jure  destinandi.  Qua  super  re 
inter  Summum  Pontificem  et  Majestatem  Suam  convenit,  ut  Sacrorum  Ministri  haudqua- 
quam  in  conditione  ponantur  Magistratuum,  seu  Ofncialium  publico  stipendio  fruenlium, 
sed  Hispaniarum  Ecclesiis  ad  praedictos  usus  ea  omnino  dos  tribuatur,  quam  Sanctitas  Sua 
uti  tutam  juxta  et  congruam,  decentemque,  ac  piane  liberam  seu  independentem  judicare 
ac  probare  valeat.  In  hac  autem  dotatione  ratio  etiam  habenda  erit  quinquaginta  duarum 
Dignitatum  seu  Beneficiorum,  quae  in  supradicta  inter  Benedictum  XIV,  et  Ferdinandum  VI 
Conventione  ad  collationem  Sedis  Apostolicae  reservata  sunt. 

Articulus  X.  Ecclesia  insuper  jus  habebit  novas  justo  quocumque  titulo  acquirendi  pos- 
sessiones;  cjusque  proprietas  in  omnibus  quae  possidet,  vel  in  posterum  aequiret,  sacra  et 
inviolabilis  erit.  Ecclesiasticarum  vero  quarumeumque  fundationum  nulla  vel  suppressio 
vel  unio  fieri  poterit  absque  interventi!  auctoritatis  Sedis  Apostolicae,  salvis  facultatibus  a 
Sacro  Concilio  Tridentino  Episcopis  tributis. 

Articulus  XI.  Attenta  autem  utilitate,  quae  in  causam  Religionis  ex  hac  Conventione 
dimanatura  erit,  Summus  Pontifex,  instante  Majestate  Sua  ad  tuendam  publicam  tranquil- 
litatem,  spondet  se,  quum  primum  Hispaniae  Clerus  ea,  de  qua  in  articulo  nono  dictum 
est,  nova  dotatione  potìetur,  editurum  peculiare  decretum  quo  illos,  qui  bona  ecclesiastica 
in  novissimis  Catholici  Regni  perturbationibus,  ad  latarum  tunc  civilium  legum  tramites, 
emerunt,  eorumque  possessionem  adepti  sunt  ante  exitum  superioris  anni  Millesimi  octin- 


a.  1845  Concordato  fra  Pio  /X  ed  Isabella  li  Regina  ili  Spugna  799 

gentesimi  quadragesimi  quarti,  atque  alios  ab  emptorìbus  ipsis  causam  habentes,  nullam 

ullo  tempore  habituros  molestiam  declarabit,  neque  a  Sua  Sanctitate,  ncque  a  Romanis 
Pontificibus  Successoribus  Suis. 

Articulus  XII.  Caetera,  super  quibus  in  hisce  articulis  provisum  non  est,  quaecumque 
ad  res.  seti  personas  ecclesiasticas  pertinent,  dirigentur  omnia  et  administrabuntur  juxta 
vigentem  et  approbatam  a  Sede  Apostolica  Ecclesiae  disciplinam.  Si  vero  in  posterum 
supervenerit  diflìcultas,  Sanctitas  Sua,  et  Regia  Majestas  secum  conferre  et  rem  amice 
componere  sibi  reservant. 

Articulus  XIII.  Per  praesentem  Conventionem  leges,  ordinationes,  et  decreta  in  Hispa- 
aiarum  Ditione  quomodocumque  lata,  in  quantum  il  li  adversantur,  abrogata  habebuntur; 
eademque  Conventio  in  Hispaniis  Lex  Status  in  iuturum  omne  tempus  valitura  declarabitur. 

Vrticulus  XIV.  Ut  autem  quae  in  supradictis  articulis  conventa  sunt,  prompliorem, 
facilioremque  habeant  effectum,  Summus  Pontifex  consilium  sibi  esse  declarat  mittere 
Matrituin  propediem  ad  ea,  uti  et  ad  religiosa  alia  negotia  curanda,  Praesulem  sibi  pro- 
batum,  ac  Delegati  Sui  Apostolici  titulo  insignitum,  quem  Sanctitas  Sua  congruis  ad  eam 
rem  mandatis  et  facultatibus  instruet. 

Articulus  XV.  Ratitìcationum  hujus  Conventionis  traditio  fìet  intra  trium  mensium 
spatium  a  die  hisce  articulis  apposita,  aut'eitius  si  fieri  poterit. 

Datum  Romae  die  vigesimaseptima  Aprilis  Anno  Millesimo  octingentesimo  quadrage- 
simo quinto. 

(L.  ►BS.)  A.  Card.  Lambruschini  Episcopus  Sabinensis. 

(L.  >5t  S.)  José  del  Castillo  y  Ayensa.     0 

Articuli  secreti 

quos  Cardinalis  Aloisius  Lambruschini  Plenipotentiarius  SSmi  Dfii  Gregorii  XVI  Summi 
Pontificis,  et  Eques  Josephus  del  Castillo  y  Ayensa  Plenipotentiarius  Suae  Majestatis  Isa- 
bellae  II  Hispaniarum  Reginae  Catholicae,  adjectos  declarant  Conventioni  respectivae  Ple- 
nipotentiae  vi  hac  die  a  se  subscriptae,  ut  proinde  hi  etiam  Articuli  tamquam  pars  ejusdem 
Conventionis  haberi  et  servari  debeant 

Articulus  I.  Viri  Ecclesiastici  ad  Archiepiscopales  vel  Episcopales  Sedes,  seu  ad  quae- 
cumque Beneficia  Consistorialia  a  Catholica  Majestate  Sua  nominati,  antequam  canonicam 
a  Summo  Pontifice  institutionem  accipiant,  nullo  umquam  obtentu  destinatae  sibi  Ecclesiae 
procurationi  immiscere  se  poterunt. 

Articulus  II.  Cum  vacent  ad  praesens  in  Ditione  Majestatis  Suae  quamplures  Eccle- 
siae, in  quibus  peculiari  novi  pastoris  sedulitate  opus  est  ad  turbatas  calamitate  temporum 
sacras  res  in  canonicum  ordinem  restituendas,  convenit  inter  Summum  Pontificem  et  Catho- 
licam  Majestatem  Suam,  ut  Regiae  ad  illas  nominationes  liant  quantocius,  re  antea  collata 
cum  Delegato  Apostolico  Matritum  propediem  profecturo;  ut  ita  praesentibus  illarum  Eccle- 
siarum  indigentiis,  post  inslitutum  scilicet  a  Sanctitate  Sua  de  personarum  virtute  atque 
idoneitate  judicium,  adjuvante  Domino,  consuli  promptius  ac  felicius  valeal. 

Datum  Romae  die  vigesimaseptima  Aprilis  Anno  Millesimo  octingentesimo  quadrage- 
simo quinto. 

(L. <ì*S.)  Aloisius  Card.  Lambruschini  Episcopus  Sabinensis. 

(L.  >£<  S.)  José  del  Castillo  y  Ayensa. 


Dagli  esemplari  a  firme  autografe  e  sigilli   dei   plenipotenciarii  in  S.  11.  Pos.  19  nell'Archivio  delia  S.  Con. 
gregazlone  degli  Affari  Hccle».  Straord. 


800 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Costarica 


a.  1852 


CONCORDATO  FRA  PIO  IX  L  LA  REPUBBLICA  DI  COSTARICA. 


In  nomine  Sanctissimae  et  Indivi- 
duile Trinitatis. 

Sanetitas  Sua  Summus  Pontifex 
Pius  IX  et  Praeses  Reipublicae  Costari- 
censis  in  suos  respective  plenipotentia- 
rios  nominarunt 

Sanetitas  Sua  Emum  D.  Jacobum 
Antonelli  S.  R.  E.  Cardinalem  Diaconum 
Sanctae  Agathae  ad  Suburram,  suum 
Ministrum  a  publicis  negotiis. 

Et  Reipublicae  Praeses  Excellentis- 
simum  Dominum  Ferdinandum  Loren- 
zana,  Marchionem  de  Belmonte,  Equitem 
Ordinis  hierosolimitani  a  S.  Sepulcro, 
equitem  a  Magna  Cruce  itemque  tor- 
quatum  Francisci  Primi  Neapolitani  et 
Administrum  cura  liberis  mandatis  apud 
Sanctam  Sedem  Apostolicam. 


Qui  post  mutuo  tradita  respectivae 
plenipotentiae  instrumenta  de  iis,  quae 
sequuntur  convenerunt. 

Art.  1.  Religio  catholica  apostolica 
romana  est  religio  status  in  Costaricensi 
republica,  atque  inibi  sarta  tecta  semper 
conservabitur  cum  omnibus  juribus  et 
praerogativis,  quibus  ex  Dei  lege  et 
SS.  Canonum  sanctionibus  pollere  debet. 

Art.  2.  Hinc  juventutìs  institutio  in 
universitatibus,  collegiis,  scholis  et  aliis 


7  ottobre  1852. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  Tri- 
nidad. 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontifice  Pio  IX. 
y  el  Presidente  de  la  Repiìblica  de  Costa 
Rica  nombraron  para  sus  respectivos 
Plenipotenciarios, 

Su  Santidad  il  Sua  Eminencia  el 
Senor  Don  jacobo  Antonelli  Cardenal  de 
la  Santa  Yglesia  Romana,  Diacono  de 
Santa  Agata  de  Suburra,  y  Secretano 
de  Estado,  y  de  Relaciones  Exteriores: 

Y  el  Presidente  de  la  Republica  de 
Costa  Rica  al  Excelentisimo  Senor  Don 
Fernando  de  Lorenzana  Marqués  de  Bei- 
monte,  Caballero  de  la  sagrada  Orden 
ecuestre  Jerosolimitana  del  S.to  Sepulcro 
de  N.  S.  J.  C,  Comendador  de  la  Orden 
Pontificia  de  San  Gregorio  Magno  en  la 
clase  militar,  Caballero  Gran  Cruz  de  la 
misma  Orden  en  la  clase  civil,  Comen- 
dador de  la  Real  Orden  de  Francisco  I. 
de  las  dos  Sicilias,  etc.  etc,  y  Ministro 
Residente  de  la  Republica  de  Costa  Rica 
cerca  de  la  S.  Sede: 

Los  cuales,  despues  de  haber  cam- 
biado  sus  respectivos  plenos  poderes  con- 
vinieron  en  los  articulos  siguientes. 

Art.  l.°  La  Religion  Catolica  Aposto- 
lica Romana  es  la  Religion  del  Estado 
en  la  Republica  de  Costa  Rica,  y  se  con- 
servai siempre  con  todos  los  derechos, 
y  prerogativas  de  que  debe  gozar  segun 
la  ley  de  Dios  y  las  disposiciones  de  los 
sagrados  Canones. 

Art.  2.°  En  consecuencia  la  ense- 
ììanza    en    las   Universidades,   Colegios, 


a.  lsr.i 


Concordati)  fra  Pio  IX  <■  la  Repubblica  di  Costarica 


801 


omnibus  educationis  seu  instructionis 
institutis  erit  piane  conformis  doctrinae 
ejusdem  catholicae  religioni*,  et  ideirco 
Episcopi  et  locorum  ordinari]  liberi  om- 
nino  erunt  in  dirigenda  doctrina,  quae 
ad  Theologicas,  et  canonici  juris  facul- 
tates  et  ad  alias  ecelesiasticas  ejusque 
generis  disciplinas  pertinet.  Insuper  iidem 
ordinarii  et  episcopi  praeter  illam  solli- 
citudinem,  quam  ex  proprii  ministerii 
officio  in  religiosam  juventutis  educatio- 
nem  exercent  advigilabunt  etiam,  ut  in 
quavis  tradenda  disciplina  nihil  adsit, 
quod  catholicae  religioni  morumque  ho- 
nestati  adversetur. 

Art.  3.  Episcopi  praeterea  jure  suo 
fruuntur  examinandi  et  censurarli  ferendi 
in  omnes  libros  et  scripta  quae  ad  ndei 
dogmata,  ecclesiae  disciplinam  et  ad  pu- 
blicam  morum  honestatem  quovis  modo 
pertinent,  et  supremum  Costaricense  gu- 
bernium  omnem  auctoritatis  suae  opem 
et  operam  praestabit  ad  tutandas  dispo- 
sitiones,  quas  ipsi  Episcopi  juxta  cano- 
nicas  sanctiones  suscepturi  erunt  ad  reli- 
gionem  tuendam,  atque  ad  devitandum 
quidquid  eidem  religioni  adversari  possit. 

Art.  4.  Cum  Romanus  Pcntifex  pri- 
matum  in  universam,  qua  late  patet  Ec- 
clesiali] jure  divino  obtineat,  tam  episcopi 
quam  clerus  et  populus  libere  cum  Apo- 
stolica sede  communicabunt. 

Art.  5.  Costaricense  Gubernium  obli- 
gatione  se  obstringit  praestandi  et  in- 
tegram  servandi  dotem  prò  episcopo, 
capitalo,  seminario  et  divini  cultus,  ac 
sacrarum  aedium  expensis  super  fundis 
lenirvi  Costaricensis  nationis  juxta  desi- 
gnationem  in  (ine  hujus  Conventionis  ex- 
pressam.  Et  quoties  novae  Dioeceses 
erunt  erigendae,  eadem  norma  locum  ha- 
bebit  prò  dote  cujusque  ecclesiae,  capi- 
tuli  et  seminarii.  Cum  autem  hujusmodi 
dotes  assignentur  compensatione,  imo 
loco  decimarum,  quibus  hoc  modo  sup- 


Escuelas  y  demas  Establecimientos  de 
instruccion  sere  conforme  &  la  doctrina 
de  la  misma  Religion  Catolica;  al  cual 
efecto  los  Obispos  y  Ordinarios  locales 

tendran  la  direccion  libre  de  las  Cate- 
dras  de  Teologia,  de  derecho  Canonico, 
y  de  todos  los  ramos  de  enseiìanza  eclc- 
siàstica,  y  a  mas  de  la  intlueneia,  que 
ejerceran  en  virtud  de  su  Ministerio  sa- 
grado  en  la  educacion  religiosa  de  la 
juventud,  velanin  por  que  en  la  ense- 
fianza  de  cualquiera  otro  ramo  nada 
haya  contrario  ;i  la  Religion  ni  a  la 
Moral. 

Art.  3.°  Los  Obispos  conservare  asi- 
mismo  su  derecho  de  censura  respecto 
de  todos  los  libros  ó  escritos  que  tengan 
relacion  al  Dogma,  A  la  Disciplina  de  la 
Yglena,  y  a  la  Moral  pùblica;  y  el  Go- 
bierno  de  Costa  Rica  concurrira,  en 
cuanto  se  lo  permita  su  autoridad,  y  con 
los  medios  propios  de  ella,  a  sostener 
las  disposiciones  que  los  Obispos  tomanin 
conforme  a  los  sagrados  Cànoncs  para 
defender  la  Religion,  y  evitar  todo  lo 
que  pudiera  serie  contrario. 

Art.  4.°  Siendo  el  Pontifice  Romano 
el  Gefe  de  la  Yglesia  Universal  por  de- 
recho divino,  tanto  los  Obispos,  corno  el 
Clero  y  el  pueblo  tendnin  libre  comuni- 
cacion  con  la  S.  Sede  Apostòlica. 

Art.  5.°  El  Gobierno  de  Costa  Rica 
se  compromete  a  subministrar  las  dota- 
ciones  del  Obispo,  del  Cabildo,  y  del 
Seminario,  y  à  proveer  a  los  gastos  del 
culto  y  de  fabrica  de  la  Yglesia  de  los 
fondos  del  Tesoro  Nacional,  conforme  a 
la  escala  especifica,  que  va  al  fin  del 
presente  Concordato;  la  qual  en  caso  de 
erecciones  de  nuevos  Obispados  se  adop- 
tarà  del  mismo  modo,  para  la  dotacion 
de  los  Obispos,  de  los  Cabildos,  de  los 
Seminarili^  y  de  las  fàbricas  de  las  Ygle- 
sias.  Y  ascntado  que  tales  asignaciones 


802 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Costarica 


plendis  gubernium  propria  illius  loci  uti- 
litatis  causa  a  Sede  Apostolica  hujus- 
modi  veniam  petiit  et  obtinuit,  idcirco 
dotes  ipsae  habendae  omnino  erunt,  prout 
sunt,  titulo  oneroso,  ac  propterea  guber- 
nium, tamquam  verum  ecclesiae  credi- 
tum  erga  nationem  Costaricensem  dotes 
ipsas  agnoscit,  quae  ita  liberorum,  seu 
omnino  independentium  reddituum  natu- 
ram  rationemque  acquirent. 

Art.  6.  Parochi  pergent  exigere  pri- 
mitias  et  emolumenta  quae  a  stola  nun- 
cupantur,  salvo  Ordinarii  '  jure  haec 
eadem  emolumenta  in  propria  dioecesi 
religiose  ordinandi  per  opportunam  le- 
gem,  donec  parochis  ipsis  congrua,  tuta, 
independens  dos  fuerit  attributa  a  Gu- 
bernio  collatis  invicem  super  hac  re  cum 
propriis  ordinariis  consiliis. 

Art.  7.  Ob  praedictae  dotis  assigna- 
tionem,  quae  praesentes  decimarum  pro- 
ventus  superat,  quaeque  ex  ipsius  gu- 
berniisponsione  copiosior  futuro  tempore 
evadet,  Summus  Pontifex  Praesidi  Co- 
staricensis  Reipublicae  ejusque  in  mu- 
nere  successoribus  concedit  patronatus 
jus,  seu  privilegium  proponendi  in  qua- 
libet  vacatione  Ecclesiae  S.  Josephi  et 
aliarum  in  eo  territorio  erigendarum  Ec- 
clesiarum  dignos  idoneosque  ecclesia- 
sticos  viros  iis  omnibus  dotibus  praeditos, 
quos  SS.  Canones  requirunt,  et  idem 
Summus  Pontifex  juxta  praescriptas  ab 
ecclesia  regulas  iisdem  Viris  Canonicam 
institutionem  ex  consuetis  formis  dabit. 
Designati  vero  nullo  modo  sese  commi- 
scere  poterunt  Regimini  et  Administra- 
tioni  illius  Ecclesiae  ad  quam  luerint 
nominati,  antequam  apostolicas  canoni- 
cae  institutionis  literas  exceperint,  prout 
sacri  Canones  praescribunt.  Reipublicae 
Praeses  non  ultra  annum  a  vacationis 
die  nominatum  praesentabit. 


son  un  compensativo,  ó  mas  bien  una 
subrogacion  de  los  Diezmos,  pues  el  Go- 
bierno  con  mirasde  utilidad  pùblica  locai 
ha  solicitado  y  obtenido  de  la  S.  Sede 
està  substitucion,  deberan  considerarse 
corno  lo  son  a  «  titulo  oneroso  »  ;  y  reco- 
nocidas  por  el  Gobierno  corno  un  verda- 
dero  crédito  de  las  Yglesias  contra  la  Na- 
cion  Costaricense,  adquiriràn  el  caràcter 
de  una  verdadera  renta  independiente. 
Art.  6.°  Los  Pàrrocos  seguiràn  perci- 
biendo  las  primicias  y  los  emolumentos 
dichos  de  estola,  quedando  al  cuidado,  y 
conciencia  del  Ordinario  el  arreglo  de 
los  aranceles  de  estos,  hasta  que  el  Go- 
bierno les  asigne  una  congrua  segura, 
é  independiente,  poniendose  de  acuerdo 
para  elio  con  el  Obispo. 

Art.  7.°  En  atencion  a  las  dotaciones 
precitadas,  mayores  en  su  totalidad  de 
lo  que  produce  attualmente  la  renta  de 
Diezmos,  y  que  el  Gobierno  espera 
aumentar  en  el  tiempo  venidero,  el  Stimo 
Pontifice  concede  al  Presidente  de  la 
Republica  de  Costa  Rica  y  a  sus  suce- 
sores  en  este  Cargo  el  Patronato,  o  sea 
el  privilegio  de  presentar  para  cuales- 
quiera  vacantes  de  la  Diocesi  de  San 
José  y  de  las  demas  que  fueren  erijidas 
en  aquel  territorio,  a  Ecclesiasticos  di- 
gnos é  idoneos  adornados  de  todas  las 
cualidadcs  requeridas  por  los  sagrados 
canones;  y  el  Suino  Pontiiìce  en  coniar- 
midad  a  las  reglas  prescriptas  por  la 
Yglesia  darà  a  los  presentados  la  institu- 
cion  canònica  en  las  formas  acostumbra- 
das.  Los  presentados,  sine  embargo,  no 
podi  àn  de  ninguna  manera  intervenir  en 
el  régimen  ó  en  la  administracion  de  las 
Yglesias  para  las  cuales  hubiesen  sido 
designados,  antes  de  recibir  las  Bulas 
de  institucion  canonica,  corno  està  pre- 
scripto  en  los  sagrados  Cànonts.  El  Pre- 


a.  1852 


Concordato  fra  l'io  IX  <   la  Repubblica  iti  Costarica 


sua 


Art.  8.  Eadem  de  causa  Summus 
Pontifex  Reipublicae  praesidi  indultum 
concedit  nominandi  ad  omnes  capitali 
praebendas,  sive  sint  dignitates,  sive  ca- 
nonicatus,  sive  interiora  beneficia  usque 
ad  sex  dumtaxat,  excepta  prima  digni- 
tate,  quae  liberae  sanctae  sedis  collationi 
reservata  permanet,  nec  non  theologali 
et  poenitentiaria  praebendis,  quae  ab 
Episcopis  praevio  experimenlo  seu  con- 
cursu  rite  habito  iis  conferentur,  quos 
digniores  judicaverint.  Reipublicae  Prae- 
ses,  illis  semper  exceptis,  ad  sex  illas 
praebendas  nominabit,  quae  primum  va- 
caturae  sunt  quaeque  ad  ipsius  nomina- 
tionem  perpetuo  pertinebunt.  Reliqua 
autem  cujuscumque  tandem  classis  et 
numeri  futura  sint,  quoniam  in  praesentia 
ircs  tantum  existunt,  ab  Episcopis  con- 
ferentur. Id  tamen  non  impedit  quominus 
aliae  praebendae  in  capitulis  possint  in- 
stitui,  quae  per  publicum  experimentum, 
seu  concursum,  veluti  duae  superius  me- 
moratae  obtinendae  sint,  quae  semel  ita 
constitutae  nullo  modo  variari  poterunt. 


Art.  9.  Paroeciae  omnes  juxta  Con- 
eilii  Tridentini  praescripta  conferentur 
per  publicum  experimentum  seu  con- 
cursutn,  quo  absoluto  Episcopi  tres  ex 
approbatis  Reipublicae  Praesidi  praesen- 
tabunt,  ut  ex  iis  propositis  unum  seligat 
juxta  morem,  qui  a  guberniis  Americae 
regionum  ad  Hispanias  olim  pertinen- 
tium  observatur. 

Art.  10.  Sancta  Sedes  proprio  utens 
jure  novas  dioeceses  eriget,  ac  novas 
earumdem  peraget  circumscriptiones , 
lUm  id  fidelium   necessitas  aut  utilitas 


sidente  de  la  Republica  procederà  a 
nacer  la  presentacion  del  Candidato  no 
mas  tarde  de  un  aito  despues  del  dia,  en 
que  se  verificò  la  vacante. 

Art.  8."  Por  la  misma  causa  el  Stimo 
Pontifice  concede  al  Presidente  de  la 
Republica  el  privilegio  de  nombrar  para 
todas  las  Prebendas  del  Capitulo  va  sean 
de  Dignidades,  ó  Canongias,  ó  Racio- 
neros  basta  el  numero  de  seis;  exce- 
ptuando  la  primera  Dignidad,  que  sera 
reser vada  ala  libre  colacion  de  la  S.Sede, 
y  la  Teologai  (Lectoral)  y  Penitenciaria 
las  cuales  seràn  conferidas  por  los  Obi- 
spos  en  concurso  de  oposicion  à  las  per- 
sonas,  que  fuesen  consideradas  mas  di- 
gnas. 

Seràn  de  nombramiento  del  Presi- 
dente las  seis  prebendas,  que  primero 
vacaren  de  las  no  exceptuadas,  las  cuales 
quedaràn  sugetas  para  siempre  a  su 
libre  nominacion.  La  provision  de  las 
restantes  cualquiera  que  fuese  su  clase 
y  numero  en  ci  tracto  sucesivo,  pues 
ubora  solo  bay  tres  existentes,  corre- 
sponderà  en  addante  al  Obispo.  Esto  no 
impide  que  puedan  ser  fundadas  otras 
prebendas  de  oposicion,  corno  las  dos  an- 
tedichas,  que  deben  conferirse  en  con- 
curso por  los  Obispos,  las  cuales  una  vez 
establecidas  no  podràn  variarse. 

Art.  9."  Todas  las  parroquias  seran 
provistas  en  concurso  abierto,  segun  lo 
dispuesto  por  el  sagrado  Concilio  de 
Trento,  debiendo  los  Ordinarios  formar 
las  ternas  de  los  concurrentes  aprobados, 
y  dirigirlas  al  Presidente  de  la  Repu- 
blica, quien  nombrara  uno  entre  los  pro- 
puestos  conforme  a  la  pràctica  observada 
en  otras  Repùblicas  de  la  America  anti- 
guamente  espanola. 

Art.  10."  La  Santa  Sede  en  ejercicio 
de  su  propio  derecho,  erijira  nuevas  Dió- 
cesis,  y  bara  nuevas  circunscripciones 
de  ellas  segun  lo  requiera   la   necesi- 


vii 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dì  Costarica 


a.  1852 


postulaverit.  Veruntamen  ubi  id  conti- 
gerit  cum  Costaricensi  Gubernio  Consilia 
conferet.  In  unaquaque  earumdem  dioe- 
cesium  insiituetur  Canonicorum  Capitu- 
lum  et  Episcopale  Seminarium  accomo- 
cìatum  ad  Cleri  Dioecesani  numerum  et 
ipsarum  dioeceseum  indigentias.  Pro 
dote  cujusque  Sedis,  Capituli  et  Semi- 
narii,  quae  erigenda  erunt,  ea  norma  erit 
sequenda,  quae  '  statuta  est  prò  Costari- 
censi Ecclesia,  quae  quamprimum  Cano- 
nicorum Capitulum  habebit  efformatum 
juxta  schema  inierius  referendum.  In  Se- 
minaria  excipientur  et  instituentur  juxta 
Tridentinae  Synodi  praescripta  ii  adole- 
scentes,  quos  Episcopi  ex  propria  dioe- 
cesis  necessitate  vel  utilitate  admittendos 
esse  censuerint.  Ea  omnia  quae  ad  eorum- 
dem  Seminariorum  regimen,  ordinatio- 
nem,  doctrinam,  gubernationem  et  ad- 
ministrationem  pertinent  a  Diocesano 
antistite  unice  pendere  debent,  qui  suam 
liberam  plenamque  auctoritatem  et  jus 
in  ea  exercebit.  Rectores  quoque  et  pro- 
fessores  seminariorum  ab  episcopis  li- 
bere nominabuntur,  et  quotiescumque 
necessarium  vel  utile  ab  ipsis  judicabitur 
removebuntur. 


Art.  11.  Item  in  singulis  dioecesibus 
a  propriis  ordinariis  novae  erigentur  Pa- 
roeciae,  cum  id  fidelium  necessitas  et 
utilitas  requirat,  atque  in  hac  re  perfi- 
cienda  cum  Gubernio  erunt  ineunda  Con- 
silia, ubi  et  quoties  civilium  rerum  ratio- 
nes  sint  conciliandae. 

Ait.  12.  Sede  vacante,  episcopalis 
ecclesiae  capitulum  infra  tempus  praefi- 
nitum  et  ad  normam  eorum,  qu;ie  a  sacro 
Concilio  Tridentino  in  rem  decreta  sunt, 
Vicarium  capitularem  libere  eliget,  quin 
electionem  semel   factam   revocare,  vel 


dad  de  los  Fideles:  sin  embargo  llegado 
el  caso  procederà  de  acuerdo  con  el  Go- 
bierno  de  Costa  Rica.  En  cada  una  de 
estas  Diócesis  se  establecera  un  Cabildo 
de  Canónigos,  y  el  Collegio  Seminario 
proporcionado  al  nùmero  del  Clero  Dio- 
cesano y  à  las  necesidades  de  las  mismas 
Diócesis,  y  para  le  dotacion  de  las  Sillas 
Episcopales  que  hayan  de  ser  erijidas, 
de  los  Cabildos  y  de  los  Seminarios  se 
procederà  sobre  las  bases  adoptadaspara 
la  de  S.  José,  la  cual  à  la  brevedad  po- 
sible  tendrà  un  Cabildo  formado  come 
se  espresa  en  la  Escala,  que  se  halla  al 
fin  del  presente  Concordato. 

En  los  Colegios  Seminarios  seràn 
recibidos,  y  educados  conforme  a  lo  pre- 
scripto  por  el  sagrado  Concilio  de  Trento 
aquellos  jóvenes,  à  quienes  los  Obispos 
creyeren  conveniente  admitir  segun  la 
necesidad,  y  la  utilidad  de  sus  Diócesis. 
Corresponde  por  consiguiente  de  pieno 
y  libre  derecho  à  la  autoridad  de  los 
Prelados  Diocesanos  todo  cuanto  con- 
ciente al  arreglo,  à  la  ensenanza,  al  re- 
gimen, y  a  la  administracion  de  los  Se- 
minarios; cuyos  Rectores  y  Profesores 
seràn  libremente  nombrados  y  revocados 
por  los  Obispos,  cuando  lo  juzgaren  util 
y  necesario. 

Art.  11.°  Se  erigiràn  asi  tambien  por 
la  competente  Autoridad  Diocesana  nue- 
vas  Parroquias  segun  lo  requieran  la 
necesidad  y  la  utilidad  de  los  Fieles, 
procediento  de  acuerdo  con  el  Gobierno; 
siempre  que  luere  necesario  conciliar  los 
efectos  civiles. 

Art.  12.°  En  sede  vacante  el  Cabildo 
de  la  Yglesia  Metropolitana,  ó  sufra- 
ganea  nombrarà  libremente  en  el  ter- 
mino prefijado  y  en  eonformidad  à  lo 
establecido  por  el  sagrado  Concilio  de 
Trento,  al  Vicario  Capitular,  sin  poder 


1  Acta  :  «  qua  >. 


a.  1862 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Costarica 


805 


ad  novam  procedere  possit,  qualibet  con- 
suetudine de  medio  sublata  ac  penitus 
abolita,  quae  in  hac  re  Sacrorum  Cano- 
num  sanctionibus  quovis  nomine  adver- 
setur. 

Art.  13.  Causae  omnes  fidem,  sacra- 
menta, sacras  functiones  aliaque  officia 
et  jura  sacro  ministerio  adnexa  respi- 
cientes,  -et  gencratim  causae  omnes  ec- 
clesiasticae  ad  judicium  ecclesiasticae 
auctoritatis  unice  pertinent  juxta  sacro- 
rum  Canonum  normam. 

Art.  14.  Temporum  ratione  habita 
Sanctitas  Sua  consentit,  ut  causae  civi- 
les  clericorum,  ad  laicos  judices  refe- 
rantur,  sive  personales  sint,  sive  reales, 
quae  scilicet  possessiones  atque  alia  tem- 
poralia  clericorum,  ecclesiarum,  benefi- 
ciorum,  aliarumque  ecclesiasticarum  fun- 
dationum  jura  respiciant. 


Art.  15.  Eadem  de  causa  Sancta 
Sedes  haud  impedit  quominus  causae 
criminales  ccclesiasticorum  pio  delictis, 
quae  Criminalibus  reipublicae  legibus 
animadvertuntur,  quaeque  ad  Religio- 
nem  non  pertinent,  ad  Laicorum  Tribu- 
nalia  deferantur.  Cum  vero  agitur  de 
judiciis  secundae  et  ultimae  instantiae 
in  illud  Tribunal  inter  Judices  etiam  duo 
saltem  ecclesiastici  viri,  quos  Ordinarius 
nominat,  eruntomnino  admittendi.  Haec 
judicia  minime  publica  erunt,  et  respe- 
ctivae  sententiae  poenam  Capitis,  seu 
poenam  afflictivam,  aut  infamiam  infe- 
rentes,  numquam  erunt  exequendae  abs- 
que  suprema  Praesidis  Reipublicae  ad- 
probatione,  et  antequam  proprius  cujus- 
que  ecclesiastici  viri  Episcopus  ea  absol- 
verit,  quae  sacri  Canones  praescribunt. 
In  deprehendendis  et  detinendis  ecclesia- 
sticis  ii  erunt  adhibendi  modi,  quos  reve- 
rentia  status  clericalis   exigit,   et    cum 


revocar  ci  nombramiento  una  vez  hecho, 
ni  hacer  otro  nuevo,  quedando  por  con- 
secuencia  abolida  cualquiera  costumbre, 
que  fuese  contraria  A  lo  dispuesto  por 
los  sagrados  Ciinones. 

\rt.  13.°  Las  causas  relati vas  a  la  fé, 
&  [os  sacramentos,  A  las  funciones  sagra- 
das,  à  las  obligaciones  y  à  los  derechos 
anexos  al  sagrado  Ministerio,  y  en  gene- 
ral todas  las  causas  de  naturaleza  ecle- 
siàstica,  pertenecen  esclusivamente  al 
juicio  de  la  Autoridad  eclesiàslica  seguii 
lo  mandan  los  sagrados  Ciinones. 

Art.  14.°  Atendiendo  a  las  circun- 
stancias  de  los  tiempos  la  S.  Sede  con- 
siente  en  que  se  defieran  A  los  Tribù 
nales  Laicos  las  causas  personales  de 
los  Eclesiàsticos  en  materia  civil,  asi 
corno  las  causas  concernientes  a  las  pro- 
piedades,  y  A  otros  derechos  temporales 
de  los  Clerigos,  de  las  Yglesias,  de  los 
Benefìcios,  y  de  las  demas  fundaciones 
eclesiàsticas. 

Art.  15.°  Por  la  misma  razon  la 
S.  Sede  no  hace  dificultad  A  que  las 
causas  criminales  de  los  Eclesiàsticos 
por  delitos  perseguidos  por  las  Leyes 
de  la  Republica  estranos  a  la  Rcligion, 
sean  deferidas  A  los  Tribunales  Laicos. 
Pero  en  los  juicios  de  segunda  y  de  ul- 
tima instancia  entraran  A  hacer  parte 
del  Tribunal  corno  conjueces  al  menos 
dos  Eclesiàsticos  nombrados  por  el  Ordi- 
nario. Estos  juicios  no  seran  pùblicos  y 
las  sentencias  que  resultaren  de  ellos 
en  caso  de  condenacion  A  pena  capital, 
aflictiva  ó  infamante,  no  se  ejecutaràn 
sin  la  aprobacion  del  Presidente  de  la 
Republiqa,  y  sin  que  el  respectivo  Obispo 
bava  cumplido  previamente  cuanto  en 
tales  casos  se  requiere  por  los  sagrados 
Cànones.  En  el  arresto  y  detencion  de 
los  Eclesiàsticos,  se  les  guardaràn  los 
miramientos  convenientes  à  su  caràcter, 
debiendo  darse  pronto  aviso  de  dicho  ar- 


KM,, 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Costarica 


aliquis  ecclesiasticus  vir  fuerit  deprehen- 
sus,  nulla  interjecta  mora,  Episcopus  de 
hac  re  crii  monendus:  in  hujus  articuli 
disposinone  piene  excluduntur  causae 
majores,  quae  apostolicae  sedi  reserva- 
tae  sunt,  juxta  sacri  Concilii  Tridentini 
praescripta  Sess.  24.  De  Reform.  Cap.  V. 

Art.  16.  Cum  Ordinari!  liberi  omnino 
sint  in  proprio  ministerio  exercendo  po- 
terunt  juxta  vigentem  et  adprobatam 
Eeclesiae  disciplinam  illos  coercere  ec- 
clesiasticos  Viros,  qui  a  proprii  muneris 
officiis  et  a  recta  vivendi  ratione  defle- 
ctunt. 

Art.  17.  Ecclesia  jure  pollet  novas 
acquirendi  possessiones  quovis  justo  ti- 
tulo,  ejusque  acquisitae  res  aut  funda- 
tiones  erunt  sacrae  et  inviolabiles  aeque 
ac  proprietates  aliorum  civium  Costa  - 
ricensium,  ideoque  nulla  fundationum 
suppressio  vel  unio  fieri  potest  absque  in- 
terventu  auctoritatis  Apostolicae  Sedis, 
salvis  facultatibus  Episcoporum  juxta 
Concilii  Tridentini  normam. 


Art.  18.  Ob  rerum  et  temporum 
adjuncta  Sancta  Sedes  consentit,  ut  fundi 
et  ecclesiastica  bona  publicis  subjician- 
tur  vectigalibus  aeque  ac  aliorum  Costa- 
ricensium  civium  bona,  exceptis  tamen 
ecclesiis  seu  sacris  aedibus  divino  cultui 
dicatis. 

Art.  19.  Attenta  utilitate  quae  ex 
praesenti  conventione  in  catholicam  reli- 
yionem  manat,  Sanctitas  Sua  Costaricen 
sis  Reipublicae  Praesidis  postulationi- 
bus  annuens  et  publicae  tranquillitati 
consulere  cupiens  decernit  et  declarat 
eos  qui  durante  praeteritarum  vicissitu- 
dinum  tempore  emerint  in  ejusdem  Co- 
staricae  dominiis  ecclesiastica  bona,  vel 
census  redemerint,  ad  civilium  legum 
tum  temporis  vigentium  normam,  et  in 


resto  al  Obispo  respectivo.  En  la  dispo- 
sicion  contenida  en  este  articulo  siem- 
pre  se  entienden  excluidas  las  causas 
mayores,  las  cuales  son  reservadas  à 
la  Santa  Sede  conforme  A  lo  dispuesto 
por  el  S.  Concilio  de  Trento.  Ses.  24.  de 
Refor:  C.  V. 

Art.  16.°  Siendo  los  Ordinarios  ente- 
ramente  libres  en  el  ejercicio  de  su  Mi- 
nisterio, podran  conforme  a  la  disciplina 
vijente  aprobada  de  la  Yglesia  corregir 
tambien  a  los  Eclesiasticos  por  las  faltas 
a  los  deberes  de  su  oficio,  y  por  las  de 
su  conducta  moral. 

Art.  17.°  La  Yglesia  tiene  el  derecho 
de  adquirir  por  qualquiera  titulo  justo: 
sus  adquisiciones  y  las  fundaciones  pia- 
dosas  seran  respetadas  y  garantidas  a 
la  par  de  las  propiedades  de  todos  los 
Ciudadanos  Costaricenses;  y  por  lo  que 
toca  à  las  fundaciones  no  se  podni  hacer 
ninguna  supresion  ni  union  sin  la  inter- 
vencion  de  la  autoridad  de  la  S.  Sede, 
salvas  las  facultades  que  competen  A 
los  Obispos  segun  lo  dispuesto  por  el 
Sagrado  Concilio  de  Trento. 

Art.  18.°  La  Santa  Sede  en  vista  de 
las  circunstancias  actuales,  consiente  en 
que  los  fondos  ó  bienes  eclesiasticos 
sean  sometidos  a  las  cargas  piiblicas,  a 
la  par  de  los  bienes  de  los  ciudadanos 
Costaricenses,  excepto  siempre  las  Fàbri- 
cas  dedicadas  al  Culto  Divino,  es  decir 
à  las  Yglesias. 

Art.  19.°  Atendida  la  utilidad,  que 
del  presente  Concordato  resulta  para  la 
Religion,  el  S.  Padre  a  instancias  del 
Presidente  de  Costa  Rica  y  por  proveer 
a  la  tranquilklad  piiblica;  decreta  \  de 
Clara  que  las  personas  que  durante  las 
vicisitudes  pasadas  hubiesen  comprado 
bienes  eclesiasticos,  ó  redimido  censos 
en  los  dominios  de  ella,  autorizados  por 
las  leyes  vijentes  en  aquellos  tiempos, 
tanto    los    que    se    hallan    en    posesion. 


1852 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Costarica 


807 


praesentia  illa  possident,  quique  eisdem 
cmptoribus  successerint,  vel  exjure  sue- 
cedunt,  nullo  unquam  tempore,  aut  modo 
molestiam  ullam  habituros,  neque  a  Sua 
Sanctitate,  neque  a  suis  successoribus 
Romanis  Pontitìcibus;  imo  vero  eorum 
dem  honorum  proprietatem,  redditus, 
et  emolumenta  tuta  et  pacifica  fore  per 
seipsos,  atque  ab  iis  causam  habentes: 
id  tamen  semper  fixum  firmumque  esse 
debebit,  ut  hujusmodi  abusivae  aliena- 
tiones  numquam  renoventur. 

Art.  20.  Non  impedietur  quominus 
instituantur  monasteria  utriusque  sexus 
cujuseumque  ordinis  et  instituti  a  Sancta 
Sede  adprobati.  Quae  autem  ad  regula- 
res  pertinent  juxta  Canonicarum  legum 
et  cujusque  ordinis  constitutionum  nor- 
mam  erunt  dirigenda  et  administranda. 

Art.  21.  Gubernium  Reipublicae  Co- 
^taricensis  opportuna  praebebit  subsidia 
ad  Fidei  propagationem,  et  ad  infide- 
lium  in  su<>  territorio  existentium  con- 
versionem  procurandam  et  omnem  prae- 
stabit  favorem  institutioni  et  progressui 
sacrarum  Missionum,  cjuae  ad  hunc  lau- 
dabìlem  finem  illue  Auctoritate  Sacrae 
Congregationis  propagandae  fidei  mit- 
tuntur. 

Ari.  22.  Praevia  declaratione  a  Gu- 
hernio  per  suum  Plenipotentiarium  emis- 
sa,  quod  scilicet  gubernii  ipsius  mens  est 
per  juramentum  formula  infrascripta 
expressum  haud  obligari  in  conscientia 
eos,  qui  juramentum  illud  praestent  ad 
quidpiam  peragendum,  quod  Dei  et  ec- 
clesiae  legibus  adversetur,  Sanctitas  Sua 
assentitur  sequens  juramentum  ab  Epi- 
scopis  coeterisque  ecclesiasticis  viris 
praestari  posse  «  Ego  juro  et  promitto 
ad  Sancta  Dei  Evangelia  obedientiam 
et  fidelitatem  Gubernio  per  Constitutio- 
nem  Reipublicae   C'ostaricen.sis   statuto, 


quanto  los  que  hayan  sucedido,  ó  suce- 
dieren  de  dereclio  a  los  dichos  compra 
dores,  no  seràn  molestados  en  nintjun 
tiempo  y  de  ninguna  manera  por  Su  San- 
tidad,  ni  por  los  Sumos  Pontifices  sus 
sucesores,  de  modo  que  los  primeros 
compradores  lo  mismb  que  sus  lejitimos 
sucesores,  gozaran  segura,  y  pacifica- 
mente de  la  propiedad  de  dichos  bienes, 
de  sus  respectivos  emolumentos  y  pio- 
ductos,  stendo  entendido,  que  no  se  reno- 
varàn  esas  cnagcnaciones  abusivas. 

Art.  20.°  No  se  impedirà  el  estable- 
cimiento  de  Monasterios,  ó  Conventos 
de  ambos  sexos,  y  de  cualquiera  de  los 
Ynstitutos  aprobados  por  la  S.  Sede.  Las 
cosas  relativas  a  Regulares  seràn  arre- 
gladas  segun  lo  disponen  las  leyes  canó- 
nicas,  y  las  Constituciones  de  los  respe- 
ctivos Ordenes. 

Art.  21.°  El  Gobierno  de  la  Repu- 
blica  de  Costa  Rica  suministrarà  los 
medios  adecuados  para  la  propaejacion 
de  la  fé,  y  para  la  conversion  de  los 
infieles  existentes  dentro  de  los  limites 
de  su  territorio,  y  favorecerà  el  esta- 
blecimiento  y  progreso  de  las  Misiones, 
que  con  tan  laudable  objeto  llegasen  al 
territorio  de  la  Repùblica  autorizadas 
por  la  sagrada  Congregacion  de  Propa- 
ganda Fide. 

Art.  22.°  En  vista  de  la  declaracion 
del  Gobierno  emitida  por  medio  de  su 
Plenipotenciario,  en  cuanto  al  juramento, 
de  que  no  es  su  mente  obligar  en  con- 
ciencia  à  quien  le  preste  à  cosa  contra- 
ria a  la  Lev  de  Dios,  y  de  la  Yglesia, 
Su  Santidad  conciente  en  que  los  Obi- 
spos  y  demas  Eclesiàsticos  lo  presten  en 
la  forma  siguiente:  Yo  juro,  y  prometo 
à  Dios  sobre  los  Santos  Evangelios  obe- 
decer,  y  ser  fiel  al  Gobierno  establecido 
por  la  Constitucion  de  la  Repùblica  de 
Costa  Rica,  y  prometo  asimismo  no 
injerirme  personalmente  ni  por  medio 


(  (incordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Costarmi 


a.  1852 


itemque  promitto  me  nulli  propositioni 
sive  persona,  sive  Consilio  adfuturum, 
quae  Nationis  independentiae  vel  tran- 
quillitati  publicae  noceat  ». 

Art.  23.  Post  divina  officia  in  omni- 
bus Costaricensis  Reipublicae  templis  sic 
orabitur  «  Domine,  salvam  fac  Rempu- 
blicam:  Domine,  salvum  fac  Praesidem 
ejus  ». 

Art.  24.  Sanctitas  Sua  Reipublicae 
Costaricensis  exercitibus  exemptiones  et 
gratias  concedit,  quae  sub  generali  pri- 
vilegiorum  castrensium  nomine  cogno- 
scuntur:  atque  eadem  Sanctitas  Sua  sin- 
gulas  sive  gratias,  sive  exemptiones  quas 
erit  largitura,  determinabit  per  Aposto- 
licas  Literas,  quae  expediuntur  cum  prae- 
sens  conventio  publicabitur. 

Art.  25.  Reliqua  omnia  ad  res,  seu 
personas  ecclesiasticas  spectantia,  de 
quibus  in  hisce  articulis  nulla  habita 
mentio  est,  erunt  omnino  dirigenda  juxta 
vigentem  Ecclesiae  Catholicae  Aposto- 
licae  Romanae  disciplinam. 

Art.  26.  Per  praesentem  conventio- 
nem  leges,  ordinationes,  decreta  in  Re- 
pulbica  Costaricensi  quocumque  modo  et 
tempore  hucusque  lata,  in  quantum  con- 
ventioni  eidem  adversantur,  abrogata 
omnino  censentur,  atque  eadem  con- 
ventio veluti  lex  status  in  futurum 
omne  tempus  valitura  habebitur. 

Art.  27.  Ratificationes  praesentis 
conventionis  mutuo  tradentur  Romae 
decem  et  octo  mensium  spatio,  aut  citius 
si  fieri  poterit. 

Art.  28.  Statim  ac  praedictae  ratifi- 
cationes mutuo  traditae  fuerint  Sancti- 
tas Sua  per  Apostolicas  Literas  prae- 
sentem conventionem  confirmabit. 


de  consejos,  en  proyecto  alguno  que 
pueda  ser  contrario  à  la  independencia 
nacional,  ó  a  la  tranquilidad  pùblica. 

Art.  23.°  Despues  de  los  olìcios  Di- 
vino* en  todas  las  Yglesias  de  Costa 
Rica  se  harà  la  siguiente  oracion  : 

Domine  Salvam  fac  Rempublicam. 

Domine  Salvum  fac  Praesidem  ejus. 

Art.  24.°  Su  Santidad  concede  a  los 
ejércitos  de  la  Repiiblica  de  Costa  Rica 
las  exenciones  y  gracias  conocidas  bajo 
denominacion  de  privilegios  Castrenses, 
y  determinarà  despues  en  un  Breve 
contemporaneo  a  la  pùblicacion  del  Con- 
cordato cada  una  de  las  gracias  y  exen- 
ciones, que  entiende  conceder. 

Art.  25.°  Todo  lo  de  masque  no  se 
haya  arreglado  espresamente  por  los 
articulos  anteriores,  sea  que  pertenezea 
a  cosa,  '  ó  a  personas  eclesiasticas,  seni 
dirigido  y  administrado  conforme  a  la 
disciplina  vigente  de  la  Yglesia  católica 
apostolica  romana. 

Art.  26.°  Quedan  abrogadas  por  la 
presente  Convencion  todas  las  leyes, 
ordenanzas  y  decretos,  en  cuanto  se 
opongan  &  ella,  promulgadas  de  cual- 
quier  modo  y  en  cualquier  tiempo  en  la 
Repiiblica  de  Costa  Rica,  y  la  dicha 
Convencion  se  considera™  corno  Lev  del 
Estado,  que  debe  tener  fuerza  y  valor 
para  en  addante. 

Art.  27.°  El  presente  Concordato  seni 
ratificado  legalmente  por  ambas  partes, 
y  las  ratificaciones  canjeadas  en  Roma 
dentro  del  termino  de  diez  y  ocho  meses, 
y  antes  si  fuese  posible. 

Art.  28.°  Luego  que  fuesen  canjea- 
das las  ratificaciones  del  presente  Con- 
cordato, Su  Santidad  lo  confirmarà  con 
sus  Letras  Apostolicas. 


a.  1852  Concordato  fra  l'io  IX  e  la  Repubblica  di  Costarica  809 

In  quorum  (idem  praefati  Plenipo-  En  fé  de  lo  cual  los  respectivos  Ple- 

tentiarii  praesenti  Convention]  subscri-        nipotenciarios  lo  han  firmado  y  sellado 
pserunt,    illamque    suo    quisque   sigillo         con  su  sello, 
obsignavit. 

Actum  Romae  die  7  Octobris  1852.  Hecho   en  Roma  à  7  de  Octubre 

de  1852. 
Jacobus  Card.  Antonelli 
Loco  >J(  Sigilli 

Ferdinandus  Lorenzana  (Firmado)  Fernando  de  Lorenzana. 

Loco  £<  Sigilli  (L.  S.) 

Il  testò  latino  da  Pn  IX  Acta  loc.  cit.  452-460,  lo  spa<jnuolo  dall'esemplare  a  firma  auto- 
grafa e  sigillo  del  Presidente  della  Repubblica  Juan  R.  Mora,  con  cui  in  data  di  Snn  José 
6  dicembre  1852  ratifica  il  concordato,  in  Busta  50  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 
Con  la  Bolla  Totius  Dominici  gregis  del  15  maggio  1853,  nei  cit.  Acta  449-463,  Pio  IX  con- 
fermò il  concordato. 

*  '  * 

Le  dotazioni  indicate  nell'art.  5  sono  le  seguenti  incluse  nella  ratifica  di  /insta  50. 

Escala  de  las  dotaciones  asignadas  al  Seminario,  al  Obispo,  al  Cabildo  Eclesiastico, 
y  a  la  Fabrica  de  la  Yglesia  Catedral  de  la  Diocesi  de  San  José  de  Costa  Rica. 

Pesos 

1  \l  Colegio  Seminario  anualmente 3000 

2  Al  Obispo  de  San  José  id 3000 

3"  Al  Cabildo  Eclesiastico        id 3000 

distribuidos  nel  modo  siguiente. 

Dignidadcs 

Al  Dean 6(>0 

Al  Tesorero 500 

Canon  igos 

Al  Penitenciario 450 

Al  Teologai  (Lectoral) 450 

A  un  canonigo  de  gracia 300 

Racioneros 
A  los  dos  racioneros  con  pesos  200 400 

Medios  racioneros 
A  los  dos  Medio  Racioneros  con  pesos  150    ....      300 

Suma     .     .     .   3.000 

4"  A  la  fabrica  de  la  Cathedral  de  San  José         id 1.000 

Suma  total     .    .     .     10.000 

Roma  7.  de  Octubre  de  1852. 

(F.)  Fernando  de  Lorenzana. 


810 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Guatemala 


a.  1852 


CI. 
CONCORDATO  FRA  PIO  IX  E  LA  REPUBBLICA  DI  GUATEMALA. 


In  nomine  Sanctissimae  Trinitatis. 

Sanctitas Sua  SummusPontifex  Pius 
Nonus  et  Praeses  Reipuhlicae  Guatima- 
lensis,  Dux  Exercitus  Raphael  Carrera 
in  suos  respectivos  plenipotentiarios  no- 
minarunt,  Sanctitas  Sua  Eminentissimum 
Dotninum  Jacobum  Antonelli  Sanctae 
Romanae  Ecclesiae  Cardinalem,  Diaco- 
num  Sanctae  Agathae  ad  Suburram, 
Suum  Ministrum  a  publicis  negociis,  et 
Reipublicae  Praeses  Excellentissimum 
Dominum  Ferdinandum  Lorenzana  Mar- 
chionem  de  Belmonte,  Equitem  Ordinis 
Hierosolymitani  a  Sancto  Sepulchro, 
Equitem  a  magna  Cruce,  itemque  Tor- 
quatum  Gregorianum,  Equitem  Torqua- 
tum  Francisci  Primi  Neapolitani  et  Ad- 
ministrum  cum  liberis-  mandatis  apud 
Sedem  Apostolicam.  Qui  post  mutuo  tra- 
dita respectivae  plenipotentiae  Instru- 
menta  de  iis,  quae  sequuntur  convene- 
runt. 


Art.  1.  Religio  Catholica  Apostolica 
Romana  esse  pergit  religio  Reipublicae 
Ciuatimalensis,  atque  inibi  sarta  tecta 
perpetuo  conscrvabitur  cum  omnibus  iis 
juribus  et  praerogativis,  quibus  fruì  debet 
ex  Dei  ordinatione  et  Canonicis  Sanctio- 
nibus. 

\rt.  2.  Hinc  Juventutis  institutio  in 
Universitatibus,   Collegiis,    Scholis    tam 


7  ottobre  1852. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  Tri- 
nidad. 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontifice  Pio  IX. 
y  el  Presidente  de  la  Republica  de  Gua- 
temala, Capitan  General  Don  Rafael  Car- 
rera nombraron  por  sus  respectivos  Ple- 
nipotenciarios 

Su  Santidad  a  Su  Eminencia  el  Senor 
Don  Jacobo  Antonelli  Cardenal  de  la 
Santa  Yglesia  Romana,  Diacono  de  Sta. 
Agata  de  Suburra  y  Secretano  de  Estado. 

Y  el  Presidente  de  la  Republica  de 
Guatemala  al  Ecxmo.  Sòr.  Don  Ferdi- 
nando Lorenzana  Marques  de  Belmonte, 
Caballero  de  la  Sagrada  Orden  ecuestre 
Jerosolimitana  del  S.to  Sepùlcro  de  N.  S. 
T.  C,  Comendador  de  la  Orden  Pontificia 
de  S.n  Gregorio  Magno  en  la  clase  mili- 
tar, Caballero  Gran  Cruz  de  la  misma 
Orden  en  la  clase  civil,  Comendador  de 
la  Real  Orden  de  Francisco  I  de  las  dos 
Sicilias  età,  y  Ministro  plenipotenciario 
de  la  Republica  de  Guatemala  cerca  de 
la  Santa  Sede. 

Los  cuales  despues  de  haber  cam- 
biado  sus  respectivos  plenos  poderes 
convinieron  en  los  articulos  siguientes: 

Art.°  1.°  La  Religion  Catolica  Aposto- 
lica Romana  continuarà  siendo  la  Reli- 
gion de  la  Republica  de  Guatemala,  y  se 
conservarsi  siempre  con  todos  los  dere- 
chos,  y  prerogativas  de  que  debe  gozar 
segun  la  ley  de  Dios,  y  las  disposiciones 
de  los  sagrados  Canones. 

Art."  2.°  En  consecuencia  la  ense- 
nanza   en   las  Universidades,  Colegios, 


a.  1852 


Concordato  fra  Pio  TX  e  /«/  Repubblica  ili  Guatemala 


811 


publicis  quam  privatis  et  aliis  omnibus 
educatìonis  seti  instructionis  institutis, 
erit  piane  conformis  doetrinae  ejusdem 
Religionis  Catholicae,  et  idcirco  Episcopi 
et  locorum  Ordinarli  liberi  omnino  erunt 
in  dirigenda  doctrina,  quae  ad  Theolo- 
gicas  et  Canonici  juris  facultates,  et  ad 
alias  Ecclesiasticas  cujusque  generis  di- 
sciplina* pertinet.  Insuper  iidem  Ordi- 
narii et  Episcopi,  praeter  illam  sollicitu- 
dinem,  quam  ex  proprii  ministerii  officio 
in  religiosam  juventutis  cducationem 
exercent,  advigilabunt  etiam,  ut  in  qua- 
vis  alia  tradenda  disciplina  nihil  adsit, 
quod  Catholicae  religioni  morumque  ho- 
nestati  adversetur. 

Art.  3.  Episcopi  praeterea  jure  suo 
fruentur  examinandi  et  censuram  fe- 
rendi  in  omnes  libros  et  scripta  quae  ad 
rìdei  dogmata,  Ecclesiae  disciplinam  et 
ad  publicam  morum  honestatem  quovis 
modo  pertinent  et  Supremum  Guatima- 
lensegubernium  omnem  auctoritatis  suae 
opem  et  operarti  praestabit  ad  tuendas 
dispositiones,  quas  ipsi  Episcopi  juxta 
Canonicas  sanctiones  suscepturi  erunt 
ad  religionem  tuendam,  atque  ad  devi- 
tandum  quidquid  eidem  religioni  adver- 
sari  possit. 

Art.  4.  Cum  Romanus  Pontifex  pri- 
matum  in  universam  qua  late  patet 
Ecclesiam  jure  divino  obtincat  tum  Epi- 
scopi, Clerus  et  populus  libere  cum  Apo- 
stolica Sede  communicabunt. 

Art. 5.  Guatimalense  gubernium  obli- 
gatione  se  obstringit,  ut  decimae  sarctae 
tectae  habeantur,  et  illae  sua  interpo- 
sita  auctoritate,  omnino  solvantur';  quae 
etiamsi  Archiepiscopalis  Sedes  aut  illius 
Dioecesis  beneficia  vacaverint;  in  ipsius 
Archiepiscopalis  Sedis,  Capituli  et  Semi- 
narii  dote,  in  divini  cultus  sumptibus  ac 


Escuelas  publicas  y  privadas,  y  demas 
Establecimientos  de  instruccion  sera  con- 
torme a  la  doctrina  de  la  misma  Religion 
Católica.  A  éste  fin  los  Obispos,  y  Ordina- 
rios  locales  tendran  là  libre  direccion  d« 
las  Catedras  de  Teologia,  y  de  derecho 
canonico,  y  de  todos  los  ramos  de  ense- 
nanza  eclesiastica,  y  a  mas  de  la  in- 
fluencia,  que  cjerceran  cn  virtud  de  su 
ministerio  sobre  la  educacion  religiosa 
de  la  juventud,  velaran  porque  en  la 
ensenanza  de  cualquiera  otro  ramo  no 
haya  nada  contrario  a  la  Religion,  y 
a  la  moral. 


Art."  3.°  Los  Obispos  conservaran 
asimismo  su  derecho  de  censura  sobre 
todos  los  libros,  y  escritos  que  tcngan 
relacion  al  dogma,  a  la  disciplina  de  la 
Yglesia  y  A  la  moral  publica  ;  y  el  Go- 
bierno  de  Guatemala,  no  obstantc  que 
con  sus  teyes  ha  dado  va  providencias 
sobre  el  particular,  se  compromete  ;i 
concurrir  con  los  medios  propios  de  su 
autoridad  a  sostener  las  disposiciones, 
que  ellos  tomarcn  conforme  a  los  sagra- 
dos  canones  para  proteger  la  Religion, 
y  evitar  todo  lo  que  pudiera  serie  con- 
trario. 

Art."  4°.  Stendo  el  Pontifice  Romano 
el  Gefe  de  la  Yglesia  uni  versai  por  de- 
recho divino,  tanto  los  Obispos  corno  el 
clero,  y  el  pueblo  tendran  libre  comu- 
nicacion  con  la  Santa  Sede. 

Art.0  5°.  El  Gobierno  guatemalteco 
se  compromete  &  conservar  el  pago  del 
diezmo  y  a  obligar  autontativamente  a 
él  ;  reconociendose  y  siendo  està  contri- 
bucion  sin  la  menor  reserva  ni  aun  para 
el  caso  de  Siila,  ó  de  beneficios  vacantes, 
destinada  en  su  totalidad  para  las  dota- 
ciones  del  arzobispado.  del  cahildo,  y  del 


SII 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Guatemala  a.  1852 


Metropolitano  tempio  instaurando  inte- 
grae1  impencìi  piane  debcant.  Instituetur 
Ecclesiasticorum  Virorum  Commissio, 
quos  Ordinarius  ipse  ex  Metropolitanae 
EcclesiaeCanonicis,  quantum  fieri  possit, 
eliget.  Eidem  Commissioni  Ordinarius 
praeerit;  Sede  autem  vacante  Vicarius 
Capitularis,  quae  quidem  commissio, 
donec  Sedes  aut  Beneficia  vacaverint, 
illorum  redditus  exigere  et  administrare, 
eosque  sive  in  Sacras  aedes  reficiendas 
sive  in  eleemosynas  elargiendas  vel  in 
alios  omnino  pios  ac  religiosos  usus 
ipsius  Commissionis  judicio  juxta  indi- 
gentias  et  opportunitates  erogare  om- 
nino debebit.  Si  ob  temporum  adjuncta, 
quae  praevideri  non  possunt,  aliqua  de 
decimis  immutatio  induci  deberet,  id 
fieri  nunquam  poterit,  prout  juris  est 
quin  Apostolica  Sedes  suam  primum 
interposuerit  auctoritatem,  et  quin  Gu- 
bernium  idem  alios  attribuat  fundos, 
quibus  decens  et  liber  seu  independens 
redditus  constituatur  ad  veram  Eccle- 
siae  proprietatem  asserendam,  iis  omni- 
bus pollentem  juribus,  quibus  ejusdem 
Reipublicae  quilibet  proprietarius  frui- 
tur.  Cum  autem  in  praesentia  decimae 
haud  sufhciant  iis  sustinendis,  quorum 
causae  destinatae  sunt,  ideirco  Guber- 
nium  idem  ex  publico  aerario  annuam 
pecuniae  vim  attribuet,  quae  erit  sol- 
venda  etiam  postquam  decimae  in  me- 
liorem  conditionem  adductae  fuerint, 
quaeque  recognoscitur  uti  verum  Eccle- 
siae  creditum  in  Statum  prò  summa 
quatuor  mille  scutat.  monetae  divi- 
denda  juxta  subsequens  schema  vide- 
licet  prò  Archiepiscopo  Mille,  prò  quo- 
libet2  ex  quinque  dignitatibus  tercen- 
tum,  pio  unoquoque  ex  quinque  Cano- 
nicati bus,   biscentum,    et    prò    Fabrica 


seminario,  y  para  los  gastos  del  Culto,  y 
de  la  fabrica  de  la  Yglesia  metropolitana. 
Seni  instituida  una  Comision  de  Ecle- 
siasticos  escogidos  por  el  Ordinario,  si 
fuere  posible  entre  los  Canonigos  de  la 
Catedral,  presidida  por  el  mismo  Ordi- 
nario, ó  por  el  Vicario  Capitular  en  Sede 
vacante;  la  cual  mientras  dure  la  va- 
cante de  la  Mitra,  ó  de  algun  beneficio 
cobrara,  y  administrare  las  rentas  que 
corresponderian  al  Arzobispo,  ó  A  los 
prebendados  para  invertirlas  segun  la 
necesidad,  y  conforme  al  dictamen  de  la 
misma  comision  en  reparos  de  iglesias, 
ó  en  limosnas  ó  en  otros  obgetos  cuya 
institucion  ó  naturaleza  sea  religiosa. 

Si  por  circunstancias  que  no  pueden 
ahora  ser  previstas  debiera  hacerse  al- 
guna  variacion  en  los  diezmos,  no  podra 
està  efectuarse  corno  de  derecho  si  no 
es  con  la  intervencion  de  la  autoridad 
de  la  S.ta  Sede,  y  sustituyendo  de  cuenta 
del  Gobierno  otros  fondos,  de  modo  que 
formen  una  renta  decorosa  é  indepen- 
diente  tan  verdadera  propiedad  de  la 
iglesia,  corno  otra  cualquiera  lo  es  de 
su  propietario  en  los  Dominios  de  la 
Repùblica  de  Guatemala. 

Visto  que  el  diezmo  no  ofrece  en  la 
actualidad  una  renta  suficiente  al  objeto, 
a  que  està  destinada  ;  el  mismo  Gobierno 
subministrarà  de  los  fondos  del  tesoro 
nacional  una  asignacion  anual  que  man- 
tendrà  aun  despues  de  haberse  mejorado 
los  productos  del  Diezmo,  y  que  se  con- 
sidera corno  un  verdadero  crédito  de  la 
Yglesia  contra  el  Estado,  en  la  cantidad 
de  cuatro  mil  pesos  distribuidos  con- 
forme a  la  escala  especifica,  que  se  halla 
al  fin  del  presente  Concordato. 


1  Busta  SI: 
•  Sicl 


a.  !«.->* 


Concordato  /in  Pio  IX  e  In  Repubblica  di  Guatemala 


313 


Metropolitani  templi  quingenta  saltata 
similia  '. 

Art.  6.  Parochi  pergent  percipere, 
donec  iis  congruus,  tutus  ac  independcns 
redditus  ab  ordinario  adprobandus  assi- 
gnetur,  primitias  et  emolumenta,  quae 
vulgo  a  stola  nuncupantur,  salvo  semper 
Ordinari!  jure  haec  ultima  prò  sua  Con- 
scientiamoderandi  peculiari  statutoquod, 
ubi2  opus  fuerit  examini  et  probationi 
ipsius  Ordinarli  subjicietur,  collatis  cum 
gubernio  eonsiliis  prò  auxilio  per  ipsum 
Gubernium  praestando  ut  illa  tuto  ac 
revera  a  Parochis  exigantur.  Cum  in 
Guatimalensi  Republica  nonnulli  adsint 
fondi  ex  juribus,  aut  uti  dicunt  ex  fabri- 
cae  taxis  constituti  ad  hoc  ut  hi  in  Ec- 
clesiae  utilitatem,  in  divini  cultus  im- 
pendia  et  in  paroeciarum  pauperum 
subsidium  vere  erogentur,  ipsum  Guber- 
nium, quin  tamen  unquam  ullum  jus 
habeat  administrandi  eosdem  fundos, 
potest  ad  vigilare,  ut  fundi  iidem  enun- 
ciato modo  impendantur,  et  ad  id  in  sin- 
gulis  abusionis  casibus  ab  Ordinario  ef- 
flagitabit  ut  debita  remedia  adhibeat. 
Quoties  fundi  paroeciarum  indigentiis 
necessairi  desint,  gubernium  spondet  se 
opportuno  modo  iisdem  indigentiis  pro- 
visurum  susceptis  cum  Ordinario  eon- 
siliis. 


Art.  7.  Obligationum  causa  quibus 
Gubernium  se  obstringit,  Summus  Fon- 
tifex  concedit  Praesidi  Reipublicae  Gua- 
timalensis  ejusque  in  munere  successo- 
ribus,  jus  proponendi  ad  Sedem  Archie- 
piscopalem  vacantem,  et  ad  quasque 
Sedes  Episcopales  vacantes  ubi  fuerint 
Canonice  erectae,  dignos  et  idoneos  ec- 
desiasticos  viros  iis  omnibus  praeditos 


Art."  6.°  Los  Pàrrocos,  hasta  que  el 
Gobierno  no  les  asigne  una  congrua 
segura  e  independiente  que  deberà  apro- 
barse  por  el  Ordinario,  seguirai!  perci- 
biendo  las  primitias  y  los  emolumentos 
llamados  de  estola;  cuyos  aranceles 
seran  arreglados  por  el  Ordinario  mismo 
concienzudamente  :  y  estos  aranceles 
quedaran  sujetos  a  ser  revisados  cuando 
convenga  y  aprobados  por  el  Ordinario, 
de  acuerdo  con  el  Gobierno  por  el  apoyo 
que  él  prestarà  para  el  cobro  de  dichos 
emolumentos. 

Existiendo  en  la  Republica  de  Gua- 
temala algunos  fondos  procedentes  de 
los  derechos,  ó  impuestos  llamados  de 
fabrica,  el  Gobierno  tendrà  la  conve- 
niente vigilancia  à  fin  de  que  tales  fondos 
se  inviertan  bien  en  favor  de  las  Yglesias, 
sostenimiento  del  culto  y  socorro  de  los 
pobres  de  las  respectivas  parroquias,  sin 
que  por  esto  se  entienda  con  derecho 
à  la  administracion  de  estos  ramos;  y 
escitarà  al  ordinario  à  remediar  debida- 
mente  los  abusos,  que  se  notaren  en  el 
empieo  de  ellos.  Cuando  en  algunas  par- 
roquias faltaren  los  medios  para  el  sosten 
de  sus  menesteres,  al  Gobierno  enten- 
diendose  con  el  Ordinario  eclesiastico, 
se  compromete  à  proveer  lo  que  fuere 
necesario. 

Art.u  7.u  En  vista  de  los  precitados 
comprometimientos  contraidos,  al  Suino 
l'ontilìce  concede  al  Presidente  de  la 
Republica  de  Guatemala  y  à  sus  suce- 
sores  en  éste  cargo,  el  Patronato  ó  sea 
el  privilegio  de  presentar  para  cuales- 
quiera  vacantes  de  Yglesias  arzobispal, 
ó  Episcopales  si  fucren  erigidas  cano- 
nicamente a  Eclesiasticos  dignos  é  ido- 


'  tinaia  51:     qnatuor  mille  scutatorum  dividenda  juxta  schema  inferii] 
s  Ada:  «  uti  •. 


814 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Guatemala 


a.  1852 


dotìbus,  quas  sacri  canones  requirunt. 
Talibus  autem  Viris  Sanctitas  Sua,  juxta 
regulas  ab  Ecclesia  praescriptas  et  for- 
mas  consuetas,  canonicam  dabit  insti- 
tutionem.  Antequam  vero  iidem  Viri 
Canonicae  hujus  institutionis  Literas 
Apostolicas  obtinuerint,  nullo  modo  se 
immiscere  poterunt  regimini  seu  admi- 
nistrationi  Ecclesiarum  ad  quas  designati 
luerint,  prout  a  Sacris  Canonibus  sanci- 
tum  est.  Reipublicae  autem  Praeses  non 
ultra  Annum  a  vacationis  die  idoneos 
hosce  Viros  proponet. 


Art.  8.  Eadem  de  causa  Summus 
Pontifex  Praesidi  indultum  concedit  no- 
minandi,  in  quolibet  Capitulo  ad  sex 
praebendas  dumtaxat  sive  Dignitates 
sint  sive  Canonicatus,  aut  simplices  prae- 
bendae,  excepta  prima  Dignitate,  quae 
Sanctae  Sedis  collationi  reservata  erit, 
et  quam  ipse  Summus  Pontifex  Clerum 
Guatimalensem  sua  benignitate  prose- 
qui  volens  uni  ex  Ecclesiasticis  ejusdem 
Cleri  Viro  conferet ,  necnon  exceptis 
praebendis  Doctorali,  Poenitentiaria  ac 
Magistrali,  quas  Episcopi,  praevio  expe- 
rimento sive  concursu  rite  habito  iis 
conferent1,  quos  digniores  judicaverint. 
Reipublicae  Praeses,  his  semper  exce- 
ptis ad  sex  illas  praebendas  nominabit, 
quae  primum  vacaturae  sunt,  quaeque 
ad  ipsius  nominationem  perpetuo  perti- 
nebunt.  Reliquae  autem,  cujuscumque 
tandem  classis  et  numeri  sint  vel  futu- 
ris  temporibus  existent  ;  ab  Episcopis 
conferentur.  Id  tamen  non  impedit,  quo- 
minus  aliae  Praebendaein  Capitulis  pos- 
sint  institui  quae  per  publicum  experi- 
mentum  seu  concursum  obtinendae  sint; 


neos,  adornados  de  todas  las  cualidades 
requerìdas  por  los  sagrados  Canones;  y 
el  Stimo  Pontifice  en  conformidad  à  las 
reglas  prescriptas  por  la  Yglesia  darà  à 
los  presentados  la  institucion  canonica 
en  las  formas  acostumbradas.  Pero  no 
podran  los  presentados  intervenir  de 
ningun  modo  en  el  régimen  ó  en  la  ad- 
ministracion  de  las  Yglesias  para  las 
cuales  hubiesen  sido  designados  antes 
de  recibir  las  Bulas  de  institucion  cano- 
nica, corno  està  prescripto  por  los  sa- 
grados canones.  El  Presidente  de  la 
Repùblica  procederà  a  hacer  estas  pre- 
sentaciones  dentro  del  termino  de  un 
ano  contado  desde  el  dia  de  la  va. 
eante. 

Art.0  8.°  Por  la  misma  causa  Su  San- 
tidad  concede  al  Presidente  de  la  Re- 
pùblica el  privilegio  de  nombrar  en 
cada  capitulo  para  seis  prebendas  va 
sean  de  dignidades  ó  canongias  ó  rado- 
neros,  exceptuada  la  primera  dignidad 
que  sera  reservada  à  la  libre  colacion 
de  la  Santa  Sede,  la  cual  queriendo  dar 
pruebas  de  consideracion  al  clero  de  la 
Repùblica  de  Guatemala,  la  conferirà  à 
un  individuo  del  mismo  clero,  y  la  Le- 
ctoral,  Penitenciaria  y  Magistral,  que 
seran  conferidas  por  los  Obispos  en  con- 
curso  de  oposicion  a  las  personas  con- 
sideradas  mas  dignas.  Seran  de  nom- 
bramiento  del  Presidente  las  seis  pre- 
bendas, que  primero  vacaren  de  las  no 
exceptuadas,  las  cuales  quedaran  suge- 
tas  para  siempre  à  su  libre  nominacion. 
La  provision  de  las  restantes  cualquiera 
que  fuese  su  clase  y  numero,  correspon 
derà  en  addante  a  los  Obispos.  Esto  no 
impide  el  que  se  puedan  fundar  otras 
prebendas  de  oposicion,  conio  las  tres 
antedichas,  que  deben  conferirsc  en 
concurso    por    los   Obispos,    las   cuales 


li  ta  e  1 i  i,  n  ntui 


a.  1852 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Guatemala 


815 


quae  semel  ita  constitutae   nullo   modo 
in  posterum  variari  poterunt. 

Art.  9.  Paroeciae  omnes  juxta  Con- 
cilii  Tridentini  praescriptum  conferen- 
tur  per  publieum  experimentum,  seu 
Concursum,  quo  absoluto  Episcopi  tres 
ex  approbatis  Reipublicae  Praesidi  prae- 
sentabunt,  qui  unum  ex  iis  seliget,  eo- 
dem  piane  modo,  qui  adhuc  in  more 
fuit. 

Art.  10.  Sancta  Sedes  proprio  utens 
jure  novas  Dioeceses  eriget,  ac  novas 
earumdem  peraget  circumscriptiones, 
cum  id  tidelium  necessitai,  aut  utilitas 
postulaverit.  Verumtamen  ubi  id  conti- 
gerit,  cum  Guatimalensi  gubernio  Con- 
silia conieret.  In  unaquaque  earumdem 
Dioecesium  instituentur  Canonicorum 
Capitulum  et  Episcopale  Seminarium 
accommodate  ad  Cleri  Dioecesani  nume- 
rum,  et  ipsarum  Dioecesium  indigentias. 
Pro  dote  cujusque  Sedis,  Capituli  et  Se- 
minarii,  quae  erigenda  erunt,  ea  norma 
erit  sequenda  quae  pio  aliis  jam  existen- 
tibus  est  statuta,  collatis  inter  Aposto- 
licam  Sedem  et  Gubernium  consiliis, 
quoejusmodi  dos  decora  ac  piane  libera, 
seu  independens  sit. 

Art.  11.  Item  in  singulis  Dioecesi 
bus  a  propriis  Ordinariis  novae  erigen- 
tur  paroeciae,  cum  id  lidelium  necessi- 
tas  et  utilitas  requirat,  atque  in  hac  re 
perheienda  cum  Gubernio  erunt  ineunda 
Consilia  ubi  et  quatenuscivilium  rerum 
rationes  sint  conciliandae. 

Art.  12.  In  Guatimalensi  Dioecesi, 
Seminarium  Archiepiscopale  erit  con- 
servandum,  in  iis  autem  Dioecesibus, 
quae  futuro  tempore  constituentur,  nulla 
interposita  mora,  cum  praedicta  pariter 
dote  erunt  erigenda.  In  Seminaria  autem 
admittentur,  ibique  ad  normam  Sancti 
Concilii  Tridentini  instituentur,  ii    Ado- 


ttila vez  establecidas  no  podran  va- 
riarse. 

Art.0  9.°  Todas  las  parroquias  se 
proveeran  en  concurso  abierto,  seguii 
lo  dispuesto  por  el  Sagrado  Concilio  de 
Trento,  debiendo  los  Ordinarios  formar 
las  ternas  de  los  concurrentes  aproba- 
bados  y  dirigirlas  al  Presidente  ile  la 
Republica,  quien  nombrarà  uno  de  los 
propuestos  conforme  a  la  pràctica  ob- 
servada  hasta  ahora. 

Art."  10.°  La  Santa  Sede  en  ejerci- 
cio  de  su  propio  derecho,  erigira  nuevas 
Diocesis  y  harà  nuevas  circunscripcio- 
nes  de  ellas,  segun  lo  requieran  la  ne- 
cesidad  y  la  utilidad  de  los  fieles:  Sin 
embargo  llegado  el  caso  procederà  de 
acuerdo  con  el  Gobierno  de  Guatemala. 
En  cada  una  de  estas  Diocesis  se  esta- 
blecera  un  Cabildo  de  Canonigos  v  un 
Colegio  Seminario  proporcionado  al  nu- 
mero del  clero  diocesano,  y  a  las  nece- 
sidades  de  las  nuevas  Diocesis,  y  para  la 
dotacion  tanto  de  las  sillas  que  hayan  de 
erigirse  y  de  los  Cabildos,  corno  para  los 
Seminarios  se  procederà  sobre  las  bases 
establecidas  para  las  otras  ya  existentes, 
poniendose  la  Santa  Sede  de  acuerdo  con 
el  Gobierno  para  que  dichas  dotaciones 
sean  decorosas,  é  independientes. 

Art.0  11."  Se  erigirai]  igualmente  por 
los  respectivos  Ordinarios  nuevas  Par- 
roquias, segun  lo  requieran  la  necesidad 
y  la  utilidad  de  los  lieles,  procediendose 
igualmente  de  acuerdo  con  el  Gobierno 
siempre  que  fuere  necesario  consiliar 
los  efeetos  civiles. 

Art.0  12."  El  Colegio  Seminario  Me- 
tropolitano sera  conservado  en  la  Dio- 
cesi de  Guatemala,  y  cuando  fuesen 
erigidas  nuevas  Diocesis  se  fundara  in- 
mediatamente  un  Seminario  en  cada 
una  de  ellas.  En  estos  Seminarios  seran 
recibidos  y  educados  conforme  à  lo  pre- 
scripto  por  el  Sacro  Concilio  de  Trento 


816 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Guatemala 


a.  1852 


lescentes,  quos  Archiepiscopus  et  Epi- 
scopi ex  propria1  Dioecesis  necessitate 
vel  utilitate  excipiencìos  esse  judicave- 
rint.  Ea  omnia  quae  ad  eorumdem  Se- 
minariorum  regimen,  Ordinationem,  do- 
ctrinam,  gubernationem  et  administra- 
tionem  pertinent  a  Dioecesano  Antistite 
unice  pendere  debent,  qui  suam  liberam, 
plenamque  auctoritatem,  et  jus  in  ea 
exercebit.  Rectores  quoque  et  Professo- 
res  Seminariorum  ab  Episcopo  libere 
nominabuntur  et  quotiescumque  neces- 
sarium,  vel  utile  ab  ipso  judicabitur, 
removebuntur. 

Art.  13.  Sede  vacante,  Metropolitanae, 
vel  Suffraganeae  Ecclesiae  Capitulum 
infra  tempus  praefìnitum,  et  ad  normam 
eorum,  quae  a  Sacro  Concilio  Triden- 
tino in  rem  decreta  sunt,  Vicarium  Capi- 
tularem  libere  eliget,  quin  electionem 
semel  factam  revocare,  vel  ad  novam 
procedere  possit,  qualibet  consuetudine 
de  medio  sublata  ac  penitus  abolita, 
quae  in  hac  re  Sacrorum  Canonum  San- 
ctionibus  quovis  nomine  adversetur. 

Art.  14.  Causae  omnes,  fidem,  Sa- 
cramenta, Sacras  functiones,  aliaque  of- 
ficia et  jura  Sacro  Ministerio  adnexa  re- 
spicientes,  et  generatim  causae  omnes 
Ecclesiasticae  naturae,  ad  Ecclesiasticae 
auctoritatis  judicium  unice  pertinent, 
juxta  Sacrorum  Canonum  normam. 

Art.  15.  Temporum  ratione  habita, 
Sanctitas  Sua  consentit,  ut  causae  civi- 
les  Clericorum  ad  laicos  judices  defe- 
rantur,  sive  personales  sint,  sive  reales, 
quae  scilicet  possessiones,  atque  alia 
temperalia  Clericorum,  Ecclesiarum,  Be- 
neficiorum  aliarumque  Ecclesiasticarum 
fundationum  jura  respiciant.  Si  vero  con- 
tigerit,  ut  inter  Ecclesiasticos  Viros  ha- 
beantur  quaestiones,  illas  Episcopi  veluti 


aquellos  jovenes  a  quienes  los  Obispos 
creyeren  conveniente  admitir  segun  la 
necesidad  y  utilidad  de  sus  Diocesis. 
Corresponde  por  consiguiente  de  pieno 
y  libre  derecho  a  la  autoridad  de  los 
Prelados  Diocesanos  todo  cuanto  con- 
cierne  al  arreglo,  a  la  ensefìanza,  al  re- 
gimen, y  a  la  administracion  de  los 
Seminarios,  cuyos  Rectores  y  Profeso- 
res  seran  libremente  nombrados,  y  re- 
vocados  por  los  Obispos,  cuando  lo  juz- 
garen  conveniente. 


Art."  13.°  En  Sede  vacante  el  Cabildo 
de  la  Yglesia  Metropolitana,  ó  Sufraga- 
nea  nombrarà  libremente  en  el  termino 
prefijado,  y  en  conformidad  A  lo  esta- 
blecido  por  el  Sagrado  Concilio  de 
Trento,  al  Vicario  Capitular;  sin  poder 
revocar  el  nombramiento  una  vez  hecho 
ni  hacer  otro  nuevo,  quedando'  por  con- 
siguiente abolida  cualquiera  costumbre, 
que  fuese  contraria  à  lo  dispuesto  por 
los  sagrados  canones. 

Art.0  14.°  Las  causas  concernientes 
a  la  fé,  a  los  sacramentos,  à  las  funcio- 
nes  sagradas,  a  las  obligaciones  y  a  los 
derechos  anexos  al  sagrado  ministerio,  y 
en  general  todas  las  causas  de  naturaleza 
eclesiastica,  pertenecen  esclusivamente 
al  juicio  de  la  autoridad  eclesiastica 
segun  la  regia  de  los  sagrados  Canones. 

Art.0  15.°  Atendiendo  a  las  circun- 
stancias  de  los  tiempos,  la  Santa  Sede 
consiente  en  que  se  defìeran  a  los  tri- 
bunales  laicos  las  causas  personales  de 
los  eclesiasticos  en  materia  civil,  asi 
corno  las  causas  concernientes  a  las 
propiedades  y  ti  otros  derechos  tem- 
porales  tanto  de  los  clerigos,  corno  de 
las  Yglesias,  de  los  beneficios  y  demas 
fundaciones  eclesiasticas.  Pero  si  las  de- 


'  Sicl  ma  dovrebbe  legge 


a-  1852 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dì  Guatemala 


817 


arbitri  dirimere  aut  conciliare  poterunt  ; 
ita  ut  quoties  hujusmodi  experimentum 
omittatur,  et  desk  legale  documentimi, 
ex  quo  constet  experimentum  idem  abs- 
que  ullo  effectu  fuisse  peractum,  nullum 
Status  tribunal  poterit  actorum  petitio- 
nes  admittere,  et  ad  illarum  cognitionem 
procedere. 

Art.  16.  Eadem  de  causa  Sancta  Se- 
des  haud  impedit,  quominus  causae  cri- 
minales  Ecclesiasticorum  prò  delictis, 
quae  criminalibus  Reipublicae  legibus 
animadvertuntur,  quaeque  ad  religionem 
non  pertinent  ad  Laicorum  Tribunalia 
deferantur  ;  cum  vero  agitur  de  judiciis 
secundae  et  ultimae  instantiae  in  illuci 
Tribunal  inter  judices  etiam  duo  saltem 
Ecclesiastici  Viri,  quos  Ordinarius  no- 
minat,  erunt  omnino  admittendi.  Haec 
judicia  minime  publica  erunt  et  respe- 
ctivae  sententiae  poenam  capitis,  seu 
poenam  afflictivam,  aut  infamiam  infe- 
rentes  nunquam  erunt  exequendae  abs- 
que  Supremi  Praesidis  Reipublicae  ap- 
probatione,  vel  antequam  propriis  cujus- 
que  Ecclesiastici  ViriEpiscopuseaabsol- 
verit  quae  Sacri  Canones  praescribunt. 
In  deprehendendis  et  detinendis  Eccle- 
siasticis,  ii  erunt  adhibendi  modi,  quos 
reverentia  Status  Clericalis  exigit,  et  cum 
aliquis  Ecclesiasticus  vir  fueritdeprehen- 
sus,  nulla  interiecta  mora,  Episcopus  de 
hac  re  erit  monendus  :  in  hujus  articuli 
dispositione  piane  exciuduntur  causae 
majores,  quae  Apostolicae  Sedi  reser- 
vatae  sunt  juxta  Sacri  Concilii  Triden- 
tini praescripta  Sessione  Vigesimaquarta 
de  Reform.  Capite  Quinto. 

17.  Cum  Ordinarii  liberi  omnino  sint 
in  proprio  Ministerio  exercendo,  poterunt 
juxta  vigentem,  et  adprobatam  Ecclesiae 
disciplinam  illos  coercere  Ecclesiasticos 
Viros,  qui  a  proprii  muneris  ofnciis,  et 
a  recta  vivendi  ratione  deflectunt. 


mandas  fueren  entre  todos  eclesiasticos 
podran  los  Obispos  intervenir  corno  ar- 
bitros,  con  el  fin  de  dirimir  las  diferen- 
cias  ó  conciliarlas;  sin  cuyo  requisito 
previo  y  constancia  legai  de  no  haber 
bastado  este  arbitrio,  ningun  Tribunal 
del  Estado  podrà  oir,  ni  dar  curso  a  las 
demandas. 

Art.°  16.°  Por  la  misma  razon  la 
Santa  Sede  no  hace  dificultad  a  que  las 
causas  criminales  de  los  eclesiasticos  por 
delitos  perseguidos  por  las  leyes  de  la 
Republica  extranas  a  la  Religion,  sean 
deferidas  a  los  tribunales  laicos:  pero  en 
los  juicios  de  segunda  y  de  ultima  in- 
stancia,  entraran  a  hacer  parte  del  tri- 
bunal corno  conjueces  al  menos  dos 
eclesiasticos  nombrados  por  el  Ordinario. 
Estos  juicios  no  seran  piiblicos  y  las  sen- 
tencias  que  resultaren  de  ellos  en  caso 
de  condenacion  à  pena  capital,  aflictiva, 
ó  infamante,  no  se  ejecutaran  sin  la 
aprobacion  del  Presidente  de  la  Repu- 
blica, y  sin  que  el  respectivo  Obispo 
haya  cumplido  previamente  cuanto  en 
tales  casos  se  requiere  por  los  sagrados 
canones.  En  el  arresto  y  detencion  de 
los  eclesiasticos,  se  usaran  los  miramien 
tos  convenientes  d  su  caracter,  debiendo 
darse  pronto  aviso  de  dicho  arresto  al 
Obispo  respectivo.  En  la  disposicion  con- 
tenida  en  éste  articulo  siempre  se  en- 
tienden  excluidas  las  causas  mayores, 
las  cuales  son  reservadas  a  la  S.  Sede 
conforme  à  lo  dispuesto  por  el  Coni  ilio 
de  Trento.  Sess.  24  de  Rei':  Cap.  V. 


Art.1'  17.°  Siendo  losOrdinariosente- 
ramente  libres  en  el  ejercicio  de  su  mi- 
nisterio, podran  conforme  a  la  disciplina 
vigente  aprobada  de  la  Yglesia,  corregir 
y  poner  penas  adecuadas  A  los  eclesia- 
sticos por  las  faltas  a  los  deberes  de  su 
olii  io,  v  por  las  de  su  conducta  inorai. 


818 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Guatemala 


a.  1852 


Art.  18.  Ecclesia  jure  pollet  novas 
acquirendi  possessiones  quovis  justo  ti- 
tillo, ejusque  acquisitae  res,  aut  funda- 
tiones  sacrae  et  inviolabiles  erunt,  aeque 
ac  proprietates  aliorum  Civium  Guati- 
malae  Reipublicae,  ideoque  nulla  funda- 
tionum  suppressio,  vel  unio  rieri  poterit 
absque  intervenni  Auctoritatis  Aposto- 
licae  Sedis,  salvis  facultatibus  Episcopo- 
rum  juxta  Concilii  Tridentini  normam. 


Art.  19.  Ob  rerum  ac  temporum  ad- 
juncta  Sancta  Sedes  consentit,  ut  fundi 
et  Ecclesiastica  bona  publicis  subjician- 
tur  vectigalibus  aeque  ac  aliorum  Gua- 
timalensis  Ditionis  Civium  bona;  exce- 
ptis  tamen  Ecclesiis,  seu  Sacris  aedibus 
divino  cultui  dicatis. 

Art.  20.  Attenta  utilitate,  quae  ex 
praesenti  Conventione  in  Catholicam  re- 
ligionem  manat,  Sanctitas  Sua  Guatima- 
lensis  Reipublicae  Praesidis  postulatio- 
nibus  annuens,  et  publicae  tranquillitati 
consulere  cupiens,  decernit  et  declarat 
eos  qui  durante  praeteritarum  vicissitu- 
dinum  tempore,  emerint  in  ejusdem  Rei- 
publicae dominiis  Ecclesiastica  bona,  vel 
census  redemerint,  ad  civilium  legum 
tunc  temporis  vigentium  normam,  et  in 
praesentia  illa  possident  quique  eisdem 
emptoribus  successerint,  vel  ex  jure  suc- 
cedunt,  nullo  unquam  tempore  aut  modo, 
molestiam  ullam  habituros,  neque  a  Sua 
Sanctitate,  neque  a  Suis  Successoribus 
Romanis  Pontificibus;  immo  vero  eorum- 
dem  honorum  proprietatem,  redditus  et 
emolumenta  tuta,  et  pacifica  fore  penes 
ipsos,  atque  ab  iis  causam  habentes.  Id 
tamen  semper  fìxum,  fìrmumque  esse  de- 
bebit,  ut  ejusmodi  abusivae  alienationes 
n  unquam  renoventur. 

\n  21,  Monasteria  regularium  utrius- 


Art.°  18.°  La  Yglesia  tiene  el  derecho 
de  adquirir  por  cualquier  titulo  justo:  sus 
adquisiciones,  y  las  fundaciones  piado- 
sas  seran  respetadas  y  garantidas  a  la 
par  de  las  propiedades  de  todos  los  ciu- 
dadanos  guatemaltecos,  y  por  lo  que  toca 
a  las  fundaciones  no  se  podrà  hacer  nin- 
guna  supresion,  ni  union  sin  la  inter- 
vencion  de  la  autoridad  de  la  S.  Sede, 
salvas  las  facultades  que  competen  a 
los  Obispos,  segun  lo  dispuesto  por  el 
Sagrado  Concilio  de  Trento. 

Art.0  19.°  La  Santa  Sede,  en  vista  de 
las  circunstancias  actuales,  consiente  en 
que  los  fondos  ó  bienes  eclesiasticos 
sean  sometidos  à  las  cargas  publicas,  a 
la  par  de  los  bienes  de  los  ciudadanos 
guatemaltecos,  excepto  siempre  las  fa- 
bricas  dedicadas  al  Culto  divino,  es  decir 
a  las  Yglesias. 

Art.0  20.°  Atendida  la  utilidad,  que 
resulta  para  la  Religion  del  presente 
Concordato,  el  S.  Padre  a  instancias  del 
Presidente  de  la  Repiiblica  de  Guate- 
mala, y  por  proveer  a  la  tranquilidad 
publica;  decreta  y  declara,  que  las  per- 
sonas  que  durante  las  vicisitudes  pasadas 
hubiesen  comprado  bienes  eclesiasticos, 
ó  redimido  censos  en  los  dominios  de 
ella,  autorizados  por  las  leyes  civiles 
vigentes  en  aquellos  tiempos,  tanta  los 
que  se  hallen  en  posesion,  cuanto  los 
que  hayan  sucedido,  ó  sucedieren  de 
derecho  a  los  dichos  compradores,  no 
seran  molestados  en  ningun  tiempo,  y 
de  ninguna  manera  por  Su  Santidad,  ni 
por  los  Sumos  Pontifices  sus  Sucesores 
de  modo,  que  los  primeros  compradores 
lo  mismo  que  sus  legitimos  sucesores, 
gozaran  segura  y  pacificamente  de  la 
propiedad  de  dichos  bienes,  de  sus  re- 
spectivos  emolumentos  y  productos, 
siendo  entendido,  que  no  se  renovaran 
csas  enagenaciones  abusivas. 

Art.0  21.°  Se  eonservaran  los  Mona 


a.  1852 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Guatemala 


819 


que  sexus,  quae  in  Guatimalensis  Reipu- 
blicae  territorio  nunc  existunt,  erunt  ser- 
randa, neque  impedietur,  quominus  alia 
instituantur  Monasteria.  Quae  autem  ad 
regulares  pertinent,  juxta  Canonicarum 
legum  et  cujusque  Ordinis  constitutio- 
num  normam  erunt  dirigenda  et  admi- 
nistranda. 

Art.  22.  Gubernium  Reipublicae  Gua- 
timalae  opportuna  praebebit  subsidia 
ad  lìdei  propagationem  et  ad  Infidelium 
in  suo  territorio  existentium  conversio- 
nem  procurandam,  et  omnem  praestabit 
favorem  institutioni  et  progressui  Sa- 
crarum  Missionum,  quae  ad  hunc  lauda- 
bilem  tinem  illuc  auctoritate  Sacrae  Con- 
gregationis  propagandae  fidei  mittuntur. 

Art.  23.  Praevia  declaratione  a  Gu- 
bernio  per  Suum  Plenipotentiarium 
emissa,  quod  seilicet  Gubernii  ipsius 
mens  est  per  juramentum,  formula  in- 
frascripta  expressum,  haud  obligari  in 
conscientia  eos,  qui  juramentum  illud 
praestent,  ad  quidpiam  peragendum 
quod  Dei  et  Ecclesiae  legibus  adverse- 
tur;  Sanctitas  Sua  assentitur  sequens 
juramentum  ab  Episcopis,  Vicariis  Ca- 
pitularibus,  eaeterisque  Ecclesiasticis 
Viris  praestari  posse  <*  Ego  juro  et  pro- 
mitto  ad  Sanità  Dei  Evangelia  obedien- 
tiam  et  fidelitatem  Gubernio  per  Con- 
stitutionem  Reipublicae  Guatimalensis 
Statuto;  itemque  promitto  me  nulli  pro- 
positioni,  sive  persona,  sive  Consilio  adfu- 
turum,  quae  Nationis  independentiae,  vel 
tranquillitati  publicae  noceat. 

Art.  24.  Post  divina  officia  in  omni- 
bus Guatimalae  templis  sic  orabitur: 
«  Domine  salvam  fac  Rempublicam  :  Do- 
mine salvum  fac  Praesidem  ejus  ». 


Art.  25.  Sanctitas  Sua   Reipublicae 
Guatimalae  exercitibus  exemptiones  et 


sterios  de  Regulares  de  ambos  sexos 
actualmente  existentes  en  el  territorio 
de  la  Republica  de  Guatemala,  y  no  se 
impedirà  el  establecimiento  de  otros. 
Las  cosas  relativas  a  los  Regulares  se- 
ran  arregladas  seguii  se  haya  establecido 
por  las  leyes  canonicas,  y  por  las  Con- 
stituciones  de  los  respectivos  ordenes. 

Alt."  22.°  El  Gobierno  de  la  Repu- 
blica de  Guatemala  suministrara  los  me- 
dios  adecuados  para  la  propagacion  de 
la  fé,  y  para  la  conversion  de  los  inlìeles 
existentes  dentro  de  los  limites  de  su  ter- 
ritorio; y  favorecera  el  establecimiento, 
y  progreso  de  las  Misiones,  que  con  tan 
laudable  obgeto  llegasen  al  territorio  de 
la  Republica  autorizadas  por  la  Sagrada 
Congregacion  de  Propaganda  Fide. 

Art.°  23.°  En  vista  de  la  declaracion 
del  Gobierno  emitida  por  medio  de  su 
Plenipotenciario  en  cuanto  al  juramento, 
de  que  no  es  su  mente  obligar  en  con- 
ciencia  a  quien  lo  preste  à  cosa  contra- 
ria a  la  ley  de  Dios  y  de  la  Yglesia,  Su 
Santidad  consiente  en  que  los  Obispos, 
los  Vicarios  Capitulares,  y  demas  Ecle- 
siasticos  lo  presten  en  la  forma  siguiente  : 
Yo  l'uro,  y  promcto  a  Dios  sobrc  los 
Santos  Evaugelios  obedecer,  y  ser  fiel 
al  Gobierno  establecido  por  la  Consti- 
tucion  de  la  Republica  de  Guatemala, 
y  promelo  asimismo  no  injcririne  per- 
soualmeute  ni  por  medio  de  consejos  eu 
proyecto  alguno  quepueda  ser  contrario 
d  la  Independencia  nacional  6  d  la  tran- 
quii  idad  public  a. 

Art.°  24."  Despues  de  los  otìcios  di- 
vinos  en  todas  las  Vglesias  de  la  Repu- 
blica de  Guatemala  se  hani  la  siguiente 
oracion  : 

Domine  salvavi  fac  Rempublicam. 

Domine  salvimi  fac  Praesidem  ejus. 

Art."  25."  Su  Santidad  concede  a  los 
Ejercitos  de  la   Republica  de  Guatemala 


820 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Guatemala 


a.  1852 


sjratias  concedit,  quae  sub  generali  pri- 
vilegiorum  Castrensium  nomine  cogno- 
scuntur;  atque  eadem  Sanctitas  Sua  sin- 
gulas  sive  gratias  sive  exemptiones,  quas 
erit  largitura,  determinabit  per  Aposto- 
licas  Literas,  quae  expedientur,  cum 
praesens  Conventio  publicabitur. 

Art.  26.  Reliqua  omnia  ad  res  seu 
personas  ecclesiasticas  spectantia,  de 
quibus  in  hisce  Articulis  nulla  habita 
mentio  est,  erunt  omnino  dirigenda  et 
administranda  juxta  vigentem  Ecclesiae 
Catholicae  Apostolicae  Romanae  disci- 
plinam. 

Art.  27.  Per  praesentem  conventio- 
nem  leges,  ordinationes,  decreta  in  Re- 
publica  Guatimalae  quocumque  modo, 
et  tempore  huc  usque  lata,  in  quantum 
Conventioni  eidem  adversantur,  abro- 
gata omnino  censentur;  atque  eadem 
Conventio  veluti  lex  status  in  futurum 
omne  tempus  valitura  habebitur. 

Art.  28.  Ratifìcationes  praesentis 
Conventionis  mutuo  tradentur  Romae 
decem  et  octo  mensium  spatio,  aut  ci- 
tius,  si  fieri  poterit. 

Art.  29.  Statim  ac  praedictae  ratifì- 
cationes mutuo  traditae  luerint,  Sanctitas 
Sua  per  Apostolicas  Literas  praesentem 
conventionem  confìrmabit.  In  quorum 
fidem  praefati  Plenipotentiarii  praesenti 
Conventioni  subscripserunt,  illamque  suo 
quisque  sigillo  obsignavit. 

Actum  Romae  die  Septima  Octobris 
Anni  Millesimi  Octingentesimi  quinqua- 
gesimi secundi. 

Jacobus  Cardinalis  Antonelli.  Loco  (L.  S.) 

>£  Sigilli. 

Il  testo  latino  da  Pu  IX  Acta  loc.  cit.  509-520,  lo  spagnuolo  dall'esemplare  a  firma  auto- 
grafa e  sigillo  del  Presidente  della  Repubblica  Rafael  Carrera,  con  cui  in  data  di  Guatemala 
24  dicembre  1R52  ratifica  il  concordato,  in  Busta  51  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 
l'io  IX  confermò  il  concordato  colla  Bolla  In  celsissima  Petri  Sede  del  19  dicembre  1853 
Ada  506^522). 


las  exenciones  conocidas  bàjo  la  deno- 
minacion  de  privilegios  castrenses,  y 
determinala  despues  en  un  Breve  con- 
temporaneo a  la  publicacion  del  Con- 
cordato, cada  una  de  las  gracias,  y  exen- 
ciones, que  entiende  conceder. 

Art."  26.°  Todo  lo  que  no  se  haya 
arreglado  espresamente  por  los  articu- 
losanteriores;  sea  que  pertenezea  a  cosa 
ó  a  personas  eclesiasticas,  sera  dirijido, 
y  administrado  conforme  a  la  disciplina 
vfgente  de  la  Yglesia  Catolica  Aposto- 
lica y  Romana. 

Art.0  27.°  Quedan  abrogadas  por  la 
presente  Convencion  todas  las  leyes, 
Ordenanzas,  y  Decretos  promulgados  de 
cualquier  modo,  y  en  cualquier  tiempo, 
en  cuanto  se  opongan  a  ella,  en  la  Re- 
publica  de  Guatemala;  y  la  dicha  Con- 
vencion se  considerare  comò  lev  del 
Estado,  que  debe  tener  iuerza,  y  valor 
para  en  adelante. 

Art.0  28.°  El  presente  Concordato 
sera  ratificado  legalmente  por  ambas 
partes,  y  las  ratificaciones  cangeadas  en 
Roma  dentro  del  termino  de  diez  y  ocho 
meses,  ó  antes  si  fuese  posible. 

Art.°  29.°  Luego  que  fueren  cangea- 
das las  ratificaciones  del  presente  Con- 
cordato, Su  Santidad  lo  confirmara  con 
sus  letras  apostolicas. 

En  fé  de  lo  cual  los  respectivos 
Plenipotenciarios  lo  han  firmado  y  sel- 
lado  con  su  sello. 

Hecho  en  Roma  a  siete  de  Octubre 
de  mil  ochocientos  y  cinquenta  y  dos. 


Fernando  de  Lorenzana. 


a.  1855       Concordo/o  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria  821 


In  Busta  .51  segue,  conforme  alla  sua  redazione  dell'art  5,  la 
Escala  especifica  de  la  asignacion  suplementaria  de  que  se  habla  cri  el  articulo  5.° 

Al  Illmo.  y  Muy  Riìo.  Arzobispo  mil  pesos 1.000 

A  cada  una  de  las  cinco  Dignidades  trescientos  pesos.    .    .  1.500 

A  cada  uno  de  los  cinco  canónigos  doscientos  pesos     .     .     .  1.000 

A  la  fabrica  de  la  Iglesia  metropolitana  quinkntos  pesos.    .    .m  500 

Suma    .    .    .    4.000 

Roma  a  siete  de  Octubre  de  mil  ochocientos  y  cincuenta  y  dos. 

(Firmado)  Fernando  de  Lorenzana. 

Es  copia:  Secretarla  de  relaciones  exteriores,  Guatemala  Diciembre  24/1852. 


cu. 

CONCORDATO  FRA  PIO  IX  E  FRANCESCO  GIUSEPPE  I 

IMPERATORE  D'AUSTRIA. 

18  agosto  1855. 
1.  -  Concordato. 

In  nomine  sanctissimae  et  individuae  Trinitatis.  ' 

Art.  I. 

Religio  Catholica  Apostolica  Romana  in  toto  Austriae  Imperio,  et  singulis,  quibus 
constituitur,  Ditionibus  sarta  tecta  conservabitur  semper  cum  iis  iuribus  et  praero- 
gativis,  quibus  frui  debet  ex  Dei  ordinatione,  et  canonicis  sanctionibus. 

Art.  II. 

Cum  Romanus  Pontifex  primatum  tam  honoris  quam  iurisdictionis  in  universam, 
qua  late  patet,  Ecclesiam  iure  divino  obtineat,  Episcoporum,  Cleri,  et  populi  mutua 

'  Nei  due  esemplari  ili  Busta  57  segue  quanto  è  in  Nussi,  Conventiones  eie.  310,  cioè: 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex  Pius  IX.  et  Uajestas  Sua  Caesareo-Regia  Apostolica  Francis,  us  Josephus  I. 

'mi  ni. te   Impciat'ir.  concordibus  effecturi  studiis,  ut  lides.  pietas  etomnis  recti  honestique  vigor  in  Austriae  Imperio 

conservetur  et  augescat,  de  Ecclesiae  catholicae  statu  in  eodem  Imperio   solemnem  conventionem  imre  decreverunt. 

Quapropter  Sanctissimus  Pater  in  Plenipoteniiarium  Suum  nominavit  :  Eminentissimuni   D<<niinum  MichaSlem 

Sacrae*  Romanae  Ecclesiae  Presbvterum  Cardinalem  Viale-Prela,  ejusdem  Sanctitatis  Suae  et  Sanciae  Sedis  apud  prae- 

laiam  Apostolicam  Majestatem  Pro-Nuntium,  et  Majestas  Sua,  Impcrator  Austriae  Celsissimum  Dominum  Josephum 

Othmarum  de  Rauscher,   Principerò  Archiepiscopum  Viennensem,  Solio    Pontificio  Assistentcm.    Caesarei  Austriaci 

Ordinis  Leopoldini  Praclatum  et  magnae  Crucis  Equitem,  ntc  non  ejusdem  Majcstatis  Caesareae  a  consiliis   intimis. 

Q  n  post  plenipotentiae  ipsis  collatae  instrumenta  mutuo  siili  tradita  atquc  recognita  de  sequentibus  convi -nei  uni  : 

*  Sic  anche  l'esemplare  imperiale;  quello  dei  plenipotenziarii :  «  S.  »  e  dev'essere  letto  ■  Sanctae    . 


822  Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  lmpaatorc  d'Austria       a.  1856 

cum  S.  Sede  communicatio  in  rebus  spiritualibus,  et  negotiis  ecclesiasticis  nulli  pia- 
ntimi regnali  obtinendi  necessitati  suberit,  sed  prorsus  libera  erit. 

Art.  III. 

Archiepiscopi,  Episcopi,  omnesque  locorum  Ordinarli  cum  Clero  et  Populo  dioe- 
cesano  prò  munere  officii  pastoralis  libere  communicabunt,  libere  item  suas  de  rebus 
ecclesiasticis  instructiones  et  ordinationes  publicabunt. 

Art.  IV. 

Archiepiscopis  et  Episcopis  id  quoque  omne  exercere  liberum  erit,  quod  prò 
regimine  Dioecesium,  sive  ex  declaratione,  sive  ex  dispositene  sacrorum  Canonum 
iuxta  praesentem  et  a  S.  Sede  adprobatam  Ecclesiae  disciplinam  ipsis  competit,  ac 
praesertim  : 

a)  Vicarios,  Consiliarios  et  adiutores  administrationis  suae  constituere  eccie- 
siasticos,  quoscumque  ad  praedicta  officia  idoneos  iudicaverint. 

b)  Ad  statum  clericalem  assumere  et  ad  sacros  Ordines  secundum  Canones 
promovere,  quos  necessarios  aut  utiles  Dioecesibus  suis  iudicaverint,  et  e  contrario 
quos  indignos  censuerint  a  susceptione  Ordinum  arcere. 

e)  Beneficia  minora  erigere,  atque  collatis  cum  Caesarea  Maiestate  consiliis, 
praesertim  prò  convenienti  redituum  assignatione,  parochias  instituere,  dividere  vel 
unire. 

d)  Praescribere  preces  publicas  aliaque  pia  opera,  cum  id  bonum  Ecclesiae  aut 
Status  populive  postulet;  sacras  pariter  supplicationes  et  peregrinationes  indicere, 
funera,  aliasque  omnes  sacras  functiones,  servatis  quoad  omnia  canonicis  praescri- 
ptionibus,  moderari. 

e)  Convocare  et  celebrare  ad  sacrorum  canonum  normam  Concilia  provincialia 
et  Synodos  Dioecesanas,  eorumque  acta  vulgare. 

Art.  V. 

Omnis  iuventutis  catholicae  institutio  in  cunctis  scholis  tam  publicis  quam  pri- 
vatis  conformis  erit  doctrinae  religionis  catholicae.  Episcopi  autem  ex  proprii  pasto- 
ralis officii  munere  dirigent  religiosam  iuventutis  educationem  in  omnibus  instructio- 
nis  locis  et  publicis  et  privatis,  atque  diligenter  advigilabunt,  ut  in  quavis  tradenda 
disciplina  nihil  adsit,  quod  catholicae  religioni,  morumque  honestati  adversetur. 

Art.  VI. 

Nemo  sacram  Theologiam,  disciplinam  catecheticam,  vel  religionis  doctrinam  in 
quocumque  instituto  vel  publico  vel  privato  tradet,  nisi  cum  missionem  tum  aucto- 
ritatem  obtinuerit  ab  Episcopo  dioecesano,  cuius  eamdem  revocare  est,  quando  id 
opportunum  censuerit.  Publici  Theologiae  professores  et  disciplinae  catecheticae 
magistri,  postquam  sacrorum  Antistes  de  candidatorum  fide,  scientia  ac  pietate  sen- 
tentiam  suam  exposuerit,  nominabuntur  ex  iis,  quibus  docendi  missionem  et  aucto- 
ritatem  conferre  paratum  se  exhibuerit.  Ubi  autem  theologicae  iacultatis  profes- 
sorum  quidam  ab  Episcopo  ad  Scminarii  sui  alumnos  in  Theologia  erudiendos  adhiberi 
solent,  in  eiusmodi  professores  nunquam  non  assumentur  viri,  quos  sacrorum  Antistes 


a.  1855       Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria  823 

ad  munus  praedictum  obeundum  prac  ceteris  habiles  censuerit.  Pro  examinibus 
eorum,  qui  ad  graduiti  doctoris  Theologiae  vel  sacrorum  Canonum  adspirant,  dimi- 
diam  partorii  examinantium  Episcopus  dioecesanus  ex  doctoribus  Theologiae  vel 
sacrorum  Canonum  constitùet. 

Art.  VII. 

In  gymnasiis  et  omnibus,  quas  medias  vocant,  scholis  prò  iuventute  catholica 
destinatis,  aonnisi  viri  catholici  in  professores  seu  magistros  nominabuntur,  et  omnis 
institutio  ad  vitae  christianae  legem  cordibus  inscribendam  prò  rei,  quae  tractatur, 
natura  composita  erit.  Quinam  libri  in  iisdem  scholis  ad  religiosam  tradendam  instru- 
ctionem  adbibendi  sint,  Episcopi  collatis  inter  se  consiliis  statuent.  De  Religionis 
magistris  prò  publicis  gymnasiis  mediisque  scholis  deputandis,  firma  manebunt,  quae 
hac  de  re  salubriter  constituta  sunt. 

Art.  Vili. 

Omnes  scholarum  elementarium  pio  catholicis  destinatami!}  magistri  inspectioni 

ecclesiasticae  subditi  erunt.  Inspectores  scholarum  dioecesanos  Maiestas  Sua  Cae- 

sarea  ex  viris  ab  Antistite  dioecesano  propositis  nominabit  Casu  quo  iisdem  in  scholis 

instructioni  religiosae  haud  sufficiente:'  provisum  sit,  Episcopus  virum  ecclesiasticuni, 

qui  discipulis  cathechismum  tradat,  libere  constitùet.  In  ludimagistrum   assumendi 

fides  et  conversatio  intemerata  sit  oportet.  Loco  movebitur,  qui  a  recto  tramite 

deflexerit. 

Art.  IX. 

Archiepiscopi,  Episcopi,  omnesque  locorum  Ordinarli  propriam  auctoritatem 
omnimoda  libertate  exercebunt,  ut  libros  religioni,  morumque  honestati  perniciosos 
censura  perstringant,  et  fideles  ab  eorumdem  lectione  avertant.  Sed  et  Gubernium, 
ne  eiusmodi  libri  in  Imperium  divulgentur,  quovis  opportuno  remedio  cavebit. 

.  Art.  X. 

Quum  causae  ecclesiasticae  omnes,  et  in  specie  quae  fidem,  sacramenta,  sacras  \ 
functiones,  nec  non  officia  et  iura  ministerio  sacro  adnexa  respiciunt,  ad  Ecclesiae 
forum  unice  pertineant,  easdem  cognoscet  iudex  ecclesiasticus,  qui  perinde  de  causis 
quoque  matrimonialibus  iuxta  sacros  Canones  et  Tridentina  cum  primis  decreta 
iudicium  feret,  civilibus  tantum  matrimonii  effectibus  ad  iudicem  saecularem 
remissis.  Sponsalia  quod  attinet,  auctoritas  ecclesiastica  iudicabit  de  eorum  exi- 
stentia,  et  quoad  matrimonium  impediendum  effectibus,  servatis  quae  idem  Concilium 
Tridentinum  et  Apostolicae  litterae,  quarum  initium  «  Auctorem  fidei'  »,  constituunt. 

Art.  XI. 

Sacrorum  Antistitibus  liberum  erit  in  Clericos  honestum  habitum  cleriealem 
eorum  ordini  et  dignitati  congruentem  non  deferentes,  aut  quomodocumque  repre- 
hensione  dignos,  poenas  a  sacris  Canonibus  statutas,  et  alias,  quas  ipsi  Episcopi  con- 
venientes  iudicaverint,  inrligere,  eosque  in  monasteriis,  seminariis,  aut  domibus  ad 

i  V.  p.  768.  n.  1. 


824  Concordato  fin  l'io  IX  e  Fumi  esco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria       a.  1855 


id  tlestinandis  custodire.  Iidem  nullatenus  impedientur,  quominus  censuris  animad- 
vertant  in  quoscumque  fideles  ecclesiasticarum  legum,  et  Canonum  transgressores. 

Art.  XII. 

De  iurepatronatus  iudex  ecclesiasticus  cognoscet:  consentit  tamen  S.  Sedes,  ut 
quando  de  laicali  patronatu  agatur,  tribunalia  saecularia  iudicare  possint  de  succes- 
sione quoad  eumdem  patronatum,  seu  controversiae  ipsae  inter  veros  et  suppositos 
patronos  àgantur,  seu  inter  ecclesiasticos  viros,  qui  ab  iisdem  patronis  designati 

tuerint. 

Art.  XIII. 

Temporum  ratione  habita  Sanctitas  Sua  consentit,  ut  Clericorum   causas  mere 

civiles,  prout  contractuum,  debitorum,  hereditatum,  iudices  saeculares  cognoscant  et 

definiant. 

Art.  XIV. 

Eadem  de  causa  S.  Sedes  haud  impedit,  quominus  causae  ecclesiasticorum  prò 
criminibus  seu  delictis,  quae  poenalibus  Imperii  legibus  animadvertuntur,  ad  iudicem 
laicum  deferantur,  cui  tamen  incumbet  Episcopum  ea  de  re  absque  mora  certiorem 
reddere.  Praeterea  in  reo  deprehendendo  et  detinendo  ii  adhibebuntur  modi,  quos 
reverentia  status  clericalis  exigit.  Quod  si  in  '  ecclesiasticum  virum  mortis,  vel  carce- 
ris  ultra  quinquennium  duraturi  sententia  feratur,  Episcopo  nunquam  non  acta  iudi- 
ciaria  communicabuntur,  et  condemnatum  audiendi  facultas  fiet,  in  quantum  neces- 
sarium  sit,  ut  de  poena  ecclesiastica  eidem  infligenda  cognoscere  possit.  Hoc  idem, 
Antistite  petente,  praestabitur,  si  minor  poena  decreta  fuerit.  Clerici  carceris  poenam 
semper  in  locis  a  saecularibus  separatis  luent.  Quod  si  autem  ex  delieto,  vel  trans- 
gressione  condemnati  fuerint,  in  monasterio  vel  alia  ecclesiastica  domo  recludentur. 

In  huius  Articuli  dispositione  minime  comprehenduntur  causae  maiores,  de 
quibus  S.  Concil.  Trid.  Sess.  24.  e.  5.  de  Reform.  decrevit.  Iis  pertractandis  Sanctis- 
simus  Pater  et  Maiestas  Sua  Caesarea,  si  opus  fuerit,  providebunt. 

Art.  XV. 

Ut  honoretur  Domus  Dei,  qui  est  Rex  Regum  et  '  Dominus  Dominantium,  sacro- 
rum  Templorum  immunitas  servabitur,  in  quantum  id  publica  securitas,  et  ea,  quae 
iustitia  exigit,  fieri  sinant. 

Art.  XVI. 

Augustissima  lmperator  non  patietur,  ut  Ecclesia  Catholica,  eiusque  tìdes, 
liturgia,  institutiones  sive  verbis,  sive  factis,  si  ve  scriptis  contemnantur;  aut  Ecclc- 
siarum  Antistites,  vel  ministri  in  exercendo  munere  suo  prò  custodienda  praesertim 
fìdei  ac  morum  doctrina,  et  disciplina  Ecclesiae  impediantur.  Insuper  efficax,  si 
opus  fuerit,  auxilium  praestabit,  ut  sententiae  ab  Episcopis  in  Clericos  officiorum 
oblitos  latae  executioni  demandentur. 

Desiderans  praeterea,  ut  debitus,  iuxta  divina  mandata,  sacris  ministris  honor 
servetur,  non  sinet  quidquam  fieri,  quod  dedecus   iisdem  afiferre,  aut  eos  in  con- 


a.  1S55       Concordato  /><t  PtoIX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria 

temptum  adducere  possit;  immo  vero  mandabit,  ut  omnes  Imperii  sui  Magistratus 
et  ipsis  Archiepiscopis  scu  Episcopis,  et  Clero  quacumque  occasione  reverentiam 
atque  honorem  eorum  digaitatì  debitum  exhibeant. 

Art.  XVII. 

Seminarla  episcopalia  conservabuntur,  et  ubi  dotatio  eorum  haud  piene  sufficiat 
tini,  cui  ad  mentem  S.  Concilii  Tridentini  inservire  debent,  ipsi  augendae  congruo 
modo  providebitur.  Praesules  dioecesani  eadem,  iuxta  sacrorum  Canonum  normam, 
pieno  et  libero  iure  gubernabunt,  et  administrabunt.  Jgitur  praedictorum  Semina- 
riorum  rectores,  et  professores,  seu  magistros  nominabunt,  et,  quotiescumque  neces- 
sarium  aut  utile  ab  ipsis  censebitur,  removebunt.  Adolescentes  et  pueros  in  iis 
eftbrmandos  recipient,  prout  Dioecesibus  suis  expedire  in  Domino  iudicaverint.  Qui 
studiis  in  Seminariis  hisce  vacaverint,  ad  scholas  alius  cuiuscumque  instituti,  praevio 
idoneitatis  examine,  admitti,  nec  non,  servatis  servandis,  prò  qualibet  extra  Semi 
narium  cathedra  concurrere  poterunt. 

Art.  XVIII. 

Sancta  Sedes  proprio  utens  iure,  novas  Dioeceses  eriget,  ac  novas  earumdem 
peraget  circumscriptiones,  cum  id  spirituale  fidelium  bonum  postulav.erit.  Verum- 
tamen  quando  id  contigerit  cum  Gubernio  Imperiali  Consilia  conferet. 

Art.  XIX. 

Maiestas  Sua  Caesarea  in  seligendis  Episcopis,  quos  vigore  privilegii  Apostolici 
a  Serenissimis  Antecessoribus  suis  ad  ipsam  devoluti  a  S.  Sede  canonice  instituendos 
praesentat,  seu  nominat,  in  posterum  quoque  Antistitum  in  primis  comprovincialium 
Consilio  utetur. 

Art.  XX. 

Metropolitae  et  Episcopi,  antequam  Ecciesiarum  suarum  gubernacula  suscipiant, 
coram  Caesarea  Maiestate  fidelitatis  iuramentum  emittent  sequentibus  verbis  expres- 
sum:  «  Ego  iuro  et  promitto  ad  Sanità  Dei  Evangelia,  sicut  decet  Episcopnm,  obe- 
dientiam  et  Jìdelitatem  Caesareo-  Regine  Apostolicae  M aie  stati  et  Successoribus  suis  ; 
iuro  item  et  promitto,  me  uiillam  commitiiicatimtem  habituntm,  nullique  Consilio  inter- 
futurum  quod  trayiqaillitati  publicae  noceat,  niillamque  suspectam  unionem,  i/eqnc 
intra,  neque  extra  Imperii  limites  conservaturum,  atque  si  publicum  aliquod  peri- 
culum  imminere  resciverim,  me  ad  illttd  avertendum  uihil  omissnrum  ». 

Art.  XXI. 

In  cunctis  Imperii  partibus  Archiepiscopis,  Episcopis,  et  viris  ecclesiasticis 
onmibus  liberum  erit  de  iis,  quae  mortis  tempore  relicturi  sint,  disponere  iuxta 
sacros  Canones,  quorum  praescriptiones  et  a  legitimis  eorum  heredibus  ab  intestato 
successuris  diligenter  observandae  erunt.  Utroque  tamen  in  casu  excipientur  Anti- 
stitum dioecesanorum  ornamenta  et  vestes  pontificales,  quae  omnia  veluti  mensae 
episcopali  propria  erunt  habenda,  et  ideo  ad  successores  Antistites  transibunt.  Hoc 
idem  observabitur  quoad  libros,  ubi  usu  receptum  est. 


826  Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria        a.  1855 


Art.  XXII. 

In  omnibus  Metropolitanis,  seu  Archiepiscopalibus,  Suffraganeisque  Ecclesiis 
Sanctitas  Sua  primam  Dignitatem  conferet,  nisi  patronatus  laicalis  privati  sit,  quo 
casu  secunda  substituetur.  Ad  ceteras  Dignitates  et  praebendas  canonicales  Maiestas 
Sua  nominare  perget,  exceptis  permanentibus  iis,  quae  liberae  collationis  episcopalis 
sunt,  vel  iuri  patronatus  legitime  acquisito  subiacent.  In  praedictarum  Ecclesiarum 
Canonicos  non  assumentur  nisi  Sacerdotes,  qui  et  dotes  habeant  a  Canonibus  gene- 
raliter  praescriptas,  et  in  cura  animarum,  aut  in  negotiis  ecclesiasticis,  seu  in  disci- 
plinis  sacris  tradendis  cum  laude  versati  fuerint.  Sublata  insuper  erit  natalium 
nobilium,  seu  nobilitatis  titulorum  necessitas,  salvis  tamen  conditionibus,  quas  in 
fundatione  adiectas  esse  constet.  Laudabilis  vero  consuetudo  Canonicatus  publico 
indicto  concursu  conferendi,  ubi  viget,  diligenter  conservabitur. 

Art.  XXIII 

In  Ecclesiis  Metropolitanis  et  Episcopalibus,  ubi  desint,  tum  Canonicus  Poeni- 
tentiarius,  tum  Theologalis,  in  Collegiatis  vero  Theologalis  Canonicus  iuxta  modum 
a  S.  Concilio  Tridentino  praescriptum  Sess.  5  e.  1  et  Sess.  24  e.  8  de  Reform.,  ut 
primum  fieri  potuerit,  constituentur,  Episcopis  praefatas  praebendas  secundum  eius- 
dem  Concilii  sanctiones  et  Pontificia  respective  decreta  conferentibus. 

Art.  XXIV. 

Parochiis'  omnibus  providebitur  publico  indicto  concursu,  et  servatis  Concilii  Tri- 
dentini praescriptionibus.  Pro  Parochiis  ecclesiastici  patronatus  praesentabunt  patroni 
unum  ex  tribus,  quos  Episcopus  enuntiata  superius  forma  proposuerit. 

Art.  XXV. 

Sanctitas  Sua,  ut  singularis  benevolentiàe  testimonium  Apostolicae  Francisci 
Iosephi  Imperatoris  et  Regis  Maiestati  praebeat,  Eidem  atque  catholicis  Eius  in 
Imperio  Successoribus  indultum  concedit  nominandi  ad  omnes  Canonicatus  et  Paro- 
chias,  quae  iuripatronatus  ex  fundo  religionis,  seu  studiorum  derivanti  subsunt,  ita 
tamen,  ut  seligat  unum  ex  tribus,  quos  publico  concursu  habito  Episcopus  ceteris 
digniores  iudicaverit. 

Art.  XXVI. 

Parochiis,  quae  Congruam  (prò  temporum  et  locorum  ratione)  sufficientem  non 
habeant,  dos,  quamprimum  fieri  poterit,  augebitur,  et  parochis  catholicis  ritus  orien- 
talis  eodem  ac  latini  modo  consuletur.  Ceterum  praedicta  non  respiciunt  Ecclesias 
parochiales  iurispatronatus  sive  ecclesiastici,  sive  laicalis  canonice  adquisiti,  quai  uni 
onus  respectivis  patronis  incumbet.  Quod  si  patroni  obligationibus  eis  a  lege  eccle- 
siastica impositis  haud  piene  satisfaciant,  et  praesertim  quando  parocho  dos  ex 
fundo  religionis  constituta  sit,  attentis  prò  rerum  statu  attendendis,  providendum 
erit. 

'  Ada     •  l'aro,  bis  ■ 


a.  1855       Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria 


Art.  XXVII. 

Cum  ius  in  bona  ecclesiastica  ex  canonica  institutione  derivet,  omnes  qui  ad 
beneficia  quaecumque  vel  maiora  vel  minora  nominati  seu  praesentati  fuerint,  honorum 
tcmporalium  eisdem  adnexorum  administrationem  nonnisi  virtute  canonicae  insti- 
tutionis  assumere  poterunt.  Praeterea  in  possessione  Ecclesiarum  Cathedralium, 
bonorumque  adnexorum,  quae  in  canonicis  sanctionibus,  et  praesertim  in  Pontifi- 
cali et  Caeremoniali  Romano  praescripta  sunt,  accurate  observabuntur,  quocumque 
usu  sive  consuetudine  in  contrarium  sublata. 

Art.  XXVIII. 

Regulares,  qui  secundum  Ordinis  sui  Constitutiones  subiecti  sunt  Superioribus 
generalibus  penes  Apostolicam  Sedem  residentibus,  ab  iisdem  regentur  ad  praefa- 
tarum  constitutionum  normam,  salva  tamen  F,piscoporum  auctoritate  iuxta  Canonum, 
et  Tridentini  praecipue  Concilii  sanctiones.  Igitur  praedicti  Superiores  generales  cum 
subditis,  cunctis  in  rebus  ad  ministerium  ipsis  incumbens  spectantibus,  libere  coiti- 
municabunt  :  libere  quoque  visitationem  in  eosdem  exercebunt.  Porro  regulares 
absque  impedimento  respectivi  Ordinis,  Instituti,  seu  Congregationis  regulas  obser- 
vabunt,  et  iuxta  Sanctae  Sedis  praescriptiones  candidatos  ad  novitiatum,  et  ad  pro- 
fessionem  religiosam  admittent. 

Haec  omnia  pariter  observabuntur  quoad  moniales  in  iis,  quae  ipsas  respiciunt. 

Archiepiscopis  et  Episcopis  liberum  erit  in  propriis  Dioecesibus  Ordines  seu 
Congregationes  religiosas  utriusque  sexus  iuxta  sacros  Canones  constituere;  commu- 
nicabunt  tamen  ea  de  re  cum  Gubernio  Imperiali  Consilia. 

Art.  XXIX. 

Ecclesia  iure  suo  pollebit  novas  iusto  quovis  titulo  libere  acquirendi  possessiones 
eiusque  proprietas  in  omnibus,  quae  nunc  possidet,  vel  in  posterum  acquiret,  invio- 
labilis  solemniter  erit.  Proinde  quoad  antiquas  novasque  ecclesiasticas  fundationes 
nulla  vel  suppressio,  vel  unio  fieri  poterit  absque  interventu  auctoritatis  Apostolicae 
Sedis,  salvis  facultatibus  a  S.  Concilio  Tridentino  Episcopis  tributis. 

Art.  XXX. 

Bonorum  Ecclesiasticorum  administratio  apud  eos  erit,  ad  quos  secundum  Cano- 
nes spectat.  Attentis  autem  subsidiis,  quae  Augustissimus  Imperator  ad  Ecclesiarum 
necessitatibus  providendum  ex  publico  aerario  benigne  praestat,  et  praestabit,  eadem 
bona  vendi,  vel  notabili  gravari  onere  non  poterunt,  nisi  tum  S.  Sedes,  tum  Maie- 
stas  Sua  Caesarea,  aut  ii,  quibus  hoc  munus  demandandum  duxerint,  consensum 
tribuerint. 

Art.  XXXI. 

Bona,  quae  fundos,  uti  appellant,  Religionis  et  Studiorum  constituunt,  ex  eorum 
origine  ad  Ecclesiae  proprietatem  spectant,  et  nomine  Ecclesiae  administrabuntur, 
Episcopis  inspectionem  ipsis  debitam  exercentibus  iuxta  formam,  de  qua  S.  Sedes 
cum  Maiestate  Sua  Caesarea  conveniet. 


828  Concordato  fra  l'i»  TX  e  Francesco  Giuseppe  1  Imperatore  d'Austria       a.  1855 


Reditus  fundi  religionis,  donee,  collatis  inter  Apostolicam  Sedem  et  Gubernium 
Imperiale  consiliis,  fundus  ipse  dividatur  in  stabiles  et  ecclesiasticas  dotationes,  erunt 
erogandi  in  divinum  cultum,  in  ecclesiarum  aedificia,  et  in  Seminaria,  et  in  ea  omnia, 
quae  ecclesiasticum  respiciunt  ministerium.  Ad  supplenda  quae  desunt,  Maiestas 
Sua  eodem,  quo  hucusque  modo,  in  posterum  quoque  gratiose  succurret  ;  immo,  si 
temporum  ratio  permittat,  et  ampliora  subministratura  '  est  subsidia.  Pari  modo 
reditus  fundi  studiorum  unice  impendentur  in  eatholicam  institutionem,  et  iuxta 
piam  fundatorum  mentem. 

Art.  XXXII. 

Fruetus  beneficiorum  vacantium,  in  quantum  hucusque  consuetum  fuit,  infe- 
rentur  fundo  religionis,  eique  Maiestas  Sua  Caesarea  proprio  motu  assignat  quoque 
Episcopatuum  et  Abbatiarum  saecularium  per  Hungariam  et  Ditiones  quondam 
adnexas  vacantium  reditus,  quos  Eiusdem  in  Hungariae  regno  Praedecessores  per 
longam  saeculorum  seriem  tranquille  possederunt.  In  illis  Imperii  provinciis,  ubi 
fundus  religionis  haud  extat,  prò  quavis  dioecesi  instituentur  Commissiones  mixtae, 
quae  iuxta  formam  et  regulam,  de  quibus  Sanctitas  Sua  cum  Caesarea  Maiestate 
conveniet,  tam  Mensae  episcopalis,  quam  beneficiorum  omnium  bona  vacationis  tem- 
pore administrabunt. 

Art.  XXXIII. 

Cum,  durante  praeteritarum  vicissitudinum  tempore,  plerisque  in  locis  Austriacae 
Ditionis  ecclesiasticae  decimae  civili  lege  de  medio  sublatae  fuerint,  et  attentis  pecu- 
liaribus  circumstantiis  fieri  non  possit,  ut  earumdem  praestatio  in  toto  Imperio  resti- 
tuatur,  instante  Maiestate  Sua  et  intuiti!  tranquillitatis  publicae,  quae  Religionis  voi 
maxime  interest,  Sanctitas  Sua  permittit  ac  statuit,  ut,  salvo  iure  exigendi  decimas, 
ubi  de  facto  existit,  aliis  ins  locis  earumdem  decimarum  loco,  seu  compensationis 
titulo,  ab  Imperiali  Gubernio  assignentur  dotes,  seu  in  bonis  fundisque  stabilibus,  seu 
super  Imperii  debito  fundatae,  iisque  omnibus  et  singulis  tribuantur,  qui  iure  exi- 
gendi decimas  potiebantur:  itemque  Maiestas  Sua  declarat  dotes  ipsas  habendas 
omnino  esse,  prout  assignatae  fuerint,  titulo  oneroso,  et  eodem  ac  decimae,  quibus 
succedunt,  iure  percipiendas  tenendasque  esse. 

Art.  XXXIV. 

Cetera  ad  personas  et  res  ecclesiasticas  pertinentia,  quorum  nulla  in  his  arti- 
culis  mentio  facta  est,  dirigentur  omnia,  et  administrabuntur  iuxta  Ecclesiae  doctri- 
nam  et  eius  vigentem  disciplinam  a  S.  Sede  adprobatam. 

Art.  XXXV. 

Per  solemnem  hanc  Conventionem  leges,  ordinationes,  et  decreta  quovis  modo 
et  forma  in  Imperio  Austriaco  et  singulis,  quibus  constituitur,  Ditionibus  hactenus 
lata,  in  quantum  illi  adversantur,  abrogata  habebuntur:  ipsaque  Conventio,  ut  lex 
Status  deinceps  eisdem  in  Ditionibus  perpetuo  vigebit.  Atque  ideirco  utraque  Con- 


1  I  due  esemplari  in  litici, i  57:     submìnistraturus 
!  Aria  om. 


a.  1855        Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria  829 

trahentium  pars  spondet  Se,  Successoresque  suos  omnia  et  sfaglila,  de  quibus  con- 
ventum  est,  sancte  servaturos.  Si  qua  vero  in  posterum  supervenerit  diffieultas,  San- 
ctitas  Sua  et  Maiestas  Caesarea  invicem  conferent  ad  rem  amice  componendam. 

Art.  XXXVI. 

Ratificationum  huius  Conventionis  traditio  net  intra  duorum  mensium  spatìum  a 
die  hisce  articulis  apposita,  aut  citius,  si  fieri  potest. 

In  quorum  fidem  praedicti  Plenipotentiarii  huic  Conventioni  subscripserunt,  illam- 
que  suo  quisque  sigillo  obsignaverunt. 

Datum  Viennae  die  decimaoctava  Augusti  anno  reparatae  Salutis  millesimo  octin- 

gentesimo  quinquagesimoquinto. 

Iosepus  Othmar.  de  Rauscher  vi.  /> 

Archiep.  Viennensis 
(L.  S.) 

Michael  Card.  Viale  Prelà  ;;/.  p. 

(L.  S.) 

Da  Pn  IX  Atta,  Pars  prima,  II,  Romae  1S5S,  4<  f»-4Sl,  collazionato  l'esemplare  a  firma 
autografa  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Busta  ~)7  inHArchlvlo  della  Segreteria  di  Stato. 
Ibid.  l'esemplare  a  firma  autograia  e  sigillo  dell'Imperatore,  con  cui,  in  data  di  Ischi  23  set- 
tembre 1855,  ratifica  il  concordato,  che  Pio  IX  confermò  colla  Bolla  Deus  humanae  del 
3  novembre  1855  (nei  cit    Acta  459-484). 


2.  -  Articolo  segreto. 

Articulus  secretus. 

Quamvis  Augustissimus  Imperator  confidat,  haud  eventurum,  ut  sacrorum  qui- 
dam Antistcs  moliminibus  tranquillitati  publicae  infestis  se  se  ingerat,  expresse  tamen 
declarat,  quod  isto,  quem  Deus  avertat,  eveniente  casu,  jus  sibi  reservet,  advciMis 
perduellionis  seu  laesae  Majestatis  reos,  etiam  antequam  de  judicio  peragendo  eum 
Sancta  Sede  Consilia  conferre  potuerit,  ea  praevie  disponendi,  quae  ad  servandam 
Imperii  integritatem  et  pacem  pio  casus  natura  necessaria  forent.  sai  vis  semper  arti- 
culi  XIV"  dispositionibus. 

Datum  Viennae  die  decima  octava  Augusti  Anno  reparatae  Salutis  millesimo 
octingentesimo  quinquagesimo  quinto. 

Josephus  Othomarus  de  Rauscher,  Michael  Card.  Viale  Pre-la. 

Archiepiscopi  Viennensis. 

Da  Archrvfiir  kathol.  Kirchenrecht  LXl  (1889;,  32S.  -  In  Busta  .17  oltre  all'esemplare 
a  firme  autograie  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  ne  esiste  un  altro,  che  reca  nell'involucro 
la  nota:  «Questo  articolo  ratificato  dal  Papa  dal  Card.  Viale  non  fu  consegnato  a  tenore 
delle  istruzioni  che  gli  erano  state  date  »,  col  seguente  prologo:  «  Pius  PP.  IX.  Praeter 
Conventionem  initam  die  18.  Augusti  hujus  anni  inter  Xos  et  Majcstatem  Francisci  Jose- 
phi  I.  Austriae  Imperatoris,  Hungariae  Regis  Apostolici  età,  utriusque  Partis  contrahentis 
Plenipotentiarii  Articulum  secretum  concordaci"  addiderunt  tenoris  ut  infra   videlii  et  •    ed 


830  Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d  Austria       a.  1855 


epilogo:  «Xos  igitur  articulum  istiusmodi  a  Nobis  pariter  inspectum  atque  perpensum,  velini 
praememoralae  Conventionis  partem,  similiter  ratum  habemus  ac  eonlìrmamus,  eumque 
per  Nos  Successoresque  Nostros,  perinde  ac  ceteros  Conventionis  ipsius  articulos,  obser- 
vandum  declaramus.  In  quorum  tidem  solemne  hoc  ratihabitionis  documcntum  Nostra  sub- 
scriptione  munivimus,  eique  sigillum  nostrum  apponi  jussimus. 

Datum  Romae  ex  Palatio  Nostro  Apostolico  Vaticano  die  quarta  Septembris  Anno 
MDCCCLV.  Pontificatus  Nostri  Anno  Decimo».  Segue  il  sigillo  di  S.  S.  Pio  IX. 


Si  riferiscono  al  concordato  i  seguenti  documenti. 

a)  Lettera  dell'Arcivescovo  di  Vienna  al  Cardinale   Viale  Prelà. 

17  agosto  1855. 
Eminentissime  ac  Reverendissime  Domine! 

Domine  Colendissime! 

Eminentia  Vestra  haud  ignorat,  quaedam  haberi  Majestatis  Suae  desideria,  quibus  satis- 
facere  Sanctissimus  Pater  haud  recusavit,  ita  tamen,  ut  de  iisdem  in  ipso  concordatus 
textu  mentionem  fieri  minus  consultum  duceret.  Igitur  praefatas  res  conformatas  ad  normam 
eorum,  de  quibus  praevie  conventum  est,  Eminentiae  Vestrae  Reverendissimae  hisce  obser- 
vantissime  communico  et  precor,  ut  fidem  mihi  facere  velit,  quod  vel  instrtictioni,  quam 
Sanctitas  Sua  ad  Episcopos  Austriae  dirigere  dignabitur,  inserendae  vel  aliis  modis  consti- 
tuendae  sint. 

Perhonorificum  mihi  gratissimumque  est,  exprimere  simul  eximiae  venerationis  et 
perfectissimi  obsequii  sensus,  quibuscum  permaneo 

Eminentiae  Vestrae  Reverendissimae 

Ex  Castello  '  S.  Viti  die  17.  Augusti  1855. 

humillimus  et  obsequentissimus  servus  - 

J.  O.  de  Rauscher  m.  p. 
Princeps  Archiepiscopus  Viennensis. 

Da  Archiv  fUr  kathol.  Kirchenrecht  XVIII  (1867).  453,  collazionato  l'esemplare  a  firma  autografa  del  de  Rau- 
scher nella  citata  Busta  57.  I  punti  sottoposti  dal  de  Rauscher  al  Card.  Viale  Prelà  sono  i  seguenti  riprodotti  dal 
prefato  Archiv  loc.  cit.  455  s. 

V.  art.  III. 

In  Pontificia  instructione  dicetur  Episcopis,  ut  eodem  tempore,  ac  sua  publicabunt  acta, 
eorum  exemplar  Gubernio  notitiae  caussa  transmittant. 

V.  art.  IV. 

Instructioni  Pontiliciae  inserelur,  ut  Episcopi  Gubernium  de  Synodis  celebrandis  certius 
reddant,  ac  eidem  decretorum  exemplar  notitiae  caussa  communicent. 

V.  art.  VII. 

In  Pontificia  instructione  monebuntur  Episcopi,  quando  Gubernium,  utpote  catholicum 
et  (idem   pietatemque  in   scholis  promovere   studens,  desideria   quaedam  de  docendorum 

Busta    \7:     t  .cmtu  ■. 
•  Ungiti   .7    .  ihmulus  •. 


a.  lv">.">        Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria  831 

forma  methodove  manifestet,  eorum  rationem  habendam  esse  salva  semper  libertate  juris, 
quod  Episcopis  inest  relate  ad  doctrinam. 

V.  art.  Vili. 

Monebuntur  in  Pontificia  Instructione  Episcopi,  ut  in  seligendis  libris,  qui  in  scholis 
elementaribus  inserviunt  ad  tradendum  catechismum,  uniformitas  scrvetur,  nec  liant  immu- 
tationes  absque  gravi  caussa  et  collatis  semper  inter  se  con.siliis 

V.  art.  XVII 

In  Pontificia  instructione  dicetur  Episcopis,  quod  collatis  cotisiliis  statuant  methodum 

studiorum  in  Seminariis  observandam.  (Placeat  quaedam  addere  de  eo,  quantum  Ecclesiae 

intersit,  ut  omnibus  pateat,  libertatem  Episcopis  in  studiis  regendis  partam  bonis  artibus 

promovendis  haud  obesse,  sed  undequaque  prodesse.  Revera  sub  iis,  quae  in  Austria  obti- 

nent,  rerum  adjunctis,  id  Ecclesiae  honor  salusque  exigit).  In  dieta  instructione  commemo- 

rabitur  edam,  quod  Episcopi  in  deligendis  professoribus  seu  magistris  antecedenter  requi- 

rant  oporteat  certumque  teneant,  utrum  Gubernium  quoad  res  politicas  quid  contra  illos 

habeat. 

V.  art.  XXIV. 

In  instructione  Pontificia  Episcopi  monebuntur,  ut  parochias  et  alia  beneficia  ecclesia- 
stica haud  conlerant  viris  Majestati  Suae  minus  gratis  et  quidem  his  circiter  verbis:  Quo- 
niam  dolendum  est,  his  postremis  temporibus  aliquos  sacros  Ministros,  oblitos  suae  voca- 
tionis,  partem  suscepisse  in  rebus  politicis  et  praesertim,  quod  dolendum  magis,  in  pertur- 
bationem  Reipublicae  et  Imperii,  ideo  cavendum,  ut  ejusmodi  ecclesiastici  ad  munia  paro- 
chialia  et  ad  alia  beneficia  non  promoveantur.  Curent  ideo  Episcopi,  ut  nunquam  seligantur 
ad  dieta  beneficia  personae,  quae  minus  acceptae  sint  Gubernio,  quas  dignoscere  possunt 
sive  ex  ipsa  personarum  indole  et  conditione,  sive  ex  praecedentibus  Gubernii  factis,  sive 
aliis  adhibitis  idoneis  modis. 

V.  art.  IV. 

Facultas  Episcopi  Leodiensi  quoad  Synodorum  dioecesanarum  celebrationem  collata 
etiam  Austriae  Episcopis  petentibus  concedere  mutatis,  quae  prò  dioecesium  statu  mutanda 
veniunt'. 

V.  art.  XXII. 

Rationem  habebit  Sanctitas  Sua  in  conferenda  prima  dignitate  commendationis,  quam 
Augustissimus  Imperator  ipsi  consulto  Antistite  dioecesano  proponet.  Quum  Goricii  prima 
dignitas  sit  patronatus  laicalis  privati,  secunda  ibi  subsiituetur.  In  conferenda  autem  prima 
dignitate  eapitulorum  Pragensis  et  Olomucensis  Sanctitas  Sua  rationem  habebit  commen- 
dationis, quam  Archiepiscopus  et  Capitulum  Metropolitanum  ipsi  exhibuerint. 

V.  art.  XXIV. 

Eorum,  quae  de  concursu  parochiali  et  examinatoribus  synodalibus  exposita  sunt,  ratio 
habebitur,  quando  Episcopi  provinciarum,  ubi  res  indigitato  modo  pertractatur,  propositiones 
suas  exhibebunt. 

1  La  facoltà  concessa  con  indulto  del  4  maggio  1851  importava  1.  ni  in  locnm  synodi,  ad  menu-m  Conc.  Trid. 
ammattiti  habendae,  decanorum  congregano  substitui  possit.  Decani  tamen  bina  quotannis  concilia  parochorum  con- 
gregare debent.  ita,  ut  in  primo  concilio  parochorum  sententias  de  rebus  ecdes.  \  ci  ad  fidelium  utilititatem  condu- 
CCntibus  exposcant,  in  altero  vero  eosdem  parochos  de  actis  et  sancitis  in  synodo  scil.  interim  ab  episcopo  et  a 
decanis  habita)  certiores  reddant  ;  J.  ut  tradì  possint  exercitia  spiritualia  in  forma  synodi.  seu  conjungi  ezercitia  cum 
synodali       S.    \i>h\ik.  Compendium  /un-,  canonici*,  Brixinae  1887.  45'.'.  n.  7. 


832  Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria       a.  1855 


V.  art.  XXVIII 

Sani  lissimus  Pater,  prout  praevie  jam  intimatum  fuit,  ordinabit,  ut  in  Austriae  mona- 
steriis  tana  virorum,  quam  niulierum  ad  vota  solemnia  ii  tantum  admittantur,  qui  annum 
vigesimum  quartum  absolverunt,  vel  et  annum  vigesimum  primum  compleverunt  et  in 
tuonasti  rio,  cui  per  professionem  aggregari  petunt,  triennium  integrimi  exegerunt. 

b)  Risposta  del  Cardinale   Viale  Prelà. 

18  agosto  1855. 
Celsissime  ac  Reverendissime  Domine! 

Redditae  mihi  sunt  literae  Celsitudinis  Tuae  Rmae  die  17.  huius  mensis  ad  me  datae, 
quibus  nulla  mora  respondeo,  declarans  Pontificiam  instructionem  quoad  substantiam  con- 
formem  futuram  desideriis,  quae  Celsitudo  Tua  Rma  mihi  pandit,  '  in  adnotationibus, 
quae  erant  adjectae  memoratis  Celsitudinis  Tuae  literis,  et  quarum  exemplar  huic  meae 
epistolae  includo. 

I  Himtaxat  circa  Art.  VII.  adnotandum  mihi  est,  Sanctitatem  Suam  in  Instructione  locu- 
turam  piane  in  sensu  adnotationis  ad  eumdem  Articulum,  ita  tamen,  ut  salva  maneant, 
quae  statuuntur  in  memorato  articulo,  ubi  dicitur:  *  Quinam  libri  in  iisdem  scholis  (nimi- 
rum  in  Gymnasio-  et  iis  quas  medias  vocant)  ad  religiosam  tradendam  instructionem  adhi- 
bendi  sint,  Episcopi  collatis  inter  se  consiliis  statuenl  > . 

Quoad  Art.  XXIV.  Sanctitas  Sua  monebit  Episcopos,  ut  parochias  et  alia  beneficia 
ecclesiastica  haud  conferant  viris  Majestati  Suae  minus  gratis.  Haec  dieta  sint  relate  ad 
Instructionem  Pontificiam;  relate  vero  ad  desideria  quae  in  memorato  hic  adjecto  exenv 
plari  continentur,  et  praesertim  ea  quae  panduntur  respectu  Articuli  IV.  Sancta  Sedes, 
juxta  preces,  quae  ab  Episcopis  Imperii  Austriaci  porrigantur  pronam  sese  exhibebit  con- 
cedendi  facultates,  quae  prò  celebratione  Synodi  Dioecesanae  Episcopo  Leodiensi  concessac 
fuerunt,  mutatis,  quae  prò  circumstantiarum  et  locorum  varietate  sint  mutanda. 

Retate  vero  ad  Art.  XXII.  Sanctitas  Sua  in  conferenda  prima  dignitate  Ecclesiarum 
Metropolitanarum  et  Episcopalium,  rationem  habebit  commendationis,  quam  Augustissimi^ 
lmperator  consulto  singulis  in  casibus  Antistite  Dioecesano  et  servatis  servandis  sit  prola- 
turus.  Idem  agendi  modus  adhibebitur  circa  nominationem  ad  secundam  dignitatem  Capituli 
CJoriciensis,  cum  1»  patronatus  laicalis  privati  sit. 

In  conferenda  autem  prima  dignitate  Capitulorum  Pragensis  et  Olomucensis  Sanctitas 
Sua  rationem  habebit  commendationis,  quam  Archiepiscopus  et  Capitulum  Metropolitanum 
ipsi  exhibebunt. 

Pro  iis  autem,  quae  concursum  parochialem  respiciunt,  de  quo  in  Art.  XXIV'.  Sancta 
Sedes  eorum,  quae  exposita  sunt  de  praefato  concursu  et  examinatoribus  Synodalibus, 
rationem  habebit,  quando  Episcopi  provinciarum,  ubi  res  indigitato  modo  pertractetur 3, 
propositiones  suas  exhibebunt. 

Notum  mihi  est,  quantopere  Majestati  Suae  Caesareo-Regiae  cordi  sit,  ut  ex  parte 
Sanctae  Sedis  ea  executioni  mandentur,  quae  aetatem  illorum  respiciunt,  qui  ad  vota 
solemnia  in  Austriae  monasteriis  admitti  velint;  hac  in  re  illud  declarare  mihi  licet,  verba 
Articuli  XXVIII.1  et  juxta  Sanctae  Sedis  praescriptioues  ita  esse  sumenda,  ut  decreto  Sacrar 
Congregationis  de  Statu  Regularium  die  23.  Septembris  anni   1853  in  Imperio  Austriaco 

1  Busta  r>7:  .  pandidit  ■. 

I  Busta    ~,7 '.  e. .me  1..  stesso  art.  7:   ■  GyranaBiis  .. 

»  Susta  :,7  :  .  pertractabitur  .. 

'  Archtv     ■  XXII.     ,  Hif.1,1   ;7.      XXIII.    ' 


a.  1855       Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  imperatore  <i'.\it<-tria  &43 


sit  satisfactum,  quo  quidem  desideriis  Majcstatis  Suae  circa  actatem  illorum,  qui  ad  profes- 
sionem  religiosam  volimi  admitti,  fit  satis. 

Haec  quidem  sunt,  quae  Sanctae  Sedis  nomine  circa  ea  respondeo,  quae  ad  memoralas 
Celsitudinis  Tuae  literas  referuntur,  atque  interim  sincerissimis  peculiari*  observantìae 
sensibus  permaneo 


Viennae  die  18.  Augusti  18ó5. 


I  i.i  Archiv  loc.  cit.  154  s.,  collazionata  la  copii 


Celsitudinis  tuae  Rmae 

Obsequentissimus  Servus 
M.  Card.  Viale  Pfelà. 


e)  Altra  lettera  dell'Arcivescovo  di  Vienna  ut  Cardinale   Viale  Prelà. 

18  agosto  l85-r>. 

Ecclesia  catholica  nunquam  non  est  arca,  ad  quam  confugiunt  omnes,  qui  salvi  (iunt 
in  vitam  aeternam;  nostris  autem  temporibus  Dominus  mundum  promissionum  Christi 
oblitum  clarissimis  argumentis  edocuit,  temporalis  quoque  vitae  bonis  pessimam  imminere 
ruinam,  nisi  Ecclesiae  salutaris  influxus  societatis  civilis  fundamenta  conlirmet.  Vicissim 
lempestates,  quibus  agitati  sumus,  haud  obscure  innuerunt,  quanti  prò  Ecclesia  Dei  momenti 
sii,  ut  potestas  civilis  effrenem  cupidinum  licentiam  in  brachio  forti1  compescat,  quippe  nostro 
aevo  Ecclesiae  res  est  cum  factione,  quae  non  tantum  fidem  divinilus  infusam,  sed  etiam 
naturalem  religionis  sensum  funditus  evertere  conatur  (reta  commentis  prava  arte  ita  ador- 
natis,  ut  animum,  quae  sua  sunt,  quaerentem  vehementer  commoveant. 

Ubi  perversitatis  praeconibus  liberimi  est,  ad  populos  fascinandos  cuncta  componere,  - 
nunquam  deerunt  qui,  sana  ratione  frustra  reclamante  in  magistrorum  verba  jurent,  atque 
renovabitur  abominatio  desolationis,  quae  ante  aliquot  annos  in  ipso  loco  Sancto,  Principis 
scilicet  Apostolorum  Sede,  stare  coepit. 

His  ita  compositis,  magis  quam  unquam  exoptandum  est,  ut  lmperium  cum  Sacerdotio 
ad  tuendum  Dei  in  terris  regnum  hdeliter  conspiret.  Augustissima  vero  Austriae  Impe- 
rator  avita  pietate  ductus  nihil  sanctius  habuit,  quam  ut  concordiam  sacrae  atque  civilis 
potestatis  in  latissimis  ditionibus  sceptro  Ejus  subjectis  intemeratam  inconcussamque  stabi- 
lirei. Regnator  omnium  Deus  incrementimi  benigne  dedit  eis,  quae  ad  Ipsius  sanctilicandum 
nonien  suscepta  sunt,  et  con  ventura  est  de  articulis,  quos  tam  a  Sancissimo  Patre,  quam  a 
Majestate  Sua  ratos  esse  habendos  addubitari :I  vix  potesl.  Quum  autem  in  tantae  molis 
gravitatisque  opere  nonnulla  supersint,  quae  meminisse  juvet,  Augustissima  Imperator 
mihi  in  mandatis  dedit,  ut,  quae  sequuntur,  Eminentiae  Vestrae  Reverendissimae  commu- 
nicem. 

1.  Majestati  Suae  cordi  omnino  est,  ut  in  studiorum  Universitatibus  fìdes  floreat  et  pietas. 
Multifaria,  quam  scientia  fiumana  park,  utilitas  praesertim  ex  saeculo  XVIII.  multifariis 
erroribus  quasi  nubibus  obducta  est,  quae  ut  veritatis  luce  dissipentur,  ipsius  societatis 
humanae  quam  maxime  interest.  Tantae  rei  in  studiis  generalibus  ordinandis  diligentissime 
rationem  habere,  Majestati  Suae  propositum  est.  Multa  suni  quae  suadeani,  ut  sacrorum 
Antisiites  in  Universitatibus  Archicancellarii,  seu  Cancellarli  partes  agant;  quatenus  diffi- 
di ssi       licentiam  manu  forti  •. 

1  Nussi:  •  commoverc 

3  Nussi:  .  dubitari  >. 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  1  Imperatore  d'Austria        a.  1855 

cultates  obstent,  in  facultatem  tamen  theologicam,  secluso  Cancellarti,  ubi  adest,  officio,  pecu- 
liarem  influzum  exercebunt. 

2.  Ad  examinandos  laureae  theologicae  sive  juris  canonici  candidatos  per  Austriam  nullo 
non  tempore  viri  catholici  exclusive  sunt  adhibiti,  sed  et  adhibebuntnr. 

3.  Quodsi  expediat,  ut  Episcopis  nonnullis  laureas  theologicas  eonferendi  facultas  aucto- 
ritate  apostolica  tribuatur,  Augustissimus  facile  consentiet;  communicatis  tamen  inter  San- 
ctam  Sedem  et  Gubernium  Imperiale  consiliis  negotium  pertracteiur. 

4.  Liberum  erit  Episcopis  studiorum  Universitatem  catholicam  sub  eorum  dependentia 
constitutam  fundare.  Quum  autem  necesse  sit,  quoad  res  politicas  et  jura  civili»  ejusmodi 
instituto  assignanda  cautiones  prò  rerum  et  locorum  varietate  adhibere,  Consilia  cum  Gu- 
bernio  Caesareo  praevie  conferenda  erunt. 

5.  Antequam  professor  facultatis  juridicae  ad  jus  canonicum  tradendum  deputatus  consti- 
tuatur,  Episcopi  dioecesani  de  ejus  lide  et  doctrina  sententia  expeietur. 

6.  Universitas  Pestinensis  originem  debet  fundationi  ecclesiasticae,  quae  Maria  Theresia 
Augusta  regnante  bonis  ecclesiasticis  adaucta  est.  Nihilominus  ex  saeculi  praeteriti  fine 
rarissimis  quibusdam  casibus  accidit,  ut  viri  acatholici  ad  scientias  prolanas  in  Universitate 
praedicta  tradendas  admitterentur.  Augustissimus  vero  Imperator  aequum  esse  agnoscit, 
ut  in  ejusdem  professores  catholici  tantum  assumantur,  quin  tamen  derogare  intendat  juribus 
virorum  ab  Ecclesia  catholica  alienorum,  qui  ad  docendi  munus  deputati  jam  fuerint. 

7.  Theologiae  studentes,  quodsi  ab  Episcopo  in  seminarli  sui  alumnos  suscepti  vel  vestem 
religiosam  induti  sint,  nec  non  monasteriorum  ab  Ecclesia  approbatorum  novitii  in  cune  tis 
Imperii  partibus  a  servitiis  militaribus  praestandis  immunes  erunt. 

8.  Secundum  leges  in  Austria  vigentes  prò  gymnasiis  mediisque  scholis  a  potestate 
civili  institutis  religionis  magistri  ita  seliguntur,  ut  Episcopus  dioecesanus  concursum  habeat, 
et  quem  dignissimum  censeat,  Gubernio  adjectis  concursus  actis  significet  :  qui  et  de  regula 
ad  magisterium  vacans  deputatur.  Quando  sub  peculiaribus  rerum  adjunctis  eum  declinari 
contigerit,  nunquam  non  vir  nominatur,  quem  Episcopus  ad  munus  obeundum  habilem 
enuntiaverit. 

9.  In  reprimendis  libris  religioni  morumque  honestati  perniciosis  communis  est  Ecclesiae 
civitatisque  causa  et  Augustissimus  Imperator  nihil  intentatum  relinquet,  ut,  quantum  fieri 
possit,  ab  Imperio  excludantur.  Curabit  igitur,  ut  ad  scriptorum  licentiam  refrenandam  leges, 
quarum  districtae  cautiones  non  desunt,  debito  vigore  executioni  mandentur  et  desideriorum, 
quae  sacrorum  Antistites  hoc  de  negotio  exposuerint,  ratio  diligentissime  habeatur.  Multa 
tamen  prò  re  nata  cautione  opus  est,  ne  pejora  contingant.  In  plerisque  Europae  partibus 
classes  animi  cultioris  et  scientiae  laude  gloriantes  morbo  intimo  laborant,  quem  medici 
prudentis  adinstar  tractare  oportet.  Annum  usque  1848  in  Austria  exercebatur  censura 
praeventiva  et  quidem  rigore  piena.  Conquerebantur,  qui  liberales  se  haberi  amabant,  quod 
patrocinium  a  Gubernio  Ecclesiae  catholicae  exhibitum  omnes  justi  et  aequi  tramites  exce- 
deret.  Revera  autem  censura,  qualis  tunc  obtinebat,  malo  praeveniendo  vel  reprimendo 
impar  piane  erat.  Nimis  late  patent  Austriae  fines  et  innumerae  praesto  sunt  artes,  quibus 
inspectio  a  politia  exercita  eludatur.  Igitur  bibliopolis  nunquam  deerat  copia  libros  prohi- 
bitos  invehendi,  et  quo  gravius  essent  interdicti,  eo  avidius  quaerebantur  et  perlegebantur, 
eo  majori  predo  divendebantur  ita,  ut  tali  mercimonio  operam  dantes  mulctas  quibus  depre- 
hensi  punirentur,  facile  praestare  possent  et  exultarent  exterarum  partium  librarli,  quando 
opus  eorum  sumtibus  editum  in  Austria  proscriberetur.  Non  eadem  tamen  in  cunctis  Imperii 
partibus  per'  Austriam1  rerum  conditio  est.  In  ditionibus  Venetis  et  Longobardicis  facilius 
est,  perversos  libros  excludere,  quam   in  Germanicis,  quibus  tot  principimi  protestantium 


a.  1855       Concordato  fra  l'io  IX  e  Francesco  Giuseppe  1  Imperatore  d'Austria  835 


dominia  vicina  sunt,  voi  in  Eìungaria  et  Transylvania,  uhi  tantus  habetur  ineolarum  acatholi- 
corum  numerus.  Praeterea  in  Italia  multa,  quae  in  Germania  taedium  jamjam  pariunt, 
utpote   innumeris  vicibus  repetita,  nova  adhuc  sunt  et  majorem  seducendi  vini  exserunt. 

10.  Quando  ecclesiasticus  vir  a  judice  saeculari  in  jus  vocetur  propter  crimen  seu 
delictum  ad  religionem  pertinens,  quod  poenalibus  Imperii  legibus  animadvenitur,  Majestas 
Sua  difficultatem  non  facit,  ut  a  tribunali  civili  primae  instantiae,  antoquam  ad  sententiam 
icrendam  procedat,  lìpiscopo  acta  exhibeantur  et  ipse  reum  audiat,  omniaque  peragat.  quae 
ad  caussam  juxta  canones  cognoscendam  requiruntur.  Postquam  Kpiscopus  in  foro  suo 
->ententiam  tulerit,  eamdem  communicahit  judici  saeculari,  qui  subinde  de  legis  civilis  viola- 
tione  legis  civilis  ad  normam  judicabit. 

11.  Ceterum  articuli  XIV,  de  clericorum  caussis  dispositiones  eos  rcspiciunl,  qui  a  judiciis 
ordinariis  condemnati  fuerint;  exceptiones  occurrant  necesse  est,  ubi  de  crimine  agatur,  in 
quod  ad  tempus  extraordinarius  procedendi  modus,  quem  „  Standrecht  "  (judicium  instan- 
taneum)  vocant,  statutus  est.  Insuper  Majestas  Sua  expectat,  Tore  ut  Episcopi  ad  custodiendum 
vifum  ecclesiasticum,  qui  a  judice  civili  de  delieto  vel  transgressione  condemnatus  fuerit, 
domum  ecclesiasticam  seligant,  quae  Gubernio  haud  displiceat.  In  quantum  ad  ecclesiasticam 
aliquam  domum  custodiendi  remitti  possint,  qui  criminis  rei  judicati  fuerint,  pendehit  a 
casus  natura  et  gratia  Imperatoris. 

12.  In  provincia,  quae  sub  limitum  militarium  nomine  venit,  peculiaris  piane  res  admi- 
nistrandi  modus  statutus  est;  quippe  unus  idemque  et  militum  praefectus  etjudexet  magi- 
stratus  civilis.  Igitur  judiees  ordinarli,  ad  quos  clericorum  caussae  civiles  per  ordinationem 
d.  d.  7.  Augusti  1852  remissae  fuerant.  militiam  simul  regunt.  Quum  autem  in  pluribus 
limitum  militarium  partibus  acatholici  frequentissimi  habitent,  non  contingerc  non  potest, 
ut  hi  magistratus  aliquando  viri  ab  Ecclesia  catholica  alieni  sint.  Quapropter  Majestas  Sua 
clero  catholico ab  ordinariis  districtuum  singulorum  judicibus  exemto  Zagrabiae,  ubi  rerum 
civilium  et  militarium  per  Croatiam  et  Slavoniam  gubernator  residet,  forum  speciale  dele- 
gatum  eonstituit.  Pari  modo   in  ceieris  quoque  limitum   militarium   partibus  providebitur. 

13.  Quum  Majestas  Sua  desideret,  ut  disciplinae  ecclesiasticae  vigor  conservetur,  para- 
timi semper  se  exhibuit  et  exhibebit,  ad  executioni  mandandas  sententias  ab  Episcopis  in  cle- 
ricos  eis  subditos  latas  brachii  saecularis  auxilium  praestare.  Exspectat  autem  fore,  ut  Epi- 
scopi brachium  saeculare  imploratili"]  congruas  afferant  dilucidationes.  si  quas  ab  ipsis  peti 
contigerit.  quo  quidem  eveniente  casti  Augustissimus  Consilio  utetur  commissionis  sub  Epi- 
scopi cujusdam  praesidio  ex  sacrorum  Antistitibus  seu  aliis  viris  ecclesiasticis  compositae. 

14.  Leges  Austriacae  qua  regulam  statuunt,  ut  testes,  quorum  domicilium  a  sede  judicii 
inquisitionem  peragentis  ultra  duo  milliaria  distai,  corani  judice  districtus,  in  quo  habitant, 
testimonium  lerant.  Praeterea  et  legum  tenori  et  Majestatis  Suae  voluntati  piane  consenta- 
neum  est,  ut  in  expetendis  testimoniis  sacerdotum,  quantum  rei  natura  sinat,  caveatur,  ne 
persolvendis  muneris  sacri  officiis  impedimenta  ponantur.  Quodsi  accidat,  ut  judex  quidam 
indiscretius  agat,  Episcopi  Augustissimum  adeant,  qui  curabit,  ut  negotium  secundum  Ipsius 
voluntatem  et  legis  ad  mentem  pertractetur. 

15.  Quum  anno  1S49  militum  in  domibus  colloeandorum  cura  communiiatibus  politicis 
concrederetur,  non  infrequenter  accidit,  ut  parochis,  qui  ncque  ampliori  habitatione  neque 
redditibus  congruam  superantibus  fruerentur,  milites  in  sua  recipiendi  necessitas  impone- 
retur.  Quantum  hoc  ab  aequitate  alienimi  sii,  Episcopi  plus  una  vice  exposuerunt  et  medelam 
afferri  Imperatoris  voluntas  est,  cumque  hoc  ipso  tempore  de  reformando  toto  milites  eollo- 
candi  negotio  agatur,  jussit,  ut  in  dispositionibus  condendis  clero  debito  modo  provideatur. 

lo.  Quoad  ratas  habendas  personas  ad  benelìcia  ecclesiastica  promovendas  Majestas  Sua 
intendit,  cuncta  in  eo,  quo  mine  sunt,  statu  relinquere,  et  spxjrat,  nunquam  futurum,  quod 
aecessitatem   inferat,  ejusmodi  cautionem   amplius,  quam   liucusque  factum  sit,  adhibendi, 


«3o 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria        a.  1855 


17.  Sunimi  per  Austriam  Itnperantes  jure  patronatus  coronae  vel  lundorum  publicorum 
nomine  exercendo  constanti'!-  ita  usi  sunt,  ut  curae  animarum  efficacius  gercndae  benevolam 
t  urani  haberent,  et  Majestas  Sua,  quae  hac  de  re  ab  Antecessoribus  Ejus  constituta  sunt, 
prò  pietaU  et  sapientia  Sua  proprio  motti  confirmavit.  Voluntas  Ejus  est,  ut  haec  eadem 
imposterum  quoque  salva  conventione  articulo  XXV.  inita  firma  maneant;  quippe  dcsiderat, 
ut  ad  parochialem  animarum  curam  optimus  quisque  deputetur;  et  probe  scit,  quanti  in 
seligetulis  sacerdotibus  ceteris  dignioribus  Antistitis  dioecesani  judicium  iaciendum  sit. 

18.  Si  lòrsan  eveniat,  ut  corporatio  quaedam  ecclesiastica  legitime  supprimaiur,  bene- 
ticia,  ad  quae  praesentaverat,  liberae  collationi  episcopali  reddentur,  in  quantum  id  canonum 
sanctiones  praescribunt. 

19.  Majestas  Sua  nullomodo  obstacula  ponere  intendit,  quin  Confraternitates  sive  Soda- 
litates,  quales  Ecclesia  probat  et  commendat,  constituantur  et  pietatis  operibus  unitis  viribus 
incumbant.  Attamen  praecavendum  est  periculum,  ne  sodalitatum  piarum  titulo  molitiones 
obtegantur  in  civitatis  sed  et  Ecclesiae  perniciem  vertentes.  Itaque  cautiones  quasdam  adhi- 
bere  necesse  est;  magni  tamen  Episcopi  dioecesani  de  Sodalitate  quadam  constituenda  judi- 
cium fiet. 

20.  Archiepiscopi  et  Episcopi  minime  impedientur,  quin  in  institutis  piis  ea,  quae  reli- 
"ionem  et  vitae  Christianae  integritatem  attinent,  vi  muneris  pastoralis  eis  proprii  dirigant. 
Quantum  vero  Majestas  Sua  exoptet,  ut  in  omnibus  quibuscunque  institutis  cuncta  recte  ac 
pie  componantur,  ex  eo  patet,  quod  etiam,  qui  carceris  poenam  luunt,  novissime  magnani 
partem  congregationum  religiosarum  curae  demandati  fuerint. 

Ceterum  mihi  concessum  sit,  denuo  exponere  sensus  summae  venerationis,  quacum 
permaneo 

Eminentiae  Vestrae  Reverendissimae 
Viennae,  die  IN.  Augusti  1855. 

humillimus  et  obsequentissimus  servus  l 
Jos.  Othmar.  de  Rauscher  m.  p. 
Pr.'-  Archiepiscopus  Viennensis. 


d)  Risposta  del  Cardinale  Viale  Prelù. 

18  agosto  185  5. 
Celsissime  ac  Reverendissime  Princeps! 

Accepi  litteras  Celsitudinis  Tuae  Reverendissimae  hodierna  die  No.  4.  ad  me  datas,  in 
quibus  plura  pertractantur,  circa  quae  inter  nos  collata  luerunt  Consilia,  quaeque  pattini 
ad  dilucidationem  illorum,  quae  in  Conventione  continentur,  inserviunt,  partim  vero  ad  alia 
statuenda  sunt  ordinata,  de  quibus  quidem  opportunum  judicatum  luit  in  eadem  Conven- 
tione sermonem  non  habere,  sed  Majestas  Sua  Caesarea  prò  eximia  Sua  aequitate  et  pietate 
paratam  Sese  exhibuit,  Sanctissimi  Patris  desideriis  et  postulationihus  satisfàcere.  Ea  itaque, 
quae  in  memoratis  litteris  expressa  sunt,  tam  a  Sancta  Sede  quam  a  Majestate  Sua  Cae- 
sarea religiose  servabuntur. 

Ut  omnis,  quantum  fieri  potest,  recludatur  aditus  difficultatibus,  quae  ex  interpretatione 
illorum,  quae  in  memorata  conventione  continentur,  oriri  possent,  nomine  Sanctae  Sedis 
declaro  ea,  quae  Articulo  Vii.  statuuntur,  non  esse  intelligenda,  nisi  de  G^'mnasiis  mediisque 
scholis  prò  juventute  eatholica  destinatis,  exclusis  iis,  quae  pio  acatholicis  fuerint  fundatae 
et  destinatae. 

'  liu^L,    ,7     .  lamulus  .. 

..        .1     AU. 


a.  1855       Concardato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  1  imperatore  d'Austria  837 

Declaratio  vero,  quae  continetur  No.  X.  litterarum  Celsitudinis  Tuae  circa  modum 
sequendum  in  judiciis  contra  Ecclesiasticos  viros,  qui  in  jus  vocentur  proptcr  crimen  scu 
delictum  ad  religionem  pertinens,  quod  poenalibus  Imperii  legibus  animadvertitur,  a  Sancta 
Sede  admittitur  quidem,  per  se  autem  patet  caussas  Religionis  et  fìdei  qua  tales  ad  compe- 
lentiam  judicis  saecularis  non  pertinere. 

Relate  ad  ea,  quae  adnotata  sunt  in  litteris  Celsitudinis  Tuae  Reverendissimae  No.  XllL, 
Sanctissimus  Pater  non  dubitat,  quin  in  constituenda  commissione  ecclesiastica,  de  qua  ibi 
sermo  est,  Gubernium  Austriacum  cum  Sancta  Sede  sit  pertractaturum. 

Superest,  ut  eft'usas  Deo  Optimo  .Maximo  gratias  agam,  quod  gravissimum  maximique 
omnium  momenti  tam  prò  Ecclesia  quam1  prò  Statu  negotium  felicem  ad  exitum  fuerit 
perductum. 

Praeclarissima  hac  occasione,  ut  semper,  Augustissimus  Imperator  exhibuit  pietatis  et 
eximii  religionis  studii  argumenta,  quae  quidem  clariori  adhuc  nitore  fulgebunt  dum  ea, 
quae  pacta  conventaque  sunt,  executioni  mandabuntur. 

Hac  autem  utor  occasione,  ut  Celsitudini  Tuae  Reverendissimae  toto  corde  gratuler 
quod  gravissimo  huic  negotio  stimma  sedulitate  summoque  studio  et  labore  multorum 
annorum  spatio  dederis  operam.  Deo  adjuvante  sanctum  hoc  opus  ad  exitum  est  perductum; 
det  eidem  Dominus  incrementum  ! 

Pergratum  mihi  est  hac  uti  occasione,  ut  sincerissimis  peculiaris  observantiae  sensibus 

permaneam 

Celsitudinis  Tuae  Reverendissimae 

Viennàe,  die  18.  Augusti  1855. 

obsequentissimus  servus 

M.  Card.  Viale  Prelà  m.  p. 

Da  .Vissi.  Conventiones  collazionati  per  ci  l'esemplare  a  firma  autografa  dell'Arcivescovo,  per  di  la 

•  ti  za  firma,  ambedue  nella  cit.  Busta  57. 


e)  Altra  lettera  dell'Arcivescovo  di  Vienna  al  Cardinale  Viale  Prelà. 

18  a^,D<l<>  185Ò. 
Emin<-ntissime  ac  Reverendissime   Domine!  Domine  Colendissime! 

Quum  Majestati  Suae  quam  maxime  cordi  sit,  ut  nihil  remaneat  difficultatibus  pariendis 
uiciinque  aptum,  Eminentia  Vestra  concedat,  quaeso,  ut  de  abrogatis  Kpiscoporum  per  Hun- 
gariam  decimis  aliisque  capitibus  observationes  quasdam  seu  delucidationes  Augustissimi 
juxta  mandata  exponam. 

Episcopi  Hungariae  anno  1848  renuntiaverunt  decimis  ecclesiasticis  et  ipsos  quod  attinet, 
juri  simul  compensationem  petendi,  quod  clero  tamen,  eis  subdito  reservatum  esse  volue- 
runt.  Quanam  mente,  quemnam  in  finem  hoc  fecerint,  ipsi  Strigonii  congregati  sequentibus 
declaraverunt  verbis:  Eeralis,  -  cui  tum  nullatenus  occurri  poterat,  necessitas  et  tristis 
sors  Ecclesiarum  Galliae,  Germaniae,  Hispaniae,  Portugalliae,  imo  ex  parte  etiam  ditionum 
Italiae,  ubi  illatis  adverso  Revolutionum  impetu  Ecclesiae  catholicae  damnis,  nec  pacatiora 
remedium  tulere  tempora,  eam  praesentibus  in  Diaeta  ecclesiasticis  imponere  videbanlur 
obliLcationem:  ut  partem  ecclesiasticorum  provenluum,  implacabili  alias  Revolutionis  odio 
im'nolantes,  alterata,  eamque  potiorem  Ecclesiae  dotem  sacris  suis  linibus  conservare  adni- 

1  Uh  ,,m  57  :  «  tam  • . 
\nltiv :  «  Feratis  »  ! 


838  Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria       a.  1855 


terentur  ».Spes  cetera  Ecclesiae  bona  conservandi  eos  felellisset,  quodsi  factio,  quae  domi- 
nationem  illa  tempestate  exercebat,  Hungariam  voti  compos  facta  ab  Austriae  Imperio 
avulsisset.  Decretimi  est  a  comitiis,  ut  possessoribus  privatis  jurium  utilium,  quae  per  ita 
dictam  fundi  exonerationem  ipsis  ablata  sunt,  compensatio  statueretur.  Quum  autem  Epi- 
scopi paucis  quibusdam  saecularibus  adjuvantibus  peterent,  ut  bona  ecclesiasticorum,  nec 
non  fundi  religionis  et  studiorum  privatam  catholicorum  regni  possessionem  esse  decla- 
raretur  '  repulsam  tulerunt.  Publica  haec  bona  esse  palam  proponebatur  et  in  eo  jam  erat, 
ut  legis  quoque  civilis  sanctio  accederet.  Sed  et  pejores  Ecclesiae  catholicae  per  Hunga- 
riam tunc  calamitates  imminebant.  Etenim  convocata  est  synodus  nationalis  l 'estini  20.  Augu- 
sti 1849  celebranda  ea  quidem  lege,  ut  componeretur  ex  duabus  teriiis  saecularium  virorum 
partibus  et  una  tantum  deputatorum  cleri  majoritate  votorum  eligendorum.  Moliminibus 
hisce  linem  imposuit  proclami  ad  Temesvar  commissum.  Bona  ecclesiastica  intacta  sunt 
relieta,  et  cum  fieri  non  posset,  ut  ita  dieta  fundi  exoneratio-  retractaretur,  clericis  et  laicis 
compensatio  secundum  eandem  normam  decreta  est  ea  tamen  cum  exceptione,  quod  Epi- 
scopis  juxta  tenorem  resignationis  1848  ab  eis  factae  prò  decimis  redemtio  haud  assigna- 
retur.  Hoc  consilium,  ut  iniretur,  effecerunt  aerarli  publici  angustiae,  compensationibus  in 
immensum  piane  excrescenti  bus.  Uni  Archiepiscopo  Strigoniensi  in  redemtionem  jurium, 
quae  urbarialia  vocant  et  aliorum  similium  duae  ferme  milliones  cesserunt,  ex  quibus  quo- 
lannis  proventus  100,000  ttorenorum  super  Imperii  debito  tundatos  percipit.  Insuper  Epi- 
scopi Hungariae  quum  praeter  nonnullos  recentioris  fundationis  omnes  bonis  immobilibus 
et  iis  amplissimis  gaudeant,  rerum  vicissitudine,  quam  Hungaria  subiit,  abundantem,  pio 
decimis  compensationem  nacti  sunt.  Ex  quo  difficultates  sublatae  sint  commerciis  inter  Hun- 
gariam et  reliquas  Imperii  ditiones  obstantes  et  itineribus  parandis  multum  laboris  sum- 
tuumque  impendatur,  fundorum  pretium  magna  jam  cepit  augmenta  et  majora  capiet.  Unus 
tamen  alterque3  habetur  in  Hungaria  Antistes,  cujus  mensae  episcopali  post  decimas  sublaias 
haud  praesto  amplius  sint  bona,  quae  sustinendo  decori  episcopali  prò  regionis  more  piene 
sufficiant.  His  munificentia  Augustissimi  hucusque  consultum  est.  Ut  autem  juris  quodam 
titulo  gaudeant,  Majestas  Sua  parata  est,  loco  compensationis  pio  decimis,  quibus  Hunga- 
riae Episcopi  anno  1848  nuntium  miserunt,  assignare  annuam  25,000  rlorenorum  dotationem 
ea  sub  conditione,  ut  ex  praedicta  summa  provideatur  iis  Hungariae  Episcopis,  qui  vicissi- 
tudinibus  anni  1848  deeimarum  perceptione  exciderunt,  in  quantum  redditus  eorum  annui 
deductis  deducendis  sustinendo  decori  episcopali  haud  sufficiant,  ea  autem,  quae  supersint 
necessitatibus  ecclesiasticis  impendantur.  '' 

Ex  antiquissimis  temporibus  in  Hungaria  consuetum  fuit,  ut  Reges  in  Episcopis  nomi- 
nandis  praeter  alias  expressiones,  quibus  nihil  piane  obstat,  etiam  vocem  «  conferre  »  adhi- 
berent:  quae  cum  stride  interpretala  genuinis  juris  canonici  principiis  haud  consentiat, 
Majestas  sua  jussit,  ut  ex  nominationis  instrumento  deleatur. 

Augustissimi^  Imperator,  qui  summopere  desiderat,  ut  omnes  per  Austriam  regulares 
spiritu  vere  regulari  agantur, articuli  XXVIIIvi  statuta  sancte  per  omnia  observabit;  sup- 
ponit  tamen  regulares  in  omnibus  discrete  et  prudenter  acturos,  nec  unquam  eventurum, 
ut  Superior  quidam  generalis  moliminibus  politicis  sese  ingerat.  Annotandum  insuper, 
quod  in  pluribus  Austriae  provinciis  mendicantibus  sustentatio  ex  fundo  religionis  tribuatur, 
hac  tamen  sub  conditione,  ut  ab  eleemosynis  conquirendis  abstineant  et  in  cura  animarum 
subsidia  ferant.  Si  conditionem  non  amplius  impleturi  essent,  cessaret  dotatio. 

1  Archiv:  ■  declaretur  ». 

hiv:  <  i  x  oncratis  »  ! 
'  Busta  57 :  .  alU'ivc  ». 
■liiv:  •  impenduntur  .. 


a.  1855       Concordato  fra  l'io  IX  e  Francesco  Giuseppe I  Imperatine  d'Austria  839 

Canonicos  Olomucenses  quod  attinct,  dubio  caret,  articulum  XXndnml  ipsis  ita  esse 
applicandum,  ut  canonicatus  Olomucenses  cuncti  nonnisi  viris  sacerdotio  insignitis  confe- 
rantur  et  sublata  sit  nobilitatis  secundum  carnem  neeessitas  quoad  eosdem  canonicatus  omnes 
et  singulos,  de  quibus  piene  probari  non  possit,  ipsos  vigore  conditionis  in  fundatione  legi- 
time  adjectae  nobilibus  exclusive  destinatos  esse. 

Praeterea  autem,  ut  Eminentiae  Vestrae  Reverendissimae  notum  est,  Augustissimus 
Imperator  ex  causis,  quibus  exponendis  supersedeo,  -"  tam  per  me  quam  per  Ejusdem  Maje- 
statis  apud  Sedem  Apostolicam  Legatum  petiit,  ut  canonicatus  domicellares  Olomucenses 
salvo  jure  eorum,  qui  canonicam  institutionem  consecuti  jam  fuerint,  penitus  abrogentur, 
et  sperat,  iore  ut  desiderii  expositi  ratio  habeatur,  eo  magis,  quod  apprime  conveniat  eis, 
quae  articulo  XXIIJ'j  disposita  sunt.  Canonicorum  domicellarium  instituium  originem  tra.xit 
ex  vita  communi,  quam  Germaniae  caputila  juxta  Concilii  Aquisgranensis  aliarumque  Ger- 
maniae  synodorum  praescripta  saeculo  nono  adoptaverunt.  Instituta  sequebantur  ad  Chro- 
degangi  Metensis  regulam  conformata:  unde  canonici  dividebantur  in  seniores  ordinibus 
sacris  insignitos  suffragiique  jure  gaudentes  et  juniores  scholastico  rectore  studiis  incum- 
bentes.  Primum  seniores  a  vita  communi  recesserunt,  post  et  juniores,  qui  domicellares 
dici  coeperunt.  Canonicatus  domicellares  rationem  habuerunt  exspectativac  praebendarum 
capitularium  tìliis  nobilium  concessae.  Quum  vita  communis  restituì  nequeat  et  nobilitatis 
neeessitas  sublata  sit,  non  est,  cur  retineantur.  Praeterea,  quodsi  domicellaribus  tantum 
aditus  ad  capitulum  Olomucense  pateat,  de  facto  excluduntur  viri  meritis  et  experientia 
praestantes:  etenim  cum  domicellaribus  praebenda  non  raro  per  decem  et  amplius  annos 
exspectanda  sit,  difficile  est,  canonicatum  domicellarem  in  meritorum  jamjam  partorum  3 
praemium  conferre.  Beneficia  vero,  quae  domicellaribus  destinala  esse  dicuntur,  difficultatem 
obgerere  vix  poterunt  quippe  admodum  tenuia  sunt,  atque  si  saltem  simul  sumta  decenti 
canonicorum  gradui  sustinendo  sufficiant,  ad  norraam  Concilii  Tridentini  sess.  XXIV.  cap.  15. 
de  reform.  uniantur  et  nova  praebenda  capitularis  ex  eisdem  efformetur. 

De  extrav.  Ambitiosae i  constat,  quoad  ejusdem  obligationem  attendendam  esse  con  sue- 
tudinem  locorum:Quum  igitur  praefata  decretalis  in  plerisque  Austriae  partibus  hucusque 
usu  haud  fuerit  recepta,  ope  articuli  XXXmi  prò  plerisque  Austriae  partibus  novum  statuitili- 
jus.  Insuper  dijudicanti, 5  an  alienatio  seu  oneratio  boni  cujusdam  expediat,  rerum  et 
locorum  adjuncta  undequaque  perspecta  sint,  oportet.  Accedit,  quod  in  Austria  magna  rerum 
ecclesiasticarum  pars  componatur  ex  censibus  super  publicum  lmperii  debitum  fundatis, 
neque  peculiarem  hujusmodi  honorum  naturam  canones  respexerint,  nani  de  nuperae  ori- 
ginis  instituto  agitur.  Quapropter  Majestas  sua  desiderat  et  supponit,  Sanctitatem  Suam 
Archiepiscopis,  immo  et  Episcopis  opportunas  concessuram  facultates,  quibus  muniti  con- 
sensum  ad  res  Ecclesiae  legitima  ex  caussa  alienandas  seu  onerandas  tribuere  possint. 

Ceterum  salus  publica  poscit,  ut  conservetur  vigor  legum  ita  dictam  expropriationem 
coactivam  °  attinentium;  salva  tamen  compensatione  prò  bonis  ecclesiasticis  juxta  eamdem 
normam  ac  prò  privatorum  hominum  rebus  statuenda. 

Augustissimus  Imperator  attentis,  quae  per  Austriam  obtinent,  circumstantiis,  neces- 
sarium  omnino  ducit,  ut  tribunalia  ecclesiastica  in  Imperio  cuncta  in  pertractandis  causis 


'  Air/m  :  XXII.  dura  : 
a  Archiv:  supersedes  . 
1  Archiv:  ■  pastorum  >'. 

'  Di  Paolo  II  in  data  I"  marzo  1467  in  Extrav.  Commuti.  111.  I.  Unii.  Rom.  ed.  Cocq.-Maih.  III.  pars  tertia,  125; 
ed.  Taur.  V,  194  s. 

-  Archiv:  adjadlcantì  «. 
•  Archiv:  •  coarctivam  ». 


340  Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria       a.  1855 

matrimonialibus  adeurate  observent  instructionem,  '  cui  quantus  labor  impcnsus  sit,  Emi- 
nentia  Vestra  Reverendissima  novit.  Piane-  contìdit,  in  gravissimo  hoc  negotio  nuilam 
suborituram  tore  difficultatem. 

Eis  quae  oftìcii  mei  ratio  poscebat,  absolutis  hac  simul  occasione  lubentissime  utor,  ut  no- 
vum  cxhibeam  argumentum  summae  venerationis  et  perl'ectissimi  obsequii,  quocuin  permaneo 

Kminentiac  Vestrae  Reverendissimae 

Viennae,  die  18.  Augusti  1855. 

humillimus  et  obsequentissimus  servus  3 

J.  O.  de  Rauscher  m.  p. 
Princeps  Archiepiscopus  Viennensis. 

Da  Architi  far  kathol.  Kirchenrecht  XIV  (1865),  93-97,  collazionato  l'esemplare  a  lìrma  autografa  del  von  Rauscher 
nella  cit.  Busta  57. 


I)  Risposta  del  Cardinale   Viale  Prelà. 

18  agosto  1S5.5. 
Celsissime  ac  Reverendissime  Princeps  ! 

Gravissimi  quidem  momenti  sunt  res,  de  quibus  pertractant  Litterae,  quas  Celsitudo 
Tua  Reverendissima  hodierna  die  ad  me  dedit  Nro.  5.  notatae. 

In  iis  sermo  est  1°  de  compensatone  Episcopis  et  Capitulis  Hungariae  tribuenda  prò 
amissis  '  decimis  anno  1848.  -  Libentcr  agnosco,  multa  a  Majestate  Sua  Caesarea  praestita 
luisse,  ut  Ecclesiae  necessitatibus  in  nonnullis  lmperii  provinciis  et  regnisesset  consultum; 
Sancta  Sedes  non  dubitai,  quin  Augustissimus  Imperator  pio  ea,  qua  praefulget  pietate  et 
zelo,  majora  sit  in  bonum  Ecclesiae  praestiturus,  et  dum  annuam  summam  25,000  fl.,  quae 
a  Majestate  Sua  compensationis  titulo  statuta  est,  acceptat,  non  potest  tamen,  quin  tamquam 
nuilam  declaret  renuntialionem,  quam  Episcopi  Hungariae  emiserunt  relate  ad  decimas. 
Eos  nullum  jus  habuisse  renuntiandi  decimis  prò  suis  successoribus,  atque  hinc  eorum 
renuntiationem  nullius  roboris  fuisse,  clarum  per  se  est. 

Cuna  autem  potissimum  Graeci-Uniti  in  Hungaria  et  Transsylvania  multis  premanlur 
necessitatibus  in  iis,  quae  ad  cultum  sacrumque  ministerium  pertinent,  non  deerit  oecasio 
Caesareae  Suae  Majestati  Suam  pietatem  in  Ecclesiam  magis  ac  magis  ostendendi  et  Sancta 
Sedes  conhdit  futurum,  ut  Augustissimus  Imperator  memoratis  necessitatibus  benigne  et 
larga  manu  succurrat. 

Non  levi  Sanctissimus  Pater  gaudio  afficietur  percipiens  Augustissimum  Imperaiorem 
jam  jussisse,  ut  ex  instrumento  nominationis  ad  Episcopatus  Hungariae  vox  con/erre 
deleatur,  quippe  quae  juris  canonici  principiis  haud  consentiat. 

Spes,  quae  3°. loco  in  iisdem  Litteris  panditur,  fore  ut  Regulares  per  Austriam  in 
omnibus  discrete  et  prudenter  agant,  neque  eorum  superiores  generales  moliminibus  poli- 
ticis  sese  ingerant,  haec  inquam  spes  apprime  conformis  est  iis,  quae  Sanctissimus  Pater 
a  Regularibus  et  a  clero  generatili!  exposcit.  -  Sancta  Sedes  omnem  adhibebit  operam,  ut 
mala,  quorum  timor  in  memoratis  Litteris  panditus  est,  arceantur 
Quarto  loco  loquitur  in  iisdem  Litteris  de  Capitulo  Olomucensi. 

1  li  V  Instructìo  prò  judiciis  ecclesiasticis  quoad  causas  matrimoniales  composta  dal   \us  Rauschi-r  stesso  (in 
-\\v  [in  latin"  v  tedesco)  e  [in  latino]  Ada  et  decreta  sacrorum  conciìiorwn  recentiorwn.  (  <>/ 
lettio  LacemisV,  Friburgi  Brisg.  1879,  12861310). 
Busta  r,7       Piene  >. 
<'.<  57:     Camulns  ■. 
•    Ir, Ini  :  .  omissis  .  ! 


a.  1855       Concordalo  fra  l'i<>  IX  e  Francesco  Giuseppe  1  Imperatine  d'Austria  841 


Sancta  Sedes,  non  solum  exclusit  prò  nominandis  ad  canonicatus  in  ilio  Capitalo  neces- 

sìtatem  naialium  nobilium  seti  nobilitatis  titulorum  salvis  conditionibus,  quas  in  fundatione 
adjectas  esse  constet;  sed  etiam  clericos  minores  a  canonicatibus  Olomucensibus  exclusos 
voluit,  dum  in  Articulo  XXID"  Conventionis  statuit.  non  assumendos  esse  in  (  anonicos 
nisi  tacerdotes  etc.  Quoad  reliqua  desiderici  Majestatis  Suae,  quae  quidem  nil  aliud  nisi 
bonum  Ecclesiae  liane  circa  rem  piar  '  oculis  habet,  meum  erit  curare,  ut  eorumdem  San- 
ctissimus  Pater  iterum  certior  fiat. 

Relate  ad  facultates  a  Sancta  Sede  concedendas  ut  res  Ecclesiae  legitima  ex  causa 
alienari  vel  onerari  possint,  Sancta  Sedes  pronam  sese  exhibebit,  ut  memoratas  facultates 
tribuat  sive  Nuntio  Apostolico  prò  tempore  sive  Archiepiscopis  nec  ullam  censeo  futuram 
difficultatem,  quin  Sancta  Sedes  relate  ad  Arehiepiscopos  delegandos  Majestatis  Suae  desi- 
deriis  faciat  satis. 

Apprime  milii  notum  est,  quanti  momenti  sii  desiderami,  quod  in  pluriesmemoratis  Litte 
ris  panditum  est  circa  instructionem  matrimonialem  ;  non  diffiteor  prò  bono  rei  esse  vel  ma- 
xime optandum,  ut  nulla  suboriatur  difficultas  et  hoc  sensu  ad  Sanctam  Sedem  scribam. 

Pergratum  mini  est,  hac  uti  occasione,  ut  sincerissima  peculiaris  observantiae  meae 
sensa  Celsitudini  Tuae  exhibeam,  quibus  permaneo 

Celsitudinis  Tuae  Rmae 

Viennae  die  1S.  Augusti  1855  Obsequentissimus  servus 

M.  Cardili.  Viale  Prelà. 

Da  Archili  ecc.  loc.  cit  97s.,  collazionata  la  copia  ~  nz;i  firma  nella  cit.  Busta  57. 


g)  Aititi  tritelli  dell'Arcivescovo  di'  Vienna  al  Cardinali    Viale  l'irla. 

19  agosto  1855. 
Eminentissime  ae  Reverendissime  Domine!  Domine  Colendissime! 

Honoratissimae  Eminentiae  Vestrae  Reverendissimae  litterae  die  18.  Augusti  datae  red- 
ditae  mihi  sunt,  de  quibus  mini  unicam  subjungcre  liceat  observationem.  Relate  ad  ea,  quae 
in  epistola  eodem  die  data  No.  XIII.  exposueram,  Eminentia  Vestra  in  litteris  No.  1  mihi 
communicavit,  Sanctissimum  Patrem  non  dubitare,  quin  in  constituenda  commissione  eccle- 
siastica, de  qua  ibi  sermo  est,  Gubernium  Austriacum  Sancta  cum  Sede  pertractaturum  sit. 
Rem,  de  qua  nulla  mihi  facultas  concessa  est,  ad  Majestati  m  Suam  referam;  Eminentiam 
tamen  \restram  prò  eximia,  qua  praefulget,  sapientia  minime  fugit,  quantum  ipsius  Eccle- 
siae utilitas  poscat,  ut  commissio,  cujus  Consilio  Majestas  Sua  uti  int<  ndit,  ex  viris  compo- 
natur,  in  quibus  Augustissima  fiduciam  omnimodam  collocat. 

Ceterum  ea  sane  Majestatis  Suae  mens  est  et  firma  voluntas,  ut  omnia,  de  quibus  con- 
ventum  est,  eo,  quo  conventum  est,  sensu  executioni  mandentur,  ac  optimo  jure  sperandum, 
in  Dei  gloriarti  Ecdesiaeque  salutem  et  exaltationem  omni  ex  parie  cessurum  gravissimum 
negotium,  cujus  tanta  pars  fuit  Eminentia  Vestra. 

Eidem  denuo  exhibeo  summae  venerationis  eximiaeque  observantiae  sensus,  quibusc  um 

permaneo 

Eminentiae  Vestrae  Reverendissimae 
Viennae,  die  19.  Augusti  1855. 

humillimus  et  obsequentissimus  servus 

Jos.  Othm.  de  Rauscher  m.  p. 

Archiepiscopus  \riennensis. 

Da  Arclriv  ecc.  1.  xxv;  la  lettera  non  esiste  in  Busta   ~>7. 


M  Concordato  fra  Pio  IX  e  Francesco  Giuseppe  I  Imperatore  d'Austria       a.  1855 

h    Pio  IX  ai  Cardinali,  Arcivescovi  e   Vescovi  dell'  Impero  Austriaco. 

5  novembri-  1855. 
PIUS  PAPA  IX. 

Dilectì  Filii  Nostri,  ac  Yenerabiles  Fratres,  salutem  et  Apostolicam  Benedictionem.Optime 
noscitis,  Dilecti  Filii  Nostri,  et  Venerabiles  Fratres,  Carissimum  in  Christo  Filium  Nostrum 
Franciscum  Iosephum  Austriae  Imperatorem  et  Regem  Apostolicum  de  Nobis,  et  hac  Sancta 
Sede  tot  sane  nominibus  praeclare  meritum  prò  avita  sua  religione  et  pietate,  atque  eximio 
rei  eatholicae  studio  vel  ab  ipso  sui  imperii  exordio  iustissimis  Nostris  desideriis  quam  liben- 
tissime  obsequutum  nihil  antiquius  habuisse,  quam  suas  curas  cogitationesque  ad  eatholicae 
Ecclesiae  libertatem  in  amplissimis  suis  ditionibus  asserendam  conferre,  Eumque  tam  salu- 
tari operi  manum  admovisse,  ubi  decrelum  die  18  Aprilis  Anno  1850  edidit  cum  summa 
sui  nominis  gloria,  et  maxima  honorum  omnium  congratulatione  ac  laetitia.  Hinc  idem  reli- 
giosissimus  Imperator  et  Rex  Nostris  postulationibus  magis  in  dies  filiali  prorsus  pietate 
obsecundans,  ac  probe  cognoscens  quantopere  catholica  Ecclesia,  eiusque  salutaris  doctrina 
ad  veram  populorum  lelicitatem,  tranquillitatemque  procurandam  conducat,  a  Nobis  enixe 
efflagitavit,  ut  Conventionem  cum  Ipso  inire  vellemus,  qua  ecclesiasticis  totius  Imperii  sui, 
et  omnium,  quibus  illud  constituitur,  ditionum  negotiis  Auctoritate  Nostra  Apostolica  occur- 
rere,  et  consulere  possemus.  Itaque  non  mediocri  certe  animi  Nostri  voluptate  pientissimis 
ipsius  Principis  desideriis  perlibenter  annuentes,  Conventionem  cum  Ipso  ineundam  existi- 
mavimus,  ac  mira  quadam  consolatione  affecti  fuimus,  quandoquidem  eadem  Conventione, 
Deo  bene  iuvante,  et  eatholicae  Ecclesiae  libertatem,  eiusque  veneranda  iura  maiorem  in 
modum  tueri  et  vindicare,  ac  multa1  sane  et  gravissima  ecclesiastica  negotia  in  vastissimis 
universi  illius  Imperii  ditionibus  componere  potuimus.  Quocirca  dum  eidem  Carissimo  in 
Christo  Filio  Nostro  vel  maxime  ex  animo  gratulamur,  ac  meritas  amplissimasque  defe- 
rimus  laudes,  quod  tanto  studio  sanetissimam  nostram  religionem  profiteri  et  colere,  ac  pari 
\Tos,  et  hanc  Petri  Cathedram  observantia  et  veneratione  prosequi  glorietur,  has  Vobis, 
Dilecti  Filii  Nostri,  ac  Venerabiles  Fratres,  scribimus  Litteras,  quibus  egregiam,  ac  per- 
spectam  vestram  religionem,  et  pastoralem  sollicitudinem  etiam  atque  etiamexcitamus,  ut 
omnem  percipientes  utilitatem  ex  maiori  illa  libertate,  qua  in  omnibus  istis  Austriacae  domi- 
nationis  regionibus  catholica  Ecclesia  ex  inita  Conventione  Irui  ac  potiri  piane  debet,  summa 
cura,  industria  et  studio  omnes  ministerii  vestri  partes  ad  ipsius  Ecclesiae  incrementum, 
decus  et  prosperitatem,  atque  ad  animarum  salutem  diligentissime  implere  velitis.  Nunc 
enim  vestrum  erit,  Dilecti  Filii  Nostri,  ac  Venerabiles  Fratres,  collatis  inter  Vos  consiliis 
studiosissime  advigilare,  ut  in"  vestris  Dioecesibus  sanctissimae  eatholicae  fidei  depositum 
integrimi  inviolatumque  magis  in  dies  custodiatur,  et  alacriori  usque  zelo  ac  vigilantia  rectae 
clericorum  institutioni  prospicere,  et  Cleri  disciplinam  sartam  tectamque  tueri,  et  ubi  pro- 
lapsa  est  instaurare,  et  parochorum  munus,  aliaque  ecclesiastica  beneficia  dignis  dumtaxat. 
idoneis  et  spectatis  ecclesiasticis  viris  conferre,  et  salutari  iuventutis  educationi  consulere, 
el  gregem  curae  vestrae  commissum  divini  verbi  praeconio,  ac  salutaribus  monitis,  oppor- 
tunisque  scriptis  pascere,  ac  nutrire,  et  cum  Provinciales,  tum  Dioecesahas  Synodos  habere, 
ut  maiori  vestrorum  tìdelium  bono  quotidie  magis  providere  possitis.  Iam  vero  nonnulla 
Vobis,  Dilecti  Filii  Nostri  et  Venerabiles  Fratres,  significanda  esse  ducimus,  quae  aliquos 
ipsius  Conventionis  articulos  praecipue  respiciunt,  quaeque  a  Vobis  perfici,  et  executioni 

1  Ada:  .  nuli.!  . 
1  Ada  om.     • 


a.  1855       Concordato  jra  l'io  IX  e  Francesco  Giuseppe  1  Imperatore  d'Austria  843 

mandari  exoptamus,  ut  gratissima  illa  inter  catholieum  istud  Imperium  et  Ecclesiam,  et  nane 
Apostolicam  Sedem  magis  ac  magis  foveatur  concordia,  ex  qua  in  christianam  et  civilem 
rempublicam  maxima  semper  bona  redundant.  Atque  in  primis  vos  monemus,  ut  eodem 
tempore,  quo  pastorales  vestras  Litteras,  et  alia  Acta  in  lucem  emissuri  critis,  illorum  exem- 
plar  Caesareae  et  Apostolicae  Maiestatis  '  Gubernio,  notitiae  dumtazat  causa,  miltere  velitis, 
atque  etiam  eidem  Gubernio  signilicetis  quando  Synodos  eritis  habituri,  atque  eadem  de 
causa  ad  ipsum  Synodalium  Actorum,  cum  ea  publiei  iuris  fiant,  esemplar  perferendum 
curetis,  vix  dum  Acta  ipsa  evulgentur.  Et  quod  attinct  ad  Dioecesanas  Synodos,  cum  nove- 
rimus,  nonnullos  ex  episcopali  vestro  ordine  vehementer  cupere,  ea  se  facilitate  muniri, 
quae  a  Xobis  Leodiensi  Episcopo  per  Rescriptum  die  4  maii  anno  1851  editum  fuit  concessa, 
in  animo  Xobis  est  illorum  desideriis  obsccundare.  qui  id  a  Xobis  postulaverint,  ac  simul 
peculiaria  propriae  cuiusque  Dioeceseos  adiuncta  sedulo  exposuerint,  ut  ea  ineamus  Consilia, 
quae  cuique  Dioecesi  magis  opportuna  l'ore  existimaverimus.Cum  autem  prò  certo  habeamus, 
nihil  catholico  isti  Gubernio  potius  unquam  futurum,  quam  et  religionem,  et  pietatem  omni 
studio  magis  in  dies  excitare,  ac  fovere,  tum  si  Gubernium  idem  sibi  aliquid  in  votis  esse 
signitìcaverit  quoad  formam  et  methodum,  qua  libri  ad  religionem  pertinentes  sunt  scripli 
in  scholarum  usum,  eiusmodi  votorum  ratio  Vobis  erit  habenda,  salvo  tamen  semper  inco- 
lumique  vestro  iudicio,  ac  iure  circa  doctrinam,  quae  iisdem  libris  continetur.  Omnem  vero 
curaro  impendite,  ut  in  primordiorum,  seu  elementariis  scholis  ii  ad  catechesim  tradendam 
adhibeantur  libri,  quibus  Juventus  unam  eamdemque  catholicae  Ecclesiae  addiscat  doctrinam, 
aique  ut  nulla  unquam  quoad  libros  ipsos  fiat  immutatio,  nisi  gravis  adsit  causa,  et  collalis 
semper  inter  Vos  consiliis.  Et  quoniam  compertum  exploratumque  Vobis  est  quam  vehe- 
menter rei  cum  sacrae  tum  publicae  intersit,  adolescentes  praesertim  Clericos  vel  a  teneris 
annis  ad  pietatem,  omnemque  virtutem,  et  ecclesiasticum  spiritum  mature  conformari,  ac 
litteris,  et  disciplinis  potissimum  sacris  ab  omni  prorsus  cuiusque  erroris  periculo  alienis 
sedulo  imbuì,  et  erudiri,  iccirco  collatis  inter  vos  consiliis  omni  studio  prospicite,  ut  in  vestris 
Seminariis  accurata  sit  ecclesiasticae  educationis  ratio,  et  ea  optimorum  studiorum  vigeat 
methodus,  quae  rerum,  temporum,  ac  locorum  perpensis  adiunctis  et  maiorem  Ecclesiae 
utilitatem  parere  possit,  ac  simul  efficiat,  ut  Clerus  salutari  solidaque  scientia,  ac  doclrina 
praet'ulgeat.  In  seligendis  autem  professoribus,  seu  magistris,  singularem  diligentiam  <  t 
vigilantiam  adhibete,  et  gravissimum  docendi  munus  nolite  unquam  committere,  nisi  vii  is, 
qui  religione,  pietate,  vitae  integritate.  morum  gravitate,  ac  sanae  doctrinae  laude  omnino 
praestent.  Cum  autem  ob  tristissimas.  omnibusque  notissimas  rerum  vicissitudines  aliquis 
forsitan  inter  ecclesiasticos  viros  possit  reperiri,  qui  Caesareae,  et  Apostolicae  Maiestati  Suae 
haud  sit  probatus,  iccirco  ad  omnem  difficultatem  penitus  amovendam,  tum  in  parochiis, 
tum  in  aliis  ecclesiasticis  beneficiis  conferendis  curae  Vobis  erit,  ut  ad  illa  minime  ii  eli- 
gantur  ecclesiastici  viri,  qui  Caesareae  et  Apostolicae  Maiestati  Suae  minus  sint  accepti. 
Atque  id  noscere  poteritis  sive  ex  ipsa  ecclesiasticorum  indole  et  conditione,  sive  ex  prae- 
cedentibus  Gubernii  iactis,  sive  aliis  idoneis  adhibitis  modis.  Insuper  ob  eamdem  causam 
antequam  eligatis  Seminarii  professores  et  magistros,  opus  est,  ut  diligentissime  inquiratis 
et  certi  sitis,  num  Ipsa  Caesarea  et  Apostolica  Maiestas  aliquid  contra  illos  habeat  circa 
res  politicas.  Denique  Vobis  summopere  cordi  sit  continenter  advigilare,  ut  in  ecclesia- 
sticis functionibus,  ac  potissimum  in  sacrosancto  Missae  Sacrificio,  et  Sacramentorum  admi- 
nistratione  Ecclesiae  formulae  in  lingua  cuiusque  ritus  ab  hac  Apostolica  Sede  iam  probati 
sedulo  pie  religioseque  usurpentur.  Xeque  desinatis  studiosissime  curare,  ne  Praelati  Epi- 
scopis  inferiores  sacra  pontificali  ritu  in  posterum  agant,  nisi  eiusmodi  speciale  privilegium 
ab  eadem  Sancta  Sede  obtinuerint,  et  ea  conditione,  ut  qui  privilegium  idem  luerint  conse- 

1  Acta:  .  Maiestati  ». 


sii 


Concordato  per  le  Indie  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  di  Portogallo 


a.  .1857 


cuti,  diligentissime  observare  debeant  quae  tum  in  Decreto  ree.  mem.  Alexandri  VII  Prae- 
soris  Nostri  die  27  septembris  anno  1659  edito,  '  tum  in  Apostolicis  Litteris  felicis  recor- 
dationis  Pii  VII  Decessoris  pariter  Nostri  incipientibus  «  Decet  Romanos  Pontifices  »  et 
IV  nonas  Iulii  anno  1823  datis  -  sunt  praescripta.  Habetis,  Dilecti  Filii  Nostri,  ac  Venera- 
biles  Fratres,  quae  Vobis  in  praesentia  significanda  esse  censuimus,  ac  piane  non  dubi- 
i.imus,  quin  prò  egregia  vestra  pietate  ac  singulari  et  perspecta  erga  Nos  et  hanc  Sanctam 
Sedem  obseevantia  pronis  auribus  haec  Nostra  excipiatis  monita,  et  ea  omnia,  de  quibus 
loquuti  sumus,  quam  diligentissime  perfìcienda  et  exsequenda  curetis.  Interim  haud  omit- 
timus  a  Deo  Optimo  Maximo  humiliter  enixeque  exposcere,  ut  uberrima  quaeque  suae  boni- 
tatis  dona  super  Vos  propitius  semper  effundat,  vestrisque  pastoralibus  curis,  consiliis,  et 
laboribus  benedicat,  quo  sanctissima  nostra  religio,  eiusque  doctrina  in  vestris  Dioecesibus 
maiora  in  dies  incrementa  suscipiat,  ac  prospere  feliciterque  ubique  vigeat,  et  floreat.  Atque 

stium  omnium  munerum  auspicem,  et  flagrantissimae  Nostrae  in  Vos  caritatis  testem 
Apostolicam  Benedictionem  ex  intimo  corde  profeetam  Vobis  singulis,  Dilecti  Filii  Nostri, 
ac  Venerabiles  Fratres,  omnibusque  istarum  Ecclesiarum  Clericis,  Laicisque  fidelibus  curae 
vestrae  commissis  peramanter  impertimur. 

Datum  Romae  apud  Sanctum  Petrum  die  5  Novembris  anno  18n5.  Pontiticatus  Nostri 
Anno  Decimo. 

Da  l'u  IN  Ada  loc.  cit.  485-491,  collazionata  la  slampa  s.  I.  ei  a.  a  firma  autografa  del  Pontefice  nella  cil.  Busta   >7. 


CHI. 

CONCORDATO  FRA  PIO  IX  E  PIETRO  V  RE  DI  PORTOGALLO 
INTORNO  AL  PATRONATO  NELLE  INDIE. 


In  Nome  della  Santissima  e  Indivi- 
dua Trinità. 

Sua  Santità  il  Sommo  Pontefice  Pio 
nono,  e  Sua  Maestà  fedelissima  il  Re 
Don  Pietro  quinto,  avendo  risoluto  fare 
un  Trattato,  nel  quale  si  stabiliscano  gli 
Articoli  di  concordia  per  la  continua- 
zione dell'esercizio  dei  Diritti  di  Patro- 
nato della  Corona  Portoghese  nell'In- 
dia '■  e  Cina,  nei  termini  risultanti  dai 
medesimi  Articoli  :  Nominarono  per 
questo  fine  due  Plenipotenziarii  cioè: 
per   parte    di    Sua    Santità   l'Eminentis- 


17  febbraio  1857. 

Em  Nome  da  Santissima  e  Indivi- 
dua Trindade. 

Sua  Santidade  o  Summo  Pontifice 
Pio  Nono,  e  Sua  Magestade  Fidelissima 
El-Rei  Dom  Pedro  Quinto,  Tendo  re- 
solvido  fazer  un  Tratado,  no  qual  se 
estabeleqam  os  Artigos  de  concorditi 
para  a  continuacào  do  exercicio  dos 
Direitos  do  Padroado  da  Corèa  Portu- 
gueza  na  India  e  China,  nos  termos 
constantes  dos  mesmos  Artigos  :  Nomea- 
ram  para  este  firn  dois  Pienipotenciarios, 
a  saber:   por  parte  de   Sua  Santidade 


1  In  Decreta  authentica  Congreg.  Sacrorum  Rituum  1.  Romae  1898,  2S2-234  (n.°  1131). 
■  In  liitll.  Rom.  Coni.  ed.  Rom.  XV,  618-621;  ed.  Trai.  VII,  2837-2340. 

■ 


a.  1857  Concordati)  per  le  Indie  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  di  Por  toga 


Ilo 


845 


simo  e  Rmo.  Signor  Cardinale  Camillo  di 
Pietro  Pro-Nunzio  Apostolico  in  Porto- 
gallo; e  per  parte  di  Sua  Maestà  fedelis- 
sima l'Eccellentissimo  Signore  Rodrigo 
da  Fonseca  Magalhaes  Pari  del  Regno, 
Consigliere  di  Stato  effettivo,  Ministro 
e  Segretario  di  Stato  Onorario,  e  Gran 
Croce  dell'Ordine  di  Nostro  Signore 
Gesù  Cristo  :  i  quali,  cambiati  i  loro  re- 
spettivi Pieni  Poteri,  e  trovatili  in  buona 
e  dovuta  forma,  convennero  negli  Arti- 
coli seguenti.  - 

Articolo  Primo. 

In  virtù  delle  rispettive  Bolle  Apo- 
stoliche, e  in  conformità  de'  Sagri  Ca- 
noni continuerà  l'esercizio  del  diritto  di 
Patronato  della  Corona  Portoghese, 
quanto  all'India  e  Cina,  nelle  Cattedrali 
appresso  dichiarate. 

Articolo  Secondo. 

Quanto  '  all'  '  India  '  : 

Nella  Chiesa  Metropolitana  e  Pri- 
maziale  di  Goa,  nella  Chiesa  Arcivesco- 
vile «  ad  honorem  »  di  Cranganor,  nella 
Chiesa  Vescovile  di  Cochim,  nella  Chiesa 
Vescovile  di  S.  Tommaso  di  Meliapor, 
e  nella  Chiesa  Vescovile  di  Malacca. 

Articolo  Terzo. 

Quanto  '  alla  '  Cina  '  : 

Nella  Chiesa  Vescovile  di  Macau. 

Articolo  Quarto. 

Si  concorda  che  la  Provincia  di 
Quam-Si  non  rimarrà  inclusa  pel  futuro 
nella  giurisdizione  Episcopale  di  Macau, 
e  per  conseguenza  nel  Patronato,  riser- 
vandosi Sua  Santità  prendere  libera- 
mente in  questa  Provincia  in  utilità  dei 
fedeli  le  determinazioni,  che  giudicherà 
convenienti  e  necessarie. 


o  Eminentissimo  e  Reverendissimo  Se- 
nhorCardeal  Camillo  l 'i  Pietro,  Pro-Nun- 
cio  Apostolico  em  Portugal;  e  por  parte 
de  Sua  Magestade  Fidelissima,  o  Excel 
lentissimo  Senhor  Rodrigo  da  Fonseca 
Magalhaes,  Par  do  Reino,  Conselheiro 
d'Estado  etlectivo,  Ministro  e  Secretano 
de  Estado  Honorario,  e  Gram-Cruz  da 
Ordem  de  Nosso  Senhor  Tesu-Christn  : 
os  quaes,  trocados  os  seus  respectivos 
Plenos-Poderes,  e  achando-os  em  boa  e 
devida  fórma,  convieram  nos  Artigos  se- 
guintes. 

Artigo  Primeiro. 

Em  virtude  das  respectivas  Bullas 
Apostolicas,  e  na  conformidade  dos  Sa- 
grados  Canones,  continuarà  o  exercicio 
do  Direito  do  Padroado  da  Coròa  Por- 
tugueza,  quanto  a  India,  e  China,  nas 
Cathedraes  abaixo  declaradas. 

Artigo  Segundo. 

Quanto  a  India: 

Na  Igreja  Metropolitana  e  Prima- 
cial  de  Goa  ;  na  Igreja  Archiepiscopal 
ad  honorem  de  Cranganor;  na  Igreja 
Episcopal  de  Cochim  ;  na  Igreja  Episco- 
pal  de  Sào  Thomé  de  Meliapor;  e  na 
Igreja  Episcopal  de  Malaca. 

Artigo  Terceiro. 

Quanto  a  China  : 

Na  Igreja  Episcopal  de  Macau. 

Artigo  Quarto. 

Concorda-se  em  que  a  Provincia  de 

Quam-si  nào  Ik  ani  incluida  de  futuro  na 
Jurisdiccào  Episcopal  de  Macau,  e  por 
consequencia  no  Padroado;  reservando- 
Se  Sua  Santidade  tornar  livremente  nesta 
Provincia  em  utilidade  dos  fieis,  as  de- 
terminacòes  que  julgar  convenientes  e 
necessarias. 


Sin 


(  'oncordato  per  le  Indie  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  di  Portogallo 


a.  1857 


Articolo  Quinto. 
Il  Santo  Padre  si  riserva  fare  il  me- 
desimo quanto  all'Isola  di  Hong-Kong, 
la  quale,  sebbene  inclusa  nella  Provincia 
di  Kuang-tong  (Cantào),  rimarrà  sepa- 
rata dalla  giurisdizione  Vescovile  di  Ma- 
cau,  e  fuori  del  Patronato. 

Articolo  Sesto. 
La  giurisdizione  del  Vescovato  di 
Macau,  e  il  Patronato  nella  Cina,  com- 
prenderà così  d'ora  innanzi  il  territorio, 
che  gli  appartiene,  secondo  le  rispettive 
Bolle,  cioè,  Macau,  Provincia  •  di  Kuang- 
tong  (Cantào)  e  le  isole  adiacenti  ;  eccet- 
tuate soltanto  la  detta  Provincia  di  Quam- 
Si,  e  la  Isola  di  Hong-Kong. 

Articolo  Settimo. 
In  vista  delle  considerazioni  di  con- 
venienza religiosa  presentate  per  parte 
della  Santa  Sede,  quanto  alla  erezione 
di  un  nuovo  Vescovato  in  alcuna  parte 
del  territorio  attuale  2  dell'  Arcivesco- 
vato di  Goa,  il  Governo  Portoghese,  come 
Patrono,  contribuirà  qaanto  da  esso  di- 
penda perchè  questa  erezione  si  realizzi 
opportunamente  nei  termini,  e  nelle  lo- 
calità, che  di  accordo  con  la  Santa  Sede 
si  reputeranno  più  convenienti  alla  buona 
amministrazione  di  quella  chiesa,  e  alla 
comodità  dei  fedeli. 

Articolo  Ottavo. 
Rimarrà  separata  dalla  giurisdizione 
del  Vescovato  di  Malaca,3  e  dal  Patro- 
nato la  Isola  di  Pulo-Penang,  a  riguardo 
della  quale  prenderà  Sua  Santità  le  di- 
sposizioni che  gli  sembreranno  oppor- 
tune. 

Articolo  Nono. 

Ma  la  Isola  di  Singapura  continuerà 
ad  appartenere  al  medesimo  Vescovato 

1  Nussi:      Macau  Provincia  •. 

il  <jtn. 

Macau  .  ! 


Artigo  Quinto. 
O  Santo  Padre  reserva-Se  fazer  o 
mesmo  quanto  à  Illia  de  Hong-Kong,  a 
qual,  posto  que  incluida  na  Provincia 
de  Kuang-tong  (Cantào),  ficarà  separada 
da  Jurisdiccào  Episcopal  de  Macau,  e 
fora  do  Padroado. 

Artigo  Sexto. 
A  Jurisdiccào  do  Bispado  de  Macau, 
e  o  Padroado  na  China,  comprehenderà 
assim  d'ora  em  diante  o  territorio,  que 
lhe  pertence,  segundo  as  respectivas 
Bullas,  a  saber,  Macau,  Provincia  de 
Kuang-tong  (Cantào)  e  as  Ilhas  adjacen- 
tes;  exceptuadas  semente  a  dita  Provin- 
cia de  Quam-si,  e  a  Una  de  Hong-Kong. 

<•  Artigo  Setimo. 
Em  vista  das  consideracòes  de  con- 
veniencia  religiosa,  offerecidas  por  parte 
da  Santa  Sé,  quanto  a  ereccào  de  um 
novo  Bispado  em  alguma  parte  do  ter- 
ritorio actual  do  Arcebispado  de  Goa,  o 
Governo  Portuguez,  corno  Padroeiro, 
contribuirà,  quanto  d'elle  dependa,  para 
que  està  ereccào  se  realise  opportuna- 
mente nos  termos  e  nas  localidades,  que 
de  accordo  com  a  Santa  Sé  se  reputa- 
rem  mais  convenientes  à  boa  admini- 
stracào  d'aquella  Igreja.  e  à  commodi- 
dade  dos  fieis. 

Artigo  Oitavo. 
Ficarà  separada  da  Jurisdiccào  do 
Bispado  de  Malaca  e  do  Padroado,  a 
Ilha  de  Pulo-Penang,  a  respeito  da  qual 
tomarà  Sua  Santidade  as  disposicòes, 
que  lhe  parecerem  opportunas. 

Artigo  Nono. 
Mas  a  Ilha  de  Singapura  continuare 
a  pertencer  ao  mesmo  Bispado  de  .Ma 


a.  1857 


Concordato  per  le  Indie  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  dì  Portogallo 


847 


di  Malaca,  e  potrà  nella  medesima  Isola 
stabilirsi  la  Residenza  Vescovile  conser- 
vando il  Prelato  il  titolo  di  Vescovo  di 
Malaca. 

Articolo  Decimo. 

Dovendo  il  territorio  di  ciascuni) 
dei  Vescovati  suffraganei  dell'India  so- 
pra menzionati,  avere  tale  estensione, 
che  in  esso  non  sia  difficile  il  pronto  e 
proficuo  esercizio  della  giurisdizione  Ve- 
scovile, le  Alte  Parti  contraenti  conven- 
gono che  di  accordo  si  proceda  alla  cir 
coscrizione  dei  medesimi  Vescovati,  che 
sembrerà  più  adequata  per  quel  fine. 

Articolo  Undecime 

Il  Santo  Padre,  avendo  in  vista  i  do- 
veri dettati  dal  suo  Apostolico  Mini- 
stero, e  desiderando  che  si  ponga  quanto 
prima  termine  alle  disintelligenze  e  per- 
turbazioni, che  hanno  afflitto,  e  ancora 
affliggono  le  Chiese  delle  Indie  Orien- 
tali con  grave  pregiudizio  degli  interessi 
della  Religione  e  della  pace  pubblica 
dei  fedeli  delle  medesime  Chiese,  situa- 
zione questa  che  Sua  Santità  non  po- 
trebbe veder  continuare  senza  accor- 
rervi con  un  competente  rimedio:  e  Sua 
Maestà  fedelissima  il  Signore  Don  Pie- 
tro quinto,  animato  dal  medesimo  desi- 
derio di  veder  prospere  quelle  Chiese  e 
ristabilita  la  tranquillità  nelle  sue  Cri- 
stianità rispettive  ;  concordarono  in  che 
si  proceda  senza  ritardo  alla  confezione 
di  un'Atto  Addizionale,  o  Regolamento, 
nel  quale  si  fissino  i  limiti  dei  detti  Ve- 
scovati del  Patronato  nei  termini  del- 
l'Articolo antecedente. 

Articolo  Duodecimo. 

Nelle  Bolle  dei  Vescovi  che  saranno 
presentate,  dovrà  farsi  menzione  dei  li- 
miti, che  di  comune  accordo  si  fisse- 
ranno. 


laca;  e  poderà  na  mesma  liba  estabele 
cer-se  a   Residencia   Episcopal,    consci 
vando  o  Prelado   o   titillo   do    Bispo  de 
Malaca. 

Arrigo  Decimo. 

Devendo  o  territorio  de  cada  um  dos 
Bispados  Suffraganeos  da  India  acima 
mencionados,  ter  tal  extensào,  que  n'elle 
se  nào  difficulte  o  prompto  e  proficuo 
exercicio  da  Jurisdiccào  Episcopal  :  as 
Altas  Partes  Contratantes  convem  em 
que,  de  accordo,  se  proceda  à  circum- 
scripcào  dos  mesmos  Bispados,  que  pa- 
recer  mais  adequada  à  quelle  fini. 

Artigo  Undecimo. 

O  Santo  Padre,  tendo  em  vista  os 
deveres  dictados  pelo  Seu  Apostolico 
Ministerio,  e  desejando  que  se  ponha, 
quanto  antes,  termo  às  desintelligencias  e 
perturbacoens,  que  teem  afliigido  e  ainda 
affiigem  as  Igrejas  das  Indias  Orien- 
taes,  com  grave  prejuizo  dos  interesses 
da  Religiào  e  da  paz  publica  dos  fieis 
das  mesmas  Igrejas,  -  situacàoesta  que 
Sua  Santidade  nào  poderia  ver  conti- 
nuar seni  acudir-lhe  com  o  remedio 
competente:  e  Sua  Magestade  Fidelis- 
sima  o  Senhor  Dom  Pedro  Quinto,  ani- 
mado  do  mesmo  desejo  de  ver  prosperas 
aquellas  Igrejas  e  restabelecido  o  socego 
nas  suas  respectivas  Christandades  :  Con- 
cordatiti em  que  se  proceda,  sem  de- 
mora, a  feitura  de  um  Acto  Addicional, 
ou  Regulamento,  no  qual  se  fiaem  os 
limites  dos  ditos  Bispados  do  Padroado, 
nos  termos  do  Artigo  antecedente. 

Artigo  Duodecimo. 

Nas  Bullas  dos  Bispos,  que  forem 
apresentados,  deverà  fazer-se  mencào 
dos  limites,  que,  de  commum  accordo, 
se  hxarem. 


Concordato  per  /<■  Indie  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  di  Portogallo 


a.  1857 


articolo  Decimoterzo. 

A  questo  fine  saranno  nominati  due 
Commissarii,  uno  per  ciascuna  delle  Alte 
Parti  contraenti,  i  quali  animati  di  spi- 
rilo di  conciliazione,  e  conoscitori  delle 
Località,  propongano  le  rispettive  circo- 
scrizioni di  ciascuna  Diocesi.  A  questi 
Commissarii  saranno  dichiarati  i  terri- 
tori!, nei  quali  le  Alte  l'arti  Contraenti 
hanno  convenuto  che  continui  l'esercizio 
del  Patronato  della  Corona  di  Porto- 
gallo. 


Articolo  Decimo  quarto. 

Nelle  parti  di  territorio,  che  rimar- 
ranno fuori  dei  limiti  assegnati  alle  so- 
pra menzionate'  Diocesi  nell'India,  pò 
tranno  erigersi,  colle  competenti  forma- 
lità, nuovi  Vescovati,  l'esercizio  del  cui 
Patronato  per  la  Coronn  Portoghese  co- 
mincierà  allora. 

\rticolo  Decimo  quinto. 

In  vista  di  ciò  che  si  trova  conve- 
nuto sopra  la  materia  dell'Articolo  set- 
timo del  presente  Trattato,  Sua  Santità 
consente  ad  accordare  la  Istituzione  Ca- 
nonica alla  Persona  che  da s  Sua  Maestà 
fedelissima  sarà  nominata  e3  presentata" 
per  la  Chiesa  Metropolitana  di  Goa.  E 
le  Alte  Parti  Contraenti  concordano  in 
questo,  che  subito  che  si  effettui  il  pos- 
sesso  del  nuovo  Arcivescovo,  passino  i 
Commissarii  nominati  ad  occuparsi  della 
definitiva  circoscrizione  della  Diocesi 
che  deve  erigersi  nel  territorio  del  me- 
desimo Arcivescovato,  in  conformità  e 
per  i  fini  del  citato  Articolo  settimo. 

Inoltre  concordano  le  medesime  Alte 
Parti  contraenti  che  per  l'esercizio  della 


Arrigo  Decimo  terceiro. 

l'ara  este  firn  senio  nomeados  lois 
Commissarios,  um  por  cada  urna  das 
\ltas  Partes  Contratantes,  os  quaesani- 
mados  de  espirito  de  conciliacào,  e  co- 
nhecedores  das  localidades,  proponham 
as  respectivas-  circumscripcòes  de  cada 
Diocese. 

A  estes  Commissarios  serào  decla- 
rados  os  territorios,  em  que  as  Altas 
Partes  Contratantes  se  teem  accordado, 
que  continue  o  exercicio  do  Padroado 
da  Coròa  de  Portugal. 

Artigo  Decimo  quarto. 

Nas  partes  do  territorio,  que  lìca- 
rem  fora  dos  limites  assignados  às  supra 
mencionadas  Dioceses  na  India,  pode- 
rào  erigir-se,  coni  as  competentes  for- 
malidades,  novos  Bispados,  o  exercicio 
decujo  Padroado  pela  Coròa  Portugueza 
comecarà  desde  entào. 

Artigo  Decimo  quinto. 

Em  vista  do  que  se  acha  convindo 
sobre  a  materia  do  Artigo  setimo  do 
presente  Tratado,  Sua  Santidade  annue 
a  accordar  a  instituicào  Canonica  a  pes- 
soa,  que  por  Sua  Magestade  Fidelissima 
for  nomeada  e  apresentada  para  a  Igreja 
Metropolitana  de  Goa.  E  as  Altas  Partes 
'Contratantes  concordam  em  que,  logo 
que  se  effectue  a  posse  do  novo  Arce 
bispo,  passem  os  Commissarios  nomea' 
dos  a  occupar-se  da  definitiva  circum- 
scripcào  da  Diocese,  que  deve  erigir-se 
no  territorio  do  mesmo  Arcebispado  na 
conformidade  e  para  os  fins  do  citaJo 
Artigo  setimo. 

Outrosim  concordam  as  mesmas 
Altas  Partes  Contratantes  em  que  para 


>opra  menzionata  i 


■ 

il  om. 
1  -\u»5i    .  .1  presentare  »l 


a.  1857 


Concordato  per  le  Indie  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  di  Portogallo 


&49 


giurisdizione  ordinaria  del  nuovo  Arci- 
vescovo si  dichiarino  come  limiti  prov- 
visorii  del  suo  territorio,  le  Chiese  e 
Missioni  che  al  tempo  della  sottoscri- 
zione del  presente  Trattato  staranno  di 
fatto  nell'obbedienza  della  Sede  Arcive- 
scovile; dovendo  rimanere  nella  pacìfica 
obbedienza  dei  Yicarii  Apostolici  tutte 
le  altre  che  nella  medesima  data  si  tro- 
veranno di  fatto  soggette  alla  loro  Au- 
torità. Questo  stato  rimarrà  fino  alla 
definitiva  costituzione  canonica  del  Ve- 
scovato che  ha  da  erigersi. 

E  di  mano  in  mano,  che  si  anderà 
concludendo  e  approvando  la  circoscri- 
zione delle  Diocesi  suflraganee  dell'In- 
dia, e  effettuando  il  provvedimento  cano- 
nico dei  rispettivi  Vescovi  sarà  succes- 
sivamente riconosciuto  dalla  Santa  Sede 
in  queste  Diocesi  l'esercizio  della  giu- 
risdizione Metropolitica  del  medesimo 
Arcivescovo. 

Articolo  Decimo  sesto. 

A  misura  che  si  andrà  stabilendo 
la  circoscrizione  di  alcuno  dei  Vescovati 
suffraganei  dell'  India,  e  trovandosi  prov- 
vista di  mezzi  convenienti  la  Sede  Ve- 
scovile, sarà  ammessa  dal  Sommo  Pon- 
tefice la  presentazione  del  Vescovo  fatta 
dal  Reale  Patrono  Portoghese,  e  spedite 
che  sieno  le  rispettive  Bolle  Connrma- 
torie,  si  dovranno  rimuovere  successiva- 
mente dal  territorio  del  Vescovato  il 
Vicario  o  Vicarii  Apostolici,  che  in  esso 
esisteranno,  affinchè  il  Prelato  nominato 
possa  entrare  nel  Governo  della  Diocesi. 

Articolo  Decimo  settimo. 

Il  presente  Trattato  con  i  suoi  due 
Annessi  A.  e  B.,  che  formano  parte  in- 
tegrante di  esso,  sarà  ratificato  dalle 
Alte  Parti  Contraenti,  e  le  Ratifiche  scam- 
biate in  Lisbona  dentro  quattro  mesi  dalla 


o  exercicio  da  furisdiccào  ordinaria  do 
novo  Arcebispo  se  declarem,  corno  li- 
mites  provisorios  do  seu  territorio  as 
[grejas  e  Missòes,  que  ao  tempo  da  as- 
signatura  do  presente  Tratado  estiverem 
de  facto  na  obediencia  da  Sé  Archie- 
piscopal;  devendo  ficar  na  pacifica  obe- 
diencia  dos  Vigarios  Apostolicos  todas 
as  outras,  que  na  mesma  data  se  acha- 
rem  tambem  de  facto  sujeitas  a  sua 
auctoridade.  Este  estado  permanecerà 
até  ;i  definitiva  constituicào  canonica  do 
Bispado  que  ha  de  erigir-se. 

E  ao  passo  que  se  for  concluindo  e 
approvando  a  circumscripcào  das  Dio- 
cesesSuffraganeas  da  India,  e  effeituando 
o  provimento  canonico  dos  respectivos 
Bispos  sera  successivamente  reconhecido 
pela  Santa  Sé  n'essas  Dioceses  o  exer- 
cicio da  furisdiccào  Metropolitica  do 
mesmo  Arcebispo. 

Artigo  Decimo  sexto. 

A  medida  que  se  for  estabeleccndo 
a  circumscripcào  de  qualquer  dos  Bispa- 
dos  Suffraganeos  da  India,  e  achando-se 
provida  de  meios  convenientes  a  Sé 
Episcopal,  sera  admittida  pelo  Summo 
Pontifice  a  apresentacào  do  Bispo,  feita 
pelo  Real  Padroeiro  Portuguez;  e  expe- 
didas  que  sejam  as  respectivas  Bullas 
Confìrmatorias,  remover-se-hào  succes- 
sivamente do  territorio  do  Bispado  o 
Vigario  ou  Vigarios  Apostolicos,  que 
n'elle  existirem  ;  a  i\m.  de  que  o  Prelado 
nomeado  possa  entrar  no  regimen  da 
Diocese. 

Artigo  Decimo  setimo. 

O  presente  Tratado,  corno  os  seus 
dois  Annexos-A  e  B-,  que  d'elle  formam 
parte  integrante,  sera  ratificado  pelas 
Altas  Partes  Contratantes,  e  as  Ratili- 
cacoes   trocadas  em   Lisboa   dentro  de 


850 


Concorda  io  per  le  Indie  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  di  Portogallo  a.  1857 


data  della  sottoscrizione,  o  prima  se  sarà 
possibile. 

In  fede  di  che  i  Plenipotenziarii 
sopra  nominati  sottoscrissero  in  origi- 
nali duplicati,  Portoghese  e  Italiano,  il 
medesimo  Trattato,  e  gli  apposero  il 
sigillo  delle  loro  armi. 

Fatto  in  Lisbona  al  ventunesimo  ' 
giorno  del  mese  di  Febbrajo  dell'anno 
mille  ottocento  cinquantasette. 

Camillo  Card.  Di  Pietro  P.  N.  A. 

(L.  S.) 


quatro  mezes,  da  data  da  assignatura, 
ou  antes  se  tor  possivel. 

Em  fé  do  que  os  Plenipotenciarios 
acima  nomeados  assignaram  em  origi- 
naes  duplicados,  Portuguez  e  Italiano, 
o  mesmo  Tratado,  e  Ine  poseram  o  selle 
das  suas  armas. 

Feito  em  Lisboa  aos  vinte  e  um 
dias  do  mez  de  Fevereiro  do  anno  de 
mil  oitocentos  cincoenta  e  sete. 

Rodrigo  da  Fonseca  Magalhàes. 

(L.  S) 


Annesso  A. 

All'articolo  sesto  del  Trattato  fir- 
mato in  data  di  oggi  dai  sottoscritti,  si 
dichiarò,  che  la  giurisdizione  del  Vescovo 
di  Macau  deve  comprendere  la  Provincia 
di  Cantào  (Kuang-tong)  e  le  Isole  adia- 
centi, fra  le  quali  la  principale  quanto 
alle  Cristianità  è  l'Isola  di  Hainan2,  in 
vista  però  di  ciò  che  si  concordò  nelle 
Conferenze  e  pei  motivi  considerati  in 
quelle  da  ambe  due  i  Negoziatori,  si 
giudicò  opportuno  ritardare  per  uno 
spazio  di  tempo  determinato  l'esercizio 
esclusivo  della  giurisdizione  ordinaria 
del  Vescovo  di  Macau  nei  territorii 
delle  dette  Provincia3  e  Isola.  Questo 
spazio  fu  limitato  a  un  anno  improro- 
gabile, che  dovrà  aver  principio  dal 
giorno  in  che  il  Trattato  otterrà  la  Ra- 
tifica delle  due  Alte  Parti  Contraenti; 
e  finito  che  sia  l'anno,  avrà  intera  ese- 
cuzione il  riferito  Articolo  sesto;  pro- 
mettendosi per  parte  del  sottoscritto 
Negoziatore  Portoghese  che  si  procu- 
rerà dal  Reale  Patrono  aumentare  il 
numero  di  abili  e  idonei  Missionarii  che 
oltre  degli  esistenti  si  impieghino  nella 


Annexo  A. 

No  artigo  sexto  do  Tratado,  firmado 
em  data  de  hoje  pelos  abaixoassignados, 
declarou-se,  que  a  jurisdiccào  do  Bispo 
de  Macau  deve  comprehender  a  Pro- 
vincia de  Cantào  (Kuang-tong)  e  as  Ilhas 
adjacentes,  entre  as  quaes  a  principal, 
quanto  à  Christandades  é  a  Ilha  de  Hai- 
nan; em  vista  porem  do  que  se  con- 
cordou  nas  Conferencias,  e  pelos  mo- 
tivos  ponderados  néllas  por  ambos  os 
Negociadores,  julgou-se  opportuno  de- 
morar  por  un  praso  de  tempo  determi- 
nado  o  exercicio  exclusivo  da  Jurisdiccào 
Ordinaria  do  Bispo  de  Macau  nos  terri- 
torios  das  ditas  Provincia  e  Ilha.  Este 
praso  foi  limitado  a  um  anno  improro- 
gavel,  que  deverà  ter  principio  do  dia 
em  que  o  Tratado  obtiver  a  Ratifieacào 
das  duas  Altas  Partes  Contratantes  ;  e 
lindo  que  seja  o  anno,  terà  inteira  exe- 
cucào  o  referido  Artigo  sexto:  promet- 
tendo-se por  parte  do  abaixo  assignado 
Negociator  Portuguez,  que  se  procurara 
pelo  RealPadroeiro  augmentar  o  numero 
de  habeis  e  idoneos  Missionarios,  que, 
alem  dos  existcntes,  se  empreguem  na 


Wl  II.11I1.U1  .. 

Provincie  .. 


a.  1857 


Concordato  per  le  Indie  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  di  Portogallo 


851 


conservazione  e  propagazione  della  fede 
Cattolica  in  quelle  Regioni. 

E  perchè  questo  speciale  accordo 
abbia  la  t'orza  del  Trattato  e  sia  consi- 
derato come  parte  integrante  di  quello, 
non  solamente  va  sottoscritto  dai  due 
Negoziatori,  ma  ancora  sarà  ratificato 
unitamente  col  medesimo  Trattato  da 
ambedue  le  Alte  Parti  Contraenti. 

Lisbona  ventuno  di  Febbrajo  del 
mille  ottocento  cinquanta  sette. 

Camillo  Card.  Di  Pietro  P.  N.  A. 


conservacào  e  na  propagai,  àn  da  Fé 
Cattolica  n'aquellas  Regiòes. 

E  a  firn  de  que  este  especial  ac- 
cordo tenha  a  forca  do  Tratado,  e  seja 
considerado  corno  parte  integrante  d'elle, 
mio  so  vae  assignado  pelos  dois  Nego- 
ciadores,  mas  tambem  seni  ratificado 
conj untamente  com  o  mesmo  Tratado 
por  ambas  as  Altas  Partes  Contratantes. 

Lisboa  vinte  e  um  de  Fevereiro  de 
mil  oitocentos  cincoenta  e  sete. 

Rodrigo  da  Fonseca  Magal/iàes. 


Annesso  B. 

Essendosi  detto  all'Articolo  decimo 
terzo  del  Trattato  firmato  nel  giorno  di 
oggi,  sopra  il  Patronato  della  Corona 
Portoghese  nell'Oriente,  che  ai  Commis- 
sarii,  incaricati  di  proporre  le  respettive 
circoscrizioni  delle  Diocesi  dell'  India 
menzionate  nel  medesimo  Trattato,  si 
darà  conoscenza  dei  territorii  in  che  le 
Alte  Parti  Contraenti  convengono  che 
continui  l'esercizio  del  riferito  Patronato 
Reale  Portoghese,  i  sottoscritti  Pleni- 
potenziarii  Pontificio  e  Portoghese  di 
chiarano  per  completa  intelligenza  del 
medesimo  Articolo  che  le  dette  Alte 
Parti  Contraenti  hanno  convenuto,  che 
il  territorio  del  Patronato  della  Corona 
di  Portogallo  nell'  India  sia  il  '  territorio 
dell'India  Inglese,  intendendosi  per  que- 
ste parole  le  terre  soggette  immediata- 
mente o  mediatamente  al  Governo  Bri- 
tannico e  che  pertanto  devono  i  Com- 
missarii  nominati  per  la  circoscrizione 
delle  Diocesi  avere  in  vista  per  una 
parte  che  le  località  appartengano  al- 
l'India Inglese  nel  senso  riferito,  come 
ancora  lo  stabilimento  di  Missioni !  Por- 
toghesi, e  le  fondazioni   di   Religione  e 


Annexo  B. 

Tendo-se  dito  no  Artigo  Decimo 
terceiro  do  Tratado  firmado  no  dia  de 
hoje  sobre  o  Padroado  da  Corda  Por- 
tugueza  no  Oriente,  que  aos  Commis- 
sarios,  incumbidos  de  propor  as  respe- 
ctivas  circumscripcòes  das  Dioceses  da 
India,  mencionadas  no  mesmo  Tratado, 
se  darà  conhecimento  dos  territorios  em 
que  as  Altas  Partes  Contratantes  convém 
que  continue  o  exercicio  do  refendo 
Padroado  Real  Portuguez;  os  abaixo 
assignados,  Plenipotenciarios  Pontificio, 
e  Portuguez,  declaram  para  completa 
intelligencia  do  mesmo  Artigo,  que  as 
ditas  Altas  Partes  Contratantes  se  teem 
accordado  em  que  o  territorio  do  Pa- 
droado da  Qoròa  de  Portugal  na  India 
seja  o  territorio  da  India  Ingleza;  enten- 
dendo-se  por  estas  palavras  as  terras 
sujeitas  immediatamente  ou  mediata- 
mente ao  Governo  Britannico: -e  que 
pur  tanto  devem  os  Commissarios  no- 
meados  para  a  circumscripcAo  das  Dio- 
ceses ter  em  vista  por  um  lado,  que  as 
localidades  pertencam  &  India  Ingleza 
na  accepcao  refenda;  e  bem  assim  o 
estabelecimento  de  MissòesPortuguezas, 


NYssi  .,111. 

Mussi:      Missionari!  i 


352 


Concordato  per  le  Indie  fra  Pio  IX  e  Pietro  V  di  Portogallo 


a.  1857 


di  pietà  per  sforzi  e  generosità  del  Go- 
verno di  Portogallo,  e  de'  suoi  sudditi 
Ecclesiastici  o  Secolari,  sebbene  alcune 
di  esse  fondazioni  non  stiano  attualmente 
nella  amministrazione  di  Sacerdoti  Por- 
toghesi; per  altra  parte  la  più  comoda 
e  pronta  assistenza  spirituale  del  Pastore 
al  suo  gregge,  secondo  la  estensione  e 
distanza  delle  Missioni,  il  numero  delle 
Cristianità  e  altre  circostanze,  che  deb- 
bano '  attendersi  per  meglio  conseguire 
il  medesimo  fine. 


Dichiarano  inoltre  fSottoscritti  che 
le  Alte  Parti  Contraenti  convengono, 
che  questo  Atto  abbia  la  medesima  forza 
del  Trattato,  e  come  tale  obblighi  am- 
bedue le  dette  Alte  Parti  Contraenti, 
che  i  Sottoscritti  hanno  l'onore  di  rap- 
presentare. 

Le  medesime  Alte  Parti  Contraenti 
lo  ratificheranno  unitamente  al  Trattato. 

Lisbona  ventuno  di  Febrajo  del 
mille  ottocento  cinquanta  sette. 

Cam/Ho  Card,  di  Pietro  P.  N.  A. 


e  as  fundacòes  de  Religiào  e  de  piedade 
por  exforcos  e  generosidade  do  Governo 
de  Portugal,  e  de  seus  subditos  Eccle- 
siasticos  ou  Seculares,  embora  algumas 
déssas  fundacòes  nao  estejam  actual- 
mente  na  administracao  de  Sacerdotes 
Portuguezes:  por  ^outro  lado  a  mais 
commoda  e  prompta  assistencia  espi- 
ritual do  Pastor  ao  seu  rebanho,  se- 
gundo  a  extensào  e  distancia  das  Mis- 
sòes,  o  numero  das  Christandades,  e  ou- 
tras  circumstancias,  que  devam  atten- 
der-se  para  melhor  se  conseguir  o  mesmo 
firn. 

Declaram  mais  os  abaixoassignados, 
que  as  Altas  Partes  Contratantes  con- 
eordam  em  que  este  Acto  haja  a  mesma 
forza  do  Tratado,  e  corno  tal  obrigue 
a  ambas  as  ditas  Altas  Partes  Contra- 
tantes, que  os  abaixo  assignados  téem 
a  honra  de  representar. 

As  mesmas  Altas  Partes  Contra- 
tantes o  ratificamo  conjuntamente  com 
o  Tratado. 

Lisboa  vinte  e  um  de  Fevereiro  de 
mil  oitocentos  cincoenta  e  sete. 

Rodrigo  da  Fonseca  Magafhùes. 


Il  testo  italiano  da  Nussi,  Conventiones  etc.  318-321  (n.  XLH)  e  390  s.,  collazionato 
l'esemplare  a  firma  autografa  del  Re,  con  cui,  dal  Palacio  das  Necessidades  6  febbraio  18t>0, 
ratifica  il  concordato,  in  Busta  65  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato,  e  dal  quale  fu 
tratto  il  testo  portoghese.  Con  Bolla  Ad  reparanda  del  22  marzo  1861  Pio  IX  (in  Ada 
cit.  Ili,  238-242)  creò  un  Delegato  della  S.  Sede  con  giurisdizione  su  quei  territorii  con- 
templati dal  concordato,  in  cui  dovevasi  stabilire  la  nuova  circoscrizione  delle  diocesi,  fino 
a  che  questa  fosse  compiuta. 


Nussr  :  ■  debbono  i 


1857 


Concordato  fra  /'/"  TX  e  Guglielmo  I  Re  del  WUrttemberg 


853 


CIV. 


CONCORDATO  FRA    PIO  IX 
E   GUGLIELMO  I  RE  DEL  WURTTEMBERG. 


In  Nomine  Sanctissimae  et  Indivi- 
duae  Trinitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex 
Pius  IX  et  Maiestas  Sua  Serenissima 
Ciulielmus  I  Virtembergae  Rex,  cupien- 
tes  Ecclesiae  Catholicae  Romanae  ne- 
gotia  componere  in  Regno  Virtember- 
gae, Suos  Plenipotentiarios  constituerunt, 
videlicet  Sanctitas  Sua  Erhum  Dnum  Ca- 
rolum  Augustum  S.  R.  E.  Tituli  S.  Ana- 
stasiae  Presbyterum  Cardinalem  de  Rei- 
sach,  et 

Maiestas  Sua  Rex  Virtembergae  No- 
bilem  Virum  Dominum  Adolfum  Liberum 
Baronem  de  Ow  Suum  Ministrimi  Pleni- 
potentiarium  apud  Maiestatem  suam  Cae- 
sareo  Regiam  Apostolicam  Imperatorem 
Austriae,  et  a  Consiliis  Legationum  Se- 
cretis.  ' 

Qui  Plenipotentiarii  post  sibi  mutuo 
tradita  legitima,  et  authentica  suae  quis- 
que  plentpotentiae  instrumenta  de  se- 
quentibus  articulis  convenerunt. 

Art.    I. 

Circa  provisionem  Sedis  Episcopali-. 
Rottemburgertsis,  Canonicatuum,ei  l'iae 
bendarum  Cathedralis  Ecclesiae  ea  tan- 
tum servabuntur,  de  quibus  cum  S.  Sede 
iam  conventum  est.  - 


S  aprile  1S57. 

Im  Namen  der  allerheiligsten  und 
untheilbaren  Dreifaltigkeit. 

'Seine  Heiligkeit  l'apst  Pius  IX.  und 
Seine  KOnigliche  Majestat  Wilhelm  I. 
Konig  von  Wùrtemberg,  haben,  um  die 
Angelegenheiten  der  rOmisch-katholi- 
schen  Kirche  im  Konigreiche  Wùrtem- 
berg zu  ordnen,  zu  Ihren  Bevollmach- 
tigten  ernannt,  namlich  derheilige  Vater 
Seine  Eminenz  den  Herrn  Cari  August 
von  Reisach,  Cardinalpriester  der  hei- 
ligen  romischen  Kirche  vom  Titel  der 
heil.  Anastasia  und 

Seine  Majestat  der  Konig  von  Wùr- 
temberg den  adeligen  Herrn  Adolf  Frei- 
herrn  von  Ow,  Hochst  Dero  bevollmach- 
tigten  Minister  bei  Seiner  Kaiserlich 
Koniglich  Apostolischen  Majestat  dem 
Kaiser  von  Oesterreich  und  Geheimen 
Legationsrath  etc. 

Nachdem  diese  Bevollmàchtigten 
ihre  authentischen  Bevollmachtigungs- 
Urkunden  ausgewechselt  und  richtig 
befunden  halten,  sind  dieselbcn  Uber 
nachstehende  Artikel  iibereingekommen. 

Art.  I. 

In  Betreff  der  Besetzungdes  bischòf- 
lichen  Stuhles  von  Rottenburg,  der  Ca- 
nonicale und  der  Priibenden  an  der 
Domkirche  bleibt  es  lediglieli  bei  dem 
mit  dem  heil.  Stuhle  fruher  vereinbarten 
V'erfahren. 


1  L'esemplare  a  firma  del  Re  ha  le  Parti  contraenti  in  ordine  inverso. 
>  Cfr.  i  concordati  LXXXV,  p.  667  ss.,  e  LXXXIX.  p.  700  ss. 


S',1 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wiirttemberg 


Art.  IL 

Episcopus,  antequam  Ecclesiae  suae 
gubernacula  suscipiat,  corani  Regia  Ma- 
iestate  fidelitatis  iuramentum  sequenti- 
bus  verbis  expressum  emittet. 

«  Ego  iuro,  et  promitto  ad  Sancta 
Dei  Evangelia,  sicut  decet  Episcopum, 
obedientiam  et  fìdelitatem  Regiae  Maie- 
stati,  et  Successoribus  suis;  iuro  item, 
et  promitto,  me  nullam  communicatio- 
nem  habiturum,  nullique  Consilio  inter- 
futurum,  quod  tranquillitati  publicae  no- 
ceat,  nullamque  suspectam  unionem,  ne- 
que  intra,  neque  extra  Regni  limites  con- 
servaturum,  atque  si  publicum  aliquod 
periculum  imminere  resciverim,  me  ad 
illud  avertendum  nihil  omissurum  ». 


Art.  III. 

Regium  Gubernium  non  deerit  obli- 
gationi,  quam  semper  agnovit,  dotandi 
in  fundis  stabilibus  Episcopatum,  ubi 
primum  permiserit  temporum  ratio. 

Art.  IV. 

Pro  regimine  Dioecesis  Suae  Epi- 
scopo ea  iura  omnia  exercere  liberum 
erit,  quae  in  vim  pastoralis  Eius  ministe- 
rii,  sive  ex  declaratione,  sive  ex  disposi- 
tione  Sacrorum  Canonum  iuxta  praesen- 
tem,  et  a  Sancta  Sede  adprobatam  Ec- 
clesiae disciplinam,  Ipsi  competunt,  ac 
praesertim 

a)  Beneficia  omnia,  exceptis  iis,  quae 
Iuri  Patronatus  legitime  adquisito  subia- 
cent,  conferre  ; 

b)  Vicarium  suum  generalem,  atque 
extraordinarios  Ordinariatus  Consilia- 
rios,  seu  Adsessores,  nec  non  Decanos 


Art.  II. 

Der  Bischof  wird,  bevor  er  die  Lei- 
tung  seiner  Kirche  ubernimmt,  vor  Sr. 
konigl.  Majestat  den  Eid  der  Treue  in 
folgenden  Worten  ablegen: 

«  Ich  schwòre  und  gelobe  auf  Gottes 
heiliges  Evangelium,  wie  es  einem  Bi- 
schof geziemt,Eurerkònigl.  Majestat  und 
Allerhòchst  Ihren  Nachfolgern  Gehor- 
sam  und  Treue.  Ingleichen  schwóre  und 
gelobe  ich,  an  keincm  Verkehre  oder 
Anschlage,  welcher  die  óffentliche  Ruhe 
gefahrdet,  Theil  zu  nehmen  und  weder 
inner  noch  ausser  den  Grenzen  des.Kò- 
nigreichs  irgend  eine  verdachtige  Ver- 
bindung  zu  unterhalten;  solite  ich  aber 
in  Erlahrung  bringen,  dass  dem  Staate 
irgend  eine  Gefahr  drohe,  zu  Abvven- 
dung  derselben  Nichts  zu  unterlassen  ». 

Art.   III. 

Die  konigl.  Regierung  wird  die  von 
ihr  stets  anerkannte  Verbindlichkeit 
zur  realen  Dotation  des  Bisthums  er- 
fiillen;  sobald  es  die  Verhiiltnisse  zu- 
lassen. 

Art.  IV. 

Zur  Leitung  seiner  Diòcese  wird 
der  Bischof  die  Freiheit  haben,  alle  jene 
Rechte  auszuiiben,  welche  demselben  in 
Kraft  seines  kirchlichen  Hirtenamtes 
laut  Erkllirung  oder  Verfiigung  der  hei- 
ligen  Kirchengesetze  nach  der  gegen- 
wartigen,  vom  heil.  Stuhle  gutgeheisse- 
nen  Disciplin  der  Kirche  gebuhren,  und 
insbesondere 

a)  alle  Piriinden  zu  verleihen,  mit 
Ausnahme  von  jenen,  welche  einem 
rechtmiissigerworbenen  Patronatsrechte 
unterliegen  ; 

b)  seinen  Generalvicar,  die  ausseror- 
dentlichen  Mitglieder  des  Ordinariates, 
sowie  die  Landdecane  zu  erwahlen,  zu 


a.  1857 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglie  Imo  I  Re  del  Wùrttemberg 


855 


rurales  eligere,  nominare,  vel  confir- 
mare ; 

e)  Examina  tum  prò  recipiendis  in 
Seminarium  alumnis,  tum  prò  iis,  qui- 
bus  beneficia  curata  conferenda  sunt, 
praescribcre,  indicere,  et  dirigere; 

dì  Clericis  sacros  Ordines  conferre, 
non  solum  ad  titulos  a  sacris  Canonibus 
adprobatos;  sed  etiam  ad  titulum  men- 
sae  ab  ipso  assignandum  ; 

e)  Secundum  Sacrorum  Canonum 
praescripta  ea  omnia  ordinare,  quae  tum 
ad  divinum  cultum,  tum  ad  functiones 
ecclesiasticas,  tum  ad  ea  religionis  exer- 
citia  pertinent,  quae  ad  suscitandam,  con- 
lìrmandamque  fidelium  pietatem  insti- 
tuuntur  ; 

/)  Convocare  et  celebrare  Synodum 
Dioecesanam,  nec  non  adire  Concilia 
Provincialia; 

g)  In  propria  Dioecesi  utriusque  sexus 
Ordines  seu  Congregationes  a  Sancta 
Sede  adprobatas  constiluere,  collatis  ta- 
men  quolibet  in  casu  cum  Regio  Guber- 
nio  consiliis. 


Art.  V. 

Causas  omnes  ecclesiasticas,  quae 
fidem,  sacramenta,  sacras  functiones,  nec 
non  officia,  et  iura  sacro  ministerio  ad- 
nexa  respiciunt.  Episcopi  tribunal  ad 
Canonum  normam,  et  iuxta  Tridentina 
Decreta  iudicat;  ac  proinde  de  causis 
etiam  matrimonialibus  iudicium  feret, 
remisso  tamen  ad  iudicem  saecularem 
de  civilibus  matrimonii  effectibus  iudicio. 


Episcopo    liberum   erit   Clericorum 
moribus  invigilare,  atque  in  eos,  quos 


ernennen,  beziehungsweise  zu  bestati- 
gen; 

e)  die  Prufungen  fiir  die  Aufnahme 
in  das  Seminarium  and  fur  die  Zulas- 
sung  zu  Seelsorgerstellen  anzuordnen, 
auszuschreiben  und  zu  leiten; 

d)  den  Klerikern  die  heiligen  Weihen 
zu  ertheilen,  nicht  nur  auf  die  bestehen- 
den  eanonischen,  sondern  auch  auf  den 
von  ihm  selbst  anzuweisenden  Tischtitel 
hin  ; 

£)nach  den  eanonischen  Vorschriften 
alles  das  anzuordnen,  was  den  Gottes- 
dienst,  diekirchlichenFeierlichkeiten  und 
diejenigen  Religions-iibungen  betrifft, 
welche  die  Aufweckung  und  Befestigung 
des  frommen  Sinnes  der  Glaubigen  zum 
Zwecke  haben; 

/)  Diòcesansynoden  einzuberufen 
und  abzuhaltem,  sowie  Provinzialcon- 
cilien  zu  besuchen; 

g)  in  seinem  Kirchensprengel  vom 

heil.  Stuhl  genehmigte  religiose  Orden 

oder  Congregationen  beiderlei    Gesch- 

lechts    einzufiihren.   Jedoch    wird    sich 

der  Bischof,  betreffend  diesen  letzteren 

l'unkt,  in  jedem  einzelnen  Fall  mit  der 

kònigl.    Regierung    ins    Einvernehmen 

setzen. 

Art.  V. 

Ueber  alle  kirchlichen  Rechtsfalle, 
welche  den  Glauben,  die  Sakramente, 
die  geistlichen  Verrichtungen  und  die 
mit  dem  geistlichen  Amte  verbundenen 
Pflichten  und  Rechte  betreffen,  hat  der 
Gerichtshof  des  Bischofs  zu  erkennen 
nach  Vorschrift  der  Kirchengesetze  und 
nach  den  Bestimmungen  des  Concils  von 
Trient.  Somit  wird  derselbe  auch  iiber 
Ehesachen  entscheiden;  jedoch  bleibt  das 
Urtheil  iiber  die  burgerlichen  Wirkun- 
gen  der  Ehe  den  weltlichen  Gerichten 
iiberlassen. 

Desgleichen  wird  der  Bischof  un- 
behindert   den  Wandel  der  Geistlichen 


ì 


Concordalo  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  l  Re  del  Wiirttemberg 


a.  1857 


.mi  vitae  ratione,  aut  quomodocumque 
reprehensione  dignos  invenerit,  poenas 
canonicis  legibus  consentancas  in  suo 
foro  infligere,  salvo  taoien  canonico  re- 
cursu. 


Competit  item   Episcopo  in  Laicos 
ecclesiasticarum   legum   transgressores 

censuris  animadvertere. 


Licet  de  iure  patronatus  iudex  ec- 
clesiasticus  cognoscat,  consentit  tamen 
Sancta  Sedes,  ut,  quando  de  patronatu 
laicali  agatur,  tribunalia  saecularia  iu- 
dicare  possint  de  iuribus  et  oneribus  civi- 
libus  cum  huiusniodi  patronatu  connexis, 
nec  non  de  successione  quoad  eumdem 
patronatum,  seu  controversiae  ipsae  in- 
ter  veros,  et  suppositos  patronos  agan- 
tur,  seu  inter  ecclesiasticos  viros,  qui  ab 
iisdem  patronis  designati  fuerint. 


Temporum  ratione  habita  Sanctitas 
Sua  permittit,  ut  Clericorum  causas 
mere  civiles,  veluti  contractuum,  debi- 
torum,  haereditatum,  iudices  saeculares 
cognoscant,  et  definiant. 


Item  Sancta  Sedes  annuit,  ut  lites 
de  civilibus  iuribus  vel  oneribus  Eccle- 
siarum,  beneficiorum,  decimarum,  et  de 
onere  construendi  aedificia  ecclesiastica 
in  foro  saeculari  dirimantur. 

Eadem  de  causa  S.  Sedes  non  recu- 
sat,  quominus  causae  Clericorum  prò 
criminibus  seu  delictis,  quae  poenalibus 
Regni  legibus  animadvertuntur,  ad  iu- 


uberwachen  und  wo  diese  durch  ihr 
Betragen  oder  in  irgend  einer  andern 
Weise  zu  Ahndungen  Anlass  geben,  in 
seinem  Gerichte  die  den  kirchlichen 
Gesetzen  entsprechenden  Strafen  ùber 
die  Schuldigen  verhangen,  wobei  jedoch 
der  canonisclie  Recurs  gewahrt  bleibt. 

Gegen  Laien,  welche  sich  Uebertre- 
tungen  kirchlicher  Satzungen  zu  Schul- 
den  kommen  lassen,  steht  es  dem  Bi- 
schof  zu,  die  kirchlichen  Censuren  in 
Anwendung  zu  bringen. 

Wenn  gleich  iiber  das  Patronats- 
recht  das  kirchliche  Gericht  zu  entschei- 
den  hat,  so  giebt  doch  der  heil.  Stuhl 
seine  Einwilligung,  dass,  wenn  es  sich 
um  ein  Laienpatronat  handelt,  die  welt- 
lichen  Gerichte  sprechen  konnen  ùber 
die  damit  in  Verbindung  stehenden  ci- 
vilrechtlichen  Ansprùche  und  Lasten, 
sowie  iiber  die  Nachfolge  in  demselben  ; 
der  Streit  mag  zvvischen  den  wahren 
und  angeblichen  Patronen  oder  zwischen 
den  Geistlichen,  welche  von  diesen  Pa- 
tronen fur  die  Pfriinde  bezeichnet  wur- 
den,  gefuhrt  werden. 

Mit  Rucksicht  auf  die  Zeitverhalt- 
nisse  giebt  der  heil.  Stuhl  seine  Zustim- 
mung,  dass  die  rein  weltlichen  Rechts- 
sachen  der  Geistlichen,  wie  Vertràge, 
Schulden,  Erbschaften,  von  dem  weltli- 
chen Gericht  untersucht  und  entschieden 
werden. 

Desgleichen  hindert  der  heil.  Stuhl 
nicht,  dass  Streitigkeiten  iiber  civihecht- 
liche  Anspriiche  und  Lasten  der  Kirche  ' 
und  Beneficien,  uber  Zehnten  und  iiber 
Kirchenbaulast  von  dem  weltlichen  Ge- 
richte geschlichtet  werden. 

Aus  gleichem  Grunde  ist  der  heil. 
Stuhl  nicht  entgegen,  dass  die  Kleriker 
wegen  Verbrechen  und  Vergehen,  wider 
welche  die  Strafgesetze  des  KOnigreiches 


to  latino  dovrebbe  essere:  «  Kirchen  ». 


a.  1857  Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  <ìc!  Wurttemberg 


857 


dicem  laicum  deferantur,  cui  tamen  in- 
cumbet,  Episcopum  ea  de  re  absque 
mora  certiorem  reddere.  Quod  si  in  vi- 
rum  ecclesiasticum  mortis,  vel  carceris 
ultra  quinquennium  duraturi  sententia 
feratur,  Episcopo  nunquam  non  acta  iu- 
dicialia  communicabuntur,  eique  con- 
ùemnatum  audiendi  facultas  fiet.in  quan- 
tum necessarium  sit,  ut  de  poena  eccle- 
siastica eidem  infligenda  cognoscere  pos- 
sit.  Hoc  idem,  si  minor  poena  decreta 
fuerit,  Antistite  petente,  praestabitur. 


gerichtet  sind,  vor  das  weltliche  Ge- 
richt  gestellt  werden;  jedoch  liegt  es 
diesem  ob,  hievon  den  Bischof  oline  Ver- 
zug  in  Kenntniss  zu  setzen.  Wenn  das 
gegen  einen  Geistlkhen  gefallte  Urtheil 
auf  Tod,  oder  Gefangenschaft  von  mehr 
als  liinl  Jahren  lautet,  so  wird  man  je- 
desmal  dem  Bischofe  die  Gerichtsver- 
handlungen  mittheilen'und  ihm  móglich 
machen,  den  Schuldigen  in  so  weit  zu 
hóren,  als  es  nothwendig  ist,  uni  iiber 
die  zu  verhangende  Kirchenstrafe  ent- 
scheiden  zu  kónnen.  Dasselbe  wird  aut 
Verlangen  des  Bischofs  auch  dann  ge- 
schehen,  wenn  auf  eine  geringere  Strale 
erkannt  worden  ist. 


Art.  VI. 

Episcopi,  Cleri,  et  populi  mutua  cum 
Sancta  Sede  communicatio  in  rebus  ec- 
clesiasticis  libera  erit.  Item  Episcopus 
cum  Clero  et  populo  libere  communi- 
cabit. 

Hinc  instructiones,  et  ordinationes 
Episcopi,  nec  non  Synodi  Dioecesanae, 
Concilii  Provincialis,  et  ipsius  S.  Sedis 
acta  de  rebus  ecclesiasticis  absque  prae- 
via  inspectione,  et  adprobatione  Regii 
Gubernii  publicabuntur. 


Art.  VI. 

In  kirchlichen  Angelegenheiten  wird 
der  wechselseitige  Verkehr  des  Bischofs, 
des  Klerus  un.d  des  Volkes  mit  dem  heil. 
Stuhl  vòllig  frei  sain.  Ebenso  wird  der 
Bischof  mit  seinem  Klerus  und  dem 
Volke  frei  verkehren.  Daher  konnen  Be- 
lehrungen  und  Erlasse  ]  des  Bischofs, 
die  Actenstucke  der  Diocesansynoden, 
des  Provinzialconcils  und  des  heil 
Stuhles  selbst,  die  von  kirchlichen  An- 
gelegenheiten handeln,  ohne  vorgangige 
Einsicht  und  Genehmigung  der  kònigl. 
Regierung  veroffentlicht  werden. 


Art.  VII. 

Episcopus  ex  proprii  pastoralis  officii 
munere  religiosam  catholicae  iuventutis 
tum  instructionem,  tum  educationem  in 
omnibus  scholis  publicis,  et  privatis  di- 
riget,  et  super  utraque  vigilabit.  Proinde 
statuet,  quinam  ad  religiosam  instructio- 
nem libri,  et  catechismi  adhibendi  sint. 

In   scholis  elementaribus    religiosa 

instructio  a  Parochis  tradetur,  in  reliquis 
scholis  nonnisi  ab  iis,  quibus  ad  hoc  au- 


Art.  VII. 

Die  religiose  Unterweisung  und  Er- 
ziehung  der  katholischen  Jugend  in  alien 
òflentlichen  und  Privatschulen  wird  der 
Bischof  gemiiss  der  ihm  eigenen  Hirten- 
pflicht  leiten  und  uberwachen.  Darum 
wird  derselbe  auch  die  Katechismen  und 
ReligionshandbLicher  bestimmen,  nach 
denen  der  Unterricht  zu   ertheilen  ist. 

In  den  Elementarschulen  ertheilt 
der  Ortsgeistliche  den  Religionsunter- 
richt  ;  in  anderen  Lehranstalten  nur  sol- 


858 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wiirttemberg 


a.  1»57 


ctoritatem  et  missionem  Episcopus  con- 
tulerit,  ncc  postea  revocaverit. 

Art.  Vili. 
Liberum  erit  Episcopo  erigere  Se- 
minarium  iuxta  formam  Concilii  Triden- 
tini, in  quod  adolescentes,  et  pueros  in- 
formandos  admittet,  quos  prò  necessitate 
et  militate  Dioecesis  suae  recipiendos 
iudicaverit.  Huius  Seminarii  ordinatio, 
dottrina,  gubernatio,  et  administratio 
Episcopi  auctoritati  pieno  liberoque  iure 
subiectae  erunt. 

Rectores  quoque  et  Professores,  seu 
Magistros  Episcopus  nominabit,  et  quo- 
tiescumque  necessarium,  vel  utile  ab 
ipso  censebitur,  removebit. 

Quamdiu  vero  Seminarium  ad  nor- 
mam  Tridentini  Concilii  desiderabitur, 
et  Convictus  publici  aerarii  maxime 
sumptibus  sustentati,  Ehingae,  Rotvilae, 
et  Tubingae  existent,  haec  observabun- 
tur. 

a)  Quod  attinet  ad  educationem  re- 
ligiosam  et  disciplinam  domesticam,  ea 
instituta  regimini  et  inspectioni  Episcopi 
subdita  sunt. 

b)  Alumni  horum  institutorum,  qua- 
tenus  erudiuntur  in  scholis  publicis, 
aeque  ac  ceteri  discipuli  legibus,  quae 
scholis  illis  constitutae  sunt,  et  normis 
de  ratione  et  cursu  studiorum  praescrip- 
tis  subiacent. 

Si  ea  in  re  Episcopus  (quoad  Gym- 
oasia)  immutationem  quamdam  neces- 
sariam  vel  magis  opportunam  iudicave- 
rit, Consilia  conferet  cum  Regio  Gubernio, 
quod  item  prò  sua  parte  nihil,  nisi  antea 
collatis  cum  Episcopo  consiliis,  mutabit. 


che,  denen  der  Bischof  Ermachtigung 
und  Sendung  dazu  verliehen  und  nicht 
wieder  entzogen  hat. 

Art.  Vili. 

Dem  Bischof  wird  es  freistehen,  Se- 
minarien  nach  der  Vorschrift  des  triden- 
tinischen  Concils  zu  errichten,  und  in 
dieselben  nach  Bediirfniss  und  Nutzen 
der  Diòcese  Junglinge  und  Knaben  zur 
Ausbildung  aufzunehmen.  Diese  Anstal- 
ten  werden  in  Absicht  auf  Einrichtung, 
Unterricht,  Leitung  und  Verwaltung  der 
vollig  freien  bischofiichen  Autoritat  un- 
terstellt  sein. 

Auch  die  Vorsteher  und  Lehrer 
derselben  wird  der  Bischof  ernennen, 
und  so  oft  er  es  nothwendig  oder  zweck- 
dienlich  findet,  wieder  entlassen. 

So  lange  aber  Seminarien  in  besag- 
ter  Form  nicht  errichtet  sind,  und  die 
wesentlich  aus  Staatsmitteln  unterhal- 
tenen  Con  viete  zu  Ehingen,  Rottweil 
und  Ttibingen  fortbestehen,  werden  in 
Betreff  derselben  folgende  Bestimmun- 
gen  eingehalten  werden: 

a)  Diese  Institute  stehen  bezuglich 
der  religiòsen  Erziehung  und  der  Haus- 
ordnung  unter  der  Leitung  und  Auf- 
sicht  des  Bischofs. 

b)  Insofern  die  Zoglinge  dieser  Insti- 
tute den  Unterricht  an  selbststandiiren 
staatlichen  Studienanstalten  erhalten , 
stehen  sie  gleich  den  anderen  Schulern 
unter  den  fùr  diese  Studienanstalten  gel- 
tenden  Gesetzen  und  dem  fur  dieselben 
vorgeschriebenen  Lehrplan. 

Solite  aber  der  Bischof  bezuglich 
der  Gymnasien  hierin  eine  Aenderung 
fur  nothwendig  oder  zweckmassig  erach- 
ten,  so  wird  er  sich  ins  Einvernehmen 
setzen  mit  der  kònigl.  Regierung,  welche 
auch  ihrerseits  nichts  andern  wird,  ohne 
vorheriges  Einvernehmen  mit  dem  Bi- 
schofe. 


1857 


Concordato  fra  lJio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  WUrffemberg 


859 


e)  Episcopus  institutorum  eorumdem 
Rectores  et  Repetitores  deputabit,  eos- 
que  removebit;  quos  tamen  gravibus  de 
causis  factoque  innitentibus  circa  res 
civiles,  et  politicas  Regio  Gubernio  mi- 
nus  acceptos  esse  resciverit,  nunquam 
eliget.  Item  qvios  postea  ob  easdem  cau- 
sas  ingratos  Gubernio  evasisse  compe- 
rerà, dimittet. 


d)  Episcopo  competit  eadem  insti- 
tuta  visitare,  delegatos  suos  ad  examina 
publica,  praesertim  prò  recipiendis  alum- 
nis,  mittere,  relationes  periodicas  exi- 
gere. 

e)  Prospiciet  Regium  Gubernium,  ut 
in  Gymnasiis,  quibuscum  coniuncti  sunt 
convictus  inferiores,  paulatim  non  alii, 
nisi  ex  Clericorum  ordine,  Professores 
instituantur. 

Art.  IX. 

Facultas  theologica  Universitatis 
Regiae  quoad  munus  docendi  ecclesia- 
sticum'  Episcopi  regimini,  et  inspectioni 
subest.  Potest  proinde  Episcopus  Profes- 
soribus  et  Magistris  docendi  auctorita- 
tem,  et  missionem  tribuere,  eamdemque, 
quum  id  opportunum  censuent,  revo- 
care, ab  ipsis  fidei  professionem  esigere, 
eorumque  scripta  et  compendia  suo  exa- 
mini  subiicere. 


Art.  X. 

Bona  temporalia,  quae  Ecclesia  pro- 
pria possidet,  vel  in  posterum  acquiret, 
semper  et  integre  conservabuntur,  nec 
sine  potestatis  ecclesiasticae  venia  di- 
straili, et  alienari,  aut  eorum  fructus  in 
alios  usus  converti  poterunt;  oneribus 
tamen  publicis,  et  vectigalibus,  nec  non 


e)  Vorsteher  und  Repetenten  der 
genarmlen  Institute  wild  der  Bischof  er- 
nennen  und  entlassen;  jedoch  wird  er 
dazu  niemals  solche  ausersehen,  von 
denen  er  weiss,  dass  sie  der  konigl.  Re- 
gierung  aus  erheblichen  und  aut  That- 
sachen  beruhenden  Griinden  in  burger- 
licher  oder  politischer  Hinsieht  minder 
angenehm  sind,  und  eben  so  jene  ent- 
lassen, welche  aus  denselben  Griinden 
nach  ihrer  Anstellung  unangenehm  ge- 
worden  sind. 

d)  Dem  Bischof  steht  es  zu,  diese 
Institute  zu  visitiren,  eigene  Abgeor- 
dnete  den  Offentlichen  Prufungen,  zumai 
jenen  fiir  die  Aufnahme  neuer  Zòglinge, 
beizugeben,  und  sich  periodische  Be- 
richte  erstatten  zu  lassen. 

e)  Die  konigl.  Regierung  wird  dafur 

Sorge  tragen,  dass  an  den  oberen  Gym- 

nasien,  mit  welchen  die  niederen  Con- 

victe  verbunden   sind,  nach  und    nach 

nur    geistliche    Professoren    angestellt 

werden. 

Art.  IX. 

Die  katholisch-theologische  Fakul- 
tilt  an  der  Landesuniversitiit  steht  in 
Bezug  auf  das  kirchliche  Lehramt  unter- 
Leitung  und  Aufsicht  des  Bischofs;  dem- 
nach  kann  derselbe  den  Professoren  und 
Docenten  die  Ermachtigung,  und  Sen- 
dung  zu  theologischen  Lehrvortragen 
ertheilen  und  nach  seinem  Ermessen 
wieder  entziehen,  das  Glaubensbekennt- 
niss  abnehmen,  auch  ihre  Hette  und 
Vorlesebticher  priifen. 

Art.  X. 

Das  Vermogen,  welches  die  Kirche 
als  ihr  Eigenthum  besitzt  oder  in  Zu- 
kunft  erwerben  wird,  ist  bestiindig  un- 
verletzt  zu  erhalten,  und  wird  dasselbe 
ohne  Zustimmung  der  Kirchengewalt 
niemals  eine  Veranderung  oder  Venius- 
serung    erleiden,   noch    werden    dessen 


860 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  WUrttemberg 


a.  1857 


aliis  legibus  Regni  generalibns,  aeque  ae 
ceterae  proprietates,  suberunt. 


Bona  ecclesiastica  nomine  Ecclesiae 
sub  lìpiscppi  inspectione  ab  iis  admini- 
strabuntur,  quibus  administratio  aut  ca- 
nonum  dispositione,  aut  ex  consuetudine, 
aut  ex  privilegio,  et  constitutione  aliqua 
loci  legitime  competit;  omnes  vero  ad- 
ministnitores,  etiamsi  ob  eosdem  titulos 
aliis  administrationis  ratio  reddenda  sit, 
eam  pariter  Ordinario,  eiusve  Deputatis 
reddcre  singulis  annis  teneantur. 


Proinde  Sancta  Sedes,  spectatis  pe- 
culiaribus  rerum  circumstantiis,  consen- 
tii, ut  singularum  Ecclesiarum  fabricae, 
ceteraeque  ecclesiasticae  cuiusque  loci 
fundationes  nomine  Ecclesiae  eo  modo, 
qui  iam  in  Regno  receptus  est,  admini- 
strentur,  dummodo  Parochi,  et  Decani 
rurales  munus,  quod  hac  in  parte  gerunt, 
Episcopi  auctoritate  exerceant.  De  spe- 
ciali huius  rei  executione  Regium  Gu- 
bernium  cum  Episcopo  conveniet. 


Insuper  S.  Sedes  annuit,  ut  quamdiu 
publici  aerarii  semptibus  tum  generali- 
bus,  tum  localibus  Ecclesiae  necessita- 
tibus  subvenietur,  beneficia  vacantia,  et 
fundus  ex  intercalaribus  eorum  fructibus 
collectus  administrentur  sub  Episcopi 
auctoritate,  et  Ecclesiae  nomine  per  Com- 
missionem  mixtam  ex  viris  pracscrtim 
ecclesiasticis  ab  Episcopo  deputandis,  et 


Fruente  zu  anderen  Zwecken  verwendet 
werden;  indessen  unterliegt  dasselbe 
den  óffentlichen  Lasten  und  Abgaben, 
sowie  den  ubrigen  allgemeinen  Gesetzen 
des  Konigreichs  wie  alles  andere  Eigen- 
thum. 

Das  Kirchenvermógen  wird  im  Na- 
men  der  Kirche  unter  der  Aufsicht  des 
Bischofs  von  Jenen  verwaltet,  welche 
nach  Vorschrift  des  canonischen  Rechts 
oder  nach  dem  Herkommen  oder  durch 
ein  Privilegium  und  eine  besondere  Be- 
stimmung  iiir  irgend  eine  milde  Stiftung 
zu  solcher  Verwaltung  berufen  sind.  Alle 
Verwalter  aber  sind  gehalten,  auch 
wenn  dieses  auf  Grund  der  eben  ange- 
fiihrten  Titel  Andern  gegenuber  zu  ge- 
schehen  hat,  zugleich  auch  dem  Bischof 
oder  seinen  Bevollmachtigten  jahrlich 
Rechenschaft  von  ihrer  Verwaltung  ab- 
zulegen. 

Mit  Rticksicht  auf  die  besondern  ' 
Verhaltnisse  giebt  sofort  der  heil.  Stuhl 
seine  Zustimmung,  dass  die  einzelnen 
Kirchcnfabriken,  sowie  die  ubrigen  kirch- 
lichen  Localstiftungen  im  Namen  der 
Kirche  in  der  Weise  auch  ferner  ver- 
waltet werden,  wie  sie  im  Lande  einge- 
fuhrt  ist;  nur  sollen  Pfarrer  und  Land- 
decane  ihre  diesfallsigen  Verrichtungen 
im  Auftrag  des  Bischofs  ausuben.  Ueber 
die  spezielle  Ausfuhrung  dieser  Ange- 
legenheit  wird  die  k.  Regierung  mit  dem 
Bischof  ein  Uebereinkommen  treffen. 

Ueberdies  willigt  der  heilige  Stuhl 
ein,  dass,  so  lange  die  Staatskasse  zu 
den  allgemeinen  oder  ortlichen  Bedurf- 
nissen  der  Kirche  Beitrage  leistet,  die 
vacanten  Pfrunden  und  der  Intercalai 
fond  unter  der  Oberleitung  des  Bischofs 
und  im  Namen  der  Kirche  durch  eine 
gemischte  Commission  verwaltet  wer- 
den; die  eine  Halfteder  Mitglieder  dieser 


v..s  Krbmer-A 


1857 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wilrttemberg 


861 


viris  catholicis  pari  numero  a  Regio  Gu- 
bernio  constituendis.  Huiusmodi  autem 
Commissioni  Episcopus  ipse,  eiusve  De- 
legatus  praeerit.  Qua  de  re  specialis, 
atque  accuratior  inter  Regium  Guber- 
ium,  net  Episcopum  fiet  conventìo. 


Huius  fundi  reditus  prae  ceteris  sem- 
per  erunt  erogandi  in  augendos  usque 
ad  congruam  Parochorum  reditus,  in 
assignandas  Beneficiatis  senio,  morbove 
confectis  congruente*  pensiones,  in  con- 
stituendos  prò  Clericis  ordinationis  titu- 
los,  in  necessaria  prò  deputandis  Vicariis 
stipendia:  quae  vero  supererunt  nonnisi 
in  alios  Ecclesiae  usus  impendentur. 


Regium  Gubernium  de  ipsius  fundi 
conservatione,  fructuumque  erogatione 
ab  administrante  Commissione  semper 
edocebitur. 

Quamdiu  mixta  prò  administratione 
eiusdem  fundi  Commissio  existet,  reli- 
qua  etiam  benetìcia  ab  eorum  Rectori- 
bus  sub  praefatae  Commissionis  generali 
inspectione  secundum  Canones  admini- 
strabuntur. 

Art.  XI. 

Episcopus  cum  Regiis  Magistratibus 
omnibus  immediate  communicabit. 

Art.  XII. 

Quaecumque  cum  praesenti  Conven- 
tione  non  congruunt  Regia  Decreta  et 
Edicta  abrogata  sunt:  quae  vero  legum 
dispositiones  eidem  Conventioni  adver- 
santur,  mutabuntur. 


Commission  erwahlt  der  Bischof,  haupt- 
sachlich  aus  Geistlichen,  die  andere  die 
konigl.  Regierung  aus  Katholiken;  den 
Vorsitz  hat  der  Bischof  oder  dessen 
Bevollmachtigter.  Die  genaueren  Be- 
siimmungen  '  hieriibcr  werden  in  einem 
Uebereinkommen  zwischen  der  konigl. 
Regierung  und  dem  Bischofe  (estgesetzt 
werden. 

Die  Einkiinfte  des  Intercalarfonds 
werden  vor  Alleni  stets  zur  Ergan/ung 
der  Pfarrgehalte  bis  zur  Congrua,  zur 
ATiweisung  vonangemessenen  Pensionen 
tur  altersschwache  oder  gebrechliche 
l'friindner,  zu  den  Tischtitcln  fiir  neu  zu 
weihende  Geistliche  und  zu  den  Kosten 
der  nothwendigen  ausserordentlidicn 
Vicarien,  etwaige  Ueberschiisse  aber 
nur  (tir  andere  kirchliche  Bedurfnisse 
verwerdet  werden. 

Ueber  die  Erhaltung  des  Grund- 
stocks  des  Intercalarfonds,  sowie  tìber 
Verwendung  der  Ertriignisse  desselben 
wird  die  genannte  Commission  der  ko- 
nigl. Regierung  stets  Gewissheit  geben. 

So  lange  die  gemischte  Commission 
zur  Verwaltung  des  Intercalarfonds  be- 
steht,  (ibt  dieselbe  die  Aufsicht  auch 
iiber  die  Verwaltung  derbesetzten  Pfriin- 
den,  wekhe  deren  jeweilige  Inhaber  nach 
canonischer  Vorschrift  zu  fuhren  haben. 

Art.  XI. 

Der  Bischof  wird  mit  alien  konigl. 
Behórden  unmittelbar  verkehren. 

Art.  XII. 

Die  mit  der  vorstehenden  Verein- 
barung  im  Widerspruch  stehenden  ko- 
nigl. Verordnungen  und  Verfugungen 
treten  ausser  Kraft  ;  soweit  aber  gesetz- 
liche  Bestimmungen  derselben  entgegen- 
stehen,  werden  diese  geandert  werden. 


\on   Krimbr  Aufnrode  :   *  Uebereinstimmuiilien  > 


862 


(  'oncordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wiìrttemberg 


a.  1857 


Art.  XIII. 
Si  quae  in  posterum  super  iis,  quae 
conventa  sunt,  supervenerit  difficultas, 
Sanctitas  Sua,  et  Regia  Maiestas  '  invi- 
cem  conferent  ad  rem  amico  compo- 
nendam. 

Ratificationes  praesentis  Conventio- 
nis  mutuo  tradentur  Romae  duorum 
mensium  spatio,  aut  citius,  si  neri  po- 
terit. 

In  quorum  fìdem  praedicti  PlenipS- 
tentiarii  huic  Conventioni  subscripse- 
runt,  illamque  suo  quisque  sigillo  obsi- 
gnaverunt. 

Datum   Romae   die  octava    Aprilis 
anno   reparatae  salutis  millesimo  octin- 
gentesimo  quinquagesimo  septimo. 

Carolus  Augustus  Card.  Reisach 

(L.  S.) 

Adolfus  Liber  Baro  De  Ow 

(L.  S.) 


Art.  XIII. 

Solite  sich  in  Zukunft  in  Betreffdieser 
Vereinbarung  irgend  eine  Schwiei  igkeit 
ergeben,  so  werden  Se.  Heiligkeit  und 
Sr.  kònigl.  Majestat2  sich  zu  freundschalt- 
licher  Beilegung  der  Sache  in's  Einver- 
nehmen  setzen. 

Die  Ratificationen  dieser  Vereinba 
rung  werden  binnen  zwei  Monaten  oder 
\vo  moglich  friiher  ausgewechselt  wer- 
den. 

Zu  dessen  Beglaubigung  haben  die 
vorgenannten  Bevollmachtigten  diese 
Uebereinkunft  unterzeichnet  und  Beide 
ihre  Siegel  beigedriickt. 

Gegeben  zu  Rom  am.  8  Aprii   1857. 


Cari  August,  Kardinal  v.  Reisach. 

(L.  S.) 

Adolf  Freiherr  v.  Ow. 

(L.  S.) 


Il  testo  latino  da  Pn  IX  Ada,  Pars  prima,  11,593-602,  collazionato  l'esemplare  a  firma 
autografa  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Busta  61  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato  : 
il  testo  tedesco  da  H.  von  Kremer-Auenrode  (v.  p.  596)  290-294,  collazionato  l'esemplare  a 
tìrma  autografa  del  Re,  con  cui  in  data  di  Stuttgart  24  maggio  1857  ratifica  il  concordato,  che 
l'io  IX  confermò  colla   Bolla  Cimi   in  sub/imi  del  22  giugno  1857  (Ada  loc.  cit.  591-605). 


Si  riferiscono  al  concordato  i  seguenti  documenti  : 


a)  Lettera  del  Barone  von  Ow  al  Cardinale  von  Reisach. 


Postquam  hodierna  die  ad  componendas 
prò  Dioecesi  Rottenburgensi  res  ecclesiasti- 
casa  Plenipotentiariis  Majestatis  Suae  Regis 
Wlirttxmbergiae  et  Sanctitatis  Suae  Pii  IX. 
Summi  Pontilicis  inita  est  conventio,  ad 
quam  complendam  beneficiorum  distributio 
quoad  jus  l'atronatus  liberamque  collatio- 
nem  inter  Regium  (  iubernium  et  Episcopum 

1  Busta  61:  «  Ru-tria  M;ijt-st;ls,  et  Sanctilas  Sua  ». 

'  C09I  anchi   la  copia  .1  firma  ilei  Re.  che  m\  testo  iati 


*  aprile  Jò'57. 
Nachdcm  zur  Ordnung  der  kirchlichen 
Angelegenheiten  in  der  Diozese  Rottcnburg 
unter  dem  heutiuen  Datum  zwischen  dcn 
Bevollmachtigten  Sr.  Majestat  des  KOnigfl 
von  Wiirttemberg  und  Sr.  Heiligkeit  des 
Pabstes  Pius  IX.  eine  Vereinbarung  getrol- 
fen  wordcn  ist,  in  deren  Anhang  zugleich 
die  zwischen  der   K.  Regierung  und  dem 


a.  1857 


Concordato  fin  Pio  IX  e  Guglielmo  J  Re  del  WiirUemberg 


863 


Rottenburgensem  anno  1856.  facta  a  Sancta 
Sede  simul  approbata  est;  Regio  Plenipoten- 
tiario,  Sanctitatìs  Suae  desideriis  libentis- 
sime  obsequenti,  Gubcrnii  Sui  nomine  non- 
nulla, quae  aliquos  ipsius  Conventionis  sive 
adnexae  Instructionis  articulos  praecipue 
respiciunt,  Eminentiae  Suae  Rvdmae,  S.  R. 
E.  Cardinali,  Illstrriio  Corniti  de  Reisach  re- 
verentissime hic  signiticandi  pergrata  in- 
cumbit  obligatio. 

Regiura  Gubernium  in  conferendis  be- 
netìciis,  quorum  jus  Patronatus  penes  Sere- 
nissimum  Regem  permanet,  non  nominabit, 
nisi  quos  examine  in  concursu  generali  facto 
ad  sacrum  ministerium  gerendum  idoneos 
declaratos  esse  compererit,  uti  etiam  hucus- 
que  usus  erat. 

In  deprehendendis  et  detinendis  crimi- 
num  seu  delictorum  causa  clericis,  in  quan- 
tum lìeri  poterit,  ii  semper  adhibebuntur 
modi,  quos  reverentia  status  clericalisexigit. 


Quoad  scholas  elementares  Episcopo 
praeter  ea,  quae  in  VII.  Conventionis  arti- 
culo  habentur,  omnis  auctoritas  concedetur, 
quae  juxta  leges  publicas  de  ea  re  vigentes 
et  necessariam  regiminis  constantiam  fieri 
poterit. 

A  Regio  Gubernio  nulla  unquam  dim- 
cultas  interponetur,  quominus  alumni,  quos 
indignos  esse  judicaverit  Episcopus,  e  Con- 
victibus  publicis  removeantur. 

Ut  alumnis  Convictus  catholici  Tubin- 
gensis  fiat  occasio,  lectiones  philosophicas 
a  catholicis  Magistris  tradìtas  audiendi,  Epi- 
scopus ipse  in  nominandis  ejusdem  instituti 
Rectore  et  Repetitoribus  oblata  sibi  oppor- 
tunitate  utetur;  sed  et  Regium  Gubernium 
in  eligendis  prò  Facilitate  philosophiea  Ma- 
gistris omnem,  quae  (ieri  poterit,  rationem 
habebit. 


Quominus  Episcopus  fructuum  fondi  in- 
tercalaris  residuorum  partem  aliquam,  ex- 
pletis,  de  quibus  in  Conventione  statutum 
est,  obligationibus,  in  Seminarla  Episcopalia 


Bischofe  von  Rottenburg  im  Jahre  18 
einbarte  Pfriinden-Ausscheidung  die  pUpsl 
lidie  Ancrkennung  lindet  ;  so  hai  der  erge- 
benst  Unterzeichnete  ira  Namen  der  K.  Re- 
gierung,  den  Wiinschen  des  hi.  Stuhles 
gemàss,  zur  El.iuterung  einzelner  Artikel 
dieser  Vereinbarung  Sr.  Eminenz  dem 
Herrn  Kardinal  Grafen  von  Reisach  Nach- 
stehent^s  zu  erklaren  die  Ehre. 

Die  K.  Regierung  wird,  wie  es  auch 
seither  immer  ihre  Uebung  war,  auf  die 
dem  K.  Patronate  verbleibenden  Pfriinden 
nur  solche  Geistlichen  pràsentiren,  welche 
den  allgemeinen  Pfìtrr-Concurs  mit  Erfolg 
bestanden  haben. 

Wenn  Verbrechen  oder  Yergehen  von 
Geistlichen  deren  Verhaftung  oder  Getan- 
genhaltung  notwendig  machen,  so  wird  man 
dabei  stets,  so  weit  dies  moglich,  die  Riick- 
sichten  eintreten  lassen,  welche  die  dem 
geistlichen  Stande  gebiihrende  Achtung 
erheischt. 

In  Betreff  des  Elementar-Schulwesens 
wird  dem  Bischofe,  ausser  dem,  was  in 
Art.  VII.  der  Convention  festgesezt  ist,  der 
mit  der  bestehcnden  Gesezgebung  und  der 
nothwendigen  einheitlichen  Leitung  verein- 
bare  Einfluss  gewàhrt  werden. 

Auch  wird  es  dem  Bi?chofe  nie  er- 
schwert  werden,  die  Entfernung  eines  von 
ihm  tur  unwiirdig  erklàrten  Zoglings  aus 
den  offentlichen  Convikten  zu  bewirken. 

Damit  den  Zòglingen  desWilhelmstiftes 
in  Tiibingen  Gegelegenheit  werde,  philoso- 
phische  X'orlesungen  bei  Kaiholiken  zu  ho- 
ren,  wird  vor  Allem  der  Bischof  von  dem 
ihm  durch  die  Ernennung  des  Direktors 
und  der  Repetenten  dieser  Anstalt  zustehen- 
den  Mittel  den  geeigneteu  Gebrauch  ma- 
chen; allein  auch  die  K.  Regierung  wird 
bei  Besezung  der  Lehrstiihle  in  der  phi- 
losophischen  Fakultat  auf  diesen  Gegen- 
stand  die  thunliche  Riicksicht  nehmen. 

Die  K.  Regierung  wird  nicht  hindern, 
dass  der  Bischof  einen  Theil  der  Ueber- 
schiisse  aus  den  Ertriignissen  des  Inu-rka- 
larfonds  auf  bisch(5fliche   Seminarien  ver- 


s,  J 


Concordato  fra  l'io  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wùrttemberg 


a.  18Ó7 


impendat,  a  Regio  Gubernio  impedimenta 
non  offerentur. 


Cum  praesenti  Conventione  non  con- 
grua ideoque  abrogata  esse  praecipue  Edicta 
d.  d.  30.  Ian.  1830.  et  d.  d.  1.  Mart.  1853., 
nec  non  Instrumentum  Eundationis  d.  d. 
14.  Maj.  1828.  cum  appendicibus  C.  et  D.,  in 
quantum  in  eo  Instrumento  non  de  dotatione 
Episcopatus  agatur,  Regium  Gubernium,  ut 
ipso  tacto  intelligitur,  agnoscit. 


llis  absolutis,  singularem  suam  obser- 
vantiam  summamque  venerationem  Emi- 
nentiae  Suae  Rvdmae  exhibendi  occasione 
oblata  pergrato  animo  utitur 

Romae  8  Aprii.  1857. 

(sign.)  liber  baro  de  Ow. 

Dagli  esemplari  a  firme  autografe  del  Barone  von 


wende,  -  vorausgesezt,  dass  vor  Allem  die 
in  der  Convention  festgesezten  Verbindlich- 
keiten  des  Interkalarfonds  immer  eifiillt 
seien. 

Unter  den  mit  der  jczigen  Convention 
unvereinbaren  und  somit  ausser  Kratt  tre- 
tenden  Verordnungen  versteht  die  K.  Re- 
gierung  selbstverstiindlich  vorzugsweise  die 
Verordnungen  vom  30.  Jan.  1830.  und  1. 
Màrz  1853.,  sovvie  das  Fundations-Instru- 
ment  vom  14.  Mai  1828;  soweit  Solches  nicht 
von  der  Dolation  des  Bisthums  handelt, 
nebst  Beilagen  C.  und  D.  zu  diesem  Instru- 
mente. 

Mit  dem  gróssten  Vergniigen  ergreift 
der  ergebensl  Unterfertigte  zugleich  diese 
Veranlassung,  Sr.  Eminenz  die  Versiche- 
rung  seiner  ausgezeichnetsten  Hochachtung 
und  Verehrung  auszudrlicken. 
Rom  den  8"-n  Aprii  1857. 

Freiherr  Adolf  von  Ow. 

nella  cit.  Busta  61. 


b)  Risposta  del  Cardinale  von  Reisach  von  Barone  von  Ow. 

8  aprile  1S57. 

Il  sottoscritto  Cardinale  Plenipotenziario  di  Sua  Santità  non  ha  indugiato  di  far  pre- 
sente alla  pontificia  considerazione  il  desiderio  esternatogli  da  Sua  Eccellenza  il  Sigv  Barone 
d'Ovv  Ministro  Plenipotenziario  di  S.  M.  il  Re  di  Wurtemberg,  e  tendente  a  conseguire  dal 
canto  della  S.  Sede  una  più  precisa  determinazione  di  alcuni  tra  i  punti  concertati  nel 
corso  delle  intervenute  trattative  sopra  materie  riguardanti  la  Religione  e  la  Chiesa  Cat- 
tolica nei  Reali  Dominii  della  prelodata  M.  S.,  e  ciò  al  fine  di  procurarsi  quanto  meglio  si 
possa,  che  nella  successiva  esecuzione  dei  convenuti  articoli  sia  rimosso  il  pericolo  di  diver- 
genze e  disarmonie  tra  le  Autorità  della  Chiesa  Cattolica,  e  quelle  dello  Slato  nei  menzio- 
nati Reali  Dominii. 

Considerando  Sua  Santità  lo  scopo,  che  accennasi  dal  prefato  Sig.r  Barone  nella  domanda 
da  i  sso  fatta  in  nome  del  suo  Real  Governo,  ed  amando  in  pari  tempo  di  dare  al  Governo 
medesimo  una  pruova  di  particolare  deferenza  in  occasione  del  pattuitosi  accordo,  si  è 
degnata  autorizzare  il  sottoscritto  a  dichiarare  col  mezzo  della  presente  Nota,  che  in  una 
speciale  istruzione  da  indirizzarsi  a  Monsig.  Vescovo  di  Rottemburgo,  mediante  apposito 
Breve  epistolare  pontificio,  verranno  inserite  alcune  avvertenze  nel  senso  dei  precorsi  con- 
certi tra  i  due  Plenipotenziarii  delle  Parti  Contraenti;  intendendosi,  che  esse  abbiano  reci- 
procamente un  valore  eguale  a  quello  degli  articoli  della  stabilita  Convenzione. 

Tali  avvertenze  sono  quelle,  che  trovansi  esposte  nel  qui  annesso  foglio,  e  che  per  mira 
di  accuratezza  vi  si  enunciano  nel  medesimo  testo  latino,  onde  ne  fu  concertato  il  concetto; 
accennandovisi  gli  articoli  della  Convenzione,  alli  quali  esse  rispettivamente  riguardano. 

Nel  porgere  a  Sua  Eccellenza  il  Sig.r  Barone  d'Ovv  questa  comunicazione  il  sottoscritto 
è  pur  autorizzato  a  dichiarargli,  che  tanto  della  succennata  istruzione,  quanto  della  presente 
Nota,  comi-  anche  dell'altra  contemporanea  sul  proposito  della  distribuzioni-  dei  beneficii 


a.  1857  Concordato  fra  l'io  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wurttemberg  865 


ecclesiastici  nella  Diocesi  di  Rottemburgo,  potrà  dal  Reale  Governo  farsi  quell'uso  che  sarà 

per  occorrergli:  essendo  la  S.  Sede  nella  certezza,  che  tal  uso  si  regolerà  con  quei  riguardi 
di  discrezione,  che  si  addicono  alla  natura  degli  atti  or  menzionati,  ed  alla  delicata  loro 
materia. 

Si  giova  con  piacere  il  sottoscritto  della  opportunità,  che  gli  si  olire  di  attestare  al 
medesimo  Sig.'    Baione  0\v  i  sentimenti  della  sua  distinta  considerazione. 

Dalla  copia  senza  lirma,  nella  cit.  Busta  61,  che  porta  il  timbro  della  Segreteria  degli  Affari  Ecclesiastici  Straor 
dinari,  X.  'JOL'o.  Non  essendosi  trovato  l'«  annesso  foglio  »  se  ne  riproduce  il  testo  tedesco  quale  è  dato  da  K.  W ALTEE, 
Fotttes  iurte  ecclesiastici,  Bonnae  1862,  369  s. 

Zu  Art.  1. 

Es  ist  des  heiligen  Stuhles  Absicht,  dass  an  den  apostolischen  Sendschreiben,  welche 
in  der  Form  von  Breve's  "von  Leo  XII.  untemi  22.  Màrz  1828  '  erlassen  worden  sind,  in  dem 
Sinne  festgehalten  werde,  welchcn  die  Worte  geben. 

Zu  Art.  4.,  beziehungsweise  Art.  6. 

Eingang.  Der  Bischol  wird  in  der  hirtenamtlichen  Leitung  und  Verwaltung  seiner 
Uiozese  jene  Rechte,  von  welchen  im  ersten  Absatze  des  Art.  4.  und  ini  Art.  6.  der  Con- 
vention die  Rede  ist,  zum  Heile  der  ihm  anvertrauten  Heerde  also  ausiiben,  dass  er  niemals 
solche  Canones  erneuern  wird,  welche  wegen  Verschiedenheit  der  zeitlichen  und  òrtlichen 
Verhàltnisse  nach  der  gegenwàrtig  geltenden  und  von  diesem  apostolischen  Stillile  gut- 
geheissenen  Disciplin  der  Kirche  ausser  Uebung  gekommen  sind,  oder  auch  durch  die  nun 
eingegangene  Convention  eine  Modification  erhalten  haben. 

Wenn  aber  derselbe  in  seinem  bisehòflichen  Amte  ein  Generale  oder  eine  Verordnung 
von  gFosserer  Bedeutung  zu  erlassen  haben  wird,  so  soli  er  gleichzeitig  mit  der  Verof- 
lentlichung  derselben  ein  Esemplar  an  die  Konigliche  Regierung  mittheilen. 

So  weit  aber  seine  hirtenamtlichen  Anordnungvn  sich  nicht  innerhalb  der  rechtlichen 
Zustàndigkeit  der  Kirche  allein  halten,  sondern  zugleich  auf  Gegenstànde  sich  erstrecken, 
welche  in  dem  Gebiete  der  Staatsgewalt  liegen,  wird  der  Bischol  vor  deren  Veròffentlichung 
sich  mit  der  Konigl.  Regierung  ins  Einvernehmen  setzen. 

Lit.  a.  Der^Bischof  wird  kirchliche  Plrtinden  niemals  an  Geistliche  verleihen,  welche 
aus  erheblichen  und  auf  Thatsachen  gestiitzten  Griinden  der  Kòniglichen  Regierung  in  rein 
biirgerlicher  oder  politischer  Hinsicht  missfàllig  sind. 

Uni  dieses  zu  erfahren,  wird  der  Bischol'  bei  jeder  Vacatur  der  Konigl.  Regierung  in 
otii/ioser  Weise  die  Namen  der  Bewerber  mittheilen,  damit  dieselbe  binnen  einer  ktirzen 
zu  vereinbarenden  Frist  ihre  etwaigen  Einwendungen  geltend  machen  kann. 

Lit.  b.  Zum  General-Vicar,  zu  ausserordentlichen  Ràthen  und  Assessoren  des  Ordina- 
riats,  ebenso  zum  Vorstande  der  ftir  die  Verwaltung  des  Intercalarfonds  etc.  bestimmten 
Commission,  wird  der  Bischol  nur  solche  iMànner  ausersehen,  von  denen  er  weiss,  dass 
sie  der  Kòniglichen  Regierung  in  biirgerlicher  und  politischer  Hinsicht  nicht  unangenehm 
sind. 

Da  die  Land-Decane  zugleich  staatliche  Geschàlte  zu  besorgen  haben,  so  wird  der 
Bischol,  so  lange  dieses  der  Fall  ist,  sich  mit  der  Kòniglichen  Kegierung  iiber  deren 
Erwàhlung  (Auswahl)  oder  Bestàtigung  ins  Einvernehmen  setzen.  Solite  aber  eine  Ver- 
stiindigung  nicht  erzielt  werden,  so  wird  die  K.  Regierung  die  staatlichen  Yerrichtungen 
des  Decans  einem  andern  Geistlichen  des  Landcapitels  itbertragen. 

1   \'.  n.  J  a  p.  -<f>c 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wiirttemberg  a.  1857 


Lit.  e.   Der  apostolische  Stuhl  gestattet,  dass  zur  Erlangung  von   Pfarreien  etc.  ein 

allgemeiner  Concurs  gehalten  werde,  in  der  Weise,  welche  der  Bischof  nach  den  inni  vom 

heiligen  Stuhl   zu   ertheilenden   speziellen  Vollmachten   und  Anweisungen  vorschreiben 

wird. 

Zu  Art.  5. 

Absatz  2.  Wenn  es  sich  bei  Strafen  von  Geistiichen  um  Privation  oder  Suspension 
vom  Amte,  um  lànger  dauernde  Detention  in  einem  Correctionshause  oder  um  grossere 
Geldbussen  handelt,  so  wird  der  Bischof  von  seiner  Straf-Verfiigung  der  Konigl.  Regierung 
MittheUung  machen. 

Wird  aber  zum  Vollzug  kirchlicher  Strafen  die  staatliche  Mitwirkung  in  Anspruch 
genommen,  so  hat  der  Bischof  der  Koniglichen  Regierung  auf  deren  Verlangen  die  ange- 
messenen  Aufkiarungen  zu  geben. 

e)  Lettera  di  Pio  IX  al  Vescovo  di  Rottenburg. 

22  giugno  1857. 

Venerabilis  Frater,  Salutem  et  Apostolicam  Benedictionem.  Noveris  jam,  Venerabilis 
Frater,  Conventionem  a  nobis  cum  isto  Serenissimo  Gulielmo  Wirtembergae  Rege  Illustri 
initam  fuisse.  In  quo  gravissimo  sane  conficiendo  negotio  non  levem  animo  voluptatem 
<  epimus,  '  cum  idem  Serenissimus  Princeps  ob  eximiam  excelsi  sui  animi  magnitudinem 
aequitatem  et  justitiam  Nostris  votis  obsecundare  haud  omiserit.  ac  nos  prò  rerum  adjun- 
ctis  ea2  statuere  potuerimus  quae  ad  majorem  Catholicae  Ecclesiae  utilitatem  istic  procu- 
randam  conducere  censuimus.  Nunc  vero  hanc  Fraternitati  Tuae  epistolam  scribimus,  ut 
initae  Conventionis  sensum  clarius  intelligas,  ac  simul  agnoscas  quae  a  te  servari  exopta- 
mus  in  nonnullis  praesertim  exequendis,  quae  in  eadem  Conventione  fuere  sancita.  Atque 
in  primis  scias  velimus  Nostrani  et  hujus  Sanctae  Sedis  mentem  esse,  ut  Apostolicae  Lit- 
terae  a  sa.  me.  Leone  XII.  Praedecessore  Nostro  die  22.  Martii  anno  1828  tam  ad  Episcopum, 
quam 3  ad  Capitulum  datae,  *  in  eo,  quem  prae  se  ferunt,  sensu  observentur.  Te  autem 
monemus  ut  in  pastorali  istius  Tuae  Dioeceseos  regimine  et  administratione  ea  jura,  de 
quibus  tum  in  prima  quarti  Conventionis  articuli  parte,  rum  in  articulo  sexto  agitur,  ita  ad 
gregis  Tibi  commissi  salutem  exerceas,  ut  minime  renoves  illos  canones,  qui  ob  diversam 
rerum  locorumque  rationem  ex  vigenti  nunc  et  ab  hac  Apostolica  Sede  approbata  Eccle- 
siae disciplina  obsoleverunt, r'  vel  ipsa  hac  Conventione  modificati  sunt.  Cum  vero  prò  Epi- 
scopali Tuo  officio  generalis  aliqua  aut  majoris  momenti  ordinatio  Tibi  erit  edenda,  illius 
exemplar  Regio  Gubernio  mittendum  curabis  eodem  tempore,  quo  illam  in  lucem  eris  emis- 
surus.  Quatenus  vero  pastoralium  Tuarum  ordinationum  vis  non  contineatur  intra  ea,  quae 
ad  potestatem  soli  Ecclesiae  competentem  referantur,  sed  simul  extendatur  ad  res  Regii 
Gubernii  auctoritate  constituendas,  tum  antequam  illas  vulges  Tibi  cum  eodem  Gubernio 
Consilia  erunt  conferenda.  Cum  autem  Conventio  peculiaris  a  Te  cum  Regio  isto  Gubernio 

1  Nussi:  «  gessimus  ». 
Vissi  om. 

*  1":  •  tum...  tum  »  ;  2°:  «  tam  ...  tam  >. 

«  Di  esse  è  copia  in  G.  105.  a  Par.  3  nell'Archivio  della  Sacra  Congregazione  degli  Affari  Ecclea.  Straord. 
Quella  al  Capitolo  è  identica  al  Breve  Re  sacra  ai  Capitolari  delle  diocesi  del  Reno  Superiore  (v.  p.  703);  quella  al 
Vescovo  inculca  l'osservanza  della  Bolla  Ad  Dominici  gregis  ricordando  in  ispecie  che  nelle  elezioni  del  Decano, 
canonici  e  vicari i  del  Capitolo  «  id  ob  oculos  habendum  memineris,  ut  eligendi  sacris  sint  Ordinibus  initiati,  atque 
piotate,  doctrina,  prudentia,  ceterisque  virtutibus  ex  Canonum  praescripto  necessariis  effulgeant,  ncque  sint  Sere- 
nissimo Prìncipi  minus  grati;  ut  scilicet  omni  adempta  offensionis  causa,  facilius  ac  salubrius  delato  munere  per- 
fungantur  ». 

■  •     olveri  "ini-  .1 


Pa.  1857  Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  WUrttemberg  867 

inita  de  ecclesiasticis  istius  Dioeceseos  Beneficiis  attribaendis  a  Nobis  fuerit  probata,  tum 
Conventio  ipsa  a  Te  diligenter  erit  exsequenda.  Atque  in  Beneficiis  a  Te  libere  conferendis 
caveas  velimus  ne  illa  tribuas  ecclesiasticis  viris,  qui  ob  graves  rationes  et '  facto  innitentes 

Gubernio  circa  res  mere  civiles  et  politicas  minus  acccpti  fuerint.  Et  quo  lacilius  id  noscere 
possis,  quotiescumque  aliquod  vacaverit  Beneficium  illorum  nomina,  qui  Beneficium  ipsum 
petierint,  Regio  Gubernio  officiose  significabis,  ut  intra  breve  temporis  spatium  a  Te  eodem- 
que  Gubernio  staluendum  Tibi  idem  Gubernium  indicare  possit  si  quidpiam  contra  aliquem 
concurrentium  notandum  habeat.  Debebis  autem  impedire  quominus  aliquis  e  Tuo  Clero 
duo  incompatibilia  habeat  benelìcia,  ac  simul  advigilare,  ut  omnes  Benéficiarii  residendi 
legem  observent.  Tuae  autem  curae  erit  in  Viearium  Generalem,  atque  in  extraordinarios 
istius  episcopalis  Tuae  Curiae  seu  Ordinariatus  Consiliarios  et  Adsessores  atque  etiam  in 
Praesidem  Mixtae  Commissionis  tundo  intercalari  administrando  destinata^  eos  eligere, 
quos  noveris  ipsi  Gubernio  ob  res  civiles  et  politicas  non  esse  minus  acceptos.  Cum  autem 
rurales  Decani  exerceant  etiam  res  civiles,  tum,  quamdiu  hic  rerum  status  perdurabit,  in 
ipsis  eligendis  vel  conlirmandis  Consilia  cum  Regio  Gubernio  conferes.  Si  in  hanc  electio- 
nem  utraque  pars  haud  convenerit,  lune  a  Gubernio  civiles  Decani  lunctiones  alii  (Tapinili 
ruralis  Clerico  deferentur.  Quod  vero  attinet  ad  parochias,  indulgemus  ut  generalis  ad  illas 
obtinendas  habeatur  concursus  ea  ratione,  quae  Tibi  a  Nobis  praescribetur  juxta  peculiares 
tacultates  et  instructiones  Tibi  a  Nobis  et  ab  hac  Apostolica  Sede  communicandas.  Cum 
vero  contigerit,  ut  in  Cleficos  privationis,  aut  suspensionis  ab  officio  poenis,  aut  longiori  in 
domibus  ad  id  destinatis  custodia,  vel  graviori  quadam  pecuniaria  muleta  animadvertas,  de 
hujusmodi  poenis  a  Te  infiietis  Regio  Gubernio  notitiam  dabis.  Quoties  autem  ad  poenas 
ab  ecclesiastico  judice  latas  exequendas  requiratur  laicae  potestatis  auxilium,  tum  eidem 
Gubernio  congruas  dabis  dilucidationes,  si  ipsum  eas  postulaverit.  Quod  vero  attinet  ad 
administrationem  honorum,  quae  spectant  ad  singularum  Ecclesiarum  fabricas,  ccterasque 
ecclesiasticas  cujusque  loci  fundationes,  munus  ruralibus  Decanis  velini  Tuis  deputatis  semper 
committes,  ut  annuam  accepti  et  expensi  rationem  Tuo  nomine  exigant.  Et  quoniam  Con- 
victuum  Moderatores  aeque  ac  Hypodidascali,  vulgo  Repetitores,  a  Te  sunt  eligendi,  iccirco 
omnem  curam,  diligentiam  et  industriam  in  his  designandis  impendas  oportet.  Quapropter 
ad  haec  munia  obeunda  .illos  dumtaxat  ecclesiasticos  viros  eligere  curabis,  qui  religione, 
pietate,  vitae  integritate,  ac  sana  solidaque  doctrina  spedati  alumnos  cujusque  Convictus 
optime  instituere  et  erudire  queant.  Praeterea  sedulo  curatasi  ut  in  Tubingensi  Convictu 
Ecclesiastici  idoneique  praesto  sint  viri,  qui  ejusdem  Convictus  alumnos  philosopliieis  quoque 
disciplinis  accurate  excolere  possint.  Denique  si  istud  Gubernium  postulaverit,  ut  Tuus 
Clerus  tìdelitatis  juramentum  emiltat,  id  sine  ulla  difficultate  permittere  poteris,  dummodo 
tamen  jurisjurandi  formula  nihil  habeat  quod  Dei  ejusque  Sanctae  Kcclesiae  legibus  adver- 
setur.  Ita  •  habes,  Venerabilis  Frater,  quae  tibi  significanda  existimavimus,  dum  hac  quoque 
"  occasione  libenter  utimur.  ut  denuo  testemur  et  confirmemus  paternam  Nostram  in  Te 
caritatem.  Cujus  quoque  pignus  esse  volumus  Apostolicam  lienedictionem,  quam  Tibi  ipsi, 
Venerabilis  Frater,  cunctisque  istius  Ecclesiae  Clericis  Laicisque  lìdelibus  peramanter 
impertimur.  Datum  Bononiae  die  22  Iunii  Anno  1857  Pontificatus  Nostri  Anno  Duodecimo. 

Pius  PP.  IX. 

Da  Nussi  lue.  cit.  391  s.,  collazionata  la  minuta  a  firma  autografa  del  Papa  (1°)  (nel  fascicolo  del  1SÒ7)  e  (2°)  la 
minuta  in  Pii  PP.  IX  Epistola  ad  Pritu  //>,  s  uu.  1S57  Luca  Pacifici  a  Secreti*,  f.  -'01  »-206r  (,01  n".  1 15  nell'Archivio 
della  Segreteria  del  Brevi  ad  Principe*. 

1  Nussi  uni. 


Coìti  onta  lo  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wiirttemberg  a.  1857 


d)  Pio  IX  al   Vescovo  di  Rotte  uburg. 

30  giugno  lò'57. 

Venerabilis  Frater,  Salutem  et  Apostolicam  Benedictionem.  Etsi  aliam  familiarem  No- 
strani Epistolam  die  22.  hujus  mensis  Tibi  scripserimus,  Venerabilis  Frater,  ut  clarius  intel- 
lio-eres  sensum  Conventionis  a  Nobis  initae  cum  isto  Serenissimo  ac  Potentissimo  Gulielmo  I. 
Wirtembergae  Rege  Illustri,  ac  simul  cognosceres  quae  a  Te  servali  cupimus  in  nonnullis 
potissimum  exsequendis,  quae  constituta  sunt  in  eadem  Conventione,  tamen  cum  vel  maxime 
intersit  Conventionem  ipsam  exsecutioni  diligenter  mandari,  quo  ex  illa  salutares  atque 
optati  fructus  percipi  possint,  has  etiam  Litteras  ad  Te  dandas  esse  censuimus,  quibus  epi- 
scopalem  Tuam  vigilantiam  etiam  atque  etiam  in  Domino  excitamus,  ut  omni  cura  et  studio 
ea  peragere  contendas,  quae  Tibi  nunc  significamus.  Atque  in  primis  Te  serio  monemus, 
Venerabilis  Frater,  ut  summam  sollicitudinem  et  diligentiam  in  Parochis  praesertim  eli- 
gendis  adii ibeas, quo'  ecclesiastica  beneficia  animarum  potissimum curae  obnoxia  illis  tantum 
conierantur  viris,  qui  non  solum  sacrarum  disciplinarum  scientia,  verum  etiam  morum  gra- 
vitate, vitac  integritate,  catholicae  religionis  studio,  et  ecclesiastici  spiritus  laude  alios  prae- 
stent,  quique  prae  ceteris  magis  digni  et  idonei  sint  ad  animarum  salutem  procurandam. 
Cum  autem  efflagitaveris  ut  in  ista  Tua  Rottenburgensi  Dioecesi  servari  possit  generalis, 
uti  dicitur,  et  adhuc  in  more  positus  concursus  prò  paroeciis,  Nos  prae  oculis  habentes  pecu 
liaria  rerum  adjuncta  Tibi  in  hac  re  morem  gerendum  existimavimus,  quemadmodum  dare 
aperteque  nosces  ex  rescripto  heic  adjecto  Nostrae  Congregationis  negotiis  ecclesiasticis 
extraordinariis  praepositae.  A  Te  vero  exposcimus  ut  diligentissime  observes  quae  in  eodem 
rescripto  praescribenda  mandavimus.  Cum  vero  a  Te  isti  Gubernio  exhibendus  sit  index 
eorum,  qui  beneficia  a  Te  conferenda  petiverint,  Tibi  curae  erit  hujusmodi  indicem  confi- 
cere  statim  ac  elapsum  fuerit  tempus  a  Te  supplicibus  petitorum  libellis  excipiendis  prae- 
tinitum,  eumdenque  indicem  communicare  antequam  de  petitorum  dotibus  habeatur  examen. 
Et  quamquam  Gubernium  idem  ob  politicas  civilesque  tantum  causas  easque  veras,  graves, 
factisque  probatas  possit  aliquas  proponere  exceptiones,  quarum  ratio  Tibi  erit  habenda, 
tamen  ad  Te  semper  pertinebit  judicare  utrum  exceptiones  a  Gubernio  propositae  sint  verae 
et  factis  comprobatae.  Quocirca  episcopalis  Tuae  firmitatis  erit,  quovis  humano  respectu 
posthabito,  electionem  a  Te  peractam  tueri,  ac  defendere  quoties,  rerum  omnium  adjunctis 
sedulo  perpensis,  existimabis  exceptiones  ipsas  haud  sufficere,  ut  a  beneficio  obtinendo  eccle- 
siasticus  excludatur  vir,  quem  omnibus  digniorem  censueris  cui  vacans  deleratur  benetìcium. 
Atque  hic  scias  velimus  quod  haec  Apostolica  Scdes  concedens  Gubernio  commemorati 
indicis  communicationem  haud  omisit  eidem  Gubernio  dare  aperteque  declarare,  ejusmodi  ' 
concessione  eidem  facta  nullo  unquam  modo  Episcopi  libertatem  ac  jus  posse  impediri,-  quo- 
minus  ipse  de  exceptionibus  judicet,  atque  in  ferendo  judicio  propriae  conscientiae  sequatur 
dietamen:  quae  quidem  Gubernium  ipsum  non  potuit  non  recognoscere.  Cum  autem  ob  uti- 
litates,  quas  ex  inita  Conventione  in  Ecclesiam  redundaturas  speramus,  indulgendum  cen- 
suimus ut  iste  Serenissimus  Rex  pergat  designare  ecclesiasticos  viros  ad  beneficia,  tum 
ipse  promisit  se  illos  dumtaxat  esse  designaturum,  qui  generali  experimento  seu  concursui 
'  jam  subjecerint,  quique  idonei  reperti  luerint.  Et  quoniam  ex  usu,  qui  jamdiu  istic  inva- 
luit,  Gubernium  postulat  ut  una  cum  supplicibus  libellis  ad  impetrandam  designationem 
sibi  etiam  cxhibeatur  proprii  Decani  testimonium  de  ecclesiasticis  petitoris  dotibus  iccirco 
ne  praetermittas  Decanis  ipsis  praecipere  ut  hujusmodi  testimonia  nemini  tribuant  ante- 
quam Te  consuluerint,  ut  sciant  quomodo  ipsi  testimonia  haec  concedere  debeant,  propterea 
quod  saepenumero  contingere  potest  ut  Decani  ignorent  quae  Tibi  soli  cognita  fuerint.  Nullum 

'Ni»  i 


a.  1857  i  oneordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  1  Re  del  WUrttemberg  869 

quidem  dtihium  est  quin  ad  Te  perlineat  Ecclesiastici  ad  beneficium  designati  dotes  exa- 
minare,  illumque  rejicere,  si  eum  indignum  deprehenderis  et  iccirco  vides  quae  diligentia 

_  in  hujusmodi  examine  peragendo  Tibi  erit  adhibenda  et  quae  prudeatia  et  constantia  in 
canonica  instilutione  illis  omnibus  Ecclesiasticis  fìrmiter  deneganda,  quos  indignos  esse  judi- 
caveris.  Scito  autem  integrum  Tibi  jus  esse  conferendi  beneficia  juris"  patronatus,  quoties 
patroni  intra  canonicum  tempus  designare  ve]  praesentare  neglezerint,  licei  nulla  expressa 
de  hoc  episcopali  jure  facta  ftierit  in  C'onvciitione  mentici.  Si  Gubemium  a  Te  petiverit  ut 
ei  nomen  signilices  illius  ecclesiastici  viri,  cui  aliqua  paroecia  a  Te  fuerit  collata,  id  sine 
difficultate  praestare  poteris,  postquam  tamen  ecclesiasticus  vir  a  Te  fuerit  nominalus  et 
canonicam  a  Te  acceperit  institutionem,  ac  dummodo  pio  certo  habeas  Gubernium  minime 
intendere  vel  novas  proponere  exceptiones,  vel  collationem  a  Te  ladani  peculiari  aliquo 
decreto  confirmare.  Atque  ejusmodi  confirmatio  ne1  admitti  quidem  unquam  potcrit  tum 
quoad  istius  Cathedralis  Templi  Canonicos,  tum  quoad  alios,  qui  praebendas  in  eodem  Tempio 
merini  consequuti.  Dum  vero  ad  Te  mittimus  exemplar  documenti,  quo  approbata  luil  Con- 
ventio  a  Te  cum  isto  Gubernio  inita  de  omnibus  istius  Dioecesis  benetìciis  attribuendis,  Tibi 
injungimus  ut  cum  eodem  Gubernio  Consilia  conferas,  ut  praecise  constituantur  quae  ex 
viginti  odo  benetìciis,  de  quibus  nulla  pacta  conventa  fuerant,  esse  debeant  liberae  colla- 
tionis,  Tibique  manifestamus  Gubernium  eonsensisse  ut  quatuordecim  ex  iisdertì  beneficiis 
ab  Kpiscopo  libere  conferantur.  Praedicta  Nostra  Epistola  signilicavimus  Te  in  deligendis 
tuis  Consiliariis  extraordinariis  et  Vicario  Generali  cavere  debere  ab  iis  eligendis,  quos 
Gubernio  ob  causas  politicas  civilesque  minus  acceptos  esse  sciveris.  Ne  existimes  autem 
Tibi  iccirco  cum  eodem  Gubernio  Consilia  antea  esse  conferenda,  quandoquidem  id  certo 
noscere  poteris  vel  ex  ipsa  personarum  indole  et  conditione,  vel  ex  prateedentibus  Gubernii 
lactis,  vel  ex  aliis  modìs,  quos  magis  opportunos  esse  existimaveris.  Ac  supervacaneum  arbi- 
tramur  Tibi  manifestare  hujusmodi  electiones  nullo  unquam  modo  a  Gubernio  esse  confir- 
mandas.  Jam  vero  cum  in  Conventione  cautum  fuerit  ut  omnes  ecclesiasticae  causae  ac 
praesertim  matrimoniales  et  illae,  quae  Ecclesiae  disciplinam  respiciunt,  ad  Episcopi  juris- 
dictionem  forumque  spectent,  tum  oportet  ut  statini  Tuum  tribunal  lite  constituas,  in  quo 
formando  exemplum  Bavariae  Antistitum  sequi  poteris,  eligens  scilicet  collegiale  tribunal, 
cui  vel  Vicarius  Tuus  Generalis,  vel  alius  ecclesiasticus  vir  a  Te  destinandus  praesit,  qui 
tribunal  ipsum  dirigat.  Omnes  vero  hujusce  tribunalis  judices  a  Te  unice  ac  libere  erunt 
eligendi  ac  prò  Tuo  arbitrio  amovendi,  cum  id  opportunum  esse  duxeris,  ac  pariter  Tibi 
semper  plenum  liberumque  jus  erit  eas  Tibi  reservandi  causas,  quas  per  Te  ipse  judicare 
volueris.  Hinc  Tibi  accurate  erit  praescribendum  ut  ecclesiasticae  causae  ac  potissimum 
matrimoniales  ab  ecclesiasticis  ordinariis  judicibus  ritc  delegatis  sedulo  cognoscantur  ex 
sacrorura  Canonum  praescripto.  Insuper  Tibi  erit  statuendum  ut  earumdem  causarum  Acta 
seu  l'rocessus  sedulo  ac  rite  ab  iis  conficianlur, *  quos  prò  Tua  prudentia  deputare  cen- 
sueris.  In  primis  vero  advigila,  ut  in  causis  matrimonialibus  diligentissime  observentur 
felicis  recordationis  Benedicti  XIV.  Praedecessoris  Nostri  Litterae  incipientes  Dei  misera 
tione  3;  ac  propterea  summopere  optamus  ut  quamprimum  ad  Nos  et  hanc  Apostolicam  Sedem 
accurate  referas  tum  de  ratione,  qua  hactenus  ecclesiasticae  causae  ac  potissimum  matri- 
moniales istic  tractatae  mere,  tum  de  methodo,  qua  ipsae  causae  in  posterum  agentur,  ac 
volumus  ut  N'obis  et  eidem  S.  Sedi  mittas  ordinationis  exemplar,  quae  a  Te  erit  propo- 
nenda  prò  earumdem  causarum  cognitione.  Ex  commemorata  Nostra  familiari  Epistola 
noveris  a  Te  isti  Gubernio  notitiam  esse  dandam,  cum  contigerit  ut  aliquas  in  ecclesia- 

Xl   SSI  HIV       . 

-  Nussi:  «  conspiciantur  »  ! 

3  Del  3  novembre  1711  in  Benedicti  XIV  BnlUnium  I,  81-86. 


870  Concordalo  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wiirttemberg  a.  1857 

sticos  viros  poenas  constituere  debueris.  Atque  id  notitiae  dumtaxat  causa  Tibi  erit  signifi- 
candum,  ac  propterea  nunquam  poteris  Gubernio  eidem  communicare  vel  acta  vel  sen- 
untias  cum  rationibus,  quae  decisioni  locum  dederunt  et  quoties  delieta  aut  secreta  aut 
ejus  generis  fuerint,  ut  ex  illorum  cognitione  scandalum  vel  incommodum  possit  derivare, 
tum  Gubernio  simplìciter  denunciabis  Te  justis  causis  adductum  debuisse  illis  poenis  in  eos 
ecclesiasticos  viros  animadvertere.  Cave  ne  unquam  permittas,  ut  Gubernium  arroget  ' 
sibi  jus  admittendi  reclamationem  seu  recursum  cujusque  ecclesiastici  viri  contra  senten- 
tiam  a  Te  latam.  Si  vero  idem  Gubernium  Tibi  auxilium  ferre  debeat,  quo  sententia  a  Te 
lata  executioni  mandetur  et  explicationes  a  Te  petiverit,  nunquam  Gubernio  ipsi  vel  acta 
vel  sententiam  rationibus  expressam  ac  redaetam  communieabis,  sed  illas  tantum  neces- 
sarias  dabis  explicationes,  quibus  ostendatur  sententiam  ipsam  a  competenti  judice  et  juris 
ordine  servato,  latam  fuisse.  Cum  vero2  rei  tum  sacrae,  tum  publicae  bonum  et  prospe- 
ritas  maxime  pendeat  ex  illorum  vita  et  exemplo,  qui  se  divino  miuisterio  dedicarunt,  Nobis 
temperare  non  possumus,  quin  Te,  Venerabilis  Frater,  summopere  in  Domino  moneamus, 
hortemur  et  excitemus  ut  omnes  Tuas  curas  cogitationesque  ad  ecclesiastici  ordinis  coetum 
assidue  conferas,  ac  serio  diligenterque  prospicias  ut  Tuae  Dioecesis  Clerus  propriae  voca- 
tionis  ac  dignitatis  memor  suam  vitam  ad  Sacrorum  Canonum  normam  et  ecclesiasticae 
disciplinae  rationem  semper  dirigat  et  morum  gravitate,  vitae  integritate,  ac  virtutum  om- 
nium exemplo  praeluceat,  orationi  instet,  proprii  ministerii  munia  sancte,  seienter3  ac  sedulo 
obeat,  sacrarum  praesertim  disciplinarum  studia  nunquam  intermittat,  atque  in  sempiternam 
hominum  salutem  procurandam  intentissima  industria  incumbat.  Cum  autem  idonei  Eccle- 
siae  Ministri  nonnisi  ex  Clericis  optime  institutis  fieri  et  haberi  possint,  tum  pastoralis  Tuae 
vigilantiae  nervos  in  id  potissimum  intendas  oportet,  ut  adolescentes  clerici  vel  a  teneris 
annis  per  probatissimos  Magistros  ad  pietatem,  religionem  et  ecclesiasticum  spiritum  mature 
lingantur,  ac  litteris  et  philosophicis  theologieisque  disciplinis  ab  omni  prorsus  cujusque 
erroris  periculo  omnino  alienis  diligentissime  imbuantur.  Nullis  iccirco  curis  nullisque  stu- 
diis  et  consiliis  parce,  ut  Clerieorum  Seminarium  ex  Coneilii  Tridentini  praescripto  quam- 
primum  istie  erigas,  illudque  reete  sapienterque  instituas.  Hanc  maximi  sane  momenti  rem 
prae  oculis  habentes  voluimus  ut  in  octavo  Conventionis  articulo  clarissimis  verbis  sartum 
tectumque  haberetur  jus,  quo  pollet  Episcopus,  erigendi  Clerieorum  Seminarium,  illudque 
piena  sua  libertate  et  arbitrio  regendi  moderandique  et  administrandi  sive  in  adolescen- 
tibus  Clericis  excipiendis,  sive  in  Rectoribus  Professoribusque  eligendis  amovendisque,  sive 
in  praescribenda  doctrinae  tradendae  ratione.  Atque  etiamsi  ob  peculiaria  istius  Regni 
adjuncta  toleremus  ut,  donec  idem  Seminarium  fuerit  constitutum,  qui  ecclesiasticae  militiae 
nomen  dare  cupiunt  temporario  modo  in  Convictibus  Einghae  et  Rotvilae  litterariae  insti- 
tutioni,  atque  in  Convictu  Tubingae  philosophicis  theologieisque  disciplinis  operam  navare, 
ibique  educari  queant,  tamen  a  pastorali  Tua  sollicitudine  omnino  exposcimus  ut  omnia 
coneris,  quo  Clerieorum  Seminarium  juxta  Tridentinas  sanctiones  majori,  qua  fieri  potesti 
celeritate  aperiendum  cures.  Hac  sane  de  eausa  nihil  inexpertum  reliquimus,  ut  Gubernium 
idem  declararet  redditus,  qui  ex  intercalari,  uti  appellant,  fundo  supersunt,  attribuì  posse 
eidem  Seminario  erigendo,  nihilque  obstat  quominus  et  facultatem  Tibi  ab  ipso  Tridentino 
Concilio  tributam  libere  adhibeas  ad  ea  comparanda,  quae  ad  idem  Seminarium  excitandum 
requiruntur  et  istorimi  quoque  fidelium  pietatem  excites,  ut  in  hunc  salutarem  finem  velint 
suam  opem  auxiliumque  conferre.  Equidem  maximam  Nobis  consolationem  afferres,1  Vene- 
rabilis Frater,  si  interim  ad  ejusdem  Coneilii  Tridentini  normam  parvum  saltem  puerorum 

1  Nissi  :      permittas,  Gubernium  ut  arroget    . 
-  1"  e  V'-.  -  Nunc  vern  cum  •. 
Ni -si:  isancta  seienter   . 

1  '.!•  e  ì°    ■  affile-  .. 


a.  1857  Concordato  fra  l'io  IX  e  Guglielmo  1  Re  del  Wtirttemberg 


N71 


Seminarium  constituendum  curares,  voluti  plurcs  spietatissimi  Germaniae  Sacrorum  Ami 
stites  fecerunt.  Donec  autem  istic  Episcopale  Clericorum  Seminarium  ex  Tridentini  mente 
ac  juxta  ardentissima  Nostra  desideria  a  Te  provide  constituatur,  in  quo  Clerici  philosophi- 
carum  ac  theologicarum  rerum  scientiam  condiscere  valeant,  volumus  ut  in  isto  Rotten- 
burgensi  ita  appellato  Clericorum  Seminario  Alumni  duos  per  annos  morentur,  quo  ad 
veruni  ecclesiasticum  spiritual  melius  se  conformare  et  comparare  queant  ad  sacros  Ordinès 
digne  suscipiendos,  servatis  interstitiis,  quae  Canones  prò  sacris  Ordinibus  praescribuni 
Pastoralis  Tui  oflìcii  erit  diligentissime  advigilare,  ut  ibi  ecclesiastica  disciplina  majorem 
in  modum  vigeat,  ut  alumni  ad  illas  omnes  exercendas  virtutes  instituantur,  quibus  viri 
ecclesiastici  fulgere  debent,  ac  simul  sacrorum  rituum  scientiam  addiscant,  et  assuescant, 
sacri  niinisterii  munia  perdiligenter  obire  et  Canonicas  Horas  pie  religioseque  persolvere. 
Ceterum  in  praedictum  Seminarium  Rottenburgi  nunc  existens  omnem  Tuam  jurisdictionem 
libere  explicare  poteris,  quemadmodum  in  commemorato  octavo  Conventionis  articulo  cautum 
esse  voluimus,  et  iccirco  curavimus  quoque  ut  ab  isto  Gubernio  expresse  abrogaretur  Ap 
pendix  Insirumenti  de  fundalione,  in  qua  agitur  de  Seminario.  De  Tubingensi  Convictu 
loquentes,  ne  omittas,  Venerabilis  Frater,  singolari  cura  et  studio  continenter  excubare,  ut 
Clerici  ab  iis  gravissimis  amoveantur  periculis,  quibus  ipsi  obnoxii  sunt  illam  celebrantes 
Universitatem.  Quocirca  in  corumdem  Clericorum  animis  ecclesiasticam  disciplinam  quo- 
tìdie  magis  fovere  contende,  ac  nimiam  illam,  quae  adirne  viguit,  libertatem  coercere  satagi  , 
ex  qua  evenit  ut  Clerici  sese  aliis  discipulis1  immiscentes  haud  erubuerint  cauponas  et  alia 
etiam  loca  adire,  quae  Clericos  summopere  dedecorant.  Serio  advigila  ut  ipsi,  dum  srudiis 
incumbunt,  imprimis  pietatis,  religionis,  modestiae,  probitatis,  integritatis,  et  •  ecclesiasticae 
disciplinae  laude  praestent,  ad  sacramenta  frequenter  accedant,  atque  ab  iis  omnibus  se 
diligente!-  abstineant,  quae  Clericis  vetita,  quaeque  ipsos  nequaquam  decent.  Pari  sollicitu- 
dine  cura  ut  etiam  in  Convictus  Catholicis  Universitatibus  conjunctos  eadem  invehatur  disci- 
plina, quae  in  Seminariis  vigere  debet,  quandoquidem  haud  ignoras  in  scholis  passim  negligi 
eam  vel  maxime  necessariam  educationem,  quae  ad  religionem  morumque  honestatem  per- 
tinet,  ac  probe  noscis  adolescentes  iis  iccirco  vitiis  misere  contaminari.  a  quibus  postea 
difficile  emergunt.  Cum  autem  commemoratis  Institutis  Tibi  Rectores  ac  Repetitores  sint 
praetìciendi,  futurum  confidimus  ut  prò  rei  gravitate  omnem  curam  explices,  ut  hujusmodi 
gravissima  sane  munera  illis  tantum  ecclesiasticis  viris  committas,  quos  religionis  studio 
ac  sacrarum  disciplinarum  scientia  et  litterarum  peritia  inter  ceteros  excellere  in  Domino 
existimaveris.  Gratum  vero  Tibi  erit  accipere  istud  Gubernium  promisisse  nullam  se  habi- 
turum  difficultatem,  ut  in  Tubingensi  Convictu  philosophia  a  catholicis  tradatur  Magistris 
a  Te  eligendis.  Cum  autem  minime  ignores  multiplices  ac  perniciosissimos  errores,  qui 
catholicae  (idei  ac  doctrinae  piane  adversi 3  in  istis  Universitatibus  disseminantur,  in  tra- 
dendis  praesenim  philosophicis  disciplinis,  rt-rumque  naturalium  et  historiae  cognitione,  ne 
permittas  unquam  ut  qui  theologiae  vacant  acatholicorum  professorum  scholas  adeant  Omni 
autem  vigilanza  curabis  ut  inter  theologicae  facultatis  Doctores,  Magistros  et  Convictus 
Hypodidascalos  seu  Repetitores  ii  semper  praesto  sint  viri,  qui  sanae  philosophiae  etiam 
scientia,  atque  historiae  aliarumque  disciplinarum  cognitione  adeo  sint  exculti,  ut  valeant 
errores  ipsos  refellere  '  eorumque  falsitatem  suis  alumnis  ostendere.  Ex  quo  vides  quanta 
cura  Tibi  sit  adhibenda,  Venerabilis  Frater,  in  Theologiae  Doctoribus  approbandis,  et  quan- 
topere  cavendum  ut  theologicae  scientiae  tradendae  munus  illis  tantum  ecclesiasticis  deleras 
viris,  qui  catholicae  rei  zelo  spectati,  ac  salutari  solidaque  doctrina  et  eruditione  praesertim 

1  2°:  •  disciplinis  ».  • 

*  Nussi  om. 

3  2°  e  3°  :  .  adversari     ! 

«  Mussi:  .  repellere  ». 


Concordato  fra  Pio  l\  e  Guglielmo  I  Re  del  Wilrttemberg 


sacra  pollentes  Theologiam  tum  dogmaticam,  tum  moralem  ex  divinis  libris  Sanctorumque 
Patrum  traditìone  et  infallibili  Catholicae  Ecclesiae  auctoritate  haustam  ac  depromptam 
docere  queant.  Oportet  autem  ut  eamdem  episcopalem  curam  ae  diligentiam  impendas  in 
iis  quoque  approbandis,  qui  Canonici  Juris  scientiam  tradunt.  Cum  autem  nono  Conven- 
tionis  articulo  sancì  tum  fuerit  ut  istius  Regiae  Universitatis  theologica  facultas  Tuo  regi- 
niini  et  inspectioni  sit  subjecta,  utque  Professores  docendi  auctoritatem  missionemque  a  Te 
accipere  debeant,  quos  ubi  opportunum  censueris  a  docendi  munere  amovere  potes,  tum, 
Venerabilis  Frater,  ne  omittas  omnem  Tuam  operam  assidue  collocare  et  studiosissime 
advigilare,  ut  theologicae  res  accurata  methodo  juxta  Catholicae  Ecclesiae  doctrinam  scdulo 
tradantur.  Ne  praetermittas  vel  Tubingensis  Convictus  Moderatori,  vel  alicui  ex  Theologiae 
Doctoribus  munus  demandare  sedulo  illis  advigilandi,  qui  minime  sunt  ejusdem  Convictus 
alumni  et  Theologiae  addiscendae  operam  navant,  ac  diligenter  prospice  ut  catholici  disci- 
puli,  qui  illud  frequentant  Archigymnasium,  et  religiosam  prò  eorum  conditione  et  indi- 
lentia  institutionem  itemque  omnia  adjumenta  habeant,  quo  religionis  officiis  satisfacere 
queant.  Cum  in  eadem  Conventione  statutum  fuerit  ut  circa  examen  illorum,  qui  in  Con- 
victus sunt  admittendi,  plenum  jus  habeas  destinandi  Tuos  Deputatos,  vehementer  optamus 
ut  Deputatis  ipsis  serio  inculces,  ut  studeant  illos  tantum  inter  alumnos  Convictuum  adsci- 
scere,  qui  prope  exploratam  spem  afferant,  se  idoneos  Ecclesiae  Ministros  futuros.  Atque  id 
in  admittendis  praesertim  alumnis  Theologici  Convictus  Tubingensis  prae  oculis  erit  ha- 
bendum.  Ne  intermittas  qua  maxima  potes  diligentia  sedulo  inquiiere  de  alumnorum  in 
scientiis  progressu  deque  illorum  morum  honestate  et  probitate,  et  cum  agnoveris  aliquem 
vel  in  studiis  minime  proficere,  vel  in  aliquam  culpam  delabi,  vel  eam  prae  se  terre  indolem, 
quae  ecclesiasticae  vocationi  sit  contraria  aut  aliis  damnosa,  tum  omni  studio  urgebis  ut 
alumnus  idem  dimittatur,  cum  praesertim  Gubernium  spoponderit  se  minime  obstiturum  quo- 
minus  hoc  suscipiatur  consilium.  Optime  noscis  Gubernium  idem  adhuc  consuevisse  sum- 
plus  ab  illis  alumnis  repetere,  qui  ecclesiasticam  vitam  minime  amplexi  fuerunt  ac  pro- 
pterea  vides  qua  diligentia  Tibi  cavendum  sit  ne  in  eosdem  Convictus  illi  admittantur,  qui 
ecclesiastica  vocatione  careant.  Per  Te  ipse  intelligis,  Venerabilis  Frater,  illorum  omnium 
examen,  qui  admittendi  sunt  vel  in  Rottcnburgense  Seminarium  nunc  existens,  vel  in  alia 
ad  Concilii  Tridentini  normam  erigenda,  ad  Tuam  potestatem  libere  atque  unice  pertinere, 
velati  illorum  etiam  examen,  qui  sacris  Ordinibus  sunt  initiandi.  In  septimo  Conventionis 
Articulo  cautum  est  ut  episcopale  Tuum  jus  libere  exerceas  in  dirigenda  catholicae  juven- 
tutis  religiosa  institutione  omnibus  in  scholis  tum  privatis,  tum  publicis.  Itaque,  Venera- 
bilis Frater,  prò  gravissimo  pastoralis  Tui  muneris  debito  in  tanti  momenti  negotium  Tuas 
omnes  cogitationes  conatusque  convertens  ne  cesses  jugi  sollicitudine  iis,  quos  ad  religiosam 
tradendam  instructionem  probaveris,  ea  omnia  accuratissime  praescribere,  quae  ad  catho- 
licam  juventutis  educationem  piane  conducane  Semper  advigila  ut  magistri  suo  munere 
sedulo  religioseque  fungentes  juventutem  ipsam  salutaribus  divinae  nostrae  religionis  prae- 
ceptionibus  imbuant  atque  ad  omnem  virtutem  et  spiritum  vere  catholicum  forment,  et  ah 
ipsis  magistris  exige  ut  crebris  relationibus  a  Te  praefiniendis  diligentem  Tibi  rationem 
reddant  de  rebus  omnibus  ad  ipsas  scholas  pertinentibus,  ut,  ubi  opus  fuerit,  possis  ea  susci- 
pere  Consilia,  quae  in  majorem  ejusdem  catholicae  juventutis  utilitatem  cedere1  posse  exi- 
stimaveris.  Nihil  autem  dubitamus,  Venerabilis  Frater,  quin  Tibi  summopere  cordi  sit  omni 
zelo  curare  ut  qui  sanctissimae  nostrae  religionis  veritates  docere  debent  non  solum  solidae 
doctrinae  laude  excellant.  verum  etiam  in  catholicae  religionis  professione  stabiles  et  im- 
moti morum  gravitate  ci  ecclesiasticae  vitae  commendatione  enitescant.  Noscas  velimus 
Gubernium  idem  etiam  promisisse  se  Tibi  daturum  esse  potestatem  cum  vigentibus  legibus 

1  N'issi:  >  cadere  >. 


a.  1857  Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  1  Re  del  Wiirttemberg  873 


conciliandam,  ut  Tuam  operam  interponere  queas  in  nova  ordinatione,  quae  in  praesentia 
ab  ipeo  Gubernio  praeparatur  prò  elementariis  scholis,  ut  scholae  ipsae  meliori,  quo  fieri 
potisi,  ordine  procedant.  Quapropter,  Venerabilis  Frater,  omni  studio  ac  dexteritate  apud 

ipsum  Gubernium  insta,  ut  non  solum  libere  dirigere  ac  moderari  possis  religiosam  insti 
tutionem,  qua  earumdem  scholarum  magistri  mi  debent,  rerum  etiam  ut  queas  ipse  per 
Te,  vel  per  Tuos  Delegatos  interesse  examini,  quod  ipsi  Magistri  subire  debent  antequam 
in  elementariis  scholis  docendi  munus  suscipiant  Ac  pari  industria  Tuam  apud  ipsum  Guber- 
nium operam  impende,  ut  scholae  ipsae  nunquam  iis  committantur,  quos  vel  religionis,  v<  1 
imperitiae,  vel  morum  causa  parum  idoneos  cognoveris  ad  sustinendum  Magistri  munus. 
Neque  omittas  apud  idem  Gubernium  studiose  agere  ut  libri,  qui  in  elementariis  scholis 
adhibentur,  a  Te  inspici  et  cognosci  possint,  cum  praesertim  iisdem  aliquid  ad  religionem 
pertinens  contincatur,  itemque  insta  ut  earumdem  scholarum  Inspectores  ex  Clero  eligantur, 
collatis  Tecum  consiliis.  Cum  autem  non  sine  animi  Nostri  dolore  noscamus  corruptelas 
abusionesque  in  divinimi  cultum  jamdiu  istic  invectas,  a  pastorali  Tua  sollicitudine  etiam 
atque  etiam  exposcimus  ut  ea  radicitus  evellas,  utque  illam  omnem  exercens  libertatem 
episcopalis  Tui  muneris  propriam,  et  quarto  quintoque  Conventionis  articulo  expressam,  ea 
omnia,  quae  ad  divinum  cultum  sacrasque  functiones  et  caeremonias  quovis  modo  spectani, 
juxta  Canonicas  Sanctiones  et  ritus  ab  Ecclesia  praescriptos  ac  probatos  instaurare  et  ordi- 
nare omnino  studeas.  Volumus  iccirco  ut  solemniter  planeque  abrogetur  ordinatio  de  cultu 
divino  edita  anno  1839,  ac  vehementer  exoptamus  ut  in  universa  ista  Dioecesi  vetus  aliquod 
adhiheatur  Rituale,  ac  praesertim  illud  Dioeceseos  Constantiensis  a  Cardinali  De  R.  odi 
vulgatum,  donec  aliud  ab  hac  Apostolica  Sede  approbandum  Rituale  prò  ista  Dioecesi  sta- 
tuatur.  Commissi  autem  Tibi  gregis  salutem  omni  ope,  diligentia,  et  industria  procurare 
et  promovere  contende,  Venerabilis  Frater,  atque  iccirco  nullis  curis  nullisque  consiliis 
parce,  quo  isti  tìdeles  magis  in  dies  enutriti  verbis  '  fidei,  et  per  gratiarum  charismala  con- 
Hrmati  crescant  in  scientia  Dei  et  cognitione  Domini  Nostri  Jesu  Christi,  atque  alacriori 
usque  pede  incedant  per  semitas  Domini.  Parochorum  praesertim  zelum  assidue  incende. 
ut  omnes  proprii  ministerii  partes  persancte  impleant  ac  nunquam  cessent  christianam 
plebem  sibi  concreditam  divini  verbi  praeconio  et  sacramcntorum  administratione  pascere, 
ac  pueros  praecipue  rudesque  homines  divinae  nostrae  religionis  mysteriis  doeuim  ntisquc 
amanter  patienterque  erudire,  eorumque  animos  ad  omnem  christianae  vitae  virtutcm  sedulo 
fingere.  Istorum  ndelium  animos  mentesque  modis  omnibus  excita  et  infiamma,  ut  Dei 
Ejusque  Sanctae  Eeclesiae  praecepta  diligenter  observent,  ad  Eucharistiae  ac  Poenitentiae 
Sacramenta  frequenter  religioseque  accedant,  ac  praecipuo  pietatis  affectu  Immaculatam 
Sanctissimamque  Dei  Genitricem  Virginem  Mariani,  quae  Mater  gratiae  et  misericordiae 
et  per  quam  nos  omnia  Deus  habere  voluit,  colant  ac  venerentur.  ut  Sanctos  eorumque  reli- 
quias  imaginesque  debito  prosequantur  cultu,  et  ambulent  digne  Deo  per  omnia  placentes 
et  in  omni  opere  bono  Iructiiìcantcs.  Te  minime  praeterit  sacras  Missioni  s  ab  idonei:-  opc- 
rariis  peractas  maximam  christiano  populo  utilitatem,  I  eo  bene  juvante,  afferro,  et  spiri- 
tualia  exercitia  ad  ecclesiasticum  spiritum  fovendum  summopere  conducere;  iccirco  Tibi 
curae  sit,  ut  iste  Tuus  Clerus  spiritualibus  exercitiis  frequenter  vacet,  utque  sacrai-  Mi- 
siones  identidem  in  Tua  habeantur  Dioecesi.  Cum  autem  probe  intelligas  quantum  ad  Ee- 
clesiae salutem  procurandam  ejusque  mala  avertenda  Pastoris  oculi  vini  habere  soleant,  ne 
omittas  Tuam  Dioecesim  ex  Sacrorum  Canonum  praescripto  visitare,  universumque  Tuum 
gregem  inspicere,  et  omnia  sedulo  cognoscere  ac  perpendere,  opportunisque  decretis  prò 
rerum  ac  temporum  necessitate  illa  adhibere  remedia,  quae  majori  Tui  gregis  militati  con- 
ducane Vehementer  exoptamus  ut  omni  zelo  ac  prudentia  Tuam  curam  impendas,  quo  in 


874  Concordato  fra  Pio  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wiirttemberg  a.  1857 

istam  Dioccesim  Religiosae  tum  virorum,  tum  mulierum  Familiae  et  Congregationes  admit- 
tantur,  et  illae  praesertim  quae  ex  proprio  Instituto  in  divini  verbi  praedicationem,  in  sacras 
Missiones  et  spiritualia  exereitia,  in  juventutis  institutionem,  et  in  animarum  curam  incum- 
bunt.  Jam  porro  de  Ecclesiae  bonis  verba  facientes,  noveris  in  decimo  Conventionis  articulo 
hujusmodi  Ecclesiae  jus  assertum  fuisse,  ibique  de  bonorum  Ecclesiae  proprietate  deque 
illorum  administratione  loqui.  Etsi  autem  propter  peculiaria  rerum  adjuncta  iridulsimus  ut 
eadem  bona  eo  administrentur  modo,  qui  istic  invaluit,  tamcn  voluimus  ut  Episcopus  illam 
omnem  habeat  auctoritatem,  qua  ipse  ex  Canonicis  Sanctionibus  potiri  debet.  Quocirca  sta- 
tutuni  est  ut  sine  ecclesiasticae  auctoritatis  consensu  nec  ulla  vel  minima  eorumdem  bonorum 
alienatio  lieri  queat,  nec  illorum  reditus  erogari  unquam  possint  in  usus  aut  fines  a  propria 
cujusque  fundatione  diversos.  Quoniam  vero  peculiaris  a  Te,  Venerabilis  Fraier,  cum  isto 
Gubernio  conventio  est  suscipienda,  ut,  singulis  quibusque  rebus  praecise  accurateque  con- 
stabilitis,  hujusmodi  praescriptiones  diligenti  executioni  mandentur,  Tibi  curae  erit  ejus- 
modi  peculiarem  conventionem  ad  Nos  et  ad  hanc  Sanctam  Sedem  mittere,  antequam  illam 
subscribas  ratamque  habeas.  Atque  in  hujusmodi  peculiaris  conventionis  tractatione  volumus, 
ut  ante  oculos  habeas  ac  serves,  quae  Tibi  nunc  significamus.  Et  primum  quod  attinet  ad 
quamlibet  alienationem,  prò  qua  ecclesiasticae  auctoritatis  consensus  requiritur,  sub  hoc 
alienationis  nomine  intelligi  ac  comprehendi  omnino  debet  venditio,  '  permutatio,  transactio, 
emphyteusis,  hypotecha  super  ecclesiasticis  bonis,  itemque  locatio,  quae  novennii  tempus 
excedat.  Consensus  prò  hujusmodi  alienationibus  tribui  minime  poterit  a  Decanis  aut  Pa- 
rochis,  tamquam  Episcopi  delegatis,  sed  reservari  omnino  debebit  ipsi  Episcopo,  atque  ideo 
magis  quod  idem  Episcopus  hujusmodi  consensum  dare  haud  poterit  antequam  ipse  neces- 
sariam  ab  hac  Apostolica  Sede  facultatem  obtinuerit.  Atque  hic  ecclesiasticae  auctoritatis 
consensus  in  speciali  commemorata  conventione  erit  etiam  expresse  reservandus  vel  cum 
novum  aliquod  ecclesiasticis  fundationibus  onus  erit  imponendum,  vel  cum  reditus,  qui 
supersunt,  in  alios  usus  a  fundationis  praescripto  diversos  fuerint  erogandi,  vel  cum  venia 
erit  danda  aut  deneganda  administratoribus  ad  agendam  litem  de  bonorum  ecclesiasticorum 
proprietate,  juribus  et  oneribus.  -  Ut  evitetur  opus  conficiendi  duplicem  accepti  et  expensi 
codicem,  atque  ut  consulatur  incommodis,  quae  oriri  possent  ex  immutatione  legum,  quae 
vigent  in  locis  super  administratione  eeclesiasticarum  fundationum,  Sancta  Sedes  consensit, 
ut  Episcopus  semper  deputet  Decanos  tum  ad  recognoscendas  accepti  expensique  rationes, 
tum  ad  inspiciendam  ex  more  in  singulis  locis  administrationem  ipsam.  Id  autem  minime 
impedit  quominus  Decanis  et  Parochis,  qui  veluti  Tui  deputati  a  Te  pendere  debent,  prae- 
cipua  tribuas  monita,  ut  noscant  quomodo  in  proprii  muneris  functione  se  gerere  debeant. 
Propterea  ipsis  injungere  poteris  ut  de  rebus  omnibus  Te  diligenter  certiorem  faciant, 
Tuamque  requirant  sentenliam  in  gravioris  momenti  casibus,  et  curent  ut  in  annuis  sta- 
tuendis  impendiis  assignentur  sumptus  divino  cultui  necessarii,  et  advigilent  ne  reditus  in 
communes  usus  impendantur.  Necesse  erit  ut  identidem  sedulo  per  Te  ipse  observes  totius 
administrationis  rationem,  quo  piane  noscere  possis  ecclesiasticorum  bonorum  statum.  Ab 
isto  Gubernio  obtinere  curabis  ut  tam  ii  omncs,  qui  ad  ecclesiasticum  pertinent  conventum, 
quam  Ratiocinator  Tuo  nomine  a  Decano  confirmentur.  Quod  autem  spectat  ad  administra- 
tionem istius  mensae  Episcopalis,  Canonicorum  Collegii,  ac  redituum  qui  cathedrali  Tempio 
et  Seminario  sunt  attributi,  de  quorum  administratione  agit  appendix  adjecta  Instrumento 
fundationis,  noscas  oportet  Gubernium  idem  expresse  declarasse,  commemoratam  Appen- 
dicem  comprehendi  inter  ordinationes  abrogatas  ex  vi  initae  Conventionis;  Tuae  igitur 
curae  erit,  ut  horum  bonorum  ac  redituum  administratio  piane  sii  libera  et  a  Gubernio 

'  2°:  «  conditici  >l 

*  N'ussi:  <  nomili  bus  »  :  2":  «  honeribus  •! 


a.  1857  Concordato  fra  l'io  IX  e  Guglielmo  I  Re  del  Wurttemberg  875 

omnino  immunis.  Cum  autem  Consilium,  seti  mixta  Commissio  sit  statuenda  prò  admini- 
stratione  vacantium  Beneficiorum  et  redituum,  qui  ex  fruclibus,  mi  dicunt,  intercalaribus 

obveniunt,  tum  inhaerens  principiis  in  decimo  Conventionis  articolo  expressis  cum  isto 
Gubernio  Consilia  conferes,  et  una  cum  ilio  modtim  statues,  quo  haec  administratio  ini 
gerenda.  Hanc  vero  Conventionem  ad  Xos  et  ad  hanc  Sanctam  Scdem  mittas  velimus,  ante- 
quam  illam  subscribas  vel  ratam  habeas.  Cum  ecclesiastici  ita  dicti  Consilii  ratio  adirne 
istic  vigens  sit  omnino  abroganda,  a  Te  exposcimus.  Venerabilis  Frater,  ut  omni  celeritate 
Xobis  et  buie  Apostolicae  Sedi  diligentissime  exponas  quomodo  res  a  Gubernio  fuerint  sta 
tutae  quoad  munia  eidem  Consilio  hactenus  concredita.  Si  Gubernium  ipsum  eidem  mixtae 
Commissioni  deferre  voluerit  catholicarum  scholarum  regimen  et  curam  aut  alia  negotia 
ad  Ecclesiam  pertinentia,  nullum  a  Te  consilium  erit  suscipiendum,  antequam  Nos  et  hanc 
S.  Sedem  consulueris  et  congrua  monita  acceperis.  Ad  omnem  ìvmovendam  dubitationem 
super  duodecimo  Conventionis  articulo,  scito  omnes  Ordinationcs  <  t  Edicta  Regia  cum  sin- 
gulis  illorum  articulis  abrogata  Ulisse  ex  vi  ipsius  Conventionis,  et  iccirco  minime  requiri 
ut  f'.ubernium  aliis  actis  illa  abroget.  Atque  inter  Edicta  abrogata  expresse  censentur  Edi- 
ctum  diei  30.  Januarii  anni  1830,  itemque  Edictum  die  1.  Martii  anno  1853  promulgatum 
una  cum  Instrumento  de  l'undalione  diei  14.  Maji  Anni  1828,  quatenus  idem  non  refertur 
ad  dotem,  cum  suis  appendicibus  C  D,  veluti  Gubernium  ipsum  solemni  modo  deciaravit. 
Summo  itaque  studio  Te  ab  iis  omnibus  abstinebis,  quae  eisdem  Ordinationibus  et  Edictis 
continentur,  et  nunquam  permittes  ut  illa  Tuus  Clerus  observet.  Si  autem  contigerit,  quod 
nunquam  l'ore  speramus,  ut  Gubernium  de  illis  observandis  instet,  aut  illa  novis  Ordinatio- 
nibus instaurare  velit  haud  omittes  debito  modo  contra  hujusmodi  acta,  veluti  sancitae  Con- 
ventioni  adversa,  protestari,  ac  statim  res  omnes  ad  Nos  et  hanc  Apostolicam  Sedem  deferre. 
Ex  bis  omnibus,  quae  hactenus  Tibi  significanda  existimavimus,  dare  aperteque  intelligis, 
Venerabilis  Frater,  quanta  cura  et  contentione  Tibi  sit  adlaborandum,  ut  Conventio  inter 
Kos  et  istum  Serenissimum  Regem  inita  optatos  consequatur  exitus.  et  quanta  episcopali 
sollicitudine,  vigilantia  et  constantia  Tibi  sit  continenter  excubandum,  ut  Ecclesiae  causam 
ejusque  veneranda  jura  strenue  prudenterque  tuearis,  defendas,  ac  Tui  gregis  saluti  et 
incolumitati  provideas.  Optime  noscimus  non  leves  Tibi  suscipiendos  esse  labores,  Tibique 
necesse  esse  adjutricem  praestantium  pracsertim  ecclesiaslicorum  hominum  operam  adhi- 
bere,  ut  possis  et  nostra  moniti!  ac  jussa  exsequi,  et  ea  peragere,  quae  ad  Conventionis 
exsecutionem  pertinent.  Quapropter  harum  Litterarum  exemplar  isti  Cathedralis  Tui  Templi 
Canonicorum  Collegio  mittimus,  ut  ipsi  omnem  l'ibi  opem  auxiliumque  Terre  summopere 
studeant.  Piane  non  dubitamus  quin  bisce  Nostris  monitis,  desideriis,  hortationibus,  man- 
datis  maxima,  qua  potes,  diligentia  satisfacere  contendas,  cum  praesertim  probe  noscas 
districtam  aeterno  Pastorum  Principi  rationem  Tibi  aliquando  esse  reddendam.  Ea  igitur 
fiducia  freti,  fore  ut  omnem  industriam  et  laborem  colloces  in  iis  perficiendis,  quae  Tibi 
manifestavimus,  hac  etiam  occasione  libenter  utimur,  ut  denuo  testemur  et  confìrmemus 
paternam  Xostram  in  Te  caritatem.  Cujus  quoque  pignus  esse  volumus  Apostolicam  Bene- 
dictionem,  quam  Tibi  ipsi,  Venerabilis  Frater,  cunctisque  istius  Ecclesiae  Clericis  Laicisque 
tìdelibus  peramanter  impertimur.  Datum  Bononiae  die  30  Junii  Anno  1857.  Pontificatus 

Nostri  Anno  Duodecimo. 

l'i us  PP.  IX.1 

Da  Nussi  lo  .  >u.  393-40U.  collazionata  la  minuta  a  firma  autografa  del  Pai  ili    del  1657)  nell'Archivio 

della  Segreteria  del  Brevi  ad  Prlnclpes  (lo),  la  copia  (2>)  in  G.  105.  a  P.  4  nell'Archivio  della  S.  Congregazione  degli 
Altari  Ecclea.  Straord.  e  (3°)  la  minuta  nel  citato  voi.  Pii  PP.  IX  Epist.  ad  Principe»  (Archivio  suddetto!,  f.  207-229 
(col  n.°  Il  Ti. 

'  Mussi  om.  <  Datum  -  Pius  PP.  IX  .. 


876  .  li  i  ardo  fra  Pio  IX  e  Francesco  !'  Duca  di  Modena  su  beni  ecclesiastici        a.  1867 


cv. 

ACCORDO  FRA  PIO  IX  E  FRANCESCO  V  DUCA  DI  MODENA 
SU  BENI  ECCLESIASTICI. 

1857. 

1.  -   Breve  di  Pio  IX  al  Duca. 

23  giugno  1857. 

Pius  PP.  IX.  Ad  futuram  etc.  Expositum  Nobis  est  ex  parte  Carissimi  in  Christo 
Filii  Nostri  Francisci  V.  Ducis  Mutinensis  bona  ac  reditus  ecclesiasticos  jam  Fisco 
publico  addictos,  perdurante  regno  Italico  et  Monti  Neapoleonico  adsignatos  Medio- 
lani  constituto,  ac  deinde  redintegratis  in  Italia  rebus,  in  vim  Conventionis  initae  a 
fel.R  rec.s  Pio  VII.  Praedecessore  Nostro  cum  Austriae  Imperatore  die  P.  Iunii 
Anno  1816.  tamquam  proprios  iis  ditionibus  relictos,  quarum  in  territorio  bona  ipsa 
reperiebantur  in  levamen  et  compensationem  onerum  a  respectivis  guberniis  susce- 
ptorum,  ad  Estensem  Ditionem,  quod  attinet,  duas  in  classes  dividi  oportere,  unam 
scilicet  eorum  honorum,  quae  Estensi  Ditioni  provenerunt  partim  ex  Conventione 
inita  die  28a.  Martii  1817.  ab  Archiduce  Francisco  IV.  cum  Austriae  Imperatore,  par- 
tim ex  suppressis  ante  Conventionem  ipsam  Monasteriis,  aliisque  piis  locis,  cui  facto 
postmodum  Sanctae  Sedis  accessit  auctoritas:  eaque  bona  in  totum  summam  per- 
tingere  libellarum  4,531,938,499.  cum  respectivo  onere  libellarum  6,767,972,72.  ita  ut 
statui  onus  incumbat,  quod  sortem  excedat  prò  summa  libellarum  2,236,034,221. 
alteram  vero  classem  bona  complecti,  quae  Estensi  Ditioni  provenerunt  ex  Ducato 
Parmensi  post  territorii  defìnitionem  statutam  in  Conventione  Florentiae  inita 
Anno  1844.  atque  executioni  mandata  Anno  1847.,  quae  bona  Parmensi  Ducami 
fuerant  adjudicata  in  vim  Conventionis  initae  die  28.  Augusti  Anno  1816.  inter 
Austriae  Imperatorem  et  Archiducissam  Mariani  Aloisiam.  Haec  porro  bona  sum- 
mam exaequare  libellarum  2,510,454,80.  cum  onere  respectivo  libellarum  981,842,80. 
ita  ut  sors  onus  excedat  prò  summa  libellarum  1,528,612,00.  Cui  pertineat  hujus- 
modi  sortis  supra  onere  excessus  Parmensi  Ducatui  scilicet  an  Mutinensi,  dennitum 
nóndum  esse,  quippe  judicium  pendet  apud  Austriae  Imperatorem,  qui  de  hac  con- 
troversia arbiter  a  partibus  est  constitutus.  Praeterea  Nobis  exposuit  praefatus  Dux 
parentem  suum  Franciscum  IV.,  quamquam  bona  priorem  ad  classem  pertinentia 
tamquam  propria  recepisset  accedente  Sanctae  Sedis  auctoritate  ad  compensanda 
onera  a  se  in  favorem  Ecclesiae  suscepta,  tamen  per  exhibitas  mense  Aprili 
Anno  1820.  fel.  me.  Pio  VII  Praedecessori  Nostro  supplices  Litteras  fuisse  polli- 
citum,  sese  redditurum  ecclesiasticis  piisque  locis  tum  proprietatem  tum  admini- 
strationem  bonorum,  quae  ad  illud  usque  tempus  minime  fuissent  alienata,  eamque 
promissionem  executioni  mandatam  diligenter  fuisse  ad  tramites  descriptionis  Apo- 
stolicae  Sedi  per  eumdem  parentem  suum  exhibitae,  nec  non  Litterarum  Apostoli- 
carum  in  forma  Brevis  die  31.  Maji  Anno  1820.  Episcopo  Mutinensi  datarum,  quibus 
in  Litteris  praefatus  Decessor  Noster  Mutinensis  Ducis  Francisci  IV.  promissionem 


a.  1857        Accordo  fra  Pio  IX  e  /■'rum  esco  1  '  Duca  di  Morioni  su  beni  ecclesiastici         877 


excepit  restituendi  nimirum  ecclesiasticis  piisque  locis  proprietatem  atque  admini 
strationem  bonorum,  quae  alienata  non  fuissent,  ncque  privatis  hominibus  divendita, 
atque  insuper  Mutinensi  Antistiti  facultatem  impertitus  est,  initis  cum  praefato  Duce 
consiliis  bona  illa  ecclesiasticis  piisque  locis  Ducatus  Mutinensis  dispertiendi  ea 
ratione,  quae  ipsis  visa  esset  utilior.  Exposuit  Nobis  praeterea  memoratus  Dux  non 
solum  fuisse  reddita  Ecclesiis  piisque  locis  bona  praedicta,  oneribusque  satisfactum, 
quae  prò  iisdem  bonis  Mutinensi  Ducatui  inhaererent,  verum  etiam  donationes  Eccle- 
siae  factas  bonorum  ipsorum  valorem  excedere;  inter  vero  bona  Fisco  adjudicata, 
neque  adhuc  vendita,  quorum  proprietas,  ut  in  superioribus  Apostolkis  in  forma 
Brevis  Litteris  declaratur,  a  Duce  Francisco  IV.  Ecclesiae  relieta  fuit,  quaedam 
connumerari  aedificia  nondum  Ecclesiae  piisque  locis  restituta,  sed  adhuc  retenta 
partim  in  privatos  aut  publicos  usus,  partim  vero  administrata  per  Ducalem  Fiscum, 
eorumque  aedificiorum  valorem  juxta  tabulas  censuales  summam  assequi  libella- 
rum  462,175,95.  Insuper  memoratami  parentem  suum  ab  Apostolica  Sede,  pròut  memo- 
riae  proditum  est,  veniam  impetrasse  aedificia  eadem  tamquam  propria  retinendi, 
nullum  vero  hujusce  Apostolicae  veniae  documentum  in  Tabulariis  Estensis  fami- 
liae  fuisse  repertum;  quapropter  attentis  tum  suis  tum  genitoris  in  Ecclesiam  lar- 
gitionibus  a  Nobis  petit  hodiernus  Dux,  ut  praedicta  aedificia  sibi  suaeque  Ditioni 
propria  declaremus.  lam  vero  ad  secundam  bonorum  classem  quod  attinet  Fisco 
addictorum,  italico  regno  perdurante,  atque  in  territorio  existentium,  quod  Par- 
mensi Ducatui  cessum  fuit,  atque  inde  Ducatui  Mutinensi  anno  1847.  provenit,  prae- 
dictus  Dux  Franciscus  V.  exposuit  non  esse  dubitandum  quin  illorum  proprietas  ex 
Apostolicae  Sedis  concessione  Ducatui  Parmensi  attributa,  in  praesens  sibi  suaeque 
Ditioni  pertineat,  attamen  sibi  esse  in  votis,  ut  eorumdem  bonorum  concessionem 
auctoritate  Nostra  Apostolica  ratam  habeamus  in  favorem  Ducis  ac  Ditionis  Muti- 
nensis, ut  quum  eadem  bona  profanis  usibus  convertenda  sint  impetratae  ab  S.  Sede 
ratihabitationis  mentio  expresse  fiat.  Praeter  haec  memoratus  Dux  Nobis  signiti- 
cavit  subductis  rationibus  bona  ac  proventus  tum  per  se  tum  per  genitorem  suum 
Ecclesiae  donatos  summam  fere  pertingere  10,000,000  libellarum,  nulla  habita  ratione 
bonorum,  quae  reddita  Ecclesiae  sunt,  onerumque  impletorum.  Insuper  destinatimi 
sibi  in  animo  esse  ut  quamprimum  laicale  officium  Oeconomatus  ecclesiastici  deleat 
ac  supprimat,  nec  non  in  totidem  syngraphas  aeris  alieni  publici,  vulgo  Consoli- 
dato, paris  reditus  convertat  pensiones  ac  dotationes  ecclesiasticas,  quae  hactenus 
hujusmodi  documento  destituuntur,  easdemque  syngraphas  Ordinariis  respectivis 
tradat  qui  perpetui  ejusdem  reditus  adsignationem  curare  ac  tueridebeant.  Nos  itaque 
piene  confidentes  bona  ecclesiastica,  quae  jam  inde  ab  anno  1817.  ad  Mutinensem 
Ducatum  pervenerunt  quaeque  sub  Gubernio  italico  addicta  Monti  Neapoleonico 
numquam  alienata  sunt,  prorsus  Ecclesiae  fuisse  restituta  libere  ab  ipsa  possidenda 
atque  administranda  exclusis  tantum  supramemoratis  aedificiis  attenta  etiam  eximia 
Celsissimi  Ducis  Francisci  V.  pietate,  bonisque  ab  ipso,  ac  genitore  Ecclesiae  munifice 
collatis,  nec  non  propensa  hodierni  ejusdem  Ducis  voluntate  tuendi  Ecclesiae  loco- 
rumque  piorum  reditus  per  dictas  syngraphas  aeris  alieni  publici,  sive  ut  vocant, 
Consolidato,  atque  abolendi  laicale  officium  Oeconomatus  Ecclesiastici,  hisce  Litteris 
Auctoritate  Nostra  Apostolica  Celsissimo  Duci  Mutinensi  Francisco  V.,  ejusque  Ditioni 
supradicta  aedificia  cedimus,  deferimus,  attribuimus,  licet  in  memoratis  Pii  VII  Prae- 


878  Accordo  fra  Pio  IX  e  Francesco  V  Duca  di  Modena  su  beni  ecclesiastici         a.  1857 


decessoris  Nostri  Litteris  inter  bona  numerentur,  quorum  restitutionem  Apostolica 
Sedes  solemni  modo  excepit,  probavitque.  Insuper  omnia  et  singula  bona  Monti 
Mediolanensi  per  Gubernium  Italicum  attributa  atque  in  territorio  existentia,  quod 
postea  Ducatui  Mutinensi  adjectum  est,  eidemque  adjudicata  in  vini  Conventionis, 
quae  Florentiae  Anno  1844.  inita,  mandata  executioni  fuit  Anno  1847.  memorati 
Ducis,  ejusque  Mutinensis  Ditionis  tamquam  propria  agi.oscimus,  eisque  pieno  ac 
libero  jure  pertinere  declaramus,  ita  tamen  ut  ipsis  omnia  ac  singula  onera  respe- 
ctiva  inhaerere  intelligantur,  perinde  ac  declaratum  est  in  Conventione  inter 
Pium  VII.  Decessorem  Nostrum  atque  Imperatorem  Austriae,  scilicet,  ut  quod  vis 
Gubernium,  cui  territorium  cessisset  ad  Italicum  olim  regnum  pertinens,  in  fundo 
Capsae  aeri  alieno  dissolvendo  vulgo  di  ammortizzazione  tantum  retineret  quantum 
in  respectivis  antea  territoriis  extaret,  ac  cujusvis  generis  bona  Monti  Mediolanensi 
jam  attributa  et  in  respectivis  sita  ditionibus  pieno  ac  libero  jure  ad  partes  contra- 
hentes  pertinerent.  Denique  postulationibus  obsecundantes  Nobis  porrectis  ex  parte 
Celsissimi  Mutinensis  Ducis  Francisci  V.  auctoritate  Nostra  Apostolica  concedimus, 
ut  dotationes,  quas  Mutinenses  Duces  Franciscus  IV.  et  Franciscus  V.  religiosis  Ordi- 
nibus  attribuerunt,  intelligantur  adsignatae  atque  attributae  iis  dumtaxat  religiosorum 
ordinum  familiis,  quae  in  Estensi  Ditione  commorentur,  ita  ut  dotationes  praedictac 
neque  ex  parte,  neque  in  totum,  et  nonnisi  initis  antea  consiliis  inter  Apostolicam 
Sedem  et  Ducale  Gubernium,  religiosis  aliis  familiis  licet  ejusdem  ordinis  attribuì 
possint,  quae  extra  limites  degant  Estensis  Ditionis.  Item  facultatem  facimus  Ducibus 
Mutinensibus  proponendi  Sanctae  Sedi  permutationes  dictarum  dotationum  ex  uno 
ad  alium  religiosum  ordinem  quoties  id  rerum  circumstantiae  et  Ecclesiae  utilitas 
suadeant.  Iam  vero  minime  dubitamus,  quin  Celsissimus  Mutinensis  Dux  hodiernus 
Franciscus  V.  ex  hujusmodi  Sanctae  Sedis  indulgenza  magis  in  dies  excitetur  ad 
largitatem  suam  probandam  erga  Ecclesiam  et  pia  loca,  quae  in  sua  ditione  in 
posterum  erigantur,  atque  ad  augendam  dotationem  illorum,  quae  jam  erecta  exi- 
stunt,  quaeque  ipsius  munificentia  necesse  habeant  recreari.  Praeterea  alacri  animo 
libentique  excipimus  Celsissimi  Ducis  promissionem,  convertendi  nimirum  quam- 
primum  in  totidem  aeris  alieni  publici  syngraphas  paris  omnino  reditus  pensione-, 
ac  dotationes  ecclesiasticas,  quae  hoc  documento  destitutae  sunt,  easque  syngra- 
phas respectivis  Ordinariis  tradendi,  qui  pio  suo  officio  ac  munere  eisdem  utentur 
ad  tuenda  Ecclesiae  bona  ac  proventus.  Excipimus  pariter  libenti  animo  alterarli 
celsissimi  Ducis  promissionem  abolendi,  quoad  primum  fieri  possit  laicale  oftìcium 
Oeconomatus  Ecclesiastici,  ac  speramus  futurum,  ut  in  Mutinensi  Ditione  ex  laicali 
potestate  agnoscatur, atque  observetur  sanctius  in  dies  nativum  Ecclesiae  jus  retinendi 
atque  administrandi  bona  sibi  pertinentia.  Verum  hac  super  re  omnem  Nobis  dubi- 
tationem  adimit  explorata  Celsissimi  hodierni  Ducis  pietas  atque  religio,  qui  prae- 
claris  insistit  vestigiis  genitoris  sui,  cujus  illud  praecipua  laude  dignum  est,  quod 
legem  tulerit  die  8a.  Maji  1841.  '  ut  in  posterum  in  sua  ditione  liberum  esset  Pontifi- 
calium  et  Episcopalium  jurium  exercitium,  Ecclesiaeque  facultas  esset  potestatem 
suam  exercendi  in  rebus  ad  ipsam  pertinentibus,  ac  nominatim  iundos  suos  ac 
reditus   piene  ac  libere  administrandi.   Decernentes   has   praesentes   Litteras  etc, 

'  V.  p.  740  ss. 


a.  1857         Accordo  fra  Pio  IX  e  Francesco  V  Duca  di  Modena  su  beni  ecclesiastici  879 

fore  etc.  obtinere  etc.  suftragari,  sicque  etc.  judicari  etc.  attentali.  Non  obstantibus 
Nostra  et  Cancellariae  Apostolicae  regula  de  jure  quaesito  non  tollendo,  ac  fel.  me. 
Palili  IL'  aliorumque  Romanorum  Pontiticum  Praedecessorum  Nostrorum  de  rebus 
Ecclesiae  non  alienandis,  nec  non  Benedicti  XiV.  Praedecessoris  item  Nostri  super 
Divisione  Materiarum  *,  aliisque  Apostolicis  ac  in  Universalibus  etc.  ordinationibus, 
etiam  etc.  roboratis,  quibus  omnibus  etc.  derogamus  etc.  quibuscumque.  Datum 
Romae  sub  etc.  die  23.  Iunii  1857.  a.°  12°. 

Dalla  minuta  nell'Archivio  della  Segreteria  del  Brevi,  1857  Pitis  IX  Diversorum 
lib.  Vili  Maius-Iunius,  n.»  llb. 

2.  -  Decreto  del  Duca. 

14  novembre  1857 . 
Noi  Francesco  V,  ecc. 

Per  compiere  la  separazione  del  patrimonio  ecclesiastico  da  quello  dello  Stato 
con  riguardo  alla  misura  degli  obblighi  relativamente  assunti,  ed  al  modo  con  cui 
questi  erano  stati  soddisfatti,  soprattutto  dall'augusto  nostro  Genitore  di  sempre 
cara  e  gloriosa  memoria,  e  da  Noi,  ci  rivolgemmo  al  regnante  Sommo  Pontefice 
Pio  IX  per  concertare  colla  Santità  Sua  quelle  analoghe  disposizioni  che  potessero 
riuscire,  non  solo  a  reciproca  soddisfazione,  ma  a  tranquillità  ben  anche  della  nostra 
coscienza. 

Essendo  quindi  piaciuto  al  paterno  animo  di  Sua  Beatitudine  di  accogliere  sul 
particolare  una  speciale  nostra  esposizione  de'  suddetti  obblighi,  delle  dipendenti  soddi- 
sfazioni, non  che  delle  pie  fondazioni  spontaneamente  promosse  dal  preossequiato 
nostro  Genitore  e  da  Noi,  si  è  anche  degnata,  con  suo  venerato  Breve  del  133  di  giu- 
gno a.  e,  in  vista  specialmente  delle  notevoli  eccedenze  riscontrate  in  queste  ultime: 

a)  Di  concedere  che  le  dotazioni  assegnate  come  sopra  dal  nostro  augusto 
Genitore  e  da  Noi  ad  Ordini  religiosi  s'intendano  attribuite  soltanto  alle  famiglie 
de'  prefati  Ordini,  che  dimorino  ne'  nostri  dominii,  talché  non  possano  mai  senza 
lassenso  o  nostro  o  de'  legittimi  nostri  successori  venire  addette  ad  altre  famiglie 
dimoranti  all'estero,  tuttoché  appartenenti  agli  Ordini  stessi; 

b)  Di  ammettere  ne'  Sovrani  Estensi  la  facoltà  di  proporre  alla  Santa  Sede  la 
permutazione  delle  dette  dotazioni  dall'uno  all'altro  Ordine  religioso  ogniqualvolta 
ciò  venga  persuaso  dalle  mutate  circostanze  e  dal  miglior  utile  della  Chiesa  > 

e)  Finalmente,  di  liberare  da  qualsivoglia  vincolo  canonico  tutte  quelle  resi- 
due propietà  tanto  di  certa,  quanto  di  presumibile  provenienza  ecclesiastica,  che 
in  questi  nostri  dominii  si  trovano  ora  in  amministrazione  della  nostra  Ducal 
Camera,  attribuendole  a  Noi  ed  allo  Stato  nostro  in  piena  e  libera  proprietà. 

In  sequela  pertanto  di  quest'ultima  favorevole  dichiarazione  Pontificia,  Noi 
abbiamo  ordinato  ed  ordiniamo  quanto  segue: 

1°  Ogniqualvolta  la  nostra  Ducal  Camera,  debitamente  autorizzata,  si  farà 
quind' innanzi  a  disporre  comunque  de'  beni  di  nota  o  presunta  provenienza  eccle- 
siastica, che  sono  rimasti  tuttora  in  sua  amministrazione,  lo  farà  essa  premettendo 

1  V.  p.  839,  n.°  4 

'  V.  sopra  p.  700.  n.  1. 

*  Renlmente  è  del  23  giugno:  v.  sopra. 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badeti 


sempre  la  citazione  del  suddetto  Breve  Apostolico  in  testimonio  del   filiale  nostro 
ossequio  verso  la  Santa  Sede. 

2"  In  relazione  alla  piena  liberazione  de'  beni  sopravvertiti,  le  pensioni  per- 
petue di  natura  ecclesiastica,  che  vengono  soddisfatte  a  mezzo  della  nostra  generale 
Intendenza  de'  beni  camerali  ed  ecclesiastici,  verranno  dal  nostro  ministero  delle 
finanze  convertite  in  altrettante  cartelle  di  Consolidato  portanti  rendita  eguale. 

3°  Le  suddette  cartelle  saranno  regolarmente  cedute  agli  Ordinarii,  entro  la 
cui  rispettiva  giurisdizione  trovansi  i  pensionati,  affinchè  i  primi  ne  curino  per  l'av- 
venire la  conservazione  e  l'analogo  assegnamento. 

4°  Per  conseguenza  l'ufficio  laicale  del  ramo  ecclesiastico  rimane  soppresso, 
e  tolta  alla  nostra  generale  Intendenza  de'  beni  Camerali  la  qualifica  di  Intendenza 
de'  beni  ecclesiastici. 

Il   nostro  ministro   delle   finanzer  da  cui  dipende  la  generale   Intendenza  sud- 
detta, resta  incaricato  della  esecuzione  del  presente  nostro  decreto. 
Dato  in  Modena,  questo  giorno  14  di  novembre  1857. 

Francesco. 


Da  La  Scienza  e  la  Fede  XXXIV  (1857).  476  s. 


evi. 


CONCORDATO  FRA  PIO  IX  E  FEDERICO  GRANDUCA  DI   BADEN. 


In  nomine  Sanctissimae  et  indivi- 
duae  Trinitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex 
Pius  IX,  et  Regia  Celsitudo  Sua  Sere- 
nissima Fridericus  Magnus  Dux  Bada- 
rum  exoptantes  negotiis  Ecclesiae  Ca- 
tholicae  Romanae  in  Magno  Ducatu 
Badarum  prospieere,  suos  Plenipoten- 
tiarios  constituerunt,  videlicet  Sanctitas 
Sua  Emum  Dominum  Carolum  Augu- 
stum  S.  R.  E.  Tituli  S.  Anastasiae  Pre- 
sbyterum  Cardinalem  de  Reisach, 

Regia  Celsitudo  Sua  Magnus  Dux 
Bacjarum  Nobilem  Virum  Dominum  Chri- 
stianum  Gustavum  liberum  Baronem  de 
Berckheim  Suum  Ministrum  Plenipoten- 
tiarium  apud  Sanctam  Sedem,  et  Do- 
minum  Franciscum   Carolum    Rosshirt 


28  giugno  1S59. 

Im  Namen  der  allerheiligsten  unii 
untheilbaren  Dreifaltigkeit. 

Seine  Heiligkeit  Papst  Pius  IX.  und 
Seine  kònigliche  Hoheit  Friedrich,  Gross- 
herzog  von  Baden,  haben,  um  die  An- 
gelegenheiten  der  ròmisch-katholischen 
Kirche  im  Grossherzogthum  Baden  zu 
ordnen,  zu  Ihren  Bevollmachtigten  er- 
nannt,  namlich  Seine  Heiligkeit  der 
Papst  Seine  Eminenz  den  Heirn  Cari 
August  von  Reisach,  Cardinalpriestcì 
der  heiligen  ròmischen  Kirche  vom  Titel 
der  heil.  Anastasia. 

Seine  Kònigliche  Hoheit  der  Gross 
herzog  von  Baden  den  edlen  Herrn 
Christian  Gustav  Freiherrn  von  Berck- 
heim, Allerhochst  Ihren  ausserorden- 
tlichen  Gesandten  und  bevollmachtigten 
Minister  lu-im  heiligen  Sudile,  und  den 


a.  1S59 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  ili  Inule u 


881 


I.  U.  Doctorem  suum  Supremi  Tribunalis 
Consilia  rium. 

Qui  Plenipotentiarii  post  sibi  mutuo 
tradita  legitima  et  authentica  suae  Ple- 
nipotentiae  instrumenta  de  sequentibus 
Àrticulis  convenerunt. 


Art.  I. 

Circa  provisionem  Sedis  Archiepi- 
scopalis  Friburgensis,  Canonicatuum  et 
Praebendarum  Cathedratis  Ecclesiae  ea 
tantum  servabuntur,  de  quìbus  cum 
Sancta  Sede  conventum  est. ' 

Art.  II. 

Archiepiscopus  antequam  Ecclesiae 
suae  gubernacula  suscipiet,  coram  Regia 
Celsitudine  fidelitatis  Iuramentum  emit- 
tet  sequentibus  verbis  expressum: 

«  Ego  iuro  et  promitto  ad  sancta 
Dei  Evangelia,  sicut  decet  Episcopum, 
obedientiam  et  fìdelitatem  Regiae  Cel- 
situdini et  Successoribus  suis;  iuro  item 
et  promitto,  me  nullam  communica- 
tionem  habiturum,  nullique  Consilio  in- 
terfuturum,  quod  tranquillitati  publicae 
noceat,  nullamque  suspectam  unionem 
neque  intra  neque  extra  Magni  Ducatus 
limites  conservaturum,  atque  si  publicum 
aliquod  periculum  imminere  resciverim, 
me  ad  illud  avertendum  nihil  omissu- 
rum  ». 


Art.  IH. 

Magni  Ducis  Gubernium,  cum  pri- 
raum  temporum  ratio  permiserit,  curabit, 
ut  Anhiepiscopatus  suam  dotem  habeat 
in  bonis  stabilibus. 


Herrn Franz  Karl  Rosshir t, beider  Rechte 
Doctor,  Allerhochst  Ihren  Oberhofge- 
richtsrath. 

Diese  Bevollmachtìgten  sind,  nach- 
dem  sie  ihre  authentischen  Bevollmiah- 
tigungs-Urkunden  ausgewechselt  und 
richtig  befunden  hatten,  uber  nachste- 
hende  Artikel  ubereingekommen. 

Art.  I. 

In  Betreff  der  Besetzung  des  Erzbi- 
schòtlichen  Stuhles  von  Freiburg,  der 
Canonicate  und  Prabenden  an  der  Dom- 
kirche  bleibt  es  lediglieli  bei  dem  mit 
dem  heiligen  Stuhle  vereinbarten  Ver- 
fahren. 

Art.  II. 

Der  Erzbischof  wird,  bevor  er  die 
Leitung  seiner  Kirche  ubernimmt,  vor 
Seiner  koniglicher  Hoheit  den  Eid  der 
Treue  in  folgenden  Worten  ablegen: 

«■  Ich  schwòre  und  gelobe  auf  Got- 
tes  heiliges  Evangelium,  wie  es  einem 
Bischof  geziemt,  Eurerer  kòniglichen 
Hoheit  und  Allerhòchst  Ihren  Nachfol- 
gern  Gehorsam  und  Treue.  Ingleichen 
schwore  und  gelobe  ich,  an  keinem 
Verkehre  oder  Anschlage,  welcher  die 
òffentliche  Ruhe  gefahrdet,  Theil  zu  neh- 
men,  und  weder  inner-noch  ausserhalb 
der  Grenzen  *des  Grossherzogthums  ir- 
gend  eine  verdachtige  V'erbindung  zu 
unterhalten;  solite  ich  aber  in  Erlah- 
rung  bringen,  dass  dem  Staate  irgend 
eine  Gelahr  drohe,  zu  Abwendung  der- 
selben  Nichts  zu  unterlassen  ». 

Art.  IH. 

Diegrossherzogliche  Regierung  wird, 
sobald  es  die  Verhaltnisse  gestattcn,  ltir 
dic-  reale  Dotation  des  Erzbisthums 
Sorge  tragen. 


V.  concordalo  LXXXV.  i  .  66 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden 


a.  1859 


Art.  IV. 

Pro  regimine  Archidioecesis  suae 
Archiepiscopo  omne  id  exercere  liberimi 
erit,  quod  in  vim  pastoralis  eius  mini- 
sterii,  sive  ex  declaratione,  sive  ex  dispo- 
sinone Sacrorum  Canonum  iuxta  prae- 
sentem,  et  a  Sancta  Sede  adprobatam 
Ecclesiae  disciplinam  ipsi  competit,  et 
praesertim  : 

1.  Beneficia  omnia,  exceptis  iis,  quae 
iuri  patronatus  legitime  adquisito  su- 
biacent,  conferre; 

2.  Vicarium  suum  generalem  atque 
extraordinarios  Ordinariatus  Consiliarios 
et  Adsessores  eligere  et  nominare,  nec 
non  Decanos  rurales  confirmare; 

3.  Examina  tum  prò  recipiendis  in 
Seminarium  Alumnis,  tum  prò  iis,  quibus 
beneficia  animarum  curae  obnoxia  con- 
ferenda  sunt,  praescribere,  indicere  et 
dirigere  ; 

4.  Clericis  sacros  Ordines  conferre 
non  solum  ad  titulos  a  sacris  Canonibus 
adprobatos.sed  etiamad  titulum  mensae; 

5.  Ex  Sacrorum  Canonum  prae- 
scripto  ea  omnia  ordinare  et  statuere, 
quae  ad  divinum  cultum,  ad  ecclesia- 
sticas  functiones,  sacrasque  caeremonias, 
quaeque  ad  ea  pertinent  religionis  exer- 
citia,  quibus  ridelium  pietas  magis  et 
magis  foveatur  et  confirmetur; 

6.  In  propria  Dioecesi  Ordines  seu 
Congregationes  religiosas  utriusque  se- 
xus  a  Sancta  Sede  adprobatas  consti 
tuere,  collatis  tamen  in  quolibet  casu 
cum  Gubernio  consiliis; 


7.  Convocare  et  celebrare  Synodum 
tum  dioecesanam  tum  provincialem. 


Art.  IV. 

Zur  Leitung  seiner  Erzdiòzese  wird 
der  Erzbischof  die  Freiheit  haben,  alles 
dasjenige  zu  uben,  was  demselben  in 
Kraft  seines  kirchliclien  Hirtenamtes 
laut  Erklarung  oder  Verfugung  der  hei- 
ligen  Kirchengesetze  nach  der  gegen- 
wartigen  vom  heiligen  Stuhle  gutgeheis- 
senen  Disciplin  der  Kirche  gebuhrt,  und 
insbesondere  : 

l.alle  Pfrùnden  mit  Ausnahme  jener, 
welche  einem  rechtmassig  Patronats- 
rechte  unterliegen,  zu  verleihen  ; 

2.  seinen  Generalvicar  und  die  aus- 
serordentlichen  Mitglieder  des  Ordina- 
riats  zu  wiihlen  und  zu  ernennen,  sovàe 
die  Landdecane  zu  bestàttigen; 

3.  die  Priifungen  tur  die  Aufnahme 
in  das  Seminar  und  iùr  die  Zulassung 
zu  Seelsorgerstellen  anzuordnen,  auszu- 
schreiben  und  zu  leiten; 

4.  den  Clerikern  die  heiligen  Wei- 
hen  nicht  nur  auf  die  bestehenden  ca- 
nonischen,  sondern  auch  auf  den  Tisch- 
titel  hin  zu  ertheilen; 

5.  nach  Vorschrift  der  Kirchenge- 
setze alles  dasjenige  anzuordnen  und  zu 
bestimmen,  was  den  Gottesdienst,  die 
kirchlichen  Feierlichkeiten  und  die  hei- 
ligen Handlungen,  sowie  jene  Religions- 
iibungen  betriftt,  durch  welche  der 
f'romme  Sinn  der  Glaubigen  gepfiegt  und 
bestiirkt  werden  soli; 

6.  in  seinem  Kirchensprengel  vom  hei- 
ligen Stuhle  genehmigte  religióse  Orden 
oder  Congregationen  beiderlci  Gesch- 
lechts  einzufiiren,  jedoch  in  jedem  ein- 
zelnen  Falle  im.  gegenseitigen  Einver- 
nehmen  mit  der  grossherzoglichen  Re- 
gierung; 

7.  Diozesan  -  sowie  Provinzial  -  Sy- 
noden  einzuberufen  und  abzuhalten. 


a.  1S59 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  (.laudani  di  Èaden 


Art.  V. 
Causas  omnes  ecclesiasticas,  quae 
fidem,  sacramenta,  sacras  functiones, 
nec  non  officia  et  iura  sacro  ministerio 
adnexa  respiciunt,  Archiepiscopi  tribunal 
ad  Canonum  normam,  et  iuxta  Triden- 
tina Decreta  iudicat  ;  ac  proinde  de 
causis  etiam  matrimonialibus  iudicium 
feret,  remisso  tamen  ad  iudicem  saccu- 
larem  de  civilibus  matrimonii  effectibus 
iudicio. 


Archiepiscopo  libertini  crit  Clerico- 
rum  moribus  invigilare  atque  in  eos, 
quos  aut  vitae  ratione,  aut  quomodo- 
cumque  reprehensione  dignos  invenerit, 
poenas  ad  Sacrorum  Canonum  normam 
in  foro  suo  infligere,  salvo  tamen  cano- 
nico recursu. 


Competit  Archiepiscopo  in  Laicos 
ecclesiasticarum  legum  transgressores 
censuris  animai! vertere. 


Licet  de  iure  patronatus  iudex  eccle- 
siasticus  cognoscat,  consentit  tamen 
Sancta  Sedes,  ut  quando  de  laicali  pa- 
tronatu  agatur,  tribunalia  saecularia  indi- 
care possint  de  iuribus  et  oneribus  civi- 
libus cum  tali  patronatu  connexis,  nec 
non  de  successione  quoad  eumdem  pa- 
tronatum,  seu  controversiae  agantur 
inter  veros  et  suppositos  patronos,  seu 
inter  ecclesiasticos  viros,  qui  ab  iisdem 
patronis  designati  fuerint. 


Temporum  ratione  habita  Sanctitas 
Sua    permittit,   ut    Clericorum    causas1 


Art.  V. 

Ueber  alle  kirchlichen  Rechtsfalle, 
welche  den   Glauben,  die  Sakramente, 

die  geistlichen  Verrichtungeii  und  die 
mil  dem  geistlichen  Amtc  verbundenen 
Pflichten  und  Rechte  betreffen,  ha(  der 
Gerichtshof  des  Erzbischofes  nach  Vor- 
schrift  der  Kirchengesetze  und  nach  den 
Bestimmungen  des  Concils  von  Trient  zu 
erkennen.Somit  wird  derselbe  auch  tìber 
Ehesachen  entscheiden ,  jedoch  bleibt 
das  Urtheil  tìber  die  btìrgerlichen  W'ir 
kungen  der  Ehe  dem  weltlichen  Gerichte 
tìberlassen. 

Der  Erzbischof  wird  unbehindert  den 
Wandel  der  Geistlichen  tìberwachen  und 
gegen  diejenigen,  welche  in  Folge  ihres 
Betragens  oder  aus  irgend  einem  ande- 
ren  Grunde  der  Ahndung  wtìrdig  be- 
funden  werden,  in  seinemGerichte  nach 
Vorschrift  der  Kirchengesetze  Strale 
verhangen,  wobei  jedoch  der  canonische 
Recurs  gewahrt  bleibt. 

Es  steht  dem  Erzbischofe  zu,  gegen 
Laien,  welche  sich  Uebertretungen  kirch- 
licher  Satzungen  zu  Schulden  kómmen 
lassen,  die  kirchlichen-  Censuren  in  An- 
wendung  zu  bringen. 

Wenn  gleich  tìber  das  Patronats- 
recht  das  kirchliche  Gericht  zu  ent- 
scheiden hat,  so  giebt  doch  der  heilige 
Stuhl  seine  Einwilligung,  dass,  wenn  es 
sich  um  ein  Laienpatronat  handelt,  die 
weltlichen  Gerichte  tìber  die  damit  in 
Verbindung  stehenden  civilrechtlichen 
Ansprtìche  und  Lasten  sprechen  kònnen, 
sowie  tìber  die  Nachfolge  in  diesem  Pa- 
tronale, der  Streit  mag  zwischen  den 
wahren  und  angeblichen  Patronen,  oder 
zwischen  den  Geistlichen,  welche  von 
diesen  Patronen  ftìr  die  Pfrtìnde  bezeich- 
net  wurden,  geftìhrt  werden. 

Mit  Rtìcksict  auf  die  Zeitverhaltnisse 
giebt  der  heilige  Stuhl  seine  Zustimmung, 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden 


a.  1859 


mere  civiles,  ut  contxactuum,  debitorum, 
haereditatum  iudices  saeculares  cogno- 
scant  et  derìniant. 


Item  Sancta  Sedes  consentit,  ut  lites 
de  civilibus  iuribus,  vel  oneribus  Eccle- 
siarum,  benenciorum,  decimarum,  nec 
non  de  onere  construendi  aedificia  eccle- 
siastica in  foro  saeculari  decidantur. 

Eadem  de  causa  Sancta  Sedes  haud 
impedit,  quominus  causae  Clericorum 
prò  criminibus  seu  delictis,  quae  poena- 
libus  Magni  Ducatus  legibus  animadver- 
tuntur,  ad  iudicem  laicum  deferantur, 
cui  tamen  incumbit,  Archiepiscopum  ea 
de  re  absque  mora  certiorem  reddere. 
Quod  si  in  Ecclesiasticum  virum  mortis 
vel  carceris  ultra  quinquennium  dura- 
turi sententia  feratur,  Archiepiscopo  sem- 
per  acta  iudiciaria  erunt  communicanda, 
et  condemnatum  audiendi  facultas  fiet, 
ut  de  poena  ecclesiastica  eidem  infli- 
genda  cognoscere  possit.  Hoc  idem,  An- 
tistite petente,  praestabitur,  si  minor 
poena  decreta  fuerit. 


Art.  VI. 

Archiepiscopi,  Cleri  et  populi  mutua 
cum  Sancta  Sede  communicatio  in  rebus 
ecclesiasticis  libera  erit.  Item  Archiepi- 
scopus  cum  clero  et  populo  libere  com- 
municabit.  Hinc  instructiones  et  ordi- 
nationes  Archiepiscopi,  nec  non  Sy- 
nodi  dioecesanae,  Concilii  provincialis  et 
ipsius  Sanctae  Sedis  acta  de  rebus  eccle- 
siasticis  sine  praevia  inspectione  vel 
adprobatione  Gubernii  publicabuntur. 


dass  die  rein  weltlichen  Rechtssachen 
der  Geistlichen,  wie  die  Sachen,  welche 
Vertrage ,  Schulden ,  Erbschaften  be- 
treffen,  von  dem  weltlichen  Gerichte 
verhandelt  und  entschieden  werden. 

Ebenso  willigt  der  heilige  Stuhl  dazu 
ein,  dass  Streitigkeiten  uber  civilrecht- 
liche  Anspriiche  und  Lasten  der  Kir- 
chen  und  Pfrtinden,  iiber  Zehnten  und 
ùber  Kirchenbaulast  von  dem  weltlichen 
Gerichte  abgeurtheilt  werden. 

In  gleicher  Riicksicht  ist  der  heilige 
Stuhl  nicht  entgegen,  dass  die  Cleriker 
wegen  Verbrechen  und  Vergehen,  wel- 
che gegen  die  Strafgesetze  des  Gross- 
herzogthums  verstossen,  vor  das  welt- 
liche  Gericht  gestellt  werden;  jedoch 
liegt  es  diesem  ob,  hievon  den  Erzbi- 
schof  ohne  Verzug  in  Kenntniss  zu 
setzen.  Wenn das  gegen  einen  Geistlichen 
gèfallte  Urtheil  auf  Tod  oder  auf  Frei- 
heitsstrafe  von  mehr  als  fiìnf  Jahre 
lautet,  so  wird  man  jedesmal  dem  Erz- 
bischofe  die  Gerichtsverhandlungen  mit- 
theilen  und  ihm  moglich  machen,  den 
Schuldigen  behufs  der  Entscheidung 
iiber  die  zu  verhangende  Kirchenstrafe 
zu  hòren.  Dasselbe  wird  auf  Verlangen 
des  Erzbischofes  auch  dann  geschehen, 
wenn  auf  eine  geringere  Strafe  erkannt 
worden  ist. 

Art.  VI. 

In  kirchlichen  Angelegenheiten  wird 
der  wechselseitige  Verkehr  des  Erzbi- 
schofes, des  Clerus  und  des  Volkes  mit 
dem  heiligen  Stuhle  frei  sein .  Ebenso  wird 
der  Erzbischof  mit  seinem  Clerus  und 
dem  Volke  frei  verkehren.  Daher  konnen 
die  Belehrungen  und  Verordnungen 
des  Erzbischofes,  die  Actenstticke  der 
Diòzesansynode,  des  Provinzialconcils 
und  des  heiligen  Stuhles  selbst,  die  von 
kirchlichen  Angelegenheiten  handeln, 
ohne  vorgangige  Einsicht  und  Geneh- 


a.  1859 


Concordalo  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badai 


885 


Art.  VII. 

Archiepiscopus  ex  proprii  pastoralis 
orficii  munere  religiosam  catholicae  iu- 
ventutis  tum  instructionem  tum  educa- 
tionem  in  omnibus  scholis  publicis  et 
privati*  diriget,  et  super  utraque  vigi- 
labit.  Proinde  statuet,  quinam  ad  reli- 
giosam instructionem  libri  et  catechismi 
adhibendi  sint. 

In  scholis  elementariis  religiosa  in- 
structio  a  Parochis  tradetur,  in  reliquis 
scholis  nonnisi  ab  iis,  quibus  ad  hoc  tum 
auctoritatem  tum  missionem  Archiepi- 
scopus contulerit,  ncc  postea  revoca- 
verit. 

Art.  Vili. 

-  Liberum  erit  Archiepiscopo  erigere 
Seminarium  iuxta  formam  Concilii  Tri- 
dentini, in  quod  adolescentes  et  pueros 
informandos  admittet,  quos  prò  necessi- 
tate et  utilitate  Dioeceseos  suae  reci- 
piendos  duxerit.  Cuius  Seminarii  ordina- 
tio,  doctrina,  gubernatio,  et  administratio 
Archiepiscopi  auctoritati  pieno  libero- 
que  iure  subiectae  erunt.  Propterea  Re- 
ctores  et  Professores  seu  Magistros  Ar- 
chiepiscopus nominabit,  et  quotiescum- 
que  aut  necessarium  aut  utile  ab  ipso 
censebitur,  removebit. 


Art.  IX. 

Quamdiu  vero  Seminarium  iuxta 
formam  Tridentini  Concilii  non  fuerit 
constitutum,  Sancta  Sedes  ob  peculiaria 
rerum  adiuncta  consentit,  ut  interim 
theologiae  candidati  in  scholis  publicis 
Universitatis  Friburgensis  studiis  va- 
cent,  atque  Collegium  theologicum  seu 


migung   der    grossherzoglichen    Regie- 
rung  veròffentlicht  werden. 

Art.  VII. 

Die  religióse  Unterweisung  und  Er- 
zichung  der  katholischen  Jugend  in  alien 
òffentlichen  und  Privat-Schulen  wild  der 
Erzbischof,  gemass  der  ihm  eigenen  Uir- 
tenpfiicht,  leiten  und  iiberwachen.  Er- 
wird  desshalb  auch  die  Katcchismen  und 
Religionslehrbiicher  bestimmen,  nach  de- 
nen  der  Unterricht  zu  ertheilen  ist. 

In  den  Elementarschulen  wird  der 
Rcligionsunterricht  von  den  Ortsgeist- 
lichen,  in  anderen  Lchranstalten  nur  von 
Solchen  ertheilt,  denen  der  Erzbischof 
Ermachtigung  und  Sendung  dazu  ver- 
liehen  und  nicht  wieder  entzogen  hat. 

Art.  Vili. 

Es  wird  dem  Erzbischofe  freistehen, 
ein  Seminar  nach  der  Vorschrift  des 
Concils  von  Trient  zu  errichten  und 
in  dasselbe  Jtinglinge  und  Knaben,  wie 
es  das  Bediirfniss  und  der  Nutzen  der 
Diòzese  erheischt,  zur  Ausbildung  auf- 
zunehmen.  Der  Erzbischof  wird  hinsicht- 
lich  der  Einrichtung,  Leitung  und  Ver- 
waltung  dieses  Seminars,  sowie  hinsicht- 
lich  des  im  demselben  zu  ertheilenden 
Unterrichtes  seine  Amtsgewalt  mit  vol- 
lem  und  freiem  Rechte  iiben.  Er  wird 
daher  auch  die  Vorsteher  und  Lehrer 
ernennen  und  so  oft  er  es  nothwendig 
oder  zweckdienlich  findet,  wieder  ent- 
lassen. 

Art.  IX. 

So  lange  aber  ein  Seminar  nach 
erwahnter  Vorschrift  nicht  errichtet  ist, 
willigt  der  heilige  Stuhl  der  besonderen 
Umstande  wegen  ein,  dass  die  Candi- 
daten  der  Theologie  inzwischen  an  der 
Universitat  Freiburg  studiren,  und  ein 
theologisches  Collegium  oder   Convict, 


ss., 


Concordato  J ra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badai 


a.  185» 


convictus,  qui  iam  antea  existebat,  in- 
stauretur. 

Collegii  istius  vero  regimen  et  inspe- 
ctio  omnino  penes  Archiepiscopum  erit, 
qui  proinde  domesticamdisciplinam  prae- 
scribet,  viros  ex  quibus  consilium  seu 
commissio  constabit  oeconomicae  eius- 
dem  Collegii  administrationi  praeposita, 
itemque  Rectorem,  Repetitores  et  Oeco- 
nomum  nominabit,  atque  eos  omnes  in 
exercendo  munere  diriget,  ab  eoque 
removebit,  si  id  necessarium  esse  iudi- 
caverit.  Sine  ipsius  consensu  nullus  alum- 
norum  admittatur,  et  qui  adraissi  fuerint, 
ab  ipso  quovis  tempore,  si  opus  fuerit, 
dimitti  poterunt.  In  hoc  Collegium  Ar- 
chiepiscopus  admittere  poterit,  quos  ec- 
clesiasticae  militiae  nomen  dare  cupien- 
tes  ipse  amplioribus  philosophiae  studiis 
in  Universitate  erudiri  voluerit. 


Consentit  Sancta  Sedes,  ut  Arehie- 
piscopus  in  huiusmodi  sustentando  Col- 
legio summam  impendere  pergat,  quam 
hactenus  ex  bonis  Seminario  attributis 
in  Collegium  idem  erogare  consuevit, 
dummodo  ex  fundis  ecclesiasticis  gene- 
ralibus,  aliisque  prò  re  catholica  desti- 
natis  ea  praebeantur,  quae  hactenus^ri- 
buta  sunt,  atque  si  haec  non  sufficiant, 
omne  id  suppeditetur,  quod  collatis  cum 
Archiepiscopo  consiliis  necessarium  esse 
censeatur. 


Omnes  vero  eiusdem  Collegii  alumni 
peractis  in  scholis  Universitatis  studiis, 
in  Seminarium  sic  dictum  Clericale  apud 
S.  Petrum  prope  Friburgum  situm  admit- 
tendi  erunt,  ibique  manebunt  donec  pre- 
sbyteratus  ordine  fuerint  initiati.  Quod 
quidem  Seminarium  Archiepiscopo  pieno 
liberoque  iure  subiectum  erit,  velut  aliud 


wie  es  schon  frùher  bestand,  wieder 
errichtet  werde. 

Die  Leitung  und  Beaufsichtigung 
dieses  Convictes  steht  dem  Erzbischofe 
zu.  Derselbe  wird  daher  die  Hausord- 
nung  vorschreiben,  die  Mitglieder  der 
der  òconomischen  Verwaltung  des  Col- 
legiums  vorgesetzten  Commission,  sowie 
den  Vorsteher,  die  Repetenten  und  den 
Oeconomen  ernennen,  deren  Amtsfiih- 
rung  leiten  und  kann,  wenn  er  es  fur 
nothwendig  erachtet,  sie  ihres  Amtes 
entlassen.  Oline  seine  Einwilligung  soli 
kein  Alumne  aufgenommen  werden  ; 
bereits  aufgenommene  Alumnen  kann 
er,  wenn  es  nothwendig  ist,  jeder  Zeit 
entlassen.  In  dieses  Convict  kann  der 
Erzbischof  auch  Solche  aufnehmen,  die 
er  im  Hinblick  darauf,  dass  sie  sich  der 
geistlichen  Laufbahn  widmen,  an  der 
Universitiit  in  den  philosophischen  Wis- 
senschaften  weiter  ausgebildet  wissen 
mochte. 

Der  heilige  Stuhl  giebt  seine  Zustim- 
mung,  dass  der  Erzbischof  auf  die  Un- 
terhaltung  dieses  Convictes  jene  Summe 
zu  verwenden  fortfahre,  welche  derselbe 
bisher  hierauf  aus  fur  das  Seminar  be- 
stimmten  Mitteln  zu  verwenden  ptlegte, 
wofern  nur  aus  den  allgemeinen  kir- 
chlichen  und  aus  anderen  fur  den  katho- 
lischen  Religionstheil  bestimmten  Fonds 
die  bisherigen  Betnige  fortan  geleistet 
werden,  und  wenn  sie  nicht  ausreichen, 
der  nach  Verstiindigung  mit  dem  Erzbi- 
schofe fur  nóthig  erachtete  Zuschuss 
gewahrt  wird. 

Die  Alumnen  dieses  Convictes  wer- 
den, nachdem  sie  ihre  Studien  auf  der 
Universitiit  vollendet  haben,  in  das  so- 
genannte  Priesterseminar  zu  St.  Peter 
bei  Freiburg  aufgenommen  werden  und 
daselbst  verbleiben,  bis  sie  die  Priester- 
weihe  erlangt  haben.  Der  Erzbischof 
wird    dieses  Seminar   mit   vollem   und 


a.  1859 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden 


887 


ad  Concilii  Tridentini  formarti  in  poste- 
rum  erigendum,  de  quo  in  praecedenti 
articulo  habita  mentio  est. 


Art.  X. 

Cum  autem  Gubernium  ad  rectam 
catholicae  iuventutis  institutionem  Con- 
vietus  quosdam  iis  in  locis  erigere  inten- 
dat,  in  quibus  iam  publìca  gymnasia  seu 
lycea  prò  Catholicis  destinata  existunt, 
poterunt  interea  et  quamdiu  Seminaria 
puerorum  desiderantur,  inter  ceteros  illi 
quoque  pueri  et  adolescentes  admitti,  qui 
clero  adscribi  cupiunt. 


Horum  autem  convictuum  statata  et 
regulae  initis  Archiepiscopum  inter  et 
Gubernium  consiliis  praescribenda,  ac 
dein,  si  opus  fuerit,  mutanda  erunt. 


Superiores  quoque  et  Repetitores 
nonnisi  initis  cum  eodem  Archiepiscopo 
consiliis  ex  viris  ecclesiasticis  erunt  eli- 
gendi. Omnes  autem  alii  in  iisdem  con- 
victibus  quovis  munere  fungentes  catho- 
lici  sint  oportet. 

Inter  alumnos  catholici  tantum  pueri 
et  adolescentes  erunt  admittendi,  prae- 
misso  tamen  examine,  cui  Archiepiscopi 
delegatus  assistere  debebit.  Nemo  porro 
admittatur  sine  Archiepiscopi  consensu, 
nemo  item  in  Collegio  retineatur,  quem 
idem  Archiepiscopus  removendum  esse 
duxerit. 


freiem  Rechte  leiten,  wie  das  nach  Vor- 
schrift  des  Concils  von  Trient  kunitig 
zu  errichtende  Seminar,  von  welchem 
in  dem  vorigen  Artikel  die  Rede  ist.  ' 

Art.  X. 

Da  die  grossherzogliche  Regierung 
behufs  ciner  guten  Erziehung  der  ka- 
tholischen  Jugend  einige  Convicte  an 
solchen  Orten  zu  errichten  beabsichtigt, 
an  welchen  bereits  liir  Katholiken  be- 
stimmte  offentliche  Lyceen  oder  G\  m 
nasien  bestehen,  so  kònnen  inzwischen 
und  so  lange  Knabenseminare  nicht 
errichtet  sind,  in  jenen  Convicten  unter 
anderen  Zoglingen  auch  diejenigen  Kna 
ben  und  Jlinglinge  aufgenommen  rver- 
den,  welche  sich  dem  geistlichen  Stande 
widmen  wollen. 

Die  Statuten  und  Vorschriften  ftìr 
diese  Convicte  sollen  im  Einvernchmen 
zwischen  der  Grossherzoglichen  Regie- 
rung und  dem  Erzbischofe  festgestellt 
und  wenn  dies  nóthig  falli,  auf  gleiche 
Weise  geiindert  werden. 

Die  Vorsteher  und  Repetcnten  wer- 
den, und  zwar  ebenfalls  nur  im  Einver- 
nehmen  mit  dem  Erzbischofe,  aus  dem 
Stande  der  Ceistlichen  gewahlt  werden. 
Alle  (Jebrigen,  velche  bei  diesen  Con- 
victen einen  Dienst  bekleiden,  mtissen 
Katholiken  sein. 

Unter  die  Zoglinge  kònnen  nur  ka- 
tholische  Knaben  und  Jlinglinge  aufge- 
nommen werden.  Sie  haben  eine  Prii- 
fung  zu  bestehen,  der  ein  Abgeordneter 
des  Erzbischofes  '-'  beiwohnen  wird.  Es 
wird  ferner  Niemand  ohne  des  Erzbi- 
schofes Einwilligung  in  das  Convict  auf- 
genommen werden,  und  eben  so  kann 
Niemand  in  demselben  bleiben,  dessen 
Entfernung  der  Erzbischof  ftìr  nòthig 
erachtet. 


'  Busta  62:  •  wic  Jas  dem  vorigen  Artikel  geraass  nach  Vorschrift  des  Concils  von  Trient  zu  errichtende  Seminar  •• 
'  von  Kremer-Auenrode:  €  Bischofs». 


Concordalo  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden 


a.  1859 


Magistri  omnes,qui  in  eiusmodi  gym- 
nasiis  et  lyceis  docendi  munus  exer- 
cent,  ex  catholicis  viris  erunt  deligendi. 
Si  vero  Archiepiscopus  aliquid  de  Magi- 
stris,  aliisque  cuique  Convictui  addictis, 
vel  de  studiorum  ratione,  vel  de  disci- 
plina animadvertendum  aut  reprehen- 
dendum  esse  duxerit,  tunc  Gubernium 
eo  quo  potuerit  modo  curabit,  ut  Archie- 
piscopi animadversionibus  et  desideriis 
satisfiat. 

Liberum  porro  erit  Archiepiscopo 
ordinare  et  statuere  ea  omnia,  quae  ad 
religiosam  alumnorum  educationem  et 
instructionem  in  Convictu  spectant,  et 
advigilare,  ne  in  quavis  tradenda  disci- 
plina quidpiam  adsit,quod  catholicae  reli- 
gioni morumque  honestati  adversetur. 
Proinde  eosdem  Convictus  visitare,  ad 
examina  deputatos  mittere,  atque  a  Supe- 
rioribus  periodicas  relationes  exigere 
poterit. 


Art.  XI. 

Facultas  theologica  eatholica  Uni- 
versitatis  Friburgensis  quoad  munus  do- 
cendi ecclesiasticum  Archiepiscopi  regi- 
mini  et  inspectioni  suberit.  Poterit  ic- 
circo  Archiepiscopus  Professoribus  et 
Magistris  docendi  auctoritatem  et  mis- 
sionem  tribuere,  eamdemque  revocare 
quando  id  opportunum  censuerit,  abipsis 
fidei  professionem  exigere,  eorumque 
scripta  et  compendia  suo  examini  subii- 
cere. 


Art.  XII. 

Bona  temporalia,  quae  Ecclesia  pro- 
pria possidet,  vel  in  posterum  acquiret, 
semper  et  integre  conservabuntur;  one- 
ribus  vero  publicis  et  vectigalibus,  nec 


Alle  Lehi-erstellen  an  den  betreffen- 
den  Gymnasien  und  Lyceen  werden  mit 
Katholiken  besetzt  werden.  Solite  der 
Erzbischof  dafur  halten,  dass  hinsichtlich 
der  Lehrer  und  der  an  den  Convicten 
angestellten  Personen  oder  hinsichtlich 
des  Lehrganges  oder  der  Disciplin  Grund 
zu  Ausstellungen  vorliege,  so  wird  die 
grossherzogliche  Regierung  thunlichst 
dafur  Sorge  tragen,  dass  den  Ausstellun- 
gen und  Wunschen  des  Erzbischofs  Ge- 
nuge  geschehe. 

Ferner  wird  dem  Erzbischofe  frei- 
stehen,  alles  dasjenige  zu  ordnen  und  zu 
bestimmen,  was  auf  die  religiose  Erzie- 
hung  und  Unterweisung  der  Alumnen 
im  Convicte  Bezug  hat,  und  dariiber  zu 
wachen,  dass  in  keinem  Unterrichts- 
zweige  etwas  vorkomme,  was  dem 
katholischen  Glauben  und  der  sittlichen 
Reinheit  zuwiderlauft.  Ferner  wird  es 
ihm  zustehen,  diese  Convicte  zu  visiti- 
ren,  zu  deren  Prufungen  Bevollmachtigte 
zu  schicken  und  von  den  Vorgesetzten 
periodische  Berichte  einzuforden. 

Art.  XI. 

Die  katholische  theologische  Fakul- 
tat  an  der  Universitat  Freiburg  steht, 
in  Bezug  auf  das  kirchliche  Lehramt, 
unter  Leitung  und  Aufsicht  des  Erzbi- 
schofes.  Demnach  kann  derselbe  den 
Professoren  und  anderen  Lehrern  die 
Ermachtigung  und  Sendung  zu  theolo- 
gischen  Lehrvortragen  ertheilen  und 
nach  seinem  Ermessen  wieder  entzie- 
hen,  ihnen  das  Glaubensbekenntniss 
abnehmen,  auch  ihre  Hefte  und  Lehr- 
biicher  seiner  Prttfung  unterwerfen. 

Art.  XII 

Das  Vermogen,  welches  die  Kirche 
als  ihr  Eigenthum  besitzt  oder  in  Zu- 
kunft  erwerben  wird,  soli  stets  unver- 
letzt  erhalten  werden;  es  unterliegt  das- 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  IX  e  Falerno  Granduca  di  Buttai  889 


non  legibus  Magni  Dueatus  generalibus 
aeque  ac  ceterae  proprietates  suberunt. 


Bona  ecclesiastica  nomine  Ecclesiae 
sub  Archiepiscopi  inspectione  ab  iis 
erunt  administranda,  quibus  haec  admi- 
nistratio  aut  ex  Canon um  disposinone, 
aut  ex  consuetudine,  aut  ex  privilegio, 
aut  ex  fundatione  competit;  omnes  vero 
administratores  rationem  Ordinario  vel 
eius  deputatis  quotannis  reddere  tenean- 
tur,  etiamsi  illam  aliis  reddere  debeant 
ex  praedictis  titulis. 


Ob  peculiaria  autem  rerum  adiuncta, 
et  dummodo  publici  aerarii  sumptibus 
tum  generalibus  tum  localibus  Ecclesiae 
necessitatibus  subveniatur,  ea  in  conser- 
vandis  administrandisque  ecclesiasticis 
bonis,  iisdem  rerum  adiunctis  perduran- 
tibus,  erunt  observanda,  quae  in  sequen- 
tibus  articulis  statuuntur. 


Art.  XIII. 

Omnia  cuiusque  ecclesiasticae  fun- 
dationis  bona  nec  vendi  et  permutali, 
nec  in  emphyteusim  tradi  et  hypothecae 
aliisque  oneribus  subiici,  nec  ulla  trans- 
actione  alienali,  nec  ultra  novennium 
locari,  neque  eorum  reditus  in  alios  a 
fundationum  legibus  alienos  usus  con- 
verti ullo  modo  unquam  poterunt  sine 
ecclesiasticae  potestatis  venia. 


Consentit  autem  Sancta  Sedes,  ut  in 
ecclesiasticis  bonis  vel   alienandis,  vel 


selbe  indessen  den  òflentlichen  Lasten 
und  Abgaben,  sowie  den  allgemeinen 
Gesetzen  des  Grossherzogthums  gleich 
anderem  Eigenthum. 

Das  Kirchenvermògen  wird  im  Na- 
mcn  der  Kirche  unter  Aufsicht  des 
Erzbischofes  von  denjenigen  verwaltet, 
welchc  nach  Voi  schrift  der  Kirchenge- 
setze,  oder  nach  dem  Herkommen,  oder 
in  Folge  eines  Privilegiums,  oder  endlich 
durch  cine  besondere  Bestimmung  des 
Stifters  zu  solcher  Verwaltung  bcrufen 
sind.  Alle  Verwalter  aber  sind  gehalten, 
jahrlich  dem  Erzbischofe  oder  dessen 
Bevollmachtigten  Rechenschaft  tìber 
ihre  Vervaltung  abzulegen,  mògen  sie 
auch  auf  Grund  der  oben  angefuhrten 
Titeln  Anderen  gegeniìber  die  gleiche 
Verpflichtung  haben. 

Unter  den  obwaltenden  besonderen 
Umstitnden  und  in  der  Voraussetzung, 
dass  die  Staatskasse,  venn  es  nothwendig 
ist,  zu  den  allgemeinen  und  ortlichen 
Kirchenbediirfnissen  Beitrage  leistet,  soli 
bei  Fortdauer  der  dermaligen  Verhalt- 
nisse  behufs  der  Erhaltung  des  Kirchen- 
vermogens,  sowie  hinsichtlich  der  Ver- 
waltung desselben  alles  dasjenige  beo- 
bachtet  werden,  was  in  den  folgenden 
Artikeln  festgesetzt  ist. 

Art.  XIII. 

Die  Gùter  kirchlicher  Stiftungen 
kònnen  ohne  Zustimmung  der  Kirchen- 
gewalt  .weder  verkauft  oder  vertauscht, 
noch  in  Emphyteuse  gegeben,  oder  mit 
Pfand-  und  anderen  Lasten  beschwert, 
noch  im  Vergleichswege  veraussert , 
noch  endlich  uber  neun  Jahre  verpachtet 
werden;  auch  kònnen  ohne  die  gleiche 
Zustimmung  die  Ertragnisse  aus  solchen 
Giitern  niemals  eine  den  Stiftungs- 
zweeken  fremde  Bestimmung  erhalten. 

Der  heilige  Stuhl  willigt  dazu  ein, 
dass,    wenn    Kirchengiiter    veraussert, 


890 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badai 


a.  1859 


novo  oneri  subiiciendis,  vel  in  eorum- 
dem  honorum  reditibus  in  alios  usus  ero- 
gandis,  Gubernii  consensus  habeatur. 


Art.  XIV. 
Bona  vero  quae  ad  Mensam  Archie- 
piscopalem,  et  ad  illud  Canonicorum 
Collegium,  Metropolitanum  Templum, 
et  ad  Seminarium  pertinent,  ea  ab  ipso 
Archiepiscopo  vel  ad  eodem  Canoni- 
corum Collegio  iuxta  canonicas  san- 
ctiones  omnino  libere  erunt  admini- 
stranda,  veluti  etiam  omnes  alii  fundi, 
qui  vel  ex  eorumdem  honorum  admini- 
stratione,  vel  ex  Archiepiscopalis  Sedis, 
vel  cuiusque  Metropolitani  Templi  bene- 
ficii  vacatione  supererunt,  vel  ex  novis 
privatorum  hominum  fundationibus  col- 
lecti  fuerunt,  vel  in  posterum  colligi 
poterunt. 

Fundi  vero  et  bona  stabilia,  quae 
a  Gubernio  'prò  dote  eiusdem  Archie- 
piscopalis Ecclesiae  iam  attributa  sunt, 
vel  in  posterum  attribuentur,  sine  Gu- 
bernii consensu  nec  alienari,  nec  ulli 
oneri  subiici  poterunt.  Nihil  vero  obstat, 
quominus  ipsum  Gubernium  identidem 
noscere  possit,  utrum  bona  ipsa  sarta 
tectaque  sint. 


Art.  XV. 
Bona  autem,  quae  Capitula  ruralia 
sic  dieta  possident,  ab1  ipsis1  Capitulis1 
libere   erunt   administranda    sub   unius 
tantum  Archiepiscopi  inspectione. 


oder  mit  neuen  Lasten  belegt,  oder 
wenn  ihre  Ertriignisse  in  einer  den 
Stiftungszwecken  nicht  entsprechenden 
Weise  verwendet  werden  sollen,  hiezu 
stets  die  Zustimmung  der  Grossherzo- 
glichen  Regierung  eingeholt  werden 
miisse. 

Art.  XIV. 

Das  Vermogen  des  Erzbischóflichen 

Tisches,  das  des  Domcapitels,  das  der 
Metropolitankirche,  sowie  das  des  Se- 
minars  wird  vom  Erzbischofe,  bezie- 
hungsweise  dem  Domcapitel,  frei  nach 
Massgabe  der  canonischen  Satzungen 
verwaltet  werden  ;  in  gleicher  Weise 
wird  auch  alles  Dasjenige  verwaltet 
werden,  was  an  solchem  Vermogen 
erspart  und  in  Folge  der  Erledigung 
des  Erzbischóflichen  Stuhles,  sowie  an- 
derer  Pfriinden  der  Metropolitankirche 
eriibrigt  wird,  oder  was  dem  betref- 
fenden  Vermogen  durch  neue  Stiftungen 
von  Privatpersonen  bereits  zugefallen 
ist  und  kunftighin  zufallen  wird. 

Die  Grundstucke  und  standigen 
Fonds,  welche  von  der  Grossherzogli- 
chen  Regierung  zur  Ausstattung  der 
Metropolitankirche  bereits  hingegeben 
wurden  oder  in  Zukunft  werden  hinge- 
geben werden,  konnen  ohne  Zustim- 
mung der  Grossherzoglichen  Regierung 
weder  veraussert  noch  irgend  wie  be- 
lastet  werden.  Nichts  steht  entgegen 
dass  die  Grossherzogliche  Regierung 
von  Zeit  zu  Zeit  davon  Kenntniss  neh- 
men  konne,  ob  die  fraglichen  Vermò- 
genstheile  in  ihrem  Bestand  erhalten 
seien. 

Art.  XV. 

Das  Vermogen  der  sogenannten 
Landcapitel  wird  von  diesen  selbst  unter 
alleiniger  Aufsicht  des  Erzbischofes  ver- 
waltet. 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  ili  Badai 


891 


Art.  XVI. 
Fundi  et  bona  omnia,  quae  tum  ad 
Ecclesiarum  fabricas,  tum  ad  ecclesia- 
sticas  cuiusque  loci  fundationes  perti- 
nent,  per  collegia  ad  eorumdem  honorum 
administrationem  destinata,  in  singulis 
catholicis  communitatibus  administrari 
poterunt  eo  modo,  qui  invaluit,  dummodo 
tamen  Ecelesiae  nomine  administrentur, 
et  Parochi  aliique  Sacerdotes  munus, 
quo  in  istis  collegiis  funguntur,  ex  Ar- 
chiepiscopi auctoritate  et  mandato  exer- 
ceant. 

Praeterea  ii  omnes,  qui  catholicorum 
cuiusque  loci  suffragiis  in  hoc  cooptantur 
collegium,  et  ratiocinator  ab  ipso  col- 
legio eligendus  tam  a  Gubernio  quam 
ab  Archiepiscopo,  vel  ab  eorum  depu- 
tatis  erunt  confirmandi.  Eorum  vero  ad- 
ministratio  tum  a  deputatis  ab  Archie- 
piscopo Decanis,  tum  a  publicis  Gubernii 
ministris  una  simul  erit  inspicienda. 


Art.  XVII. 
Bona  autem  sublevandis  alicuius  re- 
gionis  necessitatibus  attributa  a  colle- 
giis erunt  administranda.  Quae  collegia 
constare  debebunt  ex  Catholicis  viris 
pari  numero  tam  a  Gubernio,  quam  ab 
Archiepiscopo  eligendis,  et  utrique  ac- 
ceptis.  Unicuique  vero  ex  hisce  colle- 
giis praeesse  debebit  vir  ab  ipso  collegio 
deligendus;  ratiocinator  autem  eidem 
collegio  inserviens  a  Gubernio  et  ab  Ar- 
chiepiscopo erit  adprobandus. 


Art.  XVI. 

Sammtliches  VermOgen  der  Kirchen- 
fabriken  und  anderer  kirchlicher  Orts- 
stifttingen  kann  auch  fernerhin  durch 
die  hierzu  geordneten  Commissioncn  in 
den  einzelnen  katholischen  Gemeinden 
auf  die  im  Lande  eingefuhrte  bisherige 
Weise  verwaltet  werden,  wofern  nur  die 
Verwaltung  im  Namen  der  Kirche  ge- 
schieht  und  diePtarrer  sowie  die  flbrigen 
Geistlichen  das  Amt,  welches  sie  in  jenen 
Commissionen  zu  fìihren  haben,  kraft 
der  dem  Erzbischofe  zustehenden  Amts- 
gewalt  und  in   seinem   Auftrage   tiben. 

Ausserdem  miissen  diejenigen,  wel- 
che  von  den  Katholiken  eines  jeden  ein- 
zelnen Ortes  in  die  gedachte  Commis 
sion  gewahlt  werden,  und  auch  der  von 
dieser  Commission  selbst  zu  erwahlende 
Rechner  sowohl  von  der  Grossherzo- 
glichen  Regierung  als  vom  Erzbischofe 
beziehungsweise  von  den  Bevollmach- 
tigten  Beider  bestatigt  sein.  Die  von 
ihnen  gefiihrte  Verwaltung  wird  von 
den  vom  Erzbischofe  hiezu  aufgestellten 
Decanen,  sowie  von  den  Staatsverwal- 
tungsbehorden  gemeinschaftlich  beauf- 
sichtigt  werden. 

Art.  XVII. 
Das  Vermogen  der  kirchlichen  Di- 
striktsstiftungen  wird  von  den  Commis- 
sionen verwaltet.  Dieselben  miissen  aus 
Katholiken  bestehen,  die  zur  Hiilfte  von 
der  Grossherzoglichen  Regierung,  zur 
Halfte  vom  Erzbischofe  gewahlt  werden, 
und  die  sammtlich  beiden  Theilen  ge- 
nehm  sein  miissen.  Der  Vorsteher,  den 
eine  jede  dieser  Commissionen  haben 
wird,  soli  von  der  betreffenden  Com- 
mission selbst  gewahlt  werden  ;  der  der 
letzteren  unterstehende  Rechner  muss 
sowohl  von  der  Grossherzotiiichen  Re- 
gierung als  von  dem  Erzbischofe  besta- 
tigt sein. 


S'i'J 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden 


a.  1859 


Art.  XVIII. 

Aliud  insuper  erit  constituendum 
mixtum  consilium  seu  commissio,  quae 
nomine  Ecclesiae  sedulo  advigilabit  ad- 
ministrationi  fundorum  intercalarium  et 
aliarum  generalium  ecclesiasticarum  fun- 
dationum,  ac  simul  supremam  curanti  ha- 
bebit  de  administratione  omnium  in  Ma- 
gno Badensi  Ducatu  ecclesiasticarum 
existentium  fundationum.  Quocirca  hoc 
consilium  seu  commissio  nomine  tum 
Archiepiscopi  tum  Gubernii  a  singulis 
administratoribus  accepti  et  expensi  ra- 
tiones  exiget,  et  opportunum  de  una- 
quaque  administratione  iudicium  feret. 
Quaenam  autem  fundationes  tamquam 
generales  fundationes  ecclesiasticae  con- 
siderandae  sint  collatis  Gubernium  inter 
et  Archiepiscopum  consiliis  erit  sta- 
tuendum. 

Art.  XIX. 

Consilium  istud  constabit  ex  catho- 
licis  viris  pari  numero  a  Gubernio  et  ab 
Archiepiscopo  electis  et  utrique  probatis. 
Quoniam  vero  huic  Consilio  seu  commis- 
sioni aliquis  catholicus  vir  praeesse  de- 
bebit,  iccirco  tam  Gubernium  quam  Ar- 
chiepiscopus  iure  pollebit  proponendi 
eos,  quos  ad  huiusmodi  munus  obeun- 
dum  magis  idoneos  iudicaverint.1  Atque 
ille  praesidis  munere  fungetmyqui  tam 
a  Gubernio  quam  ab  Archiepiscopo  col- 
latis inter  se  consiliis  fuerit  electus  et 
nominatus;  ac  Gubernium  hunc  ipsum 
virum  constituet  praesidem  alterius  con- 
silii,  cui  commissum  est  in  Magno  Du- 
catu catholicarum  scholarum  regimen, 
ac  simul  cura  demandata  de  bonis  ad- 
ministrandis,  quae  in  eodem  Magno  Du- 
catu rei  catholicae  sunt  destinata. 


Art.  XVIII. 

Ausserdem  wird  eine  gemischte 
Commission  gebildet  werden,  welche  im 
Namen  der  Kirche  die  Verwaltung  des 
Intercalarfonds,  sowie  der  iibrigen  allge- 
meinen  kirchlichen  Fonds  zu  iiberwa- 
chen,  und  welche  zugleich  die  Oberauf- 
sicht  ùber  die  Verwaltung  sammtlicher 
kirchlicher  Fonds  des  Grossherzogthums 
zu  fiihren  hat.  Diese  Commission  wird 
sowohl  im  Namen  des  Erzbischofs  als 
der  Grossherzoglichen  Regierung  von 
alien  einzelnen  Verwaltern  sich  Rech- 
nung  stellen  lassen  und  uber  eine  jede 
einzelne  Verwaltung  den  geeigneten 
Bescheid  ertheilen.  Welche  Fonds  als 
allgemeine  kirchliche  Fonds  zu  betrach- 
ten  seien,  wird  im  gegenseitigen  Einwer- 
standnisse  der  Grossherzoglichen  Re- 
gierung und  des  Erzbischofes  festgesetzt 

werden. 

Art.  XIX. 

Jene  gemischte  Commission  wird 
aus  Katholiken  bestehen,  die  zur  Halfte 
von  der  Grossherzoglichen  Regierung, 
zur  Halfte  von  dem  Erzbischofe  gewahlt 
werden  und  sammtlich  beiden  Theilen 
genehm  sein  miissen.  Die  Commission 
soli  einen  Vorsteher  katholischer  Reli- 
gion  haben,  und  es  wird  einerseits  der 
Grossherzoglichen  Regierung,  andrer- 
seits  dem  Erzbischofe  die  Befugniss  zu- 
stehen,  solche  Miinner  in  Vorschlag  zu 
bringen,  welche  von  dem  einen  oder 
anderen  Theil  zur  Fuhrung  des  fragli- 
chen  Amtes  ftir  geeignet  erachtet  wer- 
den. Derjenige  wird  dieses  Amt  fiihren, 
der  sowohl  von  der  Grossherzoglichen 
Regierung  als  vom  Erzbischofe  im  ge- 
genseitigen Einvernehmen  gewahlt  und 
ernannt  werden  wird.  Von  Seiten  des 
Staates  wird  derselbe  Mann  zum  Vor- 


a.  1859 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Bacimi 


893 


Omnis  autem  agendi  ratio  seu  me- 
thodus,  qua  hoc  mixtum  consilium  seu 
commissio  in  proprio  munere  exercendo 
uti  debuerit,  a  Gubernio  et  ab  Archie- 
piscopo initis  inter  se  eonsiliis  erit  prae- 
scribenda. 

Omnes  vero  administratores,  tum 
interealarium  fundorum,  tum  generalis 
cuiusque  ecclesiasticae  fundationis,  de 
quibus  in  Articulo  XVIII  verba  facta 
sunt,  ex  catholicis  viris  erunt  eligendi, 
collatis  inter  Gubernium  et  Arehiepi- 
scopum  eonsiliis. 

Art.  XX. 
Archiepiscopo  porro  liberum  ius 
erit  cognoscendi  ac  penitus  inspiciendi 
cuiusque  ecclesiasticae  fundationis  sta- 
tum,  rationem,  indolem  et  onera  ac  docu- 
menta, quae  ad  quamlibet  fundationem 
pertinent,  ut  rebus  omnibus  sedulo  per- 
pensis,  atque  initis  cum  Gubernio  eon- 
siliis, possit  constitui  accurata  norma, 
qua  cuiuslibet  fundationis  ecclesiasticae 
administratio  erit  gerenda,  et  reditus 
singulis  annis  erogandi.  Hanc  quidem 
normam  prae  oculis  habere  et  sequi 
debebit  mixtum  consilium  seu  commissio 
in  proprio  fungendo  munere  atque  in 
examinandis  expensi  et  accepti  ratio- 
nibus.  In  stabilienda  vero  rata  expen- 
sarum  portione,  quae  in  qualibet  Ec- 
clesia prò  cultu  divino  impendi  debeat, 
praecipua  ratio  erit  habenda  petitionum 
Archiepiscopi,  ad  quem  postea  unice 
pertinet  praescribere,   quomodo   consti- 


steher  desjenigen  anderen  Collegiums 
bestellt  werden,  welchem  die  Leitung 
der  katholischen  Schulen  des  Grossher- 
zogthums  iibertragen  ist,  und  welchem 
zugleich  die  Aufsicht  iiber  die  Verwal- 
tung  des  im  Grossherzogthumeifur  den 
katholischen  Religionstheil  bestimmten  ' 
Vermògens  obliegt. 

Die  Art  und  Ueise.in  wekherdiege- 
mischte  Commission  ihr  Amt  zu  fiihren 
hat,  wird  von  der  Grossherzoglichen 
Regierung  und  dem  Erzbischofe  im  ge- 
genseitigen  Kinvernehmen  festgesetzt 
werden. 

Ebenso  werden  die  Verwalter  dei 
Intercalarfonds,  und  der  anderen  allge- 
meinen  kirchliclien  Fonds,  von  welchen 
im  Artikel  XVIII  die  Rede  ist,  aus  Ka- 
tholiken  im  gegenseitigen  Einverstand- 
nisse  der  Grossherzoglichen  Regierung 
und  des  Erzbischofes  gewahlt  werden. 

Art.  XX. 
Dem  Erzbischofe  wird  es  freistehen, 
von  dem  Stande,  der  Verwaltung,  der 
Natur  und  den  Lasten  einer  jeden  kirch- 
lichen  Stiftung  Kenntniss  zu  nehmen, 
auch  die  Urkunden,  welche  sich  auf  eine 
solche  Stiftung  beziehen,  einzusehen, 
damit  nach  sorgsamer  Erwiigung  aller 
einschliigigen  Verhaltnisse  im  gegensei- 
tigen Einverstandnisse  der  Grossherzo- 
glichen Regierung  und  des  Erzbischofes 
eine  genaue  Norm  festgestellt  werden 
kònne,  nach  welcher  die  Verwaltung 
einer  jeden  kirchlichen Stiftung  zu  fiihren 
ist  und  die  Einkunfte  derselben  jahrlich 
zu  verwenden  sind.  Diese  Norm  muss  die 
gemischte  Commission  bei  Fuhrung  ihres 
Amtes  uberhaupt,  und  insbesondere  bei 
Priifung  der  Rechnungen  stets  vor  Augen 
haben  und  befolgen.  Bei  Feststellung 
der  in  den  einzelnen  Kirchen  fur  den 
Clultu^   /.u  verwendenden  Summen  soli 


/uk.jmnifnilen  ■ 


894 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden 


a.  1859 


tutae  summae  in  ipsum  divinum  cultum 
tuendum,  augendumve  debeant  erogari. 
Idem  Archiepiscopus  cum  Gubernio  Con- 
silia inibit,  quoties  propter  extraordi- 
narias  cultus  necessitates  opportunum 
exislimabit  adhibere  reditus,  qui  alicuius 
ecclesiasticae  fundationis  expensis  super- 
erunt. 


Art.  XXI. 

Beneficia  a  suis  rectoribus  ad  sacro- 
rum  Canonum  normam  erunt  admini- 
stranda  sub  inspectione  commemoratae 
mixtae  commissionis.  Ubi  vero  bene- 
ficia vacaverint,  eorumdem  bona  a  Ca- 
pitulorum  ruralium  camerariis  aut  aliis 
viris,  de  quibus  Archiepiscopus  cum 
Gubernio  conveniet  administrabuntur, 
et  reditus  cuiusque  beneficii,  qui  adim- 
pletis  eiusdem  oneribus  supersunt,  fundo 
intercalari  attribuenda  erunt,  nisi  ob  pe- 
culiaria  locorum  adiuncta  reditus  ipsi 
vel  in  eiusdem  beneficii  augmentum, 
vel  in  maiorem  illius  loci  Ecclesiae  uti- 
litatem  aut  necessitatem  sint  erogandi. 


auf  die  Forderungen  und  Wunsche  des 
Erzbischofes  besondere  Rucksicht  ge- 
nommen  werden,  und  es  soli  dann  dem- 
selben  allein  zustehen,  zu  bestimmen, 
wie  die  festgesetzten  Summen  zu  ver- 
wenden  seien,  damit  der  Cultus  der  Ord- 
nung  gemiiss  eingerichtet  und  befór- 
dert  werde.  Will  der  Erzbischof  Renten- 
ùberschùsse  iùr  ausserordentliche  Cul- 
tusbediirfnisse  verwendet  wissen,sowird 
er  sich  mit  der  Grossherzoglichen  Re- 
gierung  ins  Benehmen  setzen. 

Art.  XXI. 

Die  Pfrunden  werden  unter  Aufsicht 
der  gedachten  gemischten  Commission 
von  ihren  lnhabern  nach  Vorschrift  der 
Kirchengesetze  verwaltet  werden.  Sind 
Pfrunden  erledigt,  so  wird  deren  Ver- 
mógen  von  den  Kammerern  der  Land- 
kapitel,  oder  sofern  der  Erzbischof  mit 
der  Grossherzoglichen  Regierung  sicb 
uber  andere  Personen  einigen  solite,  von 
diesen  verwaltet,  und  es  werden  die  Ein- 
kunfte  einer  jeden  unbesetzten  Pfrunde, 
welche  nach  Erfullung  der  der  letzte- 
ren  obliegenden  Verbindlichkeiten  ubrig 
bleiben,  dem  lntercalarfond  einverleibt 
werden,  wenn  sie  nicht  wegen  der  an 
einzelnen  Orten  bestehenden  besonderen 
Verhaltnisse  zur  Vermehrung  des  Pfriin- 
devermogens  selbst,  oder  zu  niitzlichen 
oder  nothwendigen  Verwendungen  fiir 
die  Kirche  des  betreffenden  Ortes  zu 
bestimmen  sind. 


Art.  XXII. 

Archiepiscopus  cum  omnibus  Magni 
Ducis  Magistratibus  immediate  cornimi- 
nicabit. 

Art.  XXIII. 

Edicta  et  decreta  quaecumque,quae 
cum  praesenti  Conventione  non  con- 
gruunt,  abrogata  sunt  ;  quae  vero  legum 


Art.  XXII. 

Der  Erzbischof  wild  mit  alien  gross- 
herzoglichen Behórden  unmittelbar  vei •- 
kehren. 

Art.  XXIII. 

Verordnungen  und  Verfiugungen, 
welche  mit  der  gegenwartigen  \'i  rcin- 
barung  ina  Widerspruch  stehen,  tretea 


a.  1859 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badoi 


895 


dispositiones  eidem   Conventioni  adver- 
santur  mutabuntur. 


Art.  XXIV. 

Si  quae  in  posterum  super  iis,  quae 
conventa  sunt,  supervenerit  difficultas, 
Sanctitas  Sua  et  Regìa  tCelsitudo  invi- 
cem  conferent  ad  rem  amice  compo- 
nendam. 


Ratificationes  praesentis  Conven- 
tionis  mutuo  tradentur  Romae  duorum 
mensium  spatio,  aut  citius,  si  fieri  poterit. 


In  quorum  fidem  praedicti  Plenipo- 
tentiarii  huic  Conventioni  subscripse- 
runt,  illamque  suo  quisque  sigillo  obsi- 
gnaverunt. 

Datum  Romae  die  vicesima  octava 
lunii  anno  reparatae  salutis  millesimo 
octingentesimo  quinquagesimo  nono. 

Carolus  Augustus  Card,  de  Reisach 
-  Christianus  Gustavus  liber  Baro  de 
Berckheim  -  Franeiscus  Carolus  Rosshirt. 


ausser  Kraft;  gesetzliche  Bestìmmungen, 
wekhe  der  Vereinbarung  entgegen- 
stehen,  werden  geandert  werden. 

Art.  XXIV. 

Solite  sich  in  Zukunft  liber  den 
Inhalt  gegenwitrtiger  Vereinbarung  ir- 
gend  eine  Schwierigkeit  ergeben,  so 
werden  Seine  Heiligkeit  und  Seine  Re- 
nigliene Hoheit  sich  zu  freundschaft- 
licher  Beilegung  der  Sache  in's  Einver- 
nehmen  setzen. 

Die  Auswechslung  der  Ratifieatio- 
nen  gegenwartiger  Vereinbarung  wird 
zu  Rom  binnen  zwei  Monaten,  oder 
wenn  es  móglich  ist,  auch  frtiher  statt 
finden. 

Zu  dessen  Beblaubigung  haben  die 
vorgenannten  Bevollmachtigten  diese 
Uebereinkunft  unterzeichnet  und  Jeder 
sein  Siegel  beigedriickt. 

Gegeben  zu  Rom  am  achtundzwan- 
zigsten  Juni  im  Jahre  des  Heils  eintau- 
send  achthundert  neunundfunfzig. 

Karl  August  Card,  von  Reisach 
-  Christian  Gustav  Freiherr  von  Berck- 
heim -  Franz   Karl  Rosshirt. 


Il  testo  latino  da  Pn  IX  Ada,  Pars  prima,  III,  Romae  1864,  106-120;  il  testo  tedesco 
da  H.  von  Kremer-Auenrode  loc.  cit.  310-315  (che  per  gli  articoli  2-N,  22-24  rimanda,  non 
troppo  a  proposito,  al  concordato  wurttemberghesei,  collazionato  l'esemplare  a  firme  auto- 
grafe e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Busta  62  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 
Ibid.  l'esemplare  a  firma  autografa  del  Granduca,  con  cui  in  data  di  Schloss  Mainali 
18  agosto  1859,  ratifica  il  concordalo,  che  fu  confermato  da  Pio  IX  con  la  Bolla  Aeterni 
Pastoris  del  14  settembre  1S59  {Ada  loc.  cit.  103-123). 


Si  riferiscono  al  concordato  i  seguenti  documenti: 

a)  Dichiarazione  dei  Plenipotenziarii, 


12  settembre  1859. 


Naehdem  zwischen  Seiner  Koniglichen  Dopo  essere  stata  conchiusa  tra  Sua  AI- 

Hoheit   Friedrich  Grossherzog  von   Baden         tezza  Reale  Federico  Granduca  di  Baden  e 


S'Io 


Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden 


a.  1869 


und  Seiner  Heiligkeit  Papst  Pius  IX  tiber 
kirchliche  Angelegenheiten  eine  Verein- 
barung  abgeschlossen  worden  ist,  haben  sich 
die  Bevollmachtigten  der  beiden  hohen  Con- 
trahenten,  Seine  Excellenz  Herr  Christian 
Kreiherr  von  Berckheim,  bevollmàchtigter 
Minister  Seiner  Kòniglichen  Hoheit  bei  dem 
heiligen  Stillile,  und  Seine  Eminenz  der 
Herr  Cardinal  von  Reisach  heute,  weil  dies 
aus  wichtigen  Griinden  friiher  nicht  gesche- 
hen  konnte,  in  den  Gemachern  des  unter- 
zeichneten  Cardinal-Staatssecretars  im  Va- 
tican  eingefunden,  und  nachdem  sie  die 
Originalurkunden  der  Ratiticationen  gelesen 
und  vollkommen  gleichlautend  befunden 
hatten,  sind  sie  zur  Auswechselung  jener 
Urkunden  in  iiblicher  Form  geschritten, 
anbei  sie  gleichzeitig  erklarten,  dass  der 
vorausgegangenen  Uebereinkunft  zu  Folge, 
die  rait  der  Convention  gleichzeitigen  offi- 
ciellen  Akte  mit  den  in  derselben  verein- 
barten  Artikel  gleiche  Kraft  haben,  und 
somit  als  integrirende  Theile  des  Vertrages 
betrachtet  werden  sollen,  namlich  die  vier 
Noten  der  Grossherzoglichen  Herrn  Bevoll- 
machtigten, die  erste  iiber  die  Pfrtindeaus- 
scheidung  sammt  Pfriindeverzeichniss;  die 
zweite  iiber  die  von  der  Grossherzoglichen 
Regierungzueinigen  Punkten  der  Conven- 
tion abgegebenen  Erklarungen;  die  dritte 
iiber  die  nicht  kirchlichen  Giiter  der  Katho- 
liken;  die  vierte  iiber  den  Instanzenzug  in 
kirchlichen  Rechtssachen  ;  dann  die  vier 
Noten  des  papstlichen  Bevollmachtigten,  die 
erste  iiber  die  Pfrundeausscheidung  sammt 
Pfriindeverzeichniss,  die  zweite  iiber  die  in 
die  Instruction  fiir  den  H.  Erzbischof  von 
Freiburg  aufzunehmenden  Punkte,  die 
dritte  iiber  einige  dem  gedachten  Erzbi- 
schofe  vertraulich  zu  machenden  Bemer- 
kungen;  die  vierte  iiber  den  Instanzenzug 
in  kirchlichen  Rechtssachen. 

Die  beiden  Bevollmachtigten  kamen 
temer  dahin  uberein,  dass  die  Vereinbarung 
von  Seite  des  heiligen  Stuhles  mittelst  einer 
papstlichen  Bulle  publicirt,  und  diese  Bulle 
vor  der  Veròffentlichung  der  Grossherzo- 
glichen Regierung  mitgethcilt  werden  solle, 


Sua  Santità  Pio  Papa  IX  una  convenzione 
sopra  materie  ecclesiastiche,  i  Plenipoten- 
ziarii  delle  due  Alte  Parti  contraenti,  cioè 
Sua  Eccellenza  il  Signore  Barone  Cristiano 
de  Berckheim,  Ministro  Plenipotenziario 
della  prelodata  Altez«a  Sua  Reale  presso  la 
Santa  Sede,  e  Sua  Eminenza  il  Signore  Car- 
dinale Carlo  de  Reisach  si  sono  oggi  riuniti, 
non  essendosi  ciò  potuto  effettuare  prima 
per  giusti  motivi,  nelle  camere  del  sotto- 
scritto Cardinal  Segretario  di  Stato  al  Vati- 
cano, ed  avendo  letto  e  trovato  pienamente 
conformi  gli  originali  Istrumenti  di  Ratifica 
della  relativa  stipulazione,  han  proveduto  al 
cambio  di  questi  secondo  lo  stile:  venendo  in 
pari  tempo  da  Loro  dichiarato  che,  a  forma 
delle  precorse  intelligenze,  debbono  inten- 
dersi come  aventi  lo  stesso  valore  dei  con 
venuti  articoli,  e  perciò  come  parti  integranti 
della  stipulata  Convenzione  gli  atti  ufficiali 
ad  essa  contemporanei,  cioè  le  quattro  Note 
dei  Signori  Plenipotenziarii  Gran  Ducali, 
cioè  la  prima  sull'assegnazione  dei  beneficii 
coll'annesso  indice  dei  beneficii  medesimi, 
l'altra  sulle  dichiarazioni  del  Governo  Gran- 
ducale intorno  ad  alcuni  punti  della  Con- 
venzione, la  terza  sui  beni  cattolici  non  eccle- 
siastici, la  quarta  sui  gradi  d'appello  nelle 
cause  ecclesiastiche;  e  le  quattro  Note  del 
Plenipotenziario  pontificio,  la  prima  sull'as- 
segnazione dei  beneficii,  coll'annesso  indice 
dei  beneficii  medesimi,  l'altra  sui  punti  da  in- 
serirsi nell'Istruzione  pontificia  per  l'Arci- 
vescovo di  Friburgo,  la  terza  sopra  alcune 
avvertenze  da  farsi  confidenzialmente  all'Ar- 
civescovo stesso,  la  quarta  sui  gradi  della 
giurisdizione  ecclesiastica.  Si  restò  poi  di 
concerto  fra  i  due  Plenipotenziarii  che  col 
mezzo  di  una  Bolla  Pontificia  verrà  pubbli- 
cata per  parte  della  Santa  Sede  la  sopradetta 
Convenzione,  e  che  tal  Bolla,  prima  di  pub- 
blicarsi, sarà  comunicata  al  Governo  Gran- 
ducale di  Baden,  dandosi  quindi  cura  il  me- 
desimo Granducale  Governo  di  procedere 
alla  ufficiale  pubblicazione  della  Bolla  sum- 
menzionata. In  fede  di  che  venne  redatto  il 
presente  processo  verbale  a  cui  il  Cardinale 
Segretario  di  Stato  ed  entrambi  i  Plenipo- 


a.  1859  Concordato  fra  l'io  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  897 


welche  dann  ihrerseits  gleichlalls  zur  offi-         tenziarii  apposero  le  proprie  sottoscrizione  ' 

ciellen  Publikation  genannter  Bulle  schrei-         e  il  sigillo  delle  rispettive  loro  armi. 

ten    wird.  Zur   Beglaubigung    des  Vorste- 

henden    wurde     gegenwàrtiges     Protocoll 

verfasst   und  von   dem    Kardinal   Staatsse- 

eretàr   und   den    beiden    Bevollmachtigten 

unterzeichnet  und  besiegelt. 

In  doppelter    Ausfertigung,  Rom    den  Fatto   in  doppio  questo  dì   12  settem- 

zwoKten  September  1859.  bre  1859. 

G.  Card.  Antonelli.  Krh.  v.  Berckheim. 

C.  A.  Card.  Reisach. 

Dall'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  nella  cit.  Busto  02. 


b)  Lettera  dei  plenipotenziarii  badesi  al  Card,  von  Reisach. 

28  giugno  1859. 

Les  soussignés  Plénipotentiaires  de  S.  A.  R.  le  Grand-Due  de  Bade  aprés  s'ètre  con- 
eertés  avec-  S.  E.  Mgr.  le  Card,  de  Reisach,  Plénipotentiaire  de  S.  Sté  le  Pape,  sur  une  Con 
vention  destinée  à  régler  les  affaires  de  l'Eglise  Catholique  dans  le  Grand-Duehé  de  Bade, 
convention  qui  a  été  signée  aujourd'hui,  et  aprés  avoir  examiné,  en  exécution  de  l'art.  IV. 
alinea  1.  de  cette  convention,  quels  seraient  les  bénéfices  s,oumis  au  droit  de  patronage  de 
S.  A.  R.  le  Grand  Due,  et  ceux  tombant  en  partage  à  la  libre  collation  de  l'Archeveque  de 
Fribourg,  ont  l'honneur,  sauf  la  ratification  de  S.  A.  R.  le  Grand-Due,  leur  Augusti  Maitre, 
de  confirmer  a  Son  Eminence  au  nom  de  leur  Gouvernement  leur  consentement  au  résultat 
de  l'examen  susmentionné,  au  partage  du  bénéfices,  d'après  lequel  les  bénc'fices  notes  sous 
la  lettre  A.3  dans  la  liste  ci-jointe  signée  de  part  et  d'autre,  seront  soumis  et  écherront  au 
droit  de  patronage  Grand-Ducal,  et  ceux  notes  sous  la  lettre  B.  a  la  libre  collation  episcopale. 
Les  Plénipotentiaires  Grand-Ducaux  déclarent  ensuite  au  nom  de  leur  Gouvernc  meni  quii 
ne  sera  présente  aux  bénéfices  mentionnés  sur  la  liste  ci-jointe  sous  A.,  que  des  ecclésiasti- 
ques  qui  auront  réussi  au  concours  general  pour  les  cures,1  ou  qui  se  trouvent  dc'jà  en 
possession  d'un  bénétìce.  Les  Soussignés  n'omettent  pas  de  déclarer  que  le  Gouvernement 
Gran-Ducal  considererà  la  présente  Note  et  son  annexe  comme  partie  intégrante  de  la  con- 
vention et  quii  attribuera  au  contenu  de  ces  pièces  autant  de  validité  qu'à  celui  di-  la  con- 
vention mème. 

Les  Soussignés  profitent  etc. 


e)  Aitili  lettera  dei  medesimi  al  medesimo 

28  giugno  1859. 

Une  convention  au  sujet  des  affaires  de  l'Eglise  Catholique  dans  le  Grand-Duchc   de- 

Bade  ayant  été  conclue  aujourd'hui  entre  les  Plénipotentiaires  de  S.  A.  R.  le  Grand-Due 

de  Bade  et  le  Plénipotentiaire  de  S.  S.  le  Pape  Pie  IX.,  les  soussignés  Plénipotentiaires  de 

S.  A.  R.  le  Grand-Due   au  nom  de  leur  Gouvernement  ont  l'honneur   d'adresser  a   S.  E. 

1  Sic! 

8  Nossi  om. 

'■  1  due  indici  A  e  H  non  sono  dati  ne  da  Nessi,  né  ila  Wai.tbr.  » 

4  N'ossi:  ■  cures  ». 


898  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  a.  1859 

Mgr.  le  Cardinal  de  Reisach,  par  rapport  à  certaines  stipulations  de  cette  convention,  les 
déclarations  suivantes: 

Ceux  auxquels  l'Archevéque  voudra  eonférer  les  ordres  sur  le  titre  de  la  mense  obtien- 
dront  ce  titre  de  la  part  du  Gouvernement  sur  des  fonds  a  sa  disposition,  en  cas  d'insuf- 
fisance  des  fonds  généraux  ecclésiastiques. 

Le  Gouvernement  Grand-Ducal  ne  méconnaissant  nullement  l'utilité  de  communautés 
religieuses  des  deux  sexes  pour  le  salut  des  lìdèles,  ne  s'opposera  pas  sans  motif  fonde  à 
l'introduction  d'ordres  religieux  ni  à  la  fondation  d'établissements  monastiques,  de  sorte  que 
les  négociations  de  l'Archevéque  avec  le  Gouvernement  a  ce  sujet  ne  resteront  pas  sans 
effet  en  total. 

Par  rapport  à  la  phrase  première  de  l'art.  V.  alinea  4  il  y  a  lieu  de  relever  qu'en  cas 
de  différence  entre  le  Gouvernement  Grand-Ducal  et  l'autorité  Archiepiscopale  au  sujet  de 
droits  de  patronage  du  Souverain,  on  s'adressera  au  St.  Siège  de  la  pari  du  Gouvernement 
afin  que  la  question  soit  réglée. 

Lorsqu'à  la  suite  de  crimes  ou  délits  l'arrestation  preventive  ou  la  peine  d'emprison- 
nement  auront  été  prononeées  contre  un  ecclésiastique,  on  observera,  autant  que  faire  se 
pourra,  les  égards  exigés  par  la  considération  due  à  la  qualité  ecclésiastique. 

En  ce  qui  concerne  l'instruction  primaire,  on  ne  fera  pas  de  difficulté  a  l'Archevéque 
d'exercer  dans  les  séminaires  pous  les  maìtres-d'école  ses  droits  quant  à  l'instruction  et 
l'éducation  religieuse.  Il  lui  sera  libre  de  méme,  d'assister  soit  en  personne  soit  par  délé- 
gation  aux  examens  que  les  instituteurs  primaires  devront  passer  au  sujet  de  leur  aptitude. 
Si  l'Archevéque  dans  des  cas  particuliers  croyait  devoir  déclarer,  que  parmi  ceux  qui  se 
destinent  a  la  fonction  d'instructeur  primaire  ou  qui  occupent  déjà  une  charge  de  ce  genre, 
il  se  trouvaii  des  individus  qui,  en  tant  qu'il  s'agit  de  l'instruction  et  de  l'éducation  religieuses 
de  la  jeunesse  catholique,  manquaient  des  qualités  requises  pour  une  gestion  de  la  sus-dite 
charge  de  maitre  d'école,  le  Gouvernement  autant  que  faire  se  pourra,  prendra  en  considéra- 
tion les  observations  et  propositions  de  l'Archevéque  afin  d'écarter  tout  inconvénient  réel. 

Au  sujet  des  livres  d'instruction  qui  ont  rapport  à  la  religion  et  qui  doivent  servir 
dans  les  écoles  primaires,  le  Gouvernement  Grand-Ducal  se  mettra  en  communication  avec 
l'Archevéque.  Si  dans  des  endroits  habités  par  des  protestants  le  nombre  des  famillescatho- 
liques  augmentait  considérablement,  le  Gouvernement  avisera  à  ce  qu'une  école  pour  les 
catholiques  y  soit  établie. 

Si  l'Archevéque  jugeait  nécessaire  que  les  élèves  du  colège  théologique  de  Fribourg  fus- 
sent  séparés  des  autres  étudiants  de  l'université  das  les  cours  d'instructions  le  Gouvernement 
Grand-Ducal  prendra  les  mesures  nécessaires  pour  opérer  cette  séparation.  Si  un  prolesseur 
de  l'université  de  Fribourg  ne  faisant  pas  panie  de  la  faculté  théologique  dans  son  cours  se 
mettait  en  désaccord  avec  la  dogme  et  la  morale  catholiques,  le  Gouvernement  Grand-Ducal 
aura  autant  que  faire  se  pourra,  égard  aux  réclamations  de  l'Archevéque  à  ce  sujet. 

Il  sera  libre  a  l'Archevéque  d'employer  à  son  séminaire  jusqu'à  concurrence  de  dix 
mille  florins  par  an  les  excédants  de  revenus  —  à  rechercher  par  la  commission  mixte  — 
des  fonds  généraux  ecclésiastiques  et  de  ceux  parmi  les  fonds  ecclésiastiques  non  géné- 
raux, dont  le  but  lundamental  admet  une  destination  pareille;  mais  le  Gouvernement  se 
réserve  son  consentement  pour  les  cas  dans  lesquels  l'Archevéque  désirerait  l'emploi  d'ex- 
cédants  de  fonds  dont  l'acte  de  fondation  n'admet  pas  la  destination  pour  le  séminaire. 

Par  les  décrets  qui  selon  l'art.  XXIII.  de  la  convention  seront  supprimés,  le  Gouver- 
nement Grand-Ducal  entend  principalement  les  ordonnances  du  30.  Janvier  1830,  du  1.  et 
3.  Mais  1853,  ainsi  que  l'acte  de  fondation  publié  lors  de  l'établissement  de  l'Archevéché  de 
Fribowrg,  en  tant  que  cet  acte  ne  concerne  pas  la  dotation  de  l'Archevéché. 

Les  Soussignés  saississent  avec  plaisir  etc. 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  (.ruminai  dt  Baden  899 


dì  Altra  lettera  dei  medesimi  al  medesimo. 

28  giugno  1859. 

En  égard  à  la  convention  conclue  aujourd'hui  pour  l'arrangement  des  affaires  de  l'Eglise 
Catholique  dans  le  Grand-Duché  de  Bade,  les  soussignés  Plénipotentiaires  de  Son  Altesse 
Royale  le  Grand-Due  de  Bade,  ont  l'honneur  de  déclarer  a  Son  Kminencc  Monseigneur  le 
Cardinal  de  Reisach,  Plénipotentiaire  de  Sa  Sainteté  le  Pape,  au  noni  de  leur  haut  Gou- 
vernement,que  celui-ci  sur  les  demandes  de  l' Arche  vèque  deFribourg  lui  accorderà  inspection 
de  documents  et  comptes  concernant  les  fonds  catholiques  non  ecck'siastiques,  aliti  qu'il 
puisse  se  convaincre  de  la  conservation  de  ces  fonds  et  de  leur  emploi  conforme  aux  fonda- 
tions;  et  qu'en  suite  d'observations  fondées  que  l'Archevèque  pourrait  Stre  dans  le  cas  de 
présenter  a  cet  égard,  remède  s'en  suivra. 

En  cette  circonstance  les  Soussignés  sont  heureux  de  confìrmer  etc. 

e)  Altra  lettera  dei  medesimi  al  medesimo. 

28  giugno  1859. 

Dans  le  courant  des  négociations  entre  le  Gouvernement  Grand-Ducal  de  Bade  et  le 
St.  Siège  pour  l'arrangement  des  affaires  de  l'Eglise  Catholique  dans  le  Grand-Duché,  la 
question  ayant  été  abordée,  quel  juge  serait  compétent  en  deuxième  et  troisième  instance 
pour  les  causes  ecclésiastiques,  et  les  plénipotentiaires  étant  convenus  de  part  et  d'aliti  e  que 
la  jurisdiction  pour  la  seconde  instance  devait  ètre  conférée  au  siège  épiscopal  de  Rottentoourg 
et  la  jurisdiction  pour  la  troisième  instance  au  siège  archiépiscopal  de  Cologne,  les  sous- 
signés Plénipotentiaires  de  S.  A.  R.  le  Grand-Due  de  Bade  ont  l'honneur  de  déclarer  a 
S.  E.  Mgr.  le  Cardinal  de  Reisach,  Plénipotentiaire  du  St.  Siège,  que  le  Gouvernement 
Grand-Ducal  approuve  l'accord  établi  en  cette  matière. 

C'est  avec  empressement  que  les  soussignés  renouvellent  etc. 


f)  Lettera  del  Card,  voti  Reisach  ai  plenipotenziarii  badesi. 

28  gingilo  1859. 

Il  sottoscritto  Cardinale  Plenipotenziario  di  Sua  Santità  ha  la  soddisfazione  di  annun- 
ziare ai  Signori  Plenipotenziarii  di  S.  A.  R.  il  Gran  Duca  di  Baden,  Sua  Eccellenza  il  Signor  Ba- 
rone di  Berckheim  Inviato  Straordinario  e  Ministro  Plenipotenziario  della  prelodata  Altezza 
Sua  Reale  presso  la  S.  Sede,  e  l'Illmo.  Signor  Dr.  Francesco  Carlo  Rosshirt  Consigliere  del 
Supremo  Tribunale  di  Giustizia  nel  Gran  Ducato,  che  il  S.  Padre  in  vista  della  stipulatasi 
Convenzione  relativamente  agli  affari  della  Chiesa  Cattolica  nel  medesimo  Gran  Ducato  si 
è  degnata  di  confermare  quanto  si  concertò  tra  i  rispettivi  Plenipotenziarii  sull'assegnazione 
dei  Beneficii  ecclesiastici  nell'Archidiocesi  di  Friburgo,  e  che  perciò  la  Santità  Sua  non  fa 
difficoltà  che  Sua  Altezza  Reale  continui  a  presentare  a'  quei  beneficii,  che  vengono  notati 
sotto  la  lettera  A.  negli  annessi  fogli  firmati  dai  suddetti  Plenipotenziarii;  rimanendo  gli 
altri  ivi  indicati  sotto  la  lettera  B.  alla  libera  collazione  dell'Arcivescovo,  il  quale  s'inten- 
derà quanto  al  resto  dei  beneficii  dell'Archidiocesi  coi  rispettivi  patroni  privati. 

Mentre  il  sottoscritto  è  autorizzato  a  fare  la  presente  officiale  comunicazione  da  servire 
di  documento  dell'Apostolica  conferma  di  sopra  accennata,  gli  è  grato  di  assicurare'  i  prelo- 
dati Signori  Plenipotenziarii  di  S.  A.  R.  il  Gran  Duca  di  Baden  che  in  sequela  di  essa  verrà 


900  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badcn  a.  1859 

avvertito  nella  Pontificia  Istruzione  Mons.  Arcivescovo  di  Friburgo  di  attenersi  esattamente 
a  quanto  si  stabilisce  nella  riferita  assegnazione  dei  beneficii,  la  quale  facendo  parte  inte- 
grante  della  stipulata  Convenzione  ha  piena  forza  di  atto  obbligatorio. 
In  tal  eongiuntura  poi  gode  il  sottoscritto  ec. 

g)  Altra  lettera  del  medesimo  ai  medesimi. 

28  giugno  1859. 

In  seguito  di  autorizzazione  ottenutane  da  Sua  Santità  il  sottoscritto  Cardinale  Pleni- 
potenziario trovasi  in  grado  di  dichiarare  agli  onorevoli  Signori  Plenipotenziarii  di  S.  A.  R. 
il  Gran  Duca  di  Baden,  che  nello  scopo  di  rimuovere,  quanto  meglio  sia  possibile,  il  peri- 
colo di  ambiguità  o  di  divergenze  tra  le  Autorità  della  Chiesa  Cattolica  e  quelle  dello  Stato 
nei  Dominii  Granducali  circa  l'esecuzione  di  quanto  si  è  convenuto  tra  la  S.  Sede  e  la  prelo- 
data  Altezza  Sua  R.  sopra  materie  religiose  ed  ecclesiastiche  riguardo  ai  detii  Dominii 
verrà  indirizzata  a  Monsig.  Arcivescovo  di  Friburgo  una  speciale  istruzione  con  mezzo  di 
apposito  Breve  epistolare  Pontificio,  inserendosi -in  essa  alcune  avvertenze  secondo  il  desi- 
derio manifestatone  dai  medesimi  Signori  Inviati,  e  nel  senso  concertatosi  tra  loro  ed  il 
sottoscritto  nel  corso  delle  trattative. 

Alle  dette  avvertenze  intendono  le  due  parti  contraenti  attribuire  un  valore  eguale  a 
quello  degli  articoli  della  stabilita  Convenzione:  ed  il  tenore  di  esse  trovasi  esposto  nei  fogli, 
che  qui  si  annettono  qual  documento  facente  parte  della  presente  Nota. 

Neil' indirizzare  tal  comunicazione  ai  premenzionati  Signori  Plenipotenziarii,  il  sotto- 
scritto si  pregia  ec. 

Le      avvertenze  »  sono  le  seguenti  date  da  Walter,  Fontes  etc.  385-390: 

Zu  Art.  I.  Bezuglich  der  Breven,  welche  von  Leo  XII.  an  den  Erzbischof  und  an  das 
Capitel  gerichtet  wurden,  wird  man  in  der  Instruction  Folgendes  erklaren  : 

«  Es  ist  des  heiligen  Stuhles  Absicht,  dass  an  den  apostolischen  Sendschreiben,  welche 
in  der  Form  von  Breven  von  Leo  XII.  unter  dem  21.  und  28.  Mai  1827  erlassen  worden 
sind, '  in  dem  Sinne  festgehalten  werde,  welchen  die  Worte  geben  ». 

Zu  Art.  II.  Hinsichtlich  des  Eides,  der  auch  vom  Klerus  zu  leisten  ist,  wird  man  dem 
Erzbischofe  eroffnen: 

«  Wenn  die  Grossherzogliche  Regierung  verlangt,  dass  die  Geistlichen  beim  Fintritte 
in  den  Kirchendienst  den  Eid  der  Treue  schwóren,  so  kann  diess  der  Erzbischof  ohne  alle 
Schvvierigkeit  zugeben,  woferne  nur  die  Eidesformel  nichts  in  sich  fasst,  was  den  Gesetzen 
Gottes  oder  seiner  heiligen  Kirche  widerspricht  ». 

Zu  Art.  IV.  In  Betreff  des  Einganges  dieses  Artikels  wird  man  dem  Erzbischofe  das 
Beifolgende  aufgeben: 

«  dass  derselbe  bei  der  hirtenamtlichen  Leitung  und  Verwaltung  seiner  Diòcese  die- 
jenigen  Rechte,  von  welchen  im  ersten  Absatze  des  Art.  IV.  und  im  Art.  VI.  der  Conven- 
tion die  Rede  ist,  zum  Heile  der  ihm  anvertrauten  Heerde  so  austibe,  dass  er  niemals  solche 
Kirehengesetze  neuerdings  in's  Leben  rufe,  welche  wegen  Verschiedenheit  der  zeitlichen 
und  ortlichen  Verhaltnisse  nach  der  gegenwàrtig  geltenden  und  vom  apostolischen  Stuhle 
gutgeheissenen  Disciplin  ausser  Uebung  gekommen  oder  durch  die  neu  eingegangene 
Convention  modificirt  worden  sind.  Wenn  derselbe  bei  Ausiibung  seines  bischoflichen 
Amtes  eine  allgemeine  Verordnung  oder  iiberhaupt  eine  Anordnung  von  hoherer  Bedeu- 
tung  erlàsst,  so  soli  er  gleichzeitig  mit  deren  Veroffentlichung  ein  Exemplar  derselben  der 
Grossherzoglichen  Regierung  mittheilen.  Solerne  sich  aber  seine  hirtenamtlichen  Anord- 

I    \      vllo  p,  '«il,  n.  1. 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  901 

nungen  nicht  innerhaib  des  Kreises  halten,  in  welchem  die  Kirchengevvalt  ausschliesslich 
zustiindig  ist,  sondern  sich  auf  Dirige  erstrecken,  welche  im  Gebiete  der  Staatsgewalt  liegen, 
so  wird  der  Erzbischof  sich  vor  deren  Veròffentliehung  mit  der  Grossherzoglichen  Regie- 
rung  in's  lìinvernehmen  setzen». 

Zu  Nr.  1.  desselben  Artikels  wird  man  dem  Krzbischofe  folgende  Bemerkungen 
machen: 

1.  «  Dar  Erzbischof  wird  kirchliche  Pfrtinden  niemals  AuslSndern  und  ebensowenig 
3  lichen  verleihen,  die  aus  erheblichen  und  auf  Thatsachen  gesttitzten  Griinden  der  I 
htrzoglichen  Regierung  in  rein  biirgerlichi  r  oder  politischer  Hinsicht  missfàllig  sind.  Uni 
sich  iiber  letzteren  Punkt  zu  verlàssigen,  wird  der  Erzbischof  in  jedem  Falle  der  Erledi- 
gung  einer  Pfriinde  die  Xamen  derjenigen,  welche  sich  um  dieselbe  bewerben.  in  officioser 
Weise  der  Grossherzoglichen  Regierung  mittheilen,  damil  die  letztere  innerhaib  liner  zu 
vereinbarenden  kurzen,  dici  Wochen  nicht  ùbersteigenden,  Frist  ihre  etwaigen  Einwen- 
dungen  geltend  machen  kann. 

2.  Der  Erzbischof  wird,  so  oft  er  Pfriinden  verleiht,  zu  der  Zeit,  zu  welchcr  er  die 
betreffenden  Ernennungen  ausspricht,  hiervon  der  Grossherzoglichen  Regierung  zur  k'ennt- 
nissnahme  Mittheilung  machen. 

3.  Wenn  der  Erzbischof  einen  auslàndischen  Geistlichen  tur  einige  Zeit  als  Vicar  zur 
Ausùbung  der  Seelsorge  verwenden  will,  so  wird  er  hievon  die  Grossherzogliche  Regie- 
rung in  Kenntniss  setzen,  und  derselben  zugleich  die  den  burgerlichen  und  politischen 
Stand  des  Geistlichen  betreffenden  Urkunden  vorlegen  lassen.  Er  wird  den  Letztern  dann 
nicht  verwrnden,  wenn  die  Grossherzogliche  Regierung  jene  Urkunden  nicht  tur  geniigend 
erachtet. 

4.  Geistlichen,  welche  von  Privatpersonen  pràsentirt  werden,  wird  der  Erzbischof  die 
c.inonische  Einsetzung  erst  dann  ertheilen,  wenn  er  in  Erfahrung  gebracht  hat,  dass 
die  Namen  derselben  von  den  Patronen  der  Grossherzoglichen  Regierung  kund  gegeben 
worden,  und  dass  die  betreffenden  Geistlichen  nicht  aus  erheblichen  und  auf  Thatsachen 
gestiitzten  Griinden  der  Grossherzoglichen  Regierung  in  rein  biirgerlicher  und  politischer 
Hinsicht  misstallig  sind». 

Beztiglich  der  Verfiigung  der  \Tr.  2  desselben  Artikels  wird  man  dem  Erzbischofe 
Xachstehendes  zu  erkennen  geben: 

«  Zum  Generalvicar,  zu  ausserordentlichen  Ràthen  und  Assessoren  des  Ordinariats 
wird  der  Erzbischof  nur  solche  Mànner  ausersehen,  von  denen  er  weiss,  dass  sie  der 
Grossherzoglichen  Regierung  in  biirgerlicher  und  politischer  Hinsicht  nicht  unangenehm 
sind.  Ebenso  wird  er  verfahren  bei  der  Wahl  der  Vorsteher  und  der  Lehrer  des  Seminars, 
des  Directors,  der  Repetenten  und  des  Oeconomen  des  theologischen  Collegiums  zu  Frei- 
burg, sowie  der  Mànner,  welche  die  der  òconomischen  Verwaltung  dieses  Collegiums 
vorgesetzte  Commission  bilden.  Die  Personen,  welche  der  Erzbischof  zu  den  gedachten 
Aemtern  ernannt  hat,  wird  er  der  Grossherzoglichen  Regierung  zur  Kenntnissnahme 
anzeigen  » . 

In  Betreff  der  Nr.  3.  des  Art.  IV.  wird  man  den  Erzbischof  in  folgendem  Sinne  ver- 
standigen  : 

«  Da  es  von  hoher  Bedeutung  ist,  dass  die  Geistlichen  nicht  allein  in  den  theologischen 
Wissenschaften,  sondern  auch  in  den  humanistischen  Studien  und  in  der  Philosophie 
griindliche  Kenntnisse  haben  und  wohlbewandert  seien,  so  wird  der  Erzbischof  veranlasst 
werden,  dass  er  in  dem  nach  Vorschrilt  des  Concils  von  Trient  zu  errichtenden  Seminar 
einen  Studiengang  vorschreibe  und  beobachten  lasse,  der  der  Ausbildung  in  den  gedachten 
Studien  und  in  der  Philosophie  entschieden  forderlich  ist,  sowie  dass  er  in  der  Regel 
Niemanden  zum  Studium  der  Theologie  zulasse,  der  nicht  den  vorgeschriebenen  Studiencurs 


902  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  a.  1859 

in  jenem  Seminar  oder  in  einer  òffentlichen  Gelehrtenschule  des  Grossherzogthums  absol- 
virt  hatte,  oder  der,  woferne  er  im  Auslande  oder  unter  der  Leitung  von  Privatlehrern 
den  Studien  obgelegen,  im  Wege  einer  mit  inni  vorgenommenen  Priifung  bewiesen  hatte, 
dass  er  in  den  siimmUichen  fraglichen  Wissenschaften  die  erforderlichen  Kenntnisse  besitze. 
In  den  Priesterstand  soli  der  Erzbischof  nur  solche  aufnehmen,  die  die  theologischen  Stu- 
dien nach  Vorschrift  vollendet  haben.  Es  kann  jedoch  der  Erzbischof  eine  Ausnahme  von 
dieser  Regel  machen,  wenn  er  diess  wegen  der  besonderen  Eigenschaften  und  Verhaltnisse 
eines  Candidaten  oder  wegen  anderer  besonderer  Umstande  fiir  nothwendig  erachtet. 

Da  es  vom  heil.  Stuhle  gestattet  ist,  dass  der  Erzbischof  fiir  Diejenigen,  welche  sich 
dem  Pfarramte  widmen  wollen,  eine  allgemeine  Concursprtifung  in  der  Weise  halte,  welche 
ihm  vom  heiligen  Stuhle  mit  Ertheilung  besonderer  Ermachtigungen  und  Weisungen 
vorgeschrieben  werden  wird,  so  hat  der  Erzbischof  der  Grossherzoglichen  Regierung  ein 
Y'erzeichniss  Derjenigen  vorlegen  zu  lassen.  welche  die  gedachte  Prufung  bestanden  haben, 
damit  die  Grossherzogliche  Regierung  zum  Behufe  der  Bezeichnung  von  Geistlichen  fiir 
einzelne  Pfriinden  ermessen  kann,  welche  Geistliche  in  wissenschaftlicher  Beziehung  als 
besonders  geeignet  erscheinen.  Wenn  die  Grossherzogliche  Regierung  zu  vorgedachttm 
Behufe  vom  Erzbischofe  begehrt,  dass  er  ihr  iiber  einen  bestimmten  Geistlichen  weitere 
Mittheilungen  mache,  so  kann  der  Erzbischof  diess  thun,  doch  muss  er  hierbei  die  Vorsicht 
beachten,  dass  er,  wenn  durch  Mittheilungen  der  fraglichen  Art  der  Ruf  des  Geistlichen 
leiden  konnte,  nur  im  Allgemeinen  erklare,  wegen  ihm  bekannter  Griinde  sei  der  Betref- 
fende  fiir  die  Pfrtinde,  um  die  es  sich  handelt,  minder  geeignet  > . 

Ueber  die  in  Nr.  3  desselben  Artikels  enthaltene  Verfiigung  wird  man  dem  Erzbischole 
bemerken,  was  folgt: 

«  Da  es  dem  Erzbischofe  freisteht,  die  heiligen  Weihen  auch  auf  den  Tischtite)  hin  zu 
ertheilen,  so  kann  er  diesen  Titel  auf  den  Intercalarfond  und  auf  die  iibrigen  allgemeinen 
kirchlichen  Fonds  verleihen.  Solite  er  aber  alle  diese  Fonds  nicht  fiir  ausreichend  halten, 
um  die  fragliche  Last  zu  tragen,  so  wird  er  sich  an  die  Grossherzogliche  Regierung  wen- 
den  welche  die  Verbindlichkeit  ubernommen  hat,  den  vom  Erzbischofe  bezeichneten  Per- 
sonen  den  Tischtitel  zu  ertheilen.  In  alien  solchen  Fallen  wird  er  sowoh!  die  Namen,  als 
auch  die  Studienzeugnisse  der  Betreffenden  der  Grossherzoglichen  Regierung  vorlegen  >. 

Die  Nr.  5  desselben  Artikels  anlangend,  wird  man  dem  Erzbischofe  Nachstehendes 
eroffnen  : 

«  Wenn  vom  Erzbischofe  vorgeschriebene  kirchliche  Feierlichkeiten  ausserhalb  der 
zur  Gottesverehrung  bestimmten  Orte  vorgenommen  werden  sollen,  oder  wenn  bei  kirch- 
lichen Feierlichkeiten  ein  bedeutendes  Zusammenstromen  des  Volkes  zu  erwarten  ist,  so 
wird  derselbe  hievon  vorher  rechtzeitig  der  Grossherzoglichen  Regierung  Anzeige  machen, 
damit  die  letztere  diejenigen  Massregeln  vorkehren  konne,  welche  sie  zur  Bewahrung  der 
Wiirde  der  fraglichen  kirchlichen  Feierlichkeit,  sowie  zur  Aufrechthaltung  der  òffentlichen 
Ordnung  fiir  nothig  und  dienlich  erachtet.  Bei  Abhaltung  von  Missionen  kann  der  Erzbi- 
schof auswàrtige  Weltgeistliche  oder  Religiosen  verwenden;  doch  wird  er  die  Namen 
Derjenigen,  deren  er  sich  zur  Vornahme  der  fraglichen  frommen  Uebungen  bedienen  will, 
der  Grossherzoglichen  Regierung  mittheilen  » . 

Hinsichtlich  der  Verfiigung  der  Nr.  6  wird  man  dem  Erzbischof  zu  erkennen  geben: 

«  Da  die  Grossherzogliche  Regierung  nicht  verkannt  hat,  wie  erspriesslich  zur  Befór- 
derung  des  Seelenheils  der  Glàubigen  das  Bestehen  religioser  Genossenschaften  beiderlei 
Geschlechts  in  der  Erzdiocese  wirken  kOnne,  und  da  die  Grossherzogliche  Regierung 
•  zuglcich  erklart  hat,  sie  werde  nur  beim  Vorliegen  erheblicher  Griinde  der  Einrichtung 
solcher  Genossenschaften  entgegentreten,  so  soli  der  Erzbischof  in  dieser  Sache  officiòs 
mit  der  Grossherzoglichen  Regierung  ins  Benehmen  treten,  damit  die  Schwierigkeiten 


a.  1859  Concordato  fra  l'i»  IX  g  Federico  Granduca  di  Baden  903 

die  sich  im  einzelnen  Falle  bieten  konnten,  beseitigt  vverden,  und  Alles  im  gemeinsamen 
Einverstàndnisse  so  geordnet  werde,  dass  die  Einfiihrung  religiose!-  <  '.eiiossenschaften  in 
der  Diocese  stattfinde  und  dieselben  zura  Heile  der  Seelen  verwendet  werden  konnen  » . 

Endlich  die  N'r.  7  anlangend  wird  man  dem  Erzbischofe  erOffhen: 

«  Wenn  der  Erzbischof  eine  DiòVesan-und  Frovincialsynode  abbaiteli  will,  so  wird  er 
vorher  der  Grossherzoglichen  Regierung  iiber  Ort  und  Zeit  der  Abhaltung  zur  Kenntniss- 
nahme  Anzeige  ywt  huius  rei  notitiam  habeat   erstatten  •. 

Zu  Art.  V.  Hinsichtlich  der  Nr.  1  desselben  wird  man  den  Erzbischol  in  lolgender 
Weise  verstandigen: 

«  Wenn  der  Erzbischol  sein  Gericht  nach  den  Beslimmungen  der  Kirchengesetze  und 
nach  den  ihm  mitzutheilenden  besonderen  Vorschriften  des  heiligen  Stuhles  eingerichlet 
babeli  wird,  so  wird  er  iiber  die  Art  und  Weise,  wie  diess  geschehen,  die  Grossherzogliche 
Regierung  verlàssigen,  und  wird  derselben  zugleicb  die  Namen  Derjenigen  mittheilen,  die 
er  mit  Ausiibung  seiner  Gericfatsbarkeit  beauftragt  hat.  Besondere  Dienstweisungen,  die 
er  dem  Gerichte  geben  wird,  wird  er  in  derselben  Art,  wie  seine  hirtenamtlichen  Anord- 
aungen,  der  Grossherzoglichen  Regierung  zur  Kenntnissnahme  (eum  in  finem,  ut  hujus 
rei  notitiam  habeat)  mittheilen  » . 

In  Bezog  aul  die  Nr.  2  desselben  Artikels  wird  man  dem  Erzbischofe  zur  Auflage 
macheti,  was  hier  beigesetzt  ist: 

«  Wenn  gegen  Geistliche  die  Strafe  der  Privation  oder  der  Suspension  vom  Amie,  oder 
die  Strafe  lànger  andauernder  Haft  in  einer  hierzu  bestini mten  Anstalt,  oder  grossere  Geld- 
bussen  erkannt  werden,  so  wird  der  Erzbischol' von  seiner  Strafverfligung  der  Grossherzo- 
glichen Regierung  Mittheilung  machen.  Wenn  aber  zur  Vollziehung  von  Straferkenntnisseiii 
die  der  kirchliche  Richter  ausgesprochen,  die  Mitwirkung  der  weltlichen  Gewalt  begehrt 
wird,  se  hat  der  Erzbischof  der  Grossherzoglichen  Regierung  auf  deren  Verlangen  die 
angemessenen  Aufklarungen  zu  geben». 

Zu  Art.  VI.  In  Betreff  der  Verfugung  dieses  Artikels  hat  man  die  nothige  Bemerkung 
in  der  dem  Erzbischofe  hinsichtlich  des  Eingangs  des  Art.  IV.  gewordenen  ErofTnung 
gemacht. 

Zu  Art.  VII.  wird  man  dem  Erzbischof  Eolgendes  eroffnen  : 

«  Bei  Anordnungen,  welche  die  religiose  Unterweisung  und  Erziehung  der  katho- 
lischen  Jugend  in  den  offentlichen  Schulen  betreffen,  und  insbesondere  bei  Bestimmung 
der  Zeit  und  der  Art  und  Weise,  zu  welcher  und  in  welcher  eine  jede  einzelne  Handlung 
vorgenommen  werden  solle,  hat  der  Erzbischof  die  Vorschriften  zu  berucksichtigen,  die 
iiber  Lehrgang  und  Disciplin  Air  die  Iraglichen  Schulen  gegeben  sind  ». 

Zu  Art.  v'III.  Man  wird  den  Erzbischof  in  folgender  Weise  verstandigen  : 

Die  Statuten  und  Vorschriften,  welche  der  Erzbischof  bezuglich  der  hauslichen  Disci- 
plin tur  das  Seminar  und  das  theologische  Collegium  erlassen  wird,  wird  er  der  Gross- 
herzoglichen Regierung  zur  Kenntnissnahme  mittheilen. 

Uebrigens  steht  nichts  im  Wege,  dass  das  bei  Wiedererrichtung  des  genannten  Col- 
legiums  provisorisch  erlassene  Statut  auch  ferner  in  Kraft  bleibe. 

Die  Uebersetzung  anerkennt: 
(gez.    Cari  August  Card,  von  Reisach. 


li   Altra  lettera  del  medesimo  ai  medesimi. 

28  giugno  1859. 

In  addizione  alla  ufficiale   sua  Nota   di   questo  stesso  giorno   il  sottoscritto  Cardinale 
Plenipotenziario  di  Sua  Santità  si  dà  la  premura  di  significare  confidenzialmente  agli  ono- 


904  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badcn  a.  1859 


rcvoli  Signori  Plenipotcnziarii  di  S.  A.  R.  il  Gran  Duca  di  Baden,  che  oltre  le  avvertenze 
di  cui  è  menzione  nella  detta  Nota,  verranno  trasmessi  a  Monsignor  Arcivescovo  di  Fri- 
burgo, nel  modo  che  la  S.  Sede  ravviserà  opportuno,  alcuni  particolari  avvisi  tracciati  nel 
senso  che  qui  viene  indicato,  vai'  a  dire: 

1.  Che  qualora  Monsig.  Arcivescovo,  secondo  il  diritto  assicuratogli  nell'Art.  XI.  delia 
testé  conchiusa  Convenzione,  reputasse  necessario  ritogliere  la  missione  canonica  a  qualche 
Professore  di  teologia  nella  Università  non  proceda  a  tal  passo  senza  la  pratica  di  preven- 
tive intelligenze  col  Granducale  Governo. 

2.  Che  sotto  il  titolo  di  Deputati  dell'Arcivescovo  menzionato  nell'Art.  XII,  §  2.  della  sud- 
detta  Convenzione  debba  intendersi  la  Commissione  mista,  la  quale  a  tenore  dell'Art.  XVIII. 
ha  da  ricevere  in  nome  del  medesimo  Arcivescovo  il  rendimento  dei  conti  da  lutti  gli 
Amministratori  dei  Beni  Ecclesiastici. 

3.  Non  esservi  difficoltà  che  la  Commissione  mista  e  l'altro  Consiglio,  che  si  occupa  delle 
scuole  cattoliche  e  dell'Amministrazione  dei  beni  così  delti  non  ecclesiastici  dei  Cattolici, 
abbiano  una  comune  Cancelleria  e  Revisione,  siccome  hanno  comune  in  una  stessa  Persona 
il  loro  Presidente  ecc. 


i)  Altra  lettera  del  medesimo  ai  medesimi. 

28  giugno  1859. 

Nel  corso  delle  trattative  dirette  alla  conveniente  sistemazione  degli  affari  della  Reli- 
gione e  Chiesa  Cattolica  nel  Granducato  di  Baden,  gli  onorevoli  Signori  Plenipotenziarii 
Badesi  mostrarono  il  desiderio  di  regolarsi  dalla  Santa  Sede  i  gradi  di  appellazione  nelle 
cause  ecclesiastiche;  e  presso  le  relative  conferenze  con  Loro  tenute  dal  Cardinale  Pleni- 
potenziario Pontificio,  si  concertò  che  per  la  seconda  istanza  venisse  delegato  il  Vescovo  di 
Rottenburgo  e  per  la  terza  l'Arcivescovo  di  Colonia. 

Rassegnatosi  al  Santo  Padre  il  concertato  metodo,  la  Santità  Sua  degnossi  approvarlo, 
autorizzando  il  corso  degli  atti  occorrenti  per  darsi  regolare  effetto  alle  correspettive  dele- 
gazioni. 

Tanto  il  sottoscritto  Cardinale  Plenipotenziario  è  in  facoltà  di  comunicare  con  la  pre- 
sente Nota  ai  premenzionati  Signori  Plenipotenziarii  di  S.  A.  R.  il  Gran  Duca  di  Baden,  ai 
quali  gode  ecc. 

k)  Pio  IX  all'Arcivescovo  di  Friburgo  di  Brisgovia. 

29  settembre  1859. 
Venerabilis  Frater,  Salutem  et  Apostolicam  Benedictionem.  Optime  noscis,  Venerabilis 
Frater,  qua  singulari  Te  prosequimur  benevolentia  propter  egregias,  quibus  fulges,  virtutes, 
et  iccirco  persuasissimum  Tibi  esse  debet  Nos  libentissime  ad  Te  scribere,  ut  colloqui  Tecum 
possimus.  Cum  autem  ad  ecclesiastica  istius  Dioecesis  negotia  componenda,  omnesque  contro- 
versias  amovendas  a  Nobis  cum  isto  Celsissimo  Principe  Magno  Duce  Badensi  Conventio 
nuper  fuerit  inita,  hanc  ad  Te  damus  Epistolam,  ut  initae  Conventionis  sensum  clarius  intel- 
ligas,  ac  simul  agnoscas  quae  a  Te  observari  exoptamus  in  nonnullis  praesertim  exequendis, 
quae  vi  ejusdem  Conventionis  fuere  sancita.  Atque  in  primis  scias  velimus  Nostram  et 
hujus  Sanctae  Sedis  mentem  esse,  ut  Apostolicae  Litterae  a  fé.  ree.  Leone  XII.  Praedeces- 
sore  Nostro  die  21.  et  28.  Maji  anno  1827  ad  Antecessorem  Tuum  et  istius  Metropolitani 
Tempi»  Canonicorum  Collegium  seu  Capitulum  datae1  in  eo,  quem  prae   se   ferunt,  sensu 

1  Quella  ilei  28  maggio  0  la  Re  sacra  (p.703);  l'altra  del  21  e  probabilmente  eguale  a  quella  inviata  al  Vescovo 

di  Roticnburg  (v.  p.  866,  n.  4). 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federica  Granduca  di  Baden  905 


observentur.  Quod  si  Magni  Ducis  Gubernium  postulaveril  ut  Clerici  Tui,  priusquam  sacrimi 
ministerium  exercere  incipiant,  fidelitatis  juramentumemittant,  id  sine  alla  difficultate  permit- 
tere  poteris,  dummodo  tamen  jurisjurandi  formula  nihil  habeat,  quod  Dei  Ejusque  Sanctae 
Ecclesiae  legibus  adversetur.  Te  autem  monemus  ut  in  pastorali  istius  Dioeceseos  regimine 
et  administratione  ea  jura,  quae  tum  in  prima  quarti  Convcntionis  articuli  parte,  tum  in 
articulo  sexto  enunciantur,  ita  ad  gregis  Tibi  commlssi  saluiem  exerceas,  ut  minime  renoves 
illos  Canones,  qui  prò  diversa  temporum  locorumque  ratione  ex  vigenti  nunc  et  ab  Apo- 
stolica Sede  adprobata  Ecclesiae  disciplina  obsolevei  unt,  vel  ipsa  nunc  inita  Conventione 
modificati  sunt.  Cum  vero  prò  episcopali  Tuo  officio  generalis  aliqua  aut  majoris  momenti 
ordinatio  Tibi  erit  edenda,  illius  exemplar  Gubernio  mittendum  curabis  eodem  tempore, 
quo  illam  in  lucem  eris  emissurus.  Quatenus  vero  pastoralium  Tuarum  ordinationum  vis 
non  contineatur  intra  ea,  quae  ad  potestatem  soli  Ecclesiae  competentem  referantur,  sed 
extendatur  ad  res  Gubernii  auctoritate  constituendas,  antequam  illas  vulges,  Tibi  cum  eodem 
Gubernio  Consilia  erunt  conferenda.  Cum  autem  de  ecclesiasticis  istius  Dioecesis  bene- 
ticiis  attribuendis  actum  sit  inter  Nos  et  istud  Gubernium,  ac  Nos  indulserimus  ut  Magnus 
Badensis  Dux  ad  plura  beneficia  praesentare  pergat,  indicem  Tibi  mittimus,  in  quo  tum  ea, 
ad  quae  praesentabit  idem  Magnus  Dux,  tum  ea,  quae  libere  a  Te  conferentur,  consignata 
sunt.  Volumus  vero,  ut  hujusmodi  indicem  diligenter  óbserves,  et  quod  spectat  ad  ea  bene- 
ficia, ad  quae  hucusque  privati  Patroni  praesentaverunt,  cum  eisdem  patronis  agas,  ut  quae 
beneficia  legitimo  acquisito  juri  patronatus  non  subjacent,  Tibi  vindices.  In  beneficiis  tamen 
a  Te  libere  conferendis  caveas  velimus,  ne  illa  tribuas  ecclesiasticis  viris  extraneis  vel  iis,  qui 
ob  graves  rationes  et  facto  innitentes  Gubernio  circa  res  mere  civiles  et  politicas  minus 
accepti  fuerint.  Et  quo  facilius  id  noscere  possis,  quotiescumque  aliquod  vacaverit  bene- 
tìcium,  illorum,  quid  ad  illud  obtinendum  concurrere  voluerint,  nomina  Gubernio  officiose 
significabis,  ut  intra  breve  temporis  spatium  a  Te  eodemque  Gubernio  statuendum,  quod 
tres  hebdomadas  non  excedat,  Tibi  idem  Gubernium  indicare  possit,  si  quidpiam  contra 
aliquem  eorum  animadvertendum  habeat.  Eorum  vero  nomina,  quos  ad  beneficia  promo- 
vendos  esse  duxeris,  eodem  tempore,  quo  illos  ad  eadem  beneficia  nominaveris,  Gubernio 
notitiae  causa  significabis.  Quod  si  extraneo  Sacerdoti  per  aliquod  tempus  Vicarii  munus 
committere  volueris  ad  animarum  curam  exercendam,  idem  Gubernium  monebis,  simulquc 
documenta  ipsi  tradenda  curabis,  quae  civilem  et  politicam  illius  Sacerdotis  indolem  respi- 
ciunt,  neque  illum  admittes,  si  Gubernium  eadem  documenta  non  adprobaverit.  Praesentatis 
a  privatis  patronis  canonicam  institutionem  ne  tribuas,  nisi  prius  cognoveris  patronos 
eorum  nomina  Gubernio  significasse,  eosque  eidem  Gubernio  ob  graves  rationes  et  facto 
innitentes  circa  res  mere  civiles  et  politicas  non  esse  minus  acceptos.  Tuae  praeterea  curae 
erit  in  Vicarium  Generalem  atque  in  extraordinarios  istius  Archiepiscopahs  Tuae  Curiae 
seu  Ordinariatus  Consiliarios  et  Adsessores  eos  eligere,  quos  noveris  ipsi  Gubernio  circa 
res  civiles  et  politicas  non  esse  minus  gratos.  Idem  observabis  in  eligendis  tum  Seminarii 
Superioribus  et  Professoribus,  tum  Collegii  theologici  Eriburgensis  Rectore,  Repctitoribus, 
Oeconomo,  tum  in  illis  viris,  ex  quibus  constabit  Consilium  seu  Commissio  oeconomicae 
ejusdem  Collegii  administrationi  praeposita.  Nominatos  autem  ad  hujusmodi  officia  Gubernio 
notitiae  causa  significabis.  Cum  autem,  veluti  optime  intelligis,  maxime  intersit,  ut  Clerici 
non  solum  theologicis  disciplinis,  sed  litterarum  quoque  et  philosophicarum  rerum  scienlia 
ac  peritia  praestent,  Tibi  curae  erit,  ut  in  Seminario  ad  Concini  Tridentini  normam  consti- 
tuendo  eam  studiorum  rationem  sedulo  praescribendam  et  observandam  cures,  quae  ad 
Clericorum  mentes  litteris  ac  philosophicis  disciplinis  diligenter  excolendas  summopere 
conducat.  Ne  velis  regulariter  admittere  ad  Theologiae  studium  nisi  illos,  qui  praescriptum 
studiorum  cursum  in  ipso  Seminario  vel  in  publico  aliquo  Magni  Ducatus  Lyceo  absolverint, 
aut,  dum  alibi   vel  apud   privatos   Magistros   studiis   operam   dederint,  facto   experimento 


906  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Bade»  a.  1859 


necessarias  in  iisdem  littcris  disciplinisque  cognitiones  habere  probaverint.  Ad  sacrum  vero 
presbyteratus  ordinerà  eos  tantummodo  promovendos  curabis,  qui  sacrae  Theologiae  studia 
rite  peregerint.  Poteris  tamen  ab  hujusmodi  regula  recedere,  quando  id  propter  peculiarem 
alicujus  candidati  indolem  et  conditionem,  aut  alia  rerum  adjuncta  necessarium  esse  duxeris. 
Quod  vero  attinet  ad  illorum  examen,  quibus  beneficia  animarum  curae  obnoxia  sunt  confe- 
renda,  indulgemus,  ut  generalis  ad  illa  obtinenda  habeatur  concursus  ea  ratione,  quae  Tibi 
a  Nobis  et  ab  hac  Sancta  Sede  praescribetur  juxta  facultates  et  instructiones  Tibi  commu- 
nicandas.  Curabis  tamen  ,ut  Gubernio  tradatur  eorum  index,  qui  in  hoc  concursu  adprobati 
sunt,  quo  in  designandis  ad  beneficia  personis  sciat,  qui  sacra  scientia  magis  idonei  sint. 
Quod  si  eadem  de  causa  Gubernium  a  Te  postulaverit  ut  ad  suam  notitiam  perferas  ea, 
quae  de  aliquo  ecclesiastico  viro  peculiariter  scire  cupiat,  poteris  id  quidem  facere,  ea  tamen 
adhibita  cautione,  ut  si  ejusdem  viri  fama  inde  laedi  possit,  illum  ob  rationes  Tibi  notas  ad 
acquirendum  benetìcium  minus  idoneum  esse  pronunties.  Cum  Tibi  liberum  sit  ordines 
sacros  conferre  etiam  ad  titulum  mensae,  poteris  Tu  ipse  hujusmodi  titulum  adsignare 
supra  fundos  intercalares  ceterosque  ecclesiasticos  fundos  generales.  Si  vero  fundos  ipsos 
tali  oneri  sustinendo  impares  judicaveris,  Gubernium  monebis,  quod  obligationem  assumpsit 
conferendi  scilicet  titulum  mensae  iis,  qui  a  Te  fuerint  designati.  Quo  in  casu  eidem  Gubernio 
tum  nomina,  tum  documenta  de  studiis  peractis  a  Candidatis  exhibebis.  Quando  ecclesiasticae 
functiones  a  Te  praescriptae  extra  loca  divino  cultui  destinata  aut  cum  magno  populi  con- 
cursu sint  habendae,  praevio  congruo  tempore  Gubernium  de  hac  re  monendum  curabis, 
ut  ea  disponere  possit,  quae  ad  ipsarum  functionum  decorem  et  ad  publicam  quietem  con- 
servandam  necessaria  et  opportuna  esse  existimaverit.  Ad  sacras  peragendas  Missiones 
liberum  quidem  Tibi  erit  externos  ecclesiasticos  viros  vel  religiosos  adsciscere,  attamen 
illorum  nomina,  quorum  opera  ad  ejusmodi  pia  peragenda  exercitia  uti  volueris,  Gubernio 
significabis.  Cum  autem  Gubernium  idem  agnoverit  quam  utile  sit  ad  fidelium  salutem  pro- 
curandam,  ut  in  ista  Archidioecesi  Religiosae  utriusque  sexus  Congregationes  habeantur, 
ac  simul  declaraverit  se  nunquam  nisi  ob  graves  causas  earum  institutioni  fore  contrarium, 
in  hac  re  officiose  ages  cum  ipso  Gubernio,  ut  difficultates,  quae  in  peculiari  aliquo  casu 
obstare  possunt,  amoveantur,  et  omnia  communi  consensu  ita  ordinentur,  ut  Religiosae 
Familiae  in  istam  Dioecesim  induci,  ibique  prò  animarum  salute  adhiberi  possint.  Quoties 
Dioecesanam  vel  Provincialem  Synodum  celebrare  volueris,  Gubernio  significabis  tum  locum, 
tum  tempus,  quo  id  agere  intendis,  ut  hujus  rei  notitiam  habeat.  Cum  vero  Tuum  Tribunal 
juxta  Canonum  dispositiones  ac  peculiaria  hujus  Sanctae  Sedis  praescripta  Tibi  communi- 
canda  institueris,  monebis  Gubernium  de  ratione  et  modo,  quo  illud  constitueris,  ac  simul 
eorum  nomina  manifestabis,  quibus  Tuam  demanda veris  jurisdictionem.  Ac  peculiares  quoque 
instructiones,  quas  eidem  Tribunali  dederis,  non  secus  ac  alias  pastorales  Tuas  instructiones 
cum  Gubernio  communicabis  eum  in  finem,  ut  hujus  rei  notitiam  habeat.  Quodsi  contigerit, 
ut  in  Clericos  privationis  aut  suspensionis  ab  officio  poenis,  aut  longiori  in  domibus  ad  id 
destinatis  custodia,  aut  graviori  quadam  pecuniaria  muleta  animadvertas,  de  hisce  poenis 
a  Te  infiictis  Gubernio  notitiam  dabis.  Si  autem  ad  exsequendas  sententias  ab  ecclesiastico 
judice  latas  brachii  saecularis  auxilium  requiratur,  tum  congruas  dabis  dilucidationes,  si 
illas  Gubernium  postulaverit.  In  iis  vero  ordinandis,  quae  ad  religiosam  catholicae  juven- 
tutis  instructionem  et  educationem  pertinent  in  publicis  scholis,  ac  praesertim  in  statuendo 
tempore  et  modo,  quo  res  quaeque  fieri  debeat,  rationem  eorum  habebis,  quae  prò  earumdem 
scholarum  ratione  et  disciplina  sunt  praescripta.  Communicabis  autem  Gubernio  statuta  et 
regulas,  quas  de  domestica  tum  in  Seminario,  tum  in  theologico  Collegio  seu  Convictu 
Friburgensi  disciplina  observanda  praescripseris.  Ceterum  nihil  obstat  quominus  ea,  quae 
prò  eodem  Friburgensi  restituendo  Collegio  interim  statuta  sunt,  vim  habere  pergant.  Haec 
omnia   Tibi   significanda  censuimus,  Venerabilis   Frater,  nihil   dubitantes  quin   ca  sedulo 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badai  907 

exequi  et  observare  studeas.  Denique  jucundissimum  Nobis  est  hanc  etiam  occasionem 

amplecti,  ut  iterum  testari  et  confìrmare  possimus  propcnsissimam  aeque  ac  studiosissimam 

Nostrani  in  Te  voluntatem.  Cujus  quoque  certissimum    pignus  esse  volumus  Apostolicam 

Benedictionem,  quam  ex  intimo  corde   profectam  Tibi    ipsi,    Venerabilis   Frater,  et   gregi 

Tuae  vigilantiae  commisso  pcramanter  impcrtimur.   Datum   Romae  apud   S.  Petrum   die 

29.  Septembris  Anno  1859.  l'ontificatus  Nostri  Anno  XIV. 

Pius  P.  P.  IX.  ' 


1)  Lettera  del  Card.  Antonella  all'Arcivescovo  di  Friburgo  in  Brisgovia. 

30  settembre  1859. 

Illustrissime  et  Reverendissime  Domine.  —  Optime  noscis,  Illustrissime  et  Reveren- 
dissime Domine,  quo  studio  Sanctissimus  Dominus  Noster  Pius  IX.  Pontifex  Maximus  prò 
apostolici  sui  muneris  debito  curas  cogitationesque  converterit  ad  ecclesiastica  istic  com- 
ponenda  negotia.  Hinc  post  diuturnam  tractationem,  rebus  omnibus  scdulo  perpensis,  Con- 
ventionem  cum  Celsissimo  isto  Badensi  Magno  Duce  ineundam  existimavit,  quo  ecclesia- 
sticarum  istic  rerum  bono  utilitatique  consuleret.  Ut  autem  et  hujusce  Conventionis  sensus 
clarius  cognoscere,  atque  uberius  intelligere  posses,  Illustrissime  et  Reverendissime  Domine, 
quae  prò  eximia  ac  perspecta  Tua  pastorali  sollicitudine  ac  vigilantia  a  Te  sunt  peragenda, 
mihi  idem  Sanctissimus  Dominus  Noster  in  mandatis  dedit,  ut  hanc  Instructionem  Tibi 
darem,  quam  prae  oculis  habeas  oportet  in  iis  omnibus  exequendis,  quae  eadem  Conven- 
tione  sunt  sancita,  ut  ipsa  Conventio  optatum  habeat  exitum.  ltaque  ipso  Summo  Pontince 
jubente  ac  probante  haec  Amplitudini  Tuae  significanda  curo. 

1.  In  primo  Conventionis  articulo  cautum  est,  ut  diligenter  observetur  methodus  in 
apostolicis  Litteris  «  Ad  Dominici  Gregis  custodiam  »s  praescripta  prò  eligendis  istius  Metro- 
politani Templi  Canonicis  ad  omnes  amovendas  abusiones,  quae  in  hanc  rem  Gubernii  causa 
irrepserant.  Quocirca  Tibi  atque  isti  Canonicorum  Collegio  summa  diligentia  erit  curandum, 
ut  ii  tantum  ecclesiastici  viri  in  Canonicos  ejusdem  Metropolitani  Templi  cooptentur,  qui 
non  solum  pietate,  scientia,  et  vero  ecclesiastico  spiritu  emineant,  verum  etiam  necessariam 
peritiam  et  experientiam  habeant  in  Ecclesiae  negotiis  recte  tractandis,  quique  aliis  oppor- 
tunis  praediti  sint  dotibus,  ut  Tibi  auxiliariam  utilemque  operam  navare  possint  in  amplis- 
simae  istius  Dioecesis  procuratione,  atque  in  multis  gravibusque  expediendis  negotiis,  de 
quibus  Archiepiscopalis  ista  Tua  Curia  ex  Conventionis  vi  agere  debebit. 

2.  Omnis  autem  diligentia  et  sollicitudo  Tibi  est  adhibenda  in  deligendis  praesertim 
parochis,  quo  ecclesiastica  beneficia  animarum  curae  obnoxia  illis  tantum  conferantur  viris, 
qui  non  modo  sacrarum  disciplinarum  scientia,  verum  etiam  vitae  integritate,  morum  gra- 
vitate, catholicae  religionis  studio  et  ecclesiastici  spiritus  laude  aliis  praestent,  et  digni  atque 
idonei  sint  ad  animarum  salutem  procurandam.  Cum  vero  Sanctissimus  Dominus  Noster, 
ob  peculiaria  rerum  adjuncta,  opportunum  esse  censuerit  servari  in  ista  Friburgensi  Dioe- 
cesi  morem  generalis,  ut  dicitur,  prò  paroeciis  concursus  in  aliis  Germaniae  Dioecesibus 
vigentem,  iccirco  Decretum  Sacrae  Congregationis  negotiis  ecclesiasticis  extraordinariis 
praepositae  accipies,  ex  quo  dare  aperteque  nosces,  quae  de  hac  re  Tibi  idem  Pontifex  prae- 
scribenda  existimavit.  Et  quoniam  a  Te  isti  Gubernio  index  est  exhibendus  eorum,  qui  bene- 
ficia a  Te  conferenda  petiverint,  curabis  ejusmodi  indicem  conficere  statim  ac  elapsum  luerit 
tempus  a  Te  supplicibus  petitionum  libellis  excipiendis  praelinitum,  eumdemque  indicem 

1  Ni  ssi  ..ni.   .  Unum  •  IX  ». 
-  V.  p.  700  ss. 


908  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  a.  1859 


communicare  antequam  de  competitorum  dotibus  habeatur  examen.  Etsi  autem  idem  Guber- 
nium  ob  politicas  civilesque  dumtaxat  causas  easque  veras,  graves,  factisque  probatas  possit 
aliquas  proponere  exceptiones,  quarum  ratio  Tibi  erit  habenda,  tamen  ad  Te,  Illustrissime 
Domine,  semper  pertinebit  judicare  utrum  exceptiones  a  Gubernio  propositae  sint  verae  et 
factis  comprobaiae.  Quocirca  episcopalis  Tuae  firmitatis  erit,  quovis  humano  respectu  postha- 
bito,  electionem  a  Te  factam  tueri  ac  defendere,  quoties  rerum  omnium  adjunctis  sedulo 
perpensis,  existimabis  exceptiones  ipsas  haud  sufficere,  ut  a  beneficio  obtinendo  ecclesia- 
sticus  vir  excludatur,  quem  omnibus  digniorem  judicaveris'  cui  vacans  deferatur  benefìcium. 
Atque  hic  scito,  quod  Apostolica  haec  Sedes  concedens  Gubernio  commemorati  indicis  com- 
municationem  haud  omisit  Gubernio  eidem  dare  aperteque  declarare,  hujusmodi  conces- 
sione eidem  facta  nullo  unquam  modo  Archiepiscopi  libertatem  ac  jus  posse  impediri,  quo- 
minus  ipse  de  exceptionibus  judicet  atque  in  ferendo  judicio  sequatur  propriae  conscientiae 
dict  amen.  Quae  quidem  Gubernium  non  potuit  non  recognoscere.  Cum  autem  ob  utilitates, 
quas  ex  inita  Conventione  in  Ecclesiam  redundaturas  esse  confidit,  Sanctitas  Sua  indulgen- 
dum  censuerit  ut  iste  Serenissimus  Magnus  Badensis  Dux  pergat  designare  ad  ea  bene- 
ficia, quae  in  indice  Tibi  communicato  enunciata  sunt,  rum  idem  Celsissimus  Princeps  pro- 
misit  se  illos  tantum  esse  designaturum,  qui  generali  experimento  seu  concursui  se  subie- 
cerint,  quique  idonei  reperti  fuerint,  aut  qui  jam  beneficia  obtinent.  Optandum  quidem  esset 
ut  istud  Gubernium  ab  illis,  qui  ab  ipso  cupiunt  ad  beneficia  designari,  postularet,  ut  cum 
supplicibus  libellis  sibi  etiam  exhibeatur  proprii  Ordinarli  testimonium  de  ecclesiasticis  peti- 
toris  dotibus.  Si  vero  petitor  Decani  tantummodo  testimonium  postulaverit,  ne  omittas  Decanis 
ipsis  praecipere  ut  hujusmodi  testimonia  nemini  unquam  tribuant,  antequam  Te  consu- 
luerint,  ut  sciant  quomodo  ipsi  haec  testimonia  concedere  debeant,  propterea  quod  saepe- 
numero  contingere  potest,  ut  Decani  ignorent  quae  Tibi  soli  cognita  fuerint. 

3.  Ex  commemorato  beneficiorum  indice  agnosces,  nihil  inter  hanc  Sanctam  Sedem  et 
istud  Gubernium  fuisse  constitutum  de  illis  beneficiis,  ad  quae  privati  patroni  nominarunt 
usque  ad  annum  millesimum  octingentesimum  quadragesimum  octavum.  Sed  Gubernium 
idem  declaravit  se  statuisse  privatis  patronis  illa  restituere  beneficia,  quae  sibi  patroni  ipsi 
eodem  anno  1848  cesserunt,  ac  simul  declaravit  se  plenam  Archiepiscopo  relinquere  liber- 
tatem ineundi  cum  ipsis  privatis  patronis  Consilia  circa  exercitium  patronatus  juris,  quod 
pertinere  ad  illos  possit.  Haud  ignorat  haec  Apostolica  Sedes  nonnullos  ex  privatis  hisce 
patronis  facto  exercere  patronatus  jus  in  paroecias  et  beneficia,  quae  ante  ecclesiasticarum 
rerum  in  Germania  perturbationem  hoc  ineunte  saeculo  ad  liberam  Archiepiscopi  collatio- 
nem  et  ad  Religiosas  Familias  atque  Ecclesiasticos  Ordines  nunc  extinctos  vel  patronatus 
jure  pertinebant,  vel  cum  illis  erant  conjuncta.  —  Itaque  Tuae  curae  omnino  erit  liberam 
eorum  omnium  beneficiorum  collationem  vindicare,  prò  quibus  patroni  nullum  legitimum 
titulum  afferre  ac  probare  poterunt.  Non  praetermisit  haec  Sancta  Sedes  Gubernio  decla- 
rare minime  posse  erga  privatos  patronos  illas  haberi  rationes,  quibus  eadem  mota  assi- 
gnationem  constituit  beneficiorum,  quorum  nominationem  Celsissimo  Badensi  Magno  Duci 
indulsit.  Quare  hujusmodi  assignatio  privatis  patronis  nullo  unquam  modo  suffragari  poterit. 
Atque  iccirco  si  ab  aliquibus  ex  praedictis  patronis  minime  retractetur  cessio  ab  ipsis  Gubernio 
facta  anno  1848,  vel  si  ab  illis  post  initam  Conventionem  iterum  sui  patronatus  beneficia 
Gubernio  cedantur,  Gubernium  idem  haud  poterit  sibi  polliceri,  ut  rationes  erga  ipsum  in 
Conventione  habitae  extendantur  quoque  ad  beneficia,  de  quibus  agitur.  Atque  hanc  San- 
ctaeSedis  declarationem  ante  oculos  habeas  oportet,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine, 
in  tractatione  a  Te  suscipienda  cum  ipsis  privatis  patronis,  ut  hujusmodi  negotium  rite  ordi- 
nare queas  amicabili,  si  fieri  potest  transactione.  Quo  in  negotio  peragendo  atque  in  eorum- 
dem  patronorum  jure  ordinando  patronos  ipsos  inducere  cura,  ut  iidem  tum  juxta  istius 
Gubernii  exemplum  tum  juxta  morena,  quo  patroni  in  Germania  utuntur  ubi  generalis  con- 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  909 

cursus  viget,  eos  tantum  praesentare  velint,  qui  publicum  hujusmodi  concursum  adierunt 
quique  in  ilio  approbati  fuere.  Insuper  cum  idem  Gubernium  circa  privatos  patronosnullum 
jus  habeat,  nihilque  aliud  agere  possit,  nisi  veras  proponere  exceptiones,  quoties  inter  desi- 
gnate^ a  privatis  patronis  aliquis  adsit,  qui  eidem  Gubernio  propter  graves  factisque  pro- 
batas  et  unice  politicas  civilesque  rationes  minus  sit  gratus,  Tuae  episcopalis  sollicitudinis 
erit  sedulo  prospicere,  ne  Gubernium  ipsum  aut  absolutum  suffragium  habere  et  exercere, 
aut  sibi  arrogare  velit  jus  approbandi  et  confirmandi  patronorum  praesentationem. 

4.  Xullum  autem  dubium  est,  quin  ad  Te  pertineat  ecclesiastici  ad  beneficium  a  patronis 
designati  dotes  examinare  illumque  rejicere,  si  eum  indignimi  noveris;  ac  propterea  vides 
quae  diligentia  in  hoc  examine  peragendo  a  Te  sit  adhibenda,  et  quae  prudentia  atque  con- 
stantia in  canonica  institutione  illis  omnibus  ecclesiasticis  lirmiter  deneganda,  quos  indignos 
esse  judicaveris.  Scito  autem  integrum  Tibi  esse  jus  conferendi  beneficia  juris  patronatus 
quoties  patroni  intra  canonicum  tempus  designare  vel  praesentare  neglexerint,  etiamsi  nulla 
de  hoc  episcopali  jure  facta  fuerit  in  Conventione  mentio. 

5.  Quamvis  a  Te  sint  significanda  Gubernio  illorum  nomina,  quibus  contuleris  bene- 
ficia, eodem  tempore,  quo  ad  ipsa  beneficia  nominaveris,  tamen  Tibi  nec  institutio  canonica 
erit  retardanda,  nec  expectandum  responsum  Gubernii,  cui  nunquam  concedi  poterit  jus 
approbandi  vel  confirmandi  nominationem  ab  Archiepiscopo  factam.  Eapropter  sedulo  advi- 
gila,  ne  Gubernium  unquam  arrogare  sibi  velit  jus  confirmandi  peculiari  aliquo  decreto 
electionem  Canonicorum  aliorumque  Benetìciariorum  istius  Metropolitani  Templi.  Ac  si 
Gubernium  idem  vellet  per  ofticiales  ephemerides  publicare  Benetìciariorum  nominationem 
aut  illorum  electionem,  quibus  ecclesiastica  delata  sunt  munera,  Tuum  erit  contendere 
hujusce  promulgationis  formulam  ita  exprimi,  ut  ex  illa  numquam  ullo  modo  aliqua  vel 
leviter  appareat  ex  parte  Gubernii  approbatio  aut  confirmatio. 

6.  In  deligendis  Tuis  Consiliariis  extraordinariis,  et  Vicario  Generali,  aliisque  ecclesia- 
sticis viris,  qui  tum  in  Seminario,  tum  in  Collegio  Theologico  Friburgensi  quaedam  exer- 
ceant  munera,  etiamsi  cavere  debeas  ab  iis  eligendis,  quos  Gubernio  ob  civiles  politicasque 
causas  minus  acceptos  esse  sciveris,  ne  existimes  tamen  Tibi  iccirco  cum  eodem  Gubernio 
officialia  Consilia  antea  esse  conferenda,  quandoquidem  id  certo  scire  poteris  vel  ex  ipsa 
personarum  indole  et  conditione,  vel  ex  praecedentibus  Gubernii  lactis,  vel  aliis  ex  modis, 
quos  magis  opportunos  esse  existimaveris.  Hunc  autem  esse  hujus  Apostolicae  Sedis  sen- 
sum  luculenter  isti  Gubernio  tuit  declaratum,  atque  ipsius  Gubernii  ad  Conventionem  ineun- 
dam  Deputati  recognoverunt  ad  Archiepiscopi  arbitrium  omnino  id  pertinere. 

7.  Ac  supervacaneum  est  Tibi  significare,  ejusmodi  electiones  nullo  unquam  modo  esse 
contìrmandas,  cum  electorum  nomina  eidem  Gubernio  notitiae  tantum  causa  erunt  mani- 
festanda. 

8.  Quod  attinet  ad  officiales  Cancellariae,  per  Te  ipse  intelligis  omnem  Te  habere  liber- 
tatem  circa  illorum  electionem,  nec  ad  ipsos  extendi  posse  quod  statutum  luit  de  personis 
superius  memoratis.  Cum  vero  huic  Sanctae  Sedi  signirteaveris  summam  prò  eadem  Can- 
cellarla constitutam  haud  sufficere  ejusdem  Cancellariae  indigentiis,  tum  haud  omissum  est 
Gubernium  vehementer  excitare,  ut  suscepta  de  hac  re  tractatio  optatum  assequatur  exitum. 

9.  Nihil  dubitat  SSmus.  Dominus  Noster,  quin  Tu,  Illustrissime  et  Reverendissime  Do- 
mine, utens  episcopali  Tua  liberiate  vel  in  ipsa  Conventione  asserta  circa  ea  omnia,  quae 
ad  divini  cultus  rationem  spectant,  omnia  coneris  ut  canonicae  praescriptiones  diligentis- 
sime  observentur,  utque  Rituale  Romanum  vel  aliud  ab  hac  Sancta  Sede  approbatum  ab 
omnibus  adhibeatur,  quo  in  universa  Diotcesi  Sacri  Ritus  ab  Ecclesia  statuti  uno  eodemque 
modo  sedulo  serventur.  Atque  idem  Summus  Pontifex  prò  certo  etiam  habet  Te  pari  studio 
in  posterum  quoque  curaturum,  ut  in  Tua  Dioecesi  ab  idoneis  operariis  sacrae  identidem 
habeantur  Missiones,  quae  cum  summa    lui  nominis  laude,   et  spirituali  istorum  fidelium 


910  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  a.  1859 


salute  peragendas  curasti.  Praeterea  idem  Sanctissimus  Dominus  Noster  futurum  confìdit, 
ut  in  hac  re  magnum  Tibi  auxilium  ferant  Religiosae  Familiae,  quas  ex  Conventionis  vi  in 
Tuam  Dioecesim  introducere  poteris.  Atque  hic  scias  oportet  Gubernium  expressis  verbis 
declarasse,  tractationes  a  Te  cum  ipso  Gubernio  ineundas,  antequam  Religiosi  Ordines 
admittantur  vel  peculiaris  aliqua  eorumdem  Ordinum  tundatio  constituatur,  generatim  sine 
effectu  minime  esse  futuras.  Cujus  declarationis  sensus  explicatur  illis,  quae  Summus  Pon- 
tilèx  in  sua  Epistola  Tibi  significavi!,  ut  scilicet  etiamsi  Gubernium  suum  consensum  prae- 
stare  debeat  in  qualibet  peculiari  fundatione,  quo  Religiosa  aliqua  instituatur  Familia,  tamen 
idem  Gubernium  nunquam  poterit  obsistere  omnibus  peculiaribus  fundationibus,  atque  ita 
impedire,  quominus  Religiosae  familiae  in  istam  introducantur  Dioecesim.  Nec  permitti 
unquam  poterit,  ut  generali  Gubernii  lege  aut  ordinatione  aliquae  a  Magno  Ducatu  exclu- 
dantur  Religiosae  Familiae  ab  Apostolica  Sede  approbatae,  vel  ut  postulentur  aut  praescri- 
bantur  conditiones  vel  cautiones,  quae  vel  Religiosorum  Ordinum  naturam  et  instituta  im- 
mutare, vel  impedire  possint  quominus  ipsi  propriam  regulam  observare  valeant.  Ex  quo 
vel  facile  intelligis  nullo  modo  sustineri  posse  legem,  vulgo  Regolativo  anni  1811,  aliasque 
ordinationes,  quibus  constituuntur  res  adversae  Canonicis  Sanctionibus  et  Religiosis  Fami- 
liis  istic  existentibus.  Quae  commemoratae  ordinationes  inter  illas  comprehendi  debent, 
quae,  utpote  contrariae  nunc  vigenti  Ecclesiae  disciplinae,  sunt  piane  abrogatae  articulo 
vigesimo  tertio  initae  Conventionis.  Vehementer  autem  exoptat  Sanctissimus  Dominus  noster, 
ut  prò  explorata  Tua  diligenlia  et  sagacitate  velis  ad  Ipsum  mittere  accuratam  relationem 
de  Religiosis  Familiis  in  ista  Tua  Dioecesi  existentibus,  quo  valeat  opportuna  Tibi  monita 
dare  ut  noscere  possit'  et  quomodo  Te  gerere  debeas  in  amovendis  corruptelis,  quae  forsitan 
in  ipsas  Religiosas  Familias  irrepserint,  et  in  suscipiendis  cum  isto  Gubernio  tractationibus, 
ut  statuantur  relationes,  quas  cum  ipso  Gubernio  habere  possunt  Religiosae  Familiae,  quae 
in  publicam  institutionem  et  benehcentiae  opera  incumbunt. 

10.  In  Conventione  sancitum  fuit,  ut  omnes  ecclesiasticae  causae,  ac  praesertim  matri- 
moniales  et  illae,  quae  ecclesiae  disciplinam  respiciunt,  ad  Archiepiscopi  jurisdictionem 
forumque  spectent.  Itaque  oportet  ut  statim  Tuum  Tribunal  rite  constituas,  in  quo  formando 
aliorum  Germaniae  Episcoporum  exemplum  sequi  poteris,  si  ita  existimaveris,  eligens  sci- 
licet collegiale  tribunal,  cui  vel  Vicarius  Tuus  Generalis  vel  alius  ecclesiasticus  vir  a  Te 
destinandus  praesit,  qui  tribunal  ipsum  dirigat.  Omnes  vero  hujus  tribunalis  judices  a  Te 
unice  ac  libere  erunt  eligendi,  ac  prò  Tuo  arbitrio  amovendi,  cum  id  opportunum  esse 
duxeris,  ac  pariter  Tibi  semper  plenum  liberumque  jus  erit  eas  Tibi  reservare  causas,  quas 
per  Te  ipse  judicare  volueris.  Quare  Tibi  accurate  erit  praescribendum  ut  ecclesiasticae 
causae,  ac  potissimum  matrimoniales,  ab  ecclesiasticis  ordinariis  judicibus  rite  delectis  dili- 
gentissime  cognoscantur  ex  Sacrorum  Canonum  praescripto.  Insuper  Tibi  erit  statuendum, 
ut  earumdem  causarum  Acta  seu  Processus  sedulo  ac  rite  ab  iis  conhciantur,  quos  prò  Tua 
prudentia  deputare  censueris.  In  primis  vero  advigila,  ut  in  causis  matrimonialibus  accu- 
ratissime observentur  fel.  record.  Benedicti  XIV.  Litterae  incipientes  «Dei  miseratione'2  ». 

11.  Idem  Sanctissimus  Dominus  Noster  in  sua  Epistola  Tibi  significavit  quae  isti  Gu- 
bernio de  hoc  Tribunali  manifestare  debeas.  Haud  oportet  Te  monere  de  hujus  Sanctae 
Sedis  mente,  quae  numquam  sinere  potest,  ut  ullo  modo  Tua  piena  et  nulli  obnoxia  coar- 
ctetur  libertas  tum  formandi  et  ordinandi  Tuum  Tribunal,  tum  illos  eligendi,  qui  ipsum 
componant.  Ac  propterea  tolerari  numquam  poterit,  ut  Gubernium  ex  illis  manifestationi- 
bus,  quas  eidem  dabis  notitiae  tantum  causa,  occasionem  accipiat  examinandi  et  confirmandi 
vel  decreta  a  Tuo  Tribunali  edita,  vel  illos,  qui  a  Te  fuerint  electi,  utque  ita  ab  aliis  exi- 

Nussi,  ma  dovrà  essere      punsi-.. 

»  v.  p.  m>,  n.3. 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  911 

stimari  velit,  jurisdictionem  ab  ipso  Gubernio  conierri,  aut  illam  non   posse  a  Tribunali 
exerceri  et  a  Gubernio  recognosci  sine  ejusdem  Gubernii  auctoritate. 

12.  Cum  vero  Archiepiscopale  Tuum  Tribunal  in  secunda  provocatione  seu  instantia 
judicare  debeat  ecclesiasticas  causas  ab  Episcopis  Tuis  Suffraganeis  in  primo  jurisdictionis 
gradu  cognitas,  necesse  erit  Tribunal  a  Te  constimi,  a  quo  hujusmodi  causae  in  appella- 
tionis  gradu  judicentur.  Xihil  obstat  quominus  Tribunal,  a  quo  istius  Dioecesis  causae  in 
primo  gradu  judicantur,  in  appellationis  gradu  dijudicet  causas  Dioecesium  Suffraganea- 
rum.  Verum  causae  ab  Archiepiscopali  Tuo  Tribunali  in  prima  instantia  cognitae  et  judi- 
catae  minime  poterunt  nosci  et  judicari  a  Tribunali,  quod  fuit  a  Te  constitutum.  Quapropter 
ex  collatis  cum  isto  Gubernio  consiliis,  haec  Sancta  Sedes  Episcopum  Rottenburgensem  ad 
decennium  constituit  ut  judicet  causas  istius  Dioecesis  in  secundo  gradu,  et  Archiepiscopum 
Coloniensem  ad  commemoratuni  temporis  spatium  deputavit,  ut  in  tertia  provocatione  seu 
instantia  easdem  judicet  causas,  quemadmodum  ex  Pontificiis  Litteris  annulo  Piscatoris 
obsignatis  clarius  agnosces. 

13.  Ex  ipsa  Conventione  deprehendes  ad  ecclesiasticam  auctoritatem  pertinere  Patro- 
natus  causas  judicare,  in  quibus  agitur  de  hujusmodi  juris  existentia  circa  peculiare  aliquod 
Benetìcium.  Etsi  vero  harum  causarum  judicium  a  Gubernio  laicis  TribunaHbus  fuerat 
reservatum,  tamen  Gubernium  idem  promisit  se  ex  vigesimi  tertii  Conventionis  articoli  vi 
esse  immutaturum  leges,  quae  libero  hujus  Tuae  jurisdictionis  exercitio  adversantur.  Inte- 
rim nunquam  poteris  horum  laicorum  Tribunalium  jurisdictionem  agnoscere, Teque  subji- 
cere  sententiis,  quas  eadem  tulerint  Ti  ibunalia  donec  promissa  legum  immutatio  efticialur. 
Sed  instare  debebis  ut  hujusmodi  causae  judicentur  ab  ecclesiasticis  TribunaHbus,  quorum 
jurisdictio  in  ipsa  Conventione  fuit  admissa  ac  sancita.  Haec  Sancta  Sedes  haud  omisit  id 
opportune  declarare  Deputatis  Magni  Ducis.  Quod  autem  spectat  ad  controversias,  quae 
inter  Amplitudinem  Tuam  et  Magnum  Ducem  possunt  oriri  circa  Beneficia,  ad  quae  ipse 
Magnus  Dux  personas  designabit,  scito  cautum  esse  ut  ipsum  Gubernium  hanc  Sanctam 
Sedem  adeat,  quo  controversiae  ipsae  componantur  et  dirimantur.  Quocirca  Tuum  Tribunal 
abstinere  se  debebit  ab  examinandis  et  judicandis  hisce  controversiis  reservatis  judicio 
Apostolicae  Sedis,  quae,  diplomatica  ratione  exclusa,  illas  summatim  eo  modo  judicabit, 
quem  magis  opportunum  esse  censuerit. 

14.  Cum  aliquas  in  ecclesiasticos  viros  poenas  constitueris,  a  Te  notitia  isti  Gubernio 
erit  danda,  veluti  Summus  Pontifex  Tibi  in  sua  Epistola  significavit.  Sed  id  notitiac  tantum 
causa  Tibi  erit  manifestandum,  ac  propterea  nunquam  poteris  eidem  Gubernio  communicare 
vel  acta,  vel  sententias  cum  rationibus,  quae  decisioni  locum  dederunt,  et  quoties  delieta 
aut  secreta  aut  ejus  generis  fuerint,  ut  ex  illorum  cognitione  scandalum  vel  incommodum 
possit  derivare,  tunc  Gubernio  simpliciter  denunciabis  Te  justis  causis  adductum  debuisse 
illis  poenis  in  ecclesiasticos  viros  animadvertere.  -  Cave  ne  permittas  unquam  ut  Gubernium 
sibi  arroget  jus  admittendi  nclamationem  seu  recursum  cujusque  ecclesiastici  contra  sen- 
tentiam  a  Te  pronunciatane  Si  vero  Gubernium  idem  tibi  auxilium  praestare  debet,  quo 
sententia  a  Te  lata  executioni  mandetur,  et  explicationes  a  Te  petierit,  nunquam  Gubernio 
vel  acta  vel  sententiam  rationibus  expressam  ac  redactam  communicabis,  sed  illas  dumtaxat 
necessarias  dabis  explicationes,  quibus  ostendatur  sententiam  ipsam  a  competenti  judice,  et 
juris  ordine  servato  latam  fuisse. 

15.  Cum  Sancta  Sedes  minime  recusaverit  quominus  causae  clericorum  prò  delictis  et 
criminibus,  quae  poenalibus  Magni  Ducatus  legibus  puniuntur,  ad  laicos  judices  deferantur, 
minime  permisit  ut  clerici  ab  eodem  laico  judice  poenis  plectantur,  quae  nonnisi  a  judice 
ecclesiastico  infiigi  possunt.  Quare  in  Conventione  expresse  cautum  est  Archiepiscopo  acta 
judicialia  esse  communicanda,  et  eumdem  Archiepiscopum  posse  audire  condemnatum,  ut 
de  ecclesiastica  poena  eidem   intligcnda  cognoscere   possit.  Si   in   istis  poenalibus  legibus 


912  Concordato  Jra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  a.  1859 

praescriptum  esset,  ut  prò  aliquo  crimine  seu  delieto  admisso  ab  ecclesiastico  viro  idem 
privetur  officio  aut  beneficio,  hujus  legis  mutationem  postulabis,  nec  ulto  modo  sines  a  laico 
judice  privationis  poenam  decerni,  sed  Tu,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine,  judicare 
debebis  an  crimen  vel  delictum  a  clerico  admissum  hujusmodi  poenam  ex  Sacrorum  Cano- 
num  praescripto  mereatur,  aut  poena  clerico  inflicta  a  laicojudice  ob  crimen  commune  exigat, 
ut  clericus  officio  vel  beneficio  etiam  privetur.  Quae  éYiim  non  a  laica  potestate,  sed  ab 
Ecclesia  conferuntur,  nonnisi  ab  Ecclesia  ad  Sacrorum  Canonum  normam  in  poenam  auferri 
possunt.  Ceterum  promisit  Gubernium  rationem  omnem  ecclesiastici  ordinis  majori,  quo 
fieri  potest  modo,  esse  habendam,  cum  clerici  vel  in  carcere  sint  asservandi,  vel  aliqua  poena 
mulctandi,  vel  acta  conneienda. 

16.  In  septimo  Conventionis  articulo  statutum  est  ut  episcopale  Tuum  jus  libere  exerceas 
in  dirigenda  catholicae  juventutis  religiosa  institutione  in  omnibus  tum  privatis,  tum  publicis 
seholis.  ItaqUe  prò  egregia  Tua  pietate  et  gravissimo  pastoralis  Tui  ministerii  officio  in  tanti 
momenti  negotium  Tuas  omnes  curas  cogitationesque  convertens  ne  desinas  assidua  solli- 
citudine  iis,  quos  ad  religiosam  tradendam  instructionem  probaveris,  ea  omnia  accuratis- 
sime praescribere,  quae  ad  catholicam  juventutis  educationem  piane  conducant.  Ac  semper 
advigila,  ut  magistri  suo  munere  diligenter  et  religiose  fungentes  juventutem  ipsam  salu- 
taribus  divinae  nostrae  religionis  praescriptionibus  imbuant,  ad  omnem  virtutem  et  spiritum 
vere  catholicum  forment,  atque  ab  ipsis  magistris,  Parochis,  aliisque  ecclesiasticis  viris  a 
Te  deputatis  exige  ut  crebris  relationibus  a  Te  praefiniendis  rationem  Tibi  sedulo  reddant 
de  rebus  omnibus  ad  ipsas  scholas  pertinentibus,  ut,  ubi  opus  fuerit,  possis  ea  suscipere  Con- 
silia, quae  in  majorem  ejusdem  catholicae  juventutis  utilitatem  cedere  posse  existimaveris. 
Nullum  adest  dubium  quin  Tibi  summopere  cordi  sit  omni  zelo  curare,  ut  qui  Sanctissimae 
Nostrae  Religionis  veritates  in  Gymnasiis  praesertim  et  Lyceis  docere  debent,  non  solum 
doctrinae  laude  excellant,  verum  etiam  in  Catholicae  Religionis  professione  stabiles  et 
immoti  morum  gravitate  et  ecclesiasticae  vitae  commendatione  enitescant. 

17.  Etsi  autem  haec  Apostolica  Sedes  cum  isto  Gubernio  existimet  elementarias  scholas 
non  levem  percipere  utilitatem,  ac  multa  amoveri  incommoda,  si  una  eademque  persona 
earumdem  scholarum  inspectioni  praeesset,  tamen  firmum  et  immobile  est  tuendum  prin- 
cipium  plenissimae  libertatis,  qua  Archiepiscopus  ratione  sui  pastoralis  muneris  pollet  in 
iis  omnibus,  quae  catholicae  juventutis  institutionem  ejusque  religiosam  instructionem  quovis 
modo  spectant,  et  iccirco  in  illis  etiam  eligendis,  qui  ipsius  Archiepiscopi  nomine  et  aucto- 
ritate  eisdem  seholis  debent  advigilare.  Quapropter  in  votis  fuisset,  ut  Tu,  Illustrissime 
et  Reverendissime  Domine,  Gubernio  illorum  nomina  denunciares,  quos  necessariis  ad 
Inspectoris  munus  in  scholas  exercendum  dotibus  instructos  existimares,  utque  Gubernium, 
quoties  peculiares  non  habeat  rationes  destinandi  proprium  Visitatorem  eligeret  unum  ex 
illis,  qui  a  Te  fuissent  manifestati,  cui  postea  a  Te  committeretur  munus  peragendi  inspe- 
ctionem  in  scholas  elementarias. 

18.  Interim  cum  de  hac  re  nihil  cum  Gubernio  constitui  potuerit,  Tuae  curae  erit  omnem 
operam  impendere  ut  praedicto  modo  una  eademque  persona  Inspectoris  munere  fungatur 
absque  ullo  jurium  Tuorum  detrimento.  Si  id  obtineri  haud  possit,  tunc  Commissarius  a 
Te  libere  erit  nominandus,  dum  Gubernium  eliget  in  suum  Visitatorem  vel  virum  a  Te 
nominatum,  vel  alium  prò  suo  arbitrio. 

19.  In  sua  epistola  die  29.  hujus  mensis  data  Summus  Pontifex  praescripsit,  ut  in  edendis 
ordinationibus,  quae  religiosam  scholarum  institutionem  respiciunt,  debita  Tibi  sit  habenda 
ratio  illarum  rerum,  quae  prò  earumdem  scholarum  ratione  ac  disciplina  sunt  constitutac. 
1  >um  id  tibi  mandat  Summus  Pontifex,  nunquam  ejusdem  Pontifkis  mens  est,  ut  episcopale 
Tuum  jus  in  ipsa  Conventione  assertum  ullo  modo  coarctetur,  multoque  minus  subjiciatur 
exercitio  illius  supremi  regiminis  et  inspictionis  juris,  quod  in  Magno  Ducati!  Gubernium 


a.  1859      •  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badai  913 

in  singulas  scholas  exercet,  quin  imrao  idem  Pontifex  et  haec  Sancta  Sedes  vult,  ut  omnes 
ordinationes  ad  religiosam  institutionem  et  doctrinam  pertincntes  Archiepiscopo  omnino 
reserventur.  Atque  iccirco  Tibi,  Illustrissime  et  Reverendissime  Domine,  erit  curandum  ut, 
si  Gubernium  vellet  novas  prò  scholis  edere  regulas,  integrimi  inviolatumque  Tuum  jus 
persistat,  atque  ab  ipso  Gubernio  nunquam  edantur  ordinationes,  quae  recto  ac  sano  reli- 
giosae  educationis  regimini  ac  bono  adversentur. 

20.  Scias  autem  velim,  istud  Gubernium  promisisse  se  permissurum,  ut  libere  exerceas 
Tua  jura  quoad  regimen  et  inspectionem  religiosa»  institutionis  in  Seminariis,  ubi  scholarum 
elementariarum  Magistri  instituuntur,  utque  per  Tuos  Deputatos  adsis  examinibus,  quae 
iidem  Magistri  ad  propriam  probandam  peritiam  obire  debent.  Quod  si  censueris  Candidatos 
aut  Magistros  jam  munere  insignitos  necessariis  carere  dotibus,  nec  suo  officio  perl'ungi  cum 
utilitate  religiosae  institutionis,  idem  Gubernium  omnem  Tuarum  animadversionum  rationem 
habebit  ad  quodlibet  certum  amovendum  incommodum.  Idem  Gubernium  promisit  insuper  se 
tecum  Consilia  esse  collaturum  circa  libros  in  scholis  adhibendos,  qui  religionem  attingant. 
In  regionibus  autem  ubi  protestantes  degunt,  si  catholicarum  familiarum  numerus,  quod 
est  vel  maxime  optandum,  admodum  augeatur,  propriam  prò  catholicis  scholam  Magnani 
Ducale  Gubernium  crigendam  curabit. 

21.  Te  minime  latet,  Illustrissime  et  Reverendissime  Domine,  rei  cum  sacrae,  tum 
publicae  bonum  prosperitatemque  vel  maxime  pendere  ex  illorum  vita  et  exemplo,  qui  se 
divino  ministerio  dedicarunt.  Quamobrem  spectatae  Tuae  religionis,  ac  sacerdotalis  Tui  zeli 
erit  Tuas  omnes  curas  cogitationesque  ad  ecclesiastici  ordinis  coetum  intentissimo  studio 
assidue  convertere,  ac  diligentissime  prospicere,  ut  istius  Tuae  Dioecesis  Clerus  propriae 
vocationis  ac  dignitatis  semper  memor  suam  vitam  ad  Sacrorum  Canonum  hormam  et 
ecclesiasticae  disciplinae  rationem  dirigat,  ac  morum  gravitate,  vitae  integritate,  et  virtu- 
tum  omnium  exemplo  praeluceat,  orationi  instet,  proprii  ministerii  munia  sancte,  scienter, 
diligenterque  obeat,  et  sacrarum  praesertim  disciplinarum  studia  nunquam  intermittat, 
atque  in  sempiternam  hominum  salutem  procurandam  totis  viribus  incumbat.  Et  quoniam 
idonei  Ecclesiae  Ministri  nonnisi  ex  Clericis  optime  institutis  fieri  et  haberi  possunt,  iccirco 
pastoralis  Tuae  vigilantiae  nervos  in  id  potissimum  intendas  oportet,  ut  adolescentes  clerici 
vel  ab  ineunte  aetate  per  probatissimos  Magistros  ad  pietatem,  religionem,  et  verum  eccle- 
siasticum  spiritimi  mature  fingantur,  ac  litteris  et  philosophicis  theologicisque  disciplinis 
ab  omni  prorsus  cujusque  erroris  et  profanae  novitatis  periculo  alienis  diligentissime  im- 
buantur.  Nullis  vero  curis,  consiliis,  studiisque  parcere  unquam  velis,  ut  Clericorum  Semi- 
narium  ex  Concilii  Tridentini  praescripto  quamprimum  istic  erigas,  illudque  provide  sapien- 
terque  constltuas.  Hanc  maximi  quidem  momenti  rem  prae  oculis  habens  Summus  Pontifex 
voluit,  ut  in  octavo  Conventionis  articulo  clarissimis  verbis  sartum  tectumque  haberetur 
jus,  quo  pollet  Episcopus  erigendi  Clericorum  Seminarium,  illudque  piena  sua  libertate  et 
arbitrio  regendi,  moderandi  et  administrandi  sive  in  adolescentibus  clericis  excipiendis, 
sive  in  Rectoribus  ac  Professoribus  eligendis  et  amovendis,  sive  in  praescribenda  doctrinae 
tradendae  '  ratione. 

22.  Haud  ignoras  ita  dictum  Clericorum  Seminarium  erectum  in  aedibus  Sancti  Petti 
ad  Kriburgum  minime  respondere  Seminario,  quod  Tridentina  Synodus  in  singulis  Dioece- 
sibus  vult  constitutum  et  quod  haec  Apostolica  Sedes  exoptabat,  cum  in  Apostolicis  Lit- 
teris •  Ad  dominici  gregis  custodiam  »  statuit  summam  Seminario  a  Gubernio  attribuen- 
dam.  Haec  igitur  summa  poterit  a  Te  erogari  in  Diocesana  Instituta  formanda  prò  Cleri 
instilutione  secundum  Concilii  Tridentini  praescripta  quoad  Seminarla.  Cum  autem  eadem 
summa  minime  sufficeret,  omnis  a  Summo  Pontifice  adhibita  est  cura,  ut  Gubernium  haud 

1  Nussi:     tradendo   . 


914  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Badili  a.  1859 

obstaret  quominus  Archiepiscopus  in  hunc  fìnem,  cum  id  necessarium  esse  existimaret, 
posset  erogare  partem  redituum,  qui  supersunt  ex  ecclesiasticis  Magni  Ducatus  fundatio- 
nibus.  Quae  quidem  cura  optatum  exitum  est  assequuta,  veluti  nosces  ex  declaratione,  quam 
de  hac  re  Gubernium  emisit,  et  quam  suis  expressam  verbis  accipies.  Atque  etiam  noscas 
oportet  idem  Gubernium  ad  explicandam  clausulam,  qua  suum  consensum  in  quibusdam 
casibus  reservat,  pariter  declarasse  se  eadem  clausula  haud  impedire  velie  quominus 
summa  decem  mille  Horenorum  ex  supervacaneis  ecclesiasticarum  tum  generalium,  tum 
peculiarium  fundationum  redditibus  ante  demenda  attribuatur  Seminario.  Manilestavit  enim 
se  vigesimo  Magni  Ducatus  Constitutionis  paragrapho  coactum  fuisse  ad  suam  exprimen- 
dam  promissionem  eo  modo,  quem  huic  Sanctae  Sedi  proposuit. 

23.  Hujusmodi  autem  delectus  est  modus,  ut  Seminarli  indigentiis  consuleretur,  pro- 
pterea  quod  gravissimae  noscebantur  dimcultates,  in  quas,  Illustrissime  Domine,  in  prae- 
sentibus  rerum  ac  temporum  adjunctis  incurrere  debuisses,  si  omnibus  facultatibus  uti 
voluisses,  quas  Tridentina  Synodus  Episcopis  tribuit  ut  ipsi  Seminaria  erigant,  tueantur  ac 
sustentent.  Si  vero  majores  prò  Seminario  requirantur  opes  atque  subsidia,  Tuae  pastoralis 
sollicitudinis  erit  istius  Dioecesis  Cleri  ac  ndelium  pietatem  etiam  atque  etiam  excitare,  ut 
piis  suis  largitionibus  omnem  operam  impendere  velint,  quo  Seminarli  opus  tam  salutare 
ac  tam  necessarium  in  hac  potissimum  tanta  temporum  iniquitate  prospere  feliciterque  con- 
stimi et  absolvi  queat. 

24.  Noscens  vero  Sanctissimus  Dominus  Noster  hoc  maximi  momenti  opus  ea,  quae 
tantopere  desideratur,  celeritate  ad  optatum  exitum  haud  posse  adduci,  iccirco  indulsit  ut 
interim  qui  theologicis  disciplinis  operam  navant,  istius  Universitatis  scholas  adeant,  utque 
denuo  aperiatur  Collegium  ita  appellatum  Theologicum  Friburgense,  atque  ut  in  Convi- 
ctibus  a  Gubernio  prò  catholicae  juventutis  institutione  erigendis  educari  possint  illi  juvenes 
qui  ecclesiasticae  militiae  nomen  dare  exoptant.  Etsi  vero  prò  pastorali  Tuo  zelo  in  Tuae 
commorationis  loco  parvum  Seminarium  erigere  inceperis,  tamen  prò  Tua  sapientia 
probe  intelligis  nec  istud  Collegium,  neque  commemoratos  Convictus  existimari  unquam 
posse  veluti  Instituta,  quae  surrogari  queant  Seminario,  quod  ex  Concilii  Tridentini  mente 
et  praescripto  sit  constitutum.  Itaque  haec  Instituta  locum  habere  poterunt  donec  ecclesia- 
sticum  Clericorum  Seminarium  juxta  Tridentinae  Synodi  praescripta  recte  ac  perfecte  fuerit 
erectum  et  absolutum.  Atque  ob  hanc  sane  causam  Sanctissimus  Dominus  Noster  sarta  ac 
tecta  voluit  jura,  quae  in  illis  dirigendis  administrandisque  Institutis  ad  Te  pertinent  ratione 
inviolabilis  episcopalis,  quo  polles,  juris  Tuum  instituendi  et  formandi  Clerum.  Dum  igitur 
jam  nunc  in  Seminarium  ita  dictum  Clericorum  omnia  jura  in  octavo  Conventionis  articulo 
expressa  poteris  exercere,  in  id  praesertim  omni  studio  incumbas  oportet,  Illustrissime  et 
Reverendissime  Domine,  ut  in  Theologico  Friburgensi  Collegio  disciplina  omnino  ecclesia- 
stica servetur  et  vigeat,  quo  Alumni  penilus  addiscant,  et  assequantur  verum  spiritual 
ecclesiastici  status,  quem  amplecti  cupiunt,  ac  magis  in  dies  in  omnibus  christianis  et  sacer- 
dotalibus  virtutibus  se  exerceant,  in  illis  proliciant,  et  assuescant  vitam  agere  piane  eccle- 
siasticam,  dum  theologicis  addiscendis  disciplinis  operam  navant.  Ac  pari  vigilantia  et  zelo 
omnia  opportuna  Tibi  erunt  suscipienda  Consilia,  quo  et  ipsos  alumnos  ab  iis  periculisamo- 
veas,  quibus  misere  obnoxia  est  Juventus  in  frequentandis  Universitatibus,  et  iminoderatam 
illam  coerceas  libertatem,  quae  Alumnos  ipsos  vel  facile  inducere  posset,  ad  societatem  fami- 
liaritatemque  ineundam  cum  illis,  qui  corruptam  depravatamque  vitam  agant.  Atque  iccirco 
Summus  Pontifex  voluit,  ut  Gubernium  expressis  verbis  promitteret  se  congrua  susceptu- 
rum  esse  Consilia,  ut,  quoties  Archiepiscopus  opportunum  id  esse  censeret,  alumni  etiam 
in  scholasticis  lectionibus  sejuncti  essent  ab  aliis  illius  Universitatis  juvenibus.  Tuae  igitur 
pastoralis  curae  erit  efficere,  ut  in  eodem  Collegio  haberi  possint  kcliones  a  Sacrae  Theo- 
logiae  Professori  bus  ne  alumni  saepe  egrediantur,  atque  ita  ab  assidua  Moderatorum  vigi- 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  91."» 

lantia  eximantur,  et  in  plurima  incidant  pericula.  Supervacaneum  est  Te  monete,  ut  omncm 
Tuam  diligentiam  in  hujus  Collegii  Moderatoribus  et  domesticis  Magistris  seu  repetitoribus 
eligendis  impendas,  cuna  Summus  Pontiiex  prò  urto  habeat  Te,  Illustrissime  ac  Reveren- 
dissime Domine,  hujusmodi  t.im  gravia  numera  illis  tantum  ecclesiasticis  viris  esse  com- 
missurum,  qui  salutari  solidaque  doetrina  et  omni  virtutum  splendore  fulgeant.  Quod  vero 
attinet  ad  subsidia,  quibus  idem  sustentetur  Collegium,  Summus  Pontifex  probavit  in  Col- 
legium  idem  erogari  summam  oeto  mille  Horenorum,  quae  hactenus  in  eum  tinem  a  Te 
fuit  erogala,  quaeque  demenda  erit  ab  illa,  quae  prò  Seminario  est  constituta.  V'erum  Tuae 
curae  erit  ut  Gubernium  impleat  obligationem,  qua  se  in  Conventione  obstrinxit,  suppleat  ' 
quidquid  necessarium  fuerit  ad  idem  tuendum  Collegium,  atque  liane  ob  causam  stabilis 
constituatur  stimma.  Veruna  commemoratati!  octo  mille  fìorenorum  summam  augere  mi- 
nime poteris  sine  Stimmi  Pontilicis  venia. 

25.  Summus  Pontitex  Tibi  tribuens  t'acuitateli!  admittendi  in  hoc  Theologicum  Colle- 
gium erectum  ad  Friburgum  illos  juvenes,  quos  ampliori  ac  peritiori  philosophicarum  disci- 
plinarum  cognitione  eruditos  esse  cupis,  duo  potissimum  spectavit,  ut  scilicet  iste  Tuus 
Clerus  majorem  in  modum  illas  scientias  addiscere  et  excolere  valeat,  quae  hisce  tempo- 
ribus progrediuntur,  atque  ut  ecclesiasticorum  numerum  formare  et  habere  queas,  qui  lit- 
terarum  ac  philosophiae  Professoris  munus  in  Seminario  exercere  possint,  quique  Mode- 
ratoris  ac  Professoris  officium  obire  item  possint  in  publicis  Institutis  prò  catholicorum 
instructione  in  Magno  (Jucatu  existentibus.  Cum  autem  prò  Tua  sapientia  optime  noscas 
quam  vehementer  christianae  reipublicae  intersit  Clerum  suam  operam  in  litteraria  juven- 
tutis  institutionc  ponere,  tum  SSmus.  Dominus  Xoster  prò  certo  habet  Te,  Illustrissime  ac 
Rine.  Domine,  nihil  esse  praetermissurum,  ut  isti  Tuo  Clero  ipsam  litterariam  institutionem 
restituere  ac  denuo  asserere  possis  hoc  potissimum  tempore,  quo  cum  summo  religionis 
damno  ecclesiastici  viri  ab  illa  excludantur  sub  praetextu,  quod  ipsi  haud  satis  exculti  sint 
iis  litteris  et  disciplinis,  quae  in  publicis  scholis  traduntur.  Ac  probe  intelligis,  Tibi  in  pri- 
mis compertum  et  exploratum  esse  debere,  ecclesiasticos  viros,  qui  tum  hisce  studiis,  tum 
institutioni  dant  operam,  ita  solida  pietate,  ecclesiastico  spiritu,  alitsque  virtutibus  praestare, 
ut  ipsis  nullum  detrimentum  afterant  illa  pericula,  quibus  exponuntur  magistri  litterario 
curriculo  addicti  et  in  saeculo  viventes. 

26.  In  undecimo  Conventionis  articulo  Theologica  Friburgensis  L'niversitatis  Facultas 
Archiepiscopi  rectioni,  ac  vigilantiae  est  subjccta.  Itaque  Sanctissimo  Domino  Nostro  per- 
suasissimum  est,  Te  nemini  missionem  auctoritatemque  docendi  esse  daturum,  nisi  certo 
noveris,  illos  qui  ad  theologicam  scientiam  tradendam  erunt  eligendi,  vero  ecclesiastico  spi- 
ritu esse  animatos,  eosque  peritissima  rerum  theologicarum  cognitione,  ac  pietatis,  integri- 
tatis  et  ecclesiasticarum  virtutum  laude  enitescere.  Ac  tibi  curandum  est  ut  iidem  in  Theo- 
logiae,  uti  dicunt,  positivae  studium  etiam  atque  etiam  incumbant,  utque  suos  alumnos  illis 
praecipue  disciplinis  diligentissime  erudiant,  quibus  maxime  inslructi  esse  debent,  qui  suam 
operam  in  animarum  cura  collocant.  Scito  autem  inter  theologicas  disciplinas  Tuae  rectioni 
et  vigilantiae  subjectas  recenseri  quoque  Canonicum  Jus,  et  Ecclesiasticam  Historiam.  Iccirco 
tam  Canonici  Juris,  quam  Ecclesiasticae  Historiae  Professores  a  Te  docendi  missionem  et 
potestatem  accipere  debent,  quemadmodum  alii  omnes  Theologiae  Doctores.  Cum  autem 
Tibi  aliquis  ex  hisce  Professoribus  a  docendi  munere  erit  necessario  amovendus,  ne  id  agere 
velis  antequam  isti  Gubernio  rem  nuntiaveris,  ut  idem  iis  rebus  consulere  possit,  quae 
eumdem  Professorem  veluti  publico  ejusdem  Gubernii  Instituto  addictum  respiciunt.  Justis- 
simis  Tuis  desideriis  libentissime  obsecundans  Sanctissimus  Dominus  Noster  haud  omisit 
isti  Gubernio  etiam  atque  etiam  commendare,  ut   commemorala  Friburgensis  Universitas 


916  Concordato  fra  fio  IJL  e  Federico  Granduca  di  Baden  a.  1859 

Catholicae  Univorsitatis  indolem  notam  et  characterem  retineret,  veluti  a  pluribus  saeculis 
ejusdem  erat  Universitatis.  Gubernium  hujus  quaestionis  decisionem  in  aliud  tempus  dil- 
ferens  expressis  verbis  promisit,  se  oranem  Archiepiscopi  animadversionum  et  reclamatio- 
num  possibilem  rationem  esse  habiturum  quoties  eveniat,  ut  aliquis  ejusdem  Universitatis 
Professor  ad  theologicas  facultates  minime  pertinens  in  docendi  munere  obeundo  a  fidei 
regulis  et  catholica  morum  disciplina  secedat. 

27.  Istud  Gubernium  significavit  sibi  in  animo  esse  penes  Gymnasia  et  Lycea  littera- 
riae  Catholicorum  institutioni  jam  destinata  aliquos  Convictus  erigere,  ut  melius  consulatur 
rectae  institutioni  juventutis  catholicae.  Etsi  Sanctissimus  Dominus  Noster,  veluti  Tibi  jam 
manifestavi,  haud  possit  hujusmodi  Convictus  habere  in  Seminarli  loco,  tamen  consensit 
ut  interim  in  eosdem  Convictus  admittantur,  qui  ad  statum  ecclesiasticum  adspirant.  Namque 
noscebatur  Tibi  necessario  temporis  spatio  opus  esse,  ut  queas  parvum  Tuum  Seminarium 
augere,  vel  alia  in  Tua  Dioecesi  erigere,  quo  omnes  qui  ecclesiasticum  statum  amplecti 
cupiunt,  educare  valeas  in  ecclesiasticis  Institutis  ex  Concilii  Tridentini  mente  rite  erectis. 
Cum  autem  in  decimo  Conventionis  Articulo  sancita  sint  jura,  quae  in  hos  Convictus  exer- 
cere  debes,  meliori,  quo  fieri  potuit,  modo,  consultum  est  junioris  Cleri  institutioni  in  prae- 
sentibus  rerum  adjunctis.  Dum  autem  Summus  Pontifex  eximiae  Tuae  pastorali  sollicitudini 
confidens  nihil  dubitat  quin  omni  studio  majorem  Clericorum  numerum  in  Tuum  Semina- 
rium magis  in  dies  admittere  contendas,  prò  certo  etiam  habet  Te,  Illustrissime  ac  Reve- 
rendissime Domine,  prò  spectato  Tuo  zelo  et  iis  juribus,  quae  in  praedictos  Convictus  exer- 
cere  debes,  omnia  conaturum  ut  universa  catholica  Juventus  sanam  ac  vere  religiosam 
habeat  institutionem,  atque  ab  iis  amoveatur  periculis,  in  quibus,  veluti  tristissima  expe- 
rientia  docet,  juvenes  misere  versantur  frequentando  Gymnasia  et  Lycea  ubi  et  fidei  inte- 
gritas  et  morum  honestas  in  summum  discrimen  adducitur. 

28.  Nunc  vero  de  Ecclesiae  bonis  loquens,  in  duodecimo  Conventionis  articulo  inviola- 
bilitas  Ecclesiae  proprietatis  est  sancita,  ac  simul  jus  administrationis  assertum,  quo  ipsa 
Ecclesia  pollet  circa  sua  bona.  Equidem  in  votis  fuisset  expressis  verbis  quoque  vindicare 
pristinam  libertatem,  acquirendi  scilicet  novas  possessiones  quovis  justo  titulo.  Sed  vigen- 
tium  in  Magno  Ducato  legum  natura,  ac  summa  difficultas  immutandi  in  praesentia  easdem 
leges  in  favorem  Ecclesiae  suasit  prudens  nunc  adhibendum  esse  silentium,  ne  excitarentur 
controversiae  et  quaestiones,  quae  felicem  exitum  minime  habuissent.  Dum  igitur  Sanctis- 
simus Dominus  Noster,  et  haec  Apostolica  Sedes  nullo  prorsus  modo  approbare  et  recogno- 
scere  potest  easdem  leges,  quae  coarctant  Ecclesiae  libertatem  in  exercendo  suo  naturali 
et  inviolabili  jure,  quo  ipsa  pollet  non  secus  ac  quisque  privatus  homo,  opportunius  expe- 
ctatur  tempus,  quo  congruis  reclamationibus  hujusmodi  libertas  et  jus  vindicetur.  Interim 
fiducia  habetur  in  Gubernii  declaratione,  qua  edixit  se  haud  velie  impedire  quominus  Ec- 
clesia novas  possessiones  et  bona  acquirere  possit  ex  legum  praescripto.  Cum  autem  hujus- 
modi leges  in  praesentia  haud  possint  abrogari,  Tui  zeli  erit  strenue  obstare,  quominus 
illis  abutatur  Gubernium,  ut  arroget  sibi  jus  judicandi  de  necessitate  vel  opportunitate  ilio- 
rum  piorum  ecclesiasticorumque  operum,  prò  quibus  a  fidelibus  temporalia  bona  offerentur, 
vel  ut  eadem  opera  a  suo  judicio,  arbitrio,  aut  consensu  pendeant.  Insuper,  quantum  fini 
potest,  tollendam  cura  invectam  consuetudinem  publicandi  scilicet  per  officiales  epheme- 
rides  quidquid  (idelium  pietas  Ecclesiae  donare,  attribuere  ac  relinquere  velit.  Quod  vero 
attinet  ad  Ecclesiae  honorum  administrationem,  in  duodecimo  Conventionis  articulo  gene- 
ralia  exponuntur  principia,  super  quibus  peculiares  lundantur  dispositiones  in  sequentibus 
Articulis  expressae,  quibus  eadem  applicantur  ac  temperantur  principia  juxta  peculiaria 
adjuncta,  in  quibus  Ecclesiae  bona  in  Magno  Ducatu  nunc  sunt.  Ex  quo  agnosces  Deputa- 
torum  nomine,  qui  in  eodem  duodecimo  Conventionis  Articulo  commemorantur,  intelligen- 
dam  esse  mixtam  Commissionem  quae  ex  Articulo  XVIII.  Tuo  nomine  ab  omnibus  honorum 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  TX  e  Federico  Granduca  di  Baden  917 

ecclesiastìcorum  Administratoribus  dati  et  accepti  rationem  accipere  debet,  ita  ut  ex  duo- 
decimi Articuli  vi  praecipere  hauti  possis  ut  eadem  dati  et  accepti  ratio  'l'ibi,  aut  aliis  Depu- 
tatis  reddatur,  qui  a  mixta  Commissione  sint  diversi.  Cum  in  decimotertio  articolo  eccle- 
siasticae  potestatis  consensus  fuerit  reservatus  prò  quolibet  ecclesiasticorum  honorum 
alienationis  seu  commutaiionis  genere,  piane  intelligitur  hujusmodi  consensum  nunquam 
tribui  posse  a  Decanis  vel  Paròchis  tamquam  Archiepiscopi  Delegatis,  sed  reservari  omnino 
ipsi  Archiepiscopo,  qui  consensum  eumdem  dare  nunquam  poteiit  antequam  ipse  Archie- 
piscopus  facultatem  ab  hac  S.  Sede  obtinuerit. 

29.  Ad  evitandas  controversias,  quae  inter  ecclesiasticam  et  civilem  potestatem  oriri 
possent  circa  veniam  tribuendam  ad  suscipiendas  causas  de  Ecclesiae  bonis,  scito  visum 
esse  opportunum  ut  mixta  Commissio,  postquam  (amen  rite  fuerit  constituta  ac  suo  munere 
perfungi  inceperit,  curam  habeat  tribuendi  prò  re  ac  tempore  veniam,  qua  commemoratae 
causae  suscipi  queant. 

30.  In  decimoquarto  Conventionis  articulo,  veluti  per  Te  ipse  intelligis,  Sanctissimus 
Dominus  voluit  Tuum  jus  praecipue  tueri  quoad  bona  in  eodem  articulo  enunciata,  ac  simul 
tutari  praesertim  jura  istius  Metropolitani  Caputili,  quae  ad  ipsum  Canonicorum  Collegium 
veluti  distinctum  ecclesiasticum  corpus  ex  Canonum  praescripto  pertinent,  super  admini- 
stratione  honorum,  quae  ejusdem  Collegii  utilitari  dicata  sunt.  Hinc  ex  concessione  in  eodem 
articulo  facta  isti  Gubernio  nunquam  intelligi  poterit  Archiepiscopi  autCapituli  administra- 
tionem  subjectam  esse  Gubernii  inspectioni,  cum  Gubernium  illa  unice  agere  potest,  quae 
in  eodem  articulo  specialiter  expressa  sunt. 

31.  Dum  ob  peculiaria  rerum  temporumque  adjuncta  Summus  Pontil'ex  eonsensit,  ut 
bona  ad  fabricas  et  ecclesiasticas  locorum  fundationes  pcrtinentia  eo  administrentur  modo, 
qui  in  Magno  Ducati]  adhibetur,  Te  minime  fugit,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine, 
locorum  Commissiones,  ad  quas  enunciata  spectat  administratio.  in  posterum  induere  debere 
ecclesiasticum  characterem,  quandoquidem  ipsae  agere  debent  Ecclesiae  nomine,  et  sub 
l'aroehi  ductu,  qui  a  Te  auctoritatem  accipit,  quique  Tui  Delegati  munus  exercet.  Ob  jura 
in  variis  Conventionis  articulis  Ecclesiae  assorta,  et  recognita  necesse  erit  aliquas  fieri  immu- 
tationes  circa  peculiares  regulas  eisdem  Commissionibus  praescriptas  quoad  modum  admi- 
strationis  eisdem  commissae.  Atque  iccirco  curabis,  Illustrissime  et  Reverendissime  Domine, 
ut  hujusmodi  immutationes  peragantur  ad  eorum  normam,  quae  in  Conventionc  statuta  sunt, 
utque  fiant  cum  Tua  intelligentia  et  consensu  in  iis  praesertim,  quae  pertinent  ad  vigilan- 
tiam  a  Decanis  adhibendam  una  cum  Gubernii  publica  munera  obeuntibus.  Cum  autem  tum 
Decani  tum  Parochi  suo  quoad  eorumdem  honorum  ecclesiasticorum  administrationem  munere 
funguntur  veluti  Tui  Delegati  ac  Tuo  nomine,  nihil  certe  obstat  quominus  ipsis  peculiaria 
des  monita,  quae  necessaria  et  opportuna  duxeris  ad  illos  dirigendos  in  exercitio  hujusmodi 
eorum  officii.  Illis  praecipere  poteris,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine,  ut  ad  Te  de 
administrationis  statu  referant,  ut  Tuam  in  potioribus  casibus  sententiam  rogent,  ut  curent 
diligenter  observari  quidquid  prò  divini  cultus  impendiis  in  vigesimo  Conventionis  articulo 
est  constitutum.  Commissiones  etiam,  quae  ex  decimoseptimo  Conventionis  articulo  sunt 
constituendae  prò  illis  ecclesiasticis  fundis  administrandis,  qui  attributi  sunt  indigentiis  ali- 
cujus  districtus,  agere  debebunt  nomine  Ecclesiae,  et  iccirco  earumdem  Commissionum 
gestionis  regulae  illas  habebunt  immutationes,  quae  requiruntur  ad  piene  exsequendum 
quidquid  postulant  principia  constituta  in  Conventione.  Cum  vero  harum  Commissionum 
Praeses  eligatur  ex  gremio  ipsarum  et  ab  illis  qui  eas  formant,  necesse  minime  fuit  con- 
firmationem  hujus  electionis  Archiepiscopo  reservare,  quandoquidem  illi  omnes,  qui  has 
Commissiones  componunt,  cum  ejusdem  Archiepiscopi  adprobatione  eligantur.  Noscas  autem 
oportet,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine,  Gubernium  declarasse  se  minime  velie  a 
Commissionibus  districtuum  et  locorum  auferre  administrationem,  quam  adhuc  exercuerint 


918  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Raden  a.  1859 

etiam  circa  bona  ita  appellata  non  ecclesiastica,  quae  ad  catholicos  pertinent,  quaeque  vel 
instructioni  vel  benetìeientiae  operibus  sunt  attributa.  Ac  Sanctissimus  Dominus  Noster  sum- 
mopere  optat,  ut  praedictae  Commissiones  pergant  commemoratam  exercere  administra- 
tionem,  sed  pari  tempore  Tibi  vehementer  commendat,  ut  adsidue  advigiles,  quo  Commis- 
siones ipsae  quoad  ecclesiasticos  fundos  ecclesiasticum  characterem  retineant,  servent,  et 
ab  Ecclesiae  auctoritate  pendeant. 

32.  Haud  oportet  copiose  exponere  animadversiones,  quae  ob  circumstantias  omnino 
peculiares,  in  quibus  versantur  ecclesiastica  islius  Magni  Ducatus  bona,  induxerunt  ad 
mixtum  constituendum  Consilium  seu  Commissionem  atque  ad  tribuenda  eidem  Commis- 
sioni illa  omnia,  quae  in  XVIII.  et  XXI.  Conventionis  articulis  enunciantur.  lllud  animad- 
vertere  praestat,  quod  hujusmodi  modus  magis  opportunus  visus  fuerit  ad  pacem  et  con- 
cordiam  servandam  inter  ecclesiasticam  et  civilem  auctoritatem  in  re,  quae  tot  sane  nominibus 
cum  publica  administratione,  ac  variis  diversisque  rationibus  est  conjuncta.  Sanctissimus 
Dominus  Noster  piane  confidit  Te,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine,  prò  eximio  Tuo 
zelo  eamdem  Commissionem,  collatis  cum  eodem  Gubernio  consiliis,  provide  sapienterque 
esse  constituturum,  ac  simul  recte  eidem  Commissioni  methodum  rationemque  praescri- 
pturum,  qua  ipsa  suo  munere  rite  fungatur.  Nihil  vero  dubitat  Summus  Pontifex  quin  omnia 
Commissionis  jura  strenue  tuearis,  ac  simul  impedias  quominus  Commissio  ipsa  unquam 
suam  naturam  amittat  administrandi  scilicet  tuendique  nomine  et  auctoritate  Ecclesiae  bona, 
quae  ad  ipsam  pertinent.  Hoc  itaque  Consilium  seu  Commissio  nunquam  haberi  vel  consi- 
derar! poterit  veluti  istius  civilis  Gubernii  Collegium,  aut  officium  superioribus  in  Magno 
Ducatu  magistratibus  administrationi  publicae  praepositis  subjectum,  neque  id  argui  ac 
deduci  unquam  poterit  vel  ex  parte,  quam  idem  Gubernium  habet  in  deligendis  hujusce 
Commissionis  hominibus  et  Praeside,  vel  ex  qualitatibus  et  privilegiis,  quibus  ipsi  jam  utuntur 
veluti  publico  aliquo  Gubernii  munere  perfuncti.  Piena  Tibi  semper  erit  libertas  illos  Com- 
missionis homines  nominandi,  qui  ad  Te  pertinent.  Quod  si  quis  eorum  velit  in  posterum 
praedictis  frui  privilegiis,  nihil  obstat  quominus  civilis  auctoritas  ob  hanc  causam  ei  con- 
gruum  concedat  decretum,  ita  tamen  ut  nullo  unquam  modo  circumscribi  possit  Archiepi- 
scopi libertas  et  auctoritas  removendi  illos  ab  officio,  qui  antea  ab  ipso  nominati  fiducìam 
ejusdem  Archiepiscopi  amiserint.  Summus  Pontifex  indulsit  ut  Gubernium  partem  habeat 
in  eligendo  ac  nominando  mixtae  Commissionis  Praeside,  ea  tamen  sub  expressa  conditione, 
ut  ille  idem,  qui  huic  mixtae  praesidet  Commissioni,  ab  ipso  Gubernio  Praeses  praeficiatur 
alii  Consilio,  quod  catholicas  dirigat  scholas  et  advigilet  administrationi  iundoi  uni,  qui  dicuntur 
catholici  et  non  ecclesiastici.  Exinde  vero  nunquam  erit  existimandum  hujusmodi  Consilium 
seu  mixtam  Commissionem  ab  eodem  Praeside  directam  formare  duas  sectiones  unius  ejusdem 
officii,  licet  Gubernio  sit  declaratum  nihil  obstare  quominus  habeant  communem  Cancella- 
riam  et  recognitionem,  veluti  unum  eumdemque  Praesidem  habent.  Cum  vero  bona  ita  dieta 
non  ecclesiastica  statuta  sint  in  operibus  plus  minusve  cum  pastorali  Archiepiscopi  mini- 
sterio  conjunctis,  cumque  eadem  bona  ex  parte  longe  maxima  ecclesiasticam  originem  habeant, 
iccirco  omnino  convenire  visum  est,  ut  idem  quoque  Archiepiscopus  rectae  eorundem  hono- 
rum administrationi  advigilaret.  Atque  ob  hanc  causam  omnis  adhibita  est  cura,  ut  istud 
Gubernium  promitteret  se  promptum  fore  ad  exhibenda  et  communicanda  eidem  Archiepi- 
scopo, quoties  is  postulaverit,  documenta,  quae  pertinent  ad  fundationes  non  ecclesiasticas 
Catholicorum,  ut  ipse  Archiepiscopus  certus  esse  possit  de  conservatione  rectaque  admini- 
stratione honorum,  quae  ad  fundationes  spectant,  itemque  Gubernium  promisit  se  oppor- 
tuna adhibiturum  remedia,  quoties  hac  de  re  Archiepiscopus  justas  notationes  animadver- 
sionesque  sit  acturus.  Per  Te  ipse  intelligis,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine,  quanti 
momenti  sit  ut  majori,  qua  lìeri  potest,  celeritate  accuratum  habeatur  examen  de  catholicis 
fundationibus,  de  quibus  articulus  decimus  octavus  loquitur,  ut  noscatur  quae  sint  ecclesia- 


a.  1*59  Concordato  fra  Pio  IX  e  Federico  Granduca  di  Baden  919 

sticae  fundationes,  et  quae  inter  ipsas  sint  generales,  quaeque  ad  districtus  vel  ad  loca  per- 
tineant,  quo  earumdem  lundationum  administratio  illi  Commissioni  tribuatur,  ad  quam  spe- 
ctat  juxta  Conventionem.  Verum  tamen  Sanctissimus  Dominus  Nosler  optime  noscit  ex 
hujusmodi  examine  non  leves  difficultates  et  impeditissimas  controversias  oriri,  si  summo 
jure  facta  ac  jura  essent  esaminanda  ac  judicanda.  Atque  iccirco  idem  Summus  Pontifex 
Te  hortatur  ut  justa  et  aequa  transactione  rem  componere  velis  ob  gravia,  quae  sequerentur, 
incommoda,  si  bujus  examinis  causa  illorum  retardaretur  exsecutio,  quae  in  Conventione 
sunt  sancita  circa  honorum  Ecclesiae  temporalium  administrationem. 

33.  Quod  autem  attinet  ad  Benefìciorum  vacantium  administrationem,  exoptat  Sanctis- 
simus Dominus  Noster  ut  illa  alicui  ecclesiastico  viro  committatur,  cum  multas  ob  causas 
minime  deceat  illam  haberi  a  ratiocinatore  Commissionis  praepositae  administrationi  fabri- 
carum  aut  ab  alio  laico  homine.  Ad  omnem  amovendam  dubitationem  super  vigesimo  tertio 
Conventionis  artìcolo,  scito,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine,  omnes  ordinationes 
et  edicta  cum  singulis  illorum  articulis  abrogata  fuisse  ex  vi  ipsius  Conventionis,  et  iccirco 
minime  requiri  ut  Gubernium  aliis  actis  illa  abroget.  Atque  inter  Edicta  abrogata  expresse 
censentur  edictum  diei  30.  Januarii  1830,  itemque  Edicta  die  1.  et  8.  Martii  185.3  promulgata 
una  cum  Instrumento  lundationis  in  erectione  Archiepiscopatus  edito,  quatenus  idem  non 
refertur  ad  dotem  ejusdem  Archiepiscopatus,  veluti  Gubernium  ipsum  solemni  modo  decla- 
ravit.  Summo  igitur  studio  Te  ab  iis  omnibus  abstinebis,  quae  iisdem  OrdinationibiiN  et 
Edictis  continentur,  et  nunquam  permittes  ut  Tuus  Clerus  illa  observet.  Si  autem  contigerit, 
quod  Sanctissimus  Dominus  Noster  nunquam  fore  conlidit,  ut  Gubernium  instet  ut  illaobser- 
vcntur  aut  novis  ordinationibus  illa  instaurare  velit,  ne  omittas  debito  modo  adversus  hujus- 
modi acta  veluti  sancitae  Conventioni  contraria  protestari,  ac  statim  res  omnes  ad  Sumraum 
Pontifìcem  et  hanc  Apostolicam  Sedem  deferre.  Ex  his,  quae  Tibi  nomine  Sanctissimi 
Domini  Nostri  significavi,  vides  profecto,  Illustrissime  ac  Reverendissime  Domine,  quanta 
cura,  vigilantia,  studioque  Tibi  sit  adlaborandum,  ut  Conventio  inter  hanc  Sanctam 
Sedem  et  Celsissimum  istum  Magnum  Badarum  Ducem  inita  optatum  assequatur  exitum, 
et  quanta  episcopali  sollicitudine  et  constantia  excubandum  ut  Ecclesiae  causam  ejusque 
veneranda  jura  strenue  prudenterque,  veluti  adhuc  cum  stimma  Tui  nominis  laude  et  magna 
Stimmi  Pontihcis  consolatone  i'ecisti,  tuearis,  defendas,  Tuique  gregis  saluti  et  incolumitati 
consulas. 

34.  Ut  autem  in  tot  gravissimis  summique  momenti  rebus  peragendis  et  exequendis 
istud  Metropolitani  Tui  Templi  Canonicorum  Collegium  auxiliariam  operam  Tibi  praestare 
possit,  idem  Sanctissimus  Dominus  Noster  exoptat  ac  mandat,  ut  eidem  Canonicorum  Col- 
legio hujus  Instructionis  exemplar  tradas,  atque  eisdem  Canonicis  opportuna  des  mandata, 
quo  ipsi  sub  Tuo  duetti,  auctoritate  et  obedientia  et  sedulo  peragant,  quae  unicuique  eorum 
committenda  censueris,  et  concordissimo  animorum  consensu  studioque  Summi  Pontificis 
desideriis  votisque  obsequentes  omnem  eorum  operam  impendant,  quo  inita  Conventio  accu- 
ratissimae  ac  celeri  exequutioni  mandetur,  et  Catholica  Ecclesia  ejusque  salutaris  doctrina 
majora  istic  in  dies  incrementa  suscipiat. 

35.  Denique  Sanctissimus  Dominus  Xoster  mihi  in  mandatis  etiam  dedit,  ut  ad  Ampli- 
uidinem  Tuam  omnia  et  singula  offìcialia  acta,  quae  in  tractanda  et  absolvenda  Conventione 
locum  habuere,  heic  inserta  transmittam,  quo  acta  ipsa  cognoscas  et  illa  tìdeli  silentio  in  isto 
Secreto  Tuo  Tabulano  sedulo  serves  et  custodias. 

36.  Sanctissimo  Domino  Nostro  apprime  nota  est  egregia  Tua,  Illustrissime  ac  Reve- 
rendissime Domine,  religio,  pietas,  virtus,  zelus  ac  singularis  in  hanc  Sanctam  Sedem  fides 
et  observantia  et  piane  eximia  in  Catholicae  Ecclesiae  causa  propugnanda  constantia  atque 
iccirco  prò  certo  habet  Te  omni  alacritate  ac  diligentia  esse  exequuturum  ea  omnia,  quae 
in  hac  Instructione  a  me  ejusdem  Sanctissimi  Domini  nomine  et  jussu  Tibi  sunt  significata. 


<tJO 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


Mihi  vero  nihil  gratius,  nihil  optatius,  quarti  ut  hanc  etiam  occasionem  cupide  liben- 
terque  amplectar,  ut  sinceros  obsequentissimi  aeque  ac  studiosissimi  mei  in  Te  animi  sensus 
denuo  tester  et  contìrmem,  dum  fausta  quaeque  etc. 

Da  Mussi,  Convettfiones  etc.  400-417,  dove  però  l'ordine  è  diverso  (qui  fu  seguito  quello  indicato  da  a),  correg- 
gendo, eventualmente  col  sussidio  dei  testi  dati  da  Walter,  gli  evidenti  errori).  Per  k)  fu  collazionata  la  minuta  in 
Pn  IT.  IX  Epistolae  ad  Principes  mi.  1S59  Luca  Pacifici  a  Sccretis,  f.  322v-330v  (col  n.°  187)  nell'Archivio  della 
Segreteria  dei  Brevi  ad  Principes.  1  documenti  b)  -  i)  sono  in  tedesco  presso  Walter  loc.  cit.  rispettivamente  398  s. , 
393-395,  397,  3%,  397  s.,  384,  390  s.,  395  s. 


CVII. 
CONCORDATO    FRA    PIO  IX    ED  ISABELLA  II    REGINA   DI  SPAGNA. 


In  nome  della  Santissima  ed  Indi- 
vidua Trinità. 

Il  Sommo  Pontefice  Pio  IX  e  S.  M.  C. 
Donna  Isabella  II  Regina  di  Spagna  vo- 
lendo provvedere,  mediante  un'accordo, 
alla  definitiva  sistemazione  della  dota- 
zione pel  Culto  e  Clero  nei  Dominii  della 
stessa  Maestà  Sua,  dipendentemente  dal 
solenne  Concordato  dei  16  Marzo  1851  ', 
hanno  rispettivamente  nominato  per  loro 
Plenipotenziarii: 

Sua  Santità  l'Emo  e  Riho  Sig.r  Cardi- 
nale Giacomo  Antonelli,  Suo  Segretario 
di  Stato,  e  S.  M.  C.  l'Eccmo  Signor  Don 
Antonio  de  los  Rios  y  Rosas,  suo  Am- 
basciadore  Straordinario  presso  la  Santa 
Sede;  li  quali,  cambiatisi  li  pieni  poteri, 
hanno  convenuto  nei  seguenti  articoli  -  : 

Articolo  I 

Il  Governo  di  S.M.C.,  avuto  riguardo 
alle  deplorabili  vicende  per  cui  sono 
passati  in  varie  epoche  i  beni  ecclesia- 
stici, e  desiderando  di  assicurare  perpe- 
tuamente alla  Chiesa  il  pacifico  possesso 
de'  suoi  beni  e  diritti  e  togliere  di  mezzo 

1   V.  p.  770  ss. 

?  Mussi  om.  «  In  nome  -articoli  •. 

3  Teiada:  «  consecuencia  ». 


25  agosto  1859. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  é  in- 
dividua Trinidad. 

El  sumo  Pontifice  Pio  IX  y  su  Ma- 
gestad  Católica  Dona  Isabel  II.  Reina 
de  Espana,  queriendo  proveer  de  comun 
acuerdo  al  arreglo  definitivo  de  la  do- 
tacion  del  culto  y  clero  en  los  dominios 
de  Su  Magestad  en  consonancia 3  con  el 
solemne  Concordato  de  16  de  marzo  de 
1851,  han  nombrado  respectivamente  por 
sus  Plenipotenciarios  : 

Su  Santidad  al  Eminentisimo  y  Re- 
verendt'simo  Sr-  Cardenal  Santiago  An- 
tonelli, su  secretario  de  Estado; 

Y  su  Magestad  al  Excmo.  Sr.  D.  An- 
tonio de  los  Rios  y  Rosas,  su  Embajador 
extraordinario  cerca  de  la  Santa  Sede, 
los  cuales,  canjeados  sus  plenos  poderes, 
han  convenido  en  lo  siguiente: 

Articulo  I 

El  Gobierno  de  Su  Magestad  Cató- 
lica, habida  consideracion  a  las  lamen- 
tables  vicisitudes  por  que  han  pasado 
los  bienes  eclesiàsticos  en  diversas  épo- 
cas,  y  deseando  asegurar  à  la  iglesia 
perpètuamente   la   pacifica  posesion  de 


a.  1859  Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


921 


ogni  occasione  per  cui  resti  violato  il 
solenne  Concordato  celebrato  il  lo  Marzo 
dell'  '  anno  '  1851,  -  promette  alla  S.  Sede 
che  in  avvenire  non  si  farà  alcuna  ven 
dita,  commutazione,  né  altra  specie  di 
alienazione  dei  suddetti  beni  senza  la 
necessaria  autorizzazione  della  mede- 
sima S.  Sede. 

Articolo  II 

Volendosi  mandare  definitivamente 
ad  effetto  in  modo  certo  stabile  ed  indi- 
pendente il  piano  di  dotazione  pel  culto 
e  clero  di  già  fissato  nel  medesimo  Con- 
cordato, la  S.  Sede  ed  il  Governo  di 
S.  M.  C.  convengono  nei  seguenti  punti  : 

Articolo  III 

Primieramente  il  Governo  di  S.  M. 
riconosce  di  nuovo  formalmente  il  libero 
e  pieno  diritto  della  Chiesa  di  acquistare, 
ritenere  e  godere  in  proprietà  e  senza 
limitazione  o  riserva  ogni  specie  di  beni 
e  valori,  rimanendo  conseguentemente 
derogata  in  virtù  di  questa  Convenzione 
qualunque  disposizione  che  gli  sia  con- 
traria e  particolarmente  in  quanto  gli 
si  opponga  la  legge  del  1  maggio  1855. 
I  beni,  che  la  Chiesa  in  forza  di  questo 
diritto  sarà  per  acquistare  e  possedere 
in  avvenire,  non  saranno  computati  nella 
dotazione  che  le  venne  assegnata  nel 
Concordato. 

Articolo  IV 

•  In  forza  del  medesimo  diritto  il  Go- 
verno di  S.  M.  riconosce  la  Chiesa  come 
proprietaria  assoluta  di  tutti  e  singoli  i 
beni  che  le  furono  restituiti  in  seguito 
del  Concordato.  Peraltro  avuto  riguardo 
allo  stato  di  deperimento  della  massima 


sus  bienes  y  derechos,  y  prevenir  todo 
motivo  de  que  sea  violado  ci  solemne 
Concordato  celebrado  en  16  de  marzo 
de  1851,  promete  a  la  Santa  Sede  que 
en  addante  no  se  bara  ninguna  venta, 
conmutacion  ni  otra  especie  de  enaje- 
nacion  de  los  dichos  bienes  sin  la  nece- 
saria  autorizaeion  de  la  misma  Santa 
Sede. 

Artfculo  II 

Queriendo  llevar  definitivamente  à 
efecto  de  un  modo  seguro,  estable  é  in- 
dependiente  el  pian  de  dotacion  del  culto 
y  clero  presento  en  el  mismo  Concor- 
dato, la  Santa  Sede  y  el  gobierno  de 
Su  Magestad  Católica  convienen  en  los 
puntos  siguientes. 

Articulo  III 

Primeramente  el  gobierno  de  Su 
Magestad  reconoce  de  nuevo  formal- 
mente el  libre  y  pieno  derecho  de  la 
iglesia  para  adquirir,  retener  y  usufru- 
ctuar  en  propiedad  y  sin  limitacion  ni 
reserva  toda  especie  de  bienes  y  valores, 
quedando  en  consecuencia  derogada  pot- 
este convenio  cualquiera  disposicion  que 
le  sea  contraria,  y  sefìaladamente  y  en 
cuanto  se  le  oponga,  la  ley  de  1°.  de  Mayo 
de  1855. 

Los  bienes  que  en  virtud  de  este 
derecho  adquiera  y  posea  en  addante 
la  iglesia  no  se  computaràn  en  la  dota- 
cion que  le  està  asignada  por  ci  Concor- 
dato. 

Articulo  IV 

En  virtud  del  mismo  derecho,  el 
gobierno  de  Su  Magestad  reconoce  a  la 
iglesia  corno  propietaria  absoluta  de 
todos  y  cada  uno  de  los  bienes  que  le 
fueron  devueltos  por  el  Concordato.  Pero 
habida  consideracion  al  estado  de  dete- 


1  Nrssi  um. 

»  Nussi:  «1855.1 


922 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  1859 


parte  di  quelli  che  ancora  non  furono 
alienati,  alla  difficile  loro  amministra- 
zione ed  ai  vari  contradditori  ed  inesatti 
computamene  del  loro  valore  in  rendita, 
circostanze  tutte  che  resero  fin  qui  la 
dotazione  del  Clero  incerta  e  fin  anche 
incongrua,  il  Governo  di  Sua  Maestà  ha 
proposto  alla  S.  Sede  una  permutazione, 
rilasciandosi  ai  Vescovi  la  facoltà  di 
determinare  daccordo  coi  loro  Capitoli 
il  prezzo  dei  beni  della  Chiesa  com- 
presi nelle  rispettive  loro  Diocesi,  ed 
offrendo  il  Governo  in  cambio  di  tutti 
quelli,  e  della  cessione  da  farsene  allo 
Stato  tante  iscrizioni  intrasferibili  della 
rendita  del  3  per  cento  del  debito  pub- 
blico consolidato  di  Spagna,  quante  sieno 
necessarie  per  raggiungere  l'intero  va- 
lore di  detti  beni. 


rioro  de  la  mayor  parte  de  los  que  aun 
no  han  sido  enajenados,  à  su  dificil  ad- 
ministracion  y  a  los  varios,  contradicto- 
rios  é  inexactos  cómputos  de  su  valor 
en  renta,  circunstancias  todas  que  han 
hecho  hasta  ahora  la  dotacion  del  clero 
incierta  y  aun  incòngrua,  el  gobierno 
de  Su  Magestad  ha  propuesto  à  la  Santa 
Sede  una  permutacion,  dàndose  à  los 
obispos  la  facultad  de  determinar,  de 
acuerdo  con  sus  Cabildos,  el  precio  de 
los  bienes  de  la  iglesia  situados  en  sus 
respectivas  diócesis,  3T  ofreciendo  aquel, 
en  cambio  de  todos  ellos  y  mediante  su 
cesion  hecha  al  estado,  tantas  inscri- 
pciones  intrasferibles  del  papel  del  3 
por  100  de  la  deuda  publica  consolidada 
de  Espana,  cuantas  sean  necesarias  para 
cubrir  el  total  valor   de   dichos  bienes. 


Articolo  V 

La  S.  Sede  nel  desiderio  che  si  mandi 
ad  effetto  immediatamente  una  dotazione 
certa  sicura  ed  indipendente  pel  Culto 
e  pel  Clero,  intesi  i  Vescovi  della  Spagna, 
e  riconoscendo  nel  caso  presente  e  '  nel 
complesso  di  tutte  le  circostanze  la  mag- 
giore utilità  della  Chiesa,  non  ha  incon- 
trato difficoltà  perchè  il  detto  cambio 
abbia  luogo  nella  forma  seguente. 

Articolo  VI 

Andranno  esenti  dalla  permutazione 
e  rimarranno  in  proprietà  alla  Chiesa  in 
ciascuna  Diocesi  tutti  i  beni  accennati 
negli  Art.  31.  e  33.  del  Concordato  del 
1851,  2  cioè  gli  orti,  giardini,  palazzi  ed 
altri  edilìzi  che  in  qualunque  parte  della 
Diocesi  siano  destinati  ad  uso  e  diporto 
dei  Vescovi.  Si  manterranno  inoltre  le 
case  destinate  per  l'abitazione  dei  Par- 
rochi  coi  loro  orti  e  campi  annessi  co- 


Articulo  V 

La  Santa  Sede,  deseosa  de  que  se 
lieve  inmediatamente  à  efecto  una  do- 
tacion cierta,  segura  é  independiente  para 
el  culto  y  para  el  clero,  oidos  los  obispos 
de  Espana,  y  reconociendo  en  el  caso 
actual,  y  en  el  conjunto  de  todas  las 
circunstancias,  la  mayor  utilidad  de  la 
iglesia,  no  ha  encontrado  dificultad  en 
que  dicha  permutacion  se  realice  en  la 
forma  siguiente. 

Articulo  VI 

Seràn  eximidos  de  la  permutacion  y 
quedaràn  en  propiedad  de  la  iglesia  en 
cada  diócesis  todos  los  bienes  enume- 
rados  en  los  arti'culos  31  y  33  del  Con- 
cordato de  1851,  à  saber,  los  huertos, 
jardines,  palacios  y  otros  edificios  que 
en  cualquier  lugar  de  la  diócesis  estén 
destinados  al  uso  y  esparcimiento  de 
los  obispos.  Tambien  se  le  reservaràn 
las  casas  destinadas  à  la  habitacion  de 


1  Nussi  : 
8  Nussi: 


a.  1859 


Concordato  fra  Pio  fX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


923 


riuscititi  sotto  il  nome  di  iglesarios, 
nuuisos1  ed  altri  simili.  Di  più  la  Chiesa 
riterrà  in  proprietà  gli  edifìzi  dei  Semi- 
narli conciliari  coi  loro  annessi,  le  bi- 
blioteche, le  case  di  correzione  o  carceri 
ecclesiastiche,  ed  in  genere  tutti  gli  edi- 
fìzi che  servono  presentemente  pel  Culto, 
e  quelli  che  trovansi  destinati  per  uso 
ed  abitazione  del  Clero  regolare  di  am- 
bedue i  sessi,  come  pure  tutti  quelli  che 
in  avvenire  saranno  destinati  a  siffatti 
oggetti. 

Niuno  dei  beni  enumerati  in  quest'ar- 
ticolo potrà  essere  imputato  nella  dota- 
zione pel  Culto  e  pel  -  Clero  fissata  nel 
Concordato. 

Finalmente  essendo  il  vantaggio 
della  Chiesa  il  motivo  che  induce  la 
S.  Sede  ad  ammettere  la  indicata  per- 
mutazione di  valori,  se  in  qualche  Diocesi 
il  Vescovo  stimasse  bene  che  per  spe- 
ciali circostanze  convenisse  alla  Chiesa 
di  ritenere  qualche  altro  fondo  situato 
entro  i  confini  della  medesima,  lo  stesso 
fondo  potrà  esimersi  dalla  permutazione 
computandosi  il  valore  della  sua  rendita 
nella  dotazione  del  Clero. 


los  pàrrocos,  con  sus  huertos  y  campos 
anejos,  conocidos  bajo  las  denomina- 
ciones  de  Iglesarios,  Mansos  y  otras. 
Ademas,  retendrà  la  iglesia  en  propiedad 
los  edincios  de  los  Seminarios  conci- 
liares  con  sus  anejos,  y  las  Bibliotecas  y 
casas  de  correccion  ó  càrceles  eclesià- 
sticas,  y  en  general  todos  los  editicios 
que  sirven  en  el  dia  para  el  culto,  y  los 
que  se  hallan  destinados  al  uso  y  habi- 
tacion  del  clero  regular  de  ambos  sexos, 
asi  corno  los  que  en  addante  se  destinen 
A  tales  objetos. 

Ninguno  de  los  bienes  enumerados 
en  este  arti'culo  podrà  imputarse  en  la 
dotacion  presenta  para  el  culto  y  clero 
en  el  Concordato. 

En  fin,  siendo  la  utilidad  de  la  iglesia 
el  motivo  que  induce  a  la  Santa  Sede 
;i  admitir  la  espresada  permutacion  de 
valores,  si  en  alguna  diócesis  estimare 
el  obispo  que  por  particulares  circun- 
stancias  conviene  A  la  iglesia  retener 
alguna  finca,  sita  en  ella,  aquella  finca 
podrà  eximirse  de  la  permutacion,  im- 
putàndosc  el  importe  de  su  renta  en  la 
dotacion  del  clero. 


Articolo  VII 

Eseguita  per  parte  dei  Vescovi  la 
stima  dei  beni  che  dovranno  essere  sog- 
getti alla  permutazione,  saranno  ad  essi 
immediatamente  consegnati  i  titoli  o 
iscrizioni  intrasferibili  tanto  pel  com- 
plessivo valore  dei  beni  medesimi,  quanto 
pel  valore  corrispondente  al  prezzo  ri- 
tratto da  quelli  che  furono  alienati  dopo 
il  Concordato.  Verificata  questa  con- 
segna, i  Vescovi  competentemente  au- 
torizzati dalla  Sede  Apostolica  3  faranno 


Articulo  VII 

Hecha  por  los  obispos  la  estimacion 
de  los  bienes  sujetos  A  la  permutacion, 
se  entregaràn  inmediatamente  a  aquellos 
titulos  ó  inscripciones  intrasferibles,  asi 
por  el  completo  valor  de  los  mismos 
bienes,  corno  por  el  valor  venal  de  los 
que  han  sido  enajenados  despues  del 
Concordato.  Verificada  la  entrega,  los 
obispos,  competentemente  autorizados 
por  la  Sede  Apostòlica,  haràn  al  Estado 
formai  cesion  de  todos   los   bienes  que 


1  Mussi:  «iglesiarios  manscs 
-'  fi iisln  64  OD. 

'  Nussi.    ■  dalla  S.  Sul. 


924 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  li  Regina  di  Spagna 


a.  1859 


formale  cessione  allo  Stato  di  tutti  i 
beni,  che  in  conformità  a  questa  Conven- 
zione sono  soggetti  alla  permutazione. 
Le  iscrizioni  saranno  imputate  al 
Clero  come  parte  integrante  di  sua  do- 
tazione, e  per  effettuarla  ne  verranno 
applicate  le-  rendite  dai  rispettivi  Dio- 
cesani nel  modo  prescritto  nel  Concor- 
dato. 

Articolo  Vili 

Attesi  gli  urgenti  bisogni  del  Clero, 
il  Governo  di  S.  M.  si  obbliga  a  pagare 
mensilmente  la  rendita  consolidata  spet- 
tante a  ciascuna  Diocesi. 


Articolo  IX 

Nel  caso  che  per  disposizione  del- 
l'autorità temporale  la  rendita  del  3  per 
cento  del  debito  pubblico  dello  Stato 
venisse  a  soffrire  qualsiasi  diminuzione  o 
riduzione,  il  Governo  di  S.  M.  si  obbliga 
fin  da  ora  di  somministrare  alla  Chiesa 
tante  iscrizioni  intrasferibili  della  ren- 
dita che  venisse  sostituita  a  quella  del 
3  per  cento,  quante  siano  necessarie 
per  coprire  intieramente  la  quota  an- 
nuale di  quella  che  va  ad  emettersi  '  a 
favore  della  Chiesa  di  maniera  che  que- 
sta rendita  non  dovrà  essere  diminuita 
né  ridotta  in  nessun  caso  ed  in  nessun 
tempo. 

Articolo  X 

I  beni  spettanti  a  Cappellanie  colla- 
tive  2  e  ad  altre  simili  Pie  fondazioni  di 
famiglia  che  a  motivo  della  speciale  loro 
indole  ed  oggetto,  non  che  dei  differenti 
diritti  che  vi  vanno  annessi,  non  pos- 
sono 3  essere  compresi  nella  permuta  e 


con  arreglo  à  este  convenio  estàn  sujetos 
il  la  permutacion. 

Las  inscripciones  se  imputaràn  al 
clero  corno  parte  integrante  de  su  do- 
tacion,  y  los  respectivos  diocesanos 
aplicaran  sus  réditos  a  cubrirla  en  el 
modo  presento  en  el  Concordato. 

Articulo  Vili 

Atendidala  perentoriedad  de  lasne- 
cesidades  del  clero,  el  gobierno  de  Su 
Magestad  se  obliga  a  pagar  mensual- 
mente  la  renta  consolidada  correspon- 
diente  à  cada  diócesis. 

Articulo  IX 

En  el  caso  de  que  por  disposicion 
de  la  autoridad  temporal  la  renta  del 
3  por  100  de  la  deuda  publica  del  Estado 
llegue  a  sufrir  cualquiera  disminucion 
ó  reduccion,  el  gobierno  de  Su  Mage- 
stad se  obliga  desde  ahora  a  dar  a  la 
iglesia  tantas  inscripciones  intrasferibles 
de  la  renta  que  se  sustituya  à  la  del 
3  por  100,  cuantas  sean  necesarias  para 
cubrir  ìntegramente  el  importe  anual  de 
la  que  va  a  emitirse  en  favor  de  la 
iglesia;  de  modo  que  està  renta  no  se 
ha  de  disminuir  ni  reducir  en  ninguna 
eventualidad  ni  en  ningun  tiempo. 

Articulo  X 

Los  bienes  pertenecientes  a  capella- 
nias  colativas  y  a  otras  semejantes  fun- 
daciones  piadosas  familiares,  que  '  à 
causa  de  su  peculiar  indole  y  destino  y 
de  los  diferentes  derechos  que  en  ellos 
radican,  no  pueden  comprenderse  en  la 


'  Nussi:  •  annettersi 

-  Ni  sm  om. 

"  N'irsi  :  <  potranno  i 

«  Tbjaua  om. 


1859 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


925 


cessione  di  cui  qui  si  tratta,  formeranno 
argomento  di  un'accordo  '  speciale  da 
aver  luogo  tra  la  S.  Sede  e  S.  M.  C. 

Articolo  XI 

Il  Governo  di  S.  M.  confermando  i 
patti  convenuti  nell'art.  39.  del  Concor- 
dato rinnova  l'obbligazione  di  rilasciare 
alla  Chiesa,  nel  modo  da  convenirsi  di 
comune  accordo,  una  somma  determi- 
nata che  stia  nella  possibile  proporzione 
coi  pesi  imposti  tanto  sopra  i  beni  ven- 
duti come  liberi  dallo  Stato,  quanto  so- 
pra quelli  che  ora  gli  verranno  ceduti. 

Si  compromette  altresì  a  compiere 
dalla  parte  sua  con  mezzi  acconci  gli 
obblighi,  che  lo  Stato  assunse  nei  para- 
grafi 1.  e  2.  del  ridetto  articolo. 

Verrà  instituita  una  Commissione  mi- 
sta consultiva,  la  quale  nel  termine  di 
un  anno  farà  conoscere  il  quantitativo 
dei  pesi  che  vanno  annessi  a'  beni  indi- 
cati nel  paragrafo  1.  di  questo  articolo, 
e  proporrà  la  somma  determinata  che 
a  motivo  degli  stessi  pesi  avrà  da  sod- 
disfare lo  Stato. 

Articolo  XII 

I  Vescovi  in  conformità  a  quanto  è 
stabilito  nell'art.  35.  del  Concordato  di- 
stribuiranno fra  i  Conventi  di  Monache 
esistenti  nelle  rispettive  loro  Diocesi  le 
iscrizioni  intrasferibili  corrispondenti  sia 
ai  beni  di  loro  proprietà  che  ora  si  ce- 
dono allo  Stato,  sia  a  quelli  della  stessa 
origine  che  fossero  stati  venduti  in  forza 
del  suddetto  Concordato  e  2  della  legge 
del  1.  maggio  1855.  La  rendita  di  queste 
iscrizioni  verrà  imputata  agli  stessi  Con- 
venti come  parte  di  loro  dotazione. 


permutacion  y  cesion  de  que  aqui  se 
trata,  seràn  objeto  de  un  convenio  par- 
ticular  celebrado  entre  la  Santa  Side  \ 
Su  Magestad  Católica. 

Articulo  XI 

El  gobierno  de  Su  Magestad,  con- 
tinuando lo  estipulado  en  el  art.  39  del 
Concordato,  se  obliga  de  nuevo  à  satis- 
facer  a  la  iglesia,  en  la  forma  que  de 
comun  acuerdo  se  convenga,  por  razon 
de  las  cargas  impuestas,  ya  sobre  los 
bienes  vendidos  corno  libres  por  el  Estado, 
ya  sobre  los  que  ahora  se  le  ceden,  una 
cantidad  alzada  que  guarde  la  posible 
proporcion  con  las  mismas  cargas.  Tam- 
bien  se  compromete  à  cumplir  por  su 
parte  en  términos  hàbiles  las  obligacio- 
nes  que  contrajo  el  Estado  por  los  pàrra- 
fos  primero  y  segundo  de  dicho  articulo. 

Se  instituirà  una  comision  mista 
con  el  caràcter  de  consultiva  que  en 
el  termino  de  un  ano  reconozea  las  car- 
gas que  pesan  sobre  los  bienes  mencio- 
nados  en  el  pàrrafo  primero  de  este  ar- 
ticulo, y  proponga  la  cantidad  alzada 
que  en  razon  de  ellas  ha  de  satisfacer 
el  Estado. 

Articulo  XII 

Los  obispos,  en  conformidad  de  lo 
dispuesto  en  el  art.  35  del  Concordato, 
distribuiràn  entre  los  conventos  de  mon- 
jas  existentes  en  sus  respectivas  dió- 
cesis  las  iirscripciones  intrasferibles  cor- 
respondientes,  ya  à  los  bienes  de  su 
propiedad  que  ahora  se  cedan  al  Estado, 
ya  à  los  de  la  misma  procedencia  que 
se  hubieren  vendido  en  virtud  de  dicho 
Concordato,  ó  de  la  ley  de  1.°  de  mavo 
de  L865.  La  renta  de  estas  inscripciones 
se  imputare  a  dichos  conventos  corno 
parte  de  su  dotacion. 


Nussi  :  «  di  un  secondo  accordo  i 
1  Busta  64  :  *  o  » . 


926 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  1859 


Articolo  XIII 

Rimane  fermo  e  vigente  quanto  si 
dispone  nel  Concordato  circa  il  supple- 
mento da  darsi  dallo  Stato  pel  paga- 
mento delle  pensioni  dei  Religiosi  di 
ambedue  i  sessi,  come  pure  quanto  altro 
è  stabilito  negli  art.  35.  e  36.  del  mede 
simo  riguardo  '  al  mantenimento  delle 
case  e  Congregazioni  Religiose  che  si 
stabiliscono  nella  Penisola,  e  riguardo 
alla  riparazione  dei  tempii  ed  altri  edi- 
fizii  destinati  al  culto.  Lo  Stato  si  ob- 
bliga inoltre  a  costruire  a  proprie  spese 
le  chiese  che  si  ravviseranno  necessarie, 
a  concedere  pensioni  ai  pochi  superstiti 
Religiosi  laici  esclaustrati,  2  ed  a  provve- 
dere alla  dotazione  delle  monache  di  of- 
lizio,  cappellani,  sagrestani,  e  del  culto 
delle  chiese  delle  Religiose  in  tutte  le 
Diocesi. 

Articolo  XIV 

La  rendita  della  Santa  Crociata,  che 
forma  parte  dell'attuale  dotazione,  sarà 
per  l'avvenire  destinata  esclusivamente 
alle  spese  del  culto,  salvi  gli  obblighi 
ad  essa  inerenti  per  accordi  fatti  colla 
S.  Sede. 

La  quota  annuale  di  questa  rendita 
sarà  computata,  giusta  la  media  che  pre- 
senta l'ultimo  quinquennio,  in  una  quan- 
tità fissa  che  sarà  determinata  d'accordo 
fra  la  Chiesa  e  lo  Stato. 

Lo  Stato  darà  in  supplemento,  come 
ha  fatto  fin  qui,  la  somma  che  manchi 
per  raggiungere  l'intero  assegno  fissato 
pel  culto  nell'art.  44.  del  Concordato. 

Articolo  XV 

Si  dichiara  proprietà  della  Chiesa 
la  imposizione  annuale  che  a  completare 
la  sua  dotazione  si  lissò  nel  paragrafo  4. 

1  Ni  ssi  um. 

«  Xussi  :  .  esclaustrali  ». 

*  Tei ada:  <  de  •. 


Articulo  XIII 

Queda  en  su  fuerza  y  vigor  lo  dis- 
puesto  en  el  Concordato  acerca  del 
suplemento  que  ha  de  dar  el  Estado 
para  el  pago  de  las  pensiones  de  los 
religiosos  de  ambos  sexos,  corno  tam- 
bien  cuanto  se  prescribe  en  los  articu- 
los  35  y  36  del  mismo  acerca  del  man- 
tenimiento  de  las  casas  y  congregacio- 
nes  religiosas  que  se  establezcan  en  la 
Peninsula,  y  acerca  de  la  reparacion 
de  los  templos  y  otros  edificios  desti- 
nados  al  culto.  El  Estado  se  obliga  ade- 
mas  à  construir  a  sus  espensas  las  igle- 
sias  que  se  consideren  necesarias,  ri 
conceder  pensiones  à  los  pocos  religio- 
sos existentes  legos  esclaustrados,  y  a 
proveer  à  la  dotacion  de  las  monjas  de 
officio,  capellanes,  sacristanes  y  culto 
de  las  iglesias  de  religiosas  en  '  cada 
diócesis. 

Articulo  XIV 

La  renta  de  la  Santa  Cruzada,  que 
hace  parte  de  la  actual  dotacion,  se  des- 
tinarà  esclusivamente  en  addante  à 
los  gastos  del  culto,  salvas  las  obliga- 
ciones  que  pesan  sobre  aquella  por  con- 
venios  celebrados  con  la  Santa  Sede. 

El  importe  anual  de  la  misma  renta 
se  compii  tara  por  el  ano  cornuti  del  ul- 
timo quinquenio  en  una  cantidad  fija, 
que  se  determinarà  de  acuerdo  entre  la 
iglesia  y  el  Estado. 

El  Estado  suplirà  corno  hasta  aqui 
la  cantidad  que  falte  para  cubrir  la  asi- 
gnacion  concedida  al  culto  por  el  art.  34 
del  Concordato. 

Articulo  XV 
Se  declara   propiedad  de   la  iglesia 
la  imposicion  anual  que  para  completar 
su  dotacion  se  estableció  en   el  panalo 


1859 


Concordato  fra  Pio  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagini 


927 


dell'art.  38.  del  Concordato,  e  detta  impo- 
sizione si  ripartirà  e  riscuoterà  nei  ter- 
mini ivi  indicati.  Ciò  non  pertanto  il  Go 
verno  di  S.  M.  si  obbliga  ad  annuire  a 
qualunque  domanda,  che  per  moti  vi  locali 
o  per  qualsivoglia  altra  causa  gli  ve- 
ni—c fatta  dai  Vescovi  all'oggetto  di  con- 
vertire le  quote  d'imposizione  corrispon- 
denti alle  rispettive  Diocesi  in  iscrizioni 
intrasferibili  della  suddetta  rendita  con- 
solidata sotto  le  condizioni  e  termini  fìs- 
sati negli  articoli  7.  8.  e  9.,  di  questa  Con- 
venzione. 

Articolo  XVI 

Affine  di  conoscere  con  precisione 
la  quantità,  cui  deve  ammontare  la  sud- 
detta imposizione,  ciascun  Vescovo  d'ac- 
cordo col  suo  Capitolo  farà  nel  più 
breve  tempo  possibile  un  piano  deiìni- 
tivo  della  dotazione  spettante  alla  sua 
Diocesi,  attenendosi  nel  formarlo  alle 
prescrizioni  del  Concordato.  Ed  all'og- 
getto di  fissare  definitivamente  in  cia- 
scun caso  gli  assegni,  rispetto  ai  quali 
si  è  ivi  indicato  un  maximum  ed  un  mi- 
nimiini,  potranno  i  Vescovi,  d'accordo 
col  Governo  attenersi  ad  un  termine 
medio,  se  così  lo  esigono  i  bisogni  delle 
Chiese  e  tutte  le  altre  circostanze  degne 
di  considerazione. 

Articolo  XVII 

Si  procederà  immediatamente  alla 
nuova  circoscrizione  di  parrocchie  in 
conformità  alle  intelligenze  e  concerti 
già  passati  fra  le  due  Potestà. 

Articolo  XVIII 

Il  Governo  di  S.  M.  in  conformità 
a  quanto  è  prescritto  nell'art.  36.  del 
Concordato,  accoglierà  le  ragionevoli 
proposte  che  gli  verranno  fatte  dai  Ve- 
scovi per  l'aumento  di  assegni  nei  casi1 

1  Nussi  r  e  assegni  necessari!  »  ! 


cuarto  del  art.  38  del  Concordato,  y  se 
repartirà  y  cobrarà  dicha  imposicion  en 
los  términos  alli  defìnidos.  Sin  embargo, 
el  gobierno  de  S.  M.  se  obliga  a  acce- 
der à  toda  instancia  que  por  motivos 
locales  ó  por  cualquiera  otra  causa  le 
hagan  los  obispos  para  convertir  las 
cuotas  de  imposicion  correspondientes 
a  las  respectivas  diócesis  en  inscripcio- 
nes  intrasferibles  de  la  refenda  deuda 
consolidada,  bajo  las  condiciones  y  en 
los  términos  defìnidos  en  los  articulos  7. 
8.  y  9.  de  estc  con  veti  io. 

Arti'culo  XVI 

A  fin  de  conocer  exactamente  la  can- 
tidad  à  que  debe  ascender  la  mencio- 
nada  imposicion,  cada  obispo,de  acuerdo 
con  su  cabildo,  harà  a  la  mayor  breve- 
dad  un  presupuesto  definitivo  de  la  do- 
tacion  de  su  diócesis,  ateniéndose  al 
formarlo  à  las  prescripciones  del  Con- 
cordato. Y  para  determinar  fidamente 
en  cada  caso  las  asignaciones  respecto 
de  las  cuales  se  ha  establecido  en  aquel 
un  màximum  y  un  minimum,  podràn 
los  obispos,  de  acuerdo  con  el  gobierno, 
optar  por  un  termino  medio  cuando  asi 
lo  exijan  las  necesidades  de  las  iglesias 
y  todas  las  demas  circunstancias  aten- 
dibles. 

Articulo  XVII 

Se  procederà  inmediatamente  à  la 
nueva  circunscripcion  de  parroquias,  al 
tcnor  de  lo  conferenciado  y  concertado 
ya  entro  ambas  potestades. 

Artfculo  XVIII 

El  gobierno  de  S.  M.  conformàn- 
dose  a  lo  presento  en  el  art.  36  del 
Concordato,  acogerà  las  razonables  pro- 
puestas  que  para  aumento  de  asigna- 
ciones le  hagan  los  obispos  en  los  casos 


928 


(  oncordato  fra  l'io  IX  ed  Isabella  II  Regina  di  Spagna 


a.  1859 


contemplati  nello  stesso  articolo,  e  par- 
tii (ilarmente  quelle  relative  ai  Seminarli. 

Articolo  XIX 

Il  Governo  di  S.  M.  aderendo  ai  desi- 
derii  della  S.  Sede  e  volendo  dare  una 
nuova  testimonianza  della  ferma  dispo- 
sizione, in  cui  è  di  promuovere  non  solo 
gl'interessi  materiali  della  Chiesa,  ma 
anche  gli  spirituali,  dichiara  che  non  met- 
terà ostacolo  alla  celebrazione  dei  Sinodi 
Diocesani,  quando  li  rispettivi  Prelati 
stimino  bene  di  convocarli.  Dichiara 
egualmente  che  rispetto  alla  celebra- 
zione dei  Sinodi  provinciali,  e  ad  altri 
varii  punti  gravi  ed  importanti  si  pro- 
pone di  mettersi  d'accordo  con  la  S.Sede, 
avendo  in  mira  il  maggior  vantaggio  e 
splendore  della  Chiesa.  In  ultimo  di- 
chiara che  dalla  parte  sua  coopererà 
con  ogni  efficacia  affinchè  senza  indugio 
si  mandino  ad  effetto  tutte  le  disposi- 
zioni del  Concordato  che  finora  non  sono 
state  eseguite. 

Articolo  XX 

In  vista  dei  vantaggi,  che  da  questa 
nuova  Convenzione  risultano  alla  Chiesa, 
S.  Santità  accogliendo  le  ripetute  istanze 
di  S.  M.  C.  si  è  degnata  di  '  estendere,  come 
di  fatto  estende  la  benigna  sanazione 
contenuta  nell'art.  42.  del  Concordato  ai 
beni  ecclesiastici  alienati  a  conseguenza 
della  ripetuta  legge  del  1.  maggio  1855. 

Articolo  XXI 

La  presente  Convenzione,  essendo 
addizionale  all'altra  vigente  e  solenne 
celebrata  il  16.  marzo  dell'anno  1851,  sarà 
al  pari  di  questa  tenuta  perpetuamente 
in  Spagna  come  legge  dello  Stato. 


previstos  en  dicho  articulo,  y  senalada- 
mente  las  relativas  à  Seminarios. 

Articulo  XIX 

El  gobierno  de  S.  M.,  correspon- 
diendo  a  los  deseos  de  la  Santa  Sede, 
y  queriendo  dar  un  nuevo  testimonio 
de  su  firme  disposicion  à  promover  no 
solo  los  intereses  materiales,  sino  tam- 
bien  los  espirituales  de  la  iglesia,  de- 
clara  que  no  pondrà  òbice  à  la  celebra- 
cion  de  sinodos  diocesanos,  cuando  los 
respèctivos  prelados  estimen  conveniente 
convocarlos. 

Asimismo  declara  que  sobre  la  cele- 
bracion  de  sinodos  provinciales  y  sobre 
otros  varios  puntos  àrduos  é  importan- 
tes,  se  propone  ponerse  de  acuerdo  con 
la  Santa  Sede,  consultando  al  mayor  bien 
y  esplendor  de  la  iglesia. 

Por  ùltimo,  declara  que  cooperarà 
por  su  parte  con  toda  eficacia  a  fin  de 
que  se  lleven  a  efecto  sin  demora  las 
disposiciones  del  Concordato  que  aun  se' 
hallan  pendientes  de  ejecucion. 

Articulo  XX 

En  vista  de  las  ventajas  que  de  este 
nuevo  convenio  resultan  a  la  iglesia, 
Su  Santidad,  acogiendo  las  repetidas  ' 
instancias  de  S.  M.  Católica,  ha  acor- 
dado  estender,  corno  de  hecho  estiende, 
el  benigno  saneamiento  contenido  en  el 
art.  42  del  Concordato  à  los  bienes  ecle- 
siàsticos  enajenados  à  consecuencia  de 
la  refenda  ley  de  1.°  de  mayo  de  1855. 

Articulo  XXI 

El  presente  convenio,  adicional  al 
solemne  y  vigente  Concordato  cele- 
brado  en  16  de  marzo  de  1851,  se  guar- 
dare en  Espana  perpètuamente  corno 
ley  del  Estado,  del  mismo  modo  que 
dicho  Concordato. 


1860 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Uniti 


929 


Articolo  XXII 

Il  cambio  delle  ratifiche  della  pre- 
senta Convenzione  si  verificherà  entro 
il  termine  di  tre  mesi,  ed  anche  prima, 
se  sarà  possibile. 

In  fede  di  che  i  Plenipotenziarii  ri- 
spettivi hanno  sottoscritto  la  presente 
Convenzione,  e  vi  hanno  apposto  il  loro 
sigillo.  ' 

Fatto  in  Roma  in  doppio  originale 
li  25  Agosto  1859. 

G.  Card.  Antonella 
L.  *  S. 


Articulo  XXII. 

El  canje  de  las  ratificaciones  del 
presente  convenio  se  verificala  en  el 
termino  de  trcs  meses,  ó  antes  si  fuere  - 
posible. 

En  fé  de  lo  cual  los  infrascritos  ple- 
nipotenciarios  han  firmado  y  sellado  el 
presente  convenio  con  sus  respectivos 
sellos. 

Dado  en  Roma  en  dos  ejemplares  à 
25  de  agosto  de  1859. 

Antonio  de  los  Rios  y  Rosas. 
L.  ©  S. 


Da  Nussi,  Conventiones  etc.  341-345  (XLV,  che  dà  solo  il  testo  italiano),  e  da  Tejada  y 
Ramiro,  Coleccion  ecc.  ci-civ  (che  dà  solo  il  lesto  spagnuolo),  collazionato  l'esemplare  a  firme 
autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Busta  64  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 
Ibid.  l'esemplare  coi  due  testi  a  firma  autografa  e  sigillo  della  Regina,  con  cui  in  data  di 
Madrid  7  novembre  1854  ratifica  il  concordato. 


CVIII. 


CONCORDATO  FRA  PIO  IX  F£  LA  REPUBBLICA  DI  HAITI. 


In  Nome  della  Santissima  e  Indivi- 
sibile Trinità. 

Sua  Santità  il  sommo  Pontefice 
Pio  IX.  e  Sua  Eccellenza  il  Presidente 
della  Repubblica  di  Haiti  Fabre  Geffrard 
desiderando  di  organizzare  e  regolare 
convenientemente  l'esercizio  della  Reli- 
gione Cattolica,  Apostolica,  e  Romana 
nella  Repubblica  di  Haiti  hanno  scelto 
per  loro  Plenipotenziarii: 

Sua  Santità  il  Sommo  Pontefice 
Pio  IX., 

Sua  Eminenza  il  Cardinal  Giacomo 
Antonelli  Suo  Segretario  di  Stato  etc. 

Sua  Eccellenza  il  Presidente  d'Haiti 
Fabre  Geffrard, 

1  Nussi  om.  «  Art.  XXII  -  sigillo  >. 

2  Tejada  :  «  fuese  ». 


28  marzo  ISbO. 

Au  Nom  de  la  Très-Sainte  et  Indi- 
visible  'frinite. 

Sa  Sainteté  le  Souverain  Pontife 
Pie  IX.  et  Son  Excellence  le  Président 
de  la  République  d'Haiti  Fabre  Geffrard, 
désirant  organiser  et  régler  convenable- 
ment  l'exercice  de  la  Religion  Catholi- 
que,  Apostolique,  et  Romaine  dans  la 
République  d'Haiti,  ont  choisi  pour  Mi- 
nistres  Pieni potentiaires: 

Sa  Sainteté  le  Souverain  Pontife 
Pie  IX, 

SonEminencc  le  Cardinal  Jacques  An- 
tonelli Son  Secrétaire  d'Etat  etc.  etc.  etc. 
.  Son  Excellence  le  Président  d'Haiti 
Fabre  Geffrard, 


930 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Baiti 


a.  1860 


Il  Sig.  Pietro  Faubert  già  Ajutante 
di  Campo,  e  Segretario  del  Presidente 
di  Haiti,  I.  P.  Boyer,  già  Ministro  del 
Governo  Haitiano  presso  il  Governo 
Francese; 

I  quali  Plenipotenziarii  dopo  essersi 
scambiati  i  loro  pieni  poteri  respet'tivi 
hanno   conchiuso  la  seguente   Conven- 


Monsieur  Pierre  Faubert  ancien  aide 
de  Camp,  et  Secrétaire  du  Président 
d'Haiti  I.  P.  Boyer,  et  ancien  Ministre 
du  Gouvernement  Haitien  près  du  Gou- 
vernement  Francais  ; 

Lesquels  Plénipotentiaires,  après  l'é- 
change  de  leurs  pleins  pouvoirs  respec- 
tifs,  ont  arrèté  la  Convention  suivante: 


Art.  1. 

La  Religione  Cattolica,  Apostolica, 
Romana,  che  è  la  Religione  della  grande 
maggioranza  degli  Haitiani  sarà  in  modo 
particolare  protetta  insieme  ai  suoi  Mi- 
nistri nella  Repubblica  d'Haiti,  e  godrà 
dei  diritti  ed  attributi,  che  le  sono  pro- 
prii. 

Art.  2. 

La  Città  di  Portauprince,  Capitale 
della  Repubblica  d'Haiti  viene  eretta  in 
Arcivescovato.  Si  stabiliranno  al  più 
presto  possibile  delle  Diocesi  dipendenti 
da  questa  Metropoli  del  pari  che  altri 
Arcivescovati  e  Vescovati,  se  ciò  si  rav- 
viserà necessario;  e  se  ne  regoleranno 
le  circoscrizioni  dalla  S.  Sede  d'accordo 
col  Governo  d'Haiti. 

Art.  3. 

Il  Governo  della  Repubblica  d'Haiti 
si  obbliga  di  somministrare  e  di  conser- 
vare agli  Arcivescovati  e  Vescovati  un 
assegno  annuo  conveniente  sopra  i  fondi 
del  pubblico  Tesoro. 

Art.  4. 

Il  Presidente  di  Haiti  godrà  del  pri- 
vilegio di  nominare  gli  Arcivescovi  e  i 
Vescovi,  ai  quali  la  S.  Sede  darà  l'Isti- 
tuzione Canonica  quante  volte  ricono- 
scerà in  essi  le  qualità  richieste  dai  Sagri 
Canoni. 

Resta  inteso  che  gli  Ecclesiastici  no- 
minati agli  Arcivescovati  ed  ai  Vesco- 


Art.  1. 

La  Religion  Catholique,  Apostolique, 
et  Romaine,  qui  est  la  Religion  de  la 
grand  majorité  des  Haitiens  sera  spé- 
cialement  protégée,  ainsi  que  ses  minis- 
tres,  dans  la  République  d'Haiti,  et  jouira 
des  droits  et  attributs  qui  lui  sont  pro- 
pres. 

Art.  2. 

La  Ville  du  Portauprince,  Capitale 
de  la  République  d'Haiti  est  érigée  en 
Archevéché.  Des  Diocèses  relevant  de 
cette  Métropole  seront  établis  le  plus 
tòt  possible  ainsi  que  d'autres  Archeve- 
chés  et  Evèchés  si  c'est  nécessaire;  et 
les  circonscriptions  en  seront  réglées 
par  le  Saint-Siège  de  concert  avec  le 
Gouvernement  Haitien. 

Art.  3. 

Le  Gouvernement  de  la  République 
d'Haiti  s'oblige  d'accorder  et  de  main- 
tenir  aux  Archevéchés  et  Evéchés  un 
traitement  annuel  convenable  sur  les 
fonds  du  Trésor  public. 

Art.  4. 

Le  Président  d'Haiti  jouira  du  pri- 
vilège  de  nommer  les  Archevéques  et 
les  Evèques,  et  si  le  Saint-Siège  leur 
trouve  les  qualités  requises  par  les  Saints 
Canons,  il  leur  donnera  l'Institution  Ca- 
nonique. 

Il  est  entendu  que  les  ecclésiastiques 
nommés  aux  Archevéchés  et  aux  Ève- 


1860 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Haiti 


931 


vati  non  potranno  esercitare  la  loro  giu- 
risdizione innanzi  di  ricevere  la  Istitu- 
zione canonica,  e  nel  caso  che  la  S.  Sede 
giudicasse  di  dover  differire,  o  non  con- 
ferire questa  Istituzione,  ne  informerà  il 
Presidente  d'Haiti,  il  quale  in  quest'ul- 
timo caso  nominerà  un  altro  ecclesia- 
stico. 

Art.  5. 

Gli  Arcivescovi  ed  i  Vescovi  prima 
ili  assumere  l'esercizio  del  pastorale  loro 
Ministero  presteranno  direttamente  nelle 
inani  del  Presidente  di  Haiti  il  seguente 
giuramento: 

«  Io  giuro  e  prometto  a  Dio  sopra 
i  Santi  Evangelii,  come  conviene  ad 
un  Vescovo,  di  serbare  obbedienza  e 
fedeltà  al  Governo  stabilito  dalla  Co- 
stituzione di  Haiti,  e  di  niente  intra- 
prendere ne  direttamente,  né  indiret- 
tamente, che  sia  contrario  ai  diritti  ed 
interessi  della  Repubblica  ». 

I  Vicarìì  Generali,  i  Curati,  ed  i  Vi- 
carii  delle  Parrocchie,  come  pure  tutti 
gli  altri  membri  della  Gerarchia  Eccle- 
siastica, tutti  i  capi  di  scuole  od  '  istitu- 
zioni religiose  innanzi  di  esercitare  il  loro 
ufficio  presteranno  nelle  mani  dell'auto- 
rità civile  designata  dal  Presidente  di 
Haiti  lo  stesso  giuramento  degli  Arcive- 
scovi e  Vescovi. 

Art.  6. 
Per  il  bene  della  Diocesi  potrà  l'Ar- 
civescovo od  il  Vescovo  istituire,  dopo 
essersi  in  precedenza  inteso  col  Presi- 
dente d'Haiti  o  suoi  Delegati,  un  Capi- 
tolo composto  di  un  numero  conveniente 
di  Canonici  a  norma  delle  Disposizioni 
Canoniche. 

Art.  7. 
Nei   grandi   e   piccoli    Seminarli,    i 
quali  secondo  il  bisogno  potranno  essere 


chés,  ne  pourront  exercer  leur  jùrisdic- 
tion  avant  de  recevoir  l'Institution  Ca- 
nonique;  et  dans  le  cas  où  le  Saint-Siège 
croirait  devoir  ajourner  ou  ne  pas  con- 
férer  cette  Institution,  il  en  informerà  le 
Président  d'Haiti  lequel  dans  ce  dernier 
cas,  nominerà   un   autre  ecclésiastique. 

Art.  5. 

Les  Archevéques  et  les  Eveques, 
avant  d'entrer  dans  l'exercice  de  leur 
ministère  pastora],  préteront  directement 
entre  les  mains  du  Président  d'Haiti  le 
serment  suivant: 

«  Je  jure  et  promets  à  Dieu,  sur  les 
«  Saints  Evangiles,  comme  il  convient  à 
«  un  Evéque,  de  garder  obéissance  et 
«  tìdélité  au  Gouvernement,  établi  par 
«  la  Constitution  d'Haiti,  et  de  ne  rien 
«  cntreprendre  ni  directement,  ni  indi- 
«  rectement,  qui  soit  contraire  aux  droits, 
«  et  aux  intérets  de  la  Republique  ». 

Les  Vicaires  généraux,  les  Curés, 
et  les  Vicaires  des  paroisses,  ainsi  que 
tous  autres  membres  de  la  Hiérarchie 
ecclésiastique,  tous  chefs  d'écoles  ou  In- 
stitutions  religieuses,  prèteront,  avant 
d'exercer  leur  office,  entre  les  mains  de 
l'autorité  civile  désignée  par  le  Prési- 
dent d'Haiti,  le  meme  serment  que  celui 
des  Archevéques  et  Evéques. 

Art.  6. 
L'Archevéque  ou  l'Evéque  pourra 
instituer  pour  le  bien  du  Diocèse,  aprés 
s'étre  entendu  au  préalable  avec  le  Pré- 
sident d'Haiti  ou  ses  Délégués,  un  Cha- 
pitre  compose  d'un  nombre  convenable 
de  chanoines,  conformément  aux  dispo- 
sitions  Canoniques. 

Art.  7. 

Dans  les  grands  et  pelits  Séminaires, 
qui  selon  le  besoin  pourront  étre  établis, 


932 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Haiti 


a.  1860 


stabiliti,  il  regime,  l'amministrazione,  e 
l'istruzione  saranno  regolati  in  confor- 
mità alle  leggi  canoniche  dagli  Arcive- 
scovi, o  '  Vescovi,  i  quali  nomineranno 
liberamente  ancora  i  Superiori,  Diret- 
tori e  Professori  di  questi  Stabilimenti. 

Art.  8. 
Gli  Arcivescovi  o  '  Vescovi  nomine- 
ranno i  loro  Vicarii  Generali.  Avvenendo 
la  morte,  o  la  dimissione  dell'Arcivescovo 
o  '  Vescovo  Diocesano,  la  Diocesi  sarà 
amministrata  dal  Vicario  Generale  che 
l'uno  o  l'altro  avrà  designato  come  tale  ; 
ed  in  mancanza  di  tale  designazione,  dal 
più  antico  nell'ufficio  di  Vicario  Gene- 
rale; tutti  gli  altri,  se  ve  ne  saranno, 
eserciteranno  le  loro  funzioni  sotto  la 
dipendenza  di  questo  Vicario,  e  ciò  in 
virtù  del  potere  straordinario  a  tal  line 
accordato  dalla  S.  Sede.  Questa  disposi- 
zione avrà  vigore  finché  non  vi  sarà  un 
Capitolo  cattedrale,  ed  allorché  questo 
sarà  stabilito  nominerà  il  Vicario  Capi- 
tolare giusta  le  prescrizioni  canoniche. 

Art.  9. 

Gli  Arcivescovi  ed  i  Vescovi  nomi- 
neranno i  Curati  ed  i  Vicarii  delle  Par- 
rocchie, non  meno  che  i  membri  dei  Ca- 
pitoli che  verranno  istituiti  ; 2  e  queste 
nomine  saran  fatte  in  conformità  alle 
leggi  Canoniche.  Essi  esamineranno  le 
lettere  d'Ordinazione,  le  dimissorie,  e  li 
exeat,  come  anche  le  altre  lettere  testi- 
moniali degli  ecclesiastici  forestieri,  che 
si  condurranno  nella  Repubblica  per 
esercitare  il  santo  Ministero. 

Art.  10. 

Gli  Arcivescovi  ed  i  Vescovi,  nel  re- 
gime delle   loro  Chiese  saranno   liberi 


le  regime,  l'administrationet  l'instruction 
seront  réglés  conformément  aux  lois  ca- 
noniques,  par  les  Archevéques  ou  les 
Evéques,  qui  nommeront  librement  aussi 
les  Supérieurs,  Directeurs,  et  Professeurs 
de  ces  établissements. 

Art.  8. 

Les  Archevéques  et  Evéques  nom- 
meront leurs  Vicaires  généraux.  Dans 
le  cas  de  décès  ou  de  démission  de  l'Ar- 
chevéque  ou  de  l'Evéque  Diocésain,  le 
Diocèse  sera  administré  par  le  Vicaire 
general  que  l'un  ou  l'autre  aura  désigné 
comme  tei;  et,  à  défaut  de  cette  dési- 
gnation,  par  celui  qui  sera  le  plus  ancien 
dans  l'office  de  Vicaire  general.  Tous 
les  autres,  s'il  y  en  a,  exerceront  leurs 
fonctions  sous  la  dépendance  de  ce  Vi- 
caire, et  cela,  en  vertu  du  pouvoir  extra- 
ordinaire  accordé  à  cet  effet  par  le  Saint- 
Siège.  Cette  disposition  sera  en  vigueur 
tant  qu'il  n'y  aura  pas  un  Ch.ipitre  ca- 
thédral,  et  quand  ce  Chapitre  existera, 
il  nommera  conformément  aux  prescrip- 
tions  Canoniques,  le  Vicaire  Capitulaire. 

Art.  9. 

Les  Archevéques  et  Evéques  nom- 
meront les  Curés  et  les  Vicaires  des  pa- 
roisses,  ainsi  que  les  membres  des  cha- 
pitres,  qui  pourront  étre  institués;  et  ces 
nominations  se  feront  conformément  aux 
lois  Canoniques.  Ils  examineront  les  let- 
tres  d'Ordination,  les  dimissoriales,  et  les 
exeat  ainsi  que  les  autres  lettres  testi- 
moniales  des  Ecclésiastiques  étrangers 
qui  viendront  dans  la  République  pour 
exercer  le  Saint  ministère. 

Art.  10. 

Les  Archevéques  et  les  Evéques 
pour  le  regime  de  leurs  Eglises,  seront 


<  Nussi  i 


a.  1860 


Concordalo  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Haiti 


933 


d'e.sercit;ire  tutto  ciò  eh' e  nelle  attribu- 
zioni del  Pastoral  loro  ministero,  a  te- 
nore delle  regole  canoniche. 

Art.  11. 

Se  fosse  mestieri  d'indurre  un  cambia- 
mento nella  circoscrizione  attuale  delle 
Parrocchie,  o  d'erigerne  delle  nuove,  gli 
Arcivescovi  ed  i  Vescovi  vi  provvede- 
ranno concertandosi  innanzi  a  tale  ef- 
fetto col  Presidente  d'Haiti  o  suoi  Dele- 
gati. 

Art.  12. 

Nell'interesse  e  vantaggio  spirituale 
del  Paese  vi  si  potranno  istituire  Ordini 
e  Stabilimenti  Religiosi  approvati  dalla 
Chiesa.  Tutti  questi  Stabilimenti  saranno 
istituiti  dagli  Arcivescovi  o  dai  Vescovi, 
i  quali  si  porranno  in  prevenzione  d'ac- 
cordo col  Presidente  di  Haiti  o  '  suoi 
Delegati. 

Art.  13. 

Non  sarà  frapposto  alcun  ostacolo 
alla  libera  comunicazione  de'  Vescovi, 
del  Clero,  e  dei  fedeli  di  Haiti  con  la 
Santa  Sede  in  materia  di  Religione  come 
pure  a  quella  dei  Vescovi  con  i  loro  Dio- 
cesani. 

Art.  14. 

I  fondi  delle  Cure  non  s'impieghe- 
ranno in  ciascuna  Parrocchia  se  non  che 
alla  conservazione  del  culto,  e  de'  suoi 
Ministri,  come  pure  al  mantenimento  e 
alle  spese  dei  Seminarii  ed  altri  Stabili- 
menti pii.  L'amministrazione  di  questi 
fondi  sarà  affidata  sotto  l'alta  sorve- 
glianza dell'Arcivescovo,  o  del  Vescovo 
Diocesano,  al  Curato  della  Parrocchia,  ed 
al  Direttore  2  del  Consiglio  dei  Notabili, 
i  quali  sceglieranno  un  cassiere  fra  i  cit- 
tadini del  luogo. 

1  Nussi:  «  e  >. 

s  Nussi  om.  «  della  Parrocchia  -  Direttore  .  ! 


libres  d'exercer  tout  ce  qui  est  dans  les 
attributions  de  leur  ministère  pastoral, 
selon  les  règles  canoniques. 

Art.  11. 

S'il  était  nécessaire  d'apporter  des 
changementsà  la  circonscription  actuelle 
desparoisses,  ou  d'en  eriger  de  nouvelles, 
les  Archeveques  et  Evéques  y  pourvoi- 
raient,  en  se  concertant  au  préalable 
pour  cet  objet  avec  le  Président  d'Haiti, 
ou  ses  Délégués. 

Art.  12. 

Dans  l'intérCt  et  l'avantage  spirituel 
du  Pays,on  pourra  y  instituer  desOrdres, 
et  des  Établissements  religieux  approu- 
vés  par  l'Eglise.  Tous  ces  établissements 
seront  institués  par  les  Archeveques  ou 
les  Eveques,  qui  se  concerteront,  au  préa- 
lable, avec  le  Président  d'Haiti  ou  ses 
Délégués. 

Art.  13. 

Il  ne  sera  apporté  aucune  entravo 
à  la  libre  correspondance  des  Evéques, 
du  Clergé,  et  des  fidèles  en  Haiti  avec 
le  Saint-Siège  sur  les  matiòres  de  Reli- 
gion,  de  méme  que  des  Evéques  avec 
leurs  Diocésains. 

Art.  14. 
Les  fonds  Curiaux  ne  seront  em- 
ployés  dans  chaque  paroisse  qu'à  l'en- 
tretien  du  eulte,  et  de  ses  Ministres,  ainsi 
qu'aux  frais  et  dépenses  des  Séminaires, 
et  autres  établissements  pieux.  L'admi- 
nistration  de  ces  fonds  sera  confiée,  sous 
la  haute  surveillance  de  l'Archevéque 
ou  de  l'Eveque  Diocésain,  au  Cure  de  la 
paroisse,  et  au  Directeur  du  Conseil  des 
Notables,  lesquels  choisiront  un  caissier 
parati  les  citoyens  du  lieu. 


934 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Haiti 


Art.  15. 

La  seguente  forinola  di  preghiera 
sarà  recitata  o  cantata  alla  fine  dell'Of- 
ficio Divino  in  tutte  le  Chiese  cattoliche 
d'Haiti:  «  Domine,  salvam  fac  Rempu- 
blicam  cum  Praeside  nostro  N. ...  -  Et 
exaudi  nos  in  die  qua  invocaverimus  te  ». 

Art.  16. 
Si  dichiara  da  parte  del  Presidente 
d'Haiti,  e  resta  ben  inteso  da  quella 
della  S.  Sede  che  l'esecuzione  di  tutto 
ciò  che  è  stipolato  nel  presente  Concor- 
dato non  potrà  essere  impedita  da  dispo- 
sizione alcuna  delle  leggi  della  Repub- 
blica d'Haiti,  o  '  da  alcuna  interpretazione 
contraria  delle  dette  leggi,  o  da  contrarie 
consuetudini  vigenti. 

Art.  17. 
Tutti  i  punti  concernenti  le  materie 
ecclesiastiche,  di  cui  non  si  fa  menzione 
nel  presente  Concordato,  verranno  rego- 
lati a  norma  della  disciplina  vigente 
della  Chiesa  approvata  dalla  S.  Sede. 

Art.  18. 

Il  presente  Concordato  sarà  ratifi- 
cato da  ambe  le  parti,  e  lo  scambio  delle 
ratifiche  avrà  luogo  a  Roma  o  a  Parigi 
dentro  il  corso  di  sei  mesi,  o  più  presto 
se  verrà  fatto. 

Fatto  in  duplicato  a  2  Roma  il  28.  Mar- 
zo 1860. 

G.  Card.  Antonelli. 3 


Art.  15. 

La  formule  suivante  de  prière  sera 
récitée  ou  chantée  à  la  fin  de  l'Office  Di  vin 
dans  toutes  les  Eglises  catholiques  d'Haiti 

«  Domine  salvam  fac  Rempublicam 
«  cum  Praeside  nostro  N. ...  » 

«  Et  exaudi  nos  in  die  qua  invoca- 
«  verimus  te  ». 

Art.  16. 

Il  est  déclaré  de  la  part  du  Président 
d'Haiti,  et  il  est  bien  entendu  de  la  part 
du  Saint-Siège  que  l'exécution  de  tout 
ce  qui  est  stipulé  dans  le  présent  Con- 
cordat  ne  pourra  étre  entravée  par 
aucune  disposition  des  lois  de  la  Répu- 
blique  d'Haiti,  ou  aucune  interprétation 
contraire  des  dites  lois,  ou  des  usages  en 
vigueur. 

Art.  17. 
Tous  les  points  concernant  les  ma- 
tières  ecclésiastiques,  non  mentionnés 
au  présent  Concordat,  seront  réglés  con- 
formément  à  la  discipline  en  vigueur  dans 
l'Eglise,  approuvée  par  le  Saint-Siège.  ' 

Art.  18. 

Le  présent  Concordat  sera  de  part 
et  d'autre  ratifié  et  l'échange  des  ratifi- 
cations  aura  lieu  à  Rome  ou  à  Paris, 
dans  le  délai  de  six  moix,  ou  plus  tòt 
si  faire  se  peut. 

Fait  en  doublé  à  Rome  le  28.Mars  1860. 

Pierre  Faubert. 3 


'  Nussi:  -e  ». 

»  Nussi  om.  «  Fatto -a  >. 

»  Nussi  om.  le  firme. 

Da  Nussi,  Conventiones  etc.  346-318  (XLVI),  collazionato  l'esemplare,  da  cui  anche  il  testo 
francese,  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Busta  66  nell'Archivio  della 
Segreteria  di  Stato,  ove  trovasi  anche  l'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  del  Presi- 
dente di  Haiti,  con  cui  in  data  di  GonaTves  10  maggio  1860  ratifica  il  concordato.  In  Pn  IX 
Ada,  Pars  prima,  III,  288-379,  cinque  Bolle  di  Pio  IX  del  3  ottobre  1861,  colle  quali,  in  con- 
formità coll'articolo  2,"  si  erigono  le  chiese  arcivescovile  di  Porto  Principe  e  vescovili  di 
Capo  Haitiano,  Cayes,  Porto  Pace  e  GonaTves. 


a.  1860  Concordato  Jra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Haiti  935 


Integrano  il  concordato  i  seguenti  documenti: 

a)  Lettera  del  Ministro  plenipotenziario  di  Haiti  al  Card.  Antonelli. 

28  marzo  1860. 

Le  soussigné,  Ministre  Plénipotcntiaire  de  la  République  d'Haiti  près  du  Saint-Siège 
en  concluant  avec  votre  Eminence  une  Convention  relative  à  l'arrangement  et  au  réglement 
des  affaires  religieuses  dans  la  sus-dite  République,  se  croit  obligé  de  mieux  fixér  le  sens 
et  1  etendue  de  quelques  uns  des  articles  de  la  dite  Convention  par  la  note  actuelle,  qui  avec 
la  réponse  de  votre  Eminence,  devra  faire  partie  de  la  Convention  sus-mentionnée,  avoir 
la  méme  force  obligatoire  que  cette  Convention,  et  étre,  cn  consequence,  de  part  et  d'autre 
ratifiée  corame  elle. 

L'Artide  10.  n'ayant  pour  but  que  d'assurer  à  l'autorité  spirituelle  l'exercice  légitime 
des  ses  droits  et  attributions,  il  est  entendu  quii  ne  pourra,  dans  aucun  cas,  étre  interpreti 
de  manière  à  préjudicier  en  rien  aux  droits  et  attributions  propres  à  l'autorité  temporelle. 

Il  est  également  convenu  que  la  nomination  attrihuée  aux  Archevéques  et  Evéques,  des 
Vicaire<  généraux.  et  des  Curés,  ne  pourra  porter  que  sur  des  personnes  agréées  par  le 
Président  d'Haiti. 

Il  est  aussi  entendu  que  le  mots  Archevéchés,  et  Evéchés,  employés  dans  l'Artide  3. 
ne  designent  que  les  titulaires  des  Sièges  Archiépiscopaux  et  Episcopaux,  ainsi  que  le  grand 
Yicaire  ou  le  Capitulaire  mentionnés  a  l'article  8.  quand  l'un  ou  l'autre  administrera  le 
diocèse  par  décès  ou  démission  du  titulaire. 

Il  ne  pourra  dans  aucun  cas,  résulter  de  l'article  17  non  plus  que  d'aucun  autre  article 
du  présent  Concordat,  le  moindre  préjudice  pour  les  droits  et  attributions  de  l'état  dans  la 
République  d'Haiti,  et  si  des  dissentiments  ou  des  difficultés  s'élevaient  sur  les  points  dont 
il  est  question  dans  le  dit  article,  ils  seront  résolus  amiablement  entre  l'autorité  spirituelle 
et  l'autorité  temporelle  de  manière  à  ce  que  leurs  droits  respectifs  soient  également  sau- 
vegardés. 

Le  soussigné  ayant  égard  à  l'observation  de  votre  Eminence  sur  le  cas,  où  l'un  des 
successeurs  du  Président  actuel  d'Haiti  ne  professerait  pas  la  Religion  catholique,  admet 
que  dans  ce  cas  le  présent  Concordat  sera  modifié  quant  aux  droits  qui  y  sont  attribués  à 
un  Chef  catholique  et  qui  ne  pourraient  étre  cxera's  par  un  Chef  professant  toute  autre 
religion. 

Le  soussigné  saisit  cette  occasion  pour  prier  votre  Eminence  d'agréer  l'expression  de 

sa  haute  considération. 

Fait  à  Rome  le  28.  Mars  1860. 

Pierre  Faubert. 

Dall'esemplare  a  firma  autografa  del  Faubert  nella  iit.  Rusta  66. 


a)  Risposta  del  Cardinale  Antonelli. 

28  marzo  1860. 

Il  sottoscritto,  Cardinale  Segretario  di  Stato  e  Plenipotenziario  della  Santa  Sede  ha 
l'onore  di  accusare  a  Vostra  Eccellenza  il  ricevimento  della  Nota  con  la  quale  Ella  ha  cre- 
duto di  dovere  meglio  determinare  il  senso  e  l'estensione  di  alcuni  Articoli  della  Conven- 
zione conchiusa  fra  i  due  Plenipotenziarii  e  diretta  a  riordinare  e  regolare  gli  affari  religiosi 
nella  Repubblica  d'Haiti.  La  qual  Nota  unitamente  alla  presente  risposta  del  Sottoscritto 


■<.:.. 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


a.  1861 


dovrà  far  parte  della  Convenzione  summentovata,  avere  la  stessa  forza  obbligatoria,  ed 
essere  in  conseguenza  ratificata  al  pari  di  quella  da  ambe  le  parti. 

Quantunque  gli  Arcivescovi  e  Vescovi  esercitando  il  pastorale  loro  ministero  in  con- 
lormità  alle  prescrizioni  canoniche,  ed  alla  disciplina  vigente  della  Chiesa  approvata  dalla 
Santa  Sede  non  possano  giammai  far  cosa  alcuna  a  scapito  dei  diritti  ed  attribuzioni  della 
temporale  autorità,  tuttavia  il  Sottoscritto  ammette  la  dichiarazione  di  Vostra  Eccellenza 
rispetto  agli  Articoli  IO  e  17;  assicurando  che  nulla  più  è  a  cuore  alla  Santa  Sede  che  di 
vedere  le  due  autorità  procedere  di  comune  accordo  nei  limiti  delle  rispettive  loro  attri- 
buzioni, e  conservare  quella  perfetta  armonia  che  non  può  a  meno  di  consolidare  Tuna  e 
l'altra  nell'interesse  del  bene. 

Egli  è  altresì  convenuto  che  la  nomina  dei  Vicari  generali,  e  dei  Curati  spettante  agli 
Arcivescovi  e  Vescovi  non  potrà  ricadere  che  sopra  persone  accette  al  Presidente  d'Haiti. 

Resta  parimenti  inteso  che  i  termini  Arcivescovati  e  Vescovati,  usati  nell'articolo  3." 
non  esprimono  che  i  titolari  delle  Sedi  Arcivescovili  e  Vescovili;  come  pure  il  Vicario  gene- 
rale o  il  Capitolare  menzionati  nell'articolo  8°,  allorché  l'uno  o  l'altro  amministrerà  la  Dio- 
cesi per  la  morte  o  dimissione  del  titolare. 

Il  sottoscritto  resta  inteso  della  dichiarazione  di  Vostra  Eccellenza  relativa  al  caso,  in 
cui  alcuno  dei  successori  dell'attuale  Presidente  d'Haiti  non  professasse  la  Religione  Catto- 
lica: nella  quale  dichiarazione  è  stabilito  che  verificandosi  il  suddetto  caso,  il  presente  Con- 
cordato verrà  modificato  circa  i  diritti  che  in  esso  si  attribuiscono  ad  un  Presidente  cattolico, 
e  che  non  potrebbero  essere  esercitati  da  chi  professasse  una  diversa  religione. 

Il  sottoscritto  avendo  in  tal  guisa  soddisfatto  ai  desiderii  espressi  da  Vostra  Eccellenza 
nella  Nota  summenzionata,  ha  l'onore  di  rinnovarle  i  sentimenti  della  sua  distinta  conside- 
razione. 

Signé: 

G.  Card.  Antonelli. 


Dalla  copia  inserita  nell'atto  con  cui  il  Presidente  Geffrard  in  data  di  Gonai'v 
note  e  dalla  minuta,  ambedue  nella  cit.  Busta  66. 


10  maggio  18o0  ratifica  le   due 


CIX. 


CONCORDATO  FRA  PIO  IX  E  LA  REPUBBLICA  DI  HONDURAS. 


In  nomine  Sanctissimae  et  indivi- 
duile Trinitatis 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex 
Pius  IX.  et  Praeses  Reipublicae  Hondu- 
rensis  in  suos  respective  plenipotentia- 
rios  nominarunt 

Sanctitas  Sua  Eminentissimum  D.  Ja- 
cobum  Antonelli  S.  R.  E.  Cardinalem 
Diaconum  Sanctae  Agathae  ad  Subur- 
ram,  Suum  Ministrum  a  publicis  nego- 
tiis 


9  luglio  1861. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  Tri- 
nidad 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontifice  Pio  IX. 
y  el  Presidente  de  la  Republica  de  Hon- 
duras nombraron  para  sus  respectivos 
Plenipotenciarios 

Su  Santidad  a  Su  Eminencia  el  Sr. 
D.  Jacobo  Antonelli,  Cardenal  de  la  Santa 
Iglesia  Romana,  Diacono  de  Santa  Agata 
de  Suburra,  y  Secretario  de  Estado  y  de 
Reiaciones  exteriores, 


a.  1861 


Concordato  fra  /'/<>  TX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


937 


Et  Reipublicae  l'raeses  Excellentis- 
simum  Dominum  Carolum  Gutierrez 
Legatum  Extraordinarium  et  Admini- 
strum  cum  liberis  mandatis  apud  San- 
ctam  Sedem  Apostolicam. 

Qui  post  mutuo  tradita  respectìvae 
plenipotentiae  instrumcnta  de  iis  quae 
sequuntur  convenerunt. 

Art.  1. 

Religio  catholiea  apostolica  romana 
est  religio  status  in  Hondurensi  repu- 
blica,  atque  inibi  sarta  tecta  semper 
conservabitur  cum  omnibus  juribus  et 
praerogativis,  quibus  ex  Dei  lege  et 
SS.  Canonum  sanctionibus  pollere  debet. 

Art.  2. 

Hinc  juventutis  institutio  in  univer- 
sitatibus,  collegiis,  scholis  et  aliis  omni- 
bus educationis  seu  instructionis  insti- 
tutis  erit  piane  contbrmis  doctrinae 
ejusdem  catholicae  religionis,  et  ideirco 
Episcopi  et  locorum  ordinarli  liberi  om- 
nino  erunt  in  dirigenda  doctrina,  quae 
ad  Theologicas,  et  canonici  juris  facul- 
tates  et  ad  alias  ecclesiasticas  ejusque 
generis  disciplinas  pertinet.  Insuper  ii- 
dem  Ordinarii  et  episcopi  praeter  illam 
solluitudinem,  quam  ex  proprii  mini- 
sterii  officio  in  religiosam  juventutis  edu- 
cationem  exercent  advigilabunt  etiam,  ut 
in  quavis  tradenda  disciplina  nihil  adsit, 
quod  catholicae  religioni  morumque  ho- 
nestati  adversetur. 

Art.  3. 

Episcopi  praeterea  jure  suo  fruun- 
tur  examinandi  et  censuram  ferendi  in 
omnes  libros  et  scripta  quae  ad  fidei 
dogmata,  ecclesiae  disciplinam  et  ad  pu- 
blicam  morum  hpnestatem  quovis  modo 
pertinent,  et  supremum  Hondurense  gu- 
bernium  omnem  auctoritatis  suae  opem 


Y  el  Presidente  de  la  Republìca  de 
Honduras  à  Su  Excelencia  el  Sr.  D.  Car- 
los Gutierrez  Enviado  Extraordinario  y 

Ministro  Plenipotenciario  de  dicha   Re- 
publìca cerca  de  la  Santa  Sede. 

Los  quales  despues  de  haber  cam- 
biado  sus  respectivos  plenos  podercs 
convinieron  en  los  articulos  siguientes. 

Art.  1. 

La  Rcligion  Catolica,  Apostolica  Ro- 
mana es  la  Religion  del  Estado  en  la 
Republica  de  Honduras,  y  se  conservare 
siempre  con  todos  los  derechos  y  prero- 
gativas  de  que  debe  gozar  segun  la  lev 
de  Dios  y  las  disposiciones  de  los  sagra- 
dos  Canones. 

Art.  2. 

En  consecuencia  la  ensenanza  en 
las  Universidades,  Colegios,  Escuelas  y 
demas  Establecimientos  de  instruccion 
sera  conforme  a  la  doctrina  de  la  misma 
Religion  Catolica,  al  cual  efecto  los  Obis- 
pos  y  Ordinarios  locales  tendran  la  di- 
reccion  libre  de  las  Catedras  de  Teologia, 
de  Derecho  Canonico,  y  de  todos  los 
ramos  de  ensenanza  eclesiastica,  y  à 
mas  de  la  influencia,  que  ejerceràn  en 
virtud  de  su  ministerio  sagrado  en  la 
educacion  religiosa  de  la  juventud,  ve- 
laran  por  que  en  la  ensenanza  de  cual- 
quiera  otro  ramo  nada  haya  contrario 
a  la  Rcligion  ni  a  la  moral. 


Art.  3. 

Los  Obispos  conservanin  asimismo 
su  derecho  de  censura  respecto  de  todos 
los  libros  ó  escritos  que  tengan  relacion 
al  dogma,  a  la  disciplina  de  la  Iglesia, 
y  à  la  moral  publica;  y  el  Gobierno  de 
Honduras  concurrini,  en  cuanto  se  lo 
permita  su  autoridad,  y  con  los  medios 


938 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


a.  1861 


et  operam  praestabit  ad  tutandas  dispo- 
sitiones,  quas  ipsi  Episcopi  juxta  cano- 
nicas  sanctiones  suscepturi  erunt  ad  re- 
ligionem  tuendam,  atque  ad  devitandum 
quidquid  eidem  religioni  adversari  possit. 

Art.  4. 

Cum  Romanus  Pontifex  primatum 
in  universam,  qua  late  patet  Ecclesiam 
jure  divino  obtineat,  tam  episcopi  quam 
clerus  et  populus  libere  cum  Apostolica 
Sede  communicabunt. 

Art.  5. 

Hondurense  Gubernium  obligatione 
se  obstringit  ut  decimae  sarctae  tectae 
habeantur,  illaeque  sua  etiam  interpo- 
sta auctoritate  solvantur;  declarans  de- 
cimas  ipsas  semper  absque  ulla  exce- 
ptione  esse  solvendas  etiam  tempore  quo 
Episcopalis  Sedes  vel  quodlibet  benefi- 
cium  vacaverit.  Namque  ipsae  omnino 
destinatae  sunt  tum  ad  dotem  Episcopa- 
ti, Capituli  et  Seminarii  constituendam 
tum  ad  impensas  sustinendas  prò  divino 
cultu,  prò  aedificio  Cathedralis  Templi 
aliarumque  ecclesiasticarum  aedium  ;  se- 
cundum  peculiarem  propositum  modum, 
qui  in  hujus  Conventionis  fine  exhibe- 
tur.  Quidquid  vero  ex  decimarum  re- 
ditibus  reliquum  fuerit  in  promovenda 
publicae  institutionis  et  beneficientiae 
instituta  erit  erogandum.  Si  autem  de- 
cimae haud  sufficiant  omnibus  comme- 
moratis  sustinendis  expensis,  Hondu- 
rense Gubernium  spondet  ac  promittit 
se  quotannis  eam  pecuniae  vim  esse  da- 
turum,  quae  divini  cultus  et  Cleri  dotem 
piane  perficiat.  Earumdem  decimarum 
collectio  et  adsignatio  ecclesiasticorum 
Commissioni  perpetuo  erit  concredita; 
cui  Ordinarius  vel  Vicarius  Capitularis 
tempore  Sedis  vacantis  praeerit.  Si  ob 
temporum  adjuncta,  quae  praevideri  non 
possunt,  decimae   aboleri  deberent  vel 


propios  de  ella,  a  sostener  las  disposi- 
ciones  que  los  Obispos  tomaren  conforme 
a  los  sagrados  Canones  para  defender 
la  Religion,  y  evitar  todo  lo  que  pudiera 
ser  le  contrario. 

Art.  4. 

Siendo  el  Pontifice  Romano  el  Gefe 
de  la  Iglesia  Universal  por  derecho  di- 
vino tanto  los  Obispos  corno  el  Clero  y 
el  Pueblo  tendràn  libre  comunicacion 
con  la  Santa  Sede  Apostolica. 

Art.  5. 

El  Gobierno  de  Honduras  se  com- 
promete  a  conservar  el  pago  del  diezmo, 
y  à  obligar  autoritativamente  a  él,  reco- 
nociendose  y  siendo  està  contribucion 
sin  la  menor  reserva,  ni  aun  para  el  caso 
de  siila  ó  de  beneficio  vacante,  destinada 
en  su  totalidad  hasta  cubrir  las  dotacio- 
nes  del  Obispado,  Cabildo  y  Seminario, 
y  para  los  gastos  de  culto  y  de  la  fa- 
brica  de  la  Iglesia  Catedral  y  demas 
edificios  eclesiasticos;  conforme  a  la 
escala  especifica  que  va  al  fin  del  pre- 
sente Concordato.  Las  pujas  que  hubiesen 
en  los  remates,  se  destinaràn  a  la  pro- 
mocion  de  establecimientos  de  ensenanza 
y  beneficiencia  publica.  Pero  en  el  caso 
que  los  diezmos  no  fuesen  suficientes 
para  cubrir  los  indicados  gastos,  el 
Gobierno  de  Honduras  se  compromete 
a  cubrir  anualmente  el  déficit  que  resul- 
tase  para  el  pago  del  presupuesto  ecle- 
siastico.  La  recaudacion  de  los  referidos 
diezmos  y  su  inversion  sera  siempre  à 
cargo  de  una  junta  de  eclesiasticos  pre- 
sidida  por  el  Ordinario,  ó  por  el  Vicario 
Capitular  en  sede  vacante.  Si  por  cir- 
cunstancias  que  no  pueden  ahora  ser 
previstas,  debieran  abolirse  los  diezmos 
ó  hacerse  alguna  variacion  en  ellos,  no 
podria  esto  efectuarse,  corno  de  derecho, 
sino  es  con  la  intervencion  de  la  Auto- 


a.  1861 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


939 


aliqua  de  ipsis  immutatio  esset  indu- 
cenda,  id  fieri  nunquam  poterit,  prout 
juris  est,  quin  Apostolica  Sedes  suam 
primum  interposuerit  auctoritatem  et 
quin  Gubernium  idem  alias  attribuat 
iundos,  quibus  decens  et  liber  seu  inde- 
pendens  redditus  constituatur  ad  veram 
Ecclesiae  proprietatem  asserendam  iis 
omnibus  pollentem  juribus,  quibus  ejus- 
dem  Hondurensis  Reipublicae  quilibet 
proprietarius  fruitur. 

Art.  6. 

Parochi  pergent  exigere  primitias 
et  emolumenta  quae  a  stola  nuncupan- 
tur,  salvo  Ordinario  '  jure  haec  eadem 
emolumenta  in  propria  dioecesi  religiose 
ordinandi  per  opportunam  legem,  donec 
parochis  ipsis  congrua,  tuta  indepen- 
dens  dos  fuerit  attributa  a  Gubernio 
collatis  invicem  super  hac  re  cum  pro- 
priis  Ordinariis  consiliis. 

Art.  7. 

Commemoratarum  obligationum 
causa,  quibus  Gubernium  se  obstrinxit, 
Summus  Pontifex  Praesidi  Hondurensis 
Reipublicae  ejusque  in  munere  Succes- 
soribus  concedit  patronatus  jus,  seu  pri- 
vilegium  proponendi  in  qualibet  vaca- 
tione  Ecclesiae  de  Comayagua  et  aliarum 
in  eo  territorio  erigendarumEcclesiarum 
dignos  idoneosque  ecclesiasticos  viros  iis 
omnibus  dotibus  praeditos,  quas  SS.  Ca- 
nones  requirunt,  et  idem  Summus  Pon- 
tifex juxta  praescriptas  ab  Ecclesia  regu- 
lasiisdem  Viris  canonicam  institutionem 
ex  consuetis  formis  dabit.  Designati  vero 
nullo  modo  sese  commiscere  poterunt 
Regimini  et  administrationi  illius  Eccle- 
siae ad  quam  fuerint  nominati,  antequam 
apostolicas  canonicae  institutionis  literas 
exceperint,  prout  Sacri  Canones  prae- 


ridad  de  la  Santa  Sede,  y  sustituyendo 
de  cuenta  del  Gobiernp  otros  fondos  de 
modo  que  formen  una  renta  decorosa  6 
independiente  tan  verdadera  propiedad 
de  la  Iglesia  corno  otra  t  ualquiera  lo  es 
de  su  propietario  en  los  dominios  de  la 
Republica  de  Honduras. 


Art.  6. 

Los  Prirrocos  seguirai  percibiendo 
las  primicias  y  los  emolumentos  dichos 
de  estola,  quedando  al  cuidado  y  con- 
ciencia  del  Ordinario  el  arreglo  de  los 
aranceles  de  estos,  hasta  que  el  Gobierno 
les  asigne  una  congrua  segura  e"  inde- 
pendiente, poniendose  de  acuerdo  para 
elio  con  el  Obispo. 


Art.  7. 

En  vista  de  los  precitados  compro- 
metimientos  contrahidos,  el  Sumo  Pon- 
tifice  concede  al  Presidente  de  la  Repu- 
blica de  Honduras,  y  a  sus  sucesores  en 
ese  cargo,  el  Patronato,  6  sea  el  privilegio 
de  presentar  para  cualesquiera  vacantes 
de  la  Diocesis  de  Comayagua,  y  de  las 
demas  que  fueren  erigidas  en  aquel  ter- 
ritorio, a  Eclesiasticos  dignos  é  idoneos, 
adornados  de  todas  las  cualidades  requi- 
ridas  por  los  Sagrados  Canones;  y  el 
Sumo  Pontifice  en  conformidad  &  las 
reglas  prescriptas  por  la  Iglesia  darà  a 
los  presentados  la  institucion  canonica 
en  las  formas  acostumbradas.  Los  pre- 
sentados sinembargo,  no  podràn  de  nin- 
guna  manera  intervenir  en  el  régimen 
ó  en  la  administracion  de  las  Iglesias 
para  las  cuales  hubiesen  sido  designa- 


Bitsta  67/  •  ordinario  ■. 


940 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


a.  1861 


scribunt.  Reipublicae  Praeses  non  ultra 
annum  a  vacationis  die  nominatum  prae- 
sentabit. 


Art.  8. 

Eadem  de  causa  Summus  Pontifex 
Reipublicae  Praesidi  indultum  concedit 
nominandi  ad  omnes  Capituli  praeben- 
das,  sive  sint  dignitates,  sive  canonica- 
tus,  sive  inferiora  beneficia  usque  ad  sex 
dumtaxat  excepta  prima  dignitate,  quae 
liberae  Sanctae  Sedis  collationi  reser- 
vata permanete  nec  non  theologali  et 
poenitentiaria  praebendis,  quae  ab  Epi- 
scopis  praevio  experimento  seu  concursu 
rite  habito  iis  conferentur,  quos  dignio- 
res  '  judicaverint.  Reipublicae  Praeses,  il- 
lis  semper  exceptis,  ad  sex  illas  prae- 
bendas  nominabit,  quae  primum  vacatu- 
raesunt  quaeque  ad  ipsius  nominationem 
perpetuo  pertinebunt.  Reliqua  autem 
cujuscumque  tandem  classis  et  numeri 
futura  sint,  quoniam  in  praesentia  sex 
tantum  existunt,  ab  Episcopis  con  ferentur. 
Id  tamen  non  impedit  quominus  aliae 
praebendae  in  capitulis  possint  institui, 
quae  per  publicum  experimentum,  seu 
concursum,  veluti  duae  superius  memo- 
ratae  obtinendae  sint,  quae  semel  ita 
constitutae  nullo  modo  variari  poterunt. 


Art.  9. 

Paroeciae  omnes  juxta  Concilii  Tri- 
dentini praescripta  conferentur  per  pu- 
blicum experimentum  seu  concursum, 
quo  absoluto  Episcopi  tres  ex  approba- 
tis  Reipublicae  Praesidi  praesentabunt, 
ut  ex  iis  propositis  unum  seligat  juxta 
morem,  qui  a  Guberniis  Americae  re- 


dos,  corno  està  presento  en  los  Sagrados 
Canones.  El  Presidente  de  la  Republica 
procederà  a  hacer  la  presentacion  del 
Candidato  a  lo  mas  tarde  dentro  de  un 
ano  despues  del  dia  en  que  se  verificò 
la  vacante. 

Art.  8. 

l'or  la  misma  causa  el  Sumo  Pon- 
tifice  concede  al  Presidente  de  la  Re- 
publica el  privilegio  de  n'ombrar  para 
todas  las  Prebendas  del  Capitulo  ya  sean 
de  Dignidades,  ó  Canongias  ó  Racione- 
ros  hasta  el  numero  de  seis,  esceptuando 
la  primera  Dignidad  que  sera  reservada 
a  la  libre  colacion  de  la  Santa  Sede,  y 
la  Teologai  (Lectoral)  y  Penitenciaria 
las  cuales  seràn  conferidas  por  los  Obi- 
spos  en  concurso  de  oposicion  a  las 
personas  que  fuesen  consideradas  mas 
dignas.  Seràn  de  nombramiento  del  Pre- 
sidente las  seis  Prebendas  que  primero 
vacaren  de  las  no  exceptuadas,  las  cua- 
les quedaràn  sujetas  para  siempre  à  su 
libre  nominacion.  La  provision  de  las 
restantes  cualquiera  que  fuese  su  clase 
y  numero  en  el  tiempo  sucesivo,  pues 
ahora  solo  hay  seis  existentes,  corre- 
sponderà  en  addante  al  Obispo.  Esto 
no  impide  que  puedan  ser  fundadas 
otras  prebendas  de  oposicion  corno  las 
dos  antedichas,  que  deben  conferirse 
en  concurso  por  los  Obispos,  las  cuales 
una  vez  establecidas  no  podràn  va- 
riarse. 

Art.  9. 

Todas  las  parroquias  seràn  provi- 
stas  en  concurso  abierto,  segun  lo  di- 
spuesto  por  el  Sagrado  Concilio  de  Trento, 
debiendo  los  Ordinarios  formar  las  ter- 
nas  de  los  concurrentes  aprobados,  y 
dirigirlas  al  Presidente  de  la  Republica, 
quien  nombrarà  uno  entre  los  propuc- 


'  Biuta  67:  <  dignores  ■ 


a.  1861 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  //ondina* 


941 


gionum  ad  l  lispanias  olim  pertinentium 
observatur. 


Art.  10. 

Sancta  Sedes  proprio  utens  jure  no- 
vas  dioeceses  eriget,  ac  novas  earum- 
dem  peraget  circumscriptiones,  cum  id 
(ìdelium  necessitas  aut  utilitas  poslula- 
verit.  Verurtitamen  ubi  id  contigerit 
cum  Hondurensi  Gubernio  Consilia  con- 
feret.  In  unaquaque  earumdem  dioece- 
sium  instituetur  Canonicorum  Capitulum 
et  Episcopale  Seminarium  accomodatimi 
ad  Cleri  Dioecesani  numcrum  et  ipsa- 
rum  dioecesium  indigentias.  Pro  dote 
cujusque  Sedis,  Capituli  et  Seminarii, 
quae  erigenda  erunt,  ea  norma  erit  se- 
quenda,  quae  statuta  est  prò  Ecclesia 
de  Comayagua,  quae  quamprimum  Ca- 
nonicorum Capitulum  habebit  efforma- 
tum  juxta  schema  inferius  referendum. 
In  Seminaria  excipientur  et  instituentur 
juxta  Tridentinae  Synodi  praescripta  ii 
adolescentes,  quos  Episcopi  ex  propriae  ' 
dioecesis  necessitate  vel  militate  admit- 
tendos  esse  censuerint.  Ea  omnia  quae 
ad  eorumdem  Seminariorum  regìmen, 
ordinationem,  doctrinam,  gubernationem 
et  administrationem  pertinent  a  dioece- 
sano  Antistite  unice  pendere  debent,  qui 
suam  liberam  plenamque  auctoritatem 
et  jus  in  ea  exercebit.  Rectores  quoque 
et  professores  Seminariorum  ab  episco- 
pis  libere  nominabuntur,  et  quotiescum- 
que  necessarium  vel  utile  ab  ipsis  judi- 
cabitur  removebuntur. 


Art.  11. 

Item  in  singulis  dioecesibus  a  pro- 
priis  ordinariis  novae  erigentur  Paroe- 
ciae,  cum  id  fidelium  necessitas  et  uti- 


stos,  conforme  ;i  la  practica  observada 
en  otras  Republicas  de  la  America  an- 
tiguamente  espanda. 

Art.  10. 

La  Santa  Sede  en  ejercicio  de  su 
propio  derecho,  erijini  nuevas  Diocesis, 
y  hard  nuevas  circunscripciones  de  ellas 
segun  lo  requiera  la  necesidad  y  la  uti- 
lidad  de  los  fieles  :  sinembargo,  Negando 
el  caso  procedere  de  acuerdo  con  el 
Gobierno  de  Honduras.  En  cada  una 
de  estas  Diocesis  se  establecerà  un  Ca- 
bildo  de  Canonigos  y  el  Colegio  Semi- 
nario proporcionado  al  numero  del  Clero 
diocesano  y  ;i  las  necesidades  de  las 
mismas  Diocesis,  y  para  la  dotacion  de 
las  Sillas  episcopales  que  hayan  de  ser 
erigidas,  de  los  Cabildos  y  de  los  Semi- 
narios  se  procederà  sobre  las  bases 
adoptadas  para  la  de  Comayagua,  la 
cual  ;i  la  brevidad  posible  tendili  un 
Cabildo  formado  corno  se  espresa  en  la 
Escala  que  se  halla  al  fin  del  presente 
Concordato.  En  los  Colegios  Seminarios 
senin  recibidos  y  educados  conforme  a 
lo  presento  por  el  Sagrado  Concilio  de 
Trento  aquellos  jovenes  a  quienes  los 
Obispos  creyeren  conveniente  admitir 
seguii  la  necesidad  y  la  utilidad  de  sus 
Diocesis.  Corresponde  por  consiguiente 
de  pieno  y  libre  derecho  a  la  Autoridad 
de  los  Prelados  Diocesanos  todo  cuanto 
concierne  al  arreglo,  ti  la  ensefìanza,  al 
regimen  y  a  la  administracion  de  los 
Seminarios:  cuyos  Rectores  y  Profeso- 
res  senin  libremente  nombrados  y  re 
vocados  por  los  Obispos,  cuando  lo  juz- 
garen  util  y  necesario. 

Art.  11. 

Se  erijinin  asi  tambien  por  la  com- 
petente autoridad  Diocesana  nuevas  par- 
roquias  segun  lo  requieran  la  necesidad 


Busta  67;  «  propria  ». 


942 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


a.  1861 


litas  requirat,  atque  in  hac  re  perficienda 
cum  Gubernio  erunt  ineunda  Consilia, 
ubi  et  quoties  civilium  rerum  rationes 
sint  conciliandae. 

Art.  12. 

Sede  vacante  episcopalis  Ecclesiae 
Capitulum  infra  tempus  praefinitum  et 
ad  normam  eorum,  quae  a  Sacro  Con- 
cilio Tridentino  in  rem  decreta  sunt,  Vi- 
carium  Capitularem  libere  eliget,  quin 
electionem  semel  factam  revocare,  vel 
ad  novam  procedere  possit,  qualibet  con- 
suetudine de  medio  sublata  ac  penitus 
abolita,  quae  in  hac  re  Sacrorum  Cano- 
num  sanctionibus  quovis  nomine  adver- 
setur. 

Art.  13. 

Causae  omnes  fidem,  sacramenta,  sa- 
cras  functiones  aliaque  officia  et  jura 
sacro  ministerio  adnexa  respicientes,  et 
generatim  causae  omnes  ecclesiasticae 
ad  judicium  ecclesiasticae  auctoritatis 
unice  pertinent  juxta  Sacrorum  Cano- 
num  normam. 


Art.  14. 

Temporum  ratione  habita  Sanctitas 
Sua  consentit,  ut  causae  civiles  clerico- 
rum,  ad  laicos  judices  referantur,  siye 
personales  sint,  sive  reales,  quae  scilicet 
possessiones,  atque  alia  temporalia  cle- 
ricorum,  ecclesiarum,  beneficiorum,  alia- 
rumque  ecclesiasticarum  mndationum 
jura  respiciant. 


Art.  15. 

Eadem  de  causa  Sancta  Sedes  haud 
impedit  quominus  causae  criminales  ec- 
clesiasticorum  prò  delictis,  quae  crimi- 
nalibus  Reipublicae  legibus  animadver- 
tuntur  quaeque  ad  Religionem  non  per  ti- 


y  la  utilidad  de  los  fìeles,  procediendo 
de  acuerdo  con  el  Gobierno  siempre  que 
fuere  necesario  conciliar  los  efectos  ci- 
viles. 

Art.  12. 

En  Sede  vacante  el  Cabildo  de  la 
Iglesia  Catedral  nombrara  libremente 
en  el  termino  prefijado  y  en  conformi- 
dad  a  lo  establecido  por  el  Sagrado  Con- 
cilio de  Trento,  al  Vicario  Capitular; 
sin  poder  revocar  el  nombramiento  una 
vez  hecho,  ni  hacer  otro  nuevo,  que- 
dando  por  consecuencia  abolida  cual- 
quiera  costumbre  que  fuese  contraria  a 
lo  dispuesto  por  los  Sagrados  Cànones. 

Art.  13. 

Las  causas  relativas  a  la  fé,  A  los 
Sacramentos,  a  las  funciones  sagradas, 
à  las  obligaciones  y  a  los  derechos  ane- 
jos  al  sagrado  Ministerio,  y  en  general 
todas  las  causas  de  naturaleza  eclesia- 
stica  pertenecen  esclusivamente  al  jui- 
cio de  la  Autoridad  eclesiastica  segun 
lo  mandan  los  Sagrados  Canones. 

Art.  14. 

Atendiendo  a  las  circunstancias  de 
los  tiempos  la  S.  Sede  consiente  en 
que  se  defieran  a  los  Tribunales  laicos 
las  causas  personales  de  los  ecclesia- 
sticos  en  materia  civil,  asi  corno  las  cau- 
sas concernientes  a  las  propiedades  y 
a  otros  derechos  temporales  de  los  Cle- 
rigos,  de  las  Iglesias,  de  los  beneficios 
y  de  las  demas  fundaciones  eclesiasti- 
cas. 

Art.  15. 

Por  la  misma  razon  la  Santa  Sede 
no  hace  dificultad  a  que  las  causas  cri- 
minales de  los  eclesiasticos  por  delitos 
perseguidos  por  las  leyes  de  la  Repu- 
blica  estranos  a  la  Religion,  sean  defe- 


a.  1861 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


943 


nent,ad  LaicorumTribunalia  deferantur. 
Cum  vero  agitur  de  judiciis  secundae  et 
ultimae  instantiae  in  illud  Tribunal  inter 
Iudices  etiam  duo  saltem  ecclesiastici 
viri,  quos  Ordinarius  nominat,  erunt 
omnino  admittendi.  Haec  judicia  minime 
publica  erunt,  et  respectivae  sententiae 
poenam  capitis,  seu  poenam  afflictivam, 
aut  infamiam  inferentes,  numquam  erunt 
exequendae  absque  suprema  Praesidis 
Reipublicae  adprobatione,  et  antequam 
proprius  cujusque  ecclesiastici  viri  Epi- 
scopus  ea  absolverit,  quae  sacri  Cano- 
nes  praescribunt.  In  deprehendendis  et 
detinendis  ecclesiasticis  ii  erunt  adhi- 
bendi  modi,  quos  reverenda  status  cleri- 
calis  exigit,  et  cum  aliquis  ecclesiasticus 
vir  fuerit  deprehensus,  nulla  interjecta 
mora,  Episcopus  de  hac  re  erit  monen- 
dus:in  hujus  articuli  dispositione  piene 
excluduntur  causae  majores  quae  apo- 
stolicae  Sedi  reservatae  sunt,  juxta  Sacri 
Concilii  Tridentini  praescripta  Sess.  24. 
de  Reform.  C.  V. 


ridas  a  los  Tribunales  laicos.  Pero  en 
los  juicios  de  segunda  y  de  ultima  in- 
stancia  entraran  a  hacer  parte  del  Tri- 
bunal corno  Conjueces  almenos  dos  ecle- 
siasticos  nombrados  por  el  Ordinario. 
Estos  juicios  no  seràn  publicos  y  las 
sentencias  que  resultaren  de  ellos  en 
caso  de  condenacion  a  pena  capital,  alli- 
ctìva  ó  infamante,  no  se  ejecutaràn  sin 
la  aprobacion  del  Presidente  de  la  Re- 
publica,  y  sin  que  el  respectivo  Obispo 
haya  cumplido  previamente  cuanto  en 
tales  casos  se  requiere  por  los  Sagrados 
Canones.  En  el  arresto  y  detencion  de 
los  eclesiasticos,  se  les  guardanin  los 
miramientos  convenientes  a  su  caracter, 
debiendo  darse  pronto  aviso  de  dicho 
arresto  al  Obispo  respectivo.  En  la  dis- 
posicion  contenida  en  este  articulo  siem- 
pre  se  entienden  excluidas  las  causas 
mayores,  las  cuales  son  reservadas  a  la 
Santa  Sede  conforme  a  lo  dispuesto  por 
el  Sagrado  Concilio  de  Trento  Ses.  24 
de  Refor.  C.  V. 


Art.  16. 

Cum  Ordinarii  liberi  omnino  sint  in 
proprio  ministerio  exercendo  poterunt 
juxta  vigentem  et  adprobatam  Ecclesiae 
disciplinam  illos  coercere  ecclesiasticos 
Viros,  qui  a  proprii  muneris  oftìciis  et 
a  recta  vivendi  ratione  deflectunt. 


Art.  16. 

Siendo  los  Ordinarios  enteramente 
libres  en  el  ejercicio  de  su  Ministerio 
podran  conforme  a  la  disciplina  vigente 
aprobada  de  la  Iglesia  corregir  tambien 
a  los  eclesiasticos  por  las  faltas  a  los 
deberes  de  su  oficio,  y  por  las  de  su  con- 
ducta  moral. 


Art.  17. 

Ecclesia  jure  pollet  novas  acquirendi 
possessiones  quovis  justo1  titulo,  ejusque 
acquisitae  res  aut  fundationes  erunt  sa- 
crae  et  inviolabiles  aeque  ac  proprietates 
aliorum  Civium  Hondurensium,  ideoque 
nulla  fundationum  suppressio  vel  unio 
fieri  potest  absque  interventu  auctoritatis 
Apostolicae    Sedis,    sai  vis    facultatibus 


Art.  17. 

La  Iglesia  tiene  el  derecho  de  ad- 
quirir  por  cualquiera  titulo  justo:  sus 
adquisiciones  y  las  fundaciones  piadosas 
seràn  respectadas  y  garantidas  à  la  par 
de  las  propiedades  de  todos  los  Ciuda- 
danos  Hondurefios;  y  por  lo  que  toca  a 
las  fundaciones  no  se  podrà  hacer  nin- 
guna  supresion  ni  union  sin  la  interven- 


Busta  67  :  «  juxto  i 


"41 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


a.  1861 


Episcoporum  juxta   Concilii   Tridentini 
normam. 


Art.  18. 

Ob  rerum  et  temporum  adjuncta 
Sancta  Sedes  consentit,  ut  fundi  et  eccle- 
siastica bona  publicis  subjiciantur  vecti- 
galibus  aeque  ac  aliorum  Hondurensium 
civium  bona  exceptis  tamen  ecclesiis  seu 
sacris  aedibus  divino  cultui  '  dicatis. 


Art.  19. 

Attenta  utilitate  quae  ex  praesenti 
Convenzione  in  catholicam  religionem 
manat,  Sanctitas  Sua  Hondurensis  Rei- 
publicae  Praesidis  postulationibus  an- 
nuens  et  publicae  tranquillitati  consulere 
cupiens  decernit  et  declarat  eos  qui  du- 
rante praeteritarum  vicissitudinum  tem- 
pore emerint 2  in  ejusdem  Hondurensis 
Keipublicae  dominiis  ecclesiastica  bona, 
vel  census  redemerint,  ad  civilium  legum 
tum  temporis  vigentium  normam  et  in 
praesentia  illa  possident  quique  eisdem 
emptoribus  successerint,  vel  ex  jure  suc- 
cedunt,  nullo  umquam  tempore,  aut 
modo  molestiam  ullam  habituros,  neque 
a  Sua  Sanctitate,  neque  a  suis  Successo- 
ribus  Romanis  Pontificibus;  imo  vero 
eorumdem  honorum  proprietatem,  reddi- 
tus,  et  emolumenta  tuta  et  pacifica  fore 
penes  ipsos,3  atque  ab  iiscausam  haben- 
tes:  id  tamen  semper  fixum  firmumque 
esse  debebit,  ut  hujusmodi  abusivae  alie- 
nationes  numquam  renoventur. 

Art.  20. 

Non  impedietur  quominus  instituan- 
tur  monasteria   utriusque   sexus  cujus- 


cion  de  la  autoridad  de  la  Santa  Sede, 
salvas  la  facultades  que  competen  a  los 
Obispos  segun  lo  dispuesto  por  el  Sa- 
grado  Concilio  de  Trento. 

Art.   18. 

La  Santa  Sede  en  vista  de  las  cir- 
cunstancias  actuales,  consiente  en  que 
los  fondos  ó  bienes  eclesiasticos  sean  so- 
metidos  a  las  cargas  publicas,  a  la  par  de 
los  bienes  de  los  ciudadanos  Hondure- 
nos,  excepto  siempre  las  Fabricas  dedi- 
cadas  al  culto  divino,  es  decir  las  Iglesias. 

Art.  19. 

Atendida  la  utilidad  que  del  presente 
Concordato  resulta  para  la  religion,  el 
S.t0  Padre  à  instancias  del  Presidente  de 
Honduras  y  para  proveer  à  la  tranquilidad 
publica,  decreta  y  declara  que  las  perso- 
nas  que  durante  las  vicisitudes  pasadas 
hubiesen  comprado  bienes  eclesiasticos  ó 
redimido  censos  en  los  dominios  de  ella, 
autorizados  por  las  leyes  vigentes  en 
aquellos  tiempos,  tanto  los  que  se  hallan 
en  posesion,  cuanto  los  que  se  hayan 
sucedido,  ó  sucedieren  de  derecho  ;i  los 
dichos  compradores  no  seran  molesta- 
dos  en  ningun  tiempo  y  de  ninguna  ma- 
nera  por  Su  Santidad  ni  por  los  Sumos 
Pontifìces  sus  Sucesores,  de  modo  que 
los  primeros  compradores  lo  mismo  que 
sus  legitimos  sucesores  gozaran  segura 
y  pacificamente  de  la  propiedad  de  di- 
chos bienes,  de  sus  respectivos  emolu- 
mentos  y  productos  siendo  entendido 
que  no  se  renovaràn  esas  enagenaciones 
abusivas. 

Art.  20. 

No  se  impedirà  el  establecimiento 
de  Monasterios  ó  Conventos  de  ambos 


Busta  i<7 :  •  cultu  >, 
Biotti  67:  «  emerit  », 
Busta  f>7  :  .  fore  per 


!  ma  culi  in  margine  la 


a.  18iii 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


945 


cumque  ordinis  et  instituti  a  Sancta  Sede 
adprobati.  Quae  autem  ad  regularcs  per- 
tinent  juxta  Canonicarum  legum  et  cu- 
jusque  ordinis  constitutionum  normam 
erunt  dirigenda  et  administranda. 

Art.  21. 

Gubernium  Reipublicae  Honduren- 
sis  opportuna  praebebit  subsidia  ad  Fidei 
propagationem,  et  ad  infidelium  in  suo 
territorio  existentium  conversionem  pro- 
curandam  et  omnem  praestabit  favorem 
institutioni  et  progressui  sacrarum  Mis- 
sionum  quae  ad  hunc  laudabilem  finem 
illuc  Auctoritate  Sacrae  Congregationis 
propagandae  fidei  mittuntur. 

Art.  22. 

Praevia  declaratione  a  Gubernio  per 
suum  Plenipotentiarium  emissa,  quod 
scilicet  Gubernii  ipsius  mens  est  per  ju- 
ramentum  formula  inlrascripta  expres- 
sum  haud  obligari  in  conscientia  eos, 
qui  juramentum  illud  praestent  ad  quid- 
piam  peragendum,  quod  Dei  et  Eccle- 
siae  legibus  adversetur,  Sanctitas  Sua 
assentitur  sequens  juramentum  ab  Epi- 
scopio caeterisque  ecelesiasticis  viris 
praestari  posse  -  Ego  juro  et  promitto 
ad  Sancta  Dei  Evangelia  obedientiam 
et  lidelitatem  Gubernio  per  Constitutio- 
nem  Reipublicae  Hondurensis  statuto, 
itemque  promitto  me  nulli  propositi,. ni 
sive  persona,  sive  Consilio  adfuturum, 
quae  Nationis  independentiae  vel  Iran 
quillitati  publicae  noceat. 

Art.  23. 

Post  divina  officia  in  omnibus  Hon- 
durensis Reipublicae  templis  sic  orabi- 
tur  «  Domine  salvam  fac  Rempublicam  : 
Domine,  salvum  fac  Praesidem  ejus  ». 


sexos,  y  de  cualquiera  de  los  Institutos 

aprobados  por  la  Santa  Sede.  Las  cosas 
relativas  a  Regulares  seràn  arregladas 
segun  lo  disponen  las  leyes  canonicas  y 
las  Constituciones  de  las  respectivas  Or- 
denes. 

Art.  21. 

El  Gobierno  de  la  Republica  de 
Honduras  suministrara  los  medios  ade- 
cuados  para  la  conversion  de  los  infie- 
les  existentes  dentro  de  los  limites  de 
su  territorio,  y  favorecerà  el  estableci- 
miento  y  progreso  de  las  misiones  que 
con  tan  laudable  objeto  llegasen  al 
territorio  de  la  Republica  autorizadas 
por  la  sagrada  Congregacion  de  Pro- 
paganda Fide. 

Art.  22. 

En  vista  de  la  declaracion  del  Go- 
bierno emitida  por  medio  de  su  Pleni- 
potenciario,  en  cuanto  al  juramento,  de 
que  no  es  su  mente  obligar  en  conciencia 
a  quien  le  preste  a  cosa  contraria  a  la 
ley  de  Dios  y  de  la  Iglesia,  Su  Santidad 
consiente  en  que  los  Obispos  y  demas 
Ecclesiasticos  lo  presten  en  la  forma  si- 
guiente:  -  Io  juro  y  prometo  a  Dios 
sobre  los  Santos  Evangelios  obedecer  y 
ser  liei  al  Gobierno  establecido  por  la 
Gonstitucion  de  la  Republica  de  Hon- 
duras, y  prometo  asimismo  no  injerirme 
personalmente  ni  por  medio  de  consejos, 
en  proyecto  alguno  que  pueda  ser  con- 
trario ;i  la  independencia  nacional  ó  a 
la  tranquilidad  pùblica  - 


Art.  23. 

Despues  de  los  Oficios  divinos  en 
todas  las  Iglesias  de  Honduras  se  bara 
la  siguiente  Oracion:  «Domine,  salvam 
fac  Rempublicam:  Domine  salvum  fac 
Praesidem  ejus  ». 


946 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras 


a.  1861 


Art.  24. 
Sanctitas  Sua  Reipublicae  Honduren- 
sis  exercitibus  exemptiones  et  gratias 
concedit,  quae  sub  generali  privilegio- 
rum  castrensium  nomine  cognoscuntur: 
atque  eadem  Sanctitas  Sua  singulas  sive 
gratias,  sive  exemptiones  quas  erit  lar- 
gitura,  determinabit  per  Apostolicas  lit- 
teras,  quae  expedientur  cum  praesens 
conventio  publicabitur. 

Art.  25. 

Reliqua  omnia  ad  res,  seu  personas 
ecclesiasticas  spectantia  de  quibus  in 
hisce  articulis  nulla  habita  mentio  est, 
erunt  omnino  dirigenda  etadministranda 
juxta  vigentemEcclesiae  catholicae  Apo- 
stolicae  romanae  diseiplinam. 

Art.  26. 
Per  praesentem  Conventionem  le- 
ges,  ordinationes,  decreta  in  Republica 
Hondurensi  quocumque  modo  et  tem- 
pore huc  usque  lata  in  quantum  Con- 
ventioni  eidem  adversantur,  abrogata 
omnino  censentur,  atque  eadem  Con- 
ventio veluti  lex  Status  in  futurum  omne 
tempus  valitura  habebitur. 

Art.  27. 
Ratificationes  praesentis  Conventio- 
nis  mutuo  tradentur  Romae  decem  et 
octo  mensium  spatio,  aut  citius  si  fieri 
poterit. 

Art.  28. 
Statim  ac  praedictae  ratificationes 
mutuo  traditae  fuerint  Sanctitas  Sua  per 
Apostolicas  litteras  praesentem  Conven- 
tionem confirmabit.3 


Art.  24. 
Su  Santidad  concede  a  los  ejercitos 
de  la  Republica  de  Honduras  las  exen- 
ciones  y  gracias  conocidas  bajo  la  de- 
nominacion  de  privilegios  castrenses,  y 
determinare  despues  en  un  Breve  con- 
temporaneo a  la  publicacion  del  Con- 
cordato cadauna  de  las  gracias  y  exen- 
ciones  que  entiende  conceder. 

Art.  25. 
Todo  lo  demas  que  no  se  haya  ar- 
•  reglado  espresamcnte  por  los  articulos 
anteriores,  sea  que  pertenezca  a  cosa,  '  ó 
&  personas  eclesiasticas  sera  dirigido 
y  administrado  conforme  à  la  disciplina 
vigente  de  la  Iglesia  catolica  apostfr 
lica  romana. 

Art.  26. 
Quedan  abrogadas  por  la  presento 
Convencion  todas  las  leyes  ordenanzas 
y  decretos,  en  cuanto  se  opongan  à  ella, 
promulgadas  de  cualquier  modo  en  la 
Republica  de  Honduras,  y  la  dicha  Con- 
vencion se  considerarà  corno  ley  del 
Estado  que  debe  tener  fuerza  y  valor 
para  en  addante. 

Art.  27. 

El  presente  Concordato  sera  ralifi- 
cado  legalmente  por  ambas  partes  y  las 
ratificaciones  canjeadas  2  en  Roma  den- 
tro del  termino  de  diez  y  ocho  meses  y 
antes  si  fuese  posible. 

Art.  28. 
Luego  que  fueren  canjeadas8  las  rati- 
ficaciones del   presente  Concordato,  Su 
Santidad  lo  confirmarà  con  sus  Letras 
Apostolicas. 


si  ,  e  cosi  anche  l'esemplare  a  firma  del  Presidente. 
!  Biisln  67 :  <  conjeadas  ». 
In  l'ii  IX  Alla  nun  trovasi  la  relativa  Bolla. 


a.  1861  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Honduras  9M 

In  quorum  fidem  praefati  Plenipo-  En  fé  de  lo  cual  los  respectivos  Ple- 

tentiarii   praesenti  Conventioni  subscri-  nipotenciarios  lo  han  tirmado  y  sellado 

pserunt,    illamque  suo    quisque   sigillo  con  su  sello, 
obsignavit. 

ActumRomaedie9.mensisIuliil861.  Hecho  en  Roma  a  9.  de  Julio  de  1861. 

J.  Card.  Antonelli.  Carlos  Gutierrez. 

(L.  ©  S.)  (L.  Hi  S.) 

Dall'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziani  in  Busta  67  nell'Archivio 
della  Segreteria  di  Stato,  in  cui  segue  la  «  escala  »  indicata  negli  art.  5  e  10. 

Escala  de  las  Dotaciones  asignadas  al  Seminario,  al  Obispo,  al  Cabildo  Eclesiastico, 
y  a  la  fabrica  de  la  Iglesia  Catedral  de  la  Diocesis  de  Comayagua. 

1»    Al  Colegio  Seminario  anualmente Pesos    3000 

2"°  Al  Obispo  de  Honduras        id  »        3000 

3"    Al  Cabildo  Eclesiastico         id  »        4000 

Distribuciones  del  modo  siguiente 

Dignidades 

Al  Dean •  .    .    .    .  Pesos  600 

Al  Arcedian -  .    .    .    .         »  500 

Al  Maestre  Escuela »  500 

Al  Tesorero »  500 

Canonigos 

Al  Penitenciario »  450 

Al  Teologai  (Lectoralj »  450 

A  un  Canonigo  de  gracia »  300 

Racioneros 

A  los  dos  Racioneros  con  Pesos  200  c/u  ...         »        400 

Medios  Racioneros 
A  los  dos  Medios  Racioneros  con  Pesos  150  c/u  .         »        300 

Soma  Pesos  4000 

A  la  fabrica  de  la  Catedral »        1000 

Soma  total  Pesos  11000 

G.  Card.  Antonelli.  Carlos  Gutierrez. 

Ibid.  l'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  di  José  Maria  Medina,  Presidente  della 
Repubblica  di  Honduras,  con  cui  in  data  di  Gracias  1°  marzo  1864  ordina  che  sia  eseguilo 
il  concordato. 


948  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua  a.  1861 


Integrano  il  concordato  i  due  seguenti  documenti: 

a)  Lettera  del  Card.  Antonelli  a  S.  E.  C.  Gutierrez. 


9  luglio  1861. 


Il  Sottoscritto  Cardinale  Segretario  di  Stato  relativamente  all'Articolo  V.  del  Concor- 
dato tra  la  S.  Sede  e  la  Republica  di  Honduras,  che  dovrà  oggi  stesso  firmarsi,  in  vista 
delle  spiegazioni  fatte  sull'oggetto  del  medesimo  Articolo,  e  prendendo  in  considerazione 
che  il  Governo  della  prelodata  Republica  si  obbliga  a  coprire  il  deficit  che  potesse  risultare 
nel  preventivo  ecclesiastico,  si  dà  premura  di  dichiarare  a  V.  lì.  che  la  S.  Sede  non  fa  dif- 
ficoltà alcuna,  che  il  Direttore  Generale  delle  Rendite  Pubbliche  del  Governo  di  Honduras 
continui,  siccome  fu  solito  finora,  ad  assistere  come  Vocale  alla  Commissione  di  Ecclesia- 
stici, la  quale  è  incaricata  della  riscossione  ed  amministrazione  delle  decime.  In  pari  tempo 
dichiara  che  la  presente  Nota  debba  far  parte  del  suespresso  Concordato;  e  conseguenie- 
mente  aver  la  medesima  forza  di  esso. 

Dalla  minuta  (col  n.°  18184)  nella  cit.  Busta  67. 


b)  Risposta  di  S.  E.  C.  Gutierrez. 

9  luglio  '  18òl. 

El  infrascrito  Enviado  Extraordinario  y  Ministro  Plenipotenciario  de  Honduras  cerca 
de  la  Santa  Sede,  ha  tenido  la  honra  de  recibir  la  comunicacion  de  Vuestra  Eminencia  Reve- 
rendfsima  de  està  fecha  par  la  cual  y  con  referencia  al  articulo  5.  del  Concordato  entre  la 
Santa  Sede  y  la  Republica  de  Honduras,  que  se  va  a  firmar  el  dia  de  hoy  se  sirve  Vuestra 
Eminencia  declarar  que  la  Santa  Sede  no  hace  dificultad  alguna,  a  que  el  Director  General 
del  Rentas  del  Gobierno  de  Honduras,  continue  corno  es  costumbre  asistiendo  comò  vocal 
a  la  Junta  de  Eclesiàsticos  a  que  se  refiere  el  articulo  citado. 

Tambien  queda  el  infrascrito  entendido  que  està  declaracion  de  Vuestra  Eminencia 
tendrà  la  misma  fuerza  que  si'  estuviese  inserta  en  el  enunciado  Concordato,  y  bajo  tal 
concepto  es  que  el  infrascrito  procede  a  firmarlo. 

El  infrascrito  se  aprovecha  de  està  oportunidad,  para  presentar  à  Vuestra  Eminencia 
Reverendisima  los  testimonios  de  su  mas  alto  apredo  y  distinguida  consideracion. 

Carlos  Gutierrez. 

Dall'esemplare  a  firma  autografa  nella  cit.  Basta  67. 


ex. 

CONCORDATO  FRA  PIO  IX  E  LA  REPUBBLICA  DI  NICARAGUA. 

2  novembre  1861. 

In  nomine  sanctissimae  et  indi  viduae  En  el  nombre  de  la  Santi  sima  é  in- 

Trinitatis.  dividua  Trinitad. 

Sanctitas     Sua    Summus     Pontifex  Su  Santidad  el  Stimo Pontifice  Pio  IX. 

Pius  IX  et  Praeses  Reipublicae  de  Nica-  y  el  Presidente  de  la  Republica  de  Ni- 

ragua  in  suos  respective  plenipotentia-  caragua  nombraron  para  sus  respectivos 

rios  nominarunt.  Plenipotenciarios, 

1  Nell'originale  però  leggesi  tjunio». 


a.  1*61 


Concordato  fra  Pio  IX  <•  In  Repubblica  di  Nicaragua 


949 


Sanctitas  Sua  Emum  D.  Jacobum 
Antonelli  S.  R.  E.  Cardinalem  Diaconum 
Sanctae  Agathae  ad  Suburram,  Suum 
Ministrum  a  publicis  negotiis. 

Et  Rcipublicae  Praeses  Excellentis- 
simum  Dominum  Ferdinandum  Loren- 
zana,  Marchionem  de  Belmonte,  equitem 
Ordinis  hierosolymitani  a  S.  Sepulcro, 
equitem  torquatum  S.  Gregorii  Magni 
classis  militari*,  itemque  equitem  eius- 
dem  Ordinis  a  Magna  .Cruce  ordinis 
civilis, nec  non  equitem  commendali nem 
Francisci  Primi  utriusque  Siciliae  regis, 
et  equitem  clarissimi  Ordinis  Pontificii 
D.  N.  I.  C.  et  Ad  ministrum  cum  liberis 
mandatis  apud  S.  Sedem  Apostolicam  ; 


Quid  post  mutuo  tradita  respectivae 
pknipotentiae  instrumenta  de  iis,  quae 
sequuntur  convenerunt. 

Art.  1. 

Religio  catholica  apostolica  romana 
est  religio  Status  in  republica  de  Nica- 
ragua, atque  inibi  sarta  tecta  semper 
conservabitur  cum  omnibus  iuribus  et 
praerogativis,  quibus  ex  Dei  lege  et 
SS.  Canonum  sanctionibus  pollere  debet. 

Art.  2. 

Hinc  iuventutis  institutio  in  (Jniver- 
*itatibus,  Collegiis,  Scholis  et  aliis  om- 
nibus educationis  seu  instructionis  insti- 
tutis  erit  piane  conformis  doctrinae  eius- 
dem  catholicae  religionis,  et  iccirco  Epi- 
scopi et  locorum  Ordinarii  liberi  omnino 
erunt  in  dirigenda  doctrina,  quae  ad 
Theologicas,  et  canonici  iuris  facultates 
et  ad  alias  ecclesiasticas  eiusque  generis 
disciplinas  pertinet.  Insuper  iidem  Ordi- 
narii et  Episcopi  praeter  illam  sollicitu- 


Su  Santidad  a  Su  Eminencia  el  Sefìor 
Don  Jacobo  Antonelli  Cardenal  de  la 
Santa  Iglesia  Romana,  Diacono  de  Santa 
Agata  de  Suburra  y  Secretario  de  Estado 
y  de  Relaciones  Exteriores. 

Y  el  Presidente  de  la  Republica  de 
Nicaragua  al  Excelentisimo  Sefìor  Don 
Fernando  de  Lorenzana  Marques  de  Bei- 
monte,  Caballero  de  la  sagrada  Orden 
ecuestre  Jerosolimitana  del  S.t0  Sepulcro 
de  N.  S.  J.  C.  Comendador  de  la  Orden 
Pontificia  de  S.n  Gregorio  Magno  en 
la  clase  militar,  Caballero  Gran  Cruz  de 
la  misma  Orden  en  la  Clase  civil,  Co- 
mendador de  la  Real  Orden  de  Fran- 
cisco I.  de  las  dos  Sicilias,  Caballero  con 
placa  de  la  inclita  Orden  Pontificia  de 
Cristo  etc.  etc.  etc.  y  Ministro  Plenipo- 
tenciario  de  Nicaragua  cerca  de  la 
S.w  Sede. 

Los  cuales,  despues  de  haber  cam- 
biado  sus  respectivos  plenos  poderes 
convinieron  en  los  Articulos  siguientes. 

Art.  1. 

LaReligion  Catolica,  Apostolica  Ro- 
mana es  la  Relijion  del  Estado  en  la 
Republica  de  Nicaragua,  y  se  conser- 
vala siempre  con  todos  los  derechos  y 
prerogativas  de  que  debe  gozar  segun 
la  ley  de  Dios  y  las  disposiciones  de  los 
sagrados  Canones. 

Art.  2. 

En  consecuencia  la  ensefianza  en  las 
Universidades,Colejios,  Escuelasydemas 
Establecimientos  de  instruccion  sera 
conforme  a  la  doctrina  de  la  misma  Re- 
liginn  Catolica;  al  cual  efecto  los  Ohi- 
spos  y  Ordinarios  locales  tendran  la  di- 
reccion  libre  de  las  Catedras  de  Teo- 
loga, de  derecho  Canonico  y  de  todos 
los  ramos  de  ensenanza  eclesiastica,  y 
à  mas  de  la  influencia  que  exerceràn  en 
virtud  de  su   Ministerio  sagrado  en  la 


950 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  ili  Nicaragua 


a.  1801 


dinem,  quam  ex  proprii  ministerii  officio 
in  religiosam  iuventutis  educationem 
exercent,  advigilabunt  etiam,  ut  in  qua- 
vis  tradenda  disciplina  nihil  adsit,  quod 
catholicae  religioni  morumque  hone- 
slati  adversetur. 

Art.  3. 

Episcopi  praeterea  iure  suo  fruuntur 
examinandi  et  censuram  ferendi  in  omnes 
libros  et  publicationes  quacumque  ra- 
tione  in  vulgus  emissas,  quae  ad  fidei 
dogmata,  Ecclesiae  disciplinam  et  ad 
publicam  morum  honestatem  quovis 
modo  pertinent,  et  Reipublicae  magi- 
stratus  ex  proprii  cuiusque  muneris  vi 
et  auctoritate  opem  et  operam  praesta- 
bunt  ad  tutandas  dispositiones,  quas  ipsi 
Episcopi  iuxta  canonicas  sanctiones  su- 
scepturi  erunt  ad  religionem  tuendam, 
atque  ad  devitandum  quidquid  eidem 
religioni  adversari  possit. 

Art.  4. 

Cum  Romanus  Pontifex  primatum 
in  universam,  qua  late  patet,  Ecclesiam 
iure  divino  obtineat,  tam  Episcopi  quam 
Clerus  et  populus  libere  cum  Apostolica 
Sede  communicabunt. 

Art.  5. 

Gubernium  de  Nicaragua  obligatione 
se  obstringit  praestandi  et  integram  ser- 
vandi  dotem  prò  Episcopo,  Capitulo,  Se- 
minario et  divini  cultus,  ac  sacrarum 
aedium  expensis  super  fundis  aerarii  na- 
tionis  de  Nicaragua  iuxta  designationem 
in  fine  huius  Conventionis  expressam. 
Et  quoties  novae  Dioeceses  erunt  eri- 
gendae,  eadem  norma  locum  habebit 
prò  dote  cuiusque  ecclesiae,  capituli,  et 
seminarli.  Cum  autem  huiusmodi  dotes 
assignentur  compensatione,  immo  loco 
decimarum,  quibus  hoc  modo  supplendis 
Gubernium  propria  illius  loci  utilitatis 


educacion  relijiosa  de  la  juventud,  ve- 
laran  porque  en  la  ensenanza  de  cual- 
quiera  otro  ramo  nada  haya  contrario 
à  la  Religion  ni  a  la  moral. 


Art.  3. 

Los  Obispos  conservaràn  asimismo 
su  derecho  de  censura  respecto  de  to- 
dos  los  libros  ó  publicaciones  de  cual- 
quiera  naturaleza  puestas  en  circulacion 
que  tengan  relacion  al  Dogma,  a  la  Di- 
sciplina de  la  Iglesia,  y  à  la  moral  pu- 
blica;  y  las  Autoridades  competentes 
de  la  Republica  en  virtud  de  sus  re- 
spectivas  atribuciones  daran  su  apoyo 
à  las  disposiciones  que  los  Obispos  to- 
maren  conforme  à  los  sagrados  Canones 
para  defender  la  Relijion,  y  evitar  lo 
que  pudiera  serie  contrario. 


Art.  4. 

Siendo  el  Pontifice  Romano  el  Gefe 
de  la  Iglesia  Universal  por  derecho  Di- 
vino, tanto  los  Obispos  comò  el  Clero 
y  el  pueblo  tendràn  libre  comunicacion 
con  la  S.  Sede  Apostolica. 

Art.  5. 

El  Gobierno  de  Nicaragua  se  com- 
promete  à  subministrar  las  dotaciones 
del  Obispo,  del  Cabildo  y  del  Seminario 
y  à  proveer  a  los  gastos  del  culto  y  de 
fabrica  de  la  Iglesia  de  los  fondos  del 
Tesoro  Nacional,  conforme  à  la  escala 
especifica  que  va  al  fin  del  presente 
Concordato;  la  cual  en  caso  de  erec- 
ciones  de  nuevos  Obispados  se  adoptarà 
del  mismo  modo  para  la  dotacion  de 
los  Obispos,  de  los  Cabildos,  de  los  Se- 
minarios  y  de  las  fabricas  de  las  Igle- 
sias.  Y  asentado  que  tales  asignaciones 
son  un  compensativo  ó  mas  bien  una  sub- 


a.  1S61 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua 


951 


causa  et  Episcopo  consentiente  a  Sede 
Apostolica  huiusmodi  veniam  petiit  et 
obtinuit,  iccirco  dotes  ipsae  habendae 
omnino  erunt,  prout  sunt,  titulo  oneroso, 
ac  proptcrea  Gubernium,  tamquam  ve- 
roni Ecclesiae  creditum  erga  nationem 
de  Nicaragua  dotcs  ipsas  agnoscit,  quae 
ita  liberorum,  scu  omnino  independen 
tium  reddituum  naturarci  rationemquc 
acquirent. 

Art.  6. 

Parochi  pergent  exigere  primitias  et 
cmolumenta  quae  a  stola  nuncupantur, 
salvo  Ordinario  iure  haee  eadem  emolu- 
menta  in  propria  dioecesi  religiose  ordi- 
nandi per  opportumtm  legem,  donec  pa- 
rochis  ipsis  congrua,  tuta,  independens 
dos  fuerit  attributa  a  Gubernio,  collatis 
invicem  super  hac  re  cum  propriis  Ordi- 
nariis  consiliis. 

Art.  7. 

Ob  praedictae  dotis  assignationem, 
quae  praesentes  decimarum  proventus 
superat,  quaeque  ex  ipsius  Gubernii 
sponsione  copiosior  futuro  tempore  eva- 
det,  Summus  Pontifex  Praesidi  Reipu- 
blicae  de  Nicaragua  eiusque  in  munere 
successoribus  concedit  patronatus  ius, 
seu  privilegium  proponendi  in  qualibet 
vacatione  Ecclesiae  Assumptionis  Beatae 
Mariae  Virginis  et  aliarum  in  eo  terri- 
torio erigendarum  Ecclesiarum  dignos 
idoneosque  ecclesiasticos  viros  iis  omni- 
bus dotibus  praeditos,  quas  SS.  Canones 
requirunt,  et  idem  Summus  Pontifex 
iuxta  praescriptas  ab  Ecclesia  regulas 
iisdem  Viris  canonicam  institutionem  ex 
consuetis  formis  dabit.  Designati  vero 
nullo  modo  sese  immiscere  poterunt  re- 
ijimini  et  administrationi  illius  Ecclesiae, 
ad  quam  fuerint  nominati,  antequam  apo- 
stolicas   canonicae   institutionis  litteras 


rogacìon  de  los  Diezmos,  pues  el  Go- 
bierno  con  miras  de  utilidad  publica 
locai  y  con  el  consentimiento  del  Obispo 
ha  solicitado  y  obtenido  de  la  S.  Sede 
està  substitucion,  deberan  considerarse 
corno  lo  son  à  titulo  oneroso,  y  recono- 
cidas  por  el  Gobierno  corno  un  verda- 
dero  credito  de  las  [glesias  contra  la 
Nacion  Nicaraguense,  adquiriran  el  ca- 
racter  de  una  verdadera  renta  indepen- 
diente. 

Art.  6. 

Los  Parrocos  seguiran  percibiendo 
las  primicias  y  los  emolumentos'dichos 
de  estola,  quedando  al  cuidado  y  con- 
ciencia  del  Ordinario  el  arreglo  de  los 
aranceles  de  estos,  hasta  que  el  Gobierno 
les  asigne  una  Congrua  segura  é  inde- 
pendiente,  poniendose  de  acuerdo  para 
elio  con  el  Obispo. 


Art.  7. 

En  atencion  à"  las  dotaciones  pre- 
citadas,  mayores  en  su  totalidad  de  lo 
que  produce  actualmente  la  renta  de 
Diezmos,  y  que  el  Gobierno  espera  au- 
mentar en  el  tiempo  venidero;  el  Sumo 
Pontifico  'concede  al  Presidente  de  la 
Republica  de  Nicaragua  y  &  sus  Suce- 
sores  en  este  cargo  ci  Patronato  ó  sea 
el  privilegio  de  presentar  para  cuales- 
quiera  vacantes  de  la  Diocesis  ó  lglesia 
de  la  Asuncion  de  Maria  Santisima  y  de 
las  demas  que  fueren  erijidas  en  aquel 
territorio,  à  Eclesiasticos  dignos  é  ido- 
neos  adornados  de  todas  las  cualidades 
requiridas  por  los  Sagrados  Canones;  y 
el  Sumo  Pontifico  en  conformidad  a  las 
reglas  prcscriptas  por  la  lglesia  darà  à 
los  presentados  la  institucion  canonica 
en  las  formas  acostumbradas.  Los  pre- 
sentados, sinembargo,  nopodran  de  nin- 
guna  manera  intervenir  en  el  regimen  ó 


952 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua 


exceperint,  prout  sacri  Canones praeseri- 
bunt.  Reipublicae  Praeses  non  ultra  an- 
num  a  vacationis  die  nominatimi  prae- 
sentabit. 


Art.  8. 

Eadem  de  causa  Summus  Pontifex 
Reipublicae  Praesidi  indultum  concedit 
nominandi  ad  omnes  capituli  praebendas, 
sive  sint  dignitates,  sive  canonicatus, 
sive  inferiora  beneficia  usque  ad  sex 
dumtaxat,  exceptis  prima  dignitate,  quae 
liberae  Sanctae  Sedis  collationi  reser- 
vata permanet,  nec  non  theologali  et  poe- 
nitentiaria  praebendis,  quae  ab  Episcopis 
praevio  experimento  seu  concursu  rite 
habito  iis  conferentur,  quos  digniores 
iudicaverint.  Reipublicae  Praeses,  illis 
semper  exceptis,  ad  sex  illas  praebendas 
nominabit,  quae  primum  vacaturae  sunt 
quaeque  ad  ipsius  nominationem  perpe- 
tuo pertinebunt.  Reliquae  autem  cuius- 
cumque  tandem  classis  et  numeri  futurae 
sint,  quoniam  in  praesentia  quinque  tan- 
tum existunt,  ab  Episcopis  conferentur. 
Id  tamen  non  impedit  quominus  aliae 
praebendae  in  capitulis  possint  institui, 
quae  per  publicum  experimentum,  seu 
concursum,  veluti  duae  superius  memo- 
ratae  obtinendae  sint,  quae  semel  ita 
constitutae  nullo  modo  variari  poterunt. 


en  la  administracion  de  las  Iglesias  para 
las  cuales  hubiesen  sido  designados,  an- 
tes  de  recibir  las  Bulas  de  institucion 
canonica,  comò  està  prescripto  en  los 
sagrados  Canones.  El  Presidente  de  la 
Republica  procederà  a  hacer  la  presenta* 
cion  del  Candidato  no  mas  tarde  de  un 
ano  despues  del  dia  en  que  se  verifico 
la  vacante. 

Art.  8. 

Por  la  misma  causa  el  Sumo  Ponti- 
fice  concede  al  Presidente  de  la  Repu- 
blica el  privilegio  de  nombrar  para  todas 
las  Prebendas  del  Capitulo  ya  sean  de 
Dignidades,  o  Canongias  o  racioneros 
hasta  el  numero  de  seis,  exceptuando  la 
primera  Dignidad  que  sera  reservada  à 
la  libre  colacion  de  la  S.  Sede,  y  la  Teo- 
logai (Lectoral)y  Penitenciaria  las  cuales 
seràn  conferidas  por  los  Obispos  en  con- 
curso  de  oposicion  a  las  personas  que 
considerasen  mas  dignas.  Seran  de  nom- 
bramiento  del  Presidente  las  seis  pre- 
bendas que  primero  vacaren  de  las  no 
exceptuadas,  las- cuales  quedarón  sugetas 
para  siempre  à  su  libre  nominacion.  La 
provision  de  las  restantes  cualquiera  que 
fuese  su  clase  y  numero  en  el  tracto 
sucesivo,  pues  ahora  solo  hay  cinco  exi- 
stentes,  correspondera  en  addante  à  los 
Obispos.  Esto  no  impide  que  puedan  ser 
tundadas  otras  prebendas  de  oposicion 
corno  las  dos  antedichas,  que  deben  con- 
ferirse  en  concurso  por  los  Obispos,  las 
cuales  una  vez  establecidas  no  podnin 
variarse. 


Art.  9. 

Paroeciae  omnes  iuxta  Concilii  Tri- 
dentini praescripta  conferentur  per  pu- 
blicum experimentum  seu  concursum, 
quo  absoluto,  Episcopi  tres  ex  adproba- 
tis  Reipublicae  Praesidi  praesentabunt,  ut 
ex  iis  propositis  unum  seligat  iuxta  ino- 


Art.  9. 

Todas  las  parroquias  seran  provistas 
en  concurso  abierto,  segun  lo  dispuesto 
por  el  sagrado  Concilio  de  Trento,  de- 
biendo  los  Ordinarios  formar  las  ternas 
de  los  concurrentes  aprobados,  y  diri- 
jirlas  al  Presidente  de  la  Republica,  quien 


a.  1861 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua 


953 


rem,  qui  a  Guberniis  Amerìcae  regionum 
ad  Ilispanias  olim  pertinentium  obser- 
vatur. 

Art.  10. 
Sancta  Sedes  proprio  utcns  iure  no- 
ras  dioeceses  eriget,  ac  novas  earum- 
dem  peraget  cireumscriptiones,  cum  id 
lidelium  necessitas,  aut  utilitas  postula- 
verit.  Veruntamen  ubi  id  contigerit,  cum 
Gubernio  de  Nicaragua  Consilia  conferet. 
In  unaquaque  earumdem  dioecesium  in- 
stìtuetur  Canonicorum  Capitulum  et  Epi- 
scopale Seminarium  accommodatum  ad 
Cleri  Dioecesani  numerum,  et  ipsarum 
dioecesium  indigentias.  Pro  dote  cuius- 
que  Sedis,  Capituli  et  Seminarii,  quae  eri- 
genda erunt,  ea  norma  erit  sequenda, 
quae  statuta  est  prò  Ecclesia  Assumptio- 
nis  B.  M.  V.  in  republica  de  Nicaragua, 
quae  quamprimum  Canonicorum  Capitu- 
lum habebit  efformatum  iuxta  schema 
inferius  referendum.  In  Seminaria  exci- 
pientur  et  instituentur  iuxta  Tridentinae1 
Synodi  praescripta  ii  adolescentes,  quos 
Episcopi  ex  propria !  dioecesis  necessitate 
voi  utilitate  admittendos  esse  censuerint. 
Ea  omnia  quae  ad  eorumdem  Seminario- 
rum  regimen,  ordinationem,  doctrinam, 
gubernationem  et  administrationem  per- 
tinent  a  dioecesano  Antistite  unice  pen- 
dere debent,  qui  suam  liberam  plenam- 
que  auctoritatem  et  ius  in  ea  exercebit. 
Rectores  quoque  et  professores  semina- 
riorum  ab  Episcopis  libere  nominabun- 
tur,  et  quotiescumque  necessarium  vel 
utile  ab  ipsis  iudicabitur  removebuntur. 


Art.  11. 
Item  in  singulis  dioecesibus  a  pro- 
priis  Ordinariis  novae  erigentur  Paroe- 


nombrarà  uno  entre  los  propuestos,  con- 
forme à  la  practica  observada  en  otras 
Republicas  de  la  America  antiguamente 
espanda. 

Art.  10. 
La  Santa  Sede  en  ejercicio  de  su 
propio  derecho,  erijirà  nuevas  Diocesis, 
y  hara  nuevas  circunscripciones  de  ellas 
segun  lo  requiera  la  necesidad  y  la  utili- 
dad  de  los  Fieles:  sinembargo  llegado  el 
caso  procederà  de  acuerdo  con  el  Go- 
bierno  de  Nicaragua.  En  cada  una  de  estas 
Diocesis  se  establecei  à  un  Cabildo  de  Ca- 
nonigos  y  el  Colegio  Seminario  propor- 
cionado  al  numero  del  Clero  Diocesano,  y 
a  las  necesidades  de  las  mismas  Diocesis, 
y  para  la  dotacion  de  las  Sillas  episco- 
pales  que  hayan  de  ser  erijidas,  de  los 
Cabildos  y  de  los  Seminarios  se  proce- 
derà sobre  las  bases  adoptadas  para  la 
Catedral  de  la  Asuncion  de  N.a  S.a  la 
Virgen  Maria  en  la  Republica  de  Nica- 
ragua, la  cual  à  la  brevedad  posiblc 
tendrà  un  Cabildo  corno  se  espresa  en 
la  Escala  que  se  halla  al  fin  del  presente 
Concordato.  En  los  Colegios  Seminarios 
senin  recibidos  y  educados  conforme  a 
lo  prescripto  por  el  sagrado  Concilio  de 
Trento  aquellos  jovenes  a  quienes  los  Obi- 
sposcreyeren  conveniente  admitir  segun 
la  necesidad  y  utilidad  de  sus  Diocesis. 
Corresponde  por  consiguiente  de  pieno  y 
libre  derecho  a  la  Autoridad  de  los  Prela- 
dos  Diocesanos  todo  cuanto  conciente  al 
arreglo,  a  la  emenanza,  al  regimen  y  à  la 
administracion  de  los  Seminarios:  cuyos 
Rectores  y  Profesores  seran  libremente 
nombrados  y  revocados  por  los  Obispos, 
cuando  lo  juzgaren  util  y  necesario. 

Art.  11. 
Se  erijiran  asi  tambien  por  la  com- 
petente   Autoridad    Diocesana    nuevas 


Ada:  ■  TriJentin 
Sii  !  ma  dovrà 


9:4 


(  incordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua 


a.  1861 


ciae,  cum  iti  lìdelium  necessitas  et  utili- 
tas  requirat,  atque  in  hac  re  perficienda 
cum  Gubernio  erunt  ineunda  Consilia,  ubi 
et  quatenus  civilium  rerum  rationes  sint 
conciliandae. 

Art.  12. 

Sede  vacante,  episcopalis  ecclesiae 
Capitulum  infra  tempus  praefìnitum,  et 
ad  normam  eorum,  quae  a  sacro  Con- 
cilio Tridentino  in  rem  decreta  sunt,  Vi- 
carium  capitularem  libere  eliget,  quin 
electionem  semel  factam  revocare,  vel 
ad  novam  procedere  possit,  qualibet  con- 
suetudine de  medio  sublata  ac  penitus 
abolita,  quae  in  hac  re  Sacrorum  Cano- 
num  sanctionibus  quovis  nomine  adver- 
setur. 

Art.  13. 

Causae  omnes  fidem,  sacramenta,  sa- 
cras  functiones  aliaque  officia  et  iura  sa- 
cro ministerio  adnexa  respicientes,  et  ge- 
neratim  causae  omnes  ecclesiasticae  ad 
iudicium  ecclesiasticae  auctoritatis  unice 
pertinent  iuxta  sacrorum  Canonum  nor- 
mam. 


Art.  14. 

Temporum  ratione  habita,  Sanctitas 
Sua  consentit,  ut  causae  civiles  clerico- 
rum,  ad  laicos  iudices  referantur,  sive 
personales  sint,  sive  reales,  quae  scilicet 
possessiones,  atque  alia  temporalia  cle- 
ricorum,  ecclesiarum,  beneficiorum,  alia- 
rumque  ecclesiasticarum  fundationum 
iura  respiciant. 


Art.  15. 

Eadem  de  causa  Sancta  Sedes  haud 
impedit,  quominus  causae  criminales 
ecclesiasticorum  prò  delictis,  quae  cri- 
minalibus  Reipublicae  legibus  animad- 


Parroquias  segun  lo  requieran  la  nece- 
sidad  y  la  utilidad  de  los  Fieles,  procc- 
diendo  de  acuerdo  con  el  Gobierno  siem- 
pre  que  fuere  necesario  conciliar  los 
efectos  civiles. 

Art.  12. 

En  sede  vacante  el  Cabildo  de  la 
Iglesia  Metropolitana  ó  sufraganca  nom- 
brarà  libremente  en  el  termino  prefijado 
y  en  conformidad  a  lo  establecido  por 
ci  sagrado  Concilio  de  Trento,  al  Vica- 
rio Capitular;  sin  poder  revocar  el  noni- 
bramiento  una  vez  hecho,  ni  hacer  otro 
nuevo,  quedando  por  consecuencia  abo- 
lida  cualquiera  costumbre  que  fuese 
contraria  a  lo  dispuesto  por  los  SS.  Ca- 
nones. 

Art.  13. 

Las  causas  relativas  a  la  fé,  à  los 
Sacramentos,  à  las  funciones  sagradas, 
A  las  obligaciones  y  à  los  derechos  ane- 
xos  al  sagrado  Ministerio,  y  en  general 
todas  las  causas  de  naturaleza  ecle- 
siastica,  pertenecen  esclusivamente  al 
juicio  de  la  Autoridad  Eclesiastica  segun 
lo  mandan  los  sagrados  Canones. 

Art.  14. 

Atendiendo  à  las  circunstancias  de 
los  tiempos  la  S.  Sede  consiente  en  que 
se  defieran  à  los  Tribunales  Laicos  las 
causas  personales  de  los  Eclesiasticos 
en  materia  civil  asi  corno  las  causas 
concernientes  à  las  propiedades  y  a 
otros  derechos  temporales  de  los  Cleri- 
gos,  de  las  Iglesias  de  los  Beneficios  y 
de  las  demas  fundaciones  eclesiasticas. 

Art.  15. 

Por  la  misma  razon  la  Santa  Sede 
no  hace  dificultad  à  que  las  causas  cri- 
minales de  los  Eclesiasticos,  por  deli- 
ctos  perseguidos  por   las  leyes  de  la 


a.  1861 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua 


955 


vertuntur,  quaeque  ad  Religionem  non 
pertinent,  ad  Laicorum  tribunalia  defe- 
rantur.  Cum  vero  agitur  de  iudiciis  se- 
cundae  et  ultimae  instantiae  in  illud 
tribunal  inter  Iudices  etiam  duo  saltem 
ecclesiastici  viri,  quos  Ordinarius  no- 
minat,  erunt  omnino  admittendi.  Haec 
iudicia  minime  publica  erunt,  et  respe- 
ctivae  sententiae  poenam  capitis,  seu 
poenam  afflictivam,  aut  infamiam  infe- 
rentes,  nunquam  erunt  exequendae  abs- 
que  competentis  civilis  '  auctoritatis  ad- 
probatione,  et  antequam  proprius  cuius- 
que  ecclesiastici  viri  Episcopus  citius 
quam  fieri  poterit,  ea  absolverit,  quae 
Sacri  Canones  praescribunt.  In  depre- 
hendendis  et  detinendis  ecclesiasticis,  ii 
erunt  adhibendi  modi,  quos  reverenda 
status  clericalis  exigit,  et  cum  aliquis 
ecclesiasticus  vir  fuerit  deprehensus, 
nulla  interiecta  mora,  Episcopus  de  hac 
re  erit  monendus:  in  huius  articuli  dis- 
positene piene  excluduntur  causae  ma- 
iores,  quae  Apostolicae  Sedi  reservatae 
sunt,  iuxta  sacri  Concilii  Tridentini  prae- 
scripta  Sess.  24.  de  Reform.  Cap.  V. 

Art.  16. 

Cum  Ordinarii  liberi  omnino  sint  in 
proprio  ministerio  exercendo,  poterunt, 
iuxta  vigentem  et  adprobatam  Ecclesiae 
disciplinam  illos  coercere  ecclesiasticos 
Viros,  qui  a  proprii  muneris  officiis  et 
a  recta  vivendi  ratione  dcflectunt. 


Art.  17. 

Ecclesia  iure  pollet  novas  acquirendi 
possessiones  quovis  iusto  titulo,  eiusque 
acquisitae  res  erunt  sacrae  et  inviolabi- 
les  aeque  ac  proprietates  aliorum  civium 
de  Nicaragua,  ideoque  nulla  piarum  In- 
stitutionum    suppressio    vel    unio    fieri 


Republica  estraflos  ;i  la  Religion,  sean 
deferidas  à  los  Tribunales  Laicos.  Pero 
en  los  juicios  de  segunda  y  de  ultima 
instancia  entraràn  &  hacer  parte  del 
Tribunal  corno  conjueces  al  menos  dos 
eclesiasticos  nombrados  por  el  Ordi- 
nario. Estos  juicios  no  senin  publicos  y 
las  sentencias  que  resultaren  de  ellos 
en  caso  de  condenacion  &  pena  capital, 
aflictiva  ó  infamante,  no  se  ejecutaràn 
sin  la  aprobacion  de  la  Autoridad  civil  ' 
competente,  y  sin  que  el  respectivo 
Obispo  haya  cumplido  previamente  & 
la  mayor  brevedad  posible  cuanto  en 
tales  casos  se  requiere  por  los  sagrados 
Canones.  En  el  arresto  y  detencion  de 
los  Eclesiasticos,  se  les  guardaràn  los 
miramientos  convenientes  à  su  caracter, 
debiendo  darse  pronto  aviso  de  dicho  ar- 
resto al  Obispo  respectivo.  En  la  dispo- 
sicion  contenida  en  este  articulo  siem- 
pre  se  entienden  excluidas  las  causas 
mayores,  las  cuales  son  reservadas  &  la 
S.ta  Sede  conforme  à  lo  dispuesto  por 
el  S.  Concilio  de  Trento  Sess.  24  de 
Refor.  Cap.  V. 

Art.  16. 

Siendo  los  Ordinarios  enteramente 
libres  en  el  ejercicio  de  su  Ministerio, 
podrón  conforme  à  la  disciplina  vijente 
aprobada  de  la  Iglesia,  corregir  tambien 
■A  los  Eclesiasticos  por  las  faltas  à  los 
deberes  de  su  oficio,  y  por  las  de  su 
conducta  mora!. 

Art.  17. 

La  Iglesia  tiene  el  derecho  de  adqui- 
rir  por  cualquiera  titulo  justo:  sus  adqui- 
sicioncs  seràn  respetadas  y  garantidas 
à  la  par  de  las  propiedades  de  todos 
los  ciudadanos  Nicaraguenses;  y  por  lo 
que  toca  à  las  instituciones  li  obras  pia- 


1  Ada  «.;  iu  Busta  68  le   parole  «  civilis  •  e  ■  civil  >  sono   segnate 
testo:  mancano  nell'esemplare  a  firma  del  Presidente  della  Repubblica. 


956 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua 


a.  1861 


potest  absque  interventi!  auctoritatis 
Apostolicae  Sedis,  sai  vis  facultatibus  Epi- 
scoporum  iuxta  Concilii  Tridentini  nor- 
mam. 


Art.  18. 
Ob  rerum  et  temporum  adiuncta 
Sancta  Sedes  consentit,  ut  fundi  et  eccle- 
siastica bona  publicis  subiiciantur  vecti- 
galibus  aeque  ac  aliorum  Reipublicae  de 
Nicaragua  civium  bona,  exceptis  tamen 
ecclesiis  seu  sacris  aedibus  divino  cultui 
dicatis. 

Art.  19. 
Attenta  utilitate,  quae  ex  praesenti 
Conventione  in  catholicam  religionem 
manat,  Sanctitas  Sua  Reipublicae  de  Ni- 
caragua Praesidis  postulationibus  an- 
nuens,  et  publicae  tranquillitati  consu- 
lere  cupiens  decernit  et  declarat  eos  qui 
durante  praeteritarum  vicissitudinum 
tempore  emerint  in  eiusdem  Reipublicae 
dominiis  ecclesiastica  bona,  vel  census 
redemerint,  ad  civilium  legum  tum  tem- 
poris  vigentium  normam  et  in  praesen- 
tia  illa  possident,  quique  eisdem  empto- 
ribus  successerint,  vel  ex  iure  succedunt, 
nullo  unquam  tempore,  aut  modo  mole- 
stiam  ullam  habituros,  neque  a  Sua  San- 
ctitate  neque  a  suis  successoribus  Ro- 
manis  Pontificibus;  immo  vero  eorum- 
dem  bonorum  proprietatem,  redditus, 
et  emolumenta  tuta  et  pacifica  fore  pe- 
nes  ipsos,  atque  ab  iis  causam  habentes: 
id  tamen  semper  fixum  firmumque  esse 
debebit,  ut  huiusmodi  abusivae  aliena- 
tiones  numquam  renoventur. 

Art.  20. 
Episcopis   liberum    erit    in  propria 
dioecesi  Ordines  seu  Congregationes  re- 


dosas  en  beneficio  de  la  Iglesia  y  de  los 
Fieles  no  se  podrà  hacer  ninguna  su- 
presion  ni  union  sin  la  intervencion  de 
la  Autoridad  de  la  S.  Sede,  salvas  las 
facultades  que  competen  a  los  Obispos 
segun  lo  dispuesto  por  el  sagrado  Con- 
cilio de  Trento. 

Art.  18. 
La  Santa  Sede  en  vista  de  las  cir- 
cunstancias  actuales,  consiente  en  que 
los  fondos  ó  bienes  eclesiasticos  sean 
sometidos  a  las  cargas  publicas,  a  la 
par  de  los  bienes  de  los  Ciudadanos  Ni- 
caraguenses,  excepto  siempre  las  Fa- 
bricas  dedicadasal  Culto  Divino,  es  decir 
las  Iglesias. 

Art.  19. 
Atendida  la  utilidad  que  del  presente 
Concordato  resulta  para  la  Religion,  el 
S. t0  Padre  a  instancias  del  Presidente 
de  la  Republica  de  Nicaragua,  y  por 
proveer  a  la  tranquilidad  publica,  de- 
creta y  declara  que  las  personas  que 
durante  las  vicisitudes  pasadas  hubiesen 
comprado  bienes  eclesiasticos  ó  redimido 
censos  en  los  dominios  de  ella,  autori- 
zados  por  las  leyes  vijentes  en  aquellos 
tiempos,  tanto  los  que  se  hallan  en  po- 
sesion,  cuanto  los  que  hayan  sucedido 
ó  sucedieren  de  derecho  a  los  dichos 
compradores,  no  seran  molestados  en 
ningun  tiempo  y  de  ninguna  manera 
por  Su  Santidad,  ni  por  los  Sumos  Pon- 
tifices  sus  sucesores,  de  modo  que  los 
primeros  compradores  lo  mismo  que  sus 
lejitimos  sucesores,  gozaràn  segura  y 
pacificamente  de  la  propiedad  de  dichos 
bienes,  de  sus  respectivos  emolumentos 
y  productos,  siendo  entendido  que  no 
se  renovaràn  esas  enajenaciones  abu- 
si vas. 

Art.  20. 
Los  Obispos  podràn  establecer  Or- 
denes  ó  Congregaciones   religiosas   de 


a.  1801 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua 


957 


ligiosas  utriusque  sexus  iuxta  SS.  Cano- 
nes  constituere,  collatis  tamen  ea  super 
re  cum  Gubernio  consiliis.  Quae  autem 
ad  regulares  pertinent  iuxta  Canonica- 
rum  legum  et  cuiusque  Ordinis  consti- 
tutionum  normam  erunt  dirigenda  et  ad- 
ministranda. 


Art.  21. 

Gubernium  Reipublicae  de  Nicara- 
gua opportuna  praebebit  subsidia  ad  Fi- 
dei  propagationem,  et  ad  infidelium  in 
suo  territorio  existentium  conversionem 
procurandam,  et  omnem  praestabit  favo- 
rem  institutioni  et  progressui  sacrarum 
Missionum,  quae  ad  hunc  laudabilem 
finem  illuc  auctoritate  Sacrae  Congre- 
grationis  Propagandae  fidei  mittuntur. 

Art.  22. 
Praevia  declaratione  a  Gubernio  per 
suum  Plenipotentiarium  emissa,  quod 
scilicet  Gubernii  ipsius  mens  est  per  iura- 
mentum  formula  infrascripta  expressum 
haud  obligari  in  conscientia  eos,  qui 
iuramentum  illud  praestent  ad  quidpiam 
peragendum,  quod  Dei  et  Ecclesiae  le- 
gibus  adversetur,  Sanctitas  Sua  assenti- 
tur  sequens  iuramentum  ab  Episcopis 
coeterisque  ecclesiasticis  viris  praestari 
posse.  «  Ego  iuro  et  promitto  ad  Sancta 
«  Dei  Evangelia  obedientiam,  et  fidelita- 
«  tem  Gubernio  per  Constitutionem  Rei- 
«  publicae  de  Nicaragua  statuto,  item- 
«  que  promitto  me  nulli  propositioni  sive 
«  persona  sive  Consilio  adfuturum,  quae 
«  Nationis  independentiae  vel  tranquil- 
«  litati  publicae  noceat  ». 


Regulares  de  ambos  sexos  en  sus  pro- 
pias  Diocesis,  segun  lo  prescriben  los 
sagrados  Canones  ;  pero  debenin  ponerse 
de  acuerdo  al  intento  con  el  Gobierno. 
Las  cosas  relativas  a  Regulares  seràn 
arregladas  segun  lo  disponen  las  leyes 
canonicas  y  las  Constituciones  de  los  re- 
spectivos  Ordenes.  ' 

Art.  21. 
El  Gobierno  de  la  Republica  de  Ni- 
caragua subministrani  los  medios  ade- 
cuados  para  la  propagacion  de  la  fé,  y 
para  la  conversion  de  los  infieles  exi- 
stentes  dentro  de  los  limites  de  su  ter- 
ritorio, y  favorecerà  el  establecimiento 
y  progreso  de  las  Misiones  que  con  tan 
laudable  objeto  llegasen  al  territorio  de 
la  Republica  autorizadas  por  la  sagrada 
Congregacion  de  Propaganda  Fide. 

Art.  22. 
En  vista  de  la  declaracion  del  Go- 
bierno emitida  por  medio  de  su  Pleni- 
potenciario,  en  cuanto  al  juramento,  de 
que  no  es  su  mente  obligar  en  concien- 
cia  a  quien  le  preste,  a  cosa  contraria 
a  la  ley  de  Dios  y  de  la  Iglesia,  Su  San- 
tidad  consiente  en  que  los  Obispos  y 
demas  Ecclesiasticos  lo  presten  en  la 
forma  siguiente  «  Yo  juro  y  prometo 
«  a  Dios  sobre  los  santos  Evanjelios 
«  obedecer  y  ser  fiel  al  Gobierno  esta- 
«  blecido  por  la  Constitucion  de  la  Re- 
«  publica  de  Nicaragua,  y  prometo  asi- 
«  mismo  no  injerirme  personalmente  ni 
«  por  medio  de  consejos,  en  proyecto 
«  alguno  que  pueda  ser  contrario  a  la 
«  independencia  nacional  o  a  la  tran- 
«  quilidad  publica  ». 


Art.  23. 
Post  divina  officia  in   omnibus  Rei 
publicae  de  Nicaragua  templis  sic  ora 

1  L'esemplare  a  firma  del  Presidente 


Art.  23. 

Despues  de   los  Oficios  Divinos  en 
todas  las  Iglesias  de  Nicaragua  se  harà 

las  respectivas  Ordenes  •. 


958 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Nicaragua 


a.  lsci 


bitur  «  Domine,  salvarti  fac  Rempubli- 
«  cam:  Domine,  salvum  fac  Praesidem 
«  et  supremas  eius  Auctoritates  ». 

Art.  24. 
Sanctitas  Sua  Reipublicae  de  Nica- 
ragua exercitibus  exemptiones  etgratias 
concedit,  quae  sub  generali  privilegio- 
rum  castrensium  nomine  cognoscuntur: 
atque  eadem  Sanctitas  Sua  singulas  sive 
gratias,  sive  exemptiones  quas  erit  largi- 
tura,  determinabit  per  Apostolicas  Lit- 
teras  quae  expedientur  cum  praesens 
Conventio  publicabitur. 

Art.  25. 
Reliqua  omnia  ad  res,  seu  personas 
ecclesiasticas  spectantia,  de  quibus  in 
hisce  articulis  nulla  habita  mentio  est, 
erunt  omnino  dirigenda  et  administranda 
iuxta  vigentem  Ecclesiae  Catholicae  Apo- 
stolicae  Romanae  disciplinam. 

Art.  26. 
Per  praesentem  Conventionem  leges, 
ordinationes,  decreta  in  Republica  de 
Nicaragua  quocumque  modo  et  tempore 
hucusque  lata,  in  quantum  Conventioni 
eidem  adversantur,  abrogata  omnino 
censentur,  atque  eadem  Conventio  ve- 
luti  lex  Status  in  futurum  omne  tempus 
valitura  habebitur. 

Art.  27. 
Ratificationes  praesentis  Conventio- 
nis  mutuo  tradentur   Romae  decem  et 
octo  mensium  spatio,  aut  citius  si  fieri 
poterit. 


Art.  28. 
Statim  ac   praedictae    ratificationes 
mutuo    traditae    fuerint,  Sanctitas    Sua 
per    Apostolicas    Litteras    praesentem 
Conventionem  confirmabit. 


la  siguiente  oracion  «  Domine  salvam 
«  fac  Rempublicam.  Domine  salvum  fac 
«  Praesidem  et  Supremas  ejus  Auctori- 
«  tates  ». 

Art.  24. 

Su  Santidad  concede  a  los  ejercitos 
de  la  Republica  de  Nicaragua  las  exen- 
ciones  y  gracias  conocidas  bajo  la  de- 
nominacion  de  privilejios  Castrenses,  y 
determinala  despues  en  un  Breve  con- 
temporaneo à  la  publicacion  del  Con- 
cordato cadauna  de  las  gracias  y  exen- 
ciones  que  entiende  conceder. 

Art.  25. 

Todo  lo  demas  que  no  se  haya  ar- 
reglado  espresamente  por  los  articulos 
anteriores,  sea  que  pertenezca  a  cosa  o 
à  personas  eclesiasticas  sera  dirijido  y 
administrado  conforme  à  la  disciplina 
vijente  de  la  Iglesia  Catolica  Apostolica 
Romana. 

Art.  26. 

Quedan  abrogadas  por  la  presente 
Convencion  todas  las  leyes,  ordenan- 
zas  y  decretos,  en  cuanto  se  opongan 
à  ella,  promulgados  de  cualquier  modo 
y  en  cualquier  tiempo  en  la  Republica 
de  Nicaragua,  y  la  dicha  Convencion 
se  considerarci  corno  lev  del  Estado  que 
debe  tener  fuerza  y  valor  para  en  ade- 
lante. 

Art.  27. 

El  presente  Concordato  seni  ratin- 
cado  legalmente  por  ambas  partes,  y 
las  ratificaciones  canjeadas  en  Roma 
dentro  del  termino  de  diez  y  ocho  meses 
y  antes  si  fuese  posible. 

Art.  28. 
Luego  que  fueren  cangeadas  las  ra- 
tificaciones del  presente  Concordato,  Su 
Santidad  lo  confirmarà  con  sus  Letras 
Apostolicas. 


a.  1861  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  ili  Nicaragua  959 

In   quorum   fidem  praefati  Plenipo-  En  fé  de  lo  cual  los  respectivosPle- 

tentiarii  praesenti  Conventioni  subscri-         nipotenciarios  lo  nari  firmado  y  sellado 
pserunt,    illamque    suo    quisque   sigillo         con  su  sello, 
obsignavit. 

Actum  Romae  die  2  Novembris  1861  Hecho   en   Roma   a   2.  de  Noviem- 

bre  de  1861. 
Jacobus  Card.  Antonelli  Fernando  de  Lorenzana. 

Loco  !$(  Sigilli  (L.  S.) 

Il  testo  latino  da  Pn  IX  Ada,  Pars  prima,  III,  574-584,  collazionato  l'esemplare  a  firme 
autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii,  donde  il  testo  spagnuolo,  in  Busta  68  nell'Archivio 
della  Segreteria  di  Stato.  Ibid.  l'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  con  cui  il  Presidente 
della  Repubblica  di  Nicaragua,  Tomas  Martinez,  in  data  di  Managua  21  gennaio  1862,  ordina 
l'esecuzione  del  concordato,  che  Pio  IX  confermò  colla  Bolla  Cimi  ad  lume  Principis  del 
25  maggio  1863  (Ada  573-586).  In  Busta  68  segue,  con  firma  autografa  dei  plenipotenziarii,  la 

«  Escala  especifica  de  las  dotaciones  asignadas  al  Colegio  Seminario,  al  Illnìo  Senor 
Obispo,  al  Cabildo  Eclesiastico  y  a  otros  Individuos  destinados  al  servicio  del 
Culto  en  la  Iglesia  Catedral  de  Leon  de  Nicaragua,  y  a  la  manutencion  de  la 
Fabrica  y  demas  necesidades  de  la  misma  Catedral,  en  virtud  del  Concordato 
con  la  S.  Sede  Apostolica. 

1  Al  Colegio  Seminario  anualmente Pesos   2000 

2  Al  Illmo  Sr.  Obispo  de  Nicaragua  id »       3000 

3  Al  Vener.ble  Cabildo  y  demas  Eclesiasticos  id »       4158 

Distribuida  està  partida  del  modo  siguiente 

Al  Senor  Dean Pesos      630 

Al  Sr.  Arcediano »         620 

Al  Sr.  Maestrescuela »         610 

Al  Canonigo  Penitenciario »         600 

Al  Canonigo  Teologai  (Doctoral) »         600 

A  dos  Canonigos  de  gracia  con  500  Pesos  ca- 
dauno, cuando  el  Gobierno  pueda  decretar 
este  gasto  Pesos  1000 
A  cuatro  Capellanes  de  Coro  con  200  Pesos 

cadauno »         800 

Al  Sr.  Sacristano  Mayor »  150 

Al  Sr.  Maestro  de  Ceremonias »  100 

Al  Sacristan  de  la  Capilla »  48 

Suma  Pesos   4158 

4  Para  los  Musicos  de  canto  y  de  instrumentos  de  Capilla »       1000 

5  Para  la  Fabrica  y  demas  gastos  de  la  Catedral  etc.  etc »        1994 

Suma  de  la  Escala    »      12152 

6  Y  ademas   dos   mil   pesos   para   gastos   eventuales  de  Confesores, 

Iglesias  pobres,  hospitales  y  otros »       2000 

Suma  total  Pesos     14152 
G.  Card.  Antonelli.  == 

Fernando  de  Lorenzana  ». 


960 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  S-  Salvador 


a.  1862 


CXI. 
CONCORDATO  FRA  PIO  IX  E  LA  REPUBBLICA  DI  S.  SALVADOR. 


In  nomine  sanctissimae  et  individuse 
Trinitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex 
Pius  IX  et  Praeses  Reipublicae  S.  Sal- 
vatoris  in  suos  respective  Plenipotentia- 
rios  nominarunt: 

Sanctitas  Sua  Ernum  D.  Iacobum  An- 
tonelli  S.  R.  E.  Cardinalem  Diaconum 
Sanctae  Agathae  ad  Suburram,  suum 
Ministrum  a  publicis  negotiis: 

Et  Reipublicae  Praeses  Excellentis- 
simum  Dominum  Ferdinandum  Loren- 
zana,  Marchionem  de  Belmonte,  Equitem 
Ordinis  Hierosolymitani  a  S.  Sepulcro, 
Equitem  a  Magna  Cruce;  itemque  Tor- 
quatum  Gregorianum,  Equitem  torqua- 
tum  Francisci  I  Neapolitani,  Equitem 
Militiae  Iesu  Christi  etc.  etc.  Admini- 
strum  cum  liberis  mandatis  apud  Sedem 
Apostolicam. 

Qui  post  mutuo  tradita  respectivae 
plenipotentiae  instrumenta  de  iis,  quae 
sequuntur,  convenerunt. 


Art.  I. 

Religio  catholica,  Apostolica  Romana 
est  religio  Status  in  Republica  S.  Sal- 
vatoris,  atque  inibi  sarta  tecta  semper 
conservabitur  cum  omnibus  iuribus  et 
praerogativis,  quibus  ex  Dei  lege  et 
SS.  Canonum  sanctionibus  pollere  debet. 


22  aprile  1862. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  é  In- 
dividua Trinidad. 

SuSantidad  el  Sumo  Pontifice  Pio  IX. 
y  el  Presidente  de  la  Republica  del  Sal- 
vador nombraron  para  sus  respectivos 
Plenipotenciarios, 

Su  Santidad  a  Su  Eminencia  el  Senor 
Don  Jacobo  Antonelli  Cardenal  de  la 
Santa  Iglesia  Romana,  Diacono  de  Santa 
Agata  de  Suburra  y  Secretano  de  Estado 
y  de  Relaciones  exteriores. 

Y  Su  Excelencia  el  Presidente  de  la 
Republica  del  Salvador  al  Excelentisimo 
Senor  Don  Fernando  de  Lorenzana  Mar- 
qués  de  Belmonte,  Caballero  de  la  Sa- 
grada  Orden  ecuestre  Jerosolimitana  del 
S.t0  Sepulcro  de  N.  S.  J.  C,  Comenda- 
dor  de  la  Orden  Pontificia  de  Sn  Gre- 
gorio Magno  en  clase  militar;  Cabal- 
lero Gran  Cruz  de  la  misma  Orden  en 
la  clase  civil,  Comendador  de  la  Real 
Orden  de  Francisco  I.°  de  las  dos  Sicilins, 
Caballero  con  placa  de  la  inclita  Orden 
Pontificia  de  Cristo  etc.  etc.  y  Ministro 
Plenipotenciario  cerca  de  la  Santa  Sede. 

Los  cuales,  despues  de  haber  cam- 
biado  sus  respectivos  plenos  poderes 
convinieron  en  los  Articulos  siguientcs. 

Art.  1. 

La  Religion  Católica,  Apostòlica  Ro- 
mana es  la  Relijion  del  Estado  en  la 
Republica  del  Salvador,  y  se  conservarà 
siempre  con  todos  los  derechos  y  pre- 
rogativas  de  que  debe  gozar  segun  la 
ley  de  Dios  y  las  disposiciones  de  los 
sagrados  Canones. 


a.  1862 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  S.  Salvador 


961 


Art.  II. 

Hinc  juventutis  institutio  in  universi- 
tatibus,  collegiis,  scholis  et  aliis  omnibus 
educationis  seu  instructionis  institutis 
erit  piane  conformis  doctrinae  eiusdem 
catholicae  religionis,  et  iccirco  Episcopi 
et  locorum  Ordinarli  liberi  omnino  erunt 
in  dirigenda  doctrina,  quae  ad  Theolo- 
gicas,  et  Canonici  iuris  facultates  et  ad 
alias  ecclesiasticas  eiusque  generis  di- 
sciplinas  pertinet.  Insuper  iidem  Ordi- 
narii  et  Episcopi  praeter  illam  sollicitu- 
dinem,  quam  ex  proprii  ministerii  officio 
in  religiosam  iuventutis  educationem 
exercent,  advigilabunt  edam,  ut  in  qua- 
vis  tradenda  disciplina  nihil  adsit,  quod 
catholicae  religioni  eiusque  doctrinae  ac 
morum  honestati  adversetur;  quod  si 
umquam  evenerit,  Episcoporum  atque 
Ordinariorum  curae  erit  apud  Guber- 
nium  urgere,  ut  opportunum  statini 
adhibeat  remedium. 

Art.  III. 
Episcopi  praeterea  iure  suo  fruuntur 
examinandi  et  censuram  ferendi  in  omnes 
libros  et  publicationes  quacumque  ra- 
tione  in  vulgus  emissas,  quae  ad  (idei 
dogmata,  Ecclesiae  disciplinam,  et  ad  pu- 
blicam  morum  honestatem  quovis  modo 
pertinent  per  congruas  pastorales  episto- 
las  vel  Decreta  quae  eorumdem  librorum 
errores  damnent,  eorumque  lectionem 
prohibeant,  et  Supremum  Gubernium 
S.  Salvatoris  omnem  auctoritatis  suae 
opem  et  operam  praestabit  ad  tutandus 
dispositiones,  quas  ipsi  Episcopi  iuxta 
canonicas  sanctiones  suscepturi  erunt 
ad  religionem  tuendam,  atque  ad  devi- 
tandum  quidquid  eidem  religioni  adver- 
sari  possit. 

Art.  IV. 

Cum  Romanus  Pontifex  primatum 
in  universam,  qua  late  patet,  Ecclesiam 


Art.  2. 
En  consecuencia  la  enseftanza  en 
las  Universidades,  Colejios,  Escuelas  y 
demas  Establecimientos  de  instruccion 
sera  conforme  a  la  doctrina  de  la  misma 
Religion  Católica,  al  cual  efecto  los  Obi- 
spos  y  Ordinarios  locales  tendran  la  di- 
reccion  libre  de  las  Catedras  de  Teologia, 
de  Derecho  Canonico y  de  todos  los  ramos 
de  enseftanza  eclesiastica,  y  à  mas  de 
la  influencia  que  ejerceràn  en  virtud  de 
su  Ministerio  sagrado  en  la  educacion 
relijosa  de  la  juventud,  velaràn  porque 
en  la  enseftanza  de  cualquiera  otro  ramo 
nada  haya  contrario  a  la  Religion  ni  a 
la  moral;  y  verificandose  este  caso  los 
Obispos  y  Ordinarios  llamaràn  la  aten- 
cion  del  Gobierno  para  que  ponga  re- 
medio à  elio. 


Art.  3. 

Los  Obispos  conservaràn  asimismo 
su  derecho  de  censura  respecto  de  todos 
los  libros  ó  publicaciones  de  cualquiera 
naturaleza  puestas  en  circulacion  que 
tengan  relacion  al  Dogma,  ;i  la  Disci- 
plina de  la  Iglesia,  y  à  la  moral  publica 
mediante  cartas  pastorales  ó  decretos 
prohibitivos  de  su  lectura;  y  el  Gobierno 
del  Salvador  concurrirà,  en  cuanto  se 
lo  permita  su  autoridad  y  con  los  me- 
dios  propios  de  ella,  à.  sostener  las  dis- 
posiciones  que  los  Obispos  tomaren  con- 
forme à.  los  sagrados  Canones  para  de- 
fender la  Relijon,  y  evitar  lo  que  pudiera 
serie  contrario. 


Art.  4. 

Siendo  el  Pontifico  Romano  el  Gefe 
de  la  Iglesia  Universa!  por  derecho  Di- 


962 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  S.  Salvador 


a.  1862 


iure  divino  obtineat,  tam  Episcopi  quarti 
Clerus  et  populus  libere  cum  Apostolica 
Sede  communicabunt. 

Art.  V. 

Gubernium  S.  Salvatoris  obligatione 
se  obstringit  praestandi  et  integram  ser- 
vandi  dotem  prò  Episcopo,  Capitulo,  Se- 
minario et  divini  cultus,  ac  sacrarum 
aedium  expensis  super  fundis  aerarii 
Nationis  S.  Salvatoris  iuxta  designatio- 
nem  in  fine  huius  Conventionis  expres 
sam.  Et  quoties  novae  Dioeceses  erunt 
erigendae,  eadem  norma  locum  habebit 
prò  dote  cuiusque  Ecclesiae,  Capituli  et 
Seminarii.  Cum  autem  huiusmodi  dotes 
assignentur  compensatione,  immo  loco 
decimarum,  quibus  hoc  modo  supplendis 
Gubernium  propria  illius  loci  utilitatis 
causa  a  Sede  Apostolica  huiusmodi  ve- 
niam  petiit  et  obtinuit,  iccirco  dotes  ipsae 
habendae  omnino  erunt,  prout  sunt,  ti- 
tulo  oneroso,  ac  propterea  Gubernium, 
tamquam  verum  Ecclesiae  creditum  erga 
Nationem  S.  Salvatoris  dotes  ipsas  agno- 
scit,  quae  ita  liberorum,  seu  omnino  in- 
dependentium  reddituum  naturam  ratio- 
nemque  L  acquirent. 

Art.  VI. 

Parochi  pergent  exigere  primitias  et 
emolumenta  quae  a  stola  nuncupantur, 
salvo  Ordinario  iure  haec  eadem  emo- 
lumenta in  propria  dioecesi  religiose  or- 
dinandi per  opportunam  legem,  donec 
parochis  ipsis  congrua,  tuta,  independens 
dos  fuerit  attributa  a  Gubernio,  collatis 
invicem  super  hac  re  cum  propriis  Or- 
dinariis  consiliis. 

Art.  VII. 
Ob  praedictae  dotis  assignationem, 
quae  praesentes  decimarum  proventus 


vino,  tanto  los  Obispos  corno  el  Clero  y 
el  pueblo  tendràn  libre  comunicacion 
con  la  Sede  Apostolica. 

Art.  5. 

El  Gobierno  del  Salvador  se  corti- 
promete  à  subministrar  las  dotaciones 
del  Obispo,  del  Cabildo  y  del  Seminario, 
y  &  proveer  à  los  gastos  del  culto  y  de 
fabrica  de  la  Iglesia  de  los  fondos  del 
Tesoro  Nacional,  conforme  a  la  escala 
especifìca  que  va  al  fin  del  presente  Con- 
cordato; la  cual  en  caso  de  erecciones 
de  nuevos  Obispados  se  adoptarà  del 
mismo  modo  para  la  dotacion  de  los 
Obispos,  de  los  Cabildos,  de  los  Semina- 
rios,  y  de  las  fabricas  de  las  Iglesias.  Y 
asentado  que  tales  asignaciones,  son  un 
compensativo  ó  mas  bien  una  subroga, 
cion  de  los  Diezmos,  pues  el  Gobierno 
con  miras  de  utilidad  publica  locai  ha 
solicitado  y  obtenido  de  la  S.  Sede  està 
substitucion,  deberàn  considerarse  comò 
lo  son  à.  «  titulo  oneroso  »,  y  recono- 
cidas  por  el  Gobierno  comò  un  verda- 
dero  credito  de  las  Iglesias  contra  la 
Nacion  Salvadorena,  adquiriràn  el  ca- 
racter  de  una  verdadera  renta  indepen- 
diente. 

Art.  6. 

Los  Parrocos  seguiràn  percibiendo 
las  primicias  y  los  emolumentos  dichos 
de  estola,  quedando  al  cuidado  y  con- 
ciencia  del  Ordinario  el  arreglo  de  los 
aranceles  de  estos,  hasta  que  el  Gobierno 
les  asigne  una  Congrua  segura  é  inde- 
pendiente,  poniendose  de  acuerdo  para 
elio  con  el  Obispo. 


Art.  7. 

En  atencion  à  las  dotaciones  preci- 
tadas,  mayores  en  su  totalidad  de  lo  que 


Ada  e  Hji^Ui  69.-  «  naturarti  rationem  > 


concordati!  di  Nicaragua  art.  V. 


1862 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  ili  S.  Salvador 


963 


superat.quaeque  ex  ipsiusGubcrnii  spon- 
sione  copiosior  futuro  tempore  evadet, 
Summus  Pontifex  Praesicli  Reipublicae 
S.  Salvatoris  eiusque  in  munere  Succes- 
soribus  concedit  patronatus  ius,  seu  pri- 
vilegium  proponendi  in  qualibet  vaca- 
tone Sedis  Episcopalis  S.  Salvatoris  et 
aliarum  in  eo  territorio  erigendarum  Ec- 
clesiarum  dignos  idoneosque  ecclesiasti- 
cos  Viros  iis  omnibus  dotibus  praeditos, 
quas  Sacri  Canones  requirunt,  et  idem 
Summus  Pontifex  iuxta  praescriptas  ab 
Ecclesia  regulas  iisdem  Viris  canonicam 
institutionem  ex  consuetis  formis  dabit. 
Designati  vero  nullo  modo  sese  commi- 
scere  poterunt  regimini  et  administra- 
tioni  illius  Ecclesiae  ad  quam  fuerint  no- 
minati, antequam  apostolicas  canonicae 
institutionis  Litteras  exceperint,  prout 
Sacri  Canones  praescribunt.  Reipublicae 
Praeses  non  ultra  annum  a  vacationis 
die  nominatimi  praesentabit. 


Art.   Vili. 

Eadem  de  causa  Summus  Pontifex 
Reipublicae  Praesidi  indultum  concedit 
nominandi  ad  omnes  Capituli  praeben- 
das,  sive  sint  dignitates,  sive  canonica- 
tus,  sive  infèriora  beneficia  usque  ad 
sex  dumtaxat,  excepta  prima  dignitate, 
quae  liberae  Sanctae  Sedis  collationi 
reservata  permanet,  nec  non  theologali 
et  poenitentiaria  praebendis,  quae  ab 
Episcopis  praevio  experimento  seu  con- 
cursu  rite  habito  iis  conferentur,  quos 
digniores  iudicaverint.  Reipublicae  Prae- 
ses illis  semper  exceptis,  ad  sex  illas 
praebendas  nominabit,  quae  primum  va- 
caturae  sunt,  quaeque  ad  ipsius  nomi- 
nationem    perpetuo    pertinebunt.    Reli- 


produce  actualmente  la  renta  de  Diez- 
mos  y  que  el  Gobierno  esperà  aumentat- 
eti el  tiempo  venidero;  el  Sumo  Pon- 
tifice  concede  al  Presidente  de  la  Repii- 
blica  del  Salvador  y  a  sus  Sucesores  en 
este  Cargo  el  Patronato  ó  sea  el  privi- 
legio de  presentar  para  cualesquiera 
vacantes  de  la  Diocesi  de  San  Salvador 
y  de  las  demas  que  fueren  erijidas  en 
aquel  territorio,  a  Eclesiasticos  dignos  é 
idoneos  adornados  de  todas  las  cualida- 
des  requeridas  por  los  sagrados  Canones, 
y  el  Sumo  Pontifìce  en  conformidad  a 
las  reglas  prescriptas  por  la  Iglesia  darà 
•a  los  presentados  la  institucion  canò- 
nica en  las  formas  acostumbradas.  Los 
presentados  sinembargo,  no  podran  de 
ninguna  manera  intervenir  en  el  regimen 
ó  en  la  administracion  de  las  Iglesias 
para  las  cuales  hubiesen  siilo  designados, 
antes  de  recibir  las  Bulas  de  institucion 
canonica,  conio  està  prescripto  en  los 
sagrados  Canones.  El  Presidente  de  la 
Repubblica  proceder.!  &  hacer  la  presen- 
tacion  del  Candidato  no  mas  tarde  de  un 
ano  despues  del  dia  en  que  se  verificò 
la  vacante. 

Art.   8. 

Por  la  misma  causa  el  Sumo  Pon- 
tifìce concede  al  Presidente  de  la  Repu- 
blica  el  privilegio  de  nombrar  para  todas 
las  l'rebendas  del  Capitulo  ya  sean  de 
Dignidades,  o  Canongias  o  racioneros 
hasta  el  numero  de  seis,  exceptuando  la 
primera  Dignidad  que  sera  reservada  A 
la  libre  colacion  de  la  Santa  Sede,  y  la 
Teologai  (Lectoral)  y  Penitenciaria  las 
cuales  seran  conferidas  por  los  Obispos 
en  concurso  de  oposicion  à  las  personas 
que  considerasen  mas  dignas.  Senin  de 
nombramiento  del  Presidente  las  seis 
prebendas  que  primero  vacaren  de  las 
no  exceptuadas,  las  cuales  quedaràn 
sugetas  paia  siempre  a  su  libre  nomina- 


964 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  S.  Salvador 


a.  1862 


quae1  autem  cuiuscumque  tandem  classis 
et  numeri  futurae 2  sint,  quoniam  in  prae- 
sentia  tres  tantum  existunt,  ab  Episco- 
pis  conferentur.  Id  tamen  non  impedit 
quominus  aliae  praebendae  in  Capitulis 
possint  instimi,  quae  per  publicum  expe- 
rimentum,  seu  concursum,  veluti  duae 
superius  memoratae  obtinendae  sint, 
quae  semel  ita  constitutae  nullo  modo 
variari  poterunt. 

Art.  IX. 

Paroeciae  omnes  iuxta  Concilii  Tri- 
dentini praescripta  conferentur  per  pu- 
blicum exporimentum  seu  concursum, 
quo  absoluto,  Episcopi  tres  ex  approbatis 
Reipublicae  Praesidi  praesentabunt,  ut 
ex  iis  propositis  unum  seligat  iuxta  mo- 
rem,  qui  a  Guberniis  Americae  regionum 
ad  Hispanias  olim  pertinentium  obser- 
vatur. 


Art.  X. 

Sancta  Sedes  proprio  utens  iure  no- 
vas  dioeceses  eriget  ac  novas  earum- 
dem  peraget  circumscriptiones  cum  id 
fidelium  necessitas  aut  utilitas  postula- 
verit.  Verumtamen  ubi  id  contigerit 
cum  Gubernio  S.  Salvatoris  Consilia  con- 
ferei In  unaquaque  earumdem  dioece- 
sium  instituetur  Canonicorum  Capitu- 
lum,  et  episcopale  Seminarium  accom- 
modatum  ad  Cleri  dioecesani  numerum, 
et  ipsarum  dioecesium  indigentias.  Pro 
dote  cuiusque  Sedis,  Capituli  et  Semi- 
narli, quae  erigenda  erunt,  ea  norma  erit 
sequenda,  quae  statuta  est  prò  Ecclesia 
S.  Salvatoris,  quae  quamprimum  Cano- 
nicorum Capitulum  habebit  efformatum 
iuxta  schema  inferius  referendum.  In  Se- 
minaria  excipientur  et  instituentur  iuxta 
Tridentinae  Synodi  praescripta  ii  adole- 


cion.  La  provision  de  las  restantes  cual- 
quiera  que  fuese  su  clase  y  numero  en 
el  tracto  sucesivo,  pues  ahora  solo  hay 
tres  existentes,  correspondera  en  ade- 
lante  à  los  Obispos.  Esto  no  impide  que 
pueden  ser  fundadas  otras  prebendas 
de  oposicion  corno  las  dos  antedichas, 
que  deben  conferirse  en  concurso  por 
los  Obispos,  las  cuales  una  vez  estable- 
cidas  no  podràn  variarse. 

Art.  9. 

Todas  las  parroquias  seràn  provistas 
en  concurso  abietto,  segun  lo  dispuesto 
por  el  sagrado  Concilio  de  Trento,  de- 
biendo  los  Ordinarios  formar  las  ternas 
de  los  concurrentes  aprobados,  y  disfi 
jirlas  al  Presidente  de  la  Republica, 
quien  nombrarà  uno  entrelos  propuestos, 
conforme  a  la  pratica  observada  en  las 
otras  Republicas  de  la  America  antigua- 
mente  espanda. 

Art.  10. 

La  Santa  Sede  en  ejercicio  de  su 
propio  derecho  erijirà  nuevas  Diocesis, 
y  harà  nuevas  circunscripciones  de  ellas 
segun  lo  requiem  la  necesidad  y  la  uti- 
lidad  de  los  fieles:  sinembargo,  llegado 
el  caso,  procederà  de  acuerdo  con  el 
Gobierno  del  Salvador.  En  cada  una  de 
estas  Diocesis  se  establecerà  un  Cabildo 
de  Canonigos  y  el  Colegio  Seminario 
proporcionado  al  numero  del  Clero  Dio- 
cesano, y  a  las  necesidades  de  las  mi- 
smas  Diocesis,  y  para  la  dotacion  de  las 
Sillas  episcopales  que  hayan  de  ser  eri- 
jidas,  de  los  Cabildos  y  de  los  Semina- 
rios  se  procederà  sobre  las  bases  adopta- 
das  para  la  de  San  Salvador,  la  cual  a  la 
brevedad  posible  tendrà  un  Cabildo  corno 
se  espresa  eri  la  escala  que  se  halla  al  fin 
del  presente  Concordato.  En  los  Colegios 


1  Busta  69:  «  reliqua  ■ 
3  Busta  69:  •  futura  .. 


a.  m-i 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  S.Salvador 


%5 


scentes,  quos  Episcopi  ex  proprìae  '  dioe- 
cesis  necessitate  vel  utilitate  admitten- 
dos  esse  censuerint.  Ea  omnia  quae  ad 
eorumdem  Seminariorum  regimen,  ordi- 
nationem,  doctrinam,  gubernationem  et 
administrationem  pertinent  a  dioecesano 
Antistite  unice  pendere  debent,  qui  suam 
liberam  plenamque  auctorìtatem  et  ius 
in  ea  exercebit.  Rectores  quoque  et  Pro- 
fessores  Seminariorum  ab  Episcopis  li- 
bere nominabuntur,  et  quotiescumque 
necessarium  vel  utile  ab  ipsis  iudicabitur, 
removebuntur. 


Art.  XI. 
Item  in  singulis  Dioecesibus  a  pro- 
priis  Ordinariis  novae  erigentur  Paroe- 
ciae,  cum  id  lìdelium  necessitas  vel  uti- 
litas  requirat,  atque  in  hac  re  perficienda 
cum  Gubernio  erunt  ineunda  Consilia, 
ubi  et  quoties  civilium  rerum  rationes 
sint  conciliandae. 


Seminarios  seran  recibidos  y  educados 
contorme  a  lo  prescripto  por  el  sagrado 
Concilio  de  Trento  aquellos  jovenes  a 
quienes  los  Obispos  creyeren  conve- 
niente admitir  segun  la  necesidad  y 
utilidad  de  sus  Diocesis.  Corresponde 
por  consiguiente  de  pieno  y  libre  dere- 
cho  a  la  Autoridad  de  los  Prelados 
Diocesanos  todo  cuanto  concierne  al  - 
arreglo,  a  la  ensenanza,  al  regimen  y  a 
la  administracion  de  los  Seminarios  : 
cuyos  Rectores  y  Profesores  seràn  libre 
mente  nombrados  y  revocados  por  los 
Obispos,  cuando  lo  juzgaren  util  y  nece- 
sario. 

Art.  11. 

Se  erijiràn  asi  tambien  por  la  com- 
petente Autoridad  Diocesana  nuevas 
Parroquias  segun  lo  requieran  la  nece- 
sidad y  la  utilidad  de  los  fleles,  pro- 
cediendo  de  acuerdo  con  el  Gobierno 
siemprc  que  fuere  necesario  conciliar 
los  efectos  civiles. 


Art.  XII. 

Sede  vacante,  episcopalis  Ecclesiae 
Capitulum  infra  tempus  praefinitum,  et 
ad  normam  eorum,  quae  a  Sacro  Con- 
cilio Tridentino  in  rem  decreta  sunt,  Vi- 
carium  Capitularem  libere  eliget,  quin 
electionem  semel  factam  revocare,  vel 
ad  novam  procedere  possit,  qualibet  con- 
suetudine de  medio  sublata  ac  penitus 
abolita,  quae  in  hac  re  Sacrorum  Cano- 
num  sanctionibus  quovis  nomine  adver- 
setur. 

Art.  XIII. 
Causae  omnes  fidem,  sacramenta, 
sacras  functiones,  aliaque  officia  et  iura 
sacro  ministerio  adnexa  respicientes,  et 
generatim  causae  omnes  ecclesiasticae 
ad   iudicium    ecclesiasticae  auctoritatis 


Art.  12. 
En  sede  vacante  el  Cabildo  de  la 
Iglesia  Metropolitana  ó  sufraganea  nom- 
brani  libremente  en  el  termino  prefijado 
y  en  conformidad  a  lo  establecido  por 
el  sagrado  Concilio  de  Trento,  al  Vica- 
rio Capitular,  sin  poder  revocar  el  nom- 
bramiento  una  ve/,  hecho,  ni  bacer  otro 
nuevo  quedando  por  consecuencia  abo- 
lida  cualquiera  costumbre  que  fuese 
contraria  a  lo  dispuesto  por  los  SS.  Ca- 
nones. 

Art.  13. 

Las  causas  relativas  a  la  fé,  a  los 
Sai  ramentos  a  las  funciones  sagradas 
a  las  obligaciones  y  a  los  derechos  ane- 
xos  al  sagrado  Ministerio,  y  en  general 
todas  las  causas  de  naturaleza  eclesia- 


Busta  69  :  «  propria 
Busta  69:  .  el  .. 


966 


Concordato  fra  Pio  TX  e  la  Repubblica  di  S.Salvador 


unice  pertinent  iuxta   sacrorum  Cano- 
iium  Qormam. 

Art.  XIV. 

Temporum  ratione  liabita  Sanctitas 
Sua  consentit,  ut  causae  civiles  clerico- 
rum,  ad  laicos  iudices  referantur, l  sive 
personales  sint,  sive  reales,  quae  scilicet 
possessiones,  atque  alia  temporalia  cleri- 
corum,  ecclcsiarum,  benetìciorum,  alia- 
rumque  ecclesiasticarum  fundationum 
ima  respiciant. 

Art.  XV. 
Eadem  de  causa  Sancta  Sedes  haud 
impedit  quominus  causae  criminales 
ecclesiasticorum  prò  delictis,  quae  cri- 
minalibus  Reipublicae  legibus  animad- 
vertuntur,  quaeque  ad  Religionem  non 
pertinent,  ad  Laicorum  tribunalia  defe- 
rantur.  Cum  vero  agitur  de  iudiciis  se- 
cundae  et  ultimae  instantiae  in  illud  tri- 
bunal inter  iudices  etiam  duo  saltem 
ecclesiastici  viri,  quos  Ordinarius  nomi- 
nat,  erunt  omnino  admittendi.  Haec  iudi- 
cia  minime  publica  erunt,  et  respectivae 
sententiae  poenam  capitis,  seu  poenam 
afflictivam,  aut  infamiam  inferentes,num- 
quam  erunt  exequendae  absque  suprema 
Praesidis  Reipublicae  adprobatione,  et 
antequam  proprius  cuiusque  ecclesiastici 
viri  Episcopus  ea  quamprimum  absolverit 
quae  sacri  Canones  praescribunt.  In  de- 
prehendendis  et  detinendis  Ecclesiasticis 
ii  erunt  adhibendi  modi,  quos  reverenda 
status  clericalis  exigit,  et  cum  aliquis  ec: 
clesiasticus  vir  fuerit  deprehensus,  nulla 
interiecta  mora,  Episcopus  de  hac  re  erit 
monendus:  in  hujus  articuli  dispositione 
piene  excluduntur  causae  maiores,  quae 
Apostolicae  Sedi  reservatae  sunt,  iuxta 
sacri  Concilii  Tridentini  praescripta 
Sess.  24  de  Reformatione  Cap.  V. 

1  Come  nei  due  precedenti  concordati,  qui  si  legge  • 


stica,  pertenecen  esclusivamente  al  juicio 
de  la  Autoridad  Eclesiastica  segun  lo 
mandan  los  sagrados  Canones. 

Art.  14. 
Atendiendo  à  las  circunstancias  de 
los  tiempos  la  Santa  Sede  conciente  en 
que  se  defìeran  ii  los  Tribunales  Laicos 
las  causas  personales  de  los  Eclesia- 
sticos  en  materia  civil,  asi  corno  las  cau- 
sas concernientes  &  las  propiedades  y 
a  otros  derechos  temporales  de  los  Cle- 
rigos,  de  las  Iglesias,  de  los  Beneficios  y 
de  las  demas  fundaciones  eclesiasticas. 

Art.  15. 
Por  la  misma  razon  la  Santa  Sede 
no  hace  dificultad  à  que  las  causas  cri- 
minales de  los  Eclesiasticos,  por  delitos 
perseguidos  por  las  leyes  de  la  Repu- 
blica  extranos  a  la  Religion,  sean  defe- 
ridas  A  los  Tribunales  Laicos.  Pero  en 
los  juicios  de  segunda  y  de  ultima 
instancia  entraràn  a  hacer  parte  del 
Tribunal  comò  Conjueces  al  menos  dos 
Eclesiasticos  nombrados  por  el  Ordina- 
rio. Estos  juicios  no  seràn  publicos  y 
las  sentencias  que  resultaren  de  ellos 
en  caso  de  condenacion  à  pena  capital, 
aflictiva  ó  infamante,  no  se  ejecutaràn 
sin  la  aprobacion  del  Presidente  de  la 
Republica,  y  sin  que  el  respectivo  Obispq 
haya  à  la  mayor  brevedad  complido 
previamente  cuanto  en  tales  casos  se 
requiere  por  los  sagrados  Canones.  En 
el  arresto  y  detencion  de  los  Eclesia- 
sticos se  les  guardaràn  los  miramientos 
convenientes  à  su  caracter,  debiendo 
darse  pronto  aviso  de  dicho  arresto  al 
Obispo  respectivo.  En  la  disposicion  con- 
tenida  en  este  Articulo  siempre  se  entien- 
den  excluidas  las  causas  mayores,  las 
cuales  son  reservadas  A  la  S.ta  Sede 
conforme  a  lo  dispuesto  por  el  S.  Con- 
cilio de  Trento,  Ses.  24  de  Refor.  Cap.  V. 


referantur  »,  m.i 


i  gga  il  ti  sto  spapnuolo  e  l'art,  seguente. 


a.  1862 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  S.  Salvador 


%7 


Art.  XVI. 

Cum  Ordinarli  liberi  omnino  sint  in 
proprio  ministerio  exercendo  poterunt 
iuxta  vigentem  et  adprobatam  Ecclesia^ 
disciplinam  illos  coercere  ecclesiasticos 
viros,  qui  a  proprii  muneris  officiis  et  a 
recta  vivendi  ratione  deflectunt. 

Art.  XVII. 

Ecclesia  iure  pollet  novasacquirendi 
pi  issL-ssiones  quovis  iusto  titillo,  eiusque 
acquisitae  res  erunt  sacrae  et  inviolabiles 
aeque  ac  proprietates  aliorum  civium  Rei- 
publicae S.  Salvatoris,  ideoque  nulla  fun- 
dationum  suppressio,  vel  unio  fieri  potest 
absque  interventi!  auctoritatis  Apostoli- 
cae  Sedis,  salvis  faeultatibus  Episcopo- 
rum  iuxta  Concilii  Tridentini  normam. 


Art.  XVIII. 

Ob  rerum  et  temporum  adiuncta 
Sancta  Sedes  consentit,  ut  fundi  et  ec- 
clesiastica bona  publicis  subjiciantur  ve- 
ctigalibus  aeque  ac  aliorum  Reipublicae 
S.  Salvatoris  civium  bona,  exceptis  ta- 
men  Ecclesiis  seu  sacris  aedibus  divino 
cultui  dicatis. 

Art.  XIX. 
Attenta  utilitate  quae  ex  praesenti 
Conventione  in  catholicam  Religionem 
manat,  Sanctitas  Sua  S.  Salvatoris  Rei- 
publicae Praesidis  postulationibus  an- 
nuens  et  publicae  tranquillitati  consu- 
lere  cupiens  decernit  et  declarat  eos, 
qui  durante  praeteritarum  vicissitudi- 
num  tempore  emerint  in  eiusdem  Rei- 
publicae S.  Salvatoris  dominiis  ecclesia- 
stica bona,  vel  census  redemerint,  ad 
civilium  legum  tum  temporis  vigentium 
normam,  et  in  praesentia  illa  possident, 


Art.  16. 

Siendo  los  Ordinario*  enteramentc 
libres  en  el  ejercicio  de  su  Ministerio, 
podràn  conforme  ;i  la  disciplina  vijente 
aprobada  de  la  Iglesia,  corregir  tambien 
a  los  Eclesiasticos  por  las  faltas  a  los 
deberes  de  su  oficio  y  por  las  de  su  con- 
ducta  moral. 

Art.  17. 

La  Iglesia  tiene  el  derecho  de  adqui- 
rir  por  cualquier  titulo  justo:  sus  adquisi- 
ciones  piadosas  senin  respetadas  y  <;;i 
rantidas  à  la  par  de  las  propiedades  de 
todos  los  Ciudadanos  Salvadorenos;  y 
por  lo  que  toca  à  las  fundaciones  no  se 
podra  hacer  ninguna  supresion  ni  union 
sin  la  intervencion  de  la  Autoridad  de 
la  S.  Sede,  salvas  las  facultades  que 
competen  à  los  Obispos  segun  lo  dis- 
puesto  por  el  Sagrado  Concilio  de 
Trento. 

Art.  18. 

La  Santa  Sede  en  vista  de  las  cir- 
cunstancias  actuales  consiente  en  que 
los  fondos  ó  bienes  eclesiasticos  sean 
sometidos  à  las  cargas  publicas,  a  la 
par  de  los  ciudadanos  Salvadorenos,  ex- 
cepto  siempre  las  Fabricas  dedicadas 
al  Culto  Divino,  es  decir  las  Iglesias. 

Art.  19. 

Atendida  la  utilidad  que  del  pre- 
sente Concordato  resulta  para  la  Reli- 
gion,  el  S.  Padre  à  instancias  del  Pre- 
sidente de  la  Republica  del  Salvador, 
y  por  proveer  a  la  tranquilidad  pu- 
blica;  decreta  y  declara  que  las  perso- 
nas  que  durante  las  vicisitudes  pasadas 
hubiesen  comprado  bienes  eclesiasticos 
ó  redimido  censos  en  los  dominios  de 
ella  autorizados  por  las  leyes  vijentes 
en  aquellos  tiempos,  tanto  los  que  se 
hallan  en  posesion,  cuanto  los  que  hayan 


968 


Concordato  fra  l'io  IX  e  la  Repubblica  di  S.  Salvador 


quique  eisdem  emptoribus  successerint, 
vel  ex  iure  succedunt,  nullo  umquam 
tempore,  aut  modo  molestiam  ullam  ha- 
bituros,  neque  a  Sua  Sanctitate,  neque  a 
Suis  Successoribus  Romanis  Pontifici- 
bus;  immo  vero  eorumdem  honorum  pro- 
prietatem,  redditus,  et  emolumenta  tuta 
et  pacifica  fore  penes  ipsos  '  atque  ab 
iis  causam  habentes:  id  tamen  semper 
fìxum  firmumque  esse  debebit,  ut  huius- 
modi  abusivae  alienationes  numquam 
renoventur. 

Art.  XX. 

Episcopis  liberum  erit  in  propria 
Dioecesi  Ordines  seu  Congregationes  re- 
ligiosas  utriusque  sexus,  iuxta  Sacros 
Canonesconstituere:  communicabunt  ta- 
men ea  de  re  cum  Gubernio  Consilia. 
Quae  autem  ad  Regulares  pertinent  ad 
tramites  Canonicarum  Legum,  et  cuius- 
que  Ordinis  constitutionum  normam 
erunt  dirigenda  et  administranda. 

Art.  XXI. 

Praevia  declaratione  a  Gubernio  per 
suum  Plenipotentiarium  emissa,  quod  sci- 
licet  Gubernii  ipsius  mens  est  per  iura- 
mentum  formula  infrascripta  expres- 
sum  haud  obligari  in  conscientia  eos, 
qui  iuramentum  illud  praestent  ad  quid- 
piam  peragendum,  quod  Dei  et  Eccle- 
siae  legibus  adversetur,  Sanctitas  Sua 
assentitur  sequens  iuramentum  ab  Epi- 
scopo ceterisque  ecclesiasticis  viris  prae- 
stari  posse.  «  Ego  iuro  et  promitto  ad 
«  Sancta  Dei  evangelia  obedientiam  et 
«  fidelitatem  Gubernio  per  Constitutio- 
«  nem  Reipublicae  S.  Salvatoris  statuto, 
«  itemque  promitto  me  nulli  propositioni 
«  sive  persona,  sive  Consilio  adfuturum, 
«  quae  Nationis  independentiae  vel  tran- 
«  quillitati  publicae  noceat  ». 


sucedido  ó  sucedieren  de  derecho  a 
los  dichos  compradores,  no  serali  mole- 
stados  en  ningun  tiempo  y  de  ninguna 
manera  por  Su  Santidad,  ni  por  los 
Sumos  Pontifices  sus  sucesores  de  modo 
que  los  primeros  compradores  lo  mismo 
que  sus  lejitimos  sucesores,  gozaran 
segura  y  pacificamente  de  la  propiedad 
de  dichos  bienes,  de  sus  respectivos 
emolumentos  y  productos,  siendo  enten- 
dido  que  no  se  renovaràn  esas  enajena- 
ciones  abusivas. 

Art.  20. 
Los  Obispos  podràn  establecerOrde- 
nes  ó  Congregaciones  de  Regulares  de 
ambos  sexos  en  sus  propias  Diocesis, 
segun  lo  prescriben  los  sagrados  Cano- 
nes;  pero  deberan  ponerse  previamente 
de  acuerdo  al  intento  con  el  Gobierno. 
Las  cosas  relativas  à  Regulares  seràn 
arregladas  segun  lo  disponen  las  leyes 
canonicas  y  las  Constituciones  de  los 
respectivos  Ordenes. 

Art.  21. 

En  vista  de  la  declaracion  del  Go- 
bierno emitida  por  medio  de  su  Pleni- 
potenciario,  en  cuanto  al  Juramento,  de 
que  no  es  su  mente  obligar  en  con- 
ciencia  a  quien  le  preste  à  cosa  contra- 
ria à  la  Ley  de  Dios  y  de  la  Iglesia,  Su 
Santidad  consiente  en  que  los  Obispos 
y  demas  Eclesiasticos  lo  presten  en  la 
forma  siguiente  :  «  Yo  juro  y  prometo  a 
«  Dios  sobre  los  Santos  Evanjelios  ohe- 
«  decer  y  ser  fiel  al  Gobierno  establecido 
«  por  la  Constitucion  de  la  Republica  del 
«  Salvador  y  prometo  asimismo  no  inje- 
«  rirme  personalmente  ni  por  medio  de 
«  consejos,  en  proyecto  alguno  que  pueda 
«  ser  contrario  à  la  independencia  nacio- 
«  nal  ó  a  la  tranquilidad  publica  ». 


Ada  e  Busta  69:  «  (ore  per  seipsos  »l 


a.  18«2 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  S.  Salvador 


969 


Art.  XXII. 

Post  divina  officia  in  omnibus  Reipu- 
blicae  S.  Salvatori*  templis  sic  orabitur: 
«  Domine,  salvasi  fac  Rempublicam  :  Do- 
«  mine,  salvum  fac  Praesidem  et  Supre- 
«  mas  eius  Anctoritates  ». 

Art.  XXIII. 

Sanctitas  Sua  Reipublicae  S.  Salva- 
toris  exercitibus  exemptiones  et  gratias 
concedit,  quae  sub  generali  privilegio- 
rum  castrensium  nomine  cognoscuntur: 
atque  eadem  Sanctitas  Sua  singulas  sive 
gratias,  sive  exemptiones  quas  erit  lar- 
gitura,  determinabit  per  Apostolicas  I.it- 
teras,  quae  expedientur  cum  praesens 
Conventio  publicabitur. 


Art.  22. 

Despues  de  los  Ofìcios  Divinos  en 
todas  las  [glesias  del  Salvador  se  nani 
la  siguiente  Oracion:  «  Domine  salvam 
«  fac  Rempublicam:  Domine  salvum  fac 
«  Praesidem  ejus  et  supremas  ejus  Aucto- 
«  ritates  ». 

Art.  23. 

Su  Santidad  concede  a  los  ejercitos 
de  la  Republica  del  Salvador  las  exen- 
ciones  y  gracias  conocidas  bajo  la  deno- 
minacion  de  privilejios  castrenses,  y 
determinarà  despues  en  un  breve  con- 
temporaneo a  la  publicacion  del  Con- 
cordato cadauna  de  las  gracias  y  exen- 
ciones  que  entiende  conceder. 


Art.  XXIV. 

Reliqua  omnia  ad  res,  seu  personas 
ecclesiasticas  spectantia,  de  quibus  in 
hisce  articulis  nulla  habita  mentio  est, 
erunt  omnino  dirigenda  et  administranda 
iuxta  vigentem  EcclesiaeCatholicae  Apo- 
stolicae  Romanae  disciplinam. 

Art.  XXV. 

Pfaesens  Conventio  uti  Lex  Status, 
ceteris  Legibus,  Decretis  et  Ordinatio- 
nibus  quae  Conventioni  adversanlur  sub- 
roganda,  habebitur  et  publicabitur. 

Art.  XXVI. 

Ratificationes  praesentis  Conventio- 
nis  mutuo  tradentur  Romae  decem  et 
octo  mensium  spatio,  aut  citius  si  fieri 
poterit. 

Art.  XXVII. 

Statim  ac  praedictae  ratificationes 
mutuo  traditae  fuerint  Sanctitas  Sua  per 


Art.  24. 

Todo  lo  demas  que  no  se  haya  ar- 
reglado  espresamente  por  los  Articulos 
anteriores;  sea  que  pertenezca  a  cosa 
ó  a  personas  eclesiasticas  sera  dirijido 
y  administrado  conforme  a  la  disciplina 
vijente  de  la  Iglesia  catolica,  aposto- 
lica, romana. 

Art.  25. 

El  presente  Concordato  que  ha  de 
ser  substituido  a  todas  la  leyes,  decre- 
tos  y  ordenanzas  en  cuanto  se  opongan 
a  él,  se  considerarà  corno  ley  del  Estado 
y  sera  publicado. 

Art.  26. 

El  presente  Concordato  seni  ratifì- 
cado  legalmente  por  ambas  partes,  y  las 
ratificaciones  canjeadas  en  Roma  dentro 
del  termino  de  diez  y  ocho  mcses  y  antes 
si  fuese  posible. 

Art.  27. 

Luego  que  fueren  cangeadas  las  ra- 
tificaciones del  presente  Concordato,  Su 


970  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  S.  Salvador  a.  1862 

Apostolicas  Litteras  praesentem  Conven-  Santidad  lo  confirmarà  con  sus  Letras 

tionem  confirmabit.  Apostolicas. 

In  quorum   fidem  praefati  Plenipo-  En    fé   de  lo  cual    los  respectivos 

tentiarii  praesenti  Conventioni  subscri-  Plenipotenciarios  lo  han  firnrado  y  sel- 

pserunt,  illamque  suo  quisque  sigillo  obsi-  lado  con  su  sello, 
gnavit. 

Actum  Romae  die  22  Aprilis  1862.  Hecho  enRoma  a  22.  de  Abril  de  1862. 

Jacobus  Card.  Antonelli.  Fernando  de  Lorenzana. 

Loco  i%  Sigilli.  (L.  S.) 

Il  testo  latino  da  Pii  IX  Ada  loc.  cit.  589-600,  collazionato  l'esemplare,  donde  il  testo 
spagnuolo,  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Busta  69  nell'Archivio  della 
Segreteria  di  Stato.  Ibid.  l'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  del  Presidente  della  Repub- 
blica di  S.  Salvador,  G.  Barrios,  in  data  di  San  Salvador  10  giugno  1862,  con  cui  ratifica 
il  concordato,  che  Pio  IX  confermò  con  la  Bolla  Vicariam  Christi  del  1  giugno  1853 
(Ada  587-602).  In  Busta  69  segue,  a  firma  autografa  del  Lorenzana,  la 

«  Escala  especifica  de  las  dotaciones  asignadas  al  Seminario,  al  Illnio  Seflor  Obispo, 
al  Cabildo  eclesiastico  y  à  la  Fabrica  de  la  Iglesia  Catedral  de  la  Diocesi  de 
San  Salvador. 

1°  Al  Colegio  Seminario  anualmente Pesos    4200 

2°  Al  Senor  Obispo  de  San  Salvador »        4200 

3°  Al  Cabildo  eclesiastico »        5100 

Distribuida  la  ultima  partida  del  modo  siguiente 

Dignidades 

Al  Dean Pesos     1200 

Al  Tesorero »        1000 

Canonigos 

Al  Penitenciario »  800 

Al  Teologai  (Lectoral) »  800 

A  un  Canonigo  de  grada »  600 

Racioneros 
Dos  Racioneros  con  350  Pesos  cadauno   .        »  700 

Suma  Pesos    5100 

4^   A  la  Fabrica  de  la  Catedral  de  S.  Salvador »         1500 

Suma  total  Pesos    15000 
Fern.0  de  Lorenzana  ». 


a.  1862 


Concordato  fra  l'in  IX  e  la  Repubblica  di  Venezuela 


971 


CX 11. 


CONCORDATO  FRA  PIO  IX  E  LA  REPUBBLICA  DI  VENEZUELA. 


In  nomine  Sanctissimae  et  Indivi- 
duae  Trinitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex 
Pius  IX.  et  Praeses  Reipublicae  Venetio- 
lanae  in  suos  respective  plenipotentia- 
rios  nominarunt: 

Sanctitas  Sua  Eminentissimum  Do- 
minum  Jacobum  Antonelli  S.  R.  E.  Car- 
dinalem  Diaconum  Sanctae  Agathae  ad 
Suburram  Suum  Ministrum  a  publicis 
negotiis. 

Et  Reipublicae  Praeses  Excellentis- 
simum  Dominum  Sylvestrum  Guevara  ' 
Archiepiscopum  Metropolitanae  Eccle- 
siae  Sancti  Jacobi  de  Caracas. 

Qui  post  mutuo  tradita  respectivae 
plenipotentiae  instrumenta  de  iis  quae 
sequuntur  convenerunt. 

Art.  I. 

Religio  Catholica  Apostolica  Ro- 
mana esse  pergit  Religio  Reipublicae  de 
Venezuela  et  Gubernium  agnoscit  suum 
piane  officium  esse  illam  studiosissime 
tuendi  atque  servandi  cum  omnibus  iis 
juribus  et  praerogativis,  quibus  fruì 
debet  ex  Dei  ordinatione  et  Canonicis 
Sanctionibus. 

Art.  II. 

Hinc  juventutis  institutio  in  Univer- 
sitatibus,  Collegiis,  Scholis  tam  publicis 
quam  privatis,  et  aliis  omnibus  educa- 
tionis,  seu  instructionis  institutis  erit- 
piane  conformis  doctrinae  ejusdem  Re- 
ligionis  Catholicae;  et  ideirco  Episcopi 


26  luglio  1862. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  é  In- 
dividua Trinidad. 

Su  Santidad  ci  Sumo  Pontifice  Pio  IX. 
y  el  Presidente  de  la  Republica  de  Ve- 
nezuela nombraron  para  sus  respectivos 
plenipotenciarios 

Su  Santidad  il  Su  Eminencia  el  Sefior 
Don  Jacobo  Antonelli  Cardenal  de  la 
Santa  Iglesia  Romana,  Diacono  de  Santa 
Agata  de  Suburra  y  Secretario  de  Estado 
y  de  Relaciones  exteriores 

Y  el  Presidente  de  la  Republica  al 
excelentisimo  Senor  Don  Silvestre  Gue- 
vara Arzobispo  de  la  Metropolitana  Igle- 
sia de  Santiago  de  Caracas. 

Los  cuales  despues  de  haber  cam- 
biado  sus  respectivos  plenos  poderes 
convinieron  en  los  Articulos  siguientes. 

Art.  I. 

La  Religion  Catolica  Apostolica  Ro- 
mana continua  siendo  la  Religion  de  la 
Republica  de  Venezuela,  y  el  Gobierno 
reconoce  el  deber  de  defenderla  y  con- 
servarla eficazmente  con  todos  los  dere- 
chos  y  prerogativas  que  le  corresponden 
por  la  ordenacion  de  Dios  y  sanciones 
Canonicas. 

Art.  II. 

En  consecuencia  la  educacion  de  la 
ìuventud  en  las  Universidades,  Colegios, 
Escuelas,  tanto  publicas  corno  privadas, 
y  demas  establecimientos  de  instruc- 
cion,  sera  enteramente  conforme  à  la 
doctrina  de  la  misma  Religion  Catolica  ; 


1  Nussi  :  «  Guerara 


972 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Rcpuhblica  di  Venezuela 


a.  1862 


et  Locorum  Ordinarli  liberi  omnino  erunt 
in  dirigenda  doctrina,  quae  ad  Theolo- 
gicas  et  Canonici  juris  facultates,  et  ad 
alias  ecclesiasticas  cujusque  generis  di- 
sciplinas  pertinet.  Insuper  iidem  Ordi- 
narti et  Episcopi  praeter  illam  sollicitu- 
dinem,  quam  ex  proprii  ministerii  officio 
in  religiosam  juventutis  educationem 
exercent,  advigilabunt  etiam,  ut  in  qua- 
vis  alia  tradenda  disciplina  nihil  adsit, 
quod  Catholicae  Religioni  morumque 
honestati  adversetur. 


Art,  III. 
Seminarla  in  Dioecesibus  Reipu- 
blicae  de  Venezuela  existentia  erunt 
conservanda;  atque  Dioecesani  Anti- 
stites  ad  normam  S.  Concilii  Tridentini, 
liberi  omnino  erunt  in  Seminariorum 
erectione,  ordinatione,  doctrina  atque 
administratione.  Rectores  quoque  et  Pro- 
fessores  Seminariorum  ab  Episcopo  no- 
minabuntur  atque  removebuntur,  quo- 
tiescumque  necessarium  ab  ipso  judica- 
bitur. 

Art.  IV. 
Episcopi  jure  suo  fruentur  exami- 
minandi  et  censuram  ferendi  in  omnes 
libros  et  scripta,  quae  ad  fìdei  dogmata, 
Ecclesiae  disciplinam,  et  ad  publicam 
morum  honestatem  quovis  modo  perti- 
nenti et  supremum  Gubernium  de  Ve- 
nezuela omnem  auctoritatis  suae  opem 
et  operam  praestabit  ad  tuendas  dispo- 
sitiones,  quas  ipsi  Episcopi  juxta  Cano- 
nicas  sanctiones  suscepturi  erunt  ad  Re- 
ligionem  tuendam,  atque  ad  devitan- 
dum  quidquid  eidem  Religioni  adversari 
possit. 

Art.  V. 
Cum  Romanus  Pontifex  jure  divino 
Caput  et  Centrum  sit  Ecclesiae  univer- 

'  Busta  70  om.,  m;i  trovasi  nell'esemplare  a  firma 


y  por  tanto  los  Obispos  y  Ordinarios 
tendràn  del  todo  libre  la  direccion  y 
vigilancia  en  la  doctrina  perteneciente 
a  las  facultades  de  Teologia,  Derecho 
Canonico,  y  demas  instituciones  ecle- 
siasticas  de  cualquier  genero  que  sean. 
Los  mismos  Ordinarios  y  Obispos  ade- 
mas  de  la  solicitud  que  por  su  propio 
Ministerio  ejercen  en  la  educacion  re- 
ligiosa de  la  juventud,  vigilaran  que 
nada  haya  en  la  ensenanza  de  cual- 
quiera  otra  ciencia  que  sea  contrario  à 
la  Religion  Católica,  y  à  la  honestidad 
de  las  costumbres. 

Art.  III. 
Se  conservaran  los  Seminarios  exi- 
stentes  en  las  Diócesis  de  la  Republica, 
y  conforme  al  Santo  Concilio  de  Trento 
los  Obispos  seran  del  todo  libres  en  la 
ereccion,  orden,  doctrina  y  administra- 
cion  de  dichos  Seminarios.  Los  Rectores 
y  Profesores  de  los  Seminarios  seràn 
nombrados  por  los  Obispos  y  remo- 
vidos  cuando  lo  estimen  necesario. 


Art.  IV. 
Los  Obispos  conservaran  espedito  el 
derecho  de  examinar  y  censurar  los 
libros  y  escritos  de  cualquier  genero 
relativos  à  los  dogmas  de  la  '  fé,  disci- 
plina eclesiastica  y  moral  publica  ;  y  el 
Supremo  Gobierno  de  Venezuela  pre- 
starà el  auxilio  de  su  Autoridad  y  coo- 
perarà  à  sostener  las  disposiciones  que 
dictaren  los  mismos  Obispos  con  arreglo 
a  los  Cànones,  en  defensa  de  la  Reli- 
pion  y  para  evitar  todo  lo  que  à  ella  se 
oponga. 

Art.  V. 
Tanto  los  Obispos  corno  el  Clero  y 
el  pueblo  comunicandi  libremente  con 

del  Presidente. 


a.  1862 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Venezuela 


973 


salis,  tum  Episcopi  tum  '  Clerus,  et  po- 
pulus  libere  cum  Apostolica  Sede  com- 
municabunt. 

Art.  VI. 
Gubernium  de  Venezuela  per  suum 
Plenipotentiarium  Ministrum  petiit  et  ab 
Apostolica  Sede,  ob  extraordinaria  tem- 
porum  et !  locorum  adjuncta,  obtinuit 
ut  in  decimarum  locum  substitueretur 
ecclesiastica  dos.  Quocirca  Gubernium 
idem  se  obligat  ad  solvendam  ex  pu- 
blico  Aerano,  uti  debitum  Status,  ean- 
dem  dotem  ecclesiasticam,  juxta  notam 
huic  Conventioni  adjeetam  pio  congrua 
sustentatione  Archiepiscopi  et  cujusque 
Episcopi,  Capituli  ecclesiastici,  Parochi, 
Seminarii  et  Aedificii  Templorum,  et  prò 
consuetis  et  necessariis  divini  cultus 
expensis;  atque  id  prò  legitima  compen- 
satione  redditus  decimarum  sublati.  Pa- 
rochi pergent  frui  jure  percipiendi  pri- 
mitias  et  emolumenta,  quae  vulgo  appel- 
lante a  stola  ex  cujusque  Dioecesis 
more,  ac  3  juxta  taxam  ex  praescriptis 
Synodorum  in  praesentia  vigentem,  vel 
quae  in  posterum  a  competenti  ecclesia- 
stica auctoritate  statui  contigerit. 


Art.  VII. 
Obligationum  causa  quibus  Guber- 
nium se  obstringit,  Summus  Pontifex 
concedit  Praesidi  Reipublicae  de  Vene- 
zuela jus  patronatus  et  privilegium  pro- 
ponendi  Episcopos,  juxta  rationem  quae 
in    praesenti   Conventione   constituitur. 

Art.  Vili. 

Consequenter   Reipublicae    Praeses 
Sanctitati  Suae  proponet  ad  Sedem  Ar 

1  Busta  70  uni. 

1  Nusssi  om. 

*  Busta   70  :  «et». 


el  Romano  Pontffice,  corno  que  por  de- 
recho divino  es  la  Cabeza  y  el  Cenno 
de  la  Iglesia  Universal. 

Art.  VI. 
El  Gobierno  de  Venezuela  por  medio 
de  su  Ministro  Plenipotenciario  pidió  y 
obtuvo  de  la  Sede  Apostòlica  que  en 
atencion  a  las  circunstancias  extraordi- 
aarias  de  los  tiempos  y  lugares  se  su- 
stituyese  la  asignacion  eclesiastica  en 
lugar  de  los  diezmos.  En  consecuencia 
el  mismo  Gobierno  se  obliga  a  pagar  del 
Erario  piiblico,  corno  deuda  del  Estado, 
las  asignaciones  que  se  expresan  en  la 
Nota  adjunta  à  este  Concordato,  para 
la  congrua  sustentacion  del  Arzobispo, 
de  los  Obispos,  Cabildos  eclesiasticos, 
Parrocos,  Seminarios,  fàbricas  de  Igle- 
sias,  y  demas  gastos  necesarios  y  aco- 
stumbrados  para  el  mantenimiento  del 
culto  divino,  en  legitima  compensacion 
de  la  renta  decimai  abolida.  Los  Par- 
rocos continuaràn  gozando  del  derecho 
de  percibir  las  primicias  y  los  emolu- 
mentos  llamados  de  estola  segun  la  co- 
stumbre  de  cada  Diócesis,  y  con  arreglo 
a  la  tasa  vigente  prescrita  por  los  Si- 
nodos,  ó  que  se  estableciere  en  lo  suee- 
sivo  por  la  autoridad  eclesiastica. 

Art.  VII. 
Con  motivo  de  las  obligaciones  con- 
trahidas  por  el  Gobierno,  el  Sumo  Pon- 
tifice  concede  al  Presidente  de  la  Repu- 
blica  de  Venezuela  el  derecho  de  patro- 
nato y  el  privilegio  de  proponer  los 
Obispos,  segun  los  términos  establecidos 
en  la  presente  Convencion. 

Art.  Vili. 
En  està  virtud   el  Presidente  de  la 
Repùblica  propondra  à  Su  Santidad  para 


974 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Venezuela 


a.  1862 


chiepiscopalem,  et  ad  quascumque  Se- 
des  Episcopales  vacantes  dignos  et  ido- 
neos  ecclesiasticos  viros  iis  omnibus 
praeditos  dotibus,  quas  sacri  Canones 
requirunt.  Talibus  autem  viris  Sanctitas 
Sua  juxta  regulas  ab  Ecclesia  praescri- 
ptas  et  formas  consuetas,  canonicam  da- 
bit  institutionem.  Antequam  vero  iidem 
viri  canonicae  hujus  institutionis  litteras 
Apostolicas  obtinuerint,  nullo  modo  se 
immiscere  poterunt  regimini  seu  admi- 
nistrationi  Ecclesiarum  ad  quas  desi- 
gnati fuerint,  prout  a  Sacris  Canonibus 
sancitum  est.  Reipublicae  autem  Praeses 
quamprimum  idoneos  hosce  viros  pro- 
pone!. 

Art.  IX. 

Vim  habent  dispositiones  quae  hac- 
tenus  viguerunt  in  Republica  de  Vene- 
zuela quoad  caduca,  seu  spolia  Archiepi- 
scoporum  et  Episcoporum;  et  iccirco 
eadem  ad  proprias  Cathedrales  Eccle- 
sias  pertinebunt. 

Art.  X. 

Praeses  Reipublicae  ad  omnes  Ca- 
thedralium  Ecclesiarum  Dignitates  et 
Canonicatus,  exceptis  iis  qui  de  oficio 
appellantur,  nominabit.  Ad  reliquas  prae- 
bendas  idem  Praeses  ecclesiasticos  viros 
Dioecesanis  Antistibus  praesentabit,  qui 
canonicam  ipsis,  dummodo  digni  reperti 
fuerint,  dabunt  institutionem.  Prima  au- 
tem dignitas  in  Metropolitano  tempio  de 
Venezuela  sive  Sancti  Jacobi,  in  reliquis 
vero  Reipublicae  Cathedralibus  sive  actu 
existentibus,  sive  in  posterum  erigendis, 
Canonicatus,  vulgo  de  Merced,  qui  prima 
Sanctitatis  Suae  collatione  praefigetur, 
liberae  Romani  Pontificis  dispositioni 
perpetuo  reservantur. 


la  Siila  Arzobispal,  ó  cualesquiera  otras 
Sillas  Episcopales  vacantes,  Eclesiasticos 
dignos  é  idoneos,  adornados  de  las  cua- 
lidades  que  requieren  los  Sagrados  Ca- 
nones, y  el  Sumo  Pontitìce  les  darà  la 
institucion  canònica  en  la  forma  aco- 
stumbrada,  y  conforme  a  las  reglas  pre- 
scritas  por  la  Iglesia.  Mas  antes  de  re- 
cibir  estos  Eclesiasticos  las  Bulas  de 
institucion  canonica,  de  ningun  modo 
podràn  mezclarse  en  el  regimen  ó  admi- 
nistracion  de  las  Iglesias  para  que  fue- 
ren  designados,  corno  està  establecido 
por  los  Sagrados  Cànones.  El  Presidente 
de  la  Republica  propondrà  estos  Ecle- 
siasticos tan  pronto  corno  sea  posible. 

Art.  IX. 

Quedan  vigentes  todas  las  disposi 
ciones  que  hasta  ahora  han  regido  en 
la  Republica  de  Venezuela  relativas  a 
espolios  de  los  Arzobispos  y  Obispos,  y 
en  consecuencia  dichos  espolios  perte- 
neceràn  à  las  respectivas  Iglesias  Cate- 
drales. 

Art.  X. 

El  Presidente  de  la  Republica  nom- 
brarà  para  todas  las  Dignidades  y  Ca- 
nongias  de  las  Iglesias  Catedrales,  à 
excepcion  de  las  que  se  llaman  de  oficio, 
asi  corno  tambien  para  las  demas  pre- 
bendas,  presentando  los  nombrados  à  los 
Prelatos  Eclesiasticos  para  que,  si  los 
encuentran  dignos  les  den  la  institucion 
Canònica.  Mas  se  reserva  perpetuamente 
la  primera  Dignidad  en  la  Iglesia  Me- 
tropolitana de  Santiago  de  Caracas  à 
la  libre  disposicion  del  Romano  Ponti- 
fice;  y  en  las  otras  Catedrales  de  la  Re- 
publica hoy  existentes,  ó  que  se  erijan 
en  lo  sucesivo,  una  de  las  Canongias 
nombradas  de  Merced,  la  cual  quedarf 
designada  por  la  provision  que  haga 
Su  Santidad  en  la  primera  vacante. 


a.  1862 


Concordato  fra   Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Venezuela 


975 


Art.  XI. 

Canonicatuum  de  oficio  provisio 
praevio  concursu  fiet,  juxta  Sacros  Ca- 
nones;  et  Episcopus  tres  ex  adprohatis 
Reipublicae  Praesidi  praesentabit ,  ut 
unum  ex  eisdem  seligat. 

Art.  XII. 

Ubi  primum  status  reddituum  pu- 
blici  aerarìi  permiserit,  extinctae  Metro- 
politani Templi  dignitates  restituentur. 


Art.  XIII. 

Cum  jam  in  Dioecesi  de  Guayana 
CapitulumCathedraleerectumsit.Sancta 
Sede  approbante,  Seminarium,  ad  nor- 
mam  Concilii  Tridentini,  ejusdem  Dioe- 
eesis  quamprimum  erigetur. 


Art.  XIV. 

Sede  vacante,  Metropolitanae,  vel 
suffraganeae  Ecclesiae  Capitulum  intra 
tempus  praefinitum,  et  ad  normam  eorum 
quae  a  Sacro  Concilio  Tridentino  in  rem 
decreta  sunt,  Vicarium  Capitularem  li- 
bere eliget,  qui  tempore  vacationis  Dioe- 
cesim  ipsam  gubernare  debeat;  quin  ele- 
ctionem  semel  factam  revocare,  et  ad 
novam  procedere  '  possit. 


Art.  XI. 

Las  Canogias  de  oficio  se  proveeran 
en  concurso,  segun  los  Sagrados  Cano- 
nes,  y  elObispo  presentala  al  Presidente 
de  le  Republica  tres  de  los  Eclesiàsticos 
aprobados  para   que   elija  uno  de  ellos. 

Art.  XII. 

Tan  luego  corno  lo  permita  el  estado 
de  las  rentas  del  erario  publico,  se  re- 
stablecenin  las  Dignidades  suprimidas 
en  la  Iglesia  Metropolitana  de  Caracas. 

Art.  XIII. 

Estando  ya  erigido  en  la  Diócesis 
de  Guayana  el  Capitulo  Catedral,  con 
aprobacion  de  la  Santa  Sede,  se  erigira 
tan  pronto  come  sea  posible  el  Colegio 
Seminario,  segun  la  norma  del  Concilio 
Tridentino. 

Art.  XIV. 

En  sede  vacante  el  Capitulo  de  la 
Iglesia  Metropolitana,  ó  Sutraganea  eli- 
gira  libremente  en  la  forma  y  termino 
presento  por  el  Santo  Concilio  Triden- 
tino el  Vicario  Capitular  que  deba  go- 
bernar  la  Diócesis  durante  el  tiempo  de 
la  vacante,  y  hecha  està  eleccion  no  po- 
drà  ser  revocada,  ni  procederse  a  otra. 


Art.  XV. 

Paroeciae  omnes  juxta  Concilii  Tri- 
dentini praescriptum  conferentur  per  pu- 
blicum  experimentum,  seu  Concursum. 
Quo  absoluto,  Ordinarii  tres  ex  appro- 
batis  Reipublicae  Praesidi  exhibebunt; 
qui  sive  per  se,  sive  per  suos  in  provin- 
ciis  Delegatos,  unum  seliget,  cui  Paroe- 
cia  erit  conferenda. 


Art.  XV. 

Todas  las  parroquias  se  proveeran 
en  publico  concurso  con  arreglo  al  Santo 
Concilio  de  Trento.  Los  Ordinarios  for- 
maràn  ternas  de  los  opositores  aproba- 
dos, y  las  presentaràn  al  Presidente  de 
la  Republica,  el  cual,  o  por  si  mismo,  o 
por  medio  de  sus  delegados  en  las  pro- 
vincias,  elejira  uno  a  quien  se  conferirà 
la  parroquia. 


1  Nuftsi:  «  praecedere  i 


976 


Concordato  fra  Pio  TX  e  la  Repubblica  di  Venezuela 


a.  1863 


Art.  XVI. 
Coadjutores   ecclesiarum    parochia- 
lium  unice  dumtaxat  ab  Ordinariis  eli- 
gcntur,  praevio  examine  Synodali. 

Art.  XVII. 

Sancta  Sedes  proprio  utensjure  no- 
vas  Dioeceses  eriget,  ac  novas  earum- 
dem  peraget  circumscriptiones,  cum  id 
fidelium  necessitas  aut  utilitas  postula- 
verit;  collatis  antea  cum  Reipublicae  de 
Venezuela  Gubernio  consiliis.  In  una- 
quaque  earundem  Dioecesium  instituen- 
tur  Canonicorum  Capitulum  et  Episco- 
pale Seminarium.  Pro  dote  cujusque 
Sedis,  Capituli  et  Seminarii,  quae  eri- 
genda erunt,  ea  norma  erit  sequenda, 
quae  prò  aliis  jam  existentibus  sta- 
tuta  est. 

Art.  XVIII. 

Item  in  singulis  Dioecesibus  a  pro- 
priis  Ordinariis,  ad  normam  Sacrorum 
Canonum,  novae  erigentur  paroeciae, 
cum  id  necessarium  fuerit,  collatis  cum 
Gubernio  consiliis. 


Art.  XVI. 

Los  coadjutores  de  las  Iglesias  par- 
roquiales  seran  elegidos  exclusivamente 
por  los  Ordinarios,  previo  examen  Si- 
nodal. 

Art.  XVII. 

La  Santa  Sede  en  ejercicio  de  su  de- 
recho,  erijira  nuevas  Diocesis,  y  nani 
nuevas  circunscripciones  de  las  mismas, 
cuando  lo  exija  la  necesidad  ó  utilidad 
de  los  fieles,  poniendose  de  acuerdo  con 
el  Gobierno  de  la  Repiiblica  de  Vene- 
zuela. En  cada  una  de  estas  Diocesis  se 
estableceran  el  Capftulo  de  Canonigos, 
y  el  Seminario  Episcopal.  En  la  dotacion 
de  cada  Sede,  Capitulo  o  Seminario  que 
haya  de  erijirse,  se  seguirà  la  norma 
establecida  para  los  ya  existentes. 

Art.  XVIII. 

Las  nuevas  parroquias  eclesiàsticas 
se  erijiràn  por  los  respectivos  Ordinarios 
en  cada  Diocesis  con  arreglo  a  los  Sa- 
grados  Cànones,  cuando  sea  necesario, 
de  acuerdo  con  el  Gobierno. 


Art.  XIX. 

Causae  omnes  fidem,  Sacramenta, 
sacras  functiones,  aliaque  officia  et  jura 
sacro  Ministerio  adnexa  respicientes,  et 
generatim  causae  matrimoniales  omnes- 
que  aliae  ecclesiasticae  naturae,  ad  ec- 
clesiasticae  auctoritatis  judicium  unice 
pertinent,  juxta  Sacrorum  Canonum  nor- 
mam. 


Art.  XIX. 

Todas  las  causas  de  fé,  Sacramentos, 
funciones  sagradas,  y  demas  deberes  y 
derechos  anexos  al  Santo  Ministerio,  y 
generalmente  las  causas  matrimoniales 
y  cualesquiera  otras  de  naturaleza  ecle- 
siastica,  pertenecen  unicamente  al  juicio 
de  la  autoridad  eclesiastica,  conforme  a 
los  Sagrados  Canones. 


Art.  XX. 

Ecclesiasticum  forum  in  Republica 
prò  causis  civilibus  clericorum  servabi- 
tur.  Quod  ad  causas  criminales  spectat, 
idem  forum  ecclesiasticum  servabitur, 
indulgente   Apostolica   Sede,  ut  forum 


Art.  XX. 

El  fuero  eclesiastico  se  conservare 
en  la  Republica  en  las  causas  civiles  de 
los  clerigos.  En  cuanto  à  las  criminales 
se  conservaci  igualmente  el  mismo  fuero, 
consentiendo  la  Santa  Sede  en  que  quede 


a.  1862 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dì  Venezuela 


977 


ipsum  inter  eos  limites  existat,  quibus 
hodie  '  ex  civilium  legum  praescrtpto 
restringi  tur. 

Art.  XXI. 

Cum  Ordinarli  liberi  omnino  sint  in 
proprio  ministerio  exercendo,  poterunt 
juxta  vigentem  et  adprobatam  Ecclesiae 

disciplinam  illos  coercere  ecclesiasticos 
viros,  qui  a  proprii  muneris  ofiiciis,  et 
a  recta  vivendi  ratione  deflectunt. 

Art.  XXII. 

Ecclesia  jure  pollet  novas  acquirendi 
possessiones  quovis  justo  titulo,  ejusque 
acquisitae  res,  aut  t'undationes  sacrae  et 
inviolabiles  erunt  aeque  ac  proprietates 
Civium  Reipublicae  de  Venezuela  ;  ideo- 
que  nulla  fundationum  suppressio,  vel 
unio  fieri  poterit  absque  interventu  au- 
ctoritatis  Apostolicae  Sedis;  sai  vis  facul- 
tatibus  Episcoporum  juxta  Concilii  Tri- 
dentini normam. 


Art.  XXIII. 

Ob  rerum  ac  temporum  adjuncta 
Sancta  Sedes  consentit  ut  fundi  et  ec- 
clesiastica bona  publicis  subjiciantur  ve- 
ctigalibus,  aeque  ac  bona  aliorum  civium 
Reipublicae  de  Venezuela  ;  exceptis  sem- 
per  Ecclesiis,  Seminariis,  caeterisque  in- 
stitutis  divino  cultui  dicatis. 


Art.  XXIV. 

Attenta  militate,  quae  ex  praesenti 
Conventione  in  Catholicam  Religionem 
manat,  Sanctitas  Sua  Reipublicae  de 
Venezuela  Praesidis  postulationibus  an- 
nuens  et  publicae  tranquillitati  consu- 
lere  cupiens,  declarat  eos  qui  occasione 
legis  civilis  diei  11.  Aprilis  anni  1833  de- 
cimas  persolvere  intermiserint,  necnon 


dentro  de  los  limites  a  que  hoy  està  re- 
ducido  por  las  leyes  civiles. 

Art.  XXI. 

Siendo  los  Ordinarios  del  todo  libres 
en  el  desempeno  de  su  ministerio,  po- 
dran,  seguii  la  disciplina  vigente  y  apro- 
bada  de  la  Iglesia,  corregir  à  los  ecle- 
siasticos  que  (aitando  a  sus  deberes  no 
lleven  una  vida  conforme  a  su  estado. 

Art.  XXII. 

La  Iglesia  conserva  el  derecho  que 
tiene  de  adquirir  y  poseer  bienes  bajo 
cualquier  justo  titulo,  y  sus  propiedades 
y  fundaciones  sagradas  seran  inviolables 
y  respectadas  corno  las  de  los  ciudada- 
nos  venezolanos;  y  por  tanto  sin  que 
intervenga  la  autoridad  de  la  Santa  Sede, 
no  podni  hacerse  supresion  <3  anexion 
alguna  de  las  fundaciones  existentes, 
salvas  las  facultades  de  los  Obispos, 
segun  el  Concilio  Tridentino. 

Art.  XXIII. 

Atendiendo  a  las  circunstancias  de 
los  tiempos,  la  Santa  Sede  consiente  en 
que  los  bienes  eclesiasticos  esten  sujetos 
a  los  impuestos  comunes,  corno  los  de 
los  ciudadanos  de  la  Republica  de  Ve- 
nezuela, excepluandose  siempre  las  Iglc- 
sias,  los  Seminarios  y  demas  institutos 
dedicados  al  culto  divino. 

Art.  XXIV. 

Considerando  la  utilidad  que  la  Re- 
ligion  Catolica  reportarà  del  presente 
Concordato,  Su  Santidad  accediendo  à 
las  peticiones  del  Presidente  de  la  Re- 
publica de  Venezuela,  y  deseando  pro- 
veer  a  la  tranquilidad  publica,  declara 
que  las  personas  que  por  consecuencia 
de  la  lev   civil   de  11.  de  Abril  de  1833 


'  Busta  70:  .  hodiedum  ■■ 


978 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Venezuela 


a.  1862 


eos  qui  ab  anno  1810  usque  ad  praesens 
emerint  in  ejusdem  Reipublicae  dominiis 
ecclesiastica  bona  vel  census  redemerint, 
ad  civilium  legum  praedicto  temporis 
spatio  vigentium  normam,  et  in  prae- 
sentia  illa  possident,  quique  eisdem  em- 
ptoribus  successerint,  vel  ex  jure  succe- 
dunt,  nullo  unquam  tempore  aut  modo, 
molestiam  ullam  habituros  neque  a  se, 
ncque  a  suis  successoribus  Romanis  Pon- 
tificibus.  Id  tamen  semper  fixum,  firmum- 
que  esse  debebit,  ut  ejusmodi  abusi vae 
alienationes  numquam  renoventur. 

Art.  XXV. 
Monasteria  Monialium  in  Reipubli- 
cae territorio  nunc  existentia  conserva- 
buntur;  et  Ordinarii  Praesules  omnimoda 
fruentur  libertate  alia  erigendi  Mona- 
steria. Quod  vero  attinet  ad  Religioso- 
rum  domus,  iidem  Ordinarii  eas  pariter 
juxta  Canonicas  Sanctiones  constituere 
poterunt,  collatis  cum  gubernio  consiliis. 

Art.  XXVI. 
Gubernium  Reipublicae  de  Vene- 
zuela curare  perget  omnibus  quibus  uti 
poterit  modis,  conversionem  ad  fidem 
catholicam  et  instructionem  Christianam 
infidelium,  qui  in  territorio  Reipublicae 
adhuc  commorantur;  atque  omnem  opem 
auxiliumque  praestabit  institutioni  et 
progressui  sacrarum  Missionum,  quae 
ad  hunc  laudabilem'  finem  illuc  auctori- 
tate  sacrae  Congregationis  Propagandae 
fìdei  mittuntur. 

Art.  XXVII. 
Praevia  declaratione  a  Gubernio  per 
suum  Plenipotentiarium  emissa,  quod 
scilicet  Gubernii  ipsius  mens  est  per 
juramentum  formula  infrascripta  expres- 
sum   haud   obligari  in  conscientia  eos, 


hayan  dejado  de  pagar  los  diezmos,  asi 
corno  tambien  aquellos  que  desde  el  ano 
de  '  1810  hasta  el  presente  hayan  com- 
prado  bienes  eclesiasticos  en  los  domi- 
nios  de  la  misma  Republica,  ó  redimido 
censos  con  arreglo  a  las  leyes  civiles  vi- 
gentes  en  el  enunciado  espacio  de  tiempo, 
y  las  que  hayan  sucedido  a  los  mismos 
compradores,  ó  sucedan  por  derecho,  no 
seran  inquietados  en  su  posesion  por  Su 
Santidad  ni  por  sus  sucesores  los  Roma- 
nos  Pontifices.  Mas  deberà  tenerse  pre- 
sente que  estas  abusivas  enagtnaciones 
no  se  repetiran  jamas. 

Art.  XXV. 

Se  conservaran  los  Monasterios  de 
Monjas  que  hoy  existen  en  la  Republica, 
y  los  Prelados  Ordinarios  podran  erigir 
con  entera  libertad  otros  Monasterios. 
En  cuanto  a  los  Conventos  de  Religiosos, 
los  mismos  Ordinarios  podran  fundarlos, 
segun  las  disposiciones  Canonicas,  po- 
niendose  de  acuerdo  con  el  Gobierno. 

Art.  XXVI. 
El  Gobierno  de  la  Republica  de  Ve- 
nezuela por  los  medios  que  esten  a  su 
alcance,  seguirà  procurando  la  conver- 
sion  a  la  fé  Catolica  y  la  instruccion 
Cristiana  de  los  infieles  que  aun  existen 
en  el  territorio  de  la  Nacion,  y  prestara 
su  cooperacion  y  auxilio  para  el  esta- 
blecimiento  y  progreso  de  las  sagradas 
Misiones  que  para  tan  laudable  fin  sean 
enviadas  por  la  Sagrada  Congregacion 
de  Propaganda  Jìde. 

Art.  XXVII. 

Atendida  la  declaracion  que  por 
medio  de  su  Ministro  Plenipotenciario 
hizo  el  Gobierno  de  Venezuela,  de  que 
con  el  siguiente  juramento  no  entiende 
el  mismo  Gobierno  que  quien  lo  preste 


Bn>ln  70  om., 


tfOVa9Ì    il'  111'  s    nip]. ir. 


da  Presidente. 


a.  1862 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Venezuela 


979 


qui  juramentum  illud  praestent,  ad  quid- 
pia  m  peragendura  quod  Dei  et  Ecclesiae 

legibus  adversetur;  Sanctitas  Sua  assen- 
titili- sequens  juramentum  ab  ecclesia- 
sticis  viris  praestari  posse:  «Ego  juro 
et  promitto  ad  Sancta  Dei  Evangelia 
obedientiam,  et  tidelitatem  Gubernio  per 
constitutionem  Reipublicae  de  Venezuela 
statuto;  itemque  promitto  me  nulli  pro- 
positioni,  sive  persona  sive  Consilio  ad- 
futurum,  quae  Nationis  independentiae, 
vel  tranquillitati  publicae  noceat  ». 


Art.  XXVIII. 

Permittitur  ut  in  antiqua  collecta 
«  et  famulos  tuos  »  commemoretur  post 
Sanctitatis  Suae  et  Episcopi  Dioecesani 
nomen,  illud  Praesidis  Reipublicae,  di- 
cendo: «  et  Rempublicam  nostram  cum 
Praeside  suo  N.  ». 

Art.  XXIX. 

Reliqua  omnia  ad  res  seu  personas 
ecclesiasticas  spectantia,  de  quibus  in 
hisce  articulis  nulla  habita  mentio  est, 
erunt  omnino  dirigenda  et  administranda 
juxta  vigentem  et  a  Sede  Apostolica 
adprobatam  Ecclesiae  disciplinam. 

Art.  XXX. 

Per  praesentem  Conventionem  le- 
ges,  ordinationes,  decreta  in  Republica 
de  Venezuela  quocumque  modo  et  tem- 
pore huc  usque  lata,  in  quantum  Con- 
ventioni  eidem  adversantur,  abrogata 
omnino  censentur;  atque  eadem  Con- 
ventio  veluti  lex  status  in  futurum  omne 
tempus  valitura  habebitur. 

Si  quae  in  posterum  super  iis,  quae 
conventa  sunt  supervenerit  dititìcultas, 
Sanctitas  Sua  et  Reipublicae  Praeses 
invicem  conferent  ad  rem  amice  compo- 
nendam. 


quede  obligado  en  conciencia  a  actos 
contrarios  a  las  leyes  de  Dios  y  de  la 
Iglesia,  Su  Santidad  conviene  en  que 
los  eclesiasticos  puedan  prestarlo  en  està 
forma:  «  Yo  juro  y  prometo  a  Dios  por 
«  los  Santos  Evangelios  obedecer  y  ser 
«  fiel  al  Gobierno  establecido  por  la 
«  Constitucion  de  la  Republica  de  Vene- 
«  zuela,  y  prometo  igual mente  no  inge- 
«  rirme  personalmente,  ni  tampoco  por 
«  medio  de  consejo,  en  proyecto  alguno 
«  que  pueda  ser  contrario  a  la  indepen- 
«  dencia  nacional,  y  a  la  tranquilidad 
«  publica  ». 

Art.  XXVIII. 

Se  permite  que  en  la  antigua  Co- 
lecta  «  et  famulos  tuos  »  se  mencione  ci 
nombre  del  Presidente  de  la  Republica, 
despues  de  los  de  Su  Santidad  y  Obispos 
Diocesanos,  diciendose  «  et  Rempubli- 
«  cam  nostram  cum  Praeside  suo  N.  ». 

Art.  XXIX. 

Todo  lo  demas  relativo  a  las  per- 
sonas ó  cosas  eclesiasticas,  de  que  no 
se  hace  mencion  en  este  Concordato,  se 
arreglara  segun  la  disciplina  vigente  de 
la  Iglesia,  aprobada  por  la  Santa  Sede. 


Art.  XXX. 

Por  la  presente  Convencion  quedan 
abrogadas  las  leyes,  ordenanzas  y  de- 
cretos  de  la  Republica  de  Venezuela  que 
hasta  ahora  se  hayan  dado,  en  cuanto 
sean  contrarias  a  està  misma  Conven- 
cion, la  cual  se  considerare  en  todo 
tiempo  subsistente,  y  corno  ley  de  la 
Republica. 

Si  ocurriere  alguna  dificultad  sobre 
los  puntos  contenidos  en  este  Tratado, 
Su  Santidad  y  ci  Presidente  de  la  Re- 
publica la  resolveran  amigablemente  de 
commi  acuerdo. 


Conconiato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Venezuela 


à.  1862 


Art.  XXXI. 
Ratificationes  praesentis  Conventio- 
nis  mutuo  tradentur  Romae  unius  anni 
spatic,  aut  citius  si  fieri  poterit. 

In  quorum  fidem  praedicti  Plenipo- 
tentiarii  praesenti  Conventioni  subscri- 
pserunt,  illamque  suo  quisque  sigillo  ob- 
signavit. 

Datum  Romae  die  26.  Julii  anno  1862. 


J.  Card.  Antonella 

(L.  S.). 


Art.  XXXI. 

La  Ratilicacion  del  presente  Coneor- 
dato  sera  canjeada  en  Roma  eri  el  espa- 
cio  de  un  ano,  ó  mas  pronto  si  fuere 
posible. 

En  fé  de  lo  cual  los  infrascritos  Ple- 
nipotenciarios  han  firmado  y  sellado  el 
presente  Convenio  con  sus  respectivos 
sellos. 

Dado  en  Roma  en  el  dia  26.  de  Tulio 
de  1862. 

Silvestre  Guevara  ' 
Arzobispo  de  Caracas  y  Venezuela. 

(L.  S.). 


Il  testo  latino  da  Nussi,  Conventiones  etc.  356-361  (XLIX),  collazionato  l'esemplare  a 
firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Busta  70  nell'Archivio  della  Segreteria  di 
Stato,  donde  il  testo  spagnuolo  e  le  «  Asignaciones  » ,  che  seguono  e  portano  la  firma  auto- 
grafa dei  plenipotenziarii.  Ibid.  l'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  del  Presidente  della 
Repubblica  del  Venezuela,  José  Antonio  Pàez,  con  cui  in  data  di  Caracas  6  Marzo  1863 
ratifica  il  concordato. 


Asignaciones  eclesiasticas 

En  la  Diocesis  de  Caracas  se  pagardn 

Al  Seminario  Conciliar,  dos  mil  pesos 2000 

A  la  Mitra  seis  mil  pesos 6000 

Cuerpo  Capitolar 

Dean  en  cada  ano  -  dos  mil  pesos 2000 

Arcediano  -  mil  seiscientos  pesos 1600 

Canonjia  Doctoral  -  mil  cuatrocientos  pesos 1400 

Id.        Penitenciaria  -  mil   cuatrocientos  pesos 1400 

Id.        Magistral  -  mil  cuatrocientos  pesos 1400 

Id.        de  Merced  -  mil  cuatrocientos  pesos 1400 

Dos  Racioneros  -  a  mil  doscientos  pesos 2400 

Dos  Medios  racioneros  -  a  mil  pesos 2000 

Coro  de  Catedral 

Secretano  de  Cabildo  -  doscientos  sesenta  y  tres  pesos 263 

Seis  Capellanes  de  erecion  -  a  doscientos  pesos 1200 

Dos         id.         de  extracreacion  -  a  ciento  cincuenta  pesos 300 

Suma  pesos  23363 

1  Xiussi  :  .  Snerara  •  I 


1862  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  di  Venezuela  981 


23363 
Apuntador  de  fallas  que  puede  servirse  por  un  Capellan  y  comò  por  gratifì- 

cacion  -  ciento  ocho  pesos 108 

Maestro  de  ceremonias  -  doscientos  pesos 200 

Sochantre  -  doscientos  pesos 200 

Sacristan  raayor  de  Catedral  -  trescientos  pesos 300 

Dos  Sacristanes  menores  -  a  cien  pesos 200 

Seis  Monaguillos  el  1.  a  cincucnta  pesos,  los  otros  cinco  a  cuarenta  y  dos    .  260 

Dos  Monaguillos  del  Sagrario  y  un  Caniculario  a  veinte  y   cinco  pesos    .    .  75 

Pertiguero  -  ciento  ochenta 180 

Maestro  de  Capilla  -  cuatr.Tit.ntos 400 

Organista  -  doscientos  cinquenta 250 

Bajonista  -  cien  pesos 100 

c'ampanero  -  doscientos  cincuenta 250 

Relojero  -  ciento  cincuenta 150 

Dos  sacristanes  mayores  de  San  Pablo  v  Candelaria-à  ciento  cincuenta  pesos  300 

Venerables  Curas  de  està  ciudad    Caracas   y  del  interior 

Dos  Curas  de  Catedral  -  a  ochocientos  pesos 1600 

Cinco  mas  de  està  ciudad  a  seiscientos  pesos  uno 3000 

Dos  id.  de  la  Guaira  y  Puerto  Cabello  -  a  quinientos  pesos 1000 

Odio  id.  de  las  Capitales  de  provincia  &  saber:  dos  de  Valencia,  dos  de  Bar- 
quisimeto,  uno  de  Guanare,  uno  de  Calaboso,  uno  de  la  Victoria,  y  uno 

de  Achaguas  -  ;i  cuatro  cientos  pesos 3200 

Dos  id.  del  Focuyo  y  dos  de  San  Carlos  a  trescientos  pesos  cada  uno.     .     .  1200 
Siete  Curas  de  Cabeceras  de  Canton  que  tenian  asignada  renta  en  los  diezmos 
a  saber:  Villa  de  Cura,  S.  Sebastian,  Nirgua,  S.  Felipe,  Carora,  Araure  v 

el  Pao  -  a  trescientos  pesos  cada  uno 2100 

Cien  Curas  de  las  parroquias  del  interior  que   no  tenian    renta  asignada  en 
la   masa  decimai,  y  à  quienes  se  da  por  la  presente  lev,  a  doscientos 

pesos  cada  uno 20000 

A  la  fabrica  de  Catedral  mil  pesos 1000 

A   las   fabricas  de   ciento  ochenta  y  dos  Parroquias  de  està   ciudad   y  del 

interior  à  cuarenta  pesos   cada  una;  siete  mil  doscientos  ochenta    .     .     .  7280 

Su  ma  pesos  66716 
En  la  Diocests  de  Menda  se  pagardn 

M  Seminario  Conciliar  -  mil  quinientos  pesos 1500 

\   la  Mitra  -  cinco  mil 5000 

Cuerpo  Capitular 

Al  Dean  -  mil  quinientos  pesos 1500 

Canongia  Doctoral  -  mil  doscientos 1200 

Id.        Magistral  -  mil  doscientos 1200 

Suma  pesos  10400 


,,s_.  Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica   di   Venezuela  a.  18(52 


10400 

Canongia  Lectoral  -  mil  doscientos 1200 

Id.       de  Merced  -  mil  doscientos 1200 

Dos  Racioneros  a  mil  pesos  uno 2000 

Coro  de  Catedral 

Secretano  de  Cabildo  -  ciento  cinquenta  pesos 150 

Sochantre  -  doscientos  pesos 200 

Maestro  de  Ceremonias  -  doscientos  pesos 200 

Sacristan  Mayor  -  doscientos  pesos 200 

Seis  Capellanes  de  ereccion  -  a  doscientos 1200 

Sacristan  Menor  -  ciento  veinte  pesos 120 

Seis  Acólitos  -  a.  cinquenta  pesos 300 

Organista  -  doscientos  pesos 200 

Pertiguero  -  ciento  ochenta  pesos 180 

Maestro  de  Capilla  -  doscientos  cincuenta 250 

Bajonista  -  cien  pesos 100 

Fuellero  -  cincuenta ' '  ■    .  50 

Campanero  -  ciento  cincuenta 150 

La  fabrica  de  Catedral  -  mil  pesos 1000 

Venerables  Curas 

El  Cura  del  Sagrario  de  Catedral  -  seiscientos  pesos 600 

A  los  dos  Curas  de  la  Ciudad  de  Merida  à  cuatrocientos  pesos  cada  uno  800 
A    los  seis  Curas  de  las  Iglesias  principales  de  Maracaibo,  Coro,  Trujillo, 

Barinas,  La  Grita  y  Nutrias  -  à  cuatrocientos  pesos 2400 

À  los  cinco  Curas  que  existen  ademas  de  las  parroquias  mencionadas,  a 
saber:  dos  en  la  Ciudad  de  Maracaibo  en  la  Chiquinquira  y  S.  Bàrbara, 
uno  en  coro  en  San  Gabriel,  otro  en  Trujillo  en  la  Chiquinquerà,  y  otto 
en  la  Grita  de  Nfa  Senora  de  los  Angeles  à  trescientos  pesos  uno  -  mil 

quinientos 1500 

Cien  Curas  -  a  doscientos  pesos  uno 20000 

A  las  fabricas  de  ciento  sesenta  parroquias,  a  cuarenta  pesos 6400 

Suma  pesos  50800 
En  la  Diocesis  de  Guayana  se  pagardn: 

Para  el  R.  Obispo  -  cinco  mil  pesos 5000 

Dos  Canongias  (de  Merced)  -  à  mil  pesos 2000 

Asignacion  al  Cura  del  Sagrario  de  Catedral  -  seiscientos  pesos 600 

Para  los  Curas  de  las  Capitales:  dos  de  Cumanà,  uno  de  Barcelona  y  uno  de 

Margarita  -  a  cuatrocientos  pesos  cada  uno 1600 

Para  los  Curas  de  las  Iglesias  parroquiales  de  Campano  y  Maturin  en  la  pro- 
vincia de  Cumanà,  y  de  las  de  Aragua  y  el  Pao  en  la  de  Barcelona  - 

a  trescientos  pesos  cadauno 1200 

Suma  pesos  10400 


a.  1862 


Concordato  fra  Pio  IX  <■  la  Repubblù  a  dell'Equatore 


983 


10400 
Sinodos  de  cincuenta  Curas  para  toda  la  Diocesis  -  diez  mil  pesos    ....    10000 

Para  fabrica  y  otros  gastos  -  dos  mil  trescientos  cincuenta  pesos 2350 

Para  oblatas  de  las  cincuenta  parroquias  -  a  cincuenta  pesos 2500 

Suma  pesos     25250 

Para  la  proteccion  del  Culto  cn  la  reparacion  y  edificacion  de  las  Iglesias 
parroquiales,  se  destina  la  sumn  anual  de  siete  mil  pesos,  en  està  forma: 
tres  mil  para  la  Diocesis  de  Caracas:  dos  mil  para  la  de  Mérida;  y  dos 
mil  para  la  de  Guayana,  cuyas  sumas  emplearan  oportunamente  los  Pre- 
lados,  atendidas  las  necesitades  mas  urgentes  en  cada  caso,  con  acuerdo 
del  poder  ejecutivo. 


Nota  -  Que  las  asignaciones  eclesiasticas  correspondientes  a  la  Dignidad  de 
Dean,  la  Canongia  Magistral,  dos  Raciones  '  y  demas  empleados  de  la  Catedral 
de  Guayana  no  constan  de  la  ley  del  1855  por  haberse  erigido  canonicamente  el 
Capitulo  de  aquella  Iglesia  posteriormente;  pero  si  se  espresan  en  otra  lev  de  la 
Republica  que  no  se  tnijo  por  no  haberse  previsto  que  fuese  necesaria. 


Card.  Antonelli 


1  Si.  !  anche  l'esemplare  a  firma  ilei  Presidente:  «  R;i> ■<■ 


CXIII. 


Silvestre  Guevara   Arzobispo 
de  Caracas  y  Venezuela. 


CONCORDATO  FRA  PIO  IX  E  LA  REPUBBLICA  DELL'EQUATORE. 


In  Nomine  Sanctissimae    et    Indivi 
duae  Trinitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex 
Pius  IX.  et  Praeses  Reipublicae  Aequa- 
toris  in  suos  respective  plenipotentiarios 
nominar  unt: 

Sanctitas  Sua  Eminentissimum  D.  Ta- 
cobum  Antonelli  S.  R.  E.  Cardinalem 
Diaconum  Sanctae  Agathae,  ad  Subur- 
ram,  suum  Ministrum  a  publicis  nego- 
tiis. 


26  settembre  1862. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  é  In- 
dividua Trinidad. 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontifice 
Pio  IX.  y  el  Presidente  de  la  Republica 
del  Ecuador  nombraron  para  sus  re- 
spectivos  plenipotenciarios 

Su  Santidad  a  Su  Eminencia  el 
Seiìor  Don  Jacobo  Antonelli  Cardenal 
de  la  Santa  Iglesia  Romana,  Diacono 
de  Santa  Agata  de  Suburra  y  Secreta- 
no de  Estado  y  de  Relaciones  exte- 
riores 


984 


Ccmiii liuti)  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


a.  JS62 


Et  Rcipublicae  Praeses  Excellentis- 
simum  Dominum  '  Ignatium  Ordonez 
Cathedralis  Ecclesiae  Chonchensis  in  ea- 
dem  Republica  Archidiaconum  etc.  etc. 
Administrum  cum  liberis  mandatis  apud 
Sedem  Apostolicam^ 

Qui  post  mutuo  tradita  respectivae 
plenipotentiae  instrumenta  de  iis,  quae 
sequuntur,  convenerunt  : 

Art.  1. 

Religio  Catholica  Apostolica  Ro- 
mana esse  perget  Religio  Reipublicae 
Aequatoris  atque  inibi  sarta  tecta  per- 
petuo conservabitur  cum  omnibus  iis 
juribus  et  praerogativisquibus  fruì  debet 
ex  Dei  ordinatione  et  Canonicis  sanctio- 
nibus.  Quocirca  in  Aequatoris  Republica 
nunquam  permitti  poterit  alius  cultus 
vel  societas  quae  fuerit  damnata  ab  Ec- 
clesia. 

Art.  2. 

In  omnibus  Dioecesibus,  quae  in 
praesentia  existunt,  vel  in  posterum  eri- 
gentur,  existere  debebit  Seminarium 
Dioecesanum,  cujus  procuratio,  regimen 
et  administratio  libere  atque  unice  per- 
tinebit  ad  Dioecesanos  Ordinarios  juxta 
Concilii  Tridentini  praescripta  et  alias 
canonicas  leges.  Rectores,  Professores 
et  alii  aliquo  munere  fungentes  tum  in 
tradendis  doctrinis  tum  in  iisdem  diri- 
gendis  Seminariis  ab  ipsis  Ordinariis  li- 
bere erunt  nominandi  vel  amo  vendi. 

Art.  3. 

Juventutis  institutio  in  Universitati- 
bus,  Collegiis,  Facultatibus,  Scholis  tam 
publicis  quam  privatis  erit  sane  confor- 
mis  doctrinae  Religionis  Catholicae.  Epi- 
scopi unice  jure  pollebunt  designandi 
libros  seu  textus  qui  adhibendi  sunt  ad 

1  Nessi  om. 

-  Nussi   om   >  Administrum  -  Aposiulicam  ». 


Y  Su  Excelencia  el  Presidente  de 
la  Republica  al  Excelentisimo  Senor 
Don  Ignacio  Ordonez  Arcediano  de  la 
Iglesia  Catedral  de  Cuenca  en  la  misma 
Republica  etc.  etc.  y  Ministro  Plenipo- 
tenciario  cerca  de  la  Santa  Sede. 

Los  cuales  despues  de  haber  cam- 
biado  sus  respectivos  plenos  poderes 
convinieron  en  los  articulos  siguientes. 

Art.  1. 

La  Religion  Católica  Apostòlica  Ro- 
mana continuare  siendo  la  unica  Reli- 
gion de  la  Republica  del  Ecuador,  y  se 
conservarà  siempre  con  todos  los  dere- 
chos  y  prerogativas  de  que  debe  gozar 
segun  la  ley  de  Dios  y  las  disposiciones 
Canonicas.  En  consecuencia  jamas  po- 
drà  ser  permitido  en  el  Ecuador  nin- 
gun  otro  culto  disidente,  ni  sociedad  al- 
guna  condenada  por  la  Iglesia. 

Art.  2. 

En  cada  una  de  las  Diócesis  attual- 
mente ecsistentes  y  en  las  que  se  eri- 
jiéren  despues,  habnl  un  Seminario 
Diocesano  cuya  direccion,  régimen  y 
administracion  perteneceran  libre  y 
esclusivamente  a  los  Ordinarios  Dioce- 
sanos  segun  las  disposiciones  del  Conci- 
lio de  Trento  y  mas  leyes  Canonicas. 
Los  Rectores,  Profesores  y  mas  emplea- 
dos  en  la  ensenanza  y  direccion  de  dichos 
establecimientos  serdn  libremente  nom- 
brados  y  removidos  por  los  Ordinarios. 

Art.  3. 

La  instruccion  de  la  juventud  en  las 
Universidades ,  Colejios,"  Facultades, 
Escuelas  piiblicas  y  privadas  sera  en 
todo  conforme  a  la  doctrina  de  la  Re- 
ligion Católica.  Los  Obispos  tendran 
para  elio  el  esclusivo  derecho  de  desi- 


a.  1862 


Concordato  fra   Pio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


985 


ecck'siasticas  scientias  tradendas,  atque 
ad  institutionem  quae  Religionem  mo- 
resque  spectant.  '  Insuper  Episcopi  alii- 
que  Ordinarii  Antistites  piena  libertate 
exercebunt  jus  eoruni  proprium  proscri- 
bendi  libros  religioni  bonisque  moribus 
adversos;  itemque  Gubernium  advigi- 
labit  et  opportuna  suscipiet  Consilia  ne 
hujusmodi  libri  in  Rempublicam  intro- 
ducantur  et  diffundantur. 


Art.  4. 

Episcopi  ex  pastoralis  ministerii  of- 
ficio curabunt,  ne  ulla  tradatur  doctrina 
quae  catholicae  religioni  morumque  In- 
nestati sit  contraria;  quocirca  nemini 
umquam  licebit  in  aliquo  vel  publico  vel 
privato  Instituto  docere  Theologiam,Ca- 
thechesim,autreligiosam  doctrinam,quin 
primum  opportunam  auctoritatem  obti- 
nuerit 3  a  Dioecesano  Antistite,  qui  eam- 
dem  tacultatem  potcrit  revocare  cum  id 
opportunum  esse  censuerit.  Pro  exami- 
nandis  Professoribus  primarum  schola- 
rum,  Dioecesanus  Antistes  semper  no- 
minabit  Deputatum  ad  recognoscendam 
religiosam  doctrinam  et  morum  dotes 
illius  qui  examini  erit  subjiciendus,  qui- 
que  iccirco  sui  officii  munus  suscipere 
numquam  poterit,  quin  primum  ab  ipso 
Dioecesano  Antistite  fuerit  approbatus. 

Art.  5. 

Cum  Romanus  Pontifex  jure  Divino 
primatum  honoris  et  jurisdictionis  in  uni- 
versam  qua  late  patet  Ecclesiam  obti- 
neat,  tum  Episcopi,  Clerus  et  populus 
libere  cum  Apostolica  Sede  comiriunica- 
bunt.  Itaque  nulla  civilisauctoritas  poterit 
umquam  ullo  modo  hoc  liberum  plenum- 
que  commemoratae  comunicationis  exer- 
citium  impedire  cogendo  Episcopos,  de- 


gnar los  testos  para  la  ensefianza  tanto 
de  las  ciencias  eclesiastìcas,  corno  de  la 
instruccion  moral  y  religiosa.  Ademas 
los  Obispos  y  los  Prelados  Ordinarios 
ejerceran  con  toda  libertad,  el  derecho 
que  les  compete  de  prohibir  los  libros 
contrarios  a  la  Religion  y  a  las  buenas 
costumbres  debiendo  tambien  vijilar  el 
Gobierno  y  adoptar  las  medidas  opor- 
tunas  para  que  dichos  libros  no  se  im- 
porten  ni  se  propaguen  en  la  Republica. 

Art.  4. 

Los  Obispos  segun  el  deber  de  su 
ministcrio  pastoral,  cuidaràn  de  que 
ninguna  ensefianza  sea  contraria  a  la 
Religion  Católica  y  a  la  honestidad  de 
las  costumbres.  Con  tal  objeto,  nadie 
podrà  ensenar  en  ningun  establecimiento, 
ya  publico,  va  privado,  la  Teologia,  el 
Catecismo,  ó  la  doctrina  religiosa,  sin 
haber  obtenido  autorizacion  del  Prelado 
Diocesano,  quien  podni  revocarla,  cuando 
le  parezea  oportuno.  Para  los  ecsame- 
nes  de  los  institutores  primarios,  el  Dio- 
cesano nombrarà  siempre  un  Asistente 
destinado  ;i  reconocer  la  instruccion  re- 
ligiosa y  la  conducta  moral  del  ecsami- 
nando;  el  que  no  podrà  entrar  al  des- 
empeno  de  su  oficio  sin  el  asentimiento 
del  mismo  Diocesano. 


Art.  5. 

Perteneciendo  al  Romano  Pontifice 
por  derecho  Divino  el  primado  de  honor 
y  de  jurisdiccion  en  la  Iglesia  Univer- 
sal,  tanto  los  Obispos,  corno  el  Clero  y 
los  fieles  tendran  libre  comunicacion  con 
la  Santa  Sede.  Por  tanto  ninguna  auto- 
ridad  secular  podrà  poner  obstaculos  al 
pieno  y  libre  ejercicio  de  dicha  comu- 
nicacion,  obligando    a   los   Obispos,    al 


1  Sic  !  dovrebbe  essere  «  spectat 
J  Mussi:  c  obtinuerint  ». 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


a.  1862 


rum  et  populum  uti  Gubernii  opera,  ut 
in  eorum  necessitatibus  Sanctam  Sedem 

adeant,  aut  subjiciendo  Apostolicasejus- 
dem  Sedis  Litteras  et  Rescripta  Guber- 
nii veniae,  vulgo  Exequatur. 

Art.  6. 

Ecclesiastici    Reipublicae   Ordinarli 

poterunt  piena  libertate  suas  Dioeceses 
gubernare,  convocare,  celebrare  Syno- 
dos  tum  Provinciales  tum  Dioecesanas 
et  exercere  jura  quae  ad  ipsos  pertinent 
ex  proprii  sacri  ministerii  vi,  atque  ex 
vigentibus  canonicis  sanctionibus  a  San- 
cta  Sede  probatis,  quin  aliquod  umquam 
opponatur  impedimentum  quominus  su- 
sceptae  ab  ipsis  ordinationes  executioni 
mandentur.  Quin  immo  Aequatoris  Gu- 
bernium  valido  suo  patrocinio  omnem 
opem  feret  Episcopis,  cum  ea  ab  ipsis 
requiretur;  ac  praesertim  cum  iidem 
hominum  impietati  obsistere  debeant, 
qui  fidelium  animos  pervertere,  eorum- 
que  mores  corrumpere  conentur. 

Art.  7. 

Abolentur  appellationes  a  sententiis 
Ordinariorum  ad  laicam  potestatem 
(vulgo  recursos  defuersa),  et  quoad  exe- 
cutiones  et  sententias  ab  ordinariis  ec- 
clesiasticis  '  judicibus  latas,  poterit  tan- 
tum appellari  ad  superiora  ecclesiastica 
tribunalia  vel  ad  Sanctam  Sedem  juxta 
disciplinam  statutam  in  Apostolicis  Lit- 
teris  Summi  Pontificis  Gregorii  XIII., 
quae  incipiunt  «  Exposcit 2  »,  et  ad  nor- 
mam  canonicarum  praescriptionum,  et 
earum  praesertim,  quae  prò  causis  ma- 
trimonialibus  a  Benedicto  XIV.  editae 
fuerunt  in  Constitutione  «  Dei  misera- 
tione3  »,  aut  poterunt  ad  ipsos  superiores 


Clero  y  al  pueblo  a  servirse  del  inter- 
medio del  Gobierno  para  ocurrir  en  sus 
necesidades  a  la  Sede  Romana,  ó  suje- 
tando  las  Bulas,  los  Breves  ó  los  Re- 
scritos  de  està  al  Exequatur  del  Go- 
bierno. 

Art.  6. 

Los  Ordinarios  eclesiàsticos  de  la 
Repùblica  podràn  gobernar  sus  Diócesis 
con  toda  libertad,  convocar  y  celebrar 
Concilios  Provinciales  y  Diocesanos,  y 
ejercer  los  derechos  que  les  competen 
en  virtud  de  su  sagrado  ministerio  y 
de  las  disposiciones  canónicas  vigentes 
aprobadas  por  la  Santa  Sede,  sin  que  se 
ponga  embarazo  a  la  ejecucion  de  sus 
providencias.  Asi  pues  el  Gobierno  del 
Ecuador  dispensarci  su  poderoso  patro- 
cinio y  apoyo  à  los  Obispos,  en  los  ca- 
sos  en  que  lo  soliciten,  principalmente 
cuando  deben  oponerse  a  la  maldad  de 
aquellos  hombres  que  intenten  pervertir 
el  ànimo  de  los  rieles  y  corromper  sus 
costumbres. 

Art.  7. 

Quedan  abolidos  los  recursos  de 
fuerza,  y  en  cuanto  a  la  ejecucion  y  las 
sentencias  pronunciadas  por  los  jueces 
ordinarios  eclesiàsticos,  solo  se  podrà 
apelar  de  ellas  à  los  tribunales  superio- 
res eclesiàsticos  ó  à  la  Santa  Sede  segun 
la  disciplina  establecida  en  el  Breve 
«  Exposcit  »  del  Sumo  Pontifice  Gre- 
gorio XIII.  y  conforme  à  las  prescri- 
pciones  Canónicas,  y  particularmente  en 
cuanto  à  las  causas  matrimoniales,  à  las 
de  Benedicto  XIV.  en  la  Constitucion 
«  Dei  Miseratione  »  ó  bien,  hacer  uso 
del  recurso  de  nulidad  ó  del  de  queja 
ante  los  mismos  superiores.  Los  juecee 


1  N'"~m       ab  Ordinariis  (così  anche  in  Busta  71)  et  ecclesiasticis  •. 

"■  Del  15  ma^'io  1572  in  Bull.  Boni.  Cocq.-Main.  IV,  pars  tcrtia,  227  s.;  ed.  Taur.  Vili,  1-3. 

-  V.  s,,pra  p.  809,  n.  3. 


a.  IMia 


Concordato  fra   l'i<>  TX.  e  Ut  Repubblica  dell'Equatore 


987 


deferri  tum  nullitatis  tum  quaerelae  cau- 
sa. '  Ecclesiastici  judices  proferent  sua 
judicia  quin  illa  umquam  assessorum  lai- 
eoi  um  sententiae  antea  subjiciant,  quos 
tamen  consulere  poterunt,  ubi  opportu- 
num  esse  duxerint.  Ecclesiastici  patroni 
poterunt  Assessoris  officium  in  hac  ju- 
diciorum  classe  exercere. 

Art.  8. 

Omnes  ecclesiasticae  causae  et  prae- 
sertim  matrimoniales,  atque  illae  quae 
respiciunt  fidem,  sacramenta,  mores,  sa- 
cras  functiones,  officia  et  sacra  jura,  tum 
personae  tum  materiae  ratione,  exceptis 
majoribus  causis  Summo  Pontifici  reser- 
vatis  ex  Sacri  Concilii  Tridentini  prae- 
scriptis  sess.  24.  cap.  5.  de  Reforma- 
tione,  ad  tribunalia  Ecclesiastica  erunt 
unice  deferendae.  Idem  erit  servandum 
in  civilibus  causis  Ecclesiasticorum,  at- 
que in  aliis  causis,  quae  delieta  respi- 
ciant 2  comprehensa  in  poenali  Reipubli- 
cae  codice.  In  omnibus  judiciis,  quae  ad 
ecclesiasticos  pertinent  judices,  civilis 
Magistratus  omnem  opem  auxiliumque 
feret  ut  sententiae  ac  poenae  ab  ipsis 
judicibus  latae  observentur  et  executioni 
mandentur. 


Art.  9. 

Sancta  Sedes  permittit  ut  personae 
et  ecclesiastica  bona  subjiciantur  publicis 
vectigalibus  veluti  subjiciuntur  personae 
et  bona  aliorum  civium  Aequatoris,  ita 
tamen  ut  Civilis  Auctoritas  cum  Eccle- 
siastica Consilia  confcrat  ad  obtinendam 
veniam,  quoties  necessaria  sit  coactio. 
Ab  hujusmodi  vectigalibus  eximuntur 
Seminaria,  bona  et  res  divino  cultui  im- 


eclesiasticos  pronunciaràn  sus  juicios, 
sin  sujetarlos  al  dictamen  previo  de  Ase- 
sores  seculares,  a  quienes  sinembargo 
podràìi  consultar,  cuando  lo  creyeren 
pportuno.  Los  eclesiàsticos  que  fucren 
Abogados  podnin  desempenar  el  oficio 
de  Asesores  en  està  clase  de  juicios. 

Art.  8. 

Todas  las  causas  eclesiasticas  y  espe- 
cialmente las  que  miran  a  la  Fé,  a  los 
Sacramentos,  (comprendidas  las  causas 
matrimoniales)  à  las  costumbres,  a  las 
funciones  santas,  a  los  deberes  y  dere- 
chos  sagrados,  sea  por  razon  de  las  per- 
sonas,  sea  por  razon  de  la  materia,  es- 
cepto  las  causas  mayores  reservadas  al 
Sumo  Pontifice  segun  la  disposicion  del 
Santo  Concilio  de  Trento  «  Sess.  24. 
Cap.  V.  de  Reformatione  »  seràn  devuel- 
tas  a  los  tribunales  eclesiàsticos.  Lo 
propio  se  verificara  en  las  causas  civiles 
de  los  eclesiàsticos,  y  en  las  otras  por 
delitos  comprendidos  en  el  Código  penai 
de  la  Republica.  En  todos  los  juicios  que 
sean  de  competencia  eclesiàstica,  la  Au- 
toridad  Civil  prestara  su  apoyo  y  pro- 
teccion,  afin  de  que  los  jueces  puedan 
hacer  observar  y  ejecutar  las  penas  y 
las  sentencias  pronunciadas  por  ellos. 

Art.  9. 

La  Santa  Sede  permite  que  tanto  las 
personas,  corno  los  bienes  eclesiàsticos 
estén  sujetos  A  los  impuestos  piiblicos  a 
la  par  que  las  personas  y  bienes  de  los 
otros  ciudadanos,  debiendo  la  Autoridad 
Civil  ponerse  de  acuerdo  con  la  Ecle- 
siàstica para  obtener  la  correspondiente 
autorizacion,  toda  vez  que  la  coaccion 
sea  necesaria.  Quedan  esceptuados 3  de 


1  Busta  71:  «causae»;  così  anche  l'esemplare  a  lirma  del  Presidente. 

-  Nussi:  <  respiciunt  ». 

5  Cosi  l'es.  a  firma  del  Presidente;  Busta  71  :  «  exeptuados  ». 


'  oncordato  fra  Pio  IX  e  la  Reptibblica  dell' Equatore 


a.  1862 


medialo  destinatile  et  beneficentiae  In- 
stituta. 


Art.  10. 

Ut  honoretur  domus  Dei,  qui  est  Rex 
Regima  et  Dominus Dominantium, sacro- 
rum  templorum  immunitas  servabitur  in 
quantum  id  publica  securitas  et  ea,  quae 
justitia  exigit,  fieri  sinant,  atque  in  hoc 
casuSanctaSedesconsentit  ut  auctoritas 
ecclesiastica,  Parochi,  nec  non  Praelati 
domorum  regularium  ad  Gubernii  peti- 
tionem  tribuant  veniam,  ut  extrahantur 
qui  ad  sanctas  aedes  confugerint. 

Art.  11. 

Cum  decimarum  proventus  destina- 
tus  sit  ad  divinum  cultum  fovendum, 
sacrosque  ministros  alendos,  Aequatoris 
Gubernium  fidem  suam  obstringit  ad 
servandam  in  Republica  liane  catholi- 
cam  institutionem,  et  Sanctitas  Sua  per- 
mittit,  ut  Gubernium  pergat  percipere 
tertiam  decimarum  partem.  Quod  autem 
pertinet  ad  exigendos  administrandosque 
decimarum  redditus,  congrua  erit  confi- 
cienda  ordinatio,  collatis  inter  ecclesia- 
sticam  et  laicam  potestatem  consiliis. 

Art.  12. 

Ex  vi  patronatus  juris,  quod  Sum- 
mus  Pontifex  Reipublicae  Aequatoris 
Praesidi  concedit,  hic  poterit  prò  Ar- 
chiepiscopatibus  et  Episcopatibus  dignos 
proponere  Sacerdotes  juxta  sacrorum 
Canonum  normam.  Quamobrem  vix  dum 
Episcopalis  aliqua  Sedes  vacaverit  Ar- 
chiepiscopus  aliorum  Episcoporum  suf- 
fragia  ac  sententiam  rogabit,  ut  Ecclesiae 
vacanti  consulatur:  si  autem  Archiepi- 
scopalis  Sedes  vacaverit,  tunc  antiquior 
Episcopus   in  eumdem   finem   suffragia 


tales  impuestos  los  Seminarios,  los  bie- 
nes  y  cosas  inmediatamente  destinadas 
al  culto  y  los  establecimientos  de  bene- 
ficencia. 

Art.  10. 

l'or  respeto  à  la  majestad  de  Dios 
que  es  Rey  de  Reyes  y  Senor  de  Seno- 
res  sera  respetada  la  inmunidad  de  los 
templos  en  cuanto  lo  permitan  la  segu- 
ridad  publica  y  las  eseijencias  de  la 
juslicia.  En  tal  caso  la  Santa  Sede  con- 
siente  que  la  Autoridad  eclesiàstica,  los 
Parrocos  y  Prelados  de  las  casas  regu- 
lares,  den,  a  solicitud  de  la  Autoridad 
civil  el  permiso  respectivo  para  la  extrac- 
cion  de.  los  refugiados. 

Art.  11. 

Estando  destinado  el  provento  de  los 
diezmosal  sostenimiento  del. culto  divino 
y  de  sus  ministros,  el  Gobierno  del  Ecua- 
tor  se  obliga  a  conservar  en  la  Repu- 
blica està  institucion  católica,  y  Su  San- 
tidad  consi?nte  que  el  Gobierno  continue 
percibiendo  la  tercera  parte  de  los  pro- 
ductos  decimales.  Para  la  recaudacion 
y  administracion  de  la  renta  decimai  las 
dos  Autoridades  (la  civil  y  la  eclesiàstica) 
acordanin  un  regiamente 

Art.  12. 

En  virtud  del  derecho  de  patronato 
que  el  Sumo  Pontifice  concede  al  Presi- 
dente del  Ecuador  podrà  este  proponer 
para  los  Arzobispados  y  Obispados  sa- 
cerdotes dignos  en  el  sentido  de  los 
sagrados  Cànones.  A  tal  efecto  inmedia- 
tamente que  vacare  una  siila  Episcopal 
pedirà  el  Arzobispo  a  los  demas  Obispos 
sus  votos  para  la  prò  vision  de  la  vacante; 
si  està  fuere  la  del  Arzobispado,  recojerà 
los  votos  el  Obispo  mas  antiguo  y  pre- 
sentarti una  lista  de   tres  candidatos  al 


a.   18(52 


Concordato  fra  Pio  JX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


■•s-j 


et  scntentiam  Episcoporum  requiret;  ac 
habitis  sufiragiis,  vel  Archiepiscopus,  vel 
antìquior  Episcopus  tres  saltem  candi- 
datos  Reipublicae  Praesidi  exhibebit,  qui 
unum  ex  tribus  eliget,  eumque  Summo 
Pontifici  proponet,  ut  eidem  ad  Sacro- 
rum  Canonum  normam  institutionem 
conferat.  Si  autem  intra  sex  menses  qua- 
cumque  de  causa  Episcopi,  uti  supra  sta- 
tutum  est,  minime  exhibuerint  Praesidi 
indicem  candidatorum,  tum  ipse  Praeses 
per  se  vacantis  Ecclesiae  Episcopum  Ro- 
mano Pontifici  proponet.  Quod  si  intra 
sex  menses  id  Praeses  minime  praesti- 
terit,  tunc  Episcopi  electio  huic  Sanctae 
Sedi  reservabitur,  quemadmodum  Prae- 
ses ipse  postulavìt.  Quocirca  Gubernium, 
aut  Ecclesiastica  Auctoritas  ejus  loco 
rationem  Summo  Pontifici  reddet  ubi 
commemorati  temporis  spatium  finem 
habuerit.  Veruni  propositi  nullo  umquam 
modo  poterunt  sese  immiscere  regimini 
et  administrationi  Ecclesiarum  quin  pri- 
mum  Apostolicas  Litteras  de  canonica 
institutione  obtinuerint.  Cum  autem  novi 
Episcopatus  erunt  erigendi,  Praeses  Rei- 
publicae prima  vice  tantum  Sanctae  Sedi 
per  se  proponet  novos  Episcopos. 


menos  al  Presidente,  quien  elijirà  uno 
de  estos,  y  lo  pròpondrà  al  Sumo  Pon- 
tifice  para  quo  le  confiera  la  institucion 
canònica  en  la  forma  y  regia  que  pre- 
scriben  los  Sagrados  Cànones.  En  caso 
de  no  hacerse  la  presentacion  por  los 
Obispos  dentro  de  seis  meses,  por  cual- 
quier  motivo  que  fuere,  el  Presidente 
del  Ecuador  puede  hacerla  por  si  solo, 
y  si  no  la  hiciere  dentro  de  tres  meses 
queda  la  eleccion  reservada  à  la  Santa 
Sede,  corno  él  mismo  lo  ha  solicitado. 
A  cuyo  efecto  el  Gobierno,  o  la  autoridad 
eclesiàstica  en  su  defecto,  daràcuenta  a 
Su  Santidad  inmediatamente  despses  de 
pasados  estos  términos.  Pero  los  pro- 
puestos  no  podràn  en  ninguna  mancia 
injerirse  en  el  réjimen  ó  administracion 
de  las  Iglesias,  sin  recibir  previamente 
las  Bulas  de  la  institucion  canonica.  En 
la  ereccion  de  nuevos  Obispados  el  Pre- 
sidente de  la  Republica  propondni  pol- 
la primera  vez  direttamente  los  nuevos 
Obispos  a  la  Santa  Sede. 


Art.  13. 

Pariter  '  Sanctitas  Sua  Reipublicae 
Aequatoris  Praesidi  Indultum  concedit 
nominandi  dignos  Ecclesiasticos  ad  Ca- 
pituli  Cathedralis  praebendas  sive  sint 
dignitates,  sive  canonicatus,  sive  portio- 
nes,  excepta  tamen  prima  dignitate,  quae 
Sanctae  Sedis  liberae  collationi  reservata 
erit,  et  exceptis  etiam  illis  praebendis, 
quae  examinis  seu  concursus  legi  mi- 
nime obnoxiae2  Martio,  Junio,  Septembri 
et  Decembri  mensibus  vacaverint,  quac- 
que  libere  ab  Episcopis  conferentur.  Prae- 


Art.  13. 

De  igual  modo  Su  Santidad  concede 
al  Presidente  de  la  Republica  el  derecho 
de  nombrar  Eclesiasticos  dignos  tanto 
para  las  prebendas  de  las  dignidades  y 
canonjias,  cuanto  para  las  raciones  de 
los  Capftulos  Catedrales,  esceptuamlo  la 
primera  dignidad  que  seni  de  la  libre 
colacion  de  la  Santa  Sede,  y  aquellas 
prebendas  que  no  siendo  de  concluso, 
vacaren  en  los  meses  de  Marzo,  Junio, 
Settembre,  y'  Diciembre,  que  seran  de 
la  libre  colacion  de  los  Obispos.  La  pre- 


Mrssi  om. 

Busta  71  coll'esemplare  a  firma  del  Presidente:     obnoxiì 


990 


Concordato  jra   Pio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


a.  1802 


benda  Doctoralis,  Poenitentiaria  '  et  Ma- 
gistralis  et  aliae  examinis  seu  concursus 
legi  subjectae  pari  modo  ab  Episcopis 
tantum  conferentur,  postquam  examen 
et  doctrinae  periculum  factum  fuerit 
juxta  canonicas  sanctiones.  Denique  si 
in  aliquo  Capitulo  minime  extiterit  Ca- 
pitularium  numerus  praescriptus  in  Apo- 
stolicis  de  cujusque  Dioecesis  erectione 
Litteris,  Episcopus  poterit  statini,  aut 
quando  praesto  erunt  sufficientes  red- 
ditus,  erigere  praebendas  quae  desint, 
quaeque  conferentur  ad  eorum  normam 
quae  in  praesenti  articulo  sunt  consti- 
tuta. 


benda  del  Doctoral,  Penitenciario,  Ma- 
gistral  y  las  demas  de  concurso  seràn 
igualmente  provistas  por  solo  los  Obispos 
previos  los  ecsamenes  de  concurso,  segun 
los  Cànones.  En  fin  si  en  algun  Capitulo 
no  ecsiste  el  nùmero  de  Capitulares  pre- 
sento en  las  Bulas  de  ereccion  de  las 
respectivas  Diócesis,  el  Obispo  podrà 
inmediatamente,  ó  segun  la  sufìciencia 
de  las  rentas,  erijir  las  prebendas  que 
falten,  y  la  provision  de  estas  se  hani 
en  conformidad  con  lo  que  acaba  de 
cstablecerse  en  el  presente  Articulo. 


Art.  14. 
Quod  autem  -1  attinet  ad  collationem 
paroeciarum,  Ordinarii,  praescriptionibus 
Sacrosancti  Concilii  Tridentini  adimple- 
tis,  exhibebunt  Gubernio  tres  dignos  Ec- 
clesiasticos,  quibus  paroecia  erit  confe- 
ferenda  ;  et  Praeses  sive  per  se  ipse, 2 
sive  per  suos  in  Provinciis  Delegatos 
eliget  unum  ex  tribus  Ecclesiasticis  ab 
Ordinario  propositis.  Quod  si  ob  pecu- 
liares  causas  Gubernium  postulaverit  ut 
alii  tres  Ecclesiastici  sibi  proponantur, 
Ordinarius  id  agere  poterit,  ea  tamen 
conditione,  ut  nullo  umquam  modo  rejici 
queat  ternarius  hic  numerus  secundo 
propositus.  Si  necessario  paroeciarum 
territoria  erunt  dividenda,  id  ab  Episco- 
pis  fieri  poterit,  collatis  cum  Civili  loco- 
rum  Auctoritate  consiliis. 


Art.  14. 

Por  lo  que  concierne  à  la  provision 
de  los  beneficios  parroquiales  los  Ordi- 
narios,  cumplidas  las  prescripciones  del 
Santo  Concilio  de  Trento,  remitiràn  al 
Gobierno  una  terna  de  los  eclesiàsticos 
dignos  a  quienes  deba  conferirse  la  par- 
roquia  ;  y  el  Presidente,  sea  directamente 
por  si,  ó  por  medio  de  sus  Delegados  en 
las  Provincias,  elijirà  uno  de  aquellos. 
En  caso  de  que  el  Gobierno  por  espe- 
ciales  razones  pida  una  segunda  terna, 
el  Ordinario  podra  remitirsela,  bien  que 
de  ningun  modo  estarà  facultado  a  re- 
chazar  està  segunda  terna.  Si  fuere  ne- 
cesario  hacer  divisiones  territoriales  en 
las  parroquias,  podran  verificarse  con 
acuerdo  del  Ordinario,  y  de  la  Autori- 
dad  Civil  locai. 


Art.  15. 

Sede  vacante  alicujus  Ecclesiae  Ca- 
thedralis,  Capitulum  ejusdem  infra  tem- 
pus  praefinitum  et  ad  normam  eorum, 
quae  a  Sancto  Concilio  Tridentino  in 
rem  decreta  sunt,  Vicarium  Capitularem 


Art.  15. 

En  la  vacante  de  una  Iglesia  Epi- 
scopal,  su  Capitulo  elijira  libremente  el 
Vicario  Capitular,  en  el  tiempo  y  forma 
prescritos  por  el  Concilio  de  Trento  sin 
que  jamas  pueda   revocarse  la  eleccion 


1  Busta  71  coll'i 

il     in. 


;i  In  iiui  JlI   ^resiliente: 


a.  1862 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dell  Equatc 


991 


libere  eliget,  quin  electionem  semel  fa- 
ctam  revocare  vel  ad  novam  procedere 
possit,  qualibet  licet  veteri  consuetudine 
de  medio  sublata,  ac  penitus  abolita,  quae 
in  hac  re  Sacrorum  Canonum  sanctioni- 
bus  quovis  nomine  adversetur. 

Art.  16. 

Sancta  Sedes  proprio  utens  jure  no- 
vas  Dioeceses  eriget,  et  novas  in  iis  quae 
jam  existunt  peraget  circumscriptiones, 
et  prae  oculis  habens  Dioecesium  ani- 
plitudinem,  in  quas  ad  praesens  divisa 
est  Aequatoris  Respublica,  eadem  Sancta 
Sedes  vix  dum  praesens  Conventio  rata 
habita  fuerit,  necessarias  speciali  Dele- 
gato tribuet  facultates,  ut  collatis  cum 
Episcopo  et  Gubernio  consiliis,  Dioece- 
sium territorii  fines  determinet,  utque 
constituat  dotem  aliosque  Ecclesiarum, 
Episcoporum,  Capitulorum,  ac  Semina- 
riorum  redditus. 


Art.  17. 

Abrogatur  decretum,  ut  dicitur  exe- 
cutionis  in  Aequatoris  Republica  latum 
die  vigesima  octava  Maji  anno  millesimo 
octingentesimo  trigesimo  sexto  de  redi- 
mendis  censibus,  qui  favore  Ecclesiae 
impositi  fuerant,  et  Sancta  Sedes,  ratione 
habita  utilitatis  quae  ex  praesenti  Con- 
ventione  dimanatura  erit,  ac  summopere 
cupiens  publicaetranquillitati  prospicere, 
et  mederi  malis,  quae  in  Republica  orta 
sunt  ex  censibus  in  publicum  aerarium 
translatis,  annuens  iteratis  illius  Praesi- 
dis  petitionibus  decernit  atque  declarat 
nullo  unquam  tempore  ac  modo  ullam 
molestiam  -ex  parte  Suae  Sanctitatis  et 
Romanorum  Pontificum  Suorum  Succes- 
sorum  eos  esse  habituros,  qui  durante 
tempore  elapso  ab  anno  1836  in  poste- 
rum  hujusmodi  translationes  fecerint  vel 


hecha,  6  procederse  a  otra  nueva,  que- 
dando  al  efecto  abolida  cualquiera  co- 
stumbre  por  antìgua  que  sea,  y  que  de 
cualquier  modo  fuere  contraria  a  los  Sa- 
grados  Canones. 

Art.  16. 

La  Santa  Sede  usando  de  su  propio 
derecho,  erijirà  nuevas  Diocesis  y  bara 
nuevas  circunscripciones  en  las  ya  ecsi- 
stentes;  y,  considerando  la  demasiada 
estemion  de  las  Diocesis  en  qne  actual- 
mente  se  halla  dividida  la  Republica,  tan 
luego  corno  sea  ratificado  el  presente 
Concordato,  concederà  a  un  Delegado 
suyo  especial  las  facultades  necesarias 
para  que  de  inteligencia  con  el  Gobierno 
y  los  Obispos  respectivos  proceda  a  la 
correspondiente  demarcacion  territorial 
de  las  Diocesis  que  còmodamente  pue- 
dan  erijirse  y  a  fijar  la  dotacion  y  mas 
rentas  de  las  Iglesias,  de  los  Obispos,  de 
los  Capitulos  y  Seminarios. 

Art.  17. 

Queda  abolido  en  el  Ecuador  el  De- 
creto ejecutivo  de  veinte  y  ocho  de  Mayo 
de  mil  ochocientos  treinta  y  seis  sobre 
redencion  de  los  censos  impuestos  en 
favor  de  las  causas  pias;  y  la  Santa  Sede 
en  vista  de  la  utilidad  que  resulta  del 
presente  Concordato,  y  deseando  pro- 
veer  a  la  tranquilidad  publica  y  reme- 
diar los  males  causados  en  el  pais  pol- 
la traslacion  de  los  censos  al  tesoro  na- 
cional  ;  accediendo  a  las  reiteradas  in- 
stancias  del  Presidente,  decreta  y  declara 
que  aquellos  que,  durante  la  època  tras- 
currida  desde  el  ano  1836.  hasta  el  pre- 
sente, hubiesen  hecho  ó  promovido  tales 
traslaciones,  corno  tambien  los  poseedo- 
res  de  los  fundos  que  de  tal  modo  han 
sido  redimidos  y  aquellos  que  de  cual- 
quiera suerte  succedieren  en  la'  posesion 


992 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


a.  18G2 


promoverint,  itemque  possessores  fun- 
dorum  qui  tali  modo  redempti  fuerint, 
et  illos  qui  quolibet  modo  eorumdem 
fundorum  possessioni  successerint. 

Art.  18. 

Circa  obligationes  Gubernii  cum  suis 
creditoribus  obcensus1  translatos,  Sancta 
Sedes  indulget,  ut  Gubernium  idem  sol- 
vens  decimam  partem  tum  sortium,  quae 
in  publicum  aerarium  translatae  fuerunt, 
tum  fructuum,  qui  elapsi  sunt,  ab  omni 
onere  solutum  piane  sit.  Ut  autem  com- 
memorata summa  tuto  solvatur, 2  Guber- 
nium assignat  quartam  ex  tertia  fru- 
ctuum partem  quos  ex  fundis  decimarum 
percipit,  quosque  in  Ordinariorum  manus 
tradet.  Ut  autem  commemorata  summa 
prò  rata  portione  dividatur  inter  legi- 
timos  creditores,  utque  modo  tuto  pari- 
ter  ac  fructifero  sors  collocetur  ab  Or- 
dinariis,  praefinientur  regulae,  collatis 
consiliis  cum  Apostolicae  Sedis  Dele- 
gato, qui  ab  eadem  Sede  ad  hunc  finem 
necessariis  et  opportunis  facultatibus 
munietur.  In  posterum  nullus  possessor 
bonorum,  quae  censibus  obnoxia  sunt, 
poterit  in  publicum  aerarium  transferre 
sortes  recognitas,  et  qui  voluerint  redi- 
mere census  fundis  impositos,  id  agere 
numquam  poterunt,  nisi  antea  interposita 
fuerit  Ecclesiastica  Auctoritas,  traditis 
sortibus  recognitis  in  manus  Ordinarii, 
qui  facultate  pollebit  reducendi,  si  opus 
fuerit,  sortes  ipsas  prudenter  et  aeque, 
ita  tamen  ut  in  singulis  casibus  Eccle- 
siae  utilitati  consultum  sit. 


Art.  19. 

Ecclesia  jure  suo  pollebit  novas  justo 
quovis    titulo    acquirendi    possessiones, 

1  Nossi  e   'li  esemplari  i"  Busta  71:     censos». 

Ni  s;,h  etui  •  ! 


de  los  mismos,  no  recibinin,  en  ningun 
tiempo,  ni  en  manera  alguna,  la  mas  leve 
molestia  ni  por  parte  de  Su  Santidad,  ni 
de  los  Romanos  Pontifices  sus  Succesores. 

Art.  18. 

En  cuanto  a  las  obligaciones  con- 
traidas  por  el  Gobierno  con  sus  acree- 
dores  por  censos  trasladados,  la  Santa 
Sede  permite  que  pagando  la  decima 
parte,  tanto  de  los  Capitales  trasladados 
al  tesoro,  comò  de  los  réditos  vencidos, 
el  Gobierno  quede  libre  de  toda  respon- 
sabilidad.  Para  seguridad  del  pago  de 
està  cantidad,  el  Gobierno  asigna  la 
cuarta  parte  del  tercio  que  percibe  de 
los  fondos  decimales,  la  cual  sera  puesta 
en  manos  de  los  Ordinarios  para  que 
ella  sea  dividida  por  estos  en  partes 
proporcionales  en  favor  de  sus  legitimos 
acredores,  cuidando  que  el  principal  se 
capitalice  de  un  modo  seguro  y  fructi- 
fero. Al  efecto  los  Ordinarios  de  acuerdo 
con  el  Delegado  de  la  Santa  Sede  que 
irà  provisto  de  las  facultades  necesarias 
fijaràn  las  reglas  convenientes.  Para  lo 
succesivo  a  ningun  poseedor  de  bienes 
acensuados  le  sera  permitido  trasladar 
al  tesoro  publico  los  capitales  recono- 
cidos;  y  los  que  quisieren  libertar  sus 
fundos  del  censo  impuesto  en  ellos,  no 
lo  puedan  hacer  de  otro  modo  que  con 
previa  autorizacion  Eclesiàstica  compe- 
tente, y  consignando  en  mano  del  Ordi- 
nario los  capitales  reconocidos,  quedando 
este  facultado  a  someterlos  en  caso  nece- 
sario  a  una  prudente  y  equitativa  reduc- 
cion  ;  bien  entendido  que  en  todo  evento 
deba  atenderse  a  la  utilidad  de  la  Iglesia. 

Art.  19. 

La   Iglesia  gozarà   del  derecho  de 
adquirir  libremente  y  por  cualquier  justo 


1862 


Concordato  fra  Pio  JX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


993 


ejusque  proprietates,  quas  '  nunc  possi- 
det,  vel  in  posterum  acquiret,  inviolabiles 
ex  legum  quoque  ordinatione  solemniter 
erunt.  Bonorum  ecclesiasticorum  admi- 
aistratio  apud  eos  erit,  ad  quos  secun- 
dum  Canones  spectat,  qui  unice  dati  et 
accepti  rationes  aliasque  oeconomicas 
regulas  accurate  recognoscent,  ac  per- 
pendent.  Bona  ecclesiasticae  fundationis 
cujusque  generis,  quae  ad  Valetudinaria 
et  alia  benelìcentiae  Instituta  spectant, 
quaeque  ab  ecclesiastica  auctoritate  in 
praesentia minime administrantur ad  cani 
deferentur  ut  ipsa  Ecclesiastica  potestas, 
nulla  interposita  mora,  bonis  ipsis  con- 
gruam  tribuat  inscriptionem. 

Quoad  antiquas  novasque  rundatio- 
nes  ecclesiastìcas,  nulla  vel  suppressio 
vel  unio  fieri  poterit  absque  auctoritate 
Apostolicae  Sedis,  salvis  facultatibus  a 
Sancto  Concilio  Tridentino  Episcopis  tri- 
butis. 

Art.  20. 

Praeter  Ordines  et  Congregationes 
Religiosas,  quae  in  Aequatoris  Reipubli- 
cae  territorio  nunc  existunt,  Ordinarti 
Dioecesani  poterunt  libere  et  absque  ulla 
exceptione  admittere  atque  instituere  in 
propriis  Dioecesibus  novos  Ordines  aut 
Institutiones  ab  Ecclesia  adprobatas, 
prout  suorum  populorum  utilitas  exege- 
rit,  suam  ad  hunc  finem  Gubernio  ope- 
ram  auxiliumque  praestante. 

Art.  21. 
Post  divina  officia  in  omnibus  Rei- 
publicae  Aequatoris  templis  sequens  re- 
citabitur  oratio:  «Domine,  salvam  l'ac 
Rempublicam  —  Domine,  salvum  fac 
Praesidem  ejus  ». 

Art.  22. 
Gubernium  Reipublicae  Aequatoris 
obligatione  se  obstringit  ad   omnia    op- 


titulo;  y  las  propiedades  que  actualmente 
posee,  y   las  que  poseyere   despues,  le 

senin  garantizadas  por  la  lev.  La  admi- 
nistracion  de  los  bienes  eclesiàsticos 
correspondera  a  las  personas  designadas 
por  los  Sagrados  Canones,  las  que  uni- 
camente ecsaminaran  las  cuentas  y  los 
reglamentos  económicos.  Los  bienes  de 
fundacion  eclesiàstica  de cualquiera clase 
que  sean,  pertenecientes  a  los  Eìospitales 
y  demas  Establecimientos  de  beneficen- 
cia  y  que  no  estuvieren  administrados 
por  la  autoridad  Eclesiàstica  le  senin  • 
devueltos,  a  fin  de  que  ella  pueda  daiies 
inmediatamente  la  inversion  debida.  En 
cuanto  a  las  antiguas  y  nuevas  funda 
ciones  eclesiasticas,  no  podra  hacerse 
ninguna  supresion  ó  union  sin  la  in  ter 
vencionde  la  autoridad  de  la  Santa  Sede, 
salva  la  facultad  que  compete  ;l  los  Obi- 
spos  seguii  el  Santo  Concilio  de  Trento. 

Art.  20. 
Ademas  de  las  Ordenes  y  Congre- 
gaciones  Religiosas  ecsistentes  ahora  en 
la  Republica  del  Ecuador,  los  Ordina- 
rios  Diocesanos  podnin  libremente,  y 
sin  escepcion  admitir,  y  establecer  en 
sus  respectivas  Diócesis  nuevas  Ordenes 
6  Institutos  aprobados  por  la  [glesia  en 
conformidad  a  las  necesidades  de  sus 
pueblos,  ti  cuyo  efecto  el  Gobierno  pie- 
starà  su  apoyo. 

Art.  21. 
Despues  de  los  divinos  Oficios   en 
todas  las   Iglesias  de  la   Republica  del 
Ecuador  se    dira   la    siguiente   oracion 
Domine  salvam  fac  Rempublicam 
Domine  salvum  fac  Praesidem  ejus. 

Art.  22. 
El    Gobierno  de  la   Republica    del 
Ecuador  se  obliga  a  suministrar.  todos 


1  Gli  esemplari  in  Busta  71:  «  quae  .1 


994 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


a.  1862 


portuna  tribuenda  auxilia  prò  Fidei  pro- 
pagatione,  et  prò  infidelium  in  suo  ter- 
ritorio degentium  conversione,  et  ad  om- 
nem  praestandam  opem  auxiliumque 
institutioni  et  progressui  Sacrarum  Mis- 
sionum,  quae  ad  hunc  laudabilem  finem 
illuc  auctoritate  Sacrae  Congregationis 
Propagandae  Fidei  mittuntur. 

Art.  23. 
Cetera  quae  ad  personas  et  res  eccle- 
siasticas  pertinent,  quorum  nulla  in  his 
articulis  mentio  facta  est,  dirigentur 
omnia  et  administrabuntur  juxta  cano- 
nicam  et  vigentem  Ecclesiae  discipli- 
nam  a  Sancta  Sede  adprobatam. 

Art.  24. 
Per  hanc  Conventionem  leges  et  de- 
creta quovis  modo  et  forma  in  Repu- 
blica  Aequatoris  hactenus  lata,  in  quan- 
tum eidem  Conventioni  adversantur, 
abrogata  habentur,  ipsaque  Conventio 
ut  lex  Status  deinceps  eadem  in  Repu- 
blica  perpetuo  vigebit.  Atque  iccirco 
utraque  contrahentium  pars  spondet  Se, 
Successoresque  Suos  omnia  et  singula, 
de  quibus  conventum  est,  sancte  serva- 
turos.  Si  qua  vero  in  posterum  superve- 
nerit  difficultas,  Sanctitas  Sua,  et  Prae- 
ses  Aequatoris  invicem  conferent  ad  rem 
amice  componendam. 

Art.  25. 

Ratifìcationes  praesentis  Conventio- 
nis  mutuo  tradentur  iinius  anni  spatio, 
aut  citius  si  fieri  poterit. 

In  quorum  fidem  praedicti  Plenipo- 
tentiarii  praesenti  Conventioni  subscri- 
pserunt,  illamque  suo  quisque  sigillo 
obsignavit. 

Datum  Romae  die  26.  Septembris 
anno  1862. 


los  medios  oportunos  para  la  propaga- 
cion  de  la  Fé  y  para  la  conversion  de 
los  infieles  ecsistentes  en  aquel  territo- 
rio; y  ademas  a  prestar  todo  el  favor 
y  ayuda  al  establecimiento  y  progreso  de 
las  Santas  Misiones,  que  con  tan  laudable 
objeto  se  enviaren  por  autoridad  de  la 
Sagrada  Congregacion  de  Propaganda. 

Art.  23. 
Todo  lo  demas  que  pertenece  a  las 
personas  ó  cosas  eclesiàsticas,  y  acerca 
de  lo  cual  nada  se  provee  con  los  Ar- 
ticulos  del  presente  Concordato,  sera 
dirigido  y  administrado  segun  la  disci- 
plina Canonica  vigente  en  la  Iglesia  y 
aprobada  por  la  Santa  Sede. 

Art.  24. 
En  virtud  de  este  Concordato  quedan 
revocadas  en  cuanto  a  él  se  opongan, 
todas  las  leyes  y  decretos  publicados 
hasta  ahora  en  cualquiera  manera  y 
forma  en  el  Ecuador;  y  el  mismo  Con- 
cordato debera  siempre  considerarse  en 
lo  succesivo  corno  ley  del  Estado.  Por 
tanto  cada  una  de  las  partes  contratan- 
tes  promete  por  Si,  y  por  Sus  Succeso- 
res  la  fiel  observancia  de  todos  y  cada 
uno  de  los  Articulos  de  que  se  compone. 
Si  despues  se  presentase  alguna  dificul- 
tad,  el  Santo  Padre  y  el  Presidente  del 
Ecuador  se  pondràn  de  acuerdo  para 
resolverla  amistosamente. 

Art.  25. 

La  ratificacion  del  presente  Concor- 
daro  sera  canjeada  en  el  espacio  de  un 
ano,  ó  mas  pronto  si  fuere  posible. 

En  fé  de  lo  cual  los  infrascritos  Ple- 
nipotenciarios  han  rirmado  y  sellado  el 
presente  Convenio  con  sus  respectivos 
sellos. 

Dado  en  Roma  en  el  dia  26.  de  Se- 
tiembre  de  1862. 


Jacobus  Card.  Antonelli. 


Ignacio  Ordónez. 


a.  1802 


Concordato  fra  Pio  FX  e  ìa  Repubblica  dell'Equatore 


995 


Il  testo  latino  da  Nussi  loe.  cit  34*356  XLVIll  ,  collazionato  l'esemplare  a  firme  auto- 
grafe e  sigilli  dei  plenipotenziarii,  donde  il  testo  spagnuolo,  in  Inasta  71  nell'Archivio  della 
Segreteria  di  stato.  Ibid.  l'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  del  Presidente  della 
Repubblica  dell'Equatore,  < ..  Garda  Moreno,  con  cui  in  data  di  Quito  17  aprile  1863  ratifica 

il  concordato,  sostituito  ad  altro  concluso  e  firmato  il  1  maggio  1862,  di  cui  l'esemplare 
con  le  firme  autografe  e  sigilli  del  Card.  Antonelli  e  dell'Ordófiez  è  conservato  nella  cit. 
Busta  71. 

Integrano  il  concordato  i  seguenti  documenti: 


a   //  Cardinale  Antonelli  al  Ministro  plenipotenziario  dell'Equatore. 


Il  sottoscritto  Cardinal  Segretario  di 
Stato  s'affretta  a  riscontrare  la  nota  di 
V.  E.  in  data  di  oggi,  la  quale  versandosi 
sull'intelligenza  di  alcuni  articoli  del  Con- 
cordato or  ora  firmato  dovrà  formar  parte 
integrante,  siccome  la  presente,  di  quell'atto 
solenne. 

Coll'ArticoloS.  si  è  dichiarata  e  confer- 
mata l'esistenza  del  loro  ecclesiastico  per  le 
cause  sì  civili  che  criminali  dei  Chierici. 
A  rendere  per  altro  più  efficace  l'azione 
della  giustizia  punitiva,  ed  a  prevenire  la 
rinnovazione  di  scandali  che  provenendo  da 
ecclesiastici  sarebbero  di  pessimo  esempio 
ai  fedeli,  V.  E.  ha  domandato  che  si  prendano 
dalla  S.  Sede  le  opportune  provvidenze  onde 
i  processi  e  i  giudizj  del  foro  Ecclesiastico 
sieno  condotti  a  termine  nel  più  breve  spazio 
di  tempo  ed  in  piena  conformità  alle  leggi 
canoniche;  come  pure  che  si  dichiarino  deca- 
duti dal  privilegio  del  foro  Ecclesiastico  sia 
civile  sia  criminale  tutti  quei  Chierici  i  quali 
si  rendano  recidivi  negli  stessi  delitti  puni- 
bili secondo  le  leggi  dello  Stato;  e  che  a  tale 
effetto  debbano  essere  giudicati  dal  foro 
laico.  A  dichiarare  poi  la  recidiva,  V.  E.  pro- 
pone che  basti  provare  innanzi  ai  tribunali 
dello  Stato,  che  il  Chierico  commise  lo  stesso 
delitto  entro  lo  spazio  degli  ultimi  sei  '  mesi. 
Riconoscendo  il  S.  Padre  le  giuste  ragioni 
che  muovono  il  Governo  dell'  Equatore  a 
fare  la  suespressa  domanda,  ha  ordinato  al 
sottoscritto  di  dichiarare  a  V.  E.  che  andrà 
quantoprima  a  direggere  una   sua    lettera 


26  settembre  1862. 

El  infrascato,  Cardenal  Secretano  de 
Estado,  se  apresura  ;i  contestar  la  nota  de 
V.  E.  de  fecha  de  hoy,  la  cual,  versando 
sobre  la  intelijencia  de  algunos  arti'culos  del 
Concordato  poco  ha  fìrmado,  debe  formar 
parte  integrante  de  aquel  acto  splemne,  asi 
corno  tambien  la  presente  nota. 

En  el  articulo  8.°  se  ha  declarado  i  con- 
firmado  la  existencia  del  fuero  eclesiàstico 
para  las  causas  tanto  civiles  corno  crimina- 
les  de  los  clérigos.  Sin  embargo  para  hacer 
mas  ehcaz  la  accion  de  la  justicìa  punitiva, 
i  para  prevenir  la  repeticion  de  los  escàn- 
dalos  que,  viniendo  de  eclesiasticos,  ofrece- 
rian  un  pésimo  ejemplo  à  los  tieles,  V.  E.  ha 
pedido  que  se  dicten  por  la  Santa  Sede  las 
oportunas  providencias  a  fin  de  que  los  pro- 
cesos  i  los  juicios  del  fuero  eclesiàstico  se 
terminen  en  el  mas  breve  tiempo,  i  en 
piena  eonformidad  con  las  leyes  canónicas; 
i  tambien  que  se  declaren  privados  del  pri- 
vilejo  del  fuero  eclesiàstico,  tanto  en  lo  civil 
corno  en  lo  criminal,  todos  aquellos  clérigos 
que  reincidan  en  los  mismos  delitos  puni- 
bles  segun  las  leyes  del_  Estado,  debiendo, 
al  electo,  ser  juzgados  por  los  jueces  civiles 
Para  declarar  la  reincidencia  V.  E.  propone 
que  baste  probarse  ante  los  tribunales  del 
Estado  que  el  clérigo  cometió  el  mismo 
delito  dentro  de  los  ultimos  doce  '  meses. 
Reconociendo  el  Santo  Padre  las  justas  ra- 
zones  que  mueven  al  Gobierno  del  Ecuador 
para  hacer  la  sobredicha  solicitud,  ha  orde- 
nato  al   infrascrito  decir  a  V.  E.  que  man- 


Si  noti  il  divario  nei  dm-  testi 


9% 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


a.  1862 


enciclica  '  a  tutti  i  Vescovi  dell'Equatore  im- 
ponendo loro  di  dar  corso  con  ogni  preci- 
sione e  di  conchiudere  nel  più  breve  spazio 
di  tempo  tutti  i  processi  sia  civili  sia  crimi- 
nali dei  Chierici  in  piena  conformità  delle 
disposizioni  Canoniche;  ed  al  tempo  stesso 
Sua  Santità  condiscende  che  gli  Ecclesiastici 
recidivi,  giusta  il  senso  da  V.  lì.  indicato 
sieno  privati  per  punizione  del  privilegio 
del  foro;  accordando  le  opportune  facoltà 
onde  i  giudici  possano  applicar  loro  le  pene 
imposte  dai  SS.  Canoni,  qualora  per  alcuni 
delitti,  come  di  Ubbriachezza,  Concubinato, 
mercatura  ed  altri  simili  non  si  faccia  men- 
zioni   nel  codice  criminale  dello  Stato. 


Relativamente  all'Articolo  19.,  ove  si  è 
pattuita  la  devoluzione  alla  Chiesa  dell'am- 
ministrazione di  tutti  i  beni  di  fondazione- 
Ecclesiastica,  Sua  Santità  condiscende  alla 
domanda  fatta  da  V.  E.,  a  nome  del  Cov.  del- 
l'Equatore, che  cioè  s'intendano  esclusi  da 
sifatta  devoluzione  quei  beni  che  da  molto 
tempo  trovansi  destinati  ad  oggetto  di  pub 
blica  utilità  o  beneficenza. 

In  vista  della  scarsezza  dei  Canonici 
nella  Chiesa  Metropolitana  e  Cattedrali  del- 
l'Equatore, V.  E.  ha  inoltre  domandato  che 
vengano  dalla  S.  Sede  autorizzati  i  così  detti 
ragionerj  e  mezzi-ragionerj  a  concorrere 
alla  elezione  del  Vicario  Capitolare,  di  cui 
è  menzione  all'Articolo  15.  non  che  agli  altri 
atti  Capitolari. 

Sua  Santità  aderendo  alla  domanda  ha 
ordinato  che  venga  spedito  un  Breve  Apo- 
stolico, col  quale  i  suddetti  Ragionierj  e 
mezzi-Ragionieri  sieno  dichiarati  Canonici 
di  seconda  erezione  con  tutti  i  diritti  e  pri- 
vilegj  degli  altri  Canonici,  compreso  princi- 
palmente quello  di  concorrere  alla  elezione 
del  Vicario  Capitolare. 

Sopra  1  Articolo  20.  relativo  agli  Ordini 
religiosi,  V.  E.  deplorando  i  mali  che  deri- 
vano dall'inosservanza  della  disciplina  mo- 
nastica, e  gli  abusi  che  si  commettono  dai 


darà  cuanto  antes  una  carta  enciclica  à  todos 
los  Obispos  del  Ecuador,  obligàndoles  a  dar 
curso  con  toda  precision  i  concluir  en  el  mas 
corto  tiempo  todo  proceso  tanto  civil  corno 
criminal  de  los  clérigos  en  piena  conformi- 
dad  a  las  disposiciones  canónicas  ;  i  al 
mismo  tiempo  Su  Santidad  condesciende 
en  que  los  eclesiàsticos  reincidentes,  segun 
el  sentido  indicado  por  V.  lì.,  queden  pri- 
vados  por  castigo  del  privilejio  del  fuero, 
concediendo  al  efecto  las  facultades  oportu- 
nas  para  que  los  jueces  puedan  aplicarles 
las  penas  impuestas  por  los  sagrados  Càno- 
nes  cuando  cometan  algunos  delitos  corno 
el  de  embriaguez,  concubinato,  comercio  u 
otros  semejantes  no  expresados  en  el  Código 
penai  del  Estado. 

Relativamente  al  articulo  19  en  el  que 
se  ha  pactado  la  devolucion  a  la  iglesia  de 
la  administracion  de  todos  los  bienes  de  fun- 
dacion  eclesiàstica,  Su  Santidad  accede  a  la 
peticion  hecha  por  V.  E.,  en  nombre  del  Go- 
bierno  del  Ecuador,  a  sa  ber,  de  que  se  entien- 
dan  escluidos  de  la  antedicha  devolucion 
aquellos  bienes  que  desde  mucho  tiempo  se 
hallan  destinados  a  objetos  de  utilidad  pù 
blica  ó  benetìcencia. 

En  atecion  a  la  escasez  de  Canónigos  en 
las  iglesias  Metropolitana  i  Catedrales  del 
Ecuador,  V.  E.  ha  pedido  tambien  que  se 
autorice  por  la  Santa  Sede  à  los  racioneros  i 
medios-racioneros  para  que  concurran  a  la 
eleccion  del  Vicario  Capitular  de  que  se 
habla  en  el  articulo  15,  as(  corno  a  los  demas 
actos  capitulares.  Su  Santidad,  definendo  a 
està  solicitud,  ha  ordenado  se  expida  un 
Breve  Apostòlico,  en  el  que,  los  menciona- 
dos  racioneros  i  medios-racioneros  sean 
declarados  canónigos  de  segunda  ereccion 
con  todos  los  derechos  i  privilejios  de  los 
demas  canónigos,  incluso  principalmente  el 
de  concurrir  a  la  eleccion  del  Vicario  Capi- 
tular. 

En  cuanto  al  articulo  20,  relativo  a  las 
órdenes  religiosas,  V.  E.  deplorando  los 
males  que  se  derivan  de  la  inohservancia 
de  la  disciplina  monastica,  i  los  abusos  que 


Non  trovasi  in  Pn  IX  Ada. 


a.  1862 


Concordato  fra  Pio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


997 


regolari  dimentichi  della  propria  vocazione, 
ha  domandato  che  il  S.  Padre  si  degni  di 
prendere  efficaci  provvidenze  all'effetto.  Sua 
Santità  penetrata  dall'esposizione  fatta  da 
V.  E.  dei  mali  ed  abusi  suindicati,  ha  riso 
luto  di  emanare  un  Decreto  col  quale  ven- 
gano presi  efficaci  rimedj  con  la  istituzione 
di  una  o  più  case  in  ciascun  ordine  religioso, 
dove  sarà  osservata  per  sempre  la  vita  co- 
mune, coli'  ingiunzione  de  la  più  stretta 
osservanza  delle  proprie  costituzioni  in  unte 
le  case  religiose,  con  le  misure  di  rigore 
verso  i  religiosi  incorreggibili,  e  con  altre 
facoltà  da  darsi  al  Visitatore  apostolico  per 
la  introduzione  de'  nuovi  Ordini,  pel  cambio 
di  quelli  già  esistenti  e  per  altre  misure, 
secondo  che  venga  reclamato  dal  bene  della 
Chiesa  e  dal  vantaggio  di  quelle  salutari 
istituzioni. 

In    questa    intelligenza    il    sottoscritto 
ecc.  ecc. 


se  cometen  por  los  regulares,  olvidados  de 
su  vocacion,  ha  pedido  que  el  Santo  Padre 
se  sirva  tornar  elicaces  providencias  à  este 
respecto.  Su  Santidad,  movido  por  la  expo- 
sicion  hécba  por  Y.  E,  de  los  males  i  abusos 
sobreindicados,  ha  resuelto  expedir  un  de- 
creto en  el  que  se  adopten  elicaces  remedios, 
instituyendo  una  ó  mas  casas  en  cada  órden 
religiosi»  en  las  que  se  deberà  observar 
siempre  la  vida  commi  con  la  prescripcion 
de  la  mas  estrìcta  observancia  de  las  pro- 
pias  constituciones  en  todas  la  casas  religio- 
sas;  empleando  medidas  de  rigor  contra  los 
religiosos  incorrejibles;  i  facilitando  al  Vici- 
tàdor  Apostòlico  para  la  introduccion  de 
nuevas  órdenes,  para  el  càmbio  de  las  exi- 
stentes,  i  para  que  tome  otras  medidas, 
seguo  lo  reclame  el  bien  de  la  iglesia  i  el 
de  aquellas  saludables  instituciones. 

En  està  intelijencia,  el  infrascrito  Car- 
denal  aprovecha  con  satisfaccion  de  està 
oportunidad  para  reiterar  a  V.  E.  los  senti- 
mientos  de  su  distinguida  consideración. 


b)  Il  medesimo  al  medesimo. 


26  settembre  1862. 


Il  sottoscritto  Cardinal  Segretario  di  Stato  ha  avuto  l'onore  di  ricevere  la  nota  in  data 
di  oggi  colla  quale  V.  E.  dichiara  ed  assicura  per  l'avenire  che:  quando  dal  Coverno  del- 
l'Equatore sarà  promulgato  qual  legge  di  stato  il  Concordato  che  Ella,  in  virtù  dei  pieni 
poteri  all'uopo  conferitigli,  ha  concluso  con  la  S.  Sede  sarà  in  piena  libertà  del  Sommo  Pon- 
tefice di  spedire  le  relative  lettere  Apostoliche  affin  di  dare  al  Concordato  il  valore  di  legge 
ecclesiastica. 

Da  che  consegue  che  una  volta  fatte  le  enunciate  ratifiche,  non  si  potrà  devenire  a 
nuova  discussione  e  deliberazione  nella  Repubblica,  ne  per  parte  del  Corpo  Legislativo,  né 
dell'Esecutivo;  dovendosi  solo  stare  in  appresso  all'Articolo  24.  del  medesimo  Concordato 
per  conciliare  le  difficoltà  che  potessero  insorgere. 

Il  sottoscritto  nel  chiamarsi  soddisfatto  di  tali  dichiarazioni,  ha  l'onore  ecc.  ecc. 


e)  //  medesimo  al  medesimo. 


Il  sottoscritto  Cardinal  Segretario  di 
Stato  di  Sua  Santità,  ha  l'onore  di  accusare 
la  Xota  in  data  di  oggi,  colla  quale  l'Ecza. 
Vra.  analogamente  all'Art.  8.  del  Concordato 
relativo  al  foro  degli  ecclesiastici  sudditi 
della  Repubblica  dell'Equatore  sì  nelle  cause 


26  settembre  1862. 


El  infrascrito,  Cardenal  Secretarlo  de 
Estado  de  Su  Santidad,  tiene  la  nonni  de 
acusar  recibo  de  la  nota  de  V.  E.  fecha  de 
hoy,  en  la  que,  respecto  del  arto  8.o  del  Con- 
cordato, relativo  al  fuero  de  los  eclesiàsticos, 
sùbditos  de  la  Repùblica  del  Ecuador,  tanto 


Concordato  fra   l'io  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


a.  1862 


civili,  come  nelle  criminali  per  delitti  con- 
templati nel  Codice  penale  della  Nazione  ha 
dichiarato  a  nome  del  Governo  della  stessa 
Repubblica  dell'Equatore  che  «  se  in  tali 
cause  per  gravi  ragioni  e  per  ispeciali  cir- 
costanze fosse  necessaria  una  modificazione 
o  deroga  al  privilegio  del  foro,  il  Governo 
dell'Equatore  non  prenderà  provvidenza 
alcuna  in  proposito,  senza  averne  preventi- 
vamente riportato  il  consenso  della  S.  Sede 
la  quale  condiscenderà  ad  un  amichevole 
accomodamento,  giusta  il  bisogno. 

Se  frattanto  nel  caso  di  qualsiasi  delitto 
politico  fosse  mestieri  prender  misure  con- 
tro gli  ecclesiastici  delinquenti,  il  Governo 
invocherà  la  debita  autorizzazione  del  Pre- 
lato Diocesano  per  procedere  contro  gli 
Ecclesiastici  a  termine  delle  leggi  vigenti. 
Quando  occorresse  assicurarsi  del  reo,  l'ar- 
resto dovrà  farsi  con  le  cautele  e  riguardi 
dovuti  all'eccellenza  dello  stato  Chiericale; 
ed  i  luoghi  di  prigionia  saran  sempre  i  Con- 
venti o  altri  luoghi  ecclesiastici  o  se  non 
altro  luoghi  distinti  dalle  pubbliche  pri- 
gioni. Infine  quando  si  tratti  di  sentenza 
che  importi  la  pena  capitale,  si  osserve- 
ranno le  prescrizioni  canoniche». 

Si  dichiara  poi  per  parte  del  sottoscritto 
«  che  la  S.  Sede  tra  le  facoltà  di  che  dovrà 
munire  un  suo  Delegato  per  la  esecuzione 
dell'Art.  16.  del  Concordato,  gli  conferirà 
ancora  quelle  di  che  abbisognerà  per  la 
sistemazione  e  inversione  delle  rendite  de- 
cimali della  Repubblica,  come  pure  per 
determinare  il  modo  di  render  fruttiferi  i 
Capitali  appartenenti  a  censi  che  restituirà 
il  Tesoro,  e  per  ridurre  le  obbligazioni  dei 
Cappellani,  i  cui  censi  restano  in  parte  con- 
donati '  al  Governo,  in  virtù  del  Concor- 
cordato  » . 

Rimanendo  d'accordo  sopra  questi  punti, 
anche  il  sottoscritto  in  reciprocanza  ed  a 
nome  del  Governo  di  Sua  Santità  li  ap- 
prova e  conferma,  mentre  ha  l'onore  di  rin- 
novare ecc.  ecc. 


en  las  causas  civiles  corno  en  las  criminalcs 
por  delitos  comprendidos  en  el  Código  penai 
de  la  Nacion,  ha  declarado  a  nombre  del 
Gobierno  de  la  misma  Repùblica  del  Ecua- 
dor que  -  si  en  semejantes  causas  por  gra- 
ves  razones  y  por  especiales  circunstancias 
fuese  necesaria  una  modificacion  o  deroga- 
cion  del  privilejio  del  fuero,  el  Gobierno  del 
Ecuador  no  tomaia  providencia  sobre  esto 
sin  obtener  antes  el  consentimiento  de  la 
Santa  Sede,  que  condescenderà  en  un  ami- 
gable  acuerdo  segun  fuere  necesario.  Si 
entre  tanto  por  algunos  delitos  politicos 
hubiese  necesidad  de  tornar  medidas  contra 
los  eclesiàsticos  delincuentes,  el  Gobierno 
pedirà  la  debida  autorizacion  al  Prelado 
Diocesano  para  proceder  contra  los  ecle- 
siàsticos con  arreglo  a  las  leyes  vijentes. 
Citando  fuere  preciso  apresar  al  reo,  el  ar- 
resto se  harà  con  la  cautela  y  circunspec- 
cion  debidas  a  la  exelencia  del  estado  ele- 
ncai, y  los  lugares  de  prision  seràn  siempre 
los  Conventos  u  otros  lugares  eclesiàsticos, 
u  otros  distintos  de  la  càrceles  comunes. 
Finalmente  cuando  se  irate  de  sentencia 
que  imponga  pena  capital  se  observaràn  las 
disposiciones  canónicas. 

Se  declara  en  seguido  por  parte  del 
infrascrito  que  la  Santa  Sede  entre  las  facul- 
tades  que  darà  a  su  Delegado  Apostòlico 
para  la  ejecucipn  del  art.»  16  del  Concordato 
le  concederà  tambien  aquellas  que  fuesen 
necesarias  para  el  arreglo  e  inversion  de 
las  rentas  decimales  de  la  Repùblica,  y  aun 
para  determinar  el  modo  de  hacer  fructife- 
ros  los  capitales  pertenecientes  a  censos, 
que  restituirà  el  tesoro,  o  para  reducir  las 
obligaciones  de  los  capellanes,  cuyos  censos 
quedan  en  parte  condonados  al  Gobierno  en 
virtud  del  Concordato. 

Quedando  de  acuerdo  sobre  estos  pun- 
tos,  el  infrascrito  en  nombre  del  Gobierno 
de  Su  Santidad  los  apprueba  y  confirma,  y 
al  mismo  tiempo  tiene  la  honra  de  reiterar 
a  V.  E.  los  sentimientos  de  su  distinguida 
consideracion. 


1  Così  riduco,  col  sussidio  della  versione  spagnuola,  il  testo  di  Nussi:  .dei   quali    censi    restano   in   parte   con- 
d»nnati  (sicl)  al  Governo». 


a.  1862 


Concordato  fra  fio  IX  e  la  Repubblica  dell'Equatore 


999 


d)  //  medesimo  al  medesimo. 


26  settembre  1862. 


Il  sottoscritto  Cardin  il   Segretario   di 

Stato  di  Sua  Santità,  in  replica  alla  Nota 
da  V.  E.  direttagli  in  data  di  oggi,  dopo 
aver  presi  gli  ordini  opportuni  dal  S.  Padre, 
avendo  in  vista  l'utilità  che  alla  Chiesa  sarà 
per  derivare  dal  Concordato  or  ora  con- 
chiuso tra  la  S.  Sede,  e  la  Repubblica  del- 
l' Lìquatore,  e  perchè  sia  provveduto  alla 
pubblica  tranquillità  di  quello  Stato,  dichiara 
che  coloro  i  quali,  in  occasione  delle  passate 
vicende  avessero  per  avventura  acquistato 
dal  Governo  beni  appartenenti  alla  Chiesa, 
o  che  fossero  succeduti  ai  compratori  nel 
possesso  dei  medesimi  beni,  non  saranno 
giammai  per  ricevere,  a  cagione  di  ciò,  mo- 
lestia alcuna  né  dal  Regnante  Sommo  Pon- 
tefice ne  dai  Successori  di  Lui;  che  anzi  i 
medesimi  potranno  sicuramente  e  pacifica- 
mente godersi  la  proprietà,  le  rendite  e  gli 
altri  emolumenti  tutti  dei  beni  sopraccitati. 
Così  pure  si  dichiara  dal  sottoscritto, 
attesa  sempre  la  utilità  del  predetto  Con- 
cordato, che  i  proprietarj  de'  beni  gravati 
di  censo  a  favore  della  Chiesa,  che  avessero 
pagata  la  rendita  del  censo  al  due  per  cento, 
profittando  dell'autorizzazione  della  legge 
civile,  rimarranno  sciolti  da  ogni  responsa- 
bilità, e  potranno  in  avvenire  continuar 
pagando  legalmente  la  stessa  Somma  al 
due  per  cento,  in  danaro  oppure  in  specie. 

Il  sottoscritto  profitta  di  quest'incontro 
per  reiterare  ecc.  ecc. 


El  inlrascrito,  Cardenal  Secretano  de 
Estado  do  Su  Santidad,  en  contestacion  à  la 

nota  de  V.  li.  dirijda  con  lecha  de  hoy,  des- 
pues  d  haber  tornado  las  órdenes  oportunas 
di  1  S.mto  Padre,  i  conociendo  la  utilidad  que 
reportarà  la  iglesia  del  Concordato  poco  ha 
conciuido  entre  la  Santa  Sede  i  la  Repù- 
blica  del  Ecuador,  i  a  lin  de  procurar  la 
pùblica  tranquilidad  de  aquel  listado,  de- 
clara  que  aquellos  que,  por  causa  de  los 
pasados  aconteeimientos,  adquirieron  del 
Gobierno  bienes  pertenecientes  a  la  iglesia, 
ó  que  sucedieron  a  los  compradores  en  la 
posesion  de  los  mismos  bienes,  no  seràn 
jamas  molestados  en  cosa  alguna  por  este 
motivo  ni  por  parte  de  Sumo  Pontifice  rei- 
nante,  ni  de  sus  sucesores;  que  asi  los  mi- 
smos pueden  segura  i  pacilicamente  gozar 
de  la  propiedad,  de  las  rentas  i  demas  emo- 
lumentos  de  dichos  bienes. 

Se  declara  tambien  por  el  infrascrito, 
en  atencion  siempre  a  la  utilidad  del  ante- 
dicho  Concordato,  que  los  propietarios  de 
bienes  gravados  con  censos  a  favor  de  la 
iglesia,  que  hubiesen  pagado  el  rédito  del 
censo  al  dos  por  ciento,  aprovechando  de  la 
autorizacion  de  la  ley  civil,  quedan  libres  de 
cualquiera  responsabilidad,  i  pueden  en  lo 
sucesivo  continuar  pagando  legalmente  la 
misma  suma  del  dos  por  ciento,  en  dinero 
6  en  éspecie. 

El  infrascrito  aprovecha  està  ocasion 
para  reiterar  a  V.  E.  los  sentimientos  de  su 
distinguida  consideracion. 


II  testo  italiano,  correggendone  gli  evidenti  errori  di  stampa,  da  Nissi  loc.  cit.  116-420,  1"  spagnuolo  dalla  copia, 
recante  in  ogni  documento  la  dichiarazione  «  Es  ticl  traduccion.  Carvajai.  »,  nella  cit.  Busta  71. 


1000      <  onvensione  per  V incorporazione  dì  Poschiavo  e  Brusio  alla  diocesi  di  Coirà  a.  1869 


CXIV. 

CONVENZIONE  PER  L'INCORPORAZIONE  DI  POSCHIAVO  E  BRUSIO 

ALLA  DIOCESI  DI  COIRÀ. 

23  ottobre  1869. 

En  suite  d'une  invitation  du  Conseil  federai,  en  date  du  11.  Avril  1869,  se"  sont 
réunis  en  conférence  aujourd'hui  le  23.  Octobre  1869.  à  Lucerne: 

1.  Monsieur  Renward  Meyer,  Conseiller  d'Etat  à  Lucerne  délégué  du  haut 
Conseil  tederai, 

2.  Monseigneur  Agnozzi,  Chargé  d'Affaires  du  S.  Siège  près  la  Confédération 
Suisse  Délégué  du  S.  Siège  et: 

3.  Monsieur  le  Conseiller  National  J.  R.  Toggenburg  à  Laax 

et  Monsieur  le  Conseiller  des  Etats  R.  Peterelli  à  Savognino  délégués  du  haut 
Canton  des  Grisons, 

pour  s'entendre,  sous  réserve  de  ratification,  sur  l'union  des  deux  paroisses  gri- 
sonnes  de  Poschiavo  et  de  Brusio  à  l'Evéché  de  Coire. 

Les  Pouvoirs  étant  reconnus  suffisants,  les  délégués  sont  tombés  d'accord  sur 
la  Convention  suivante: 

§  1. 

Les  communes.de  Poschiavo  et  de  Brusio  sont  reconnues  incorporées  à  l'Evéché 
de  Coire  et  jouissent  dès  ce  moment  des  mémes  droits  et  sont  soumises  aux  mémes 
obligations  que  toute  autre  paroisse  de  ce  Dyocèse  dans  le  Canton  des  Grisons. 

§2. 
Pour  la  séparation  du  Diocèse  de  Como  et  pour  l'union  au  Diocèse  de  Coire, 
les  deux  communes  prénommées  ne  sont  obligées  à  aucune  indemnité  ou  presta- 
tion, '  ni  à  l'Evéché  de  Como,  ni  à  celui  de  Coire. 

§3. 
Les  droits  et  avantages  résérvés  par   le  Canton   des  Grisons  particulièrement 
quant  aux  bourses  du  Collège  Gallio  à  Como,  appartenant  aux  deux  communes 
de  Poschiavo  et  de  Brusio  resteront  résérvés  jusqu'à  liquidation  definitive. 

Toutes  les  autres  demandes  d'indemnités  provenant  de  la  séparation  d'avec 
l'Evéché  de  Como,  comme  en  particulier  une  part  proportionnée  aux  fonds2  du  Diocèse 
de  Como  etc.  se    trouvent  annullées  et  compensées. 

Tous  les  délégués  réservent  la  ratification  des  hautes  autorités  respectives. 
Lucerne  le  23.  Octobre  1869. 

Signé:  Renward  Meyer 
»       J.  B.  Agnozzi 
»       J.  R.  Toggenburg 

R.  Peterelli 
1    tela.   •  protestatìon  »  !  ;  Archiv:  «  Leistung  >. 
»  Ada:  .  fond  .. 


a.  1881 


Nuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore 


1001 


Dalla  copia  in  Ada  Congreg.  Consist,  1S70,  entro  il  n."  31  (Archivio  della  S.  Congrega- 
zione Concistoriale),  ove  é  anche  una  lettera  di  Mgr  Marino  Marini  Prosegretario  della 
S.  Congr.  degli  Affari  Ecclesiastici Straordinarii  del27  settembre  1870  in  cui  è  dichiarato, 
che  «  avendo  il  Consiglio  federale  ratificato  l'atto  in  parola,  anche  Sua  Santità  si  è  benigna 
mente  degnata  di  approvarlo  .  L'approvazione  del  Consiglio  Federale,  come  dalla  cit.  copia, 
e  in  data  del  6  maggio  1870.  In  Archiv  fttr  kathol.  Kirchenrecht  XXV  1871  .  163  s.  la 
convenzione  è  data  in  tedesco  con  dichiari/ioni  di  Mu"  Agnozzi  in  data  di  Berna  29  ago- 
sto 1870,  con  cui  documenta  la  ratifica  da  parte  del  Pontefice  • 


cxv. 


NUOVA  VERSIONE 
DEL  CONCORDATO  COLLA  REPUBBLICA  DELL'EQUATORE. 


maggio  1881. 


In  nomine  Sancì issimae  et  Individuai    Trinitatis. 


Sanctitas  Sua  Summus  Ponti  lex 
Leo  XIII  et  Praeses  Reipublicae  Aequa- 
toris  in  suos  respective  Plenipotentiarios 
nominarunt: 

Sanctitas  Sua,  Illustrissimum  et  Re- 
verendissimum  Dominum  Marium  Mo- 
cenni  Archiepiscopum  Heliopolitanum, 
Delegatum  Apostolicum  et  in  Aequato- 
rianam  Rempublicam  extra  ordinem  mis- 
sum; 

Et  Excellentissimus  Reipublicae  Prae- 
ses, Illustrissimum  Ducem  D.  Cornelium 
E.  Vernaza,  Ministrum  ab  exteris  nego- 
tiis.  Qui  post  mutuo  tradita  respective  ' 
plenipotentiae  instrumenta  cohaerenter 
ad  ea,  quae  in  Articulo  24°  Conventio- 
nis  die  26a  Septembris  anni  1862  initae 
constituta  sunt,  de  nova  pruedictae  Con- 
ventionis  conficienda  redactione  iuxta 
ea,  quae  sequuntur,  convenerunt. 

Art.  I. 

Religio  Catholica  Apostolica  Romana 
esse   perget    unica    Religio   Reipublicae 


Su  Santidad  el  Sumo  Pontifice 
Leon  XIII  y  el  Presidente  de  la  Repu- 
blica  del  Ecuador  nombraron  para  sus 
respectivos  Plenipotenciarios 

Su  Santidad  al  Exrfio.  y  Rmo.  Senor 
Mario  Mocenni  Arzobispo  de  Heliópolis, 
Enviado  Extraordinario  y  Uelegado  Apo- 
stòlico, y  S.  E.  el  Presidente  de  la  Repii 
blica  al  Exmo.  Se-fior  General  Cornelio 
E.  Vernaza,  Ministro  de  Relaciones  Exte- 
riores. 

Los  cuales  despues  de  exhibir  sus 
respectivas  credenciales,  en  uso  de  la 
autorización  que  concede  el  articulo  24 
del  Concordato  celebrado  en  Roma  en 
26  de  Setiembre  de  1862,  convinieron 
en  la  nueva  versión  de  dicho  Concor- 
dato, en  los  términos  que  expresan  los 
artic  ulos  siguientes: 

Art.  I. 

l.a  Religion  Católica  Apostolica  Ro- 
mana continuata  siendo  la  unica   Reli- 


Sic,  ma  dovrà 


1002 


Nuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore 


a.  1881 


Aequatoris  atque  inibì  sarcta  tecta  per- 
petuo conservabitur  cum  omnibus  iis 
iuribus  et  praerogativis,  quibus  frui  debet 
ex  Dei  ordinatione  et  canonicis  sanctio- 
nibus.  Quocirca  in  Aequatoris  Republica 
nunquam   permitti   poterit   alius^  cultus 

vel  societas,  quae  fuerit  damnata  ab  Ec- 

t 
desia. 

Art.  II. 

In  omnibus  Dioecesibus  quae  in  prae- 
sentia  existunt  vel  in  posterum  erigen- 
tur,  existere  debebit  Seminarium  Dioe- 
ccsanum,  cuius  procuratio,  regimen  et 
administratio  libere  atque  uniee  perti- 
nebit  ad  Dioecesanos  Ordinarios  iuxta 
Concilii  Tridentini  praescripta  et  alias 
canonieas  leges.  Rectores,  professores  et 
alii  aliquo  '  munere  fungentes  tum  in  tra 
dendis  doctrinis  tum  in  iisdem  dirigendis 
seminariis  ab  ipsis  Ordinariis  libere  erunt 
nominandi  vel  amovendi. 

Art.  III. 

Iuventutis  institutio  in  Universitati- 
bus,  Collegiis,  Facultatibus,  Seholis  tam 
publicis  quam  privatis  erit  piane  confor- 
mis  doctrinae  Religionis  Catholicae.  Pro 
pterea  Episcopi  unice  iure  pollebunt  de 
signandi  libros  seu  textus,  qui  adhibendi 
sunt  ad  ecclesiasticasscientias  tradendas 
atque  ad  institutionem,  quae  Religionem 
moresque  spectant.  2  Insuper  Episcopis 
liberum  manebit  ius  corrigendi  ac  pro- 
scribendi  per  literas  pastorales  et  decreta 
prohibitiva  libros  aut  quaelibet  typis 
exarata  scripta  cuiuscumque  generis, 
quae  dogmati,  ecclesiasticae  disciplinae, 
bonisque  moribus  sint  adversa,  itemquc 
Guberniumadvigilabit  et  opportuna  adhi- 
bebit  media  ne  huiusmodi  scripta  typis 
edita  in  Republica  diffundantur. 


1   CoHventiones  :  talioquei 
»  V.  p.  985,  n.  1. 


gión  de  la  Republica  del  Ecuador  y  se 
conservala  siempre  con  totos  los  dere- 
chos  y  prerogativas  de  que  debe  gozar, 
segun  la  ley  de  Dios  y  las  disposiciones 
canonieas.  En  consecuencia,  jamas  podra 
ser  permitido  ningun  otro  culto  disidente, 
ni  sociedad  alguna  condenada  por  la 
Iglesia. 

Art.  II. 

En  cada  una  de  las  Diocesis  aclual- 
mente  existentes,  y  en  las  que  se  erigie- 
ren  despues,  habrà  un  Seminario  Dioce- 
sano, cuya  direción,  régimen  y  admini- 
stración  perteneceràn  libre  y  esclusiva- 
mente à  los  Ordinarios  Diocesanos,  segun 
las  disposiciones  del  Concilio  de  Trento 
y  demas  leyes  Canonieas.  Los  Rectores 
Profesores  y  demas  empleados  en  la 
ensenanza  y  dirección  de  dichos  estable- 
cimientos,  seran  libremente  nombrados 
y  removidos  por  los  Ordinarios. 

Art.  III. 

La  instrucción  de  la  juventud  en 
las  Universidades,  Colegios,  Facultades, 
Escuelas  piiblicas  y  privadas,  sera,  en 
todo  conforme  a  la  doctrina  católica.  Los 
Obispos  tendran  al  efecto,  para  elio,  el 
esclusivo  derecho  de  designar  los  textos 
para  la  ensenanza,  tanto  de  las  ciencias 
eclesiasticas,  corno  de  la  instrucción  ino- 
rai y  religiosa.  Ademas  los  Prelados 
Diocesanos  conservaràn  su  derecho  de 
censurar  y  prohibir  mediante  cartas  pa- 
storales y  decretos  prohibitivos  los  libros 
y  publicaciones  de  cualquiera  naturaleza 
que  sean,  que  ofendan  al  dogma,  la  disci- 
plina de  la  Iglesia  y  la  moral  ;  debiendo 
tambien  vigilar  el  Gobierno  y  adoptar 
las  medidas  oportunas  para  que  dichas 
publicaciones  no  se  propagen  en  la  Re- 
publica. 


1881 


Nuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore 


lm.; 


Art.  IV. 
Episcopi  ex  pastoralis  ministerii  of- 
ficio curabunt  ne  ulla  tradatur  doctrina, 
quae  catholicae  religioni  morumque  ho- 
hestati  sit  contraria:  quocirca  nemini 
unquam  licebit  in  aliquo  vel  publico  vel 
privato  Instituto  docere  Theologiam,  Ca- 
thechesim,  aut  religiosam  doctrinam, 
quin  primum  opportunam  auctoritatem 
obtinuerit  a  Dioecesano  Antistite  qui 
eamdem  facultatem  poterit  revocare  ex 
iuxta  causa,  cuius  penes  ipsum  iudìcium 
erit  cum  id  opportunum  esse  censuerit 
Pro  examinandis  professoribus  prima- 
rum  scholarum  Dioecesanus  Antistes,  si 
ipsi  videbitur,  nominabit  Deputatum  ad 
recognoscendam  religiosam  doctrinam 
et  morum  dotes  illius,  qui  examini  erit 
subiiciendus,  quique  iccirco  sui  omeii 
munus  suscipere  numquam  poterit,  si  in 
hac  recognitione  fuerit  reprobatus. 

Art.  V. 
Cum  Romanus  Pontifex  iure  divino 
primatum  honoris  et  iurisdictionis  in  uni- 
versam  qua  late  patet  Ecclesiam  obti- 
neat,  tum  Episcopi,  Clerus  et  populus 
libero  cum  Apostolica  Sede  communica- 
bunt.  Itaque  nulla  civilis  auctoritas  po- 
terit unquam  ullo  modo  hoc  liberum  ple- 
numquecommemorataecommunicationis 
exercitium  impedire  cogendo  Episcopos, 
Clerum  et  populum  uti  Gubernii  opera 
ut  in  eorum  necessitatibus  Sanctam  .Se- 
derci adeant  aut  subiicendi  '  Apostolicas 
eiusdem  Sedis  Literas  et  Rescripta  Gu- 
bernii veniae  vulgo  Exequatur. 

Art.  VI. 

Ecclesiastici    Reipublicae   Ordinarli 

poterunt  piena  libertate  suas  Dioeceses 

gubernare,  convocare,  celebrare  synodos 

tum   provinciales,    tum    dioecesanas   et 


Art.  IV. 
Los  Obispos  segun  el  deber  de  su 
ministerio  pastoral,  cuidaran  de  que  nin- 
guna  ensenanza  sea  contraria  a  la  Re- 
ligion  Católica  y  a  la  honestidad  de  las 
costumbres.  Con  tal  objeto,  nadie  podrà 
ensenar  en  mugliti  establecimiento,  ya 
publico,  ya  privadó,  la  Teologia,  el  Ca- 
tecismo,  ó  la  doctrina  religiosa  sin  haber 
obtenido  autorizacion  del  I'relado  Dio- 
cesano, quien  podrà  revocarla  con  justa 
causa,  a  su  juicio,  cuando  le  parezea 
oportuno.  Para  los  exàmenes  de  los  In- 
stitutores  primaiios,  el  Diocesano  nom- 
brarà,  si  le  parece,  un  asistente  destinado 
a  reconocer  la  instruccion  religiosa  y 
la  conducta  moral  del  examinando,  el 
que  no  podrà  entrar  en  el  desempeBo 
de  su  oficio  cuando  tuere  reprobado  en 
este  reconocimiento. 


Art.  V. 

Perteneciendo  al  Romano  Pontifice, 
por  derecho  divino,  el  primado  de  ho- 
nor,  y  de  lurisdiccion  en  la  Iglesja 
Universal,  tanto  los  Obispos,  corno  el 
Clero  y  los  fieles  tendràn  libre  comu- 
nicacion  con  la  Santa  Sede.  Por  tanto 
ninguna  autoridad  secular  podrà  poner 
obstaculo  al  pieno  y  libre  ejercicio  de 
dicha  comunicacion,  obligando  a  los 
Obispos  al  Clero  y  al  pueblo  à  servirse 
del  intermedio  del  Gobierno  para  ocurrir 
en  sus  necesidades  à  la  Sede  Romana, 
ó  sujetando  las  Bulas,  los  Breves,  ó  los 
Rescritos  de  està  al  Exequatur  del  Go- 
bierno. 

Art.  VI. 

Los  Ordinarios  eclesiàsticos  de  la 
Republica  podran  gobernar  sus  Diócesis 
con  toda  libertad,  convocar  y  celebrar 
concilios    provinciales   y   diocesanos    y 


Sic,  ma  deve  essere:  ■  subiicendo  »  ;  v.  p.  986,  I"  col.,  I.  3,  dove  però  Nomi  ha  .  subjiciendi  i 


100-1 


Nuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore 


a.  1881 


exercere  ima  quae  ad  ipsos  pertinent 
ex  proprii  sacri  ministeri!  vi  atquc  ex 
vigentibus  canonicis  sanctionibus  a  San- 
cita Sede  probatis,  quin  aliquod  unquam 
opponatur  impedimentum  quominus  su- 
sceptae  ab  ipsis  ordinationes  executioni 
mandentur.  Quin  imo  Aequatoris  Guber- 
nitim  valido  suo  patrocinio  omnem  opem 
feret  Episcopis,  cum  ea  ab  ipsis  requi- 
retur  ac  praesertim  cum  iidem  homi- 
num  impietati  obsistere  debeant,  qui 
ftdelium  animos  pervertere  eorumque 
mores  corrumpere  conentur. 

Art.  VII. 

Abolentur  appellationes  a  sententiis 
Ordinariorum  ad  laica  m  potestatem  (vul- 
go recursos  de  fuerza)  et  quoad  execu- 
tiones  et  sententias  ab  ordinariis  eccle- 
siasticis  '  Iudicibus  latas,  poterit  tantum 
appellar!  ad  superiora  ecclesiastica  tri- 
bunalia  vel  ad  Sanctam  Sedem  iuxta 
disciplinam  statutam  in  Apostolicis  Lit- 
teris  Summi  Pontificis  Gregorii  XIII, 
quae  incipiunt  «  Exposcit  -  »  et  ad  nor- 
mam  canonicarum  praescriptionum,  et 
earum  praesertim,  quae  prò  causis  ma- 
uimonialibus  a  Benedicto  XIV  editae 
tuerunt  in  Constitutione  «  Dei  misera- 
liotie3  »,  aut  poterunt  ad  ipsos  superiores 
deferritum  nullitatis,  tum  querelae  causa, 
filcclesiastici  iudices  proferent  sua  iudi- 
cia,  quin  illa  unquam  assessorum  laico- 
rum  sententiae  antea  subiiciant,  quos 
tamen  consulere  poterunt  ubi  opportu- 
num  esse  duxerint.  Ecclesiastici  patroni 
poterunt  assessoris  officium  in  hac  iudi- 
ciorum  classe  exercere. 

Art.  VIII. 

Omnesecclesiasticae  causae  et  prae- 
sertim  matrimoniales,  atque  illae  quae 

1  Conventiones  •■  Busta  77  :  ■  Ordinariis  et  ecclesi 
'  V.  p.  986,  n.  2. 
3  V.  p.  869,  n.  3. 


ejercer  los  derechos  que  le  competen, 
en  virtud  de  su  sagrado  ministerio  y  de 
las  disposiciones  Canónicas  vigentes  apro- 
badas  por  la  Santa  Sede,  sin  que  se 
ponga  embarazo  a  la  ejecucion  de  sus 
providencias.  Asi,  pues,  el  Gobierno  del 
Ecuador  dispensala  su  poderoso  patro- 
cinio y  apoyo  a  los  Obispos  en  los  casos 
en  que  lo  soliciten,  principalmente  cuan- 
do  deban  oponerse  a  la  maldad  de 
aquellos  hombres  que  intenten  pervertir 
ci  ànimo  de  los  fieles  y  corromper  sus 
costumbres. 

Art.  VII. 

Quedan  abolidos  los  recursos  de 
fuerza  y  en  cuanto  a  la  ejecucion  y  las 
sentencias  pronunciadas  por  los  Jueces 
ordinarios  eclesiasticos,  solo  se  podrà 
apelar  de  ellas  a  los  tribunales  superio- 
res eclesiasticos,  ó  ala  Santa  Sede  seguii 
la  disciplina  establecida  en  el  Breve 
«  Exposcit  »  del  Sumo  Pontifice  Grego- 
rio XIII  y  conforme  a  las  prescripciones 
Canónicas,  y  particularmente,  en  cuanto 
a  las  causas  matrimoniales,  a  las  de 
Benedicto  XIV,  en  la  Constitucion  «  Dei 
miseratione  »,  ó  bien  hacer  uso  del  re- 
curso  de  nulidad  ó  del  de  queja  ante  los 
mismos  superiores.  Los  Jueces  eclesia- 
sticos pronunciaran  sus  juicios  sin  suje- 
tarlos  al  dictàmen  previo  de  asesores 
seculares,  a  quienes  sin  embargo  podràn 
consultar,  cuando  lo  creyeren  oportuno. 
Los  eclesiasticos  que  fueren  abogados 
podràn  desempefiar  el  oficio  de  asesores 
en  està  clase  de  juicios. 

Art.  Vili. 

Todas  las  causas  eclesiàsticas  y  espe- 
cialmente las  que  miran  A  la   fé,  A   los 


a.  1881 


Nuova  versione  del  Concordato  collo  Repubblica  dell'Equatore 


IOGT. 


respiciunt  (idem,  sacramenta,  mores,  sa- 
cras  functiones,  officia  et  rara  sacro  mi- 
nisterio  adnexa,  tum  personae  tum  ma- 
terne ratione  ad  tribunalia  ecclesiastica 
pertinent.  Verumtamen  S.  Sedes,  attentis 
circumstantiis  et  Aequatoris  Gubernii 
petitione,  haud  impedit  quominus; 

1"  causae  civiles  clericorum  et  illae 
quae  proprietatem  atque  temporalia  Ec- 
clesiarum  iura,  beneficia,  aliasque  eccle- 
siasticas  fundationes  respiciunt,  ad  civi- 
lia  tribunalia  deferantur; 

2°  causae  criminales  ecclesiastico- 
rum  prò  delictis,  quae  ad  Religionem 
non  pertinent,  quaeque  Reipublicae  co- 
dicibus  animadvertuntur  ad  laicorum 
tribunalia  deferantur.  Verum  in  iudiciis 
secundae  et  tertiae  instantiae,  in  respe- 
ctivis  tribunalibus  duo  ecclesiastici  viri, 
ui  coniudices,  erunt  omnino  admittendi, 
quos  respectivus  Ordinarius  postremis 
i  uiuscumqueannidiebusnominabit.  Haec 
iudicia  minime  publica  erunt  et  respe- 
ctivae  sententiae  poenam  capitis,  seu 
poenam  aftlictivam  aut  intamiam  infe- 
rentes,  non  erunt  exequendae,  quin  prius 
suprema  approbatio  Reipublicae  Prae- 
sidis  fuerit  obtenta,  atque  proprius  cuius- 
que  ecclesiastici  viri  Episcopus  ea  quam- 
primum  absolverit,  quae  Sacri  Canones 
in  hisce  casibus  praescribunt.  Scntentia 
damnationis  ad  opera  publica  in  sacer- 
dotem  nunquam  ferri  poterit.  In  repre- 
hendendis  '  et  detinendis  Ecclesiasticis  ii 
erunt  adhibendi  modi,  quos  eorum  ca- 
racter  exigit,  et  Ordinarius  respectivus 
hac  de  re  nulla  interiecta  mora  erit 
monendus. 

3°  Causae  criminales  contra  vicarios 
capitulares,  ecclesiasticos  Dioecesium 
gubernatores,  vicarios  generales,  digni- 
tates,    canonicos,    aliaque    Capitulorum 


sacramentos  (comprendidas  las  causas 
matrimoniales)  a  las  costumbres,  a  las 
funciones  santas,  à  los  deberes  y  dere- 
chos  anexos  al  sagrado  Ministerio,  sea 
por  razon  de  la  persona,  sea  por  razon 
de  la  materia,  pertenecen  a  los  tribu- 
nales  eclesiasticos.  Mas,  la  Santa  Sede, 
atendidas  las  circunstancias  y  a  peticion 
del  Gobierno  del  Ecuador,  no  impide  : 
1°  que  las  causas  civiles  de  los  eck  sia 
sticos  y  las  que  se  refieren  a  la  propie- 
dad  y  derechos  temporales  de  las  [gle- 
sias,  benclìcios,  y  otras  fundaciones  ecle- 
siàsticas  sean  deferidas  a  los  tribunales 
civiles:  2°  que  las  causas  criminales  de 
los  eclesiasticos  por  delitos  extranos  a 
la  religion  y  que  esteti  penados  en  los 
Códigos  de  la  Repùbblica  sean  tambien 
deferidos  a  los  tribunales  laicos.  Mas  eri 
los  juicios  de  2".  y  3a.  instancia;  forma- 
r&xx  necesariamente  parte  de  los  respe- 
ctivos  tribunales.  corno  conjueces,  dos 
eclesiasticos,  que  el  respectivo  Ordina 
rio  nombrara  en  los  ultimos  dias  de  cada 
ano.  Esos  juicios  no  seràri  piiblicos,  y 
las  respectivas  sentencia  que  produzean 
pena  de  muerte,  aliictiva  ó  infamante 
no  se  pondran  en  ejecucion,  antes  de 
que  sean  puestas  en  conocimiento  del 
Presidente  de  la  Republica,  ni  antes  de 
que  el  Obispo  propio  del  eclcsiàstico 
bava  cumplido  a  la  brevedad  posible, 
cuanto  prescriben  los  Sagrados  Canones 
en  semejantes  casos.  En  ningun  caso 
podra  recaer  sentencia  de  obras  piibli- 
cas  contra  un  Sacerdote.  Para  el  a  resto 
ó  detencion  de  los  eclesiasticos,  se  les 
guardargli  los  miramientos  debidos  A  su 
caracter,  y  se  darà  inmediatamentc  aviso 
al  Ordinario  respectivo.  3°  De  las  causas 
criminales  que  se  sigari  contra  los  Vica- 
rios Jenerales,Dignidades  y  demas  miem 


1  Sic  !  ma  dovrà  rsst-re  :  «  deprehendendi! 
Nicaragua  (p.  955)  e  San  Salvador  (p.  966). 


concordati  eli,   Repubbliche  di  Hondura     p.  948), 


1006 


Nuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore 


a.  1881 


membra  ad  tribunalia  superiora  defe- 
rantur,  etiam  cum  agitur  de  delictis, 
quae  subiicienda  forent  iuratis. 

In  huius  articuli  dispositione  exclu- 
duntur  causae  maiores  Episcoporum, 
quae  Apostolicae  Sedi  ac  superioribus 
ecclesiasticis  tribunalibus  sunt  reserva- 
tae,  quibus  de  iis  iudicium  ferendum  est 
iuxta  S.  Concilii  Tridentini  praescripta, 
Sessione  XXIV  Cap.  V.  In  omnibus  iudi- 
ciis,  quae  ad  ecclesiasticos  pertinent  iu- 
dices,  civilis  magistratus  omnem  opem 
auxiliumque  feret,  ut  sententiae  ac  poe- 
nae  ab  ipsis  iudicibus  latae  observentur 
et  executioni  mandentur.  Causae  eiviles 
et  criminales,  de  quibus  in  hoc  articulo 
sermo  est,  quaeque  in  praesens  penden- 
tes  adhuc  sunt,  ad  iudices  et  ad  tribu- 
nalia hoc  eodem  articulo  statuta  defe- 
rentur  in  qualibet  instantia  aut  statu 
reperiantur. 


Art.  IX. 
Sancta  Sedes  permittit  ut  personae  et 
ecclesiastica  bona  subiiciantur  publicis 
vectigalibus  veluti  subiiciuntur  personae 
et  bona  aliorum  civium  Aequatoris.  Ci- 
vilis Auctoritas  ad  coactionem,  cum  ea 
necessaria  fuerit,  procedere  nequit  ;  nisi 
postquam  cum  Ecclesiastica  auctoritate 
rem  componere  curaverit.  Ab  huiusmodi 
vectigalibus  eximuntur  seminaria,  bona 
et  res  divino  cultui  immediate  destinatae 
et  beneficentiae  Instituta. 


Art.  X. 
Ut  honoretur  Domus  Dei,  qui  est 
Rex  regum  et  Dominus  dominantium, 
sacrorum  templorum  immunitas  serva- 
bitur  in  quantum  id  publica  securitas  et 
ea,  quae  iustitia  exigit,  fieri  sinant,  atque 


bros  de  los  Cabildos  eclesiasticos,  cono- 
ceran  las  Cortes  superiores;  y  esto  aun 
en  los  delitos  sujetos  al  Jurado. 

Se  entienden  excluidos  de  las  dispo- 
siciones  contenidas  en  este  articulo  las 
causas  mayores  de  los  Obispos,  las  cua- 
les  quedan  reservadas  a  la  Siila  Apostò- 
lica y  a  los  tribunales  eclesiasticos  su- 
periores, que  deben  conocer  de  ellas, 
segun  el  Santo  Concilio  de  Trento 
Sess.  XXIV.  Capitulo  V.  de  Reform.  y 
demas  disposiciones  canónicas.  En  todos 
los  juicios  que  sean  de  competencia  ecle- 
siàstica  la  autoridad  civil  prestarà  su 
apoyo  y  patrocinio,  afin  de  que  losjue- 
ces  puedan  hacer  observar  y  ejecutar 
las  penas  y  las  sentencias  pronunciadas 
por  ellos.  Las  causas  eiviles  y  crimina- 
les de  que  se  habla  en  este  articulo  y 
que  se  encuentran  actualmente  pendien- 
tes,  se  pasaràn  a  los  jueces  y  tribu- 
nales que  quedan  determinados  aqui  en 
cualquier  instancia  ó  estado  en  que  se 
encuentren. 

Art.  IX. 
La  Santa  Sede  permite  que  tanto 
las  personas  comò  los  bienes  eclesiasti- 
cos estén  sujetos  a  los  impuestos  publi- 
cos,  a  la  par  que  las  personas  y  bienes 
de  los  otros  ciudadanos.  La  autoridad 
civil  no  podrà  proceder  a  la  coactiva, 
cuando  està  fuese  necesaria,  sino  despues 
de  haber  solicitado  la  conciliación  con 
la  eclesiàstica.  Quedan  exceptuados  de 
tales  impuestos  los  Seminarios  y  los  bie- 
nes y  casas  destinadas  inmediatamente 
al  culto  y  establecimientos  de  benefi- 
cencia. 

Art.  X. 
Por  respeto  a  la  Majestad  de  Dios, 
que  es  Rey  de  los  Reyes  y  Senor  de  los 
Senores,  sera  respetada  la  inmunidad 
de  los  Templos  en  cuanto  lo  permitan 
la  seguridad  publica  y   las  exigencias 


A.  1881 


Nuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore 


1007 


in  hoc  casu  Sancta  Sedes  consentit  ut 
auctoritas  ecclesiastica,  parochi  nec  non 
praelati  domorum  regularium,  ad  Gu- 
bernii  petitionem  tribuant  veniam,  ut 
extrahantur  qui  ad  Sanctas  Aedes  con- 
fugerint. 

Art.  XI. 

Cum  decimarum  proventus  destina- 
tus  sit  ad  divinum  cultum  fovendum 
sacrosque  ministros  alendos,  Aequatoris 
Gubernium  fidem  suam  obstringit  ad 
servandam  in  Republica  hanc  catholi- 
cam  institutionem,  usque  dum  possit 
aliam  contributionem  eidem  substituere 
collatis  cum  S.  Sede  consiliis.  Interim 
vigere  perget  in  Republica  Conventio 
Quiti  habita  die  30  Septembris  anni  1865 
inter  respectivos  Plenipotentiarios  atque 
a  Summo  Pontifice  et  Civili  Aequatoris 
Potestate  approbata. 

Art.  XII. 
Ex  vi  patronatus  iuris,  quod  Sum- 
mus  Pontifex  Reipublicae  Aequatoris 
Praesidi  sive  legitimo  Reipublicae  Capiti 
concedit,  hic  in  qualibet  dioecesium  Ae- 
quatoris et  aliarum  quae  in  Republica 
erigantur  vacatione  praesentabit  S.  Sedi 
viros  ecclesiasticos  dignos  et  idoneos 
iuxta  Sacrorum  Canonum  normam,  ut 
Summus  Pontifex  eis  institutionem  cano- 
nicam  conferat  iuxta  formam  et  regu- 
lam  a  Sacris  Canonibus  praescriptam. 
Propositi  tamen  nullo  modo  poterunt 
sese  immiscere  regimini  et  administra- 
tioni  dioecesium  ad  quas  proponuntur, 
quin  primum  Apostolicas  Litteras  de  ca- 
nonicainstitutione  obtinuerint  iuxta  prae- 
scriptiones  SS.  Canonum.  Reipublicae 
Praeses  candidatum  praesentabit  intra 
annum  a  vacatione  Sedis.  Quod  nisi  prae- 
stiterit  electio  S.  Sedi  devolvetur. 


de  la  justicia.  En  tal  caso  la  Santa  Sede 
consiente  que  la  autoridad  eclesiastica, 
à  solicitud  de  la  civil  de  el  permiso 
respectivo  para  la  extracción  de  los  re- 
fugiados. 

Art.  XI. 
Estando  destinado  el  provento  de 
los  diezmos  al  sostenimiento  del  culto 
divino  y  de  sus  ministros,  el  Gobierno 
del  Ecuador  se  obliga  a  conservar  en 
la  Republica  està  institución  catolica 
hasta  que  pueda  sustituirla  con  otra  con- 
tribución  de  acuerdo  con  la  Santa  Sede. 
Mientras  tanto,  continuala  rigiendo  en 
la  Republica  el  convenio  de  30  de  Se- 
tiembre  de  1865;  celebrado  en  Quito 
por  los  Plenipotenciarios  respectivos  y 
aprobado  por  Su  Santidad  y  por  la  au- 
toridad civil  ecuatoriana. 

Art.  XII. 

En  virtud  del  derecho  de  Patronato 
concedido  por  el  Sumo  Pontifice  al  Pre- 
sidente del  Ecuador  ó  Jefe  legitimo  de 
la  Republica,  este,  en  cada  vacante  de 
las  Diocesis  del  Ecuador  y  de  las  demas 
que  fueren  erigidas  en  la  Republica  pre- 
sentala a  la  Santa  Sede  eclesiàsticos 
dignos  é  idóneos,  en  el  sentido  de  los 
Sagrados  Canones,  à  fin  de  que  el  Sumo 
Pontifice  les  de  la  institución  canonica 
de  Obispos,  segun  la  forma  y  reglas 
que  prescriben  los  Sagrados  Canones. 
Los  presentados  no  podràn,  sin  embargo, 
ingerirse  en  manera  alguna,  cn  el  régi- 
men  y  administración  de  las  Diocesis 
para  las  que  son  presentados,  antes  de 
recibir  las  Bulas  de  su  institución  canò- 
nica, segun  las  prescripciones  de  los  Sa- 
grados Canones.  El  Presidente  de  la 
Republica  harà  la  presentación  del  Can- 
didato dentro  de  un  afto  desde  el  dia 
de  la  vacante,  y  si  no  la  hiciere,  queda 
la  elección  reservada  a  la  Santa  Sede. 


1006 


Nuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  deli  Equatore 


a.  1881 


Art.  XIII. 

Sanctitas  Sua  Reipublicae  Aequato- 
ris  Praesidi  facultatem  pariter  indulget 
nominandi  dignos  ecclesiasticos  ad  Ca- 
putili Cathedralis  prebendas,  sive  sint 
dignitates,  sive  canonicatus,  sive  porlio- 
nes,  exceptatamen  prima  dignitate,  quae 
S.  Sedis  liberae  collationi  reservata  erit, 
et  exceptis  etiam  illis  praebendis  quae, 
examinis  seu  concursus  legi  minime 
obnoxiae,  iMartio,  Iunio,  Septembri  et 
Decembri  mensibus  vacaverint,  quaeque 
libere  ab  Episcopis  conferentur  personis 
quae  Gubernio  probentur,  cuius  erit  no- 
minatos  reiicere  ob  politicas  rationes 
respectivis  Ordinariis  communicandas. 
Praebenda  Doctoralis,  Poenitentiaria  et 
Magistralis  et  aliae  examinis  seu  con- 
cursus legi  subiectae  pari  modo  ab  Epi- 
scopis tantum  conferentur,  postquam 
examen  et  doctrinae  periculum  factum 
fuerit  iuxta  canonicas  sanctiones. 


Art.  XIII. 

De  igual  modo,  Su  Santidad  concede 
al  Presidente  de  la  Republica  el  derecho 
de  nombrar  eclesiàsticos  dignos,  tanto 
para  las  prebendas  de  las  dignidades  y 
canongias  cuanto  para  las  raciones  de 
los  Capitulos  Catedrales,  exceptuando 
la  primera  dignidad  que  seni  de  la  libre 
colación  de  la  Santa  Sede;  y  aquellas 
prebendas  que  no  siendo  de  concurso, 
vacaren  en  los  meses  de  Marzo,  Junio, 
Setiembre  y  Diciembre,  seran  de  libre 
colación  de  los  Obispos  con  aprobación 
del  Gobierno,  que  podra  rechazar  a  los 
que  fueren  presentados  por  razones  de 
conveniencia  politica,  comunicandolo  a 
los  diocesanos  respectivos.  La  prebenda 
del  Doctoral,  Penitenciario,  Magistral  y 
las  demas  de  concurso,  seran  igualmente 
provistas  por  solo  los  Obispos,  prévios 
los  exàmenes  de  concurso,  segun  los  Cà- 
nones. 


Art.  XIV. 

Quod  attinet  ad  collationem  paroe- 
ciarum,  Ordinarii,  praescriptionibus  Sa- 
crosancti  Concilii  Tridentini  adimpletis, 
exhibebunt  Gubernio  tres  dignos  Eccle- 
siasticos, quibus  paroecia  erit  conferenda; 
et  Praeses  sive  per  se  directe,  sive  per 
suos  in  provinciis  Delegatos  eliget  unum 
ex  tribus  Ecclesiasticis  ab  Ordinario  pro- 
positis.  Quod  si  ob  peculiares  causas  Gu- 
bernium  postulaverit  ut  alii  tres  Eccle- 
siastici a  prioribus  diversi  sibi  propo- 
nantur,  Ordinarius  id  etficiet,  ea  tamen 
conditione  ut  nullo  unquam  modo  reiici 
queat  ternarius  hic  numerus  secundo 
propositus.  Si  necessario  paroeciarum 
territoria  erunt  dividenda  id  ab  Episco- 
pis fieri  poterit,  collatis  cum  civili  loco- 
rum  Auctoritate  consiliis. 


Art.  XIV. 

Por  lo  que  concierne  a  la  provisión 
de  los  benefìcios  parroquiales,  los  Ordi- 
narios,  cumplidas  las  prescripciones  del 
Santo  Concilio  de  Trento  remitiran  al 
Gobierno  una  terna  de  los  Eclesiàsticos 
dignos,  a  quienes  deba  conferirse  la  par- 
roquia,  y  el  Presidente,  sea  directamenie 
por  si,  ó  por  medio  de  sus  delegados 
en  las  provincias,  elegirà  uno  de  aquellos. 
En  caso  de  que  el  Gobierno  por  espe- 
ciales  razones  pida  una  segunda  terna, 
el  Ordinario  se  la  remitirà  compuesta 
de  diferentes  eclesiàsticos  ;  bien  que  de 
ningun  modo  estarà  facultado  a  recha- 
zar està  segunda  terna.  Si  fuere  nece- 
sario  hacer  divisiones  territoriales  en 
las  parroquias,  podran  verificarsi'  COB 
acuerdo  del  Ordinano  f  de  la  Autori 
dad  locai. 


1881 


Nuova  versione  del  Concordato  rotta  Repubblica  dell'Equatore 


l(Ki« 


Art.  XV. 

Sede  vacante  alicuius  Ecclesiae  Ca- 
thedralis,  Capitulum  eiusdem  infra  tem- 
pus  praefìnitum  et  ad  normam  eorum, 
quae  a  Sancto  Concilio  Tridentino  in 
rem  decreta  sunt,  Vicarium  Capitulareni 
libere  eliget,  cuius  nominationis  notitia 
ad  Gubernium  deferetur,  quin  electio- 
nem  semel  factam  revocare  vel  ad  novam 
procedere  possit,  qualibet  licet  veteri 
consuetudine  de  medio  sublata,  ac  pe- 
nitus  abolita,  quae  in  hac  re  Sacrorum 
Canonuin  sanctionibus  quovis  nomine 
adversetur. 

Art.  XVI. 
Sancta  Sedes,  proprio  utens  iure , 
novas  Dioeceses  erigere  poterit,  collatis 
cum  Gubernio  consiliis,  et  novas  in  iis 
quae  iam  existunt  peragere  circumscri- 
ptiones. 

Art.  XVII. 
Abrogatur  Decretimi,  ut  dicitur,  exe- 
cutionis  in  Aequatoris  Republica  latum, 
die  vigesima  ottava  Maii  anno  mille- 
simo octingentesimo  trigesimo  sexto, 
de  redimendis  censibus,  qui  favore  Ec- 
clesiae impositi  fuerant,  et  Sancta  Sedes 
ratione  habita  utilitatis,  quae  ex  prae- 
senti  Conventione  dimanatura  erit,  ac 
summopere  cupiens  publicae  tranquilli- 
tati  prospicere  et  mederi  malis,  quae  in 
Republica  orta  sunt  ex  censibus  in  pu- 
blicum  aerarium  translatis,  annuens  itc- 
ratis  illius  Praesidis  petitionibus,  decer- 
nit  atque  declarat  nullo  unquam  tempore 
ac  modo  ullam  molestiam  ex  parte  San- 
etitatis  Suae  et  Romanorum  Pontincum 
Suorum  Successorum  eos  esse  habitu- 
ros,  qui  durante  tempore  elapso  ab  anno 
1836  in  posterum  huiusmodi  translatio- 
nes  fecerint  vel  promoverint,  itemque 
possessores  fundorum  qui  tali  modo  re- 
dempti  fuerint  et  illos  qui  quolibet  modo 


Art.  XV. 

Ed  la  vacante  de  una  Iglesia  Epi- 
SCOpal,  el  Capitalo  de  esa  Iglesia  eie 
gira  libremente  el  Vicario  Capitular  en 
el  tiempo  y  forma  prescritos  en  el  Con- 
cilio de  Trento,  cuyo  nombramiento  se 
pondra  en  conocimiento  del  Roder  Eje- 
cutivo,  sin  que  jamas  pueda  revocar  la 
elección  una  vez  hecha,  ó  procederse  a 
Otra  nueva,  quedando,  al  efecto  abolida 
cualquiera  costumbre  por  antigua  que 
sea,  y  que  de  eualquier  modo  lucie 
contraria  a  los  Sagrados  Cànones. 

Art.  XVI. 

La  Santa  Sede  usando  de  su  propio 
derecho,  podrà  erigir,  de  acuerdo  con  el 
Gobierno  nuevas  Diócesis,  y  hacer  mie 
vas  circumscripciones  en  las  va  exi- 
stentes. 

Art.  XVII. 
Queda  abolido  en  el  Ecuador  el  de- 
creto ejecutivo  de  28  de  Mayo  de  1836, 
sobre  redención  de  los  censos  impuestos 
en  favor  de  las  causas  pias,  y  la  Santa 
Sede  en  vista  de  la  utilidad  que  resulta 
del  presente  Concordato,  y  deseando 
proveer  a  la  tranquilidad  pùblica  y  re- 
mediar los  males  causados  en  el  pais, 
por  la  traslación  de  los  censos  al  Tesoro 
Nacional,  accediendo  a  las  reiteradas 
instancias  del  Presidente,  decreta  y  de- 
clara,  que  aquellos  que  durante  la  epoca 
trascurrida  desde  el  ano  de  1836,  hasta 
el  presente,  hubiesen  hecho  ó  promovido 
tales  translaciones,  corno  tambien  los 
poseedores  de  los  fundos  que,  de  tal 
modo,  han  sido  redimidos  y  aquellos 
que  de  cualquiera  suerte  sucederien  en 
la  posesión  de  los  mismos,  no  recibiràn 
en  ningun  tiempo,  ni  en  manera  alguna, 
la  mas  leve  molestia,  ni  por  parte  de 
Su  Santidad,  ni  de  los   Romanos  Ponti- 


1010 


Nuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore 


a.  1881 


eorumdem  fundorum  possessioni  succes- 
serint. 

Declaratur  praeterea  possessores  ho- 
norum, quae  censibus  favore  Ecclesiae 
obnoxia  sunt,  qui  potestate  a  lege  civili 
facta  utentes  censuum  reditus  solverint 
duo  prò  quolibet  centenario,  qua  vis  obli- 
catione  liberati  et  in  posterum  solvere 
iure  posse  duo  prò  quolibet  centenario 
in  numerata  pecunia  vel  tria  in  specie. 


fices  sus  sucesores.  Se  declara  tambien 
que  los  propietarios  gravados  por  cen- 
sos  a  favor  de  la  Iglesia  que  hubiesen 
pagado  sus  réditos  al  dos  por  dento, 
aprovechàndose  de  la  autorización  de  la 
ley  civil,  quedan  libres  de  cualquiera 
responsabilidad,  y  pueden  en  lo  subse- 
sivo  continuar  pagando  legalmente  el 
dos  por  cientos  en  dinero  ó  el  tres  por 
ciento  en  especie. 


Art.  XVIII. 

Circa  obligationes,  quas  Gubernium 
cum  suis  creditoribus  ob  census  transla- 
tos  contraxerit,  Sancta  Sedes  permittit 
ut  Gubernium  idem,  soluta  decima  parte, 
aut  minus,  si  Ordinarius  consentiat  tum 
sortium  quae  in  publicum  aerarium  trans- 
latae  fuerunt,  tum  fructuum  qui  elapsi 
sunt  ab  omni  onere  solutum  piane  sit. 
Ut  autem  commemorata  summa  tuto 
solvatur,  Gubernium  assignat  quartam 
ex  tertia  fructuum  parte,  quos  ex  fundis 
decimarum  percipit,  quam  in  Ordinario- 
rum  manus  tradet,  ut  prò  rata  portione, 
inter  legitimos  creditores  dividatur  at- 
que  modo  tuto  pariter  ac  fructifero  sors 
collocetur.  At  in  posterum  nullus  pos- 
sessor  bonorum,  quae  censibus  obnoxia 
sunt,  poterit  in  publicum  aerarium  trans- 
terre  sortes  recognitas,  et  qui  voluerint 
redimere  census  fundis  impositosid  agere 
numquam  poterunt,  nisi  antea  interpo- 
sita  fuerit  respectivi  Ordinarii  Auctoritas, 
traditi*  sortibus  recognitis  in  manus 
eiusdem  Ordinarii,  qui  facultate  pollebit 
reducendi,  si  opus  fuerit,  sortes  ipsas 
prudenter  et  aeque,  ita  tamen  ut  in  sin- 
gulis  casibus  Ecclesiae  utilitati  consul- 
tum  sit. 


Art.  XVIII. 

En  cuanto  a  las  obligaciones  con- 
traidas  por  el  Gobierno  con  sus  acree- 
dores  por  censos  transladados,  la  Santa 
Sede  permite,  que  pagando  la  decima 
parte  (ó  ménos  si  conviniere  el  Ordina- 
rio eclesiastico)  tanto  de  los  capitales 
trasladados  al  Tesoro  publico  corno  de 
los  réditos  vencidos,  el  Gobierno  quede 
libre  de  toda  responsabilidad.  Para  se- 
guridad  del  pago  de  està  cantidad,  el 
Gobierno  asigna  la  cuarta  parte  del  tercio 
que  percibe  de  los  fondos  decimales,  la 
cual  sera  puesta  en  manos  de  los  Ordi- 
narios  para  que  ella  sea  dividida,  por 
estos,  en  partes  proporcionales  en  favor 
de  sus  legitimos  acreedores,  cuidando 
que  el  principal  se  capitalice  de  un  modo 
seguro  y  fructifero.  Para  lo  sucesivo  a 
ningun  poseedor  de  bienes  acensuados 
le  sera  permitido  trasladar  al  Tesoro 
publico  los  capitales  reconocidos  y  los 
que  quisieren  libertar  sus  fundos  del 
censo  impuesto  en  ellos,  no  lo  pueden 
hacer  de  otro  modo  que  con  prèvia 
autorización  del  respectivo  Ordinario, 
y  consignando  en  manos  del  Ordinario 
los  capitales  reconocidos,  quedando  este 
facultado  a  someterlos,  en  caso  nece- 
sario,  a  una  prudente  y  equitativa  re- 
ducción  ;  bien  entendido  que,  en  todo 
evento,  debe  atenderse  a  la  utilidad  de  la 
Iglesia. 


1881 


ttuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore 


1011 


Art.  XIX 

Ecclesia  iure  suo  pollebit  novas  iusto 
quovis  titillo,  qui  Reipublicae  legibus  sit 
consonus,  acquirendi  possessiones,  eius- 
que  proprietates.  quas  nunc  possidet  vel 
in  posterum  acquiret,  inviolabiles  ex  le- 
gum  quoque  ordinatione  solemniter  erunt . 
Bonorum  ecclesiasticorum  administratio 
apud  eos  erit,  ad  quos  secundum  cano- 
nes  spectat,  qui  unice  dati  et  accepti 
rationes  aliasque  oeconomicas  regulas 
accurate  recognoscent  ac  perpendent. 
Bona  ecclesiastica  ad  religiosas  familias 
et  congregationes  pertinentia  alienari 
non  poterunt,  absque  facultate  a  S.  Sede 
obtenta  et  Gubernii  venia.  Bona  eccle- 
siasticae  (undationis  cuiusque  generis, 
quae  ad  Valetudinaria  et  alia  benetì- 
centiae  Instituta  spectant,  quaeque  ab 
ecclesiastica  auctoritate  in  praesentia 
minime  administrantur,  ad  eam  defe- 
rentur  ut  ipsa  Ecclesiastica  potestas, 
nulla  interposita  mora,  bonis  ipsis  con- 
gruam  tribuat  inscriptionem.  A  praedi- 
cta  devolutione  illa  bona  excluduntur, 
quae  multo  iam  tempore  publicae  utili- 
tati  seu  beneficentiae  destinata  fuerunt. 
Qui  anteactis  vicissitudinibus  bona  ad 
Ecclesiam  pertinentia  forte  a  Gubernio 
acquisierint,  aut  in  eorumdem  bonorum 
possessionem  emptoribus  successerint , 
nullam  huius  rei  causa  sive  a  Summo 
Bontifice  feliciter  regnante,  sive  ab  Eius 
Successoribusmolestiamaccipient.Atque 
ita  iidera  poterunt  horum  bonorum  pio- 
prietate,  reditibus  atque  aliis  emolumen- 
tis  tute  ac  pacifice  frui.  Quoad  antiquas 
novasque  fundationesecclesiasticas,  nulla 
vel  suppressio  vel  unio  fieri  poterit  absque 
auctoritate  Apostolicae  Sedis,  salvis  fa- 
cultatibus  a  Sancto  Concilio  Tridentino 
Episcopis  tributis. 


Art.  XIX. 

La  Iglesia  gozarà  del  derecho  de 
adquirir  libremente  y  por  cualquier  justo 
titulo,  conforme  à  las  leyes  de  la  Repù- 
blica  y  las  propiedades  que  actualmente 
posee  y  las  que  poseyere  despueS,  le 
seran  garantizadas  por  la  lev-  La  admi 
nistración  de  los  bienes  eclesiàsticos 
corresponde  à  las  personas  designadas 
por  los  Sagrados  Canones  las  que  uni- 
camente examinaràn  las  cuentas  y  los 
reglamentos  canónicos.  No  podran  ser 
enajenados  los  bienes  eclesiàsticos  per- 
tenecientes  à  Comunidades  y  Congre- 
gaciones  religiosas  sin  licencia  de  la 
S.  Sede  y  permiso  del  Gobierno.  Los 
bienes  de  fundación  eclesiàstica,  de  cual- 
quier clase,  que  sean,  pertenecientes  a 
los  hospitales  y  demas  establecimientos 
de  beneficencia  y  que  no  estuvieren 
administrados  por  la  autoridad  eclesià- 
stica, le  seran  devueltos,  afin  de  que  ella 
pueda  darles,  inmediatamente  la  inver 
sión  debida.  Se  entiende  excluidos  de  la 
antedichadevolución  aquellos  bienesque, 
desde  mucho  tiempo.se  hallan  destinados 
à  objetos  de  utilidad  pùblica  ó  beneficen- 
cia. Los  individuos  que  por  causa  de  los 
pasados  acontecimientos  adquirieron  del 
Gobierno  bienes  pertenecientes  à  la  Igle- 
sia, ó  que  sucedieren  à  los  compradores 
en  la  posesión  de  los  mismos  bienes,  no 
seran  jamas  molestados  en  cosa  alguna, 
por  este  motivo,  ni  por  parte  del  Sumo 
Bontifice  reinante  ni  de  sus  Sucesores. 
Asi,  pueden  los  mismos  segura  y  paci 
Reamente  gozar  de  la  propiedad  de  las 
rentas  y  demàs  emolumentos  de  dichos 
bienes.  En  cuanto  à  las  antiguas  y  nuevas 
fundaciones  eclesiàsticas,  no  podni  ha- 
cerse  ninguna  supresion  ó  union  sin  inter- 
vencion  de  la  autoridad  de  la  Santa  Sede, 
salva  la  facultad  que  compete  à  los  Obi- 
spos,  seguii  el  Santo  Concilio  de  Trento. 


1012 


Nuova  versione  del  Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore  a.  1881 


Art.  XX. 
Praeter  Ordines  et  Congregationes 
Religiosas,  quae  in  Aequatoris  Reipubli- 
cae  territorio  nunc  existunt,  Ordinarii 
Dioecesani  poterunt  libere  et  absque  ulla 
exceptione  admittere  atque  instituere  in 
propriis  Dioecesibus,  collatis  cum  Gu- 
bernio  consiliis,  novos  Ordines  aut  Insti- 
tutiones  ab  Ecclesia  adprobatas,  prout 
suorum  populorum  utilitas  exegerit, 
suam  ad  hunc  finem  Gubernio  operam 
auxiliumque  praestante. 

Art.  XXI. 

Post  divina  officia  in  omnibus  Rei- 
publicae  Aequatoris  templis  sequens  re- 
citabitur  oratio: 

«  Domine,  salvatn  fac  Rempublicam 
-  Domine,  salvum  jac  Praesidem  eius  ». 

Art.  XXII. 

Gubernium  Reipublicae  Aequatoris 
obligatione  se  obstringit  ad  omnia  oppor- 
tuna tribuenda  auxilia  prò  fidei  propa- 
gatione,  et  prò  infidelium  in  suo  territo- 
rio degentium  conversione,  et  ad  omnem 
praestandam  opem  auxiliumque  institu- 
tioni  et  progressui  sacrarum  missionum, 
quae  ad  hunc  laudabilem  finem  illuc 
auctoritate  Sacrae  Congregationis  Pro- 
pagandae  Fidei  mittuntur. 

Art.  XXIII. 

Cetera,  quae  ad  personas  et  res  ec- 
clesiasticas  pertinent,  quorum  nulla  in 
his  articulis  mentio  facta  est,  dirigentur 
omnia  et  administrabuntur  iuxta  cano- 
nicam  et  vigentem  Ecclesiae  disciplinam 
a  Sancta  Sede  adprobatam. 

Art.  XXIV. 

Per  hanc  Conventionem  leges  et  de- 
creta quovis  modo  et  forma  in  Republica 


Art.  XX. 

Ademas  de  las  Órdenes  y  Congre- 
gaciones  religiosas  existentes  ahora  en 
la  Republica  del  Ecuador,  los  Ordina- 
rios  Diocesanos  podràn  libremente  y  sin 
excepción  admitir  y  establecer  en  sus 
respectivas  Diócesis,  de  acuerdo  con  el 
Gobierno,  nuevas  órdenes  ó  institutos 
aprobados  por  la  Iglesia  en  conformidad 
a  las  necesidades  de  sus  pueblos,  a  cuyo 
efecto  el  Gobierno  prestarà  su  apoyo. 

Art.  XXI. 
Despues  de  los  divinos  oficios,  en 
todas  las  Iglesias  de  la  Republica  del 
Ecuador  se  dirà  la  siguiente  oración  : 
«  Domine  salvam  fac  Rempublicam  - 
Domine  salvum  fac  Praesidem  ejus  ». 

Art.  XXII. 

El  Gobierno  de  la  Republica  del 
Ecuador  se  obliga  à  suministrar  todos 
los  medios  oportunos  para  la  propaga- 
ción  de  la  fé,  y  para  la  conversión  de 
los  infieles  existentes  en  aquel  territorio, 
y,  ademàs,  à  prestar  todo  el  favor  y 
ayuda  al  establecimiento  y  progreso  de 
las  santas  misiones  que  con  tal  laudable 
objeto  se  enviasen  por  autoridad  de  la 
Sagrada  Congregacion  de  Propaganda. 

Art.  XXIII 

Todo  lo  demàs  que  pertenece  à  las 
personas  ó  cosas  eclesiasticas,  y  acerca 
de  lo  cual  nada  se  provee  en  los  articu- 
los  del  presente  Concordato,  sera  diri- 
gido y  administrado  segun  la  disciplina 
Canonica  vigente  en  la  Iglesia  y  apro- 
bada  por  la  Santa  Sede. 

Art.  XXIV. 

En  virtud  de  este  Concordato,  que- 
dan  revocadas,  en  cuanto  à  el  se  opon- 


a.  ISSI 


Nuova  versione  del  Concordato  colia  Repubblica  dell'Equatore 


1013 


Aequatoris  hactenus  lata,  in  quantum 
eidem  Conventioni  adversantur,  abro- 
gata habentur,  atque  haec  unice  Con- 
ventio  ut  lex  Status  deinceps  semper 
habebitur.  Atque  iccirco  utraque  con- 
trahentium  pars  spondet  se  successo- 
resque  suos  omnia  et  singula,  de  qui- 
bus  conventum  est,  sancte  servaturos. 
Si  qua  vero  in  posterum  supervenerit 
dirncultas,  Sanctitas  Sua  et  Praeses  Ae- 
quatoris invicem  conferent  ad  rem  amice 
componendam. 

Art.  XXV. 

Ratirìcationes  praesentis  redactionis 
Concordatus,  anno  1862  initi,  mutuo  tra- 
dentur  unius  anni  spatio  aut  citius  si 
fieri  poterit. 

In  quorum  fidem  praedicti  Plenipo- 
tentiarii  praesenti  actui  subscripserunt 
illumque  suo  quisquis  sigillo  obsignavit. 

Datum  Quiti  die  2  Maii  anno  1881. 
L.  $j  S. 


gan,  todas  las  leyes,  decretos  y  dispo- 
siciones  publicados  basta  ahora  en  el 
Ecuador,  en  cualquier  manera  y  forma, 
y,  unicamente,  el  presente  Concordato 
se  considerare  siempre  en  lo  sucesivo 
corno  lev  del  Estado.  Por  tanto  cadauna 
de  las  partes  contratantes  promete  por 
si  y  sus  sucesores  la  fiel  observancia  de 
todos  y  cadauno  de  los  articulos  de  que 
se  compone.  Si  despues  se  presentare 
alguna  dificultad,  el  Santo  Padre  y  el 
Presidente  del  Ecuador  se  pondran  de 
acuerdo  para  resolverla  amistosamente. 

Art.  XXV. 

La  ratificación  de  la  presente  ver- 
sion  del  Concordato  de  1862,  sera  can- 
geada  en  el  espacio  de  un  ano,  ó  antes, 
si  fuese  posible. 

En  fé  de  lo  cual,  los  infrascritos 
Plenipotenciarios  han  lirmado  y  sellado 
el  presente  acto  con  sus  respectivos 
sellos. 

Quito  2  de  Mayo  de  1881. 
L.  S. 


(Signatusi  Marius  Archiep.  Heliopolit. 


Cornelio  E.  Vernaza. 


Il  testo  latino  da  Conventiones  de  rebus  ecclesiasticis  inter  S.  Sedetti  et  civilem  pote- 
statem  initae  sub  Pontificata  Ssmi  d.  ti.  Leonis  PP.  XIII,  Romae  189.5,  1-13,  lo  spa- 
gnuolo  dall'esemplare,  chi  ha  anche  il  testo  latino,  a  firma  autografa  e  sigillo  di  Ign.  de  Vein- 
temilla,  Presidente  della  Repubblica  dell'  Equatore,  con  cui  in  data  di  Quito  14  Marzo  1882 
ratifica  la  «  nueva  version  >  del  concordato  del  1862,  in  Busta  77  nell'Archivio  della  Segre- 
teria di  Stato. 


1014  Convenzione  per  la  Bosnia  ed  Erzegovina  a.  1881 


CXVI. 

CONVENZIONE   FRA   LA  SANTA   SEDE   ED   IL  GOVERNO    AUSTRO- 
UNGARICO PER  LA  BOSNIA  ED  ERZEGOVINA. 

8  giugno  1881. 

Dopo  che  l'Amministrazione  della  Bosnia  e  dell'Erzegovina  è  stata  assunta  dal 
Governo  di  S.  M.  Imperiale  e  Reale  Apostolica,  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  stesso 
hanno  riconosciuto  la  necessità  di  provvedere  agli  interessi  religiosi  ed  ai  bisogni 
spirituali  di  quelle  provincie,  mediante  un'organizzazione  ecclesiastica,  che  meglio 
corrisponda  alla  nuova  condizione  di  cose  e  renda  più  libero  e  più  fruttuoso  l'eser- 
cizio dell'alta  missione  della  Chiesa  a  beneficio  di  quelle  popolazioni. 

Scambiatesi  quindi  sopra  questo  importante  oggetto  le  opportune  intelligenze 
tra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  della  Maestà  Sua,  e  tenuto  conto  delle  difficoltà  di 
vario  genere  che  si  frappongono  attualmente  ad  una  piena  sistemazione  delle  cose 
ecclesiastiche  ed  alla  attuazione  immediata  dei  relativi  provvedimenti,  si  è  intanto 
stretto  l'accordo  sopra  i  seguenti  punti. 

Il  Santo  Padre  procederà  al  ristabilimento  della  gerarchia  ecclesiastica  nella 
Bosnia  ed  Erzegovina. 

Nella  città  di  Serajevo  sarà  istituito  un  Arcivescovato  del  medesimo  nome,  e 
ad  esso  con  diritto  metropolitico  saranno  soggette  come  suffraganee  tutte  le  Sedi 
Vescovili  erette  o  da  erigersi  in  avvenire  nelle  due  provincie. 

Verrà  fondato  senza  ritardo  in  Serajevo  un  Capitolo  Cattedrale,  il  quale  sarà 
per  ora  composto  di  quattro  Canonici,  a  ciascuno  dei  quali  il  Governo  di  Sua  Maestà 
Apostolica  assegna  2,000  fiorini  annui. 

Contemporaneamente  si  erigerà  in  Banjaluka  una  Sede  Vescovile  suffraganea 
di  Serajevo.  Sua  Santità  peraltro  la  farà  governare  provvisoriamente  da  un  Ammi- 
nistratore Apostolico  con  carattere  vescovile,  nell'intento  che  si  vada  preparando 
convenientemente  la  fondazione  degli  istituti  necessari  ad  una  ben  regolata  diocesi. 

Nell'Erzegovina  si  erigerà  un  Vescovato  nella  città  di  Mostar,  che  ne  prenderà 
il  nome. 

Essendo  poi  necessario  che  anche  il  Vescovo  di  Mostar  sia  circondato  dal  suo 
Capitolo,  ne  viene  ammessa  in  principio  la  erezione,  la  quale  avrà  effetto  appena 
le  circostanze  lo  permetteranno. 

La  diocesi  di  Trebigne  continuerà  ad  essere  amministrata  dal  Vescovo  di  Ragusa 
fino  a  che  fra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  di  Sua  Maestà  Imperiale  e  Reale  Apo- 
stolica siansi  presi  speciali  accordi  per  una  nuova  sistemazione  della  medesima. 

La  dotazione  delle  Sedi  summenzionate,  nel  fermo  proposito  di  aumentarla  in 
avvenire,  viene  per  ora  fissata  nel  seguente  modo. 

Alla  Sede  Arcivescovile  di  Serajevo  si  assegnano  dal  Governo  Imperiale  e  Reale, 
annui  fiorini  8,000,  a  quella  di  Mostar  fiorini  6,000,  all'Amministratore  Apostolico  di 
Banjaluka  fiorini  3,000. 


a.  1881  Convenzione  per  la  Bosnia  ed  Erzegovina  1015 

Nell'Archidiocesi  di  Serajevo  verrà  aperto  per  ora  e  senza  ritardo  un  Seminario 
provinciale  che  soddisfi  ai  bisogni  non  solo  dell'Archidiocesi,  ma  ancora  delle  altre 
diocesi  suffraganee,  affinchè  per  questo  mezzo  si  formino  abili  soggetti  del  Clero 
secolare,  che  si  occupino  alacremente  del  sacro  ministero  e  nella  cura  delle  anime 
insieme  al  Clero  regolare,  cui,  attesi  i  lunghi  servigi  prestati  alla  Chiesa,  sono  da 
usarsi  i  dovuti  riguardi.  Il  Governo  di  Sua  Maestà  Imperiale  e  Reale  Apostolica 
fornirà  i  mezzi  occorrenti  a  tale  istituto. 

Il  Santo  Padre,  in  base  al  nuovo  ordine  di  cose  stabilitosi  nella  Bosnia  e  nella 
Erzegovina,  volendo  mostrare  piena  fiducia  e  riconoscenza  verso  Sua  Maestà  Impe- 
riale e  Reale  Apostolica  che,  rolla  Sua  generosità  e  con  i  suoi  impegni  per  lo  avve- 
nire, contribuisce  sì  efficacemente  al  bene  ed  incremento  di  quelle  Chiese,  concede 
alla  stessa  Maestà  Sua  il  privilegio  di  nomina  dell'Arcivescovo  e  dei  Vescovi  nella 
Bosnia  e  nell'Erzegovina. 

Questo  privilegio,  del  quale  peraltro  non  si  farà  menzione  nella  Bolla  di  ere- 
zione della  Gerarchia,  sarà  esercitato  da  Sua  Maestà  nella  forma  e  colle  regole  sta- 
bilite per  la  presentazione  alle  Sedi  Vescovili  del  suo  Impero. 

Il  Santo  Padre  nel  procedere  alla  nomina  dell'Amministratore  Apostolico  di 
Banjaluka,  riguardo  alla  scelta  della  persona,  avrà  in  considerazione  i  desideri  che 
saranno  manifestati  da  Sua  Maestà  l'Imperatore. 

Il  Santo  Padre  concede  a  Sua  Maestà  Imperiale  e  Reale  Apostolica  l'indulto  di 
nominare  alle  prebende  canonicali  dal  Governo  Imperiale  e  Reale  dotate:  al  quale 
effetto  il  Vescovo  proporrà  al  Governo  di  Sua  Maestà  una  terna  di  ecclesiastici  che 
giudicherà  più  degni;  resterà  però  eccettuata  la  prima  fra  le  dette  prebende,  la 
quale  in  seguito  della  raccomandazione  della  stessa  Maestà  Sua  verrà  conferita  da 
Sua  Santità. 

In  fede  di  che  i  sottoscritti,  con  '  la  debita  autorizzazione  di  Sua  Santità  e  di  Sua 
Maestà  Imperiale  e  Reale  Apostolica,  appongono  la  loro  firma  al  presente  atto  scritto 
in  doppio  originale. 

Roma  li  8  Giugno  1881. 

Il  Segretario  di  Stato  L'Ambasciatore 

di  Sua  Santità  dì  Austria-Ungheria  presso  la  S.  Sede 

(Firm.)  L.  Card.  Iacobini  (Firm.)  Conte  Ludovico  Paar. 

Da  Conventioncs  etc.  23-25,  collazionata  la  copia  in  Austria  67  (a)  nell'Archivio  della 
S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord.  Leone  XIII  colla  Bolla  Ex  hoc  augusta  del 
.">  luglio  1881  (Leonis  XIII  Atta  II,  Romae  1882,  288-312)  stabiliva  la  nuova  gerarchia  nella 
Bosnia  ed  Erzegovina. 

1  Austria  67:  «  presso». 


1016  Accordi  stipulati  fra  la  Santa  Sede  ed  il  (rovento  Russo 


CXVII. 

ACCORDI  STIPULATI  FRA  LA  SANTA  SEDE 

ED  IL  GOVERNO  RUSSO. 

24  dicembre  1882. 

A. 

a)  Domanda  del  Governo  Russo  circa  Diocesi  soppresse  dal  medesimo. 

Conformément  à  ce  qui  a  été  convenu,  cntre  le  Gouvernement  Imperiai  et  le 
St.  Siège,  le  Soussigné  a  été  autorisé  à  demander: 

Que  l'Archevéque  métropolitain  de  Mohilew  soit  chargé  de  l'administration 
apostolique  du  diocèse  de  Minsk: 

Que  l'Evéque  de  Lublin  soit  chargé  de  l'administration  apostolique  du  diocèse 
de  Podlachie: 

Et  que  l'Evéque  de  Lutzk-Zitomir  soit  chargé  de  l'administration  apostolique 

du  diocèse  de  Kamenetz. 

Rome,  le  18/24  Décembre  1882. 

(signé)  Michel  Bouténeff. 

b)  Adesione  della  S.  Sede  alla  domanda. 

Il  Santo  Padre,  aderendo  alle  domande  espresse  dal  Governo  di  S.  M.  l'Impe- 
ratore di  Russia,  ha  disposto  che  a  Monsig.  Antonio  Fijalkowski  Arcivescovo  di 
Mohilew  venga  affidata  l'Amministrazione  Apostolica  della  Diocesi  di  Minsk,  mentre 
si  riserva  di  commettere  egualmente  a  Mons.  Vescovo  di  Lublino  l'Amministrazione 
Apostolica  della  Diocesi  di  Podlakia  '  e  dell'altra  di  Kamenetz  a  Monsignor  Vescovo  di 
Lutzk-Zitomir  contemporaneamente  alla  preconizzazione  dei  due  rispettivi  Titolari. 

Il  sottoscritto  Card.  Segretario  di  Stato  nel  dedurre  a  notizia  della  E.  V.  questa 
Pontificia  disposizione  si  vale  dell'incontro  per  confermarle  i  sensi  della  sua  distinta 
considerazione. 

(firmato)  L.  Card.  Jacobini. 

B. 

a)  Convenzione  fra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  Russo  circa  i  Seminar ii. 

Les  Soussignés  ayant  été  autorisés  par  leurs  gouvernements  de  procéder  à 
une  entente  par  rapport  aux  Séminaires  catholiques-romains  dans  les  Etats  de  Sa 
Majesté  l'Empereur  de  Russie,  ont  l'honneur  de  déclarer  par  la  présente,  conformé- 
ment à  ce  qui  a  été  entendu,  que  les  Séminaires  diocésains  demeureront  sous  la 
direction  des  Ordinaires.  En  particulier,  le  points  suivants  seront  à  observer. 

1  Conventiones:  •  Podolski  ■. 


a.  1882  Accordi  stipulati  fra  la  Saniti  Sede  ed  il  firn;- dio  A'//--v<  1017 

1.  L'Ordinaire  compose  et  nomme  le  personnel  du  Séminaire.  Le  recteur,  l'in- 
specteur  et  les  professeurs  seront  nommés  comme  par  le  passe  avec  l'agrément  du 
gouvernement. 

2.  L'Ordinaire  peut,  s'il  le  juge  nécessaire  pour  de  justes  motifs,  éloigner  le 
recteur,  l'inspecteur,  les  professeurs  et  autres  personnes  adjointes  et  en  designer 
d'autres  a  leur  place.  S'il  ne  désigne  pas  de  suite  un  remplacant,  il  en  avise  le  gou- 
vernement. 

3.  La  formation  du  réglement  du  séminaire  concernant  son  organisation,  sa 
partie  administrative  et  économique,  les  droits  et  les  devoirs  du  personnel,  ainsi  que 
la  formation  du  pian  et  du  programme  des  étùdes,  incombe  à  l'Eveque;  quant  a 
la  partie  qui  concerne  l'étude  de  la  langue,  de  l'histoire  et  de  la  littérature  russes, 
il  prend  des  accords  préalables  avec  le  gouvernement,  et  les  maitres  enseignant  ' 
ces  branches  seront  nommés  avec  l'agrément  préalable  du  gouvernement.  L'Eveque 
demeure  d'ailleurs  libre  dans  la  direction  des  cours,  de  la  doctrine  dans  l'enseigne- 
ment  et  de  la  discipline  intérieure. 

Rome,  le  u/u  Décembre  1882. 

{signé)  Michel  Bouténeff  [signé]  Louis  Card.  Jacobini. 

b)  Dichiarazione  del  Governo  Rnsto  relativa  ai  Seminarti. 

Le  Soussigné  est  autorisé  par  son  gouvernement  à  signer  l'arrangement  sur 
les  Séminaires,  en  déclarant  que  le  gouvernement  imperiai  est  obligé  de  réserver 
les  droits  de  l'Etat,  auxquels  il  ne  lui  est  pas  possible  de  renoncer. 

Rome,  le  12/24  Décembre  1882. 

(signé)  Michel  Bouténeff. 


C. 

Accordo  fra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  Russo 
relativo  all'Accademia  Ecclesiastica  di  Pietroburgo. 

Les  Soussignés,  ayant  été  autorisés  par  leurs  Gouvernements  de  procéder  à  une 
entente  par  rapport  a  l'Académie  Ecclésiastique  de  *  St.  Pétersbourg,  ont  l'honneur 
de  déclarer  par  la  présente,  conformément  à  ce  qui  a  été  cntendu,  que: 

L'Archevéque  métropolitain  de  Mohilew  demeure  seul  Chef  et  directeur  suprème 
de  l'Académie  Ecclésiastique  de  St.  Pétersbourg  et  y  conserve  la  méme  autorité 
que  chaque  Evèque  exerce  sur  son  Séminaire  diocésain.  Il  est  autorisé  à  demander 
la  coopération  des  Evéques  diocésains  pour  l'élaboration  du  réglement  tic-  l'aca- 
démie. 

Rome,  le  lt/u  Décembre  1882. 

(signé)  Michel  Bouténeff  (sign(:)  Louis  Card.  Jacobini. 


1  CoHVe/t/iottes: 
5  Conventiones  : 


1018  Concordato  colla  Repubblica  di  Guatemala  a.  1884 


D. 
Dichiarazione  del  Governo  Russo  colla  quale  si  obbliga  alla  revocazione 
o  modificazione  delle  misure  eccezionali  prese  contro  il  Clero. 

Le  Soussigné  a  l'honneur  de  déclarer  que  le  Gouvernement  Imperiai  reste  inva- 
riablement  décide  à  écarter  à  la  première  possibilité  les  dites  mesures  exception- 
nelles  dirigées  contre  le  clergé  catholique-romain.  Gomme  preuve  à  l'appui  de  cette 
assurance  et  en  vue  de  l'observation  d'une  gradation  rationnelle,  le  Gouvernement 
Imperiai  procèderà  proprio  motù,  aussitót  l'entente  établie,  à  l'exécution  des  deux 
premiere  points  déjà  convenus,  savoir  la  suspension  du  §  18  de  l'Oukaze  du  u/2(5  Dé- 
cembre  1865  sur  le  clergé  séculier  en  Pologne  et  la  révision  de  l'Ordonnance  sup- 
plémentaire  de  1866  à  l'Oukaze  précité. 

Rome,  le  12/21  Décembre  1882. 

(signt{)  Michel  Bouténeff. 

Da  Conventiones  etc.  26-29,  collazionati  gli  esemplari  a  firme  autografe  e  sigilli  del 
Card.  Jaeobini  e  del  Bouténeff  negli  atti  comuni,  a  firma  autografa  del  Bouténeff  per  gli 
altri,  e  per  A  b)  la  minuta  senza  firma,  in  Russia  121  nell'Archivio  della  S.  Congregazione 
degli  Affari   Eccles.  Straord. 


CXVIII. 
CONCORDATO  COLLA  REPUBBLICA  DI  GUATEMALA. 

2  luglio  1884. 

Il  Santo  Padre  nella  Sua  apostolica  sollecitudine  avendo  preso  in  considerazione 
la  triste  condizione  in  cui  versa  la  Chiesa  di  Guatimala,  si  diresse  a  quel  Governo 
per  stabilire  di  comune  accordo  gli  opportuni  provvedimenti.  Il  Presidente  della 
Republica,  secondando  le  paterne  cure  di  Sua  Santità,  ben  volentieri  si  mostrò 
disposto  a  rimuovere  gli  ostacoli  che  si  oppongono  alla  concordia  e  buona  armonia 
delle  due  supreme  Autorità. 

Si  è  pertanto  venuto  nella  determinazione  di  stabilire  alcuni  accordi,  diretti  a 
provvedere  ai  bisogni  più  urgenti  della  Chiesa  e  ad  aprire  la  via  per  ulteriori  intel- 
ligenze nell'avvenire. 

A  tale  oggetto  avendo  Sua  Santità  autorizzato  l'Emo  Cardinale  Ludovico  Jaco- 
bini suo  Segretario  di  Stato,  ed  il  Presidente  della  Republica  di  Guatimala  il  Sacer- 
dote Don  Angelo  Arroyo  Presidente  dell'Assemblea  legislativa  e  del  Consiglio  di 
Stato;  questi,  dopo  avere  verificato  di  essere  debitamente  autorizzati  dai  loro  rispet- 
tivi Governi,  hanno  convenuto  nei  seguenti  Articoli. 

1.  -  Esercitando  il  Romano  Pontefice  per  diritto  divino  il  primato  di  giurisdi- 
zione su  tutta  la  Chiesa,  ai  Vescovi,  al  Clero  ed  ai  fedeli  di  Guatimala  è  garantita 
la  libera  comunicazione  con  la  Sede  Apostolica. 

2.  -  L'Ordinario  potrà  liberamente  dirigere  il  clero,  governare  la  Chiesa,  ed 
esercitare  il  proprio  ministero  secondo  la  vigente  disciplina  approvata  dalla  S.  Sede. 


a.  1884  Concordato  colla  Repubblica  di  Guatemala  1019 


3.  -  Nella  Diocesi  di  Guatimela  si  ristabilirà  il  Seminario  diocesano  a  norma  del 
sacro  Concilio  di  Trento. 

L'ammissione  ed  esclusione  degli  alunni,  la  nomina  e  remozione  del  personale 
insegnante  e  dirigente,  e  quanto  appartiene  all'insegnamento,  alla  disciplina,  al 
regime  ed  all'amministrazione  dell'istituto  dipenderà  unicamente  dal  Prelato  dio- 
cesano. 

Le  stesse  libertà  sono  garantite  agli  altri  stabilimenti  destinati  alla  educazione 
ed  istruzione  del  Clero. 

4.  -  I  gradi  accademici  in  materia  ecclesiastica  conferiti  con  autorità  della 
S.  Sede,  o  dall'Ordinario,  -  quando  sia  competentemente  autorizzato  dalla  mede- 
sima -  avranno  un  valore  legale  riconosciuto  dal  Governo. 

5.  -  Il  Seminario  sarà  eretto  nell'edilizio  detto  «  Colegio  de  Infantes  •;  il  Governo 
contribuirà  alle  spese  di  ampliazione  e  restauri  per  la  sua  nuova  destinazione. 

6.  -  Al  mantenimento  del  Seminario  saranno  restituite  le  quote  parrocchiali 
dette  «  Cuartas  de  Colegio  ». 

7.  -  La  Sede  metropolitana  sarà  provveduta  dal  Sommo  Pontefice  molli  proprio. 

8.  -  Il  Capitolo  si  comporrà  di  quattro  dignità  -  Decano,  Arcidiacono,  Cantore 
(Chantre)  e  Tesoriere  -  di  due  Canonicati  di  Officio  -  Penitenziere  e  Dottorale  -  e 
di  quattro  Canonicati  detti  di  grazia. 

La  dignità  di  Decano  è  riservata  alla  libera  collazione  della  S.  Sede. 
Alle  due  prebende  di  officio  si  provvedere  per  concorso,  ed  alle  altre  secondo 
il  diritto  comune. 

La  Santa  Sede  determinerà  gli  assegni  da  attribuirsi  a  ciascuna  prebenda. 
°-.  -  La  provvista  delle  parrocchie  '  si  eseguirà  a  norma  dei  sacri  canoni. 

10.  -  Quando  abbia  luogo  la  vacanza  della  Sede  Metropolitana,  il  Capitolo  pro- 
cederà liberamente  alla  elezione  del  Vicario  Capitolare,  secondo  le  prescrizioni  del 
sacro  Concilio  di  Trento. 

11.  -  Tutti  i  membri  del  Clero  saranno  esenti  dall'obbligo  del  servizio  militare. 

12.  -  In  compenso  dei  beni,  di  cui  è  stata  privata  la  Chiesa,  il  Governo  assume 
l'obbligo  di  provvedere  alla  conveniente  dotazione  della  medesima. 

Intanto  non  potendo  nelle  presenti  circostanze  offrire  una  somma  maggiore,  si 
obbliga  per2  ora  a  somministrare  alla  Chiesa  scudi  (pesos)  30,000  (franchi  150,000) 
annuali  in  trimestri  anticipati,  ciascuno  di  scudi  7500. 

Questa  somma  non  potrà  subire  riduzione  per  le  vacanze  dei  benefizi,  o  per  altro 
qualsiasi  titolo;  sarà  stabilmente  iscritta  nelle  tavole  del  debito  pubblico,  ed  è  rico- 
nosciuta dal  Governo  come  un  vero  credito  a  favore  della  Chiesa. 

Il  ripartimento  di  questa  somma  sarà  stabilito  dalla  Santa  Sede. 

13.  -  Il  Santo  Padre,  deferendo  alle  domande  del  Presidente  della  Republica  per 
provvedere  alla  pubblica  tranquillità,  dichiara  che  quelli  che  negli  ultimi  undici  anni 
in  base  alle  leggi  civili  hanno  comprato  beni  e  redento  censi  ecclesiastici,  ed  ora  li 
possedono,  nonché  i  loro  successori,  in  nessun  tempo  e  modo  patiranno  molestia 
per  parte  di  Sua  Santità  e  dei  suoi  Successori;  e  che  i  medesimi  potranno  pacifica- 


1  Orig.  :    *  parrocchia  i . 
*  Orig.:  •  pe  ». 


1020  <  'oncordato  colla  Repubblica  di  Guatemala  a.  1884 

mente  godere  di  detti  beni  e  delle  loro  rendite  ed  emolumenti:  resta  però  fermo  e 
stabilito  che  simili  alienazioni  contrarie  ai  diritti  e  alle  leggi  della  Chiesa  non  si 
rinnoveranno  per  l'avvenire. 

14.  -  11  presente  accordo  sarà  pubblicato  come  legge  di  Stato,  e  solo  incomin- 
cerà ad  eseguirsi  con  la  preconizzazione  e  possesso  del  nuovo  Arcivescovo. 

15.  -  Le  ratifiche  del  presente  accordo  si  scambieranno  nel  termine  non  più 
lungo  di  quindici  mesi,  ed  anche  prima,  se  sarà  possibile. 

Fatto  in  doppio  esemplare 
Roma,  2  Luglio  1884. 

El  Ministro  de  Guatemala 
Angelo  M.a  Arroyo. 

Dall'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  dell'Arroyo  nell'Archivio  della  S.  Congre- 
gazione degli  Affari  Bccles.  Straord.  Guatimala  N.  23. 

Integrano  il  concordato  i  seguenti  documenti: 

a)  Lettera  del  Ministro  di  Guatemala  al  Cardinale  Jacobini. 
Eminencia  Riha  2  luglio  1884. 

Como  representante  del  Gobierno  de  Guatemala  y  competentemente  autorizado  por  el 
mismo  hago  las  siguientes  declaraciones,  que  tendràn  el  mismo  valor  del  convenio. 

El  Presidente  de  la  Repùblica  de  Guatemala  està  dispuesto  à  guardar  la  mejor  con- 
cordia y  armonia  con  la  siila  Apostòlica  y  con  la  autoridad  superior  eclesiàstica  de  Gua- 
temala, atemperando  en  cuanto  le  sea  posible,  en  favor  de  la  Iglesia,  el  rigor  de  las  leyes. 

No  se  opondrà  el  Gobierno  à  la  percepcion  de  los  diezmos,  primicias  y  demas  obla- 
ciones,  que  los  fieles  quieran  ofrecer  a  la  Iglesia. 

El  Presidente  està  dispuesto  a  dar  y  darà  salvo-conducto,  sin  distincion  de  personas,  à 
los  eclesiàsticos  que  se  hallan  fuera  del  Pais  y  acudieren  à  El  pidiéndoselo. 

Estos  son,  Eminencia  Rma,  los  puntos  à  que  se  contraen  mis  declaraciones.  A  la  vez 
espero,  que  V.  E.  Rma.  se  dignarà  hacerme,  à  nombre  de  la  S.  Sede,  las  declaraciones  con- 
venientes. 

Tengo  la  honra  de  aprovechar  la  presente  oportunidad  para  reiterar  à  V.  E.  Rma, 

las  seguridades  de  distinguida  consideracion  y  aprecio,  con  que  soy  de  V.  E.  Rma  att.° 

Servidor 

Angel  M*.  Arroyo. 

Dall'esemplare  a  Arma  autografa  e  sigillo  dell'Arroyo  in  Busta  78  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 


b)  Risposta  del  Cardinale  Jacobini. 

3  luglio  1884. 

Gli  accordi  stabiliti  il  2.  Luglio  col  Governo  della  Repubblica  di  Guatimala  avendo  un 
carattere  preliminare  devono  considerarsi  come  il  primo  passo  verso  una  stabile  e  dure- 
vole concordia. 

A  ciò  contribuiranno  le  benevole  disposizioni  del  Presidente  per  procedere  a  quelle 
riforme  legali,  che  valgano  ad  assicurare  alla  Chiesa  la  necessaria  libertà. 

In  vista  degli  accordi  conchiusi  e  delle  date  assicurazioni,  il  S.  Padre  volendo  dare 
una  nuova  prova  della  sua  deferenza  verso  il  Presidente  e  del  suo  amore  di  concordia  ha 


a.  1884,  1888  Convenzioni  per  il  Canto»   Ticino  1021 

autorizzato  il  sottoscritto  Cardinale  Segretario  di  Stato  a  tare  le  seguenti  dichiarazioni,  che 
avranno  lo  stesso  valore  convenzionale  degli  accordi. 

Prima  di  nominare  l'Arcivescovo  di  Guatimala  si  prenderanno  le  opportune  intelli- 
genze col  Presidente  della  Repubblica  perche  la  scelta  non  cada  sopra  un  soggetto  che  per 
fatti  politici  ispirasse  fondato  timore  di  perturbazione  dell'ordine  pubblico. 

Si  daranno  le  opportune  istruzioni  all'Ordinario  perchè  prima  di  procedere  alle  nomine 
delle  tre  Dignità  di  Arcidiacono,  di  Cantore  e  di  Tesoriere,  e  di  due  Canonicati,  detti  di 
grazia,  si  ponga  di  accordo  col  Presidenti-. 

Tanto  il  sottoscritto  Cardinale  Segretario  di  Stato  deve  partecipare  al  Sig.1  Ministro 
della  Repubblica  di  Guatemala  per  Sua  intelligenza  e  norma. 

Dall'esemplare  senza  firma  nella  cit.  Busta  78. 


CX1X. 
CONVENZIONI  PER  IL  CANTON  TICINO. 


1884.  1888. 


1.  -  Convenzione  per  regolare  la  situazione  religiosa  delle  parrocchie  del 

Canton  Ticino. 

/  settembre  1884. 
Le  Conseil  Federai  de  la  Confédération  Snis>e. 

Après  avoir  vu  et  examiné  la  convention  conclue  entre  la  Confédération  Suisse, 
agissant  en  son  propre  nom  et  du  canton  du  Tessin,  d'une  part,  et  le  Saint-Siège, 
d'autre  part,  pour  régler  la  situation  religieuse  des  paroisses  du  canton  du  Tessin, 
convention  signée  à  Berne,  le  Pr  Septembre  1884,  par  les  plénipotentiaires  des  deu.x 
parties  et  dont  la  teneur  suit 

Le  Conseil  Federai  Suisse, 
en  son  propre  nom  et  au  nom  du  canton  du  Tessin, 

et  le  Saint-Siège 
ayant  décide   de   conclure   une   convention   pour  régler  la   situation  religieuse  des 
paroisses  du  canton  du  Tessin, 

ont  nommé  dans  ce  but  pour  leurs  plénipotentiaires,  savoir: 

le  Conseil  Federai: 
Mr.  '  A.  O.  Aepli,  de  Saint  Gali,  son  envové  extraordinaire  et  ministre  plénipo- 
tentiaire  à  Vienne,  et 

Mr. '  R.  Peterelli,  de   Savognino;  canton   des  Grisons,  membre   du   Conseil  des 

états  suisse, 

le  Saint-Siège: 

Monseigneur  D.  Ferrata,  Prélat  de  la  maison  du  Saint  Pére,  sous-secrétaire  de 
la  congrégation  des  afiaires  ecclésiastiques  extraordinaires, 

1  Cotrventiones:  *  Mun-..  .. 


L022  Convenzioni  per  il  Clinton  Ticino  a.  1884,  1888 


lesquels,  uprès  s'ètre  communiqué  leurs  pleins   pouvoirs,  trouvés  en  bornie  et 

due  forme,  sont  convenus  des  articles  suivants  sous  réserve  de  la    ratification  de 

leurs  hauts  Commettants 

Art.  1. 

Les  paroisses  du  cantori  du  Tessin  seront  détachées  canoniquement  des  diocèses 
de  Milan  et  de  Còme  et  placées  sous  l'administration  spirituelle  d'un  Prélat  qui 
prendra  le  titre  d'administrateur  aposiolique  du  canton  du  Tessin. 

Art.  2. 

La  nomination  de  l'administrateur  apostolique  sera  faite  par  le  Saint-Siège. 

Art.  3. 
Pour  le  cas  où  le  titulaire  viendrait  à  mourir  avant  l'organisation  definitive  de 
la  situation  religieuse  des  paroisses  du  canton  du  Tessin,  le  Conseil  federai,  le  canton 
du  Tessin  et  le  Saint-Siège  s'entendront  sur  la  prolongation  de  l'administration  pro- 
visoire  instituée  par  cette  convention. 

Art.  4. 
Le  canton  du  Tessin  s'oblige  de  prendre  les  mesures  nécessaires  pour  l'exécu- 
tion  de  cette  convention,  notamment  en  ce  qui  concerne  le  traitement  de  l'admi- 
nistrateur  apostolique,  sa  residence  etc. 

Art.  5. 

Les  ratifications  de  cette  convention  seront  échangées  à  Berne  dans  le  délai  de 

trois  mois. 

Fait  a  Berne,  le  premier  Septembre  mil  huit  cent  quatre-vingt-quatre  (1  Septem- 

bre  1884). 

(Signé)  A.  O.  Aepli 

R.  Peterelli 

»       D.  Ferrata. 

Déclare 

en  son  propre  nom  et  au  nom  du  canton  du  Tessin,  que  la  convention  ci-dessus  est 
ratifiée  et  a  force  de  loi  dans  toutes  ses  parties,  promettant,  au  nom  de  la  Confé- 
dération  suisse  et  en  celui  du  canton  du  Tessin,  de  l'observer  consciencieusement 
et  en  tout  temps,  pour  autant  que  cela  dépend  d'eux 

En  foi  de  quoi 

les  présentes  ont  été  signées  par  le  président  et  le  chancelier  de  la  Confédération 

suisse  et  munies  du  sceau  federai. 

Ainsi  fait  à  Berne,  le  vingt-neuf  Novembre  mil   huit   cent  quatre-vingt-quatre 

(29  Novembre  1884). 

Au  nom  du  Conseil  federai  suisse 

Le  Président  de  la  Confédération 

{Signé)  Welti. 
Le  Chancelier  de  la  Confédération. 

(Signé)  Ringier. 

Da  Conventiones  etc.  30-32,  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  ple- 
nipotenziarii  in  Busta  79  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato;  ibid.  l'esemplare  a  firma 
autograia  e  sigillo  del  Presidente  Welti,  donde  il  testo  delle  Conventiones. 


1884,1888  Convenzioni  per  il  Cantori   Ticino  1023 


2.  -  Convenzione  per  l'amministrazione  apostolica  nel  Canton  Ticino. 

2  :  settembre  1884. 
Confederazione  Svisai  in 

Il  Consiglio  di  Stato  del  Cantone  del  Ticino. 

Veduta  ed  esaminata  la  convenzione  conchiusa  tra  il  Cantone  Ticino  e  la  Santa 
Sede  allo  scopo  di  provvedere  all'istituzione  di  un'Amministrazione  apostolica  nel 
Cantone  medesimo,  convenzione  stipulata  in  Bellinzona  il  23  Settembre  del  corrente 
anno: 

Vista  la  Risoluzione  del  Gran  Consiglio  del  27  Novembre  1884  per  la  quale  il 
Consiglio  di  Stato  è  incaricato  di  conferire  la  ratifica  alla  mentovata  convenzione, 
così  espressa: 

«  In  seguito  alla  Convenzione  stipulata  in  Berna  il  1°  Settembre  del  corrente 
anno,  tra  il  delegato  della  Santa  Sede,  e  i  delegati  dell'Alto  Consiglio  federale  Sviz- 
zero, colla  quale  Convenzione  il  Cantone  Ticino  assumeva  l'obbligo  di  prendere  i 
provvedimenti  necessari  alla  istituzione  di  una  Amministrazione  Apostolica  nel  suo 
territorio;  la  Santa  Sede  ed  il  Consiglio  di  Stato  del  Cantone  Ticino  hanno  giudicato 
necessario  di  procedere  ad  un'ulteriore  particolare  Convenzione,  diretta  a  determi- 
nare e  stabilire  di  comune  accordo  siffatti  provvedimenti. 

A  tale  scopo  hanno  nominato  per  loro  plenipotenziarii,  cioè: 

La  Santa  Sede: 
Monsig.  Domenico  Ferrata,  prelato  domestico  di  Sua  Santità,  sotto-segretario 
della  S.  Congregazione  degli  affari  ecclesiastici  straordinari,  e 

//  Consiglio  di  Stato  del  Cantone  Ticino: 
Il  Signor  Avvocato  Pietro  Regazzi,  consigliere  di  Stato,  ed  il  Signor  Avvocato 
Massimiliano  '  Magatti,  deputato  al  Gran  Consiglio,  i  quali,  dopo  essersi  scambiati  i 
loro  pieni  poteri,  trovati  in  buona  e  dovuta  forma,  hanno   convenuto  sugli  articoli 
seguenti,  sotto  riserva  della  ratifica  dei  loro  rispettivi  Committenti. 

Art.  1. 
L'Amministratore  apostolico  sarà  libero  di  esercitare  la  sua  spirituale  giurisdi- 
zione in  tutto  il  territorio  del  Cantone  Ticino. 

Art.  2. 
Il  medesimo  avrà  piena  libertà  nella  scelta  del  suo  Vicario  e  del  personale  della 
sua  cancelleria,  come  pure  nella  pubblicazione  delie  sue  lettere  pastorali  e  degli  altri 
atti  riferentisi 2  al  suo  spirituale  ministero. 

Art.  3. 
L'Amministratore  apostolico  risiederà  provvisoriamente  in  Baici  na.  Resta  però 
convenuto  che  la  sua  sede  definitiva  dovrà  essere  in  seguito  stabilita  in  una  delle 
città  del  Cantone,  che  sarà  scelta  di  comune  accordo. 

1  Busta  79  uni. 

*  Conventiones :  t  riferentesi  ». 


1024  Convenzioni  per  il  Canton  Ticino  a.  1884,  1888 


Il  Governo  del  Cantone  Ticino  provvedere  al  detto  Amministratore  apostolico 
un  alloggio  conveniente  coi  fondi  a  ciò  riservati. 

Art.  4. 

Cogli  stessi  fondi  il  Governo  del  Cantone  Ticino  si  obbliga  a  costituire  all'Am- 
ministrazione apostolica,  propria  del  Cantone  Ticino  e  direttamente  dipendente  dalla 
Santa  Sede,  un  patrimonio,  il  cui  annuo  reddito  non  sarà  inferiore  a  franchi  dicias- 
settemila  (fr.  17,000). 

Questa  somma,  per  franchi  dodicimila  (fr.  12,000),  costituirà  l'assegno  dell'Am- 
ministrazione apostolica,  e  per  franchi  cinquemila  (fr.  5000),  sarà  erogata  per  le  spese 
occorrenti  alla  istituzione  di  cattedre  di  filosofia  e  teologia,  destinate  all'istruzione 
dei  chierici  di  ambedue  i  riti,  romano  ed  ambrosiano,  intorno  ai  quali  riti  non  sarà 
fatta  alcuna  innovazione. 

Art.  5. 

Il  Governo  del  Cantone  Ticino  continuerà  a  corrispondere  annualmente  al  Semi- 
nario di  Pollegio  la  somma  di  franchi  seimila  (fr.  6000). 

Art.  6. 

L'Amministratore  apostolico  avrà  completa  libertà  su  tutto  ciò  che  riguarda 
l'ordinamento,  l'istruzione  e  l'amministrazione  del  Seminario  o  Seminarii  del  Can- 
tone. Sarà  per  conseguenza  in  suo  potere  nominare  e  rimuovere  i  direttori,  Superiori 
e  professori  di  tali  istituti. 

Art.  7. 

Il  Governo  del  Cantone  Ticino  non  intende  che  con  questa  convenzione  sieno 
pregiudicati  in  alcun  modo  i  diritti  o  vantaggi  derivanti  da  fondazioni  religiose  o 
da  lasciti  e  cause  pie,  che  secondo  ragione,  equità  o  consuetudine  possono  competere 
allo  Stato  del  Ticino,  ai  corpi  morali  ed  ai  cittadini  del  Cantone  come  facente  parte 
fin  qui  delle  diocesi  di  Milano  e  Como. 

Art.  8. 

Le  ratifiche  della  presente  convenzione  saranno  scambiate  in  Bellinzona  dentro 
il  corso  di  tre  mesi. 

Bellinzona  23  Settembre  1884. 

(firmato)  Domenico  Ferrata 
»         Avv.  Pietro  Regazzi 
»  Avv.  Massimiliano  Magatti 


Dichiara 

che  la  detta  convenzione  è  ratificata  ed  ha  forza  di  legge  in  ogni  sua  parte,  pro- 
mettendo in  nome  della  Republica  e  Cantone  del  Ticino  di  osservarla  coscienzio- 
samente ed  in  ogni  tempo. 


a.  1884,  1888  Convenzioni  per  il  Cantori  Ticino  1025 

/;/  fede  di  che 

la  presente  ratifica  viene  firmata  e  munita  del  sigillo  di  Stato  in  Bellinzona  il  giorno 
due  Dicembre  mille  ottocento  ottantaquattro  (2  Dicembre  1884). 

In  nome  del  Consiglio  di  Stato 

Il  Vice-Presidente 

{firmato)  Dr.  Giorgio  Casella 

11  Consigliere  Segretario  di  Stato 
(firmato)  Ing.  F.  Gianella.  ' 

Da  Conventiones  etc.  40-43,  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  pie 
nipotenziarii  nella  cit  Busta  79,  ibid.  l'esemplare  a  Orma  autograta  e  sigillo  del  Vice-Pre 

sidente  Casella,  dal  quale  proviene  il  testo  in  Conventiones. 


3.  -  Convenzione  relativa  all'Amministratore  Apostolico  del  Canton  Ticino. 

16  marzo  1888. 
Le  Conseil  federai  de  la  Confédération  Snisse, 

Après  avoir  vu  et  examiné  la  convention  conclue  sous  réserve  de  ratification, 
a  Berne,  le  16  mars  1888  par  les  plénipotentiaires  de  la  Suisse  et  du  Saint-Siège 
pour  règler  définitivement  la  situation  religieuse  des  paroisses  du  canton  du  Tessiti, 
convention  qui  a  été  approuvée  par  le  conseil  des  états  le  28  juin  1888  et  par  le 
conseil  national  le  29  du  mème  mois  et  dont  la  teneur  suit. 

Le  Conseil  federai  suisse  en  son  propre  noni  et  au  noni  du  canton  du  Tessiti 

et  le  Saint-  Siège. 

En  exécution  de  la  convention  du  lur  septembre  1884  voulant  règler  définitive- 
ment la  situation  religieuse  des  paroisses  du  canton  du  Tessin,  ont  nommé  dans  ce 
but  pour  leurs  plénipotentiaires,  savoir: 

Le  Conseil  federai  stusse: 
Monsieur  Numa  Droz,  chef  du  département  des   affaires  étrangères,  et    Mon 
sieur  Louis  Ruchonuet,  chef  du  département  de   [ustice  et  police: 

Le  Saint-Siège 
Monseigneur  Dominique  Ferrata,  archevéque  de  Thessalonique,  nonce  aposto- 
lique  à  Bruxelles  lesquels,  après  s'étre  communiqué  leurs  pleins  pouvoirs,  trouvés 
en  bonne  et  due  forme,  sont  convenus  des  articles  suivants,   sous  réserve   de  la 
ratification  de  leurs  hauts  Commettants. ! 

Art.  1. 
Pour    le    moment  de    l'entrée   en    vigueur    de   la  présente  convention,    l'église 
paroissiale  et  collegiale  de  St.  Laurent  à  Lugano  sera  érigée  en  église  cathédrale  pour 

1  Conventiones:  «Giannella». 
8  Conventiones.    i Commentants     ! 


1026  Convenzioni  per  il  Cantori  Ticino  a.  1884, 1888 


l  jUI  le  territoire  du  cantori  du  Tessin,  et  cette  église  sera  réunie  canoniquement  et 
a  égalité  de  droits  à  l'église  de  Bàie,  dont  l'ordinaire  porterà  dorénavant  le  titre 
d'évéque  de  Baie  et  de  Lugano. 

Art.  2. 

Pour  l'administration  de  l'église  cathédrale  réunie,  le  Saint-Siège  nommera  d'en- 
tente  avec  l'évéque  diocésain,  un  administrateur  apostolique  qui  sera  choisi  parmi 
les  prétres  ressortissants  tessinois. 

L'administrateur  apostolique  aura  le  caractère  épiscopal  ;  il  résidera  dans  le 
canton  et  porterà  le  titre  d'administrateur  apostolique  du  Tessin. 

Art.  3. 
Les  dispositions  de  la  convention  du  26  Mars  1828  '  concernant  la  nomination  de 
l'évéque  de  Baie  seront  étendues  à  l'église  cathédrale  réunie  si  les   autres   parties 
intéressées  y  consentent. 

Art.  4. 

Il  n'est  apporté  aucune  modification  à  l'article  IV  de  la  convention  du  ler  sep- 
tembre  1884  et  aux  arrangements  qui  peuvent  en  découler. 

En  considération  du  fait  que  le  canton  du  Tessin  suppone  les  frais  de  son  admi- 
nistration  speciale,  ce  canton  et  son  administrateur  apostolique  ne  contribueront  ni 
à  la  mense  de  l'évéque  diocésain,  ni  aux  autres  frais  de  l'administration  generale 
du  diocèse. 

Art.  5. 

L'administrateur  actuel  demeure  au  bénéfice  de  sa  nomination,  faite  par  le 
Saint-Siège  en  date  du  20  Septembre  1887. 

Art.  6. 
Les  ratifìcations  de  cette  convention  seront  échangées  à   Rome  dans  le   délai 
de  quatre  mois,  et  la  convention  entrerà  en  vigueur  six  mois  après  cet  échange. 


Protocole  final. 

Il  est  entendu  1°  que  l'église  cathédrale  réunie  ne  prendra  aucune  autre  part 
à  l'administration  du  diocèse  de  Bàie  que  celle  dont  l'article  3  fait  mention;  2°  que 
la  mise  en  vigueur  et  la  pleine  application  de  la  convention  ne  sont  pas  subordon- 
nées  à  l'extension  des  dispositions  de  la  convention  du  26  mars  1828,  prévue  par 
ledit  article  3,  ni  à  l'usage  éventuel  de  la  faculté  découlant  de  cette  extension. 
Berne,  le  16  mars  1888. 

(L.  S.).  (signé)  Droz 

»  »        L.  Ruchonnet 

(L.  S.)  (signé)  Dominique  Ferrata, 

Archevéque  de  Thessalonique 
Nonce  Apostolique   à  Bruxelles. 

1  V.  p.  711  s. 


a.  1884       Convenzione  per  t' amministrazione  regolare  della  Diocesi  di  Basilea  102? 


Déclare 

que  la  convention  ci-dessus  est  ratifiche  et  a  torce  de  loi  dans  toutes  ses  parties, 
promettane  au  nom  de  la  Confédératìon  Suisse,  de  l'observer  consciencieusement 
en  tout  temps,  pour  autant  que  cela  dépend  de  celle-ci. 

Eti  foi  de  quoi,  la  présente  ratificatimi  a  été  signée  par  le  vice-Président  de 
la  Confédératìon  Suisse  et  munie  du  sceau  federai. 

Ainsi  fait  a  Berne,  le  quatte  juillet  mil  huit  cent  quatre-vingt-huit  (4  juillet  1888). 

Au  nom  du  Conseil  federai  Suisse: 

Le  vice-Président 

(sig>ié)  Hammer 

Le  Chancelier  de  la  Confédératìon 
(signé)  Ringier 

Da  Conventiones  etc.  33-:56,  collazionato  l'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  del 
vice-Presidente  Hammer  in  Busta  84-85  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 


cxx. 

CONVENZIONE  PER  L'AMMINISTRAZIONE  REGOLARE 
DELLA  DIOCESI  DI  BASILEA. 

/  settembre  1884. 
Le  Conseil  Federai  de  la  Confédératìon  Suisse 

Après  avoir  vu  et  examiné  la  convention  conclue  entre  la  Confédération  suisse, 
agissant  au  nom  des  cantons  de  Lucerne,  Zoug,  Soleure,  Baie-campagne,  Argovie 
et  Thurgovie,  d'une  part,  et  le  Saint-Siège,  d'autre  part,  pour  pourvoir  à  l'admini- 
stration  régulière  du  diocèse  de  Baie,  convention  signée  a  Berne  le  premier  Septem- 
bre  1884,  par  les  plénipotentiaires  des  deux  parties  et  dont  la  teneur  suit: 

La  situation  anormale  dans  laquelle  se  trouve  le  diocèse  de  Baie  ayant  reclame 
l'attention  du  Saint-Siège  et  des  cantons  diocésains, 

Le  Conseil  Federai  suisse 

au  nom  des  cantons  de  Lucerne,  Zoug,  Soleure,  Baie-campagne,  Argovie  et  Thur- 
govie, et 

Le  Saint-Siège 

ont  jugé  nécessaire  de  pourvoir  à  l'administration  régulière  de  ce  diocèse. 
Ils  ont  nommé  dans  ce  but  pour  leurs  plénipotentiaires,  savoir 


1028  Convenzione  per  l'amministrazione  regolare  della  Diocesi  di  Basilea       a.  1884 


le  Conseil  Federai: 

Monsieur  A.  O.  Aepli,  de  Saint  Gali  son  envoyé  extraordinaire  et  ministre  plé- 
nipotentiaire  à  Vienne,  et 

Monsieur  R.  Peterelli,  de  Savognino,  canton  des  Grisons,  membre  du  Conseil 
des  états  suisse, 

le  Saint-Siège  : 

Monseigneur  D.  Ferrata,  Prélat  de  la  maison  de  Sa  Sainteté,  sous-secrétaire  de 
la  congrégation  des  affaires  ecelésiastiques  extraordinaires, 

lesquels,  après  s'ètre  eommuniqué  leurs  pleins  pouvoirs,  trouvés  en  bonne  et  due 
forme,  sont  convenus,  sauf  la  ratification  de  leurs  hauts  Commettants,  des  articles 
suivants. 

Art.  1. 

Aussitót  que  Monseigneur  Eugène  Lachat  aura  recu  du  Saint-Siège  une  autre 
destination,  on  procèderà  à  la  nomination  d'un  suecesseur  au  siège  èpiscopal 
de  Bàie. 

Art.  2. 

En  dérogation  aux  dispositions  de  la  convention  du  26  Mais  1828,'  qui  règie  les 
rapports  entre  les  parties  contractantes,  la  nomination  du  suecesseur  de  Monsei- 
gneur Lachat  est  dévolue  au  Saint-Siège,  qui  choisira  pour  cette  dignité  un  ecclé- 
siastique  du  diocèse  de  Bàie  agréé  par  le  Conseil  federai  et  possedant  les  qualités 
exigées  par  les  canons  de  l'Eglise. 

Il  est  expressément  entendu  que  cette  dérogation  ne  creerà  pas  un  précédent 
contraire  aux  dispositions  de  la  convention  précitée. 

Art.  3. 
Le  nouvel  évéque  une  fois  installé,  on  procèderà  à  la  constitution  du  chapitre 
cathédral   de   Soleure   et  au   réglement   des   questions   financières   qui  pourraient 
surgir. 

Art.  4. 
Les  ratifìcations  de  la  présente  convention  seront  échangées  à  Berne  dans  le 
délai  de  trois  mois. 

Fait  à  Berne  le  premier  Septembre  mil  huit  cent  quatre-ving-quatre  (1  Septem- 
bre  1884). 

(Signé)  A.  O.  Aepli. 
R.  Peterelli. 
»       D.  Ferrata. 

déclare 

Au  nom  des  cantons  de  Lucerne,  Zoug,  Soleure,  Bàie-campagne,  Argovie  et 
Thurgovie,  que  la  convention  ci-dessus  est  ratifiée  et  a  force  de  loi  dans  toutes  ses 
parties,  promettant,  au  nom  des  cantons  susdénommés,  de  l'observer  consciencieu- 
sement  et  en  tout  temps,  pour  autant  que  cela  dépend  de  ceux-ci. 

'  V.  p.  TU  sì. 


1886 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


1029 


En  foi  de  quoi,  les  présentes  on  été  signées  par  le  président  et  le  chancelier  de 
la  Confédération  Suisse  et  munies  du  sceau  federai. 

Ainsi  fait  à  Berne,  le  vingt-neuf  novembre  mil  huit  cent  quatre-vingt-quatre 
(29  Novembre  1884). 

Au  nom  du  Conseil  federai  Suisse 
Le  Président  de  la  Confédération 

r      ^,  ,.  (Signé)  Welti. 

Le  Chancelier  de  la  Confédération 

(Signé)  Ringier. 

Da  Conventiones  etc.  37-39,  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  pie- 
nipotenziarii  nella  cit.  Busta  79;  ibid.  l'esemplare  a  firma  e  sigillo  del  Presidente  Welti, 
che  ha  fornito  il  testo  a  Conventiones. 


CXXI. 

CONCORDATO  FRA  LEONE  XIII  E  LUIGI  I  RE  DI  PORTOGALLO 
SUL  PATRONATO  REGIO  NELLE  INDIE  ORIENTALI. 


1.  -  Concordato. 

In  nome  della  Santissima  Trinità. 

Sua  Santità  il  Sommo  Pontefice 
Leone  XIII  e  Sua  Maestà  Fedelissima 
il  Re  D.  Luigi  I,  animati  dallo  zelo  di 
favorire  e  promuovere  un  maggior  svi- 
luppo delle  cristianità  nelle  Indie  Orien- 
tali, e  di  regolare  in  esse  in  modo  stabile 
e  definitivo  il  Patronato  della  Corona 
Portoghese,  hanno  risoluto  di  fare  un 
Concordato,  nominando  a  tale  effetto 
due  Plenipotenziarii,  cioè  per  parte  di 
Sua  Santità,  l'Emo  e  Rmo  Signor  Car- 
dinale Lodovico  Jacobini,  suo  Segretario 
di  Stato,  e  per  parte  di  Sua  Maestà 
Fedelissima,  l' Eccmo  Signor  Giovanni 
Battista  da  Silva  Ferrào  de  Carvalho 
Martens,  Ambasciatore  Straordinario  e 
Ministro  di  Stato  Onorario  :  i  quali  scam- 
biati i  loro  rispettivi  pieni  poteri,  e  tro- 
vatili in  buona  e  dovuta  forma,  conven- 
nero negli  articoli  seguenti  : 

1  L'esemplare  dei  plenipotenziarii:  «  convieran  >. 


23  giugno  1886. 
Em  Nome  da  Santissima  Trindade 
Sua  Santidade  o  Summo  Pontifìce 
Leào  XIII,  e  Sua  Magestade  Fidelissima 
el  Rei  D.  Luiz  I  animados  do  desejo 
de  favorecer  e  de  promover  o  maior 
desenvolvimento  das  Christandades  nas 
Indias  Orientaes,  e  de  regular  por  ma- 
neira  estavel  e  definitiva  o  Padroado 
ahi  da  Coròa  Portugueza,  tem  rcsolvido 
fazer  urna  Concordata,  nomeando  para 
este  firn  dois  Plenipotenciarios,  a  saber, 
por  parte  de  Sua  Santidade  o  Emo  e 
Rmo  Sn.r  Cardeal  Luiz  Jacobini  Seu  Se- 
cretano de  Estado,-  e  por  parte  de  Sua 
Magestade  Fidelissima  o  Ex.mo  Sn.1  Con- 
selheiro  d'Estado  Joào  Baptista  da  Silva 
Ferrào  de  Carvalho  Martens  Embaixador 
Extraordinario,  Par  do  Reino  e  Ministro 
d'Estado  Honorario;  os  quaes  trocados 
os  seus  respectivos  plenos  poderes,  e 
achados  em  boa  e  devida  forma  con- 
vieram  '  nos  artigos  seguintes: 


1030 


<  oncordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


a.  188H 


Art.  1. 

In  virtù  delle  antiche  concessioni 
pontificie  continuerà  lo  esercizio  del  Pa- 
tronato della  Corona  Portoghese,  in  con- 
formità dei  sacri  canoni,  nelle  Chiese 
Cattedrali  delle  Indie  Orientali,  secondo 
le  modificazioni  espresse  nel  presente 
Concordato. 

Art.  2. 

In  quanto  alla  Chiesa  Metropolitana 
e  Primaziale  di  Goa,  l'Arcivescovo  pro- 
seguirà ad  esercitare  i  diritti  metropoli- 
tani nelle  diocesi  suffraganee. 

L'Arcivescovo/>ro  tempore,  per  beni- 
gna concessione  di  Sua  Santità,  sarà  ele- 
vato alla  dignità  di  Patriarca  ad  honorem 
delle  Indie  Orientali,  e  godrà  inoltre  il 
privilegio  di  presiedere  ai  concilii  nazio- 
nali di  tutte  le  Indie  Orientali,  i  quali 
ordinariamente  si  aduneranno  in  Goa, 
salvo  al  Papa  il  diritto  di  disporre  altri- 
menti in  circostanze  particolari. 


Art.  3. 

La  provincia  ecclesiastica  di  Goa 
sarà  composta,  oltre  alla  Sede  Metropo- 
litana, delle  tre  diocesi  seguenti,  cioè, 
Damào,  col  titolo  anche  di  Cranganor , 
Cochim  e  S.  Thomé  di  Meliapor. 

In  foglio  separato  verranno  indicati 
i  limiti  ed  i  luoghi  soggetti  alle  tre  dio- 
cesi. 

Art.  4. 

Nella  Diocesi  Metropolitana  di  Goa, 
come  nelle  tre  diocesi  suffraganee,  il 
diritto  di  Patronato  sarà  esercitato  dalla 
Corona  Portoghese. 


Artigo  1°. 

Em  virtude  das  antigas  concessòes 
Pontificias  continuar;*  o  exercicio  do 
Real  Padroado  da  Corèa  Portugueza 
em  conformidade  dos  sagrados  Canones 
nas  Igrejas  Cathedraes  das  Indias  Orien- 
taes,  segundo  as  modificacòes  estabele- 
cidas  na  presente  Concordata. 

Artigo  2°. 

Emquanto  &  Igreja  Metropolitana  e 
Primacial  de  Goa'  o  Arcebispo  conti- 
nuala a  exercer  os  direitos  metropoli- 
tanos  nas  Dioceses  que  lhe  sào  suffra- 
ganeas. 

O  Arcebispo  prò  tempore,  por  beni- 
gna concessào  de  Sua  Santidade,  sera 
elevado  &.  alta  dignidade  de  Patriarcha 
ad  honorem  das  Indias  Orientaes,  e  go- 
zarà  alem  disso  do  privilegio  de  presidir 
os  Concilios  provinciaes  de  todas  as  In- 
dias Orientaes,  os  quaes  ordinariamente 
se  reunirào  em  Goa,  salvo  ao  Summo 
Pontifice  o  direito  de  dispór  de  outro 
modo  em  circumstancias  especiaes. 

Artigo  3°. 

A  Provincia  ecclesiastica  metropo- 
litana de  Goa  sera  composta,  alem  da 
Sede  Metropolitana,  das  tres  Dioceses 
seguintes;  de  Damào  e  titular  de  Cran- 
ganor, de  Cochim  e  de  S.  Thomé  de  Me- 
liapour. 

Em  annexo  separado  serào  indica- 
cados  os  limites  e  os  logares  que  ficam 
sugeitos  a  cada  urna  das  tres  Dioceses. 

Artigo  4°. 

Na  Diocese  Metropolitana  de  Goa 
bem  corno  nas  tres  Dioceses  suffraga- 
neas,  o  direito  de  Padroado  sera  exer- 
cido  pela  Coròa  Portugueza. 


1  L'es.  dei  plenipoten^iarii  pone  sempre  in  Goa  il  M  ",  che,  perche  non  usalo,  •.  è  creduto  conveniente  omettere. 


a.  1886 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


1031 


Art.  5. 

In  vista  dei  vantaggi,  che  dalla  rico- 
stituzione delle  stesse  tre  diocesi  e  quindi 
di  una  regolare  provincia  ecclesiastica, 
potranno  derivare  a  quei  fedeli,  alcuni 
dei  gruppi  principali  delle  cristianità 
goane,  indicati  nell'annesso  allegato, 
non  compresi  nei  limiti  delle  summen- 
zionate tre  diocesi,  saranno  aggregati  a 
queste,  tenendosi  ragione  degli  elementi 
materiali  e  morali  di  omogeneità,  che  ad 
esse  meglio  li  assimilano. 


Nelle  missioni  goane  delle  altre  dio- 
cesi dovrà  l'Ordinario  affidare  di  prefe- 
renza la  cura  delle  anime  a  sacerdoti 
goani  o  portoghesi  da  esso  dipendenti. 

Art.  6. 

Il  governoassume  l'impegno  di  prov- 
vedere alla  conveniente  dotazione  delle 
menzionate  diocesi,  dei  Capitoli,  del 
Clero  e  dei  Seminari,  e  coopererà  effi- 
cacemente all'azione  dei  Vescovi  nel 
fondare  scuole,  orfanotrofii  ed  altre  isti- 
tuzioni richieste  dal  bene  dei  fedeli  e 
dalla  evangelizzazione  dei  pagani. 


Art.  7. 

Per  le  quattro  diocesi  di  Bombay, 
Mangalor,  Quilon  e  Maduré,  che  si  eri- 
geranno colla  istituzione  della  Gerar- 
chia nelle  Indie,  i  Metropolitani  insieme 
coi  Vescovi  suffraganei,  nella  vacanza 
delle  sedi  Vescovili,  come  pure  i  suffra- 
ganei della  provincia  nella  vacanza  della 
Sede  Arcivescovile,  formeranno  a  loro 
libera  scelta  e  comunicheranno  una  terna 
all'Arcivescovo  di  Goa  che  la  rimetterà 

1  Sic.  Esemplare  a  firma  del  Re:  «  reconstituKào  •. 
'  Esemplare  a  firma  dei  plenipotenziarii  :   •  dotocào 


Alligo  5°. 

Em  consideracelo  das  vantagens  qiu 
pela  reconstitucào  '  das  tres  referidas 
Dioceses,  e  d'urna  regular  Provincia 
ecclesiastica,  poderào  provir  aos  lìeis, 
alguns  dos  grupos  principaes  das  Chri- 
standades  denominadas  goanezas,  quo 
sào  indicadas  no  annexo  jà  mencionado, 
nào  comprehendidas  nos  limites  assi- 
gnados  as  tres  mencionadas  dioceses, 
serào  a  estas  aggregados,  tendo-se  em 
attencào  os  elementos  materiaes  e  mo- 
raes  de  homogeneidade,  que  mostrem 
que  ficarào  assim  melhor  reunidos. 

Nas   missòes   goanezas   das    outras 

dioceses  deverà  o  Ordinario  confiar  de 

preferencia  a  cura  d'almasa  sacerdotcs 

goanezes   ou   portuguezes  delle  depen- 

dentes. 

Artigo  6°. 

Pela  sua  parte  o  Governo  Portuguez 
compromette-se  a  providenciar  a  conve- 
niente dotacào-  das  mencionadas  dioce- 
ses de  que  trata  o  artigo  terceiro  da  pre- 
sente Concordata,  dos  Cabidos,  do  Clero 
e  dos  Seminarios  e  a  cooperar  efficaz- 
mente  com  os  respectivos  Bispos  para 
a  fundacào  d'escolas,  orfanologios  e  ou- 
tras institucòes  necessarias  para  o  bem 
dos  fieis  e  da  evangelisacào  dos  infitis. 

Artigo  7°. 

Com  relacào  às  quatro  dioceses  de 
Bonibaim,  Mangalor,  Quilon  e  Maduré, 
que  serào  erectas  com  a  instituicào  da 
Gerarchia  nas  Indias,  os  Metropolitanos 
com  os  seus  suffraganeos,  na  vagatura 
de  qualqucr  das  ditas  ses  episcopaes, 
assim  corno  igualmente  os  suffraganeos 
da  respectiva  Provincia,  quando  a  vaga- 
tura seja  da  Sede  Archiepiscopal,  a  sua 
livre  escolha  formarào  e  communicarào 


1032 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


alla  Corona,  la  quale  dovrà  presentare 
dentro  sei  mesi  alla  Santa  Sede  un  can- 
didato fra  i  tre  inclusi  nella  terna,  tra- 
scorso il  quale  termine,  la  libera  scelta 
è  devoluta  alla  Santa  Sede 


Art.  8. 
Il  Sommo  Pontefice  nominerà  per  la 
prima  volta  gli  Arcivescovi  ed  i  Vescovi 
delle  quattro  diocesi  indicate  nel  prece- 
dente articolo,  le  quali  saranno  fondate 
con   la  costituzione   della    ecclesiastica 

Gerarchia. 

Art.  9. 

Le  cristianità  di  Malaca  e  Singapour, 
attualmente  dipendenti  dalla  giurisdi- 
zione straordinaria  dell'Arcivescovo  di 
Goa,  saranno  soggette  alla  giurisdizione 
del  Vescovo  di  Macao. 

Art.  10. 
Regolato  per  tal  guisa  il  Patronato 
della  Corona,  in  tutto  il  rimanente  ter- 
ritorio delle  Indie  Orientali,  la  S.  Sede 
godrà  piena  libertà  di  nominare  i  Ve- 
scovi e  di  prendere  le  determinazioni 
che  crederà  opportune  a  vantaggio  dei 

fedeli. 

Art.  11. 

Modificate  ed  interpretate  per  tal 
guisa  le  precedenti  concessioni  relative 
al  Patronato  della  Corona  nelle  Indie 
Orientali,  rimangono  in  vigore  gli  arti- 
coli 3,  4,  5,  6,  e  l'annesso  A  del  Concor- 
dato del  1857.  » 

Art.  12. 

Il  presente  Trattato  col  suo  annesso, 

che  forma  parte  integrante  di  esso,  sarà 

ratificato  dalle  Alte  Parti  Contraenti,  e 

le  ratifiche  saranno  scambiate  in  Roma 


urna  lista  de  tres  nomes  ao  Arcebispo 

de  Goa,  que  a  enviarà  a  Sua  Magestade 

el  Rei  de  Portugal,  o  qual  no  prazo  de  seis 

mezes  deverà  apresentar  a  Santa  Sé  um 

candidato  escolhido   d'entre  os  tres  da 

proposta.  Se  no  prazo  indicado  de  seis 

mezes  està  apresentacào  nào  tiver  sido 

feita,  a  livre  escolha  sera  devo  luta  à 

Santa  Sé. 

Artigo  8°. 

O  Summo  Pontifice  nomearà  pela 
primeira  vez  os  Arcebispos  e  Bispos  das 
quatro  Dioceses  indicadas  no  precedente 
Artigo,  que  serào  fundadas  com  a  con- 
stituicào  da  Gerarchia  ecclesiastica. 

Artigo  9°. 
As  Christandades  de  Malaca  e  Synga- 
pura  actualmente  dependentes  da  juris- 
diccào  extraordinaria  do  Arcebispo  de 
Goa,  ficarào  sujeitas  a  jurisdiccào  do 
Bispo  de  Macau. 

Artigo  10°. 
Regulado  assim  o  Padroado  daCoròa 
Portugueza  em  todo  o  outro  territorio 
das  Indias  Orientaes,  a  Santa  Sé  gozara 
piena  liberdade  de  nomear  os  Bispos  e 
de  adoptar  as  determinacòes  que  julgar 
opportunas  para  o  bem  dos  fieis. 

Artigo  11°. 
Modificadas  e  interpretadas  por  està 
forma  as  precedentes  concessòes  relati 
vas  ao  Padroado  da  Coròa  Portugueza 
nas  Indias  Orientaes,  continuarào  em 
vigor  os  Artigos  3,  4,  5,  6  e  o  annexo  A 
da  Concordata  de  21  Fevereiro  de  1857. 

Artigo  12°. 
O  presente  Tradado  com  o  seu  an- 
nexo que  delle  fica  fazendo  parte  inte- 
grante, sera  ratificado  pelas  Altas  Partes 
contractantes,    e   as   Ratificacòes  serào 


V.p.  &Wss. 


a.  1886 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


1033 


dentro  tre  mesi  dalla  data  delle  sotto- 
scrizioni, o  prima,  se  sarà  possibile. 

Roma,   ventitré  di  giugno  del   mil- 
leottocento ottantasei. 

(L.  S.)  —  [firmati)  L.  Card.  Jacobini. 


trocadas  em  Roma  dentro  de  tres  mezes 
da  data  da  assignatura,  ou  antes,  se  fór 
possi  vel. 

Roma  em  vinte  e  tres  de  Junho  de 
mil  octocento  oitenta  e  seis. 

J.  Baptista  da  Silva  Ferrào 
de  Carvalho  Màrtens. 


Annesso  alt Articolo  3"  del  Progetto 

di  Concordato. 


La  Chiesa  Patriarcale  .Metropolitana 
e  Primaziale  di  Goa  comprenderà: 

1.  Tutto  il  territorio  dei  possedimenti 
portoghesi  dell'  India  '  che  oggi  le  appar- 
tengono, eccettuati  i  distretti  di  Damào  e 
di  Diu,  che  resteranno  alla  Diocesi  suffra- 
ganea  di  Damào  e  titolare  di  Cranganor, 
a  termini  dell'articolo  3°  del  presente 
Concordato. 

2.  Il  Canarà  settentrionale  colle  cri- 
stianità dell'una  e  dell'altra  giurisdizione 
che  lo  compongono  e  che  sono  attual- 
mente le  seguenti: 

Di  Sadashigor: 
Di  Sunkerry: 
Di  Karwar: 

Di  Ankola,  colle  cristianità  di  Bingi, 
Chindierro,  Bollingolly,  Yellopor: 

Di  Sircy: 

Di  Honowar  colle  cristianità  di  Ki- 
roly,  Boteul,  Ferquembat: 

Di  Chandowar  e  Coomptà: 
Di  Golmuna  colle  cristianità  di  Soun- 
xim,  Munkim  eBaitur: 

costituenti  così  il  territorio  di<  ire- 
sano  non  interrotto  sottoposto  alla  giu- 
risdizione ordinaria  di  Goa: 


Annexo  ao  Artigo  3°.  do  Projecto 
da  Concordata. 

1. 

A  Igreja  Patriarchal  Metropolitana 
e  Primacial  de  Goa  ficaia  comprehen- 
dendo: 

1.°  Todo  o  territorio  das  possessòes 
portuguezas  da  India  que  hoje  lhe  per- 
tencem  com  excepcào  dos  districtos  de 
Damào  e  de  Diu,  que  ficarào  perten- 
cendo  à  Diocese  suffraganea  de  Damào 
e  titular  de  Cranganor,  nos  termos  do 
Art.0  3.°  da  presente  Concordata. 

2.°  O  Canarà  septentrional  com  as 
Christandades  d'urna  e  d'outra  jurisdic- 
cào,  que  o  compòe,   e  que  sao  actual- 
mente  as  seguintes2 
De  Sadashigor 
»     Sunkerry 
»     Karwar 
»  Ankola, 
com  as  Christandades  de  Bingi,  Chin- 
dierro Bollingolly  Yellopor: 
De  Sin.  v 
»  Honowar 
com  as  Christandades  de  Kiroly,  Boteul, 
Ferquembat  : 

De  Chandowar  e  Coomptà: 
»     Golmuna  com  as  Christanda- 
des de  Sounxim,  Munkim  e  Baitur: 

Constituindo  assim  territorio  dioce- 
sano continuo  sujeito  à  jurisdiccào  ordi- 
naria de  Goa. 


1  Bs.  dei  plenipotenziari] 

-  Es.  dei  plenipotenziarii  : 


«  nell'  India  i 
i  siguentes  » 


1034 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


a.  1886 


3.  Le  cristianità  in  questa  circoscri- 
zione, che  presentemente  sono  di  altra 
giurisdizione,  restano  soggette  alla  giu- 
risdizione ordinaria  di  Goa 

IL 

La  Diocesi  di  Damào  e  titolare  di 
Cranganor  ora  eretta,  in  virtù  dell'arti- 
colo 7°  del  Concordato  del  21  di  Feb- 
braio del1  1857,  resterà  così  composta. 

Numero  primo. 

1.  Dei  distretti  di  Damào  e  di  Diti 
attualmente  della  giurisdizione  ordinaria 
dell' Archidiocesi  di  Goa: 

2.  Della  parte  del  distretto  di  Broach 
al  sud  del  fiume  Norhadda  e  del  distretto 
di  Surrat: 

3.  Del  distretto  del  Kenkam  setten- 
trionale: 

4.  Dell'attuale  territorio  (varado) 
delle  isole  di  Salcete  e  Trombay: 

5.  Dell'attuale  territorio  (varado) 
di  Bacaim2: 

Costituendo  così  il  territorio  dioce- 
sano non  interrotto  soggetto  alla  giuris- 
dizione ordinaria  della  Diocesi: 

6.  Restano  eccettuate  le  cristianità 
e  stabilimenti  seguenti,  oggi  soggetti 
alla  giurisdizione  del  Vicario  Aposto- 
lico: 

Nel  distretto  di  Surrat,  le  chiese  e 
parrocchie  di  Surrat  e  Bulsar: 

Nelle  isole  di  Salcete  e  Trombay,  le 
chiese  e  parrocchie  intiere  di  Marolis, 
e  di  Maucy  nell'isola  di  Trombay,  oggi 
già  appartenenti  alla  giurisdizione  del 
Vicario  Apostolico,  cogli  stabilimenti 
della  medesima  giurisdizione  che  attual- 
mente le  appartengono. 

Nel  Bandorà,  la  chiesa  attualmente 
soggetta  alla  giurisdizione   del   Vicario 


3.°  As  Christandades  nesta  circum- 
scripcào  que  actualmente  sào  d'outra 
jurisdiccào  ficam  sujeitas  A  jurisdiccào 
ordinaria  de  Goa. 

II. 

A  Diocese  de  Damào  e  titular  de 
Cranganor,  agora  erecta,  em  virtude  do 
Art.0  7  da  Concordata  de  21  de  Fevereiro 
de  1857  ficarà  assim  composta 

Numero  Um 

1.°  Dos  districtos  de  Damào  e  de 
Diu  actualmente  da  jurisdiccào  ordina- 
ria da  Archidiocese  de  Goa: 

2.°  Da  parte  do  discricto  de  Broach 
ao  Sul  do  rio  Norhadda  e  do  districto 
de  Surrat: 

3.°  Do  districto  de  Kenkam  septen- 
trional: 

4.°  Do  actual  varado  das  Ilhas  de 
Salcete  e  Trombay: 

5.°  Do  actual  varado  de  Bacaim: 
constituindo  assim  territorio  diocesano 
continuo  sujeito  a  jurisdiccào  ordinaria 
da  Diocese. 

6.°  Ficam  exceptuadas  as  Christan- 
dades e  estabelecimentos  seguintes,  hoje 
sujeitos  à  jurisdiccào  do  Vigario  Aposto- 
lico. 

No  districto  de  Surrat  as  Igrejas  e 
Parochias  de  Surrat  e  Bulsar. 

Nas  Ilhas  de  Salcete  e  Trombay  as 
Igrejas  e  Parochias  inteiras  de  Marolis 
e  de  Maucy  na  ilha  de  Trombay,  hoje 
jà  pertencentes  à  jurisdiccào  do  Vigario 
Apostolico,  com  os  estabelecimentos  da 
mesma  jurisdiccào  que  actualmente  lhe 
pertencem. 

No  Bandorà  a  Igreja  actualmente 
sujeita  à  jurisdiccào  do  Vigario  Aposto- 


1  Es.  dei  plenipotenziarii  om. 

2  Es.  dei  plenipotenziarii.  «  Bacaim  •,  ma  più  avanti:   <  Bacaim  ■ 


a.  188B 


Concordato  sui  Patronato  Regio  nelle  Indie  orientali 


1035 


Apostolico  collo  Stanislau's  Institute  e 
S.'  foseph'sConvent,  che  già  attualmente 
le  appartengono,  e  di  più  le  chiese  di 
Iuven,  Condotina  e  Culven,  che  ugual 
mento  appartengono  alla  giurisdizione 
del  Vicario  Apostolico. 

7.  Per  evitare  qualsiasi  confusione 
resta  dichiarato  che  negli  attuali  distretti 
(varados)  n.  4  e  5  di  Salcete  e  Bacaim 
seguono  a  restar  soggetti  alla  giurisdi- 
zione ordinaria  della  Diocesi  di  Damào 
tutte  le  cristianità  che  attualmente  lo 
sono  alla  Archidiocesi  di  Goa,  non  es- 
sendo attualmente  soggette  a  questa 
giurisdizione  le  cristianità  che  già  riman- 
gono eccettuate  sotto  il  n.  6. 

•Numero  secondo 

Rimarranno  egualmente  assegnate 
alla  Diocesi  di  Damào  tutte  le  cristia- 
nità colle  loro  chiese,  cappelle  e  stabi- 
limenti dipendenti,  beni  e  rendite  nella 
città  ed  isola  di  Bombaim  attualmente 
soggetta  alla  giurisdizione  dell'Arcive- 
scovo di  Goa,  che  per  maggior  chia- 
rezza si  annoverano  qui  appresso: 

1.°  Di  Mazagào  colla  chiesa  e  stabi- 
limenti che  gli  appartengono  e  cappella 
di  S.  Francesco  Saverio  in  Colaba,  e  gli 
stabilimenti  che  gli  sono  dipendenti: 

2.°  Di  S.  Francesco  Saverio  di  Dalbul  : 

3.°  Di  Cavel  (N.a  S.a  della  Solidade) 
e  cappella  in  Lonpoor: 

4.°  Del  Mahim  supcriore  (S.  Miguel) 
colla  cappella  del  Buon  Consiglio  in  Sion 
e  scuola  che  le  appartiene: 

5.°  Del  Mahim  inferiore  (N.a  S.a  da 
Salvacào)  colle  cappelle  di  Matenga  e 
di  Parel,  collegio  e  scuole  annesse. 

IH. 

La  Diocesi  di  Cochim  suffraganea  di 
Goa  resterà  così  circoscritta  compren- 
dendo: 


lieo  com  o  Stanislaus  Institute  e  S.'  Jo- 
seph's  Convent,  que  jà  actualmente  Ihe 
pertencem,  e  mais  as  Igrejas  de  Iuven, 
Condotina  e  Culven,  que  igualmente  per- 
tencem à  jurisdiccào  do  Vigario  Aposto- 
lico. 

7.°  Para  evitar  qualquer  confusào 
fica  declarado  que  nos  actuaes  varados 
N.°  4  e  5  de  Salcete  e  Bacaim  continuam 
sujeitos  a  jurisdiccào  ordinaria  da  Dio- 
cese  de  Damào  todas  as  Christandades 
que  actualmente  o  estam  à  Archidiocese 
de  Goa,  nào  sendo  actualmente  sujeitas 
a  està  jurisdiccào  as  Christandades  que 
jà  ficam  exceptuadas  sob  N°  6. 

Numero  Segundo 

Ficarào  igualmente  pertencendo  à 
Diocese  de  Damào  todas  as  Christan- 
dades com  as  suas  Igrejas,  Capellas  e 
Estabelecimentos  dependentes,  bens  e 
rendimentos  na  cidade  e  ilha  de  Bom- 
baim actualmente  sujeitas  &  jurisdiccào 
do  Arcebispo  de  Goa,  que  para  major 
clareza  se  designan  aqui: 

1°  De  Mazagào  com  a  Igreja  e  esta- 
belecimentos que  lhe  pertencem  e  Ca- 
pella  de  S.  Frarcisco  Xavier  em  Colaba 
e  estabelecimentos  que  lhe  sào  depen- 
dentes: 

2°  DeS.  Francisco  Xavier  de  Dalbul: 

3°  De  Cavel  (N.a  Sn.ra  da  Solidade) 
e  Cappella  em  Lonpoor: 

4°  De  Mahim  Superior  (S.  Miguel) 
com  Capella  do  Bom  Conselho  em  Siào 
e  escola  que  lhe  pertence: 

5°  De  Mahim  Inferior  (N.a  Sn.ra  da 
Salvacào)  com  as  Capellas  de  Matenga 
e  de  Parel,  Collegio  e  escolas  annexas. 

III. 

A  Diocese  de  Cochim  suffraganea 
de  Goa  ficarà  assim  cin  umscripta  com- 
prehendendo : 


1036 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


a.  1886 


Numero  primo 

1.°  La  città  di  Cochim  con  tutte  le 
sue  cristianità,  chiese,  cappelle  e  qualun- 
que altro  stabilimento  dipendente. 

2.°  Le  seguenti  circoscrizioni  colle 
cristianità  dell'una  e  dell'altra  giurisdi- 
zione che  loro  appartengono: 

Mattanchery  e  Amarambady  (giuris- 
dizione dell'Arcivescovo  e  del  Vicario 
Apostolico). 

Pallarutti  (giurisdizione  del  Vicario 
Apostolico). 

Idacochi,  Arus,  Punuguto  e  Perum- 
padippu. 

Manasherry  S.  Luigi. 

Manasherry  S.  Michele. 

Caunnamalé. 

Candacadavuy. 

Combalananguy. 

Chellanam  S.  Sebastiano. 

Chellanam  S.  Giorgio. 

Pollitodu. 

Truvine  (giurisdizione  del  Vicario 
Apostolico  e  dell'Arcivescovo). 

Manaoudam  e  Toreur. 

Pallipuram. 

Bendurti  e  Tevere. 

Tanghi. 

Arthungal  S.  Giorgio. 

Arthungal  S.  Andrea  e  Mararicolam 
e  Chetti. 

Mararicolam  (giurisdizione  dell'Ar- 
civescovo di  Goa). 

Kattur  (giurisdizione  dell'Arcive- 
scovo). 

Aleppi  (giurisdizione  dell'Arcive- 
scovo e  del  Vicario  Apostolico). 

Vattalunyhal  (giurisdizione  dell'Ar- 
civescovo). 

Pungavu  (giurisdizione  del  Vicario 
Apostolico). 


Numero  Primeiro 

1°  A  Cidade  de  Cochim  com  todas 
as  suas  Christandades,  Igrejas,  Capellas 
e  quaesquer  outros  estabelecimentos  de- 
pendentes. 

2°  As  seguintes  ][circumscripcòes 
com  as  Christandades  d'urna  e  de  outra 
jurisdiccào  que  lhes  pertencem:  Mattan- 
chery  e 

Amarambady  (jurisdiccào  do  Arce- 
bispo  e  do  Vigario  Apostolico). 

Pallarutti  (jurisdiccào  do  Vigario 
Apostolico). 

Idacochi,  Arus,  Punuguto  e  Perum- 
padippu. 

Manasherry  1S.  Luiz 

Manasherry  S.  Miguel 

Caunnamalé 

Candacadavuy 

Combalananguy 

Chellanam  S.  Sebastiào 

Chellanam  S.  Jorge  . 

Pollitodu 

Truvine  (jurisdiccào  do  Vigario  Apo- 
stolico e  do  Arcebispo) 

Manacudam  e 

Toreur 

Pallipuram 

Bendurti  e  Tevere 

Tanghi 

Arthungal  S.  Jorge 

Artungal  S.  Andrea  e  Mararicolam 
e  Chetti 

Mararicolam  (jurisdiccào  do  Arce- 
bispo de  Goa) 

Kattur  (jurisdiccào  do  Arcebispo) 

Aleppi  (jurisdiccào  do  Arcebispo  e 
do  Vigario  Apostolico) 

Vattalunyhal  (jurisdiccào  do  Arce- 
bispo) 

Pungavu  (jurisdiccào  do  Vigario 
Apostolico) 


a.  1886 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


1037 


Tumboly  (giurisdizione  dell'Arcive- 
scovo e  del  Vicario  Apostolico). 

Numero  secondo 

Nell'attuale  Vicariato  Apostolico  di 
Kilon  le  seguenti  cristianità. 

1.°  Aravola. 

2.°  Caringolam. 

3.°  Pontorré. 

4.°  Tutur. 

5.°  Waliatowe. 

6.°  Velli. 
comprendendo  tutte  le  chiese,  cappelle, 
stabilimenti,  beni  e  rendite  che  presente- 
mente loro  appartengono. 

IV. 

La  Diocesi  di  S.  Thomé  di  Meliapor, 
suffraganea  di  Goa,  resterà  così  circo- 
scritta : 

Numero  primo 

1.°  La  città  di  S.  Thomè  di  Meliapor 
con  tutte  le  sue  cristianità  dell'una  o  del- 
l'altra giurisdizione,  e  quelle  del  Monte 
S.  Thomé,  chiese,  cappelle  e  qualsiasi 
stabilimento  dipendente,  e  in 

Palavaram 

Cavelung  e 

Chinglepett  ; 
avendo  per  limiti  all'est  il  golfo  di  Ben- 
gala; a  nord  le  strade  dette  Edward, 
Elliot's  Road  e  S.  George's  Cathedral 
Road;  all'ovest  la  strada  che  conduce 
da  Madras  a  Congeveran  fino  al  fiume 
Palar;  al  sud  il  fiume  Palar  fino  al  mare, 
rimanendo  così  tutto  il  territorio  dioce- 
sano continuo. 

2.°  Nell'attuale  Vicariato  Apostolico 
del  Maduré: 

Le  cristianità  dell'una  e  dell'altra 
giurisdizione,  comprendendo  tutte  le  sue 
chiese,  cappelle  e  qualsiasi  altro  stabili 
mento  dipendente  situato  nei  distretti 
di 


Tumboly  (jurisdiccào  do  Arcebispo 
e  do  Vigario  Apostolico) 

Numero  Segundo 

No  actual  Vicariato  Apostolico  de 
Quilon  as  seguintes  Christandades 

1°  Aravola 

2°  Caringolam 

3°  Pontorré 

4°  Tutur 

5°  Waliatowe 

6°  Velli 
comprehendendo   todas   as   Igrejas  Ca- 
pellas,  estabelecimentos,   bens  e   rendi- 
mentos  que  actualmente  lhe  pertencem. 

IV. 

A  Diocese  de  S.  Thomé  de  Meliapor, 

suffraganea  de  Goa  ficarà  assim  circum- 

scripta 

Numero  Primeiro 

1°  A  Cidade  de  S.  Thomé  de  Me- 
liapor coni  todas  as  suas  Christandades 
d'urna  ou  da  outra  jurisdiccào  e  aquellas 
do  Monte  S.  Thomé,  Igrejas,  Capellas 
e  quaesquer  estabelecimentos  depen 
dentes,  e  em 

Palavaram 

Cavelung,  e 

Chinglepett  : 
tendo  por  limites  a  Leste  o   golfo  de 
Bengala  : 

a  Norte  os  caminhos  chamados  Edward, 
Elliot's  Road  e  S.  George's  Cathedral 
Road:  Oeste  o  caminho  que  conduz  de 
Madras  a  Congeveran  até  ao  rio  Palar; 
a  Sul  o  rio  Palar  até  ao  mar,  consti- 
tuindo  tudo  assim  territorio  diocesano 
continuo. 

2°  No  actual  Vicariato  Apostolico 
do  Maduré: 

As  Christandades  d'urna  e  da  outra 
jurisdiccào,  comprehendendo  todas  as 
suas  Igrejas,  Capellas  e  quaesquer  outros 
estabelecimentos  dependentes  situados 
nos  districtos  de 


!(.:« 


Concordalo  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


a.  1886 


Tangiore 

Rigapatam  e  di 

Marnargudi 
avendo  per  confini,  ad  est  il  golfo  di 
Bengala,  a  nord  i  fiumi  detti  Vettar  e 
Vernar;  ad  ovest  ed  a  sud  i  limiti  dei 
distretti  di  Tangiore,  Manargudi  e  Ni- 
zagapatam,  costituendo  così  tutto  il  ter- 
ritorio diocesano  continuo. 


Numero  secondo 

1.°  Tutte  le  cristianità,  chiese,  cap- 
pelle e  ogni  sorta  stabilimenti  dipen- 
denti con  tutti  i  loro  beni  e  rendite  in 
Calcutta  e  Dacca,  o  Daka,  soggetti  pre- 
sentemente al  Vicariato  generale  por- 
toghese di  Bengala,  e  che  per  maggior 
chiarezza  qui  si  annoverano: 

Di  Boitakanak  nella  città  di  Calcutta. 

Di  Chinzurak. 

Di  Boudel  nel  distretto  di  Hoogly 
colle  scuole  dipendenti. 

In  Dacca,  o  Daka,  le  cristianità  di 
Dacca  (N.a  S.a  della  Pietà). 

Di  Tesgào  (N.a  S.a  del  Rosario). 

Di  Nagory  (S.  Nicolò  da  Tolentino). 

Di  Hosnabad  (N.a  S.a  del  Rosario) 
colle  cristianità  che  loro  sono  presente- 
mente annesse  e  dipendenti. 

Di  Shibpur  (N.a  S.a  della  GuidaJ  pa- 
rimenti colle  cristianità  che  sono  a 
questo  presentemente  annesse  e  dipen- 
denti. 

2.°  Le  cristianità  colle  loro  chiese 
e  cappelle  attualmente  soggette  esclu- 
sivamente alla  giurisdizione  dell'Arci- 
vescovo di  Goa,  e  site  nell'attuale  Vica- 
riato Apostolico  del  Maduré. 

Quanto  ai  piccoli  villaggi  che  attual- 
mente sono  soggetti  alle  due  giurisdi- 
zioni, i  due  Ordinarii  di  S.  Thomé  e  del 


Tangiore 

Rigapatam,  e  de 

Manargudi 
tendo   por   limites   a   Este   o   golfo   de 
Bengala 

a  Norte  os  rios  denominados  Vettar  e 
Vernar 

a  Oeste  e  ao  Sul  os  limites  dos  distri- 
ctos  de  Tangiore,  Manargudi  e  Nizaga- 
patam  : 

constituindo  tudo  assim  territorio  dio- 
cesano continuo. 

Numero  Segundo 

1°  Todas  as  Christandades,  Igrejas, 
Capellas  e  quaesquer  estabelecimentos 
dependentes  com  todos  os  seus  bens  e 
rendimentos  em  Calcutta  e  Dacca  ou 
Daka,  sujeitos  actualmente  ao  Vicariato 
geral  portuguez  de  Bengala,  e  que  para 
maior  clareza  aqui  se  mencionam: 

De  Boitakanak  na  cidade  de  Cal- 
cutta 

De  Chinzurak 

de  Boudel  no  districto  de  Hoogly, 
com  as  escolas  dependentes: 

Em  Dacca  ou  Daka  as  Christan- 
dades de  Dacca  (N.a  Sn.ra  da  Piedade) 

de  Tesgào  (N.a  Sn.ra  do  Rosario) 

de  Nagory  (S.  Nicolau  Tolentino) 
'    de  Hosnabad  (N.a  Sn.ra  do  Rosario) 
com  as   Christandades   que   lhe   estam 
actualmente  annexas  e  dependentes: 

de  Shibphur  (N.a  Sn.ra  da  Guia) 

igualmente  com  as  Christandades 
que  lhe  estam  actualmente  annexas  e 
dependentes. 

2°  As  Christandades  com  as  suas 
Igrejas  e  Capellas,  actualmente  sujeitas 
exclusivamente  à  jurisdiccào  do  Arce- 
bispo  de  Goa,  sitas  no  actual  Vicariato 
Apostolico  do  Maduré. 

Com  relacào  as  pequenas  aldeas 
que  ahi  haja  sujeitas  as  duas  jurisdic- 
còes,  os  dois  Bispos  de  S.  Thomé  e  de 


a.  1887 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


1039 


Maduré  proporranno  equitativamente 
alla  risoluzione  della  Santa  Sede  e  del 
Patrono,  a  quale  delle  due  giurisdizioni 
dovranno  essi  appartenere  nell'avvenire. 

V. 

Sebbene  già  sia1  stato  dichiarato, 
tuttavia  per  maggior  chiarezza  ed  a  fine 
di  evitare  qualunque  dubbio  nel  futuro, 
si  dichiara  che  tutte  le  volte  che  in 
questo  annesso  si  tratta  di  cristianità, 
s'intende  che  comprendonsi  tutte  le 
chiese,  cappelle  e  qualunque  altro  sta- 
bilimento annesso  o  dipendente,  con 
tutti  i  loro  beni  e  rendite. 

Avrà  luogo  un  compenso  per  tutti 
i  beni  proprii  del  Portogallo,  o  dei  Vi- 
cari] Apostolici  nei  luoghi  che  sono  re- 
ciprocamente ceduti.  Questi  affari  sa- 
ranno regolati  dai  Vescovi  e  Vicarii 
Apostolici  rispettivi,  che  ne  riferiranno 
alla  Santa  Sede  ed  al  Governo  Porto- 
ghese. 

Roma,  ventitre  di  Giugno  del  mil 
leottocento  ottantasei. 

L.  Card.  Jacobini. 


Maduré  proporào  equitativamente  para 
ser  resolvido  pela  Santa  Sé  e  o  Padroeiro 
a  qua!  das  jurisdiccòes  deverà  ficar  per- 
tencendo  de  futuro. 

V. 

Ainda  que  ja  fica  declarado,  todavia 
para  maior  clareza  e  a  firn  de  evitai 
quaesquer  duvidas  do  futuro,  declai  a-se 
que  sempre  que  neste  annexo  se  trata 
de  Christandades,  intende-se  que  com- 
prehende  todas  as  Igrejas,  Capellas  e 
quaesquer  outros  estabelecimentos,  que 
lhe  estejam  annexos  ou  dependentes 
com  todos  seus  bens  e  rendimentos. 

Sera  dada  urna  compensacào  para 
os  bens  proprios  de  Portugal  ou  dos 
Vigarios  Apostolicos  nos  lugares  que 
fórem  reciprocamente  cedidos.  Estes 
negocios  serào  regulados  por  os  Bispos 
e  os  Vigarios  Apostolicos  respectivos, 
os  quaes  os  submetterào  à  Santa  Sé  e 
ao  Governo  Portuguez. 

Roma  em  vinte  e  tres  de  Junho  de 
mil  octocento  oitenta  e  seis. 

J.  Baptista  da  Silva  Ferrào 

de  Carvalho  Màrtens. 


Il  testo  italiano  da  Conventiones  etc.  46-56,  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe 
e  sigilli  (questi  però  non  sotto  l'Annesso)  dei  plenipotenziarii  in  Busta  81,  donde  il  testo 
portoghese,  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato.  Ibid.  l'esemplare  a  firma  autografa  e 
sigillo  del  Re,  con  cui  in  data  di  Paco  d'Ajuda  29  luglio  1886  ratifica  il  concordato. 


2.  -  Documenti  per  l'esecuzione  del  Concordato. 

a)  Nota  di  Mons.  Sostituto  della  Segreteria  di  Slato  all'Ambasciatore  portoghese. 

9  marzo  1887. 

Il  sottoscritto  Sostituto  della  Segreteria  di  Stato  in  risposta  alla  Nota  20  Dicem- 
bre 1886  dell'Ambasciatore  di  Sua  Maestà  Fedelissima,  colla  quale  esso  dimandava 
a  Sua  Santità  alcune  concessioni,  perchè  si  possa  più  convenientemente  eseguire  il 
nuovo  Concordato  del  23  Giugno  1886  per  la  continuazione  ed  esercizio  del  Real 


JQ4Q  Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali  a.  1887 


Patronato  Portoghese  nelle  Indie  Orientali,  partecipa  al  medesimo  signor  Amba- 
sciatore quanto  segue.  Il  Santo  Padre,  avendo  preso  nella  più  matura  considerazione 
le  premure  del  Governo  Portoghese,  e  volendo  nella  Sua  benignità  assecondarle  fin 
dove  gli  è  possibile,  facendo  così  manifesta  la  sua  paterna  sollecitudine  verso  il 
Regno  Fedelissimo,  si  è  degnato  fare  seguire  il  Concordato  felicemente  stipolato  il 
23  Giugno  1886  dalle  seguenti  dichiarazioni. 

1.  In  quanto  all'Archidiocesi  di  Goa,  continueranno  ad  essere  ad  essa  riunite 
l'antico  Varado  di  Saint  Wary  come  lo  è  attualmente,  e  la  Chiesa  di  Nostra  Signora 
della  Concezione  della  Città  di  Poonah. 

2.  In  quanto  alla  Diocesi  di  Meliapor,  continueranno  egualmente  ad  esservi 
unite  le  cinque  seguenti  Chiese  di  Madras,  cioè  le  Chiese 

di  Nostra  Signora  del  Refugio 

di  Nostra  Signora  dell'Assunzione 

di  S.  Giovanni 

di  S.  Antonio  di  Rayapuram 

del  S.  Cuore  di  Gesù  di  Padupeth. 

E  poiché  '  sono  anche  giunti  a  Sua  Santità  dei  ricorsi  perchè  nella  regolarizzazione 
delle  Chiese  di  Maduré,  le  quali  appartengono  al  Patronato  Portoghese,  si  eviti  per 
quanto  è  possibile  la  continuazione  della  doppia  giurisdizione:  la  Santità  Sua,  con- 
siderando che  nel  Concordato  si  è  avuto  specialmente  in  mira  di  apportarvi  rimedio 
a  seconda  delle  circostanze  e  considerando  essere  conveniente  di  stabilire  fin  d'ora 
i  principi  che  debbonsi  seguire  per  regolarla,  ha  convenuto  d'accordo  col  Governo 
Portoghese  sui  punti  seguenti: 

1.  Che  il  Governo  Portoghese,  affinchè,  per  ciò  che  lo  riguarda,  la  esecuzione 
del  Concordato  sulle  Chiese  del  Maduré  sia  convenientemente  regolata,  avrà  per 
regola  il  principio  di  evitare  la  doppia  giurisdizione,  informandosi  allo  stesso  spirito 
di  armonia  che  ha  presieduto  alla  intiera  organizzazione  della  Gerarchia  Ecclesiastica 
nelle  Indie. 

2.  Che  il  Governo  del  Portogallo  e  la  S.  Sede  parteciperanno  questo  accordo 
reciproco  ai  Vescovi  rispettivi  perchè  sia  di  norma  nelle  proposte,  che  a  termini 
del  Concordato,  avranno  essi  a  fare  alla  S.  Sede  ed  al  Portogallo. 

3.  Che  in  questa  organizzazione  il  Governo  Portoghese  assume  impegno  di  com- 
pensare proporzionatamente  d'accordo  coi  rispettivi  Vescovi  la  concessione  fatta 
delle  cinque  Chiese  di  Madras  sopra  enunciate. 

E  questi  principi  essendo  stati  accettati  dal  Governo  di  Sua  Maestà  Fedelissima 
ne  verranno  scambiate  le  rispettive  note  reversali. 

{firmato)  f  M.  Mocenni 
Arciv.  di  Eliopoli,  Sostituto  della  Segreteria  di  S.  S. 

Da  Conventiones  etc.  57-58,  collazionate  la  minuta  e  copie  in  Portog.  Concord.  N.  36.  B 
(n.o  69628)  nell'Archivio  della  S.  Congregazione  degli  Affari  Bccles.  Straord. 

1  Conventiones  :  «  poi  »  ! 


a.  1S87 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nette  ìndie  Orientati 


1041 


b)  Nota  responsiva  deli Ambasciatore. 


Il  sottoscritto  Ambasciatore  Straordi- 
nario di  Sua  Maestà  Fedelissima  presso 
la  S.  Sede  ha  l'onore  di  accusare  ricevi- 
mento della  Nota  del  9  corrente  Marzo, 
di  Sua  Eccellenza  Rrfui  Monsignor  Mo- 
cenni  Sotto-Segretario  di  Stato  di  Sua 
Santità,  in  risposta  alla  Nota  del  20  Di- 
cembre passato  del  sottoscritto,  nella 
quale  faceva  premure  presso  il  Santo 
Padre  onde  ottenere  alcune  concessioni, 
perchè  potesse  più  convenientemente 
eseguirsi  il  Concordato  del  23  Giu- 
gno 1886,  per  la  continuazione  ed  eser- 
cizio del  Reale  Patronato  Portoghese 
nelle  Indie  Orientali,  e  Sua  Eccellenza 
Reverendissima  comunica  al  sottoscritto 
che  Sua  Santità  avendo  preso  nella  più 
matura  considerazione  le  premure  del 
Governo  Portoghese,  e  volendo  nella 
Sua  benignità  acconsentirvi,  fin  dove 
gli  è  possibile,  facendo  così  manifesta  la 
Sua  Paterna  sollecitudine  verso  il  Re- 
gno Fedelissimo,  si  degnò  far  seguire 
al  Concordato,  felicemente  stipulato  il 
23  Ciugno  1886,  delle  concessioni  e  di- 
chiarazioni espresse  nella  citata  Nota 
del  9  Marzo. 

Il  sottoscritto,  riconoscendo  quanto 
nella  stessa  Nota  è  ponderato  e  disposto, 
la  accetta  in  tutte  le  sue  disposizioni,  ed 
alla  medesima  intieramente  si  conforma, 
in  virtù  delle  proprie  istruzioni,  rima- 
nendo per  tal  modo  totalmente  termi- 
nate le  istanze  fatte  dal  Governo  di  Sua 
Maestà  Fedelissima. 

Scambiate  in  questa  maniera  queste 
Note  riversali,  rimarranno  annesse  al 
rispettivo  Concordato  e  con  ugual  va- 
lore per  la  sua  completa  esecuzione, 
come  si  dichiara  nella  stessa  Nota. 


15  marzo  1887. 
O  abaixo  assignado,  Embaixador  Ex- 
traordinario  de  Sua  Magestade  Fidelis- 
sima  junto  da  Santa  Sé,  tem  a  nonni  de 
accusar  recebida  a  Nota  de  9  do  cor- 
rente Mez  de  Marco  de  Sua  Excellencia 
Rev.ma  Monsenhor  Mocenni,  Subsecre- 
tario  d'Estado  de  Sua  Santidade,  em 
resposta  &  Nota  de  20  de  Dezembro 
preterito  do  abaixo  assignado,  na  qual 
solicitava  de  Sua  Santidade  algumas  con- 
cessòes,  para  que  se  podesse  mais  con- 
venientemente executar  a  nova  Concor- 
data de  23  de  Junho  de  1886,  para  a 
continuacào  e  exercicio  do  Real  Pa- 
droado  Portuguez  nas  Indias  Orientaes, 
e  communica  S.  Ex.a  R.ma  ao  abaixo  assi- 
gnado, que  Sua  Santidade,  tendo  tornado 
na  mais  madura  considerarlo  as  solici- 
tacòes  do  Governo  Portuguez,  e  que- 
rendo  na  Sua  benignidade  attendel-as 
até  onde  Lhe  é  possivel,  fazendo  assim 
manifesta  a  Sua  Paternal  solicitude  para 
com  o  Reino' Fedelissimo.  Se  Dignou  fa- 
zer  seguir  a  Concordata  felizmente  esti- 
pulada  em  23  de  Junho  de  1886,  das  con- 
cessòes  e  declaracòes  que  na  referida 
Nota  de  9  de  Marco  vèm  expressas. 

O  abaixo  assignado,  reconhecendo 
quanto  na  mesma  Nota  é  ponderado  e 
disposto,  acceita-a  em  todas  as  suas 
disposicòes,  e  com  ellas  inteiramente  se 
conforma,  em  virtude  das  suas  instruc- 
eòes,  ficando  por  este  modo  totalmente 
terminadas  as  solicitacòes  feitas  pelo 
Governo  de  Sua  Magestade  Fidelis- 
sima. 

Trocadas  assim  estas  Notas  rever- 
saes,  ficarào  annexa-  a  rispediva  Con- 
cordata e  com  igual  forca  para  a  sua 
completa  execueào,  conio  na  mesma 
Nota  se  declara. 


104'J  Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientati  a.  1890 

Il  sottoscritto  profitta  dell'incontro  O  abaixo  assignado  aproveita  està 
per  ripetere  a  Sua  Eccellenza  Rma  Mon-  occasiào  para  reiterar  a  S.  Ex.a  Rev.ma 
signor  Mocenni,  Sotto-Segretario  di  Stato  Monsenhor  Mocenni  Subsecretario  d'E- 
di Sua  Santità,  le  proteste  della  Sua  più  stado  de  Sua  Santidade  os  protestos  de 
alta  considerazione.  sua  mais  alta  consideralo. 

{firmato)  G.  B.  da  Silva  Ferrào  J.  Baptista  da  Silva  Ferrào 

de  Carvalho  Màrtens.  de  Carvalho  Màrtens. 

Da  Conventiones  etc.  59-60,  collazionate  le  tre  copie  (in  due  delle  quali  sta  notato  «  tra- 
duzione») nella  cit.  posizione  del  cit.  Archivio;  il  testo  portoghese  dall'esemplare  a  firma 
autografa  dell'Ambasciatore,  ibid. 


e)  Nota  dell'Emo  Rampolla  air  Ambasciatore  portoghese. 

27  febbraio  1890. 
Il  sottoscritto  Cardinale  Segretario  di  Stato  di  Sua  Santità  si  reca  a  premura  di 
partecipare  a  Sua  Eccellenza  il  Sig.  Ambasciatore  Straordinario  di  Sua  Maestà  Fede- 
lissima, che  '  il  S.  Padre,  accogliendo  graziosamente  le  istanze  del  Governo  Porto- 
ghese e  volendo  regolare  definitivamente  l'esercizio  del  Reale  Patronato  nelle  Indie 
Orientali,  e  dare  un  nuovo  attestato  di  speciale  benevolenza  alla  Nazione  Portoghese, 
si  è  degnato  di  fare  le  seguenti  ulteriori  concessioni. 

1. 

L'Ordinario  diocesano  prò  tempore  di  Damào  verrà  munito  di  straordinarie  facoltà 
apostoliche,  in  virtù  delle  quali  potrà  estendere  la  sua  giurisdizione  ecclesiastica 
anche  su  tutti  quei  sudditi  del  Patronato,  di  origine  però  goana  o2  portoghesi,2  che 
da  qualunque  parte  dell'  Indie  si  recassero  a  risiedere  nel  territorio  di  Bombay. 

Nell'accordare  peraltro  questa  grazia,  Sua  Santità  intende  che  sino  a  tanto  che, 
di  comune  accordo  fra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  Portoghese,  non  si  provvedere, 
come  è  suo  desiderio,  a  siffatta  situazione  anormale  in  modo  più  conforme  alle  dispo- 
sizioni dei  Sacri  Canoni  ed  al  bene  stesso  delle  rispettive  Diocesi,  non  si  dovranno 
notevolmente  alterare,  quanto  alla  popolazione3  avventizia,  le  proporzioni  oggidì 
esistenti  tra  le  Cristianità  della  doppia  giurisdizione  di  Bombay  e  di  Damào,  né  per- 
turbare la  tranquillità  e  buona  armonia  che  deve  regnare  fra  i  rispettivi  Prelati.  A 
tale  effetto  Sua  Santità  vuole  che  sia  compilato  il  più  presto  possibile,  di  comune 
accordo  fra  i  due  Ordinarli  di  Bombay  e  di  Damào,  il  catalogo  della  popolazione  che 
all'epoca  del  Concordato  del  1886  era  soggetta  alla  giurisdizione  del  Patronato  dentro 
i  limiti  della  Diocesi  di  Bombay. 

Resta  poi  inteso  che  questa  concessione  eccezionale  fatta  per  Damào  in  vista 
di  speciali  considerazioni  e  fuori  delle  norme  generali  del  diritto  comune,  non  possa 
estendersi  alle4  altre  Diocesi  del  Patronato. 

1  2":  <  partecipare  a  Vostra  Eccellenza  che  •. 
m.  ;  in  1°  è  aggiunta  interlineare. 
'J"  add.  «  goana  »  ;  in  1"  •  quanto  -  avventizia  '  è  in  margine  >-■  vi  è  cancellato  ■  goana  ». 
*  :.">:  -ad.. 


a.  189»  Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali  1043 


Gli  Ordinarli  prò  tempore  delle  Diocesi  concordatarie  del  Patronato  continue- 
ranno ad  esercitare  la  loro  giurisdizione  sui  proprii  sudditi,  anche  nel  caso  in  cui 
questi  passino  da  una  ad  altra  parrocchia,  compresa  tanto  nel  territorio  continuo 
delle  rispettive  diocesi,  quanto  nei  gruppi  aggregati  alle  medesime.  Fuori  però  di 
questo  caso  i  sudditi  del  Patronato  saranno  soggetti  alla  giurisdizione  ordinaria 
locale  per  tutto  il  tempo  che  vi  dimoreranno. 


Ogniqualvolta  si  sentisse  il  bisogno  di  edificare  nuove  Chiese,  Cappelle,  scuole 
ed  altri  stabilimenti  fuori  de'  territori  esenti  in  mezzo  a  cristianità  sulle  quali  i 
Vescovi  del  Patronato  esercitano  giurisdizione  soltanto  personale,  il  Santo  Padre  si 
dichiara  disposto  ad  ammettere  le  istanze  che  gliene  fossero  inoltrate  e,  tenendo 
conto  dell'aumento  di  popolazione  fra  le  Cristianità  soggette  al  Patronato,  giudicare 
se  sia  il  caso  di  derogare  al  diritto  comune  in  via  di  straordinario  privilegio.  In  tal 
caso  i  Vescovi  del  Patronato  potranno  estendere  anche  sui  detti  edifizii  la  loro  giu- 
risdizione territoriale:  tranne  però  questo  caso  di  speciale  privilegio  apostolico,  qua- 
lunque edilizio  costruito  fuori  dei  territorii  esenti,  ossia  delle  Chiese  e  dei  rispettivi 
componnds,  resterà  soggetto  alla  giurisdizione  ordinaria  locale. 

4. 

La  giurisdizione  disciplinare  e  criminale  dei  Vescovi  del  Patronato  si  estenderà 
pure  sopra  i  loro  sudditi,  che  fanno  parte  dei  gruppi  aggregati  alle  loro  Diocesi. 
Tale  giurisdizione  però  non  sarà  esclusiva;  dovendo  sempre  rimanere  salvo  il  diritto 
degli  Ordinarii  locali  di  correggere  e  punire  i  delinquenti  nel  proprio  territorio,  a 
norma  delle  leggi  canoniche. 

Nel  comunicare  quanto  precede1  all'Eccellenza  Vostra  lo  scrivente  Cardinale 
profitta  di  questo  nuovo  incontro  per  confermarle  i  sensi  della  più  distinta  consi- 
derazione, (firmato)  M.  Card.  Rampolla. 

Da  Conventio)ies  etc.  61-63,  collazionate  le  copie  nella  cit.  posizione,  una  (1°)  colla  segna- 
tura 84148  A.  E.,  l'altra  (2°   coli' intestazione  Embaixada  de  Portugal  cm  Roma. 


d)  Nota  responsiva  dell'Ambasciatore. 

3  marzo  1890. 

Il  sottoscritto  Ambasciatore  Straor-  O  abaixo  assignado,  Embaixador  Ex- 

dinario  di  S.  M.  Fedelissima  il  Re  di  Por-  traordinario  de  Sua  Magestade   el  Rei 

togallo  ha  avuto  l'onore  di  ricevere  la  de  Portugal,  teve  a  honra  de  recebera 

Nota  dei  27  Febbraio  di  Sua  Eminenza  Nota  de  27  de  Fevereiro  de  Sua  Emi- 

il  Card.  Segretario  di  Stato  di  Sua  San-  nencia  o  Cardeal   Secretano   d'Estado 

tità,  nella  quale  Sua  Eminenza  comunica  de  Sua  Santidade,  na  qual  Sua  Eminen- 

I  2°:   >  comunicare  tutto  ciò  -. 


1044 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


a.  1891 


al  sottoscritto  che  il  Santo  Padre,  acco- 
gliendo benignamente  le  domande  di 
Sua  Maestà  Fedelissima,  e  volendo  re- 
golare definitivamente  l'esercizio  del 
Reale  Patronato  Portoghese  nelle  Indie 
Orientali  e  dare  una  nuova  testimo- 
nianza di  speciale  benevolenza  alla  Na- 
zione Portoghese,  si  degnava  accorciare 
le  concessioni,  che  si  contengono  nella 
Nota  medesima. 

Il  sottoscritto,  affermando  la  ricono- 
scenza del  Governo  di  Sua  Maestà  per 
la  paterna  sollecitudine  del  Santo  Padre 
verso  la  Nazione  Fedelissima,  i  cui  ser- 
vigi alla  Chiesa  Sua  Santità  nella  Sua 
superiore  giustizia  e  sapienza  ha  tanto 
particolarmente  rilevati,  accetta  la  detta 
Nota  in  tutte  le  sue  disposizioni,  alle 
quali  si  conforma  in  virtù  delle  sue  istru- 
zioni, restando  per  tal  modo  terminate 
le  domande  fatte  dal  Governo  di  Sua 
Maestà  Fedelissima. 

Scambiate  così  queste  Note  river- 
sali, resteranno  annesse  al  rispettivo 
Concordato  e  con  eguale  forza  per  la 
loro  completa  esecuzione,  come  si  di- 
chiara nella  Nota  stessa. 

Il  sottoscritto  profitta  della  nuova 
occasione  per  ripetere  a  Sua  Eminenza 
il  Card.  Segretario  di  Stato  di  Sua  San- 
tità le  proteste  della  più  alta  conside- 
razione. 

(Firmato)  I.  B.  Da  Silva  Femio 
de  Carvalho  Martens. 


eia  communica  ao  abaixo  assignado  que 
o  Santo  Padre  acolhendo  benignamente 
as  solicitacòes  do  Governo  de  Sua  Ma- 
gestade Fidelissima,  e  querendo  regular 
definitivamente  o  exercicio  do  Real  Pa- 
droado  Portuguez  nas  Indias  Orientaes, 
e  dar  um  novo  testemunho  de  especial 
benevolencia  a  Nacào  Portugueza,  Se 
Dignara  fazer  as  concessòes,  que  na 
mesma  Nota  sào  comprehendidas. 

O  abaixo  assignado,  testemunhando 
o  reconhecimento  do  Governo  de  Sua 
Magestade  pela  paternal  solicitude  do 
Santo  Padre  pela  Nacào  Fidelissima, 
cujos  servicos  a  Igreja  Sua  Santidade, 
na  Sua  superior  justica  e  sabedoria  tao 
particularmente  tem  exaltado,  acceita  a 
referida  Nota  em  todas  as  suas  dispo- 
sicòes  e  com  ellas  se  conforma  em  vir- 
tude  das  suas  instruceòes,  ficando  por 
este  modo  terminadas  as  solicitacòes 
feitas  pelo  Governo  de  Sua  Magestade 
Fidelissima. 

Trocadas  assim  estas  Notas  rever- 
sàes,  ficarào  annexas  à  respectiva  Con- 
cordata e  com  igual  forca  para  a  sua 
completa  execucào,  corno  na  mesma 
Nota  se  declara. 

O  abaixo  assignado,  aproveita  està 
nova  occasiào  para  reiterar  a  Sua  Emi- 
nencia  o  Cardeal  Secretano  d'Estado  de 
Sua  Santidade  os  protestos  de  Sua  mais 
alta  considerarlo. 

J.  Baptista  da  Silva  Ferrào 
de  Carvalho  Martens. 


Da  Conventiones  etc.  63  s.,  collazionata  la  copia  nella  cit.  posizione.  11  testo  portoghese 
dall'esemplare  a  firma  autograta  dell'Ambasciatore,  ibid. 


e)  Nota  delVEmo  Rampolla  all'Ambasciatore  portoghese. 

14  ottobre  1891. 
In  seguito  alle  lunghe  trattative  occorse  fra  la   S.  Sede  ed  il  Governo  Porto- 
ghese  per  l'esecuzione  del  Cap.  IV  numero  primo,   §  2,  numero  secondo  §  '2  e 
Cap.  V  dell'annesso  all'art.  3°  del  Concordato  del  23  Giugno  1886  relativamente  alla 


a.  1891  '  oh,  ardalo  sul  Pai  fon, ito  Regio  nelle  Indie  <  inculali  1045 


sistemazione  definitiva  della  diocesi  di  Meliapor  di  Regio  Patronato  e  della  diocesi 
di  Trichinopoly,  ambedue  comprese  nell'antico  Vicariato  apostolico  del  Maduré,  il 
sottoscritto  Cardinale  Segretario  di  Stato  propone  al  Governo  di  S.  M.  Fedelissima 
un  definitivo  accordo  sulle  seguenti  basi. 

I. 

Alla  diocesi  di  Meliapor  saranno  aggregate  14  Chiese  matrici,  situate  nel  Maduré 
e  nella  Costa  della  Pescaria,  colle  loro  rispettive  Cristianità,  Cappelle,  beni  e  sta- 
bilimenti. Tali  Chiese  sono  distinte  come  appresso. 

l.°  Aur  —  N.  S.  dell'Assunzione. 

2.°  Cocurnim  —  S.  Sebastiano. 

3.°  Dindigall  —  N.  S.  del  Rosario. 

4."  Gurdalle  -  N.  S.  del  Rosario. 

5."  Maduré  -  N.  S.  del  Rosario. 

6.°  Malyadipatty  -  N.  S.  delle  Nevi. 

7."  Mutupettah  —  N.  S.  della  Purificazione. 

8."  Manupan  —  Spirito  Santo. 

9."  Oriur  —  Natività. 
10.°  Punicail   -  S.  Michele. 
11/'  Trichinopoly  —  N.  S.  dei  Dolori. 
12.°  Tuticorin  —  N.  S.  delle  Nevi  (nel  Collegio  Ornellas) 
13.°  Vaipar  —  N.  S.  dell'Assunzione. 
14°  Venkadacolan  —  N.  S.  del  Patrocinio. 

II. 

I.e  14  Chiese  enumerate  nel  precedente  Articolo  colle  cristianità,  Cappelle,  Case 
e  qualunque  altro  stabilimento  loro  appartenenti  (il  tutto  però  ristretto  alla  località, 

ossia  dentro  il  circuito  della  Città  o  borgata  dove  si  trova  ciascuna  delle  anzidette 
14  Chiese)  saranno  soggette  esclusivamente  alla  giurisdizione  ordinaria  de!  Vescovo 
di  Meliapor  ;  cessando  per  conseguenza  la  giurisdizione  straordinaria  esercitata  sulle 
medesime  dal  Patronato  delle  Indie  Orientali. 

III. 

l.°  Le  Chiese  colle  loro  Cristianità,  Cappelle,  Case,  ed  altri  stabilimenti,  che 
dentro  le  14  località  soprannominate  appartengono  al  Vescovo  di  Trichinopoly, 
continueranno  ad  appartenergli. 

2.°  Parimenti  continueranno  ad  appartenere  al  Vescovo  di  Trichinopoly  tutte 
le  Chiese,  Cristianità,  Cappelle,  case  ed  altri  stabilimenti  spettanti  al  Patronato  Por- 
toghese che  si  trovano  fuori  delle  località  anzidette  e  che  erano  dipendenti  dalle 
surriferite  Chiese  matrici. 

3.°  Nessuna  compensazione  avrà  luogo  per  tutto  quello  che  cosi   è  ceduto  alla 

diocesi  di  Trichinopolv. 

IV. 

La  diocesi  di  Meliapor  avrà  per  territorio  continuo  nell'antico  Vicariato  Apo- 
stolico del  Maduré,  oltre  i  tre  distretti  o  Talugs  di  Tanjore,  Negapatam   e  Manar- 


1040 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali  a.  1891 


gudi  (Cap.  IV  numero  primo  §  2  dell'annesso  all'Art.  3  del  Concordato),  due  altri 
distretti  ossia  Talttgs,  che  sono  Tiruturaipandi  e  Puttucottah;  ambedue  nei  limiti 
che  hanno  attualmente.  In  tal  guisa  i  confini  del  territorio  continuo  della  diocesi  di 
Meliapor  saranno,  all'Est  il  golfo  di  Bengala;  al  Nord  i  fiumi  Vettar  e  Vernar;  al 
Sud  il  Zillah  o  provincia  di  Maduré  e  i  distretti  di  Alangudi  e  di  Tirumajam  ;  al- 
l'Ovest il  distretto  di  Kolatur  nel  Regno  di  Padukata  e  il  Zillah  di  Trichinopoly. 
Tutto  il  resto  dell'antico  Vicariato  Apostolico  del  Maduré  sarà  territorio  continuo 

della  diocesi  di  Trichinopoly. 

V. 

Nei  due  nuovi  distretti  o  Talugs  di  Tiruturaipandi  e  di  Puttucottah,  incorpo- 
rati in  forza  dell'Articolo  precedente  al  territorio  continuo  ed  esclusivo  della  diocesi 
di  Meliapor,  sono  comprese  tutte  le  Chiese  colle  loro  rispettive  residenze  o  presbi- 
terii,  le  Cappelle  e  Cristianità  che  attualmente  sono  soggette  alla  giurisdizione  del 

Vescovo  di  Trichinopolv. 

VI. 

A  maggior  dilucidazione  dell'Articolo  II  si  dichiara  che  alla  Chiesa  matrice  di 
N.  S.  dei  dolori,  di  Patronato  portoghese,  esistente  nella  città  di  Trichinopoly,  con- 
tinueranno ad  appartenere  tutte  le  cristianità  attualmente  soggette  al  Patronato 
medesimo  che  si  trovano  in  quella  città,  come  pure  tutte  le  cappelle  e  stabilimenti 
che  ivi  attualmente  sono  di  loro  pertinenza. 

Parimente  si  dichiara  che  la  Chiesa  matrice  di  N.  S.  del  Monte  di  Oriur  com- 
prende la  Cappella  e  rispettiva  Cristianità,  denominata  del  B.  Giovanni  de  Brito  e 

situata  dentro  quella  località. 

VII. 

l.°  Nessun  compenso  è  dovuto  dal  Governo  portoghese  per  le  Chiese,  Cappelle 
e  loro  rispettive  residenze  o  presbiterii,  cedute  al  Patronato  nei  cinque  distretti  di 
Tanjore,  Negapatam,  Manargudi,  Tiruturaipandi  e  Puttucottah,  le  quali  così  passano 
al  dominio  effettivo  ed  alla  giurisdizione  del  Vescovo  di  Meliapor. 

2.°  Quanto  però  ai  beni  proprii  delle  missioni  di  Propaganda  esistenti  nei  cinque 

mentovati  distretti,  rimane  del  tutto  ferma  la  disposizione  del  Cap.  V  dell'annesso 

all'articolo  3°  del  Concordato. 

Vili. 

Accettate  che  sieno  siffatte  combinazioni  dal  Governo  di  Sua  Maestà  Fedelis- 
sima e  scambiate  fra  il  medesimo  e  la  Santa  Sede  le  relative  Note  riversali,  queste 
avranno  immediatamente  esecuzione.  Per  conseguenza  il  Vescovo  di  Meliapor  en- 
trerà senz'altro  in  esercizio  della  sua  giurisdizione  sui  cinque  surriferiti  distretti  e 
sulle  Chiese  e  Missioni,  di  cui  è  parola  nell'Articolo  I;  e  dal  canto  suo  il  Vescovo 
di  Trichinopoly  entrerà  in  possesso  ed  esercizio  di  tuttoció  che  gli  appartiene,  in 
forza  del  presente  accordo. 

Lo  scrivente  Cardinale  in  attesa  di  analogo  riscontro  contenente  l'accettazione 

delle  suindicate  basi  da  parte  del  Governo  portoghese,  ha  l'onore  di  raffermarle  i 

sensi  della  sua  più  distinta  considerazione. 

Di  Vostra  Eccellenza 

14  Ottobre  1891. 

{firmato)  M.  Card.  Rampolla. 


a.  1891 


Concordato  sul  Patronato  Regio  nelle  Indie  Orientali 


1047 


f)  Nota  responsiva  dell'  Ambasciatore. 


21  ottobre  1891. 


Il  sottoscritto  Ambasciatore  Straor- 
dinario di  Sua  Maestà  Fedelissima  il  Re 
di  Portogallo  ha  avuto  l'onore  di  rice- 
vere da  Sua  Eminenza  il  Cardinale  Se- 
gretario di  Stato  di  Sua  Santità  la  Nota 
riversale  del  14  corrente  Ottobre,  nella 
quale  per  chiudere  le  lunghe  trattative 
seguite  tra  la  Santa  Sede  e  il  Governo 
di  S.  M.  F.  per  l'esecuzione  del  Cap.  IV 
numero  primo  §2,  numero  secondo  §2; 
e  Cap.  V  dell'Annesso  all'articolo  terzo 
del  Concordato  dei  23  giugno  1886,  rela- 
tivamente all'organizzazione  definitiva 
della  Diocesi  di  Meliapor  del  Reale  Pa- 
tronato Portoghese,  e  della  Diocesi  di 
Trichinopoly,  Sua  Eminenza  il  Cardi- 
nale Segretario  di  Stato  propone  al  Go- 
verno di  S.  M.  F.  il  definitivo  accordo 
sopra  le  basi  e  condizioni  estesamente 
comprese  nella  stessa  Nota,  le  quali  fu- 
rono trattate  e  concordate  nelle  nego- 
ziazioni seguite  su  tale  argomento. 


Il  sottoscritto  in  forza  dei  poteri  spe- 
ciali a  lui  conferiti  quale  negoziatore  per 
il  Governo  di  Sua  Maestà  Fedelissima 
per  accettare  integralmente  la  riferita 
Nota  in  tutto  quello  che  possa  essere 
o  sia  dipendente'  dal  Governo  di  Sua 
Maestà,  l'accetta  in  tutte  le  sue  disposi- 
zioni allo  scopo  che  debba  avere  esecu- 
zione integrale,  restando  così  scambiate 
le  riferite  Note  riversali,  annesse  al  Con- 
cordato e  facenti  parte  integrante  del 
medesimo. 

Il  sottoscritto  profitta  di  questa 
nuova  occasione  per  reiterare  a  Sua 
Eminenza  il  Card.  Segretario  di  Stato 


O  abaixo  assignado,  Embaixador  Ex- 
traordinario de  Sua  Magestade  Fidelis- 
sima el  Rei  de  Portugal,  teve  a  honra 
de  receber  de  Sua  Eminencia  o  Cardeal 
Secretano  d'Estado  de  Sua  Santidade,  a 
Nota  Reversai  de  14  de  Octubro  cor- 
rente, na  qual  em  conclusào  das  longas 
negociacòes  seguidas  entre  a  Santa  Sé 
e  o  Governo  de  Sua  Magestade  Fidelis- 
sima  para  a  execucào  do  Cap.  IV  nu- 
mero primeiro  §  2;  numero  segundo  §2; 
e  Capitulo  V  do  Annexo  ao  Artigo  ter- 
ceiro  da  Concordata  de  23  de  Junho 
de  1886,  relativamente  a  organisacào 
definitiva  da  Diocese  de  Meliapor  do 
Real  Padroado  Portuguez,  e  da  Diocese 
de  Trichinopoly,  Sua  Eminencia  o  Car- 
deal Secretario  d'Estado  propóe  ao  Go- 
verno de  Sua  Magestade  Fidelissima  o 
definitivo  accordq  sobre  as  bases  e  con- 
dicòes  desenvolvidamente  comprehendi- 
das  na  mesma  Nota,  que  foram  tratadas 
e  concordadas  nas  negociacòes  seguidas 
sobre  o  assumpto. 

O  abaixo  assignado,  em  virtude  dos 
poderes  especiaes  a  elle  conferidos  corno 
negociador  pelo  Governo  de  Sua  Mage- 
stade Fidelissima  para  a  integrai  acui- 
tacào  da  refenda  Nota  em  tudo  quanto 
do  Governo  de  Sua  Magestade  seja  ou 
fòr  dependente,  a  acceita  em  todas  as 
suas  disposicóes,  para  que  passe  a  ter 
integrai  execucào,  ficando  as  referidas 
Notas  reversaes  assim  trocadas,  annexas 
à  Concordata  e  della  fazendo  parte  inte- 
grante. 

O  abaixo  assignado  aproveita  està 
nova  occasiào  para  reiterar  a  Sua  Emi- 
nencia o  Cardeal  Secretario  d'Estado  de 


Conventiones :  <  indipendente  > 


|n|s  Convenzione  fra  Leone  XII 1  e  Niccolò I  Principe  di  Montenegro        a.  18S<ì 

di  Sua  Santità  le  proteste  della  sua  più         Sua  Santidade  os  protestos  da  sua  mais 
alta  considerazione.  alta  consideracào. 

{firmato)  J.  B.  Da  Silva  J.  Baptista  da  Silva  Ferrào 

Ferrao  De  Carvalho  Martens.  de  Carvalho  Martens. 

I  );i  Conventiones  eie.  65-70,  collazionato  per  e)  l'esemplare  a  firma  autografa  del 
Card.  Rampolla  in  Busta  81  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato,  per  f)  l'esemplare  a 
l'irmi  autografa  dell'Ambasciatore,  donde  fu  tratto  il  testo,  nella  cit.  posizione. 


CXXII. 

CONVENZIONE  FRA  LEONE  XIII 
E  NICCOLÒ  I  PRINCIPE  DI  MONTENEGRO. 

18  agosto  1886. 
In  nome  della  Santissima  Trinità. 

Sua  Santità  il  Sommo  Pontefice  Leone  XIII,  e  Sua  Altezza  Nicolò  1  Principe  di 
Montenegro  per  tutelare  gli  interessi  religiosi  dei  Cattolici  del  Principato,  hanno 
risoluto  di  fare  una  convenzione,  nominando  a  tale  effetto  due  Plenipotenziarii,  cioè: 
per  parte  di  Sua  Santità, 

L'Emo  e  Rmo  Sig.  Cardinale  Ludovico  Iacobini,  Suo  Segretario  di  Stato,  e  per 
parte  di  Sua  Altezza, 

Il  Sig.  Cavaliere  Giovanni  Sundéeié,  Suo  Segretario  particolare:  i  quali,  scam- 
biati i  loro  rispettivi  Pieni  Poteri,  e  trovatili  in  buona  e  dovuta  forma,  convennero 

negli  Articoli  seguenti 

Art.  I. 

La  Religione  Cattolica  Apostolica  Romana  avrà  il  suo  libero  e  pubblico  eser- 
cizio nel  Montenegro. 

Art.  2. 

Sua  Santità,  prima  di  nominare  definitivamente  l'Arcivescovo  di  Antivari,  par- 
teciperà al  Governo  la  persona  del  candidato  per  conoscere  se  vi  siano  fatti  o  ragioni 
di  ordine  politico  o  civile  in  contrario. 

Art.  3. 

L'Arcivescovo  di  Antivari,  alla  cui  giurisdizione  ecclesiastica  apparterranno  tutti 
i  Cattolici  del  Montenegro,  dipenderà  negli  affari  ecclesiastici  direttamente  ed  esclu- 
sivamente dalla  Santa  Sede. 

Art.  4. 

Prima  di  entrare  in  funzione  l'Arcivescovo  di  Antivari  presterà  nelle  mani  di 
Sua  Altezza  il  Principe  del  Montenegro  il  giuramento  di  fedeltà  nella  formola 
seguente  :  «  Io  giuro  e  prometto  dinanzi  a  Dio  e  sopra  i  Santi  Evangeli  obbedienza 
e  fedeltà  a  Sua  Altezza  il  Principe  del  Montenegro  ;  prometto  di  non  avere  accordo 
qualsiasi,  né  di  assistere  ad  alcun  Consiglio,  né  d'incoraggiare,  o  lasciar  partecipare 


1886        Convenzione  Jra  Leone  XIII  e  Niccolò  1  Principe  di  Montenegro  1049 


dal  Clero  a  me  subordinato  a  qualsiasi  impresa  che  tenda  a  turbare  la  pubblica 
tranquillità  dello  Stato  ».  Il  Governo  Montenegrino  <4. 1  i  riconosce  il  titolo  di  Illustris- 
simo Monsignore  e  gli  assegna  un  emolumento  annuo  dì  franchi  cinquemila. 

Art.  5. 

L'Arcivescovo  di  Antivari  avrà  piena  libertà  nell'esercizio  delle  funzioni  eccle- 
siastiche e  nel  regime  della  sua  Diocesi:  potrà  esercitare  tutti  i  diritti  e  le  prero- 
gative proprie  del  suo  pastorale  ministero,  secondo  la  disciplina  approvata  dalla 
Chiesa:  da  lui  dipendono  tutti  i  membri  del  Clero  Cattolico  in  ciò  che  riguarda 
l'esercizio  del  sacro  ministero. 

\rt.  6. 

All'Arcivescovo  di  Antivari  spetta,  d'intelligenza  col  Governo  Montenegrino, 
l'erezione  delle  parrocchie.  A  lui  spetta  pure  la  nomina  dei  Parrochi,  e  se  trattasi 
di  persone  estranee  al  Principato,  procederà  d'intelligenza  col  Governo  Montene- 
grino; se  poi  trattasi  di  sudditi  montenegrini  darà  notizia  della  nomina  al  detto 
Governo. 

Art.  7. 

Nelle  Parrocchie  ove  non  esiste  un  edilizi-»  pel  Culto  Cattolico,  l'Arcivescovo 
si  porrà  d'accordo  colle  Autorità  locali,  affinché  possibilmente  glie  ne  sia  assegnato 
uno  conveniente. 

Art.  8. 

L'Arcivescovo  in  forza  del  suo  pastorale  ministero,  dirigerà  L'istruzione  religiosa 
della  gioventù  cattolica  in  tutte  le  scuole,  e  nominerà,  d'intelligenza  col  Governo, 
un  ecclesiastico  o1  Maestro  cattolico  per  l'istruzione  religiosa  dei  giovani  cattolici 
nelle  scuole  dello  Stato,  e  questi  avrà  lo  stesso  stipendio  degli  altri  maestri.  Nelle 
località  poi,  ove  la  popolazione  è  esclusivamente  o  in  grande  maggioranza  catto- 
lica, il  Governo  nelle  scuole  dello  Stato  presceglierà  per  maestri  individui  grati 
all'Autorità  Ecclesiastica. 

Art.  9. 

Il  Governo  riconosce  la  validità  dei  matrimonii  fra  cattolici  e  dei  matrimonii 
misti  contratti  alla  presenza  del  l'arroco  cattolico  secondo  le  leggi  della  Chiesa. 

Art.  10. 

Le  cause  matrimoniali  tra  cattolici,  eccetto  in  ciò  che  riguarda  gli  effetti  civili, 
saranno  giudicate  dall'Arcivescovo  di  Antivari,  e  nei  matrimonii  misti,  eccetto 
ugualmente  in  ciò  che  riguarda  gli  effetti  civili,  il  Governo  lascia  ai  coniugi  la 
facoltà  di  portare  le  loro  cause  innanzi  al  medesimo  Arcivescovo. 

Art.  11. 

.    La  formola  di  preghiera  pel  Sovrano:  Domine safrvutn fac  Principini,  sarà  can- 
tata negli  ufficii  divini  in  lingua  slava. 

1  Conventtoncs  om. 


1050  Accordo  colla  Repubblica  Francese  per  Pondichery  a.  1886 


Art.  12. 

Per  la  formazione  di  giovani  montenegrini  idonei  al  sacerdozio  cattolico,  il 
Governo  montenegrino,  di  comune  accordo  coll'Arcivescovo  di  Antivari,  ne  sce- 
glierà alcuni  dei  più  meritevoli  che  saranno  inviati  a  Roma  per  farvi  i  loro  studii, 
ai  quali  passerà  pel  medesimo  scopo  un  conveniente  annuo  sussidio. 

Nei  primi  cinque  anni  dalla  data  della  presente  convenzione,  questi  giovani 

saranno  in  numero  di  due  per  ogni  anno,  in  seguito  sarà  uno  solo  per  ciascun 

anno.  Gli  stessi  giovani  saranno  obbligati  di  studiare  in  Roma  anche  la  lingua 

Serba. 

Art.  13. 

Se  nell'avvenire  sorgerà  qualche  difficoltà  sulla  interpretazione  dei  precedenti 
articoli,  il  Santo  Padre  e  Sua  Altezza  il  Principe  del  Montenegro,  di  comune  intel- 
ligenza, procederanno  ad  un'amichevole  soluzione. 

Art.  14. 

La  presente  convenzione  entrerà  in  vigore  immediatamente  dopo  la  Ratifica  di 
Sua  Santità  il  Sommo  Pontefice  Leone  XIII  e  di  Sua  Altezza  il  Principe  del  Mon- 
tenegro Nicolò  I. 

Roma  il1  18  Agosto  1886. 

(firmato)  L.  Card.  Jacobini. 

»         Giovanni  Sundécié. 

Da  Conventiones  etc.  71-74,  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  ple- 
nipotenziarii  in  Busta  82  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato.  Ibid.  l'esemplare  a  firma 
autografa  e  sigillo  del  Principe  Nicolò,  con  cui  in  data  di  Cettigne  10/22  settembre  1886 
ratifica  il  concordato. 


CXXIII. 

ACCORDO  FRA  LA  SANTA  SEDE 
E  IL  GOVERNO  DELLA  REPUBBLICA  FRANCESE  PER  PONDICHERY. 

/  settembre  1886. 
Art.  I. 

La  Préfecture  Apostolique  de  Pondichery  sera  supprimée. 

Art.  II. 
Le  Clergé  des  paroisses  sera  uni  au  Vicariat. 

Art.  III. 

Le  Saint-Siège  aura  la  faculté  de  convertir  le  Vicariat  en  Diocèse  ou   Archi- 
diocèse. 

1  Conventiones  om. 


1887 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


1051 


Art.  IV. 

Le  Gouvernement  Francais  entretiendra  Ics  curés  de  Cbandernagor,  Malie  et 
Janaou  tandisque  l'Eveque,  et  les  Curés  de  Pondichery  et  de  Karikal,  seront  entre- 
tenus  aux  frais  de  la  Mission. 

Art.  V. 

Le  Vicaire  Apostolique  ou  l'Rvéque  de  Pondichery  sera  rimisi  toujours  parmi 
les  Membres  Francais  du  Séminaire  des  Missions  Etrangères  de  Paris. 
Fait  au  Vatican  le  ler  Septembre  1886. 

L'Ambassadeur  Le  Secrétaire  d'Etat 

de  la  République  Francaise1  de  Sa  Sainteté* 

(signé)  Léfebvre  de  Béhaine.  (signé)  L.  Card.  Jacobini. 

Da  Conventiones  etc.  44  s.,  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  ple- 
nipotenziarii  in  Busta  83  nellArchivio  della  Segreteria  di  Stato. 


CXXIV. 
CONCORDATO  COLLA  REPUBBLICA  DI  COLOMBIA. 


1.  -  Concordato. 

In  Nomine  Sanctissitnae  et  Indivi- 
dune  Trinitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Ponti  fé x 
Leo  XIII  et  Praeses  Reipublicae  Colum- 
bianae  Excellentissimus  Dominus  Ra- 
phael Nunez  in  suos  respective  plenipo- 
tentiarios  nominarunt: 

Sanctitas  Sua,  Eminentissimum  D. 
Marianum  Rampolla  de3  Tindaro  S.  R.  E. 
Cardinalem  Presbyterum  S.  Caeciliae, 
Suum  Ministrum  a  publicis  negotiis:  et 
Reipublicae  Praeses,  Excellentissimum 
Dominum  Ioachim  Fcrdinandum  Vélez 
Legatum  Extraordinarium  et  Admini- 
strum  cura  liberis  mandatis  apud  Sedem 
Apostolicam.  Qui  post  mutuo  tradita  re- 
spectivae  plenipotentiae  instrumenta  de 
iis,  quae  sequuntur  convenerunt. 


31  dicembre  1887. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  é  In- 
dividua Trinidad, 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontifice 
Leon  XIII  y  el  Presidente  de  la  Repu- 
blica  de  Colombia,  Excelentisimo  Senor 
Rafael  Ntifiez,  nombraron  corno  Pleni- 
potenciarios  respeetivamente, 

Su  Santidad  al  Eminentisimo  Senor 
Mariano  Rampolla  del  Tindaro,  Cardenal 
Presbitero  de  la  Santa  Iglesia  Romana 
del  titulo  de  Santa  Cecilia  y  su  Secre- 
tano de  Estado,  y  el  Presidente  de  la 
Reptiblica  a  Su  Excelencia  el  Senor  Joa- 
quin  Fernando  Vélez,  Enviado  Extraor- 
dinario y  Ministro  Plenipotenciario  ante 
la  Santa  Sede; 

Quienes,  después  de  exhibirse  mu- 
tuamente sus  correspondientes  creden- 
ciales,  han  convenido  en  lo  siguiente: 


Bu-ta  83  om. 
Busta  83  om. 
Busta  84-85: 


L'Amb.  -  Frammise  i 
Le  -  Sainteté  •. 


Concordato  culla  Repubblica  di  Colombia 


a.  1887 


Art.  1. 

Religio  catholica,  apostolica,  romana 
est  religio  Reipublicae  Colufnbianae;  pu- 
blica  potestaseamdem  agnoscit  tamquam 
essentiale  elementum  quo  societatis  ordo 
constat,  seseque  obstringit  eam,  prout 
edam  eiusdem  administros,  patrocinio 
suo  invaio,  ac  tutari;  illamque  in  usu  et 
fruitione  suorum  iurium  ac  praerogati- 
varum  incolumem  servare. 

Art.  2. 
Ecclesia  catholica  piena  fruetur  ac 
integra  libertate  et  independentia  a  po- 
litica potestate,  quapropter  haec  ulla  ra- 
tione  intercedet  quin  ipsa  suam  spiritua- 
lem  auctoritatem  et  ecclesiasticam  iuris- 
dictionem  universam  libere  exerceat, 
suaque  iuxta  proprias  leges  moderetur 
et  administret. 

Art.  3. 

Ecclesiae  leges  sunt  a  civili  iure  di- 

scretae,  nec  huius  partem   constituunt; 

at  Reipublicae  Magistratus  illas  in   ho- 

nore  et  reverentia  solemniter  habebunt. 

Art.  4. 
Status  agnoscit  Ecclesiam  suis  legi- 
timis  potestatibus  ordinibusque  hierar- 
chicis  repraesentatam,  vere  proprieque 
iuridicam  habere  personam,  et  capaci- 
tatem  utendi  fruendique  iuribus  quae  ad 
ipsam  pertinent. 

Art.  5. 
Ecclesia  iure  pollet  acquirendi  iusto 
titulo,  possidendi  libereque  administrandi 
bona  tum  mobilia  tum  immobilia  ad  nor- 
mam  communi  iure  palermitani,  eiusque 
acquisitae  res  et  fundationes  inviolabiles 
nihilo  secius  ac  propria  civium  Reipu- 
blicae bona.  ' 

'  Manca  v    erunt     corrispondente  al  testo  spannuolo 
di  Honduras  ip.  943),  di  Nicaragua  (p.  935)  e  S.  Salvador  (p 


Articulo  1". 

La  Religión  católica,  apostòlica,  ro- 
mana es  la  de  Colombia;  los  poderes 
piiblicos  la  reconocen  corno  elemento 
esencial  del  orden  social,  y  se  obligan 
a  protegerla  y  hacerla  respetar,  lo  mismo 
que  a  sus  ministros,  conservandola  a  la 
vez  en  el  pieno  goce  de  sus  derechos  y 
prerrogativas. 


Articulo  2°. 
La  Igiesia  católica  conserva ra  su 
piena  libertad  é  independencia  de  la  pò- 
testad  civil,  y  por  consiguiente  sin  nin- 
guna  intervención  de  està  podra  ejercer 
libremente  toda  su  autoridad  espiritual 
y  su  jurisdicción  eclesiàstica,  conforman- 
dose  en  su  gobierno  y  administración 
con  sus  propias  leyes. 

Articulo  3°. 
La  legislación  canònica  es  indepen- 
diente  de  la  civil,  y  no  forma  parte  de 
està  ;  pero  sera  solemnemente  respetada 
por  las  autoridades  de  la  Repiiblica. 

Articulo  4°. 
En  la  Igiesia  representada  por  su 
legitima  autoridad  jeràrquica  reconoce 
el  Estado  verdadera  y  propia  personeria 
juridica  y  capacidad  de  gozar  y  ejercer 
los  derechos  que  le  corresponden. 

Articulo  5°. 
La  Igiesia  tiene  facultad  de  adquirir 
por  justos  titulos,  de  poseer  y  admini- 
strar  libremente  bienes  muebles  é  in- 
muebles  en  la  forma  establecida  por  el 
derecho  comun,  y  sus  propiedades  y  fun- 
daciones  seràn  no  menos  inviolables  que 
las  de  los  ciudadanos  de  la  Repiiblica. 

e  come  è  ad  es.  nell'art.  17  dei  concordati  colle  Repubbliche 
.  %7). 


188? 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


1053 


Art.  6. 

Ecclesiae  proprietates  poterunt  pu- 

blicis  subiici  vectigalihus  aeque  ac  alio 
rum  civium  bona;  exceptis  tamen  aedifi- 
ciis  divino  cultui  dicatis,  Seminariis  con- 
ciliaribus,  Episcoporum  et  Parochorum 
domibus,  quae  tum  a  vectigalihus  immu- 
nia  erunt,  tum  occupari  aut  aliis  usibus 
addici  numquam  poterunt. 


Art.  7. 

Clerici  tum  saeculares  tum  regulares 

adigi  nequibunt  publica  obire  munera, 

quae  ipsorum  sacro  ministerio,  vitaeque 

institutioni  adversentur;  insuper  a  quo- 

libet  servitio  militari  in  perpetuum  exem- 

pti  erunt. 

Art.  8. 

Reipublicae  Gubernium  fidem  suam 
obligat  legibus,  quae  poenalia  iudicia 
moderantur,  ea  praescripta  conditionesve 
adponere,  quae  sacerdotii  dignitatem 
sartam  tectam  servent,  quoties  Ecclesiae 
ministrimi  criminali  processu  qualibet 
de  causa  implicari  contingat. 

Art.  9. 
Locorum  Ordinariis,  ut  et  Parochis, 
integrimi  est  exigere  a  lidelibus  obven- 
tiones  proventusque  ecclesiasticos  ad  ca- 
nonum  normam  et  ex  bono  et  aequo 
constitutos,  quique  sive  ex  immemoriali 
consuetudine  cuiuslibet  dioeceseos  cau- 
sam  habent,  sive  ex  opere  in  sacro  mi- 
nisterio praestito;  attamen,  ut  actus  et 
obligationes  ab  huiusmodi  iurium  fonte 
manantes  vim  civilibus  legibus  nanci- 
scantur,  et  saecularis  potestas  suam  au- 
cioritatem  interponat,  locorum  Ordinarii 
communicabunt  cum  gubernio  Consilia. 

Art.  10. 
Poterunt  libere  instimi,   fundarique 
in  Columbiana  Republica   regulares  or- 


Articulo  6°. 

Las  propiedades  eclesiasticas  podr£n 
sci  gravadas  en  la  misma  torma  y  exten- 
sión  que  las  demàs  propiedades  particu- 
lares;  se  exceptiian,  sin  embargo,  los 
editìcios  destinados  al  culto,  los  semina- 
rios  conciliares  y  las  casas  episcopales 
y  curales,  que  no  podnin  nunca  gravarse 
con  contribuciones,  ni  ocuparse  «5  desti 
narse  é  usos  diversos. 

Articulo  7°. 
Los  individuos  del  clero  secular  y 
regular  no  podnin  ser  obligados  &  desem- 
penar  cargos  pùblicos  incompatibles  con 
su  ministerio  y  profesión,  y  estanin  ade- 
mas  siempre  exentos  del  servicio  militar. 

Articulo  8°. 
El  Gobierno  se  obliga  a  adoptar  en 
las  leyes  de  procedimiento  criminal  di- 
sposiciones  que  salven  la  dignidad  sacer- 
dotal  siempre  que  por  cualquier  motivo 
tuviere  que  figurar  en  el  proceso  un 
ministro  de  la  Iglesia. 

Articulo  9°. 
Los  Ordinarios  diocesanos  y  los  par 
rocos  podran  cobrar  de  los  fieles  los 
emolumentos  y  proventos  eclesiasticos 
canònica  y  equitativamente  establecidos 
y  que  se  funden,  va  en  la  cost umbre 
inmemorial  de  cada  diócesis,  ya  en  la 
prestación  de  servici os  religiosos  ;  y  para 
que  los  actos  y  compromisos  de  este 
origen  produzcan  efectos  civiles  y  la 
autoridad  temporal  Ics  preste  su  apoyo, 
los  Ordinarios  procederan  de  acuerdo 
con  el  Gobierno. 


Articulo  10°. 
Podran  constituirse   y  establecerse 
lìbremente  en  Colombia  órdenes  y  aso 


10.14 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


a.  1887 


dines,  religiosaeque  sodalitates  utriusque 
sexus,  dummodo  canonicae  eorum.  ere- 
ctioni  legitima  potestatis  ecclesiasticae 
auctoritas  accedat.  Praefati  ordines  reli- 
giosaeque sodalitates  iuxta  proprias  leges 
et  constitutiones  regentur  et  administra- 
buntur;  attamen  ut  iuridica  frui  valeant 
persona,  et  patrocinio  ac  tutela  legum 
Reipublicaeiuventur,  civili  potestatiexhi- 
bere  tenentur  testimonium  canonicae  ve- 
niae  a  respectiva  auctoritate  ecclesia- 
stica ipsis  tributae. 

Art.  11. 

Sancta  Sedes  opem  cooperationem- 
que  Gubernio  praestabit  ut  in  Colutn- 
biana  Republica  religiosi  ordines  consti- 
tuantur  qui  charitatis  operibus  praecipue 
vacent,  missionibus,  adolescentium  insti- 
tutioni,  instructionique  universim,  aliis- 
que  publicae  utilitatis  et  beneficentiae 
operibus. 

Art.  12. 

In  Universitatibus,  collegiis,  scholis, 
aliisque  studiorum  institutis  publica  in- 
stitutio  atque  instructio  ad  normam  do- 
gmatum,  morumque  doctrinam  Ecclesiae 
Catholicae  conformata,  ordinataque  esse 
debebit.  In  his  omnibus  studiorum  facul- 
tatibus  doctrinae  religiosae  institutio 
praecepti  res  erit,  piae  edam  catholicae 
religionis  exercitationes  in  iisdem  fre- 
quentabuntur. 

Art.  13. 

Quapropter  respectivis  locorum  Or- 
dinariis  ius  erit,  sive  per  se  sive  per 
speciales  Delegatos,  in  praefatis  studio- 
rum  facultatibus  inspicere,  nec  non  libros 
qui  prò  textu  adhibeantur  revisere 
quoad  ea  quae  fidei  doctrinam  morumve 
spectant.  Archiepiscopus  Bogotensis  li- 
bros seu  textus  designabit  qui  in  Uni- 
versitatibus  legi  debeant,  ad   religionis 


ciaciones  religiosas  de  un  sexo  y  de  otro, 
toda  vez  que  autorice  su  canònica  fun- 
dación  la  competente  superioridad  ecle- 
siàstica.  Elias  se  regiran  por  las  consti- 
tuciones  propias  de  su  instituto;  y  para 
gozar  de  personeria  juridica  y  quedar 
bajo  la  protección  de  las  leyes,  deben 
presentar  al  poder  civil  la  autorización 
canonica  expedida  por  la  respectiva  su- 
perioridad eclesiàstica. 


Articulo  11°. 

La  Santa  Sede  prestara  su  apoyo  y 
cooperación  al  Gobierno  para  que  se 
establezcan  en  Colombia  institutos  reli- 
giosos  que  se  dediquen  con  preferencia 
al  ejercicio  de  la  caridad,  a  las  misio- 
nes,  a  la  educación  de  la  juventud,  a 
la  ensenanza  en  general,  y  a  otras  obras 
de  publica  utilidad  y  beneficencia. 

Articulo  12°. 

En  las  universidades  y  en  los  cole- 
gios,  en  las  escuelas  y  en  los  demàs 
centros  de  ensenanza,  la  educación  é 
instrucción  publica  se  organizarà  y  diri- 
girà  en  conformidad  con  los  dogmas  y 
la  moral  de  la  Religión  católica.  La  en- 
senanza religiosa  sera  obligatoria  en  tales 
centros,  y  se  observaràn  en  ellas  las 
pnicticas  piadosas  de  la  Religión  cató- 
lica. 

Articulo  13°. 

Por  consiguiente  en  dichos  centros 
de  enseìianza  los  respectivos  Ordinarios 
diocesanos,  ya  por  si  ya  por  medio  de 
delegados  especiales,  ejerceràn  el  dere- 
cho,  en  lo  que  se  refiere  a  la  Religión  y 
a  la  moral,  de  inspección  y  de  revisión 
de  textos.  El  Arzobispo  de  Bogota  desi- 
gnare los  libros  que  han  de  servir  de 
textos  para  la  religión  y  la   moral  en 


188? 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


1055 


morumque  scientias  tradendas;  atque  ut 
uniformis  sit  harum  disciplinarum  insti- 
tutio,  idem  Archiepiscopus  collatìs  <  uni 
aliis  locorum  Ordinariis  consiliis,  libros 
deliget  qui  prò  textu  sint  in  reliquis  pu- 
blicis  Athenaeis.  Gubcrnium  cavebit  ne 
in  humanioribus  litteris  aut  scientiis,  et 
universim  in  omnium  generum  discipli- 
nis  tradendis,  placita  evulgentur  quae 
catholicis  dogmatibus,  et  reverentiae  ac 
venerationi  erga  Ecclesiam  debitae,  ad- 
versentur. 

Art.  14. 

Quod  si  contingat  magistros  aut  le- 
ctores  scientiae  religionis  morumve  con- 
tra  gubernii  edicta  et  praescriptiones, 
catholicae  doctrinae  haud  consentanea 
docere,  poterit  loci  Ordinarius  eisdem 
docendi  potestatem  adimere. 

Art.  15. 

Ius  Archiepiscopos  et  Episcopos  in 
vacantibus  Ecclesiis  constituendi  est  San- 
ctae  Sedi  proprium  et  peculiare.  Nihilo- 
minus  Sanctitas  Sua  in  specialis  obser- 
vantiae  argumentum ,  atque  ut  inter 
Ecclesiam  et  civilem  statum  pax  et  con- 
cordia servetur,  annuit,  ut  explorata 
prius  Praesidis  Reipublicae  sententia 
num  eligenda  persona  ipsi  accepta  sit, 
provisio  sedium  Episcopalium  et  Archie- 
piscopalium  peragatur.  Quapropter  cum 
Sedem  aliquam  vacare  contigerit,  poterit 
Reipublicae  Praeses  Sanctae  Sedi  eccle- 
siasticos  illos  viros  directe  commendare, 
qui  iis  omnibus  dotibus  pollere  ipsi  vi- 
deantur,  quae  ad  episcopale  munus  rite 
obeundum  expostulantur.  Vicissim  San- 
cta  Sedes  priusquam  Episcopum  quem 
nuncupet,  nomina  candidatorum  quos 
provehere  animo  cogitet,  semper  Prae- 
sidi  praesignificabit  eum  in  finem  ut  di- 
gnoscat  num  is  e  ivilis  aut  politici  ordinis 


las  unìversidades;  y  con  el  lin  de  ase- 
gurar  la  unilormidad  de  la  ensefianza  en 
las  materias  indicadas,  este  Prelado  de 
acuerdo  con  los  otros  Ordinarios  dioce- 
sanos  elegira  los  textos  para  los  demàs 
piantele*  de  ensenanza  oficial.  El  Go- 
bierno  impedirà  que  en  el  desempeno  de 
asignaturas  literarias,  cientificas  y,  en 
general,  en  todos  los  ramos  de  instruc- 
ción,  se  propaguen  ideas  contrarias  al 
dogma  católico  y  al  respeto  y  venera- 
ción  debidos  a  la  Iglesia. 

Articulo  14°. 

En  el  caso  de  que  la  ensefianza  de 
la  Religión  y  la  moral,  i  pesar  de  las 
órdenes  y  prevenciones  del  Gobierno,  no 
sea  coniorme  &  la  doctrina  católica,  el 
respectivo  Ordinario  diocesano  podni 
retirar  à  los  profesores  ó  maestros  la 
facultad  de  ensenar  tales  materias. 

Articulo  15°. 

El  derecho  de  nombrar  para  los  Ar- 
zobispados  y  Obispados  vacantes  corre- 
sponde  à  la  Santa  Sede.  El  Padre  Santo, 
sin  embargo,  comò  prueba  de  particu- 
lar  deferencia  y  con  el  fin  de  conservar 
la  armonia  entre  la  Iglesia  y  el  Estado, 
conviene  en  que  à  la  provisión  de  las 
sillas  arzobispales  y  episcopales  preceda 
el  agrado  del  Presidente  de  la  Repiiblica. 
Por  consiguiente,  en  cada  vacante  podni 
cste  recomendar  directamente  a  la  Santa 
Sede  los  eclesiasticos  que  en  su  concepto 
reunieren  las  dotes  y  cualidades  nece- 
sarias  para  la  dignidad  episcopal;  y  la 
Santa  Sede,  por  su  parte,  antes  de  pro- 
ceder al  nombramiento  manifestare  siem- 
prc  los  nombres  de  los  candidatos  que 
quiera  promover,  con  el  fin  de  saber  si 
el  Presidente  tiene  motivos  de  caràcter 
civil  ó  politico  para  considerar  à  dichos 
candidatos  corno  personas  no  gratas.  Se 
procurara  que  las  vacantes  de  las  dio- 


1056 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colo/ubiti 


1887 


causas  habeat  cur  candidatorum  per- 
sonal sint  ipsi  minus  gratae.  Curabitur 
ut  vacantium  sedium  provisio  quanto- 
titis  fiat,  quae  ultra  sex  mensium  spa- 
tium  procrastinari  nequibit. 

Art.  16. 

Sancta  Sedes  novas  dioeceses  eriget, 
ae  novas  earumdem  peraget  circumscri- 
ptiones,  cum  id  fidelium  necessitas  aut 
utilitas  postula verit;  cum  Gubernio  ta- 
men  Consilia  conferet,  eiusdemque  ae- 
quas  reique  congruentes  animadversio- 
nes  acceptas  gratasque  habebit. 


Art.  17. 

Ut  matrimonium  eorum  omnium  qui 
catholicam  religionem  profitentur  effe- 
ctus  civiles  quoad  contrahentium  prolis- 
que  personas  et  bona  progignat,  iuxta  for- 
mam  a  Concilio  Tridentino  praeseriptam 
contractum  esse  oportebit.  Celebrationi 
officialis  a  lege  statutus  aderit  eum  tan- 
tummodo  in  finem  ut  matrimonium  pu- 
blicis  tabulis  continuo  inscribat  ;  excipi- 
tur  tamen  casus  celebrationis  matrimonii 
in  mortis  articulo,  tum  enim  si  haud 
facile  impleri  queat  huiusmodi  iuris  so- 
lemnitas,  praetermitti  et  subsidiariis  pro- 
bationibus  suppleri  ipsa  poterit.  Contra- 
hentium cura  erit  providere  ut  civilis 
status  officialis  celebrationi  matrimonii 
praesens  adsit,  parochi  autem  opera  in 
id  tantum  circumscribitur  ut  contrahen- 
tibus  obligationem,  quam  civilis  lex  ipsis 
imponìt,  opportune  palam  faciat. 


Art.  18. 

Quod  matrimonia  attinet  quae  ad 
formam  in  Concilio  Tridentino  praeseri- 
ptam quovis  tempore  celebrata  fuerint, 
quaeque  effectus  civiles  sortiti  debent, 


cesis  queden  provistas  lo  mas  pronto 
posible  y  no  se  prolonguen  por  mas  de 
seis  meses. 


Articulo  16°. 

Podni  la  Santa  Sede  erigir  nuevas 
diócesis  y  variar  la  eireunscripción  de 
las  que  hoy  existen  citando  lo  creyere 
util  y  oportuno  para  el  mayor  provecho 
de  las  almas,  consultando  previamente 
al  Gobierno  y  acogiendo  las  indicacio- 
nes  de  éste  que  fueren  justas  y  con- 
venientes. 

Articulo  17°. 

El  matrimonio  que  debenin  celebrar 
todos  los  que  profesan  la  Religión  cató- 
lica  producinl  efectos  civiles  respecto  a 
las  personas  y  bienes  de  los  cónyuges 
y  sus  descendientes  sólo  cuando  se  ce- 
lebre de  conformidad  con  las  disposicio- 
nes  del  Concilio  de  Trento.  El  acto  de 
la  celebración  sera  presenciado  por  el 
funcionario  que  la  ley  determine  con  el 
solo  objeto  de  verificar  la  inscripción 
del  matrimonio  en  el  registro  ci  vii,  A 
no  ser  que  se  trate  de  matrimonio  in 
articulo  mortis,  caso  en  el  cual  podrà 
prescindirse  de  està  formalidad  si  no 
fuere  fàcil  llenarla,  y  reemplazarse  por 
pruebas  supletorias.  Es  de  cargo  de  los 
contrayentes  practiear  las  diligencias 
relativas  a  la  intervención  del  funciona- 
rio civil  para  el  registro,  limitandose  la 
aceión  del  pàrroco  a  hacerles  oportu- 
namente  presente  la  obligación  que  la 
ley  civil  les  impone. 

Articulo  18°. 

Respecto  de  matrimonios  celebrados 
en  cualquier  tiempo  de  conformidad  con 
las  disposiciones  del  Concilio  de  Trento 
y  que  deban  surtir  efectos  civiles,  se  ad- 


a.  1887 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


1057 


subsidiarìae  probationes  potissimae  ha- 
bebuntur  quae  ab  auctoritate  ecclesia- 
stica promanant. 

Art.  19. 
Auctoritas  ecclesiastica  causas  quae 
respiciunt  matrimoni]  vinculum  et  coniu- 
gum  cohabitationem,  ut  etiam  sponsa- 
lium  validitatem,  unice  cognoscet;  civi- 
libus  matrimonii  effectibus  ad  iudicem 
saecularem  remissis. 


Art.  20. 

Excercitus  Reipublicae  exemptioni- 
bus,  gratiisque  fruetur,  '  quae  sub  gene- 
rali privilegiorum  castrensium  nomine 
cognoscuntur,  quasque  Sanctitas  Sua  se- 
paratiti! determinabit. 

Art.  21. 

Post  Divina  Officia  in  omnibus  Rei- 
publicae templis  sic  orabitur:  Domine 
salvam  fac  Rempiiblicam  ;  Domine  sal- 
vimi fac  Praesidem  cins,  et  supremas 
eius  auctoritates. 

Art.  22. 

Reipublicae  Gubernium  dehinc  per- 
petuo tamquam  publicum  status  nomen 
et  debitum  (vulgo:  debito  consolidato) 
agnoscit  pretium  tum  censuum  in  aerarii 
beneficium  redemptorum,  tum  etiam  ho- 
norum publicatorum  (vulgo:  beni disam- 
mortissatì),  quae  ohm  ad  Ecclesias,  pia 
sodalitia,  patronatus,  cappellas  et  instili- 
ctionis  ac  beneficentiae  instituta  ab  Ec- 
clesia administrata  pertinebant,  quo  dc- 
mum  cumque  tempore  ipsum  in  publici 
aerarii  nominibus  inscriptum  fuerit.  Hu- 
iusmodi  nominum  sors  recognita  (vulgo: 
debito  riconosciuto)  annuum  foenus,  quo- 


miten  de  preferencia  corno  pruebas  su- 
pletorias  las  de  origen  eclesiàstico. 


Art  (culo  19°. 

Seràn  de  la  exclusiva  competencia 
de  la  autoridad  eclesiàstica  la  causas 
matrìmoniales  que  afecten  el  vfnculo  del 

matrimonio  y  la  cohabitación  de  los  cón- 
yuges,  asi  corno  las  que  se  refieran  a 
la  validez  de  los  esponsales.  Los  efectos 
civiles  del  matrimonio  se  regiràn  por  el 
poder  civil. 

Articulo  20.° 

Los  ejércitos  de  la  Republica  goza- 
r<in  de  las  exenciones  y  gracias  conoci- 
das  con  el  nombre  de  privilegios  castren- 
ses  que  se  determinaràn  por  el  Padre 
Santo  en  acto  separado. 

Articulo  21.° 

Después  de  los  oficios  divinos  se 
harà  en  todas  las  iglesias  de  la  Republica 
la  oración  que  sigue:  Domine  salvam  jac 
Rempublicam  ;  Domine  salvimi  Jac  Prae- 
sidem eins  et  supremas  eius  auctoritates. 

Articulo  22°. 

El  Gobierno  de  la  Republica  reco. 
noce  a  perpetuidad  en  calidad  de  deuda 
consolidada  el  valor  de  los  censos  redi- 
midos  en  su  Tesoro  y  de  los  bienes  des- 
amortizados  pertenecientes  à  iglesias, 
cofradfas,  patronatos,  capellanias  y  esta- 
blecimientos  de  instrucción  y  beneficen- 
cia  regidos  por  la  Iglesia,  que  haya  sido 
en  cualquier  tiempo  inserito  en  la  deuda 
pùblica  de  la  nación.  Està  deuda  recono- 
cida  ganarà  sin  diminución  el  interés 
anual  liquido  de  cuatro  y  medio  por 
ciento,  que  se  pagarti  por  semestres  ven- 
cidos. 


Busta  84-H5:  «  fruentur  . 


1058 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


a.  1887 


vis  onere  deducto,  trientis  cum  dimidio 

reddet,  cuius  quolibet  exacto  semestri 

dies  cedat. 

Art.  23. 

Reditus  qui  ex  patronatibus,  cappel- 
lis,  sodalitatibus,  aliisque  privatis  funda- 
tionibus  proveniunt,  iis  directim  addi- 
centur  et  numerabuntur,  qui  iuxta  fun- 
dationum  tabulas  eosdem  exigendi  iure 
polleant,  vel  ab  iis  legitime  delegatis. 
Illorum  solutio,  ut  praecedenti  articulo 
cautum  est,  absque  ulla  subductione  net, 
ab  insequenti  anno  1888  exordio  ducto. 
Casu  quo  aliquam  ex  praedictis  funda- 
tionibus  extingui  contingat,  praehabitis 
inter  potestatem  ecclesiasticam  et  Gu- 
bernium  consiliis,  proventuum,  qui  ad 
illam  pertinebunt,  pietatis  et  beneficen- 
tiae  operibus  addictio  fiet,  quin  tamen 
unquam  contra  fundatorum  voluntatem 
quidpiam  fiat. 

Art.  24. 

Sancta  Sedes,  perpendens  praesen- 
tem  statura  aerarii  Columbiani,  et  attenta 
utilitate  quae  ex  observantia  praesentis 
conventionis  in  Ecclesiam  manat,  Reipu- 
blicae  sequentia  remittit  et  condonat. 
a)  Pretium  sortis  usque  adhuc  minime 
recognitae  {non  riconosciuta  in  vermi 
modo)  honorum  publicatorum  (vulgo  : 
disammortissati)  quae  quoad  maximam 
illorum  partem  ad  conventus  pertine- 
bant  aut  sodalitia  religiosa  utriusque 
sexus  iam  extincta,  et  in  praecedentibus 
articulis  haud  comprehensa.  b)  Nomina 
quae  debeat  ecclesiasticis  institutis  ob 
non  solutos  redditus  fructusve  quorum 
dies  cessit,  aliave  de  causa  ex  publica- 
tione  oborta  usque  ad  diem  31  Decem- 
bris  vertentis  anni  1887. 

Art.  25. 

In  huius  beneficii  compensationem 
Culumbianum  Gubernium  semet  obstrin- 


Articulo  23.° 

Las  rentas  procedentes  de  patrona- 
tos,  capellanias,  cofradias  y  demàs  fun- 
daciones  particulares,  se  reconoceràn  y 
pagaràn  directamente  à  quienes,  segun 
las  fundaciones,  tengan  derecho  a  per- 
cibirlas  ó  bien  à  sus  apoderados  legal- 
mente constituidos.  El  pago  se  verificala 
sin  diminución,  corno  en  el  articulo  an- 
terior,  y  comenzarà  desde  el  próximo 
ano  de  1888.  En  caso  de  extinguirse  al- 
gunas  de  las  entidades  indicadas,  previo 
acuerdo  entre  la  competente  autoridad 
eclesiàstica  y  el  Gobierno  se  aplicaràn 
los  productos  que  les  corresponden  a 
objetos  piadosos  y  benéncos,  sin  contra- 
riar en  ningiin  caso  la  voluntad  de  los 
fundadores. 

Articulo  24.° 

La  Santa  Sede  en  vista  del  estado 
en  que  se  halla  el  Tesoro  nacional  de 
Colombia  y  de  la  utilidad  que  deriva  la 
Iglesia  de  la  observancia  de  este  Con- 
venio,  hace  a  la  Repiiblica  las  siguientes 
condonaciones:  a)  del  valor  del  capital 
no  reconocido  hasta  ahora  en  ninguna 
forma  de  los  bienes  desamortizados  per- 
tenecientes  en  su  mayor  parte  a  con- 
ventos  ó  asociaciones  religiosas  de  uno 
y  otro  sexo  ya  extinguidas  y  no  com- 
prendidas  en  los  anteriores  articulos; 
b)  de  lo  que  deba  por  réditos  6  intereses 
vencidos,  ó  por  cualquier  otro  motivo 
procedente  de  la  desamortización,  a  en- 
tidades eclesiasticas,  hasta  el  31  de  Di- 
ciembre  de  1887. 


Articulo  25.° 

En  compensación  de  està  grada,  ci 
Gobierno  de  Colombia  se  obliga  à  asi- 


a.  1887 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


1059 


git  aliquam  quotarmi*  in  perpetuimi  ad- 
dicere  expeditam  pecuniae  vim,  quae  in 
praesenti  ad  centena  Columbianorum 
scutatorum  millia  constituta,  quum  aera- 
rli condititi  meliori  fuerit  loco  aeque 
adaugebitur;  quo,  ea  ratione  et  modo 
qui  inter  summas  utrasque  potestates  ex 
composito  conveniat,  ope  auxilioque  iu- 
vabuntur  dioeceses,  capitula,  seminaria, 
missiones  aliaque  id  genus  opera,  quibus 
Ecclesia  gentes  ad  humaniorem  vitae 
cultum  adducit. 

Art.  26. 

Religiosi  extinctarum  sodalitatum, 
adhuc  dum  superstites,  reditibus  frui  per- 
gent  qui  praecedentibus  legibus  adtributi 
ipsis  fuerunt  prò  eorum  sustentatione 
aliisque  vitae  necessitatibus. 

Art.  27. 

Pari  modo  reditus,  aliaeque  assigna- 
tiones  firmae  rataeque  constabtuit  ante- 
hac  adtributae  Divini  cultus  manuten- 
tioni  in  Ecclesiis,  cappellis,  aliisque  reli- 
giosis  locis,  quorum  ratio  liabita  non  est 
in  Art.  22.  Casu  quo  super  hoc  caput 
dubia  aut  difficultates  oriantur,  Guber- 
nium  Consilia  cum  competenti  ecclesia- 
stica auctoritate  communicabit,  ut  quod 
ad  rem  sit  decernatur. 

Art.  28. 
Gubernium  ecclesiasticis  institutis 
bona  publicata  ad  eadem  pertinentia  re- 
stituet,  quae  nulli  destinata  et  adtributa 
usui  fuisse  deprehendantur.  Quorum  ubi 
ignotus  sit  dominus,  vel  in  quem  impen- 
danturfiniscessaverit.sivesors  ex  eorum 
venditione  proveniens,  sive  eorum  redi- 
tus adsimilibus  pietatis  et  benefìcentiae 
operibus  addicentur,  prout  uniuscuiusque 
dioeceseos  necessitas  postulaverit,  colla- 
tis  ea  desuper  re  cum  competenti  aucto- 
ritate ecclesiastica  consiliis. 


gnar  a  perpetuidad  una  stima  anual  li- 
quida que  desde  Luégo  se  fija  cn  cien  mil 
pesos  colombianos  y  que  se  aumentata 
equitativamente  cuando  mejore  la  situa- 
ción  del  Tesoro,  los  cuales  se  destina- 
ràn  cn  la  proporción  y  términos  que  se 
convengan  entre  las  dos  supremas  Po- 
testades,  al  auxilio  de  diócesis,  cabildos, 
seminarios,  misiones  y  otras  obras  prò- 
piasde  la  a<  ción  civilizadora  de  lalglesia. 


Articulo  26.° 

Los  miembros  sobrevivientes  de  las 

extinguidas  comunidades  religiosas  con- 

tinuaràn  disputando  de  la  renta  que  dis- 

posiciones  anteriores  les  han  asignado 

para  su  manutención  y   demàs  necesi- 

dades. 

Articulo  27.° 

Subsistiràn  asimismo  las  rentas  6 
asignaciones  anteriormente  destinadas 
al  sostenimiento  del  culto  cn  iglesias, 
capillas,  y  otros  lugares  religiosos  no 
comprendidos  en  el  articulo  XXII.  Si 
acerca  de  este  punto  hubiere  dudas  6 
dificultades,  el  Gobierno  se  emenderà 
con  la  competente  autorìdad  eclesià- 
stica  à  fin  de  eslablecer  lo  que  proceda. 


Articulo  28.° 
El  Gobierno  devolverà  à  las  entida- 
des  religiosas  los  bienes  desamorlizados 
que  les  pertenezean  y  que  no  tengan 
ningùn  destino;  y  eri  caso  de  que  el 
duefìo  no  aparezea  ó  no  tenga  misión 
qué  cumplir,  si-  aplicarà  el  producto 
de  la  venta  de  tales  bienes  ó  el  de  su 
manejo  a  objetos  anàlogos  benéficos  y 
piadosos,  segiin  las  necesidades  mas 
apremiantes  de  cada  diócesis,  procedién- 
dose  en  elio  de  acuerdo  con  la  compe- 
tente autoridad  eclesiàstica. 


lObO 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


a.  1887 


Art.  29. 
Sancta  Sedes  vicissim  publicae  tran- 
quillitati  consulere  cupiens  declarat  eos 
qui  durante  praetcritarum  vicissitudinum 
tempore  ecclesiastica  bona  emerint  pu- 
blice  proscripta,  aut  census  in  publico 
aerano  redemerint,  ad  civilium  legum 
tunc  temporis  vigentium  normam,  nullo 
unquam  tempore  aut  modo  ab  eccle- 
siastica potestate  molestiam  habituros. 
Haec  porro  remissionis  gratia  nedum 
executores  huiusmodi  actuum  compre- 
hendit,  veruni  etiam  eos  omnes  qui  in 
exercitio  cuiuslibet  muneris  eisdem  par- 
ticipaverint;  ita  ut  emptores  aut  manci- 
pes,  censuumque  redemptores,  tum  ipsi, 
lum  legitimi  eorum  successores  ab  iisve 
causam  habentes,  tuto  et  pacifice  ea  eo- 
rumque  emolumenta  et  fructus  sibi  ha- 
beant.  Id  tamen  semper  fixum,  firmum- 
que  esse  debebit  ut  huiusmodi  abusivae 
alienationes  nunquam  in  posterum  reno- 
ventur. 


Art.  30. 

Quod  coemeteria  attinet  Reipublicae 
Gubernium1  ex  composito  cum  respecti- 
vis  locorum  Ordinariis  operam  adhibebit, 
ut  cautiones,  quas  civicum  bonum  et  pu- 
blica  salus  legitime  exigit,  cum  venera- 
tione  sacris  locis,  Ecclesiaeque  legibus 
debita  socientur.  Casu  quo  sententiae 
non  conveniant,  Reipublicae  Gubernium 
negotium  prò  re  nata  cum  Sancta  Sede 
communicabit. 

Art.  31. 
Pacta,  conventionesque  quae  inter 
Sanctam  Sedem  et  Columbiae  Gubernium 
ineantur  quoad  subsidia  et  adiumenta  ut 
catholicae  Missiones  penes  barbaras  tri- 
bus  in  Reipublicae  territorio  degentes, 


Artfculo  29.° 
La  Santa  Sede  a  fin  de  proveer  a 
la  publica  tranquilidad  declara  por  su 
parte  que  las  personas  que  en  Colombia 
durante  las  vicisitudes  pasadas  hubieren 
comprado  bienes  eclesiasticos  desamor- 
tizados  ó  redimido  censos  en  el  Tesoro 
nacional  segun  las  disposiciones  de  las 
leyes  civiles  à  la  sazón  vigentes,  no  se- 
ràn  molestadas  en  ningun  tiempo  ni  en 
manera  alguna  por  la  autoridad  ecle- 
siàstica  ;  gracia  que  se  hace  estensiva  no 
sólo  A  los  ejecutores  de  tales  actos  sino 
A  cuantos  en  ejercicio  de  cualesquiera 
funciones  hayan  tornado  parte  en  los 
mismos,  de  modo  que  los  primeros  com- 
pradores  ó  rematadores,  lo  mismo  que 
sus  legitimos  sucesores  y  los  que  hayan 
redimido  censos,  disfrutaràn  segura  y 
pacificamente  de  la  propiedad  de  dichos 
bienes  y  de  sus  emolumentos  y  produ- 
ctos,  quedando  firme  sin  embargo  que  en 
lo  pervenir  no  se  repetiràn  semejantes 
enajenaciones  abusivas. 

Articulo  30.° 

El  Gobierno  de  la  Repiiblica  arre- 
glarà  con  los  respectivos  Ordinarios  dio- 
cesanos  todo  lo  concerniente  a  cemen- 
terios,  procurando  conciliar  las  legi'timas 
exigencias  de  caràcter  civil  y  sanitario 
con  la  veneración  debida  al  lugar  sa- 
gradoy  las  prescripciones  eclesiàsticas;  y 
en  caso  de  discordancia  este  asunto  sera 
materia  de  un  acuerdo  especial  entre  la 
Santa  Sede  y  el  Gobierno  de  Colombia. 

Artfculo  31.° 
Los  convenios  que  se  celebren  entre 
la  Santa  Sede  y  el  Gobierno  de  Colombia 
para  el  fomento  de  las  misiones  católicas 
en  las  tribus  barbaras,  no  requieren  ulte- 
rior  aprobación  del  Congreso. 


Conventionts:  •  Reipublicae,  Gubernium  > 


a.  1892 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


lOftl 


maiora  incrementa  suscipiant,  publico- 
rum  comitiorum  Reipublicae  suffragiis 
confirmari  haud  oportebit. 

Art.  32. 
Per  praescntem  Conventionem,  le- 
ges,  ordinationes,  decreta  quolibet  modo 
et  tempore  hucusque  lata,  in  quantum 
conventioni  eidem  adversantur  abrogata 
omnino  censentur;  atque  eadem  con  ven- 
do veluti  lex  status  in  futurum  omne 
tempus  valitura  habebitur. 

Art.  33. 

Ratificationes  praesentis  conventio- 
nis  mutuo  tradentur  infra  sex  mensium 
spatium  a  subscriptionis  die,  aut  citius 
si  fieri  poterit. 

In  quorum  (idem  praefati  plenipo- 
tentiarii  praesenti  conventioni  subscri- 
pserunt  illamque  suo  quisque  sigillo 
obsignavit. 

Actum  Romae  die  31  Decembris  1887. 

{sigtiatus)  M.  Card.  Rampolla 
»  Ioaquin  F.  Velez. 


Articulo  32.° 

Por  el  presente  acuerdo  quedan  de 

rogadas    y   abrogadas    todas   las  leyes, 

órdenes   y   decretos   que   en   cualquier 

modo  y  tiempo  se  hubieren  promulgado, 

en    la   parte  en   que  contradijeren  ó  se 

opusieren  a  este  Convenio,  cuya  fuerza 

en  lo  porvenir  sera  firme  corno  lev  del 

Estado. 

Articulo  33.° 

La  ratificación  y  el  canje  del  pre- 
sente Convenio  se  haràn  en  el  plazo  de 
seis  meses  desde  la  fecha  de  la  suscri- 
pción,  ó  mas  pronto  si  mere  posible. 

En  fé  de  lo  cual,  los  indicados  Ple- 
nipotenciarios  pusieron  su  firma  y  sello 
&  este  Convenio. 

Hecho  en  Roma  el  dia  31  de  Diciem- 
bre  de  1887. 

(  fìnnado)  Card.  Rampolla 

L.  S. 
(firmado)  Joaquin  F.  Velez. 
L.  S. 


Il  testo  latino  da  Conventiones  etc.  75-85,  collazionato  l'esemplare  a  firme  autografe  e 
sigilli  dei  plenipotenziari]  in  Busta  84-85  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato  Ibid. 
l'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  del  Presidente  della  R<  pubblica  di  Colombia,  con 
cui  in  data  di  Bogota  20  aprile  1888  ratifica  il  concordato:  da  esso  il  testo  spagnuolo. 


'2.  -  Concordato  addizionale. 

In  nomine  SSmae  et  Individuae  Tri- 
nitatis. 

Sanctitas  Sua  Summus  Pontifex 
Leo  XIII  et  Excellentissimus  Domintts 
Carolus  Holguin  Praeses  Reipublicae 
Columbianae  ad  praecavendum  quodvis 
dissidium  circa  forum  ecclesiasticum 
praecipue  circa  casus  quibus  aptari  de- 
bet  Articulus  8  Conventionis  initae  die 


20  luglio  1892. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  Indi- 
visible  Trinidad. 

Su  Santidad  el  Stimo  Pontifice 
I  eon  XIII  y  Su  Excelencia  Don  Carlos 
Holguin  Presidente  de  la  Republica  de 
Colombia,  &  fin  de  prevenir  todo  desa- 
cuerdo  respecto  del  mero  clerica!  y 
principalmente  en  la  aplicación  del  Ar- 
ticulo 8°  del  Concordato  de  31  de  Diciem- 


1062 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


31  Decembris  1887,  itemque  ut  plenae 
executioni  tradatur  articulus  30  Conven- 
tionis  eiusdem  circa  coemeteria,  atque 
ut  ea  quae  maxime  decent  constituantur 
circa  tabulas  quibus  cives  censentur, 
statuerunt  peculiarem  conventionem  ce- 
lebrare, cuius  rei  causa  plenipotentiarios 
duos  nominarunt  ;  scilicet  Sanctitas  Sua, 
Emum  et  Rmum  Dominum  Cardinalem 
Marianum  Rampolla  de1  Tindaro  Mini- 
strarti Suum  a  publicis  negotiis.  Et 
Excmus  Dominus  Praeses  Reipublicae 
Columbianae,  Excmum  Dominum  Prae- 
fectum  exercitus  Ioachimum  F.  Velez 
legatum  extraordinarium  et  Ministrum 
plenipotentiarium  Columbiae  apud  S.  Se- 
derti. Qui  post  mutuo  tradita  respectivae 
plenipotentiae  instrumenta  cognitam- 
que2  eorum  propriam  et  legitimam  for- 
mam,  de  iis  quae  sequuntur  convene- 
runt  : 

De  foro  ecclesiastico. 

Art.  1. 

Causae  civiles  virorum  ecclesiasti- 
corum  et  quae  respiciunt  dominium  alia- 
que  iura  temporalia  Ecclesiarum,  bene- 
ficiorum,  aliorumque  institutorum  eccle- 
siasticorum  deferentur  ad  tribunalia 
civilia. 

Art.  2. 

Perspecta  temporum  ratione,  neces- 
sitate iustitiae  sine  mora  administran- 
dae,  ac  carentia  idoneorum  subsidiorum 
in  tribunalibus  episcopalibus,  Sancta  Se- 
des  non  abnuit  quominus  ad  tribunalia 
a  civili  potestate  constituta  deferantur 
etiam  causae  criminalesecclesiasticorum 
ob  crimina,  quae  ad  Religionem  non  per- 
tinent  quaeque  in  Reipublicae  codicibus 
puniuntur. 


Busta  84-85: 
Busta  84-85: 


bre  de  1887;  asi  corno  para  dar  complida 
ejecución  al  articulo  30  del  mismo  Con- 
cordato, sobre  cementerios,  }*  establecer 
lo  mas  conveniente  sobre  el  registro 
civil,  han  resuelto  celebrar  una  Conven- 
ción  especial,  nombrando  al  efecto  dos 
Plenipotenciarios,  ó  sea  por  parte  de  Su 
Santidad  al  Eminentisimo  y  Reverendi- 
simo  Senor  Cardenal  Mariano  Rampolla 
del  Tindaro,  Secretano  de  Estado,  y  por 
parte  del  Excelentisimo  Senor  Presi- 
dente de  la  Republica  al  Excelentisimo 
Senor  General  Don  Joaquin  F.  Velez, 
Enviado  Extraordinario  y  Ministro  Ple- 
nipotenciario  de  Colombia  ante  la  Santa 
Sede.  Los  cuales  después  de  exhibirse 
mutuamente  sus  respectivas  credencia- 
les  y  de  hallarlas  en  propia  y  debida 
forma,  convinieron  en  las  disposiciones 
que  expresan  los  articulos  siguientes: 

Fuero  eclesidstico. 
Articulo  1. 

Las  causas  civiles  de  los  Ecléstàsti- 
cos,  y  las  que  se  refieren  à  la  propiedad 
y  derechos  temporales  de  las  Iglesias, 
de  los  beneficios  y  de  otras  fundaciones 
eclesiàsticas  seràn  deferidas  à  los  tribu- 
nales  civiles. 

Articulo  2. 

Teniendo  en  cuenta  las  circunstan- 
cias  de  los  tiempos,  la  necesidad  de  la 
pronta  administración  de  justicia  y  la 
falta  de  los  medios  correspondientes  en 
los  Tribunales  episcopales,  la  Santa  Sede 
no  pone  dificultad  en  que  las  causas 
criminales  de  los  eclesiàsticos  por  deli- 
tos  extranos  à  la  Religión,  y  que  estén 
penados  en  los  Códigos  de  la  Republica 
sean  deferidos  tambien  à.  los  tribunales 
laicos. 


1892 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


1063 


Art.  3. 

Huiusmodi  iudicia  publica  non  erunt, 
hisque  aderunt  dumtaxat  ii  quorum  mu- 
nus  praesentiam  flagitat  prò  re  de  qua 
agitur,  testes,  periti  et  ceteri  qui  prò 
officii  sui  ratione  necessario  debent  in- 
teresse: insuper  proximi  cognati,  et  alii 
quorum  intersit  adesse,  rogatu  eius  qui 
in  ius  vocatur,  assentiente  eo  iisve  qui 
prò  tribunali  cognoscunt. 

Art.  4. 

Harum  causarum  cognitio  et  iudica- 
tio  '  erit  in  primo  iurisdictionis  gradu 
penes  Iudices  superiores  territori/ (quod 
Distr  ictus  dici  tur  \  indie  iarii,  eosve  qui 
horum  vices  gerunt,  absque  Iuratorum 
interventu  :  in  altero  gradu  penes  Col- 
legia  iudicum,  quae  Tribunalia  vocantur. 

Art.  5. 

Sententias  in  hisce  causis  contra  Ec- 
clesiasticos  latas,  quae  poenam  mortis 
vel  afflictationis  corporis  vel  infamiam 
irrogant,  executio  non  sequetur  ante- 
quam  patefìant  Praesidi  Reipublicae,  nec 
priusquam  Episcopus,  cui  subest  reus 
ecclesiasticus,  peregerit,  quantocius  fieri 
possit,  ea  quae  sacri  canones  agenda 
praescribunt  quum  hi  casus  inciderint. 

Art.  6. 

Nunquam  fas  erit  contra  Ecclesia- 
sticum  sententiam  proferre  qua  ad  opus 
publicum  damnetur. 

Art.  7. 

In  comprehensione  et  detentione  Ec- 
clesiasticorum  ratio  respectusque  hube- 
bitur  sacri  eorumdem  characteris.  Quum 
adversus  eos  processus  initietur,  ea  res 
Ordinario  ad  quem    reus    pertinet  nun- 


Articulo  3. 

Diclios  juicios  criminales  no  seràn 
piiblicos,  y  asistiràn  a  ellos  solamente 
los  funcionarios  del  caso;  los  testigos, 
peritos  y  demàs  personas  que  necesa- 
riamente  deban  intervenir  en  los  juicios, 
los  parientes  próximos,  y  otros  indivi- 
duos  que  puedan  estar  interesados  a  pe- 
ticion  del  acusado  con  el  consentimiento 
del  Tribunal. 

Articulo  4. 

De  los  mismos  juicios  conoceràn  en 
primera  instancia  los  Jueces  superiores 
de  Distrito  Judicial,  ó  los  que  los  rem- 
placen,  sin  intervencion  del  Jurado  ;  y 
en  segunda  los  Tribunales. 


Articulo  5. 

Las   respectivas  sentencias   contra 

Eclesiàsticos,    que    produzean  pena   de 

muerte,  aflictiva  ó  infamante,  no  se  pon- 

dràn  en  ejecución,   antes    de  que  sean 

puestas  en  conocimiento  del  Presidente 

de  la    Republica,  ni  sin   que  el  Obispo 

propio  del  eclesiàstico  haya    cumplido, 

a  la  brevedad  posible,  cuanto  prescriben 

los   sagrados    canones    en    semejantes 

casos. 

Articulo  6. 

En  ningun  caso  podrà  recaer  sen- 
tencia  de  obras  pùblicas  contra  un  ecle- 
siàstico. 

Articulo  7. 

En  el  arresto  ó  detención  de  los  ecle- 
siàsticos se  guardanin  a  estos  los  mira- 
mientos  debidos  a  su  sagrado  caracter. 
Al  iniciarse  proceso  contra  ellos  se  par- 
ticipara  el  hecho  al  Ordinario  respectivo. 


Conveutiones  coll'esemplare  a  firma  del  Vice-presidente  :  •  indicatio  > 


1064 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


ciabitur,  qui  tamen  nullum  iudiciali  pro- 
cessili obicem  interponet. 

Art.  8. 
De  causis  criminalibus,  quae  forte 
agentur  adversus  gubernatores  ecclesia- 
sticos  Dioecesium,  Vicarios  generales, 
Dignitates,  Canonicos  ecclesiarum  cathe- 
dralium,  iudicium  ferent  in  primo  iuris- 
dictionis  gradu  Tribunalia  superiora,  in 
altero  vero  gradu  Curia  suprema. 

Art.  9. 

Ab  iis,  quae  modo  statuta  sunt,  ex- 
ceptae  intelliguntur  causae  maiores  Epi- 
scoporum,  quae  reservatae  manent  Apo- 
stolicae  Sedi  et  tribunalibus  ecclesiasti- 
cis  superioribus,  quae  de  iis  cognoscere 
debent  iuxta  Sac.  Concilium  Tridenti- 
num  sess.  XXIV  cap.  V  de  Reform.,  alia- 
que  iuris  canonici  praescripta.  —  Idem 
circa  causas  Vicariorum  Capitularium 
durante  miniere  erit  observandum. 

Art.  10. 

In  omnibus  iudiciis,  quae  ad  forum 
ecclesiasticum  pertinent,  praebebit  civi- 
lis  auctoritas  virium  suarum  opem  et 
patrocinium  suum,  ut  iudices,  in  iis  cau- 
sis de  quibus  eorum  iurisdictio  est,  cu- 
rare possint  observantiam  et  executio- 
nem  poenarum  et  sententiarum  quas 
ipsi  pronunciaverint. 

Art.  11. 

Causae  civiles  et  criminales,  de  qui- 
bus in  hoc  capite  sermo  est  et  Iis  pen- 
det  in  praesens,  devolventur  ad  iudices 
et  tribunalia,  quae  hic  statuuntur,  qui- 
cumquedemum  status  sit  et  iurisdictio- 
nis  gradus  in  quo  versantur. 

Art.  12. 
Personae  ecclesiasticae  noncogentur 
ab  iis  qui   potestatem  civilem  exercent 


el  cual  no  pondrà  obstàculo  al  procedi- 
miento  judicial. 

Articulo  8. 

De  las  causas  criminales  que  se  si- 
gan  contra  los  Gobernadores  eclesiàsti- 
cos  de  Diócesis,  Vicarios  generales,  Di- 
gnidades  y  demas  miembros  de  los  Ca- 
bildos  eclesiàsticos,  conoceràn  los  Tri- 
bunales  Superiores  en  primera  instancia 
y  en  segunda  la  Corte  Suprema. 

Articulo  9. 
Se  entienden  excluidas  de  estas  dis- 
posiciones  las  causas  mayores  de  los 
Obispos,  las  cuales  quedan  reservadas 
a  la  Siila  Apostòlica  y  a  los  Tribunales 
eclesiàsticos  Superiores  que  deben  co- 
nocer  de  ellas  segun  el  Santo  Concilio 
de  Trento  Sesion  XXIV.  Capitulo  V.  de 
Reform.  y  demas  disposiciones  canóni- 
cas;  corno  tambien  las  causas  contra 
los   Vicarios   Capitulares   durante  mu- 

nere. 

Articulo  10. 

En  todos  los  juicios  que  sean  de 
competencia  eclesiàstica,  la  autoridad 
civil  prestarà  su  apoyo  y  patrocinio  a 
fin  de  que  los  Jueces  puedan  hacer  ob- 
servar  y  ejecutar  las  penas  y  las  sen- 
tencias  pronunciadas  por  ellos  en  la 
esfera  de  su  competencia. 

Articulo  11. 

Las  causas  civiles  y  criminales  de 
que  se  habla  en  este  Capitulo,  y  que 
se  encuentran  actualmente  pendientes, 
se  pasaràn  à  los  Jueces  y  Tribunales 
que  quedan  determinados  en  cualquier 
instancia  ó  estado  en  que  tales  causas  se 
encuentren. 

Articulo  12. 

Las  personas  eclesiàsticas  no  seràn 
obligadas  por  las  del  orden  civil  à  de- 


a.  1892 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


1065 


iuratae  vel  iniuratae  testimonium  ferre 
de  iis  factis  vel  actibus,  circa  quos  iuxta 
Ecclesiae  praecepta  arcani  lege  adstrin- 
guntur. 

Art.  13. 

Ncque  vero  tenebuntur  eaedem  per- 
sonae  tcstari  in  causis  sanguinis  sine 
venia  superioris  cuius  potestati  subii- 
ciuntur. 

Art.  14. 

Archiepiscopi,  Episcopi,  Gubernato- 
res  ecclesiastici,  Vicarii  Capitulares  vel 
Generales  et  Capitulorum  ecclesiastico- 
rum  Dignitates  ope  testificationis  scri- 
ptae,  iureiurando  firmatae,  testimonium 
praebebunt. 


clarar  con  ó  sin  juramento  sobre  aquel- 
los  hechos  ó  actos  en  que,  conforme  à 
las  disposiciones  de  la  Iglesia  deben 
guardar  secreto. 

Articulo  13. 

Tampoco  seràn  obligadas  a  decla- 
rar  las  mismas  personas  en  las  causas 
ex  sanguine,  sin  permiso  de  su  respe- 
ctivo  superior. 

Articulo"  14. 

Los  Arzobispos,  Obispos,  Goberna- 
dores  eclcsiàsticos,  Vicarios  Capitulares 
y  Generales,  y  Dignidades  de  los  Ca- 
bildos  eclesiàsticos  declararan  por  medio 
de  certificación  jurada. 


De  Coemetertis. 
Art.  15. 

Regula  haec  generalis  constituitur 
ut  coemeteria  omnia  quae  extant  in  ter- 
ritorio Reipublicae  (iis  exceptis  quorum 
dominium  est  penes  privatos  cives  vel 
corpora  quae  personae  loco  habentur) 
tradantur  auctoritati  ecclesiasticae  quae 
potestati  civili  minime  obnoxia  ea1  ad- 
ministrabit  et  reget. 

Art.  16. 

Pariter  prò  peculiari  bus  rerum  adiun- 
ctis,  in  quibus  versantur  quaedam  coe- 
meteria civitatum  Reipublicae,  putaS.  Fi- 
dei  de  Bogota,  Carthaginis,  Mompoxii 
(et  similia)  quorum  conservatio  ingentes 
ab  aerario  sumptus  poscit,  et  in  quibus 
plures  factae  sunt  dominii  translationes 
prò  privatis  civibus,  annuit  ecclesiastica 
auctoritas  ut  eorum  administratio  oneri 
sit  adhuc  potestatis  civilis,  plenam  sibi 
servans  iurisdictionem  spiritualem  et  ius 


Cemenierios. 

Articulo  15. 

Se  establece  corno  regia  general  que 
todos  los  cementerios  que  existen  en 
el  territorio  de  la  Republica,  con  exce- 
pcion  de  los  que  sean  de  propiedad  de 
individuos  ó  entidades  particulares,  se- 
ràn entregados  à  la  autoridad  eclesia- 
stica,  que  los  administrarà  y  los  regla- 
mentara  independientemente  de  la  auto- 
ridad civil. 

Articulo  16. 

Asi  mismo  en  atención  a  las  cir- 
cunstancias  especiales  en  que  se  hallan 
algunos  cementerios  de  ciudades  de  la 
Republica,  corno  los  de  Bogotà,  Carta- 
gena,  Mompox  y  cuya  conservacion  de- 
manda cuantiosas  erogaciones  de  parte 
del  erario  y  en  los  cuales  ha  habido 
varias  traslaciones  de  dominio  à  favor 
de  particulares,  la  autoridad  eclesiàstica 
conviene  en  que  su  administracion  con- 
tinue à  cargo  de  la  autoridad  civil,  re- 


<  oiivitilwiies  coll'cscmplare  a  firma  del  Vicepresidente  :  «et»! 


1066 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


a.  1892 


ipsis  advigilandi  ut  serventur  ordo  et 
decus  locis  hisce  sacratis  debitum,  nec 
non  sacrorum  canonum  praescripta. 


servàndose  la  piena  jurisdiccion  espiri- 
tual y  la  vigilancia  sobre  eltos,  à  fin 
de  que  se  observen  el  orden,  el  decoro 
debido  a  estos  lugares  sagrados  y  las 
prescripciones  canónicas. 


Art.  17. 

Potestas  executiva  Reipublicae  una 
cum  Ordinariis  dioecesium  defìniet  quae- 
nam  eoemeteria  sint  (praeter  nuper  me- 
morata) quibus  supra  scripta  exceptio 
aptanda  sit. 


Articulo  17. 

El  Poder  Ejecutivo  establecerà,  con 
los  Ordinarios  diocesanos,  cuales  sean 
los  cementerios,  fuera  de  los  citados, 
que  se  encuentran  en  jl  caso  de  la  dis- 
posicion  que  precede. 


Art.  18. 

Coemeteria  condentur  prò  cadaveri- 
bus  quae  inhumari  nequeunt  in  loco  sa- 
cro, praesertim  in  iis  locis  ubi  frequen- 
tiores  mortes  sunt  hominum  acatholico-. 
rum.  Huic  usui  deputabitur  profanus  lo- 
cus  a  municipiis  vel  eorum  aere  prae- 
bendus.  Ubi  vero  id  fieri  nequeat,  locus 
prò  hisce  coemeteriis  obtinebitur,  seiun- 
cta  et  sacris  soluta  coemeterii  catholici 
parte.  Hoc  vero  coemeterium  acatholi- 
cum,  sepe  interposita,  ab  alio  quo  fideles 
utuntur  separatum  erit. 


Articulo  18. 

Se  fundaràn  cementerios  para  los 
cadàveres  que  no  puedan  sepultarse  en 
sagrado,  especialmente  en  las  poblacio- 
nes  donde  sean  mas  frecuentes  las  de- 
funciones  de  individuos  no  católicos. 
Para  tal  objeto  se  destinare  un  lugar 
profano,  obteniéndolo  con  fondos  muni- 
cipales,  y  donde  fuere  imposible,  el  ter- 
reno de  estos  cementerios  se  obtendnt 
secularizando  y  separando  una  parte 
del  cementerio  católico;  que  quedarà 
separado  del  no  católico  por  una  cerca. 


Art.  19. 

Agnoscit  Ecclesia  in  potestate  civili 
ius  advigilandi  coemeteriis  in  iis  quae 
hygienem  spectant,  proponendi  edicta 
quae  polìtìae  dicuntur,  valetudinis  publi- 
cae  tuendae  causa,  si  insueti  casus  inci- 
derint,  ut  puta  pestilentiae,  non  secus 
ac  ius  petendi  sepulturam  in  iis  casibus, 
quos  communisregula  complecti  nequit, 
prouti  est  e.  g.  cadaverum  derelictio. 
Item  si  ratio  postulet  patrati  criminis 
persequendi,  tuendive  publici  ordinis, 
vel  cuiuscumque  conflictus  sedandi,  pa- 
tebit  aditus  ad  coemeteria  legitimae  pò- 
testati,  cui  de  iis  rebus  cura  est. 


Articulo  19. 

La  Iglesia  reconoce  al  Estado  el  de- 
reco de  vijilar  los  cementerios  en  lo  to- 
cante  à  la  hijiene;  de  dictar  reglamen- 
tos  de  policia  en  casos  extraordinarios, 
verbi  gracia  de  epidemia;  y  de  pedir  la 
sepultura  en  ocasiones  también  exce- 
pcionales,  corno  el  abandono  de  cadà- 
veres, de  acuerdo  con  la  autoridad  ecle- 
siàstica.  Si  lo  requiere  la  comision  de 
un  delito,  el  orden  publico,  ó  cualquier 
otro  conflicto,  la  autoridad  competente 
tendrà  libre  aceso  à  los  cementerios. 


a.  1892 


Concordato  rolla  Repubblica  di  '  olombia 


10b7 


Art.  20. 

Curabit  civilis  potestas  in  hisce  om- 
nibus rerum  adiunctis  ut  sibi  consentiat 
ecclesiastica  auctoritas,  ut  omnis  absit 
causa  concertationis. 

Art.  21. 

Ordinarii  dioecesani,  ut  contentiones 
praepediantur  inter  parochos  et  minores 
magistratus,  casus  accurate  definient  in 
quibus  iuxta  leges  canonicas  et  Eccle- 
siae  disciplinam  deneganda  est  ecclesia- 
stica sepultura. 


Articulo  20. 

En  todas  esas  circunstancias  el  po- 
der  civil  procurarà  obrar  siempre  en 
armonia  con  la  autoridad  eclesiàstica, 
para  evitar  cualquier  disentimiento. 

Articulo  21. 

Los  Ordinarios  diocesanos,  a  fin  de 
evitar  desacuerdos  entre  los  Pàrrocos 
y  las  autoridades  civiles  subalternas, 
determinane  puntualmente  los  casos  en 
que  conforme  à  las  leyes  canonicas  y 
;i  la  disciplina  de  la  Iglesia,  debe  ne- 
garse  la  sepultura  eclesiàstica. 


De.  tabulis  quibus  cives  censentur. 
Art.  22. 

Quo  melius  necessitatibus  peculiari- 
bus  prospiciatur  civilis  ordinis,  parochi 
aliique  ecclesiastici,  quorum  munus  est 
ut  habeant  et  asservent  libros  in  quibus 
acta  describuntur,  quae  spectant  nativi- 
tates,  matrimonia  et  obitus,  sexto  quo- 
que mense  transmittent  ad  auctoritates 
vel  officiales  a  Columbiano  Gubernio  de- 
signatos  exemplum  authenticum  praedi- 
ctarum  tabularum.  Verum  haec  exem- 
pla  ad  probationem  adhibenda  non  erunt 
nisi  si  paroeciales  libri  deperditi  vel  cor- 
rupti  fuerint.  In  exemplo  non  compre- 
hendentur  acta  vel  matriculae  {partidas) 
quas  clam  haberi  iuxta  Ecclesiae  leges 
oportet. 

Art.  23. 

Gubernium  parochis  praebebit  mo- 
dulos  seu  formulas,  quae  huc  pertinent, 
quo  facilius  et  magis  uniformiter  opus 
peragatur. 

Art.  24. 

Si  qua  in  posterum  circa  vim  eorum 
quae  in  articulis  supra  scriptis  compre- 


Rejistro  Civil. 
Articulo  22. 

Para  mejor  proveer  a  ciertas  nece- 
sidades  especiales  en  lo  civil,  los  Pàr- 
rocos y  demàs  eclesiàsticos  encargados 
de  llevar  ó  custodiar  los  libros  en  que 
se  registran  los  actos  relativos  à  los 
nacimientos,  matrimoniosy  defunciones, 
pasaràn  cada  seis  meses  a  la  autoridad 
ó  empleados  que  designe  el  Gobierno 
de  Colombia,  copia  autèntica  de  dichos 
asientos  ;  pero  estas  copias  no  serviràn 
de  pruebas,  sino  en  el  caso  de  pérdida 
o  de  adulteracion  de  los  libros  parro- 
quiales.  En  la  copia  no  se  incluiràn  los 
actos  ó  partidas  que,  conforme  à  las  dis- 
posiciones  de  la  Iglesia,  deben  ser  re- 
servados. 

Articulo  23. 

El  Gobierno  suministraràà  los  Pàr- 
rocos los  modelos  6  esqueletos,  para 
tener  mayor  facilidad  y  uniformidad  en 
el  trabajo. 

Articulo  24. 

Si  en  lo  porvenir  surgiesc  alguna 
dificultad   en    la   aplicación   de  cuales- 


1068 


Concordato  colla  Repubblica  di  Colombia 


a.  1893 


hensa  sunt  oriatur  difficultas,  Sanctitas 
Sua  et  Excmus  Dominus  Praeses  Reipu- 
blicae  invicem  conferent  ad  rem  amice 
componendam. 

Art.  25. 

Ratificationeshuiusconventionismu 
tuo  tradentur  sex  mensium  spatio,  aut 
citius  si  fieri  poterit  post  diem  huic  actui 
adscriptum. 

Romae  die  vigesima  Iulii  anni  mille- 
simi octingentesimi  nonagesimi  secundi. 

(L.  S.)  {Signatus)  M.  Card.  Rampolla. 
(L.  S.)  »  Joaquin  F.  Vélez. 


quiera  de  las  disposieiones  contenidas 
en  los  articulos  precedentes,  el  Padre 
Santo  y  el  Excelentisimo  Senor  Presi- 
dente de  la  Republica  se  pondràn  de 
acuerdo  para  arreglarlas  amistosamente. 

Articulo  25. 

La  presente  Convencion  sera  can- 
geada  y  ratificada  dentro  de  seis  me- 
ses,  ó  antes  si  fuere  posible,  a  contar 
desde  la  fecha  del  presente  acto. 

Roma  veinte  de  Julio  de  mil  ocho- 
ciento  noventa  y  dos. 


Il  testo  latino  da  Conventiones  etc.  86-92,  collazionata  la  copia  a  firme  autografe  e 
sigilli  dei  plenipotenziarii,  donde  il  testo  spagnuolo,  in  Busta  84-85  nell'Archivio  della  Segre- 
teria di  Stato.  Ibid.  l'esemplare,  coi  due  testi,  a  firma  autografa  e  sigillo  di  Miguel  Antonio 
Caro,  Vice-presidente  della  Repubblica  di  Colombia,  con  cui  in  data  di  Bogota  15  aprile  1893 
ratifica  il  concordato. 


3.  -  Lettera  dell'Emo  Rampolla  ai  Vescovi  di  Colombia. 

3  luglio  1893. 
Illrfte  ac  Rme  Domine, 

Prout  compertum  est  Amplitudini  Tuae,  optante  ac  postulante  Gubernio  istius 
Reipublicae,  nuper  inter  ipsum  et  Sanctam  liane  Sedem  est  inita  Con  vendo,  aut 
verius  enucleatior  declaratio  nonnullorum  capitum  Conventionis  celebratae  anno  1887. 
Ipsa  autem  circa  quatuor  versata  est,  nimirum  Forum  ecclesiasticum,  Tabulas  census, 
Nundinas,  demum  Coemeteria.  Porro  rebus  quoad  duo  priora  compositis,  SSmus  Domi- 
nus Noster  Leo  Papa  XIII  satius  duxit  ea  quae  Nundinas,  et  nonnulla  quae  Coeme- 
teria spectant,  potius  quam  Conventioni  includere,  per  epistolam  Reipublicae  Epi- 
scopis  deferri  et  communicari,  quaeque  hisce  adnexa  subiicio.  Nempe  imprimis  quod 
Nundinas  attinet: 

1°  Gubernium  spondet  ac  recipit  sese  interponere,  iis  adhibitis  rationibus  quas 
e  re  foie  censuerit: 

a)  ut  rerum  venalium  commercia  intermittantur  tempore  celebrationis  Missae 
Parochialis; 

b)  ut  Nundinae,  quoad  fieri  poterit,  habeantur  in  loco  qui  proxime  ecclesiae  non 
sit  adiacens. 

2°  Episcopi  vicissim  instructiones  Parochis  communicabunt  ut  Parochialis  Missa 
caeteraque  divina  officia  opportuniori  hora  celebrentur,  nec  nimis  in  longum  pro- 
trahantur,  quo  fideles  facile  et  commode  praeceptum  festivum  implere  queant. 


a.  1890  Accordi  stipulati  per  l'Isola  di  Malta  10b9 

Quod  vero  spectat  Coemeteria: 

1°  Episcopi  itidem  Parochos  moneant  ut  aliquot  e  fidelibus  praesiantes  et  pro- 
batos  viros  socios  sibimet  adsciscant  in  redituum  administratione. 

2°  Quaestus  et  proventus  qui  ex  Coemeteriorum  administratione  obvenire  con- 
tingat,  eorumdem  conservationi  et  ornatui  unice  applicentur. 

Haec  prò  meo  munere  Amplitudini  Tuae  significans,  libenter  obsequentis  animi 
mei  sensus  testor. 

Romae  3  Iulii  1893 


Da  Conventiones  etc.  93  s. 


Addictissimus 
(Signatus)  M.  Card.  Rampolla. 


cxxv. 

ACCORDI  STIPULATI  PER  L'ISOLA  DI  MALTA. 

1.  -  Intorno  ai  matrimonio 

a)  Decretimi  S.  C.  Negotiis  Ecclesiastici*  Extraordinariis  praepositae. 

12  gennaio  1890. 

Ad  dirimendas  quascumque  controversias  circa  validitatem  matrimoniorum, 
quae  in  insula  Melitensi  contrahuntur,  SSrhus  Dominus  Noster  Leo  divina  Provi- 
dentia  Papa  XIII,  referente  me  infrascripto  Secretano  S.  Congregationis  Negotiis 
Ecclesiasticis  Extraordinariis  praepositae,  haec  quae  sequuntur  prò  Apostolico  suo 
munere  statuit  decernenda: 

1°)  Matrimonia  inita  vel  ineunda  ab  iis  omnibus  qui  catholicam  profìtentur  reli- 
gionem,  si  ve  quod  uterque  contrahens  sit  catholicus  sive  quod  alter  sit  catholicus, 
alter  heterodoxus,  valida  non  esse  nisi  celebrata  fuerint  iuxta  formam  a  S.  Concilio 
Tridentino  praescriptam  in  C.  1   Tametsi  sess.  24  de  Ref.  Matrim. 

2")  Eos  vero  qui  diversum  a  catholico  cultum  profìtentur,  valide  contrahere 
posse  matrimonium  inter  se,  etiamsi  formam  Concilii  Tridentini  non  servent;  dum- 
modo  ceteroquin  aliud  non  obstet  canonicum  dirimens  impedimentum. 

Contrariis  quibuscumque  non  obstantibus. 

Datum  Romae  e  Secretaria  eiusdem  S.  Congregationis,  die,  mense  et  anno  prae- 

dictis. 

(Signatus)  f  Dominicus 

Archiep.  Thessalonic.  Secretarius. 

b)  Nota  del  Card.  Segretario  di  Stato  a  S.  E.  il  Sig.  Generale  Sitnmons,  Ministro 
plenipotenziario  ed  Inviato  straordinario  di  S.  M.  la  Regina  d'Inghilterra. 

17  gennaio  1890. 

Il  sottoscritto  Cardinale  Segretario  di  Stato  ha  richiamata   l'alta  attenzione  di 

Sua  Santità  sulla  domanda  inoltrata  da  Vostra  Eccellenza  in  nome  del  Governo 

Inglese  intorno  alla  validità  dei  matrimonii  celebrati  a  Malta,  nei  quali  o  ambedue 


1070 


Accordi  stipulati  per  l'Isola  di  Malta 


a.  1890 


i  contraenti  non  professano  la  Religione  cattolica,  ovvero  appartenendo  uno  di  essi 
a  questa  religione,  l'altro  professa  diverso  culto. 

Sua  Santità  volendo  secondare  queste  istanze  dirette  a  togliere  ogni  dubbiezza 
sulla  validità  di  tali  unioni  ed  eliminare  gli  inconvenienti  che  potrebbero  derivarne, 
dichiara: 

1°)  Che  i  matrimonii  celebrati  a  Malta  da  tutti  coloro  che  professano  la  reli- 
gione' cattolica,  sieno  ambedue  i  contraenti  cattolici,  sieno  l'uno  di  essi  cattolico  e 
l'altro  acattolico,  non  sono  né  saranno  validi  se  non  quando  fossero  stati  celebrati 
secondo  la  forma  prescritta  dal  Concilio  di  Trento. 

2°)  Che  coloro  i  quali  professano  altro  culto  religioso  potranno  validamente 
unirsi  in  matrimonio  senza  bisogno  di  osservare  la  forma  Tridentina. 

La  legislazione  che  in  conformità  di  queste  dichiarazioni  sarà  per  applicare  a 
Malta  il  Governo  di  Sua  Maestà  Britannica,  onde  regolare  gli  effetti  civili  dei  matri- 
monii ivi  celebrati  o  da  celebrarsi,  non  incontrerà  verun  ostacolo  da  parte  della 
Santa  Sede. 

Dopo  ciò  lo  scrivente  Cardinale  ha  l'onore  di  confermare  a  V.  E.  i  sensi  della 

sua  distinta  considerazione. 

(Firmato)  M.  Card.  Rampolla. 


e)  Risposta  del 


Il  sottoscritto,  Inviato  Straordinario 
e  Ministro  plenipotenziario  di  Sua  Maestà 
la  Regina  d'Inghilterra,  ha  l'onore  di  ac- 
cusare ricevimento  di  una  Nota  di  Vostra 
Eminenza,  colla  quale  viene  informato 
che,  allo  scopo  di  rimuovere  ogni  dub- 
bio sulla  validità  dei  matrimonii  cele 
brati  in  Malta  nei  casi  in  cui  o  ambedue 
le  parti  non  professino  la  religione  cat- 
tolica, o  una  di  esse  appartenga  a  quella 
religione  e  l'altra  professi  una  religione 
differente,  e  ad  eliminare  gl'inconve- 
nienti che  possono  sorgere  da  ciò,  Sua 
Santità  il  Papa  si  è  degnato  di  dichia- 
rare: 

1°  Che  i  matrimonii  celebrati  in 
Malta  da  tutti  quelli  che  professano  la 
religione  cattolica,  sia  che  ambedue  le 
parti  contraenti  siano  cattoliche,  o  che 
una  di  esse  sia  cattolica  e  l'altra  non- 
cattolica,  non  sono  e  non  possono  essere 


Generale  Simmons. 

18  gennaio  1890. 
Eminence, 

The  Undersigned,  Envoy  Extraordi- 
nary  and  Minister  Plenipotentiary  of  Her 
Majesty  the  Queen  of  England,  has  the 
honour  to  acknowledge  receipt  of  a  note 
of  your  Eminence,  by  which  he  is  in- 
formed  that,  with  a  view  to  removing 
ali  doubts  as  to  the  validity  of  marria- 
ges  celebrated  in  Malta  in  cases  where 
either  both  parties  do  not  profess  the 
Catholic  religion,  or  one  of  them  be- 
longs  to  that  religion  and  the  other 
professes  a  different  religion,  and  to  eli- 
minate the  inconveniences  which  might 
arise  therefrom,  His  Holiness  the  Pope 
has  been  pleased  to  declare  - 

1.  That  marriages  celebrated  in 
Malta  by  ali  those  who  profess  the  Ca- 
tholic religion,  whether  both  contracting 
parties  be  Catholics,  or  whether  one  of 
them  be  a  Catholic  and  the  other  a  non- 
Catholic,  are  not,  and  shall  not  be,  va- 


a.  1890 


Accordi  stipulati  per  l'Isola  di  Malta 


1071 


validi  se  essi  non  sono  celebrati  secondo 
la  forma  stabilita  dal  Concilio  di  Trento. 

2°  Che  persone  le  quali  professano 
un'altra  religione  possono  validamente 
celebrare  il  loro  matrimonio  senza  la 
necessità  di  osservare  la  lorma  stabilita 
dal  Concilio  di  Trento. 

Il  sottoscritto  deve  informare  Vo- 
stra Eminenza  che  il  Governo  di  Sua 
Maestà  Britannica  procurerà  che  un  pro- 
getto di  legge  sia  proposto  nel  Consiglio 
del  Governo  in  Malta,  in  conformità  colle 
dichiarazioni  precedenti,  avente  per  suo 
oggetto  di  regolare  gli  effetti  civili  dei 
matrimonii  celebrati  finora,  o  che  sa- 
ranno in  avvenire  celebrati  in  quell'isola. 

11  sottoscritto  ecc. 

(Firmato)  I.  L.  A.  Simmons. 


lid  il  they  are  not  celebrated  according 
to  the  form  established  by  the  Council 
of  Trent. 

2.  That  persons  professing  any  other 
religion  may  validly  celebrate  their  mar- 
riage  without  the  necessity  of  going 
through  the  form  established  by  the 
Council  of  Trent. 

The  Undersigned  has  to  inforni  your 
Eminence  that  Her  Britannic  Majesty's 
Government  will  cause  a  Project  ot  Law 
to  be  introduced  in  the  Council  of  Go- 
vernment in  Malta,  in  accordance  with 
the  above  declarations,  having  for  its 
object  to  regulate  the  civil  effeets  of  mar- 
riages  celebrated  heretofore,  or  which 
will  in  future  be  celebrated  in  that  island. 

The  Undersigned,  etc. 

(Signed)  J.  L.  A.  Simmons. 


Da  Conventiones  etc.  95-97,  collazionate  per  a)  e  b)  le  minute  senza  firme  in  Inghil- 
terra N.  28  nell'Archivio  della  S.  Congregazione  degli  Affari  Kccles.  Straord.  (ove  b)  ha  il 
n.°  84613)  e  desumendo  il  testo  inglese  di  e)  da  Correspundcnce  respecting  Sir  L.  Simmons' 
special  ntission  to  the  Vatican  relative  to  religious  questions  in  the  Island  of  Malta, 
London  s.  a.,  11,  ibid.  Inghilterra  Malta  30. 


2.  -  Sull'educazione  del  Clero. 


a)  Nota  del  Card.  Segretario  di  Stalo  al  Generale  Simmons  ecc. 

22  gennaio  1890. 

Il  sottoscritto  Cardinale  Segretario  di  Stato,  in  seguito  alle  conferenze  tenute 
con  Vostra  Eccellenza,  avendo  richiamata  l'alta  attenzione  di  Sua  Santità  sui  desi- 
deri esternatigli  da  parte  del  Governo  Inglese  relativamente  al  Seminario  di  Malta, 
ha  ora  l'onore  di  manifestarle  in  modo  più  preciso  quali  sieno  le  disposizioni  di 
Sua  Santità  a  tal  riguardo. 

Innanzi  tutto  ha  il  piacere  di  dichiarare  a  V.  E.  che  il  divisamento  di  rialzare 
la  istruzione  del  Clero  Maltese  entra  pienamente  nelle  vedute  di  Sua  Santità. 

Il  Santo  Padre  trova  inoltre  ragionevole  che  il  Clero  Maltese  riceva  una  edu- 
cazione adatta  alle  condizioni  speciali  dell'isola,  tale,  cioè,  che  lo  metta  in  grado 
di  esercitare  con  prestigio  e  con  frutto  il  suo  ministero  non  solo  presso  le  classi 
inferiori  del  popolo,  ma  altresì  presso  le  classi  più  elevate  della  società  e  di  man- 
tenere convenevoli  rapporti  colle  autorità  governative  e  coll'elemento  avventizio  di 


1072  Accordi  stipulati  per  l'Isola  di  Malta  a.  1890 

origine  inglese.  -  I  miglioramenti  però  che  a  tal  uopo  si  avrebbero  ad  introdurre 
dovrebbero  essere  graduali,  a  misura,  cioè,  dei  mezzi  di  cui  si  potrebbe  disporre. 

V'olendo  nondimeno  il  Santo  Padre  fin  da  ora  dar  prova  di  deferenza  al  Governo 
inglese,  è  disposto  a  far  sì  che  sia  resa  comune  tra  i  Chierici  la  conoscenza  della 
lingua  inglese  e  che  per  riuscire  a  questo  intento  la  lingua  inglese  sia  adoperata 
nell'insegnamento  della  geografia,  della  storia,  dell'aritmetica  e  delle  matematiche. 
Si  studierà  ancora  che  il  Rettore  del  Seminario  di  Malta,  oltre  le  qualità  di  cui  è 
duopo  sia  fornito  per  l'adempimento  del  suo  compito,  sia  maltese  di  origine  ed  in 
ogni  modo  soggetto  alla  dominazione  inglese.  Ove  poi  il  Governo  locale  sommini- 
strasse i  mezzi  necessari  pel  mantenimento  di  alcuni  Padri  e  Maestri  inglesi,  sarebbe 
facile  ad  adottarsi  fin  da  ora  questa  ulteriore  misura. 

Per  condurre  tutto  ciò  ad  effetto  Sua  Santità  fa  assegnamento  sulle  intenzioni 
manifestatele  dal  Governo  inglese  di  rinunziare  dal  canto  suo  alla  collazione  di1 
beneficii  ecclesiastici  ritenuti  di  patronato,  consentendo  che  a  misura  che  essi 
venissero  a  vacare,  la  Santa  Sede  possa  sopprimerli  ed  applicarne  le  rendite  in 
vantaggio  della  educazione  dei  giovani  chierici;  come  anche  di  destinare  allo  stesso 
scopo  una  conveniente  porzione  da  determinarsi  dei  beni  appartenenti  alla  Grotta 
di  S.  Paolo. 

Nella  fiducia  che  le  sovrannunziate  disposizioni  di  Sua  Santità  saranno  per  riu- 
scire gradite  al  Governo  di  Sua  Maestà  Britannica,  lo  Scrivente  Cardinale  ha  l'onore 
di  rinnovare  a  V.  E.  i  sensi  della  sua  distinta  considerazione. 

Roma,  li  22 2  Gennaro  1890. 

(Firmato)  M.  Card.  Rampolla. 


b)  Risposta  del  Generale  Simmotis. 

22  gennaio  1890. 
Eminence, 
11  sottoscritto,  Inviato  Straordinario  The  Undersigned,  Envoy  Extraordi- 

e  Ministro  Plenipotenziario  della  Regina  nary  and  Minister  Plenipotentiary  of  the 
d'Inghilterra,  ha  l'onore  di  accusare  il  Queen  of  England,  has  the  honour  to 
ricevimento  di  una  Nota  di  Vostra  Emi-  acknowledge  the  receipt  of  a  note  from 
nenza,  in  data  di  oggi,  dalla  quale  ap-  your  Eminence,  hearing  this  day's  date, 
prende  che  il  Santo  Padre  trova  ragio-  by  which  he  is  informed  that  the  Holy 
nevole  che  la  educazione  da  impartirsi  Father  finds  it  reasonable  that  the  edu- 
al  Clero  maltese  sia  conveniente  alle  cation  to  be  imparted  to  the  Maltese 
condizioni  speciali  dell'Isola  di  Malta,  clergy  should  be  suitable  to  the  special 
vale  a  dire  che  possa  porlo  in  grado  di  conditions  of  the  Island  of  Malta,  that 
esercitare  le  sue  funzioni  con  prestigio  is  to  say,  that  it  should  place  them  in 
e  vantaggio  non  solo  nelle  classi  basse  a  position  to  exercise  their  functions 
del  popolo,  ma  similmente  nelle  classi  with  prestige  and  advantage  not  only 
più  alte  della  Società,  e  di  conservare         among  the  lower  orders  of  the  people, 


*  La  minuta:  <  dei  »  ;  una  copia  annessa:  «  di  >. 

8  CoHve/itio/us :  «2»,  pur  avendo    *  22  *  nel   titolo;   v.  del  resto  in  questa  pagina,  1.31, 


a.  1890 


Accordi  stipulati  per  l'Isola  di  Malìa 


L073 


le  debite  relazioni  colle  autorità  govei 
native  e  con  l'eventuale  (avventizio)  ele- 
mento di  origine  inglese. 


Vostra  Eminenza  inoltre  mi  fa  cono- 
scere che  il  S.  Padre,  desiderando  fin  da 
questo  momento  di  dare  una  prova  di 
deferenza  al  Governo  Inglese,  è  disposto 
a  far  si  che  la  cognizione  della  lingua 
inglese  sia  diffusa  nel  Clero  ed  in  vista1 
di  conseguire  questo  fine,  a  fare  in  modo 
che  la  lingua  inglese  venga  adottata  nel- 
l'insegnamento della"  geografia,  della  sto- 
ria, aritmetica  e  matematica,  e  che  pro- 
curerà di  far  si,  che  il  Rettore  del 
Seminario,  oltre  al  possedere  le  qualifi- 
che che  lo  rendano  atto  al  disimpegno 
dei  doveri  annessi  al  suo  officio,  sia  di 
origine  maltese  e,  comunque  siasi,  sud 
dito  britannico. 

Volonteroso  di  dar  prova  del  suo 
desiderio  di  aiutare  le  intenzioni  espresse 
dal  S.  Padre,-  di  migliorare  la  educazione 
del  Clero  Maltese,  e  specialmente  di  fal- 
si che  sia  questo  istruito  nella  lingua 
inglese  e  versato  nelle  inglesi  istituzioni, 
il  Governo  di  Sua  Maestà  sarà  pronto  a 
cedere  la  collazione  di  certi  benefizii 
ecclesiastici  in  Malta,  ed  a  consentire  a 
che,  a  misura  che  vachino,  la  Santa  Sede 
possa  sopprimerli  ed  applicarne  le  ren- 
dite a  prò  della  educazione  nel  Seminario, 
confidando  che  il  Rettore  del  Seminari" 
stesso,  oltre  all'essere  abile  al  disimpe- 
gno dei  doveri  annessi  al  suo  officio, 
inclusavi  la  sorveglianza  della  istruzione 
in  lingua  inglese,  sia  di  origine  maltese, 
o.  in  ogni  modo   suddito  britannico. 


but  likewise  among  the  higher  classes 
"i  society,  and  to  keep  up  proper  rela- 
tions  with  the  Government   authorities 

and  with  the  adventitious  element  of 
English  orìgin. 

Your  Eminence  further  informs  me 
tliat  the  Holy  Father  being  desirous, 
from  this  moment,  of  giving  a  proof  ot 
deference  to  the  English  Government,  is 
prepared  to  cause  the  knowledge  of  the 
English  language  to  be  spread  among 
the  dergy,  and,  with  a  vicw  to  obtai- 
ning  this  end,  to  cause  that  the  English 
language  be  used  in  the  teaching  of 
geography,  history,  arithmetic,  and  ma- 
thematics,  and  that  he  will  endeavour 
that  the  Rector  of  the  Seminai  y.  be.- 
sides  possessing  the  qualifications  fitting 
him  lor  the  discharge  of  the  duties 
attached  to  bis  office,  shall  be  of  Mal 
tese  origin,  and  at  any  rate  a  British 
subject. 

Being  willing  to  give  a  proof  oftheir 
desire  to  aid  the  intention  expressed  on 
behalf  of  the  Holy  Father  to  improve 
the  education  of  the  Maltese  clergy,  and 
especially  that  they  should  be  instructed 
in  the  English  language,  and  become 
acquainted  with  English  institutions,  Her 
Majesty's  Covernment  will  be  prepared 
to  surrender  the  collation  of  certain  ec- 
clesiastica! benetìces  in  Malta,  and  to 
consent  that  as  they  become  vacant  the 
Holy  See  may  suppress  the  same,  and 
apply  the  revenues  thereof  in  aid  of 
education  in  the  Seminary;  trusting  that 
the  Rector  of  the  Seminary,  besides  be- 
ing l'uted  lor  the  discharge  of  the  duties 
attaehed  to  his  oflice,  including  the  su- 
pervision  of  instruction  in  the  English 
language,  -aliali  be  of  Maltese  origin,  or 
at  any  rate  a  British  subject. 


La  ■  opia 

La  copia  : 


e,  nella  vista  ». 

c-presse.  riguardo  al  S    l'aure  i 


1074  Accordi  stipulati  per  l'Isola  di  Malta  a.  1890 


Il  Sottoscritto  peraltro  deve  lasciare  The    Undersigned    must,    however, 

la  determinazione  dei  particolari  Bene  leave  the  determination  of  the  particu- 

tìzii  da  sopprimersi,  come  particolarità,  lar  benefices  to  be  suppressed  as  a  de- 

alla  futura  considerazione  del  Governo  tail  for  future  consideration   of  the  Go- 

e  delle  Autorità  Ecclesiastiche  in  Malta.  vernment  and  Ecclesiastical  authorities 

in  Malta. 

Profitta  poi  di  questa  opportunità  per  The  Undersigned,  etc. 
rinnovare  alla  Eminenza  Vostra  etc. 

(Firmato)  Simmons.  (Signed)  J.  L.  A.  Simmons. 

Da  Conventiones  etc.  104-107,  collazionate  per  a)  la  minuta,  per  b)  la  copia,  ambedue 
col  n.°  S470I  nell'Archivio  della  S.  Congregazione  degli  Affari  Bccles.  Straord.  e  desumendo 
il  testo  inglese  da  Correspondence  ecc.  14. 


3.  -  Sulla  elezione  dei  Vescovi. 

a)  Nota  del  Card.  Segretario  di  Stato  al  Generale  Simmons. 

20  marzo  1890. 

Il  sottoscritto  Cardinale  Segretario  di  Stato  ha  portato  a  conoscenza  di  Sua  San- 
tità i  desiderii  espressigli  da  Vostra  Eccellenza  in  nome  del  suo  Governo  intorno 
alla  nomina  dei  Vescovi  ed1  altri  oggetti  ecclesiastici  relativi  all'isola  di  Malta,  ed 
ora  si  reca  a  grata  premura  manifestarle  che  il  Santo  Padre,  dopo  aver  preso  tutto 
nella  dovuta  considerazione,  volendo  raffermare  sempre  più  gli  amichevoli  rapporti 
e  la  buona  intelligenza  tra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  di  S.  M.  Britannica,  gli  ha 
ordinato  di  comunicare  a  Vostra  Eccellenza  quanto  segue  : 

Primieramente  per  quel  che  concerne  il  modo  di  provvedere  alle  Sedi  Vesco- 
vili di  Malta  e  del  Gozo,  Sua  Santità  tuttoché  non  possa  consentire  a  che  si  meno- 
mino il  diritto  di  nomina  che  Le  compete  e  la  libertà  di  azione  sulle  medesime,  è 
disposta  nondimeno  ad  usare  verso  il  Governo  di  S.  M.  tutti  quei  riguardi  e  quelle 
considerazioni  che  sono  compatibili  colla  integrità  di  tale  diritto  e  di   tale  libertà. 

Laonde  ogni  qual  volta  piacesse  al  Governo  Britannico  di  annunziarGli  ofn- 
cialmente  quando  avrà  luogo  la  vacanza  delle  dette  Sedi,  o  quando  queste  saranno 
prossime  a  vacare,  il  Santo  Padre  accoglierà  volentieri  siffatti  annunzi  officiali, 
purché  non  resti  con  ciò  coartata  la  sua  libertà  di  prender  Esso,  indipendentemente 
dalla  comunicazione  ricevuta,  la  iniziativa  per  quelle  provvidenze  che  giudicasse  a 
tal  uopo  necessarie  ed  opportune.  Del  resto,  prima  di  procedere  alla  nomina  offi- 
ciale dei  titolari  delle  menzionate  Sedi,  non  si  ometterà  in  avvenire  dalla  Segreteria 
di  Stato  di  Sua  Santità  di  darne  avviso  preventivo  al  Governo  inglese  secondo  la 
pratica  stabilita.  La  quale  pratica  si  estenderà  ancora  ai  casi  di  nomine  di  Ammi- 
nistratori Apostolici  e  Coadiutori  con  futura  successione.  E  poiché  il  Santo  Padre 
nel   provvedere,   come  è  suo  dovere,  al  maggior  bene   delle   anime    nell'isola  di 

1  La  minuta:  «  e  ad  », 


a.  1890  Accordi  stipulati  per  /'/so/a  di  Sfatta  1075 

Malta,  salvi  i  suoi  diritti  e  la  sua  libertà,  null'altra  cosa  ha  maggiormente  a  cuore 
che  incontrare  anche  il  gradimento  del  Govèrno  di  Sua  Maestà,  non  sarebbe  alieno 
dall'assicurarsene  preventivamente,  non  già  per  via  di  corrispondenze  scritte  ed 
officiali,  ma  per  semplici  comunicazioni  verbali  di  carattere  strettamente  confiden- 
ziale e  privato,  qualora  il    (inverno  stesso  gliene  fornisse  il  mezzo  e   la  occasione. 

Riguardo  al  requisito  della  nazionalità  maltese,  che  si  richiederebbe  nei  sog- 
getti che  dovranno  essere  promossi  all'Episcopato,  si  fa  osservare  che  per  deporre 
ogni  preoccupazione  in  proposito,  senza  nulla  innovare  '  nelle  disposizioni  di  diritto 
dovrà  bastare  al  Governo  di  Sua  Maestà  la  considerazione  che  nel  fatto  la  Santa 
Sede,  conformandosi  allo  spirito  dei  Sacri  Canoni,  giammai  destinerebbe  a  Pa- 
store di  una  Diocesi  chi  dovesse  riuscire  men  grato  alle  popolazioni  che  gli  venis- 
sero affidate. 

Quanto  alla  dichiarazione  che  sarà  per  fare  il  Governo  di  S.  M.  che  qualun- 
que comunicazione  risguardante  gli  affari  spirituali  ed  ecclesiastici  tra  i  Vescovi, 
il  Clero  e  il  popolo  da  una  parte  e  la  Santa  Sede  dall'altra,  non  dipenderà  punto 
dal  consentimento  di  esso  Governo,  ma  sarà  intieramente  libera,  dichiarazione  che 
trovasi  in  piena  armonia  con  quel  sistema  politico  che  tanto  onora  il  Governo  di 
S.  M.,  il  Santo  Padre  la  riceverà  con  tutta 2  soddisfazione,  riconoscendo  in  tale  libertà 
una  delle  condizioni  indispensabili  alla  vita  della  Chiesa.  Quanto  però  alla  comu- 
nicazione che  si  richiede  dei  documenti  pontificii  di  pubblico  interesse  e  destinati 
alla  pubblicità,  questa  potrà  aver  luogo  in  quelle  materie  in  cui  la  Santa  Sede  co- 
stuma praticarla  e  nella  forma  strettamente  confidenziale  ed  amichevole  della  quale 
si  è  fatta  sopra  menzione. 

Dopo  ciò  lo  scrivente  Cardinale  ha  l'onore  di  confermare  a  Vostra  Eccellenza 

i  sensi  della  sua  distinta  considerazione. 

M.  Card.  Rampolla. 


b)  Risposta  del  General,   Simmons. 

26  marzo  1S90- 

Il  sottoscritto,  Inviato  Straordinario  The  Undersigned,  Envoy  Extraordi- 

e  Ministro  plenipotenziario  diSua  Maestà  nary    and    Minister    Plenipotentiarv    ol 

la  Regina  della  Gran   Brettagna    ed  Ir-  Her  Majesty  the  Queen  of  Great  Britain 

landa  ed  Imperatrice  d'India,  ha  l'onore  and  [reland  and  Empress  of   India,  has 

di  accusare  ricevimento  d'una  Nota  di  the  honour  to  acknowledge  the  receipt 

Vostra    Eminenza   del   20   marzo,  nella  of  a  note  of  your  Eminence  of  the  20th 

quale  egli  viene  informato  rapporto  alla  March,  by  which   he   is   informed  with 

nomina    dei   Vescovi    ed   altre  materie  reference  to  the  nomination   of  Bishops 

ecclesiastiche  relative  all'Isola  di  Malta  and  other  Ecclesiastical  matters  relating 

che  il  Santo  Padre,  dopo  aver  preso  ogni  t<>    the    Island    of  Malta  that   the  Holy 

cosa  nella  dovuta  considerazione,   desi-  Father,  after  having    taken    everything 

durando  stringere  ognor  più  le  relazioni  into  due  consideration,  wishing  stili  fur- 

amichevoli  e  la   buona   intelligenza    fra  ther  to  strengthen  the  friendly  relations 

1  La  minuta  corregge  «  innovare  ■  in  •  innovarci  .. 
'  La  minuta:  «  piena  >, 


1076 


Accordi  stipulali  per  l'Isola  di  Malta 


a.  1890 


[a  Sama  Sede  ed  il  Governo  di  Sua 
Maestà  Britannica  aveva  ordinato  a  Vo- 
stra Eminenza  di  comunicare  al  sotto- 
scritto quanto  segue: 

1 .  Per  quel  che  concerne  la  maniera 
di  provvedere  per  le  Sedi  Vescovili  di 
Malta  e  di  Gozo,  Sua  Santità,  sebbene 
non  può  consentire  che  il  dritto  di  no- 
minare chi  egli  sceglie  e  la  sua  libertà 
d'azione  relativa  alle  dette  sedi  sieno 
diminuiti,  è  nondimeno  disposto  a  trat- 
tare il  governo  di  Sua  Maestà  con  tutto 
quel  riguardo  e  considerazione  che  sono 
compatibili  coll'integrità  di  quel  dritto 
e  con  quella  libertà.  Quindi,  ogni  volta 
che  al  Governo  Britannico  piacerà  di 
annunziare  a  Sua  Santità,  offìcialmente, 
che  una  vacanza  nelle  dette  sedi  ha  avuto 
luogo  o  è  probabile,  il  Santo  Padre  acco- 
glierà volentieri  questi  annunci  officiali, 
purché  riservi  per  sé,  non  ostante  qual- 
siasi comunicazione  che  possa  aver  ri- 
cevuta, piena  libertà  di  prendere  l'ini- 
ziativa negli  accomodamenti  che  possa 
considerare  necessari  ed  opportuni  nel 
caso. 

Quanto  al  resto  prima  di  procedere 
alla  nomina  officiale  dei  Titolari  delle 
dette  Sedi,  il  Segretario  di  Stato  di  Sua 
Santità  non  ometterà,  in  avvenire,  di 
dare  notizia  previa  della  stessa  al  Go- 
verno Inglese  conforme  alla  pratica  sta- 
bilita. Tal  pratica  sarà  anche  estesa  alla 
nomina  degli  Amministratori  Apostolici 
e  Coadiutori  con  futura  successione,  e 
siccome  il  Santo  Padre,  nel  provvedere, 
com'è  suo  dovere,  per  il  maggior  bene 
delle  anime  dell'Isola  di  Malta,  essendo 
assicurati  i  suoi  diritti  e  la  sua  libertà, 
nulla  ha  maggiormente  a  cuore  che 
quella  sua  azione  possa  anche  esser  gra- 
dita al  Governo  di  Sua  Maestà,  Egli  non 
sarà   alieno  d'assicurarsi  di  ciò  previa- 


and  good  understanding  between  the 
Holy  See  and  the  Government  ot  Her 
Britannic  Majesty,  had  ordered  your 
lìminence  to  communicate  to  the  Under- 
signed  as  follows  : 

1.  As  to  what  concerns  the  manner 
of  providing  for  the  Episcopal  Sees  of 
Malta  and  of  Gozo,  His  Holiness,  al- 
though  he  cannot  consent  that  the  tight 
of  nominating  whom  he  chooses  and 
his  liberty  of  action  relative  to  the  said 
Sees  should  be  curtailed,  is,  neverthe- 
less,  disposed  to  treat  Her  Majesty's  Go- 
vernment with  ali  that  regard  and  con- 
sideration  which  are  compatible  with 
the  integrity  of  that  right  and  of  that 
liberty.  Wherefore,  every  time  that  the 
British  Government  may  be  pleased  to 
announce  to  His  Holiness,  officiali)-,  that 
a  vacancy  in  the  said  Sees  has  taken 
place  or  is  probable,  the  Holy  Father 
will  willingly  receive  these  officiai  an- 
nouncements,  provided  that  he  reserves 
to  himself,  notwithstanding  any  commu- 
nication  which  may  have  been  received, 
full  liberty  to  take  the  initiative  in  the 
arrangements  he  may  consider  neces- 
sary  and  opportune  to  the  occasion. 
As  to  the  rest  before  proceeding  to  the 
officiai  nomination  of  the  Titulars  of 
the  said  Sees,  the  Secretary  of  State  ot 
His  Holiness  will  not  omit,  in  future, 
to  give  previous  notice  of  the  same  to 
the  English  Government  acording  to 
established  practice.  Such  practice  will 
also  be  extended  to  the  nomination  of 
Apostolic  administrators  and  coadjutors 
with  future  succession,  and  inasmuch  as 
the  Holy  Father,  in  providing,  as  is  his 
duty,  for  the  greater  welfare  of  the  souls 
of  the  Island  of  Malta,  his  rights  and 
his  liberty  being  secured,  has  nothing 
more  greatly  at  heart  than  that  his 
action  should  also  be  acceptable  to  Her 
Majesty's  Government,   he   will  not  be 


a.  1890 


Accordi  stipulati  pei  l'Isola  di   Malta 


1077 


menti',  non  peraltro  per  iscritto  o  con 
corrispondenza  officiale,  ma  con  semplici 
comunicazioni  verbali  di  carattere  stret- 
tamente privato  e  confidenziale,  ogni 
volta  che  il  Governo  stesso  «Mene  for- 
nisca i  mezzi  e  l'occasione. 


In  riguardo  a  quanto  sopra,  il  sot- 
toscritto è  autorizzato  a  dichiarare  che 
il  Governo  di  Sua  Maestà  non  ha  alcuna 
intenzione  che  i  dritti  del  Papa  e  la  sua 
libertà  d'azione  riguardo  alle  nomine 
alle  Sedi  vacanti  di  Malta  e  di  C.ozo 
siano  menomamente  diminuiti.  Il  Go 
verno  di  Sua  Maestà,  nondimeno,  es- 
sendo desideroso  che  una  piena  intelli- 
genza sia  stabilita  e  che  ninna  causa  di 
differenza  possa  sorgere  che  ponga,  seb 
ben  parzialmente,  l'influenza  dei  due 
poteri  in  antagonismo  l'uno  contro  l'ai 
tro  negli  animi  ilei  popolo  accetta  con 
soddisfazione  la  dichiarazione  di  Vostra 
Eminenza;  cioè  a  dire,  che  prima  di  pro- 
cedere a  qualsiasi  nomina  proposta  ad 
una  delle  dette  sedi,  il  Segretario  di 
Stato  di  Sua  Santità  non  ometterà  di 
dare  sufficiente  notizia  di  ciò,  conforme 
alla  pratica  stabilita  ;  e  che  il  Santo  Pa- 
dre nel  provvedere  al  maggior  bene 
delle  anime  dell'Isola  di  Malta,  i  suoi 
dritti  e  la  sua  libertà  essendo  assicurati, 
non  avendo  nulla  maggiormente  a  cuore 
in  tali  nomine  che  d'incontrarsi  coi  de- 
sideri del  Governo  di  Sua  Maestà,  si  as- 
sicurerà di  ciò  previamente  con  comu- 
nicazioni verbali  di  carattere  stretta 
mente  confidenziale  e  privato,  ogni  volta 
che  il  detto  Governo  gliene  fornirà  i 
mezzi  e  l'occasione.  Il  Governo  di  Sua 
Maestà  osseina  anche  con  molta  soddi- 
sfazione che  il  Santo  Padre  stesso  ha 
estesa  questa  dichiarazione  alla  nomina 


averse  to  assure  himself  thereol  befo- 
rehand,  noi  howeverby  means  of  writ- 
ten  and  officiai  correspondence,  bui   in 

simple  verbal  Communications  of  a  strie- 
ih  private  and  confidential  chatacter, 
whenever  the  Governmenl  itsell  shall 
furnish  him  with  the  means  and  the 
occasion. 

With  regard  io  the  above,  the  Un- 
dersigned  is  authorized  to  declare  thal 
Ilei  Majesty's  C.overnmcnt  has  no  de- 
sile thal  the  righis  of  the  Pope  and 
bis  liberty  of  action  in  respect  of  no- 
mination-- to  vacant  Sees  ol  Malta  and 
of  Gozo  should  be  curtailed  in  the  li  asl 
degree.  Her  Majesty's  Government,  ho- 
wever,  being  desirous  thal  a  Itili  under- 
standing  should  be  established,  ami  that 
no  cause  ofdifference  should  be  allowed 
to  arise  which  shall  place,  even  partial- 
ly,  the  influence  of  the  two  Powers  in 
antagonism  io  each  othei  in  the  minds 
ol  the  people,  accepts  with  satisfaction 
the  declaration  of  your  Eminence;  that 
is  to  say,  that  before  proceeding  to 
any  proposed  nomination  to  either  of 
the  said  Sees,  the  Secretai  y  of  State  of  ' 
llis  Holiness  will  not  omit  to  give  suf- 
ficient  notice  thereof  according  to  csta- 
blished  practieejand  that  the  lloh  Fa 
ther,  while  providing  fior  the  greater 
welfare  of  the  souls  of  the  Island  of 
Malta,  bis  rights  and  liis  liberty  being 
secured,  having  nothing  more  at  heart 
in  such  nominations  than  to  meet  with 
the  concurrence  ol  Her  Majesty's  Go- 
vernment, will  assure  himself  thereof 
beforehand  hy  verbal  Communications 
ofa  strictly confidential  and  private  cha- 
whenever  the  sàid  Government 
shall  furnish  him  with  the  means  and 
the  occasion.  Her  Majesty's  Govern- 
ment observes  also   with   much   gratilt- 


Correspondence :  •  to  i 


1078 


Accordi  stipulati  per  l'Isola  di  Malta 


a.  1890 


degli    Amministratori    Apostolici  e  dei 
Coadiutori  con  futura  successione. 


2.  Riguardo  alla  dimanda  del  Sotto- 
scritto che  per  le  persone  da  promuo- 
versi all'Episcopato  siano  di  nazionalità 
Maltese,  il  Governo  di  Sua  Maestà  men- 
tre riconosce  il  dritto  del  Santo  Padre 
di  nominare  a  tale  Vescovato  altri  non 
di  nazionalità  Maltese,  accetta  con  sod- 
disfazione l'assicurazione  che  la  Santa 
Sede  non  porrà  mai  come  pastore  delle 
Diocesi  di  Malta  e  di  Gozo  un  ecclesia- 
stico il  quale  non  sia  accetto  al  popolo 
affidato  alla  sua  cura. 

3.  Il  sottoscritto  è  autorizzato  a  di- 
chiarare che  il  Governo  di  Sua  Maestà 
non  ha  alcun  desiderio  che  qualsiasi  com- 
municazione  riguardante  affari  spirituali 
ed  ecclesiastici  fra  il  Vescovo,  il  clero 
ed  il  popolo  di  Malta  da  una  parte  e  la 
Santa  Sede  dall'altra  possa  dipendere, 
anche  menomamente,  dal  consenso  di 
detto  Governo,  ma  debba  essere  com- 
pletamente libera;  ed  è  lieto  che  il  Santo 
Padre  riceva  questa  dichiarazione  con 
piena  soddisfazione,  come  quella  che  è 
in  piena  armonia  col  sistema  politico 
che  fa  tanto  onore  al  Governo  di  Sua 
Maestà.  Il  Governo  di  Sua  Maestà  riceve 
con  soddisfazione  l'assicurazione  che  la 
Santa  Sede  comunicherà  al  Governo  di 
Sua  Maestà  i  documenti  pontificii  di  pub- 
blico interesse  destinati  per  la  pubbli- 
cità, nella  forma  strettamente  confiden- 
ziale ed  amichevole  di  cui  è  stata  fatta 
menzione  di  sopra. 

Il  Sottoscritto  prende  etc. 

{Firmato)  I.  L.  A.  Simmons. 


cation  that  the  Holy  Father  has  him- 
self  extended  this  declaration  to  the  no- 
mination of  Apostolic  administrators 
and  coadjutors  with   future  succession. 

2.  With  regard  to  the  request  of  the 
Undersigned  that  the  persons  to  be  pro- 
moted  to  the  Episcopate  should  be  of 
Maltese  nationality,  Her  Majesty's  Go- 
vernment, while  acknowledging  the 
right  of  the  Holy  Father  to  nominate 
to  sudi  Episcopate  others  than  those 
of  Maltese  nationality,  accepts  with  sa- 
lisfaction  the  assurance  that  the  Holy 
See  will  ne  ver  appoint  as  pastorofeither 
of  the  Dioceses  of  Malta  or  Gozo  an 
ecclesiastic  who  is  not  acceptable  to 
the  people  confided  to  his  charge. 

3.  The  Undersigned  is  authorized 
to  state  that  Her  Majesty's  Government 
has  no  desire  that  any  communication 
regarding  spiritual  and  ecclesiastica! 
affairs  between  the  Bishop,  clergy,  and 
people  of  Malta  on  the  one  hand,  and 
the  Holy  See  on  the  other,  should  de- 
pend  in  the  least  on  the  consent  ofthe 
said  Government,  but  shall  be  entirely 
free,  and  is  gratified  that  the  Holy  Fa- 
ther receives  this  declaration  with  full 
satisfaction  as  being  in  complete  har- 
mony  with  the  politicai  system  which 
does  so  much  honour  to  her  Majesty's 
Government.  Her  Majesty's  Govern- 
ment receives  with  satisfaction  the  as- 
surance that  the  Holy  See  will  commu- 
nicate  to  Her  Majesty's  Government 
Pontificai  documents  of  public  interest 
destined  for  publicity  in  the  strictly 
confidential  and  friendly  form  of  which 
mention  has  been  made  before. 

The  Undersigned  takes,  etc. 

(S/gned)  J.  A.  L.  Simmons. 


Da  Conventiones  etc.  98-103,  collazionata  per  a)  la  minuta  in  Malta  27  (n.°  85532) 
ncllArchlvIo  della  S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord.  e  desumendo  il  testo 
inglese  per  b)  da  Corrcspondence  ecc.  18  s. 


1890      Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatori  sulla  sostitueione  delle  decime 


1079 


CXXVI. 

CONCORDATO  COLLA  REPUBBLICA  DELL'EQUATORE 
SULLA  SOSTITUZIONE  DELLE  DECIME. 


In  nomine  Sanctissimae  et'  Indivi- 
duile '  Trihitatis 

Summus  Pontifex  Leo  XIII  et  Excel- 
lentissimus  Dominus  Antonius  Flores 
Praeses  Reipublicae  Aequatorianae,  sta- 
tuere  cupientcs  communi  utriusque  con- 
sensu  normas  necessarias  ad  detìnitivam 
substitutionem  vel  conversionem  deci- 
marum,  ad  quam  refertur  Articulus  XI 
novae  formulae  Concordati  conscriptae 
anno  1881,'-  specialem  de  ea  re  Conven- 
tionem  inìre  constituerunt,  eiusque  rei 
causa  Plenipotentiarios  duosnominarunt; 
scilicet  Sanctitas  Sua,  Eminentissimum 
et  Reverendissimum  Dominum  Cardina- 
lem  Marianum  Rampolla  de  Tindaro 
Ministrimi  Suum  a  publicis  negotiis,  et 
Kxcellentissimus  D.  Praeses  Reipublicae 
Aequatorianae,  Illustrissimum  D.  Leoni- 
dam  A.  Larrea  legatum  ad  negotia  eius- 
dem  Reipublicae  gerenda  penes  Sanctam 
Sedem,  qui  duo,  traditis  invicem  plenae 
potestatis  sibi  collatae  instrumentis,  eo- 
rumque  forma  probata,  in  eos  qui  sequun- 
tur  articulos  consenserunt. 

Art.  I. 

In  Republica  Aequatoriana  substi- 
tuentur  decimae  vel  convertentur  in  con 
tributionem  praedialem  trium  prò  mille, 
seu  triginta,  uli  aiunt,  centavos  nummo- 
rum  quolibet  anno  prò  quibusque  cente- 


8  novembre  1890. 

En  el  nombre  de  la  Santisima  é  In- 
dividua Trinidad 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontifice 
Leon  XIII  y  Su  Excelencia  el  Seflor 
Don  Antonio  Flores,  Presidente  de  la 
Republica  del  Hcuador,  queriendo  pro- 
vecr  de  comiin  acuerdo  el  arrcglu  nece- 
sarìo  para  la  definitiva  sustitución  ó  con- 
versióni de  los  diezmos,  en  consonane  ia 
con  el  articulo  XI  de  la  nueva  versión  del 
Concordato  de  1881,  han  resuelto  hacer 
un  Convenio  especial,  aombrando  al  efe- 
do  ilos  Plenipotenciarios,  a  saber:  por 
parte  de  Su  Santidad,  el  Eminentisimo 
y  Reverendisimo  Sefior  Cardenal  Ma 
riano  Rampolla  del  Tindaro,  su  Secre- 
lario  de  Estado;  y  por  parte  de  Su  Exce- 
lencia  ci  SeSor  Presidente  de  la  Repu- 
blica del  Ecuador,  el  Honorable  Sefior 
Don  Leonidas  A.  Larrea,  Encargado  de 
los  Negocios  de  està  Republica  ante  la 
Santa  Sede;  quienes,  habiendo  canjeado 
sus  respectivos  plenos  poderes  y  hallàn- 
dolos  en  buena  y  debida  forma,  han  con- 
venido  en  los  articulos  siguientes: 

Articulo  I. 

Los  diezmos  de  la  Republica  del 
Hcuador  senni  sustituidos  ó  convertidos 
en  una  contribución  predial  del  tres  por 
mil,  ó  sea  de  treinta  centavos  al  afio  por 
cada  cien  sucres  del  valor  real  de   los 


1  Busta  86  om.:  è  peni  nell'esemplare  a  firma  del  Presidente. 
»  V.  p.  1001  ss. 


rdcttò  colla  Repubblica  dell'Equatore  sulla  sostituzione  delle  decime     a.  1890 


nis  sucres1  realis  pretii  rusticorum  prae- 
diorum.  Excipiuntur  ab  hac  contribu- 
tione  praedia  quorum  pretìum  adcentum 
sucres1  non  extollitur,  aedificia  praediis 
rusticis  adnexa  et  liabitationi  destinata, 
necnon  plantationes  theobromae,  cacao. 

Art.  IL 

Haec  praedialis  contributio  trium  in 
singula  millia  erit  in  exclusiva  Ecclesiae 
proprietate,  nec  poterit  Gnbernium  aliam 
loco  eius  sufficere,  eamve  imminuere  aut 
immutare  directe  vel  indirecte,  nisi  San- 
età  Sedes  consenserit. 

Art.  III. 

Quum  prudenter  praevideatur,  redi- 
tum  contributionis  praedialis  trium  in 
singula  millia  nequire  in  praesens  ac- 
quare summam  dotandis  Dioecesibus 
Reipublicae  Aequatorianae  praestitutam, 
quae  annuam  vim  attingit  nummorum 
sucres  245,804,67  (comprehensa  Dioecesi 
Manabiensi)Gubernium  promittit  supple- 
tum  iri  quod  deficit  per  tributum  quod 
iam  extat  singulorum  nummorum  prò 
millenis  quibusque,  verum  prò  ea  parte 
tantum  quae  praedia  rustica  percellit, 
revocata  cessione  provinciis  indulta;  nec 
non  per  reditum  novi  vectigalis  octo- 
ginta  centavorum  in  singula  pondera 
46  chilogrammatum  theobromae,  cacao, 
quae  ex  finibus  Reipublicae  exportantur. 

Art.  IV. 

Haec  tributa  ad  scopum  praedictum 
destinata  non  poterunt  a  Gubernio  abo- 
leri,  nisi  ex  continua  experientia  quin- 
quennali constiterit,  praedictam  contri- 
butionem  praedialem  trium  in  singula 
millia  omnino  exaequare  summam  prae- 
visam   prò   stipendiis   Dioecesium  quae 


predios  rtisticos.  Se  exceptuan  de  tal 
contribución  los  terrenos  cuyo  valor  no 
alcance  a  cien  sucres  los  edificios  anexos 
a  los  fundos  y  destinados  para  habita- 
ción,  y  las  huertas  de  cacao. 

Articulo  II. 

Està  contribución  predial  del  tres 
por  mil  sera  de  exclusiva  propiedad  de 
la  Iglesia;  y  el  Gobierno  no  podra  su- 
stituirla  con  otra,  ni  alterarla  ó  modifi- 
carla directa  ó  indirectamente,  sino  pre- 
vio el  acuerdo  con  la  Santa  Sede. 

Articulo  III. 

Previéndose  fundadamente  que  el 
producto  del  impuesto  predial  del  tres 
por  mil  no  alcance  por  ahora  a  cubrir 
el  presupuesto  de  las  Diócesis  ecuato- 
rianas,  estimado  en  la  suma  anual  de 
sucres  245,804,67  (inclusa  la  de  Manabi,) 
el  Gobierno  se  obliga  à  suplir  la  dife- 
rencia,  con  el  impuesto  del  uno  por  mil 
ya  existente,  pero  sólo  en  la  parte  que 
pesa  sobre  los  fundos  rtisticos,  retirando 
la  cesión  que  de  ella  se  hizo  à  las  prò- 
vincias,  y  con  el  producto  del  nuevo 
impuesto  de  ochenta  centavos  por  cada 
46  Kilogramos  de  cacao  que  se  exporte 
de  la  Repùblica. 


Articulo  IV. 

El  Gobierno  no  podra  abolir  estos 
impuestos,  destinados  al  objtto  indicado, 
sino  cuando  la  experiencia  de  cinco  afios 
consecutivos  haya  comprobado  que  la 
contribución  predial  del  tres  por  mil 
cubre  enteramente  el  presupuesto  de  las 
Diócesis  del  Interior. 


1  In  Busta  So  nel  testo  sta  *  pesos  »,  ma  in  margine 
sucres  »  è  su  rasura. 


matita,     sucres  »  ;  nell'esemplare  a  firma  del  Presidente 


a.  1890      Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore  filila  sostitustotte  delle  decime        1081 


nteriore  regione  continentur.  Sin  ver» 
interea  Gubernium  voluerit  vectigal  ab- 
rogare impositum  theobromae,  taccio,  ei- 
que  aliud  aeque  fructuosum  substituere, 
oportet  ut  primum  inter  ipsum  et  A.po 
stolicam  Sedem  hac  de  re  conveniat.  Sin 
posthae  quandocumque  praedictum  tri 
butum  trium  in  singula  millia  nequive- 
rit  quavis  de  causa  summani  exaequare 
quotannis  percipiendani  a  Dioecesibus 
quae  interiori  regione  continentur,  revi- 
viscet  omninu  obligatio  Gubernii  sup- 
plendi  eventualem  defectum  duobus  me- 
moratis  tributis.  Sin  vero  haec  sublata 
reperiantur  vel  firma  et  decretoria  ra 
tione  in  alios  usus  conversa,  tenebitur 
Gubernium  supplere  quod  deficit  per 
alios  proventus  qui  partis  utriusque  con- 
sensi! erunt  definiendi. 


Sin  embargo,  cuando  quieta  que  el 
Gobierno  pretendine  abolir  el impuesto 
sobre  el  cacao  y  sostituirlo  por  otro 
equivalente,  deberà  entenderse  previa- 
mente  con  la  Santa  Sede. 

Es  entendido  que,  si  con  el  tiempo 
la  contribución  del  tres  por  mil  no  cu- 
briere  por  cualquier  motivo  el  presu- 
puesto  anual  de  las  Diócesis  del  Interior, 
quedatà  de  nu<  vo  en  pieno  vigor  la  obli- 
gación  por  parte  del  Gobierno  de  suplir 
el  déficit  eventual  con  los  dos  impuestos 
expn  sados,  y,  si  estos  estuvieren  va  abo- 
lidos  ó  destinados  estable  y  definitiva- 
mente a  otros  usos,  con  otras  rentas 
fructfferas  que  bari  de  determinarse  de 
cumini  acuerdo. 


Art.  V. 

Tarn  contributio  trium  prò  mille 
quam  supplementum  singulorum  num- 
morum  prò  mille  exigetur  cuiusque  se- 
mestris  initio  vel  tempore  quod  definie-' 
tur  in  peculiaribus  Regulis  edicendis  prò 
unaquaque  Dioecesi.  Circa  supplemen- 
tum sumendum  ex  vectigali  imposito 
exportationi  theobromae,  cacao,  Guber- 
nium promittit  se  traditurum  cuiusque 
bimestris  initio  summam  viginti  millium 

sucres. 

Art.  VI. 

Dioecesis  Guayaquilensi-  et  Mana- 
biensis  attributum  sibi  stipendium  reci- 
pient  ex  novo  vectigali  imposito  expor 
tationi  theobromae,  cacao.  Quod  si  Gu- 
bernio  placuerit  hoc  abrogare  vectigal, 
tenebitur  antea  sufiicere  in  locum  eius 
contributionem  aliam,  qua  commode  sa- 
tisfiat  praestalioni  pecuniae  utrique  Dioe- 
cesi attributae.  Haec  contributio  prae- 
diis  imponenda  sitis  intra  earum  fines. 
pieno  ac  proprio  iure  ad  Ecclesiam  per- 
tinebit,  firma  iugiter  manente  Gubernii 


Ann  ni*.  \T. 

La  contribución  del  tres  poi  mil, 
asi  corno  la  suplementaria  del  uno,  se 
cobrara  por  semestres  adelantados  6  en 
el  tiempo  que  determine  el  Reglamento 
especial  de  cada  Diócesis.  En  cuanto  al 
suplemento  procedente  del  impuesto  al 
cacao,  el  Gobierno  se  comprumete  ;i 
entri  iiar  adelantada  la  cantidad  de  veinte 
mil  sucres  cada  dos  meses. 


Vrtfculo  VI. 

A  la-  Diócesis  de  Guayaquil  y  Ma 
nabi  se  eubrirà  el  presupuesto  con  la 
contribución  sobre  el  cacao;  y,  si  el 
Gobierno  quisiere  abolii  lai  impuesto, 
deberà  reemplazarlo  previamente  por  una 
contribución  que  cubra  la  tenta  asignada 
a  las  dos  Diócesis.  Està  contribución, 
que  ha  de  imponerse  sobre  tundos  situa 
dos  dentro  de  los  limites  de  las  mismas 
Diócesis,  pasarà  à  ser  de  exclusiva  prò 
priedad  de  la  Iglesia,  y  el  Gobierno  que- 
darà  siempre  con   la  obligación  de  su- 


ICN2 


(  'om  orciaio  colla  Repubblica  dell'Equatore  sulla  sostituzione  delle  decime      a.  1890 


obligatione  supplendi  quod  forte  defuerit, 
ea  ratione  quae  superius  significata  est 
quoad  Dioeceses  sitas  in  regione  inte- 
riori. 

Art.  VII. 

Quum  Aequatorianis  Episcopis  con- 
stiteril ,  quin  sese  immisceat  Gubernii 
auctoritas,  praedialem  proventum  tributi 
trium  pio  mille  excedere  pecuniae  vim 
stipendiis  Dioecesium  attributam,  debe- 
bit  Ecclesiastica  auctoritas  id  quod  su- 
perest  impendere  sacris  missionibus,  no- 
varum  Dioecesium  erectioni  ac  demum 
domibus  beneficentiae  quae  modo  Gu- 
bernii sumptibus  sustentantur. 

Art.  Vili. 

Gubernium  in  se  unum  suscipit  im- 
pensarum  onus,  quibus  opus  est  ad  con- 
fectionem  et  revisionem  tabularum  cen- 
sualium.  Constituetur  tamen  consilium 
ad  instar  eius  quod  decimarum  causa 
cogitur,  et  quatuor  Commissariis  con- 
stabit,  quorum  duo  ab  ecclesiastica  aucto- 
ritate,  duo  a  Gubernio  deputantur.  Hi 
non  modo  praeerunt  rebus  agendis  quae 
nuper  dictae  sunt,  sed  etiam  cognoscent 
et  iudicium  ferent  de  querelis  quas  pro- 
ferri contingat  ab  iis  qui  tributa  pen- 
dunt.  Hic  porro  ad  rem  constituitur,  obli- 
gationem  tributi  solvendi  iuxta  censua- 
lem  aestimationem  suspendi  non  posse 
cuiuscumque  expostulationis  causa, salvo 
iure  repetendi  si  quid  indebitum  solu- 
tum  fuerit. 


plir  el  déficit  eventual   del  modo  ante 
indicado  para  las  Diócesis  del  Interior. 


Articulo  VII. 

Una  vez  comprobado  por  los  Obispos 
ecuatorianos,  sin  ingerencia  gubernativa, 
que  la  contribución  predial  del  tres  por 
mil  deja  un  excedente  sobre  el  presu- 
puesto  de  las  Diócesis,  la  Autoridad 
EclesiAstica  debera  aplicarlo  à  las  mi- 
siones,  A  la  erección  de  nuevas  Diócesis, 
y  por  ultimo  a  casas  de  beneficencia 
actualmente  a  cargo  del  Gobierno. 


Articulo  VIII. 

El  Gobierno  asume  para  si  exclusi- 
vamente  la  obligación  de  hacer  los  ga- 
stos  que  requiere  la  formación  y  revisión 
de  los  catastros.  Sin  embargo,  se  esta- 
blecerà  una  junta  semejante  a  la  de 
diezmos,  compuesta  de  cuatro  comisa- 
rios,  dos  de  la  Iglesia  y  dos  del  Go- 
bierno, la  cual,  ademas  de  presidir  los 
trabajos,  se  ocuparà  en  resolver  las  re- 
clamaciones  que  hicieren  los  contri- 
buyentes.  Se  declara  que  la  obligación 
de  pagar  la  contribución  de  acuerdo 
con  el  catastro  no  se  sospenderà  respecto 
de  ninguna  reclamacion,  quedando,  por 
supuesto  al  reclamante  su  derecho  a 
salvo  para  repetir  lo  que  hubiere  pa- 
gado  indebidamente. 


Art.  IX. 

Gubernium  spondet  se  traditurum 
Ecclesiae,  intra  duos  menses  a  die  huic 
Conventioniadscripto,  tabulas  censuales, 
quae  modo  usui  sunt  ad  exigendum  prae- 
diale  vectigal  quod  unius  prò  mille  cli- 
citur  et  eas  quidem  probe  confectas,  re- 
visaset  legitimae  auctoiitatis  testimonio 


Articulo  IX. 

El  Gobierno  se  obliga  a  entregar  a 
la  Iglesia,  dentro  de  dos  meses  contados 
desde  la  fecha  de  este  Convenio,  los 
catastros  que  sirven  actualmente  para 
el  cobro  del  impuesto  predial  del  uno 
por  mil,  bien  formulados,  revisados  y 
legalmente  autenticados,  y  en  los  cuales 


a.  1890      Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore  aitila  sostitueione  delle  decime 


1083 


rite  confirmatas.  Rx  iis  constabit  unice 
valor  fundorum,  exceptis  aedificils  quo- 
rum mentio  est  in  articulo  I.  Spondet 
praeterea  Gubernium  se  curaturum  suis 
sumptibus  novam  et  accuratam  aestima- 
tionem  fieri  praediorum  rusticorum,  quae 
in  Aequatoriana  dirione  sunt,  ope  viro- 
rum  peritorum  quos  numero  pares  eliget 
utraque  potestas,  ecclesiastica  et  civilis. 


debeia  constar  solamente  ci  valor  de  los 
fundos  con  exclusión  de  los  edificios  de 
los  que  se  hace  mención  en  el  articulo  I. 
Se  obliga,  ademàs,  a  hacer  ;i  sus  expen- 
sas  un  nuevo  y  esmerado  avaliio  de  los 
fundos  rùstie :os  de  la  Repùblica  poi'  me- 
dio de  peritos  nombrados  en  igual  mi 
mero  por  la  Autoridad  Eclesiastìca  y  la 
Civil. 


Art.  X.. 

Collectores   ecclesiastici  iisdem  uti 

poterunt  praesidiis  quibus  utunlur  fisca- 
les  exactores  ad  eos  cogendos  qui  solu- 
tionem  tributorum  detrectant. 


Articulo  X. 

Los  colectores  eclesiasticos  tendran 
;i  sU  disposicion  los  mismos  medios  e  <>- 
activos  que  los  colectores  nscales. 


Art.  XI. 

Substitutio  seu  conversio  decimarum 
iuxta  formam  et  conditiones  supra  seri 
ptas  non  obstat  quominus  integra  et  in- 
violabilia  maneanl  officia  et  obligationes 
utrinque  susceptae  ab  Ecclesia  et  Gu- 
bernio,  iuxta  articulum  primum  Conven- 
tionis  additionalis  ad  Concordatum  (in 
titulo  inscripto  preventivo  permanente) 
circa  solutionem  aeris  prò  rata  cuiusque 
parte  conferendi  prò  Nosocomiis,  Semi- 
nariis,  Scholis  et  Collegiis  morali  et  reli- 
giosae  iuvenum  institutioni  destinatis, 
nec  non  pio  domibus  benelìccntiae  causa 
statutis  quae  nunc  extant,  vel  in  poste- 
rum  statuentur,  excepto  casu  de  quo  in 
Articulo  VII  actum  est. 


Articulo  XI. 

No  obstante  la  conversión  de  los 
diezmos  en  la  forma  y  condiciones  indi- 
cadas,  permanccen  integros  é  inviolables 
los  deheres  y  obligacioncs  contraidos 
por  ambas  partes  (la  Iglesia  y  el  Estadoi, 
seguii  el  articulo  I  del  Conveniu  adicio- 
nal  al  Concordato  (Titulo  del  presupuesto 
permanente i.  con  respecto  al  pago  de  las 
cuotas  relativas,  en  favor  de  hospitales, 
seminarios,  escuelas  y  colegios  destina- 
la instrucción  moral  y  religiosa,  y 
de  lascasasde  beneficencia  actualmente 
establecidas  ó  que  en  lo  futuro  se  esta- 
blecieren.  salvo  el  caso  previsto  en  el 
articulo  VII. 


Art.  XII. 

Si  praesens  Conventio  ob  quemlibet 
eventum  vel  causam,  plenam  vim  et  effe- 
ctum  suum  quandocumque  habitura  non 
erit,  convenit  inter  excelsos  Paciscentes 
ac  declaratur  explicite,  rediturum  ad 
Ecclesiam  ius  indubium  tam  coram  Gu- 
bernio,  quam  coram  ndelibu^  exigendi 
ac  percipiendi  contributionem  decima- 
lem  prout  antea  fieri  solebat. 


Articulo  XII. 

Si  por  cualquier  evento  ó  motivo 
este  Convenio  no  tuviere  en  alguna 
epoca  pieno  cumplimiento  y  vigor,  queda 
explicitamente  convenido  que  la  .Iglesia 
recupera,  tanto  respecto  al  Gobierno 
corno  à  los  fieles,  el  derecho  inconte- 
stable  de  exigir  y  percibir  la  contribu- 
ción  decimai  corno  antes  lo  hacia. 


1084         Concordato  rolla  Repubblica  dell'  Equatore  aitila  >ostilu:ioiic  delle  decime      a.  1890 


Art.  XIII. 

Praesens  Gonventio  nihil  detrahit  de 
iuribus  Episcopornm  et  Capitulorum  ad 
reditus iisdem  debitos  quorum  diescessit. 

Art.  XIV. 

Ut  praestituto  tempore  finem  habeat 
supplementum  de  quo  superius  actum 

est ,  Episcopi  quotannis  Gubernio  ratio- 
nesreferent  de  proventi!  quem,  detractis 
sumptibus,  perceperint  ex  tributo  ab  iis 
exacto  trium  nummorum  prò  mille  qui 
reputantur  in  aestimatione  praediorum; 
itemque  restituent  ante  exitum  tertii 
mensis  subsequentis  anni  eam  pecuniae 
vim  quam  Gubernium  antea  solverit  sup- 
plementi nomine,  si  et  quatenus  haec 
excesserit  stipendium  Dioeeesibus  attri- 
butum.  Ceterum  obligatio  rationum  quo- 
tannis reddendarum  extinguetur  quum 
primum  quinquennali  experientia,  de  qua 
est  actum  in  Articulo  IV,  demonstra- 
tum  fuerit  reditum  ex  praedicta  contri- 
butione  praediali  perceptum  exaequare 
stabilem  summam  dotandis  Dioeeesibus 
praestitutam. 

Art.  XV. 

Si  qua  in  posterum  suborietur  diffi- 
cultas  circa  praemissa,  Sanctitas  Sua  et 
Praeses  Reipublicae  Aequatorianae  invi- 
cem  Consilia  conferent  ad  rem  amice 
componendam. 

Art.  XVI. 

Praesenti  Conventioni  vis  inerit  par- 
tii integralis  Concordati,  et  documenta 
ratihabitionis  invicem  tradentur  intra 
anni  Spatium  ex  die  huic  Conventioni 
adscripto. 

In  quorum  fidem  praefati  Plenipotea- 
tiarii  praesenti  Conventioni  subscripse- 


Articulo  XIII. 

Este  Convenio  deja  en  todo  su  va- 
lor los  derechos  de  los  Obispos  y  los 
Capitulos  a  las  rentas  atrasadas  que  se 
les   deban. 

Articulo  XIV. 

Con  el  fin  de  hacer  cesar  cuando 
sea  tiempo  el  suplemento  provisionai 
de  que  se  ha  hatolado,  los  Obispos  daràn 
todos  los  anos  cuenta  al  Gobierno  del 
producto  neto  del  impuesto  del  tres  por 
mil  sobre  el  valor  de  los  predios,  y  le 
restituiran  dentro  de  los  tres  primeros 
meses  del  ano  siguiente  la  suina  que  el 
Estado  les  haya  ànticipado  a  titulo  de 
suplemento  y  que  resuite  ser  superior 
al  presupuesto  establecido  de  las  Dió- 
cesis.  Por  otra  parte,  la  obligación  de 
rendir  cuenta  anual  cesani,  apenas  el 
experimento  de  los  cinco  afìos  de  que 
trata  el  articulo  IV,  haya  demostrado 
que  el  producto  de  la  indicada  contri- 
bución  cubie  el  presupuesto  permanente 
de  las  Diócesis. 


Articulo  XV. 

Si  surgiere  alguna  dificultad  en 
cuanto  a  las  disposiciones  aqui  consi- 
gnadas,  Su  Santidad  y  el  Presidente 
de  la  Repiiblica  del  Ecuador  se  pon- 
dràn  de  acuerdo  para  resolverla  ami- 
gablemente. 

Articulo  XVI. 

El  presente  Convenio  se  considerala 
corno  parte  integrante  del  Concordato 
y  el  canje  de  las  respectivas  ratifica* 
ciones  se  nani  dentro  de  un  ano  contado 
desde  la  fecha. 

En  fé  de  lo  cual  los  antedichos  Pie- 
nipotenciarios  firman  el  presente  Con 


a.  189  »      Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore  sulla  sostituzione  delle  decinte        1085 


rum,  illamque  suo  quisque  sigillo  obsi-         venio  y  1<>  sellai]  cada  uno  con  su  pro- 
gnavit.  pjo  sdì,,, 

Actum  Romaedie8  Novembris  1890.  II.-,  ho  en  Roma,  i  8  de  noviembre 

de  18 
(Signati) 
(L.  S.)  M.  Card.  Rampolla  l     s    Leonidas  A.  Larrea. 

Il  testo  latino  da  Conventtones  vie.  14-20,  collazionato  l'esemplare  a  firme  autograte  e 
sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Busca  16  nell'Archivio  della  Segreteria  di  stato.  Ibid.  l'esem- 
plare,  donde  il  testo  spagnuolo,  a  firma  autografa  e  sigillo  del  Presidente  Flores,  con  cui 
in  data  di  Quito  8  agosto  1S91  ratifica  il  concordato. 


Integrano  il  concordato  i  seguenti  documenti: 


a)  Nota  del  Card.  Rampolla  a  S.  E.  L.  .1.  Lanca. 

')  novembre  (890. 

A  dilucidazione  dell'art.  V*  del  Convenio  addizionale  stipulato  il  giorno  8  del  corrente 
mese  tra  la  S.  Sede  ed  il  Governo  della  Repubblica  .1  11  Equatore  per  la  conversione  o 
sostituzione  delle  decime  il  sottoscritto  Cardinal.'  &  gretario  di  Stato  ravvisa  opportuno  di 
significare  alla  S.  V.  [lima  essere  intendimento  della  S.  Sede,  che  il  Governo  Equatoriano, 
oltre  l'obbligò  di  \  rsare  anticipatamente  ogni  due  mesi  la  somma  di  sucres  '20.000  a  titolo 
di  supplemento,  come  al  detto  articolo,  sia  tenuto  a  cuoprire  in  line  di  anno  l'intero  preven- 
tivo attuale  delle  diocesi  con  una  somma  maggiore  3e  ne  sia  il  caso. 

Questa  dichiarazione  esplicativa  essendo  stata  accettata  dal  Governo  Equatoriano  ver 
ranno  scambiate  lo  rispettive  note  riversali. 

Il  sottoscritto  Cardinale  profitta  dell  incontro  per  rinnuovare  a  V.  S.  i  sensi  ecc. 

Roma  9  novembre  1890. 

firmato    \l.  Card.  Rampolla. 


b)  l\'isp<,<ta  ili  S. 

Il  sottoscritto  Incaricato  d'Affari  del- 
l'Equatore presso  la  Santa  Sede  ha  avuto 
l'onore  di  ricevere  la  Nota,  in  data  di  ieri, 
nella  quale  S  E.  Rma  il  Card  Segretario 
di  Stato  si  compiace  di  significare  che,  a 
schiarimento  dell'articolo  5°  del  Convenio 
addizionale  al  Concordato,  firmato  il  giorno  8 
del  mese  corrente,  crede  opportuno  manife- 
stare, che,  a  giudizio  della  Santa  Sede,  il 
Governo  dell'Equatore,  oltre  al  versamento 
bimestrale  anticipato  di  ventimila  sucres, 
resta  obbligato,  a  titolo  di  supplemento  e  a 
tenore  del  detto  articolo,  a  coprire  al   line 


h    I.      I.   Lanca 

IO  novembre  1890 
il  intrascrito,  Encargado  de  Negocios 
del  Ecuador  ante  la  Santa  Sede,  ha  tenido 
la  honra  de  r<  cibir  la  Nota  de  aver  en  la 
que  S.  Emcia  Rma.  el  Sefìor  Cardenal  St 
tario  de  !  rvi    expresar  que,  para 

dilucidai  ión  del  art.  5.°  del  Convenio  adi- 
cional  lirmado  el  S  del  corriente,  estima 
oportuno  manifestar  que  X  juicio  de  la  S.Sede 
elGobiernodel  Ecuador  quedaobligado,  ade 
mas  del  anticipo  bimestral  de  veinte  mil  su- 
cres, a  titillo  de  suplemcnto  y  al  tenor  de 
dicho  artfculo,  a  cubrir  al  fin  de  cada  ano 
el   total    presupuesto   de  las  Diócesis,  con 


1086         Concordato  colla  Repubblica  dell'  Equatore  sulla  sostituzione  delle  decime      a.  1890 


di  ogni  anno  il  preventivo  totale  delle  '  dio- 
cesi con  una  somma  maggiore,  se  ve  ne 
tosse  bisogno. 

Il  sottoscritto  dichiarando,  a  sua  volta, 
che  il  suo  Governo  nell'obbligarsi  sponta- 
neamente a  tale  versamento  anticipato,  lungi 
dal  considerarsi  esonerato  dal  coprire  il 
deficit  eventuale  dell'attuale  preventivo  ec- 
clesiastico, si  è  anzi  proposto  di  soddisfare 
colla  sollecitudine  possibile  ai  bisogni  della 
chiesa  equatoriana,  non  ha  difficoltà  di  accet- 
tare la  dichiarazione  esplicativa  di  Sua  Emi- 
nenza e  in  virtù  delle  proprie  istruzioni 
dichiara  felicemente  conchiusa  la  negozia 
zione  affidatagli  dal  suo  Governo. 

Scambiate  così  queste  lettere  riversali, 
esse  saranno  aggiunte  al  Convenio  ed 
avranno  eguale  valore  per  la  sua  completa 
esecuzione. 

Di  Vostra  Eminenza  Rina 

Umilissimo  e  obbedientissimo  servo 

(Firmato)  L.  A.  Larrea. 


una  suma  mavor,  si   de  elio  hubiere  nece- 
sidad. 

El  infrascrito,  declarando  a  la  vez  que 
su  Gobierno  al  obligarse  expontàneamente 
a  ese  anticipo,  lejos  de  considerarse  comò 
eximido  de  cubrir  el  déficit  eventual  del 
actual  presupuesto  eclesiàstico,  se  propuso 
mas  bien  satisfacer  con  la  posible  oportu- 
nidad  a  las  necesidades  de  la  Tglesia  ecua- 
toriana,  no  varila  en  aceptar  la  declaración 
explicativa  de  Su  Eminencia,  y,  en  virtud 
de  las  propias  instrucciones  declara  feliz- 
mente  '  la  negoeiación  confiàdale  por  su 
Gobierno. 

Cambiadas  asf  estas  Cartas  Reversales, 
quedaràn  corno  anexas  al  Convenio  y  con 
igual  valor  para  su  completa  ejecución 

De  Vuestra  Eminencia  Reverendisima 
muy  humilde  y  obediente  servidor 

L.  A.  Larrea. 


Da  Conventiones  etc.  '-'1  s.,  collazionate  per  a)  la  minuta,  per  b)  la  minuta  ilei  testo  italiano  nella  cit.  Busta  86, 
ove  è  pure  l'esemplare  del  testo  spagnuolo  a  firma  autografa  del  Larrea. 


La  convenzione  ricordata  nell'art.  XI  del  concordato  del  1881  (p.  1007)  e  del  presente 
(p.  1083)  è  del  seguente  tenore: 

Reunidos  en  Quito  el  Excelentisimo  Delegado  Apostòlico  Monsenor  Francisco  Tavani 
y  el  Excelentisimo  Ministro  del  Ecuador  cerca  de  la  Santa  Sede  Seiior  D.  Antonio  Flores, 
autoi  izados  por  sus  respectivos  Gobiernos,  para  dar  cumplimiento  a  lo  acordado  en  Roma 
entre  Su  Eminencia  el  Sor  Cardenal  Antonelli  y  el  mismo  Sor  Ministro  del  Ecuador  acerca 
del  examen  y  aprobación  de  los  trabajos  de  la  Comisión  mista  reunida  en  Quito  el  dia 
3  de  Abril  del  presente  ano,  han  convenido  en  aprobar  el  proyecto  provisionai  de  dicha 
Comisión  para  1865  y  1866,  asi  comò  el  presupuesto  permanente  que  rejirà  de  li-67  en  ade- 
lante,  en  los  terminos  siguientes 

Proyecto  provisionai  para  1865  y  1866. 

Art.  1°.  Del  producto  del  diezmo  de  1865  en  la  Arquidiocesis,  y  del  bienio  de  1865 
y  1866  en  las  Diocesis  de  Cuenca  y  Guayaquil  se  formarà  un  solo  monto  comun  y  se  adju- 
dicarà 

A  la  Arquidiocesis  de  Quito  por  el  presente  ano  de  1865  la  suma  de     .    pesos    51,735 
A  la  Diocesis  de  Cuenca,  para  los  afios  de  1865  y  1866,  la  suma  de    .    .    pesos    54,750 


1  Convention!  s  e  minuta       della 
•  Manca  »  concluda  »  o  simile. 


ma  v.  art.  V,  a)  e  il  testo  spagnuolo. 


a.  18'.m>      Concordato  colla  Repubblica  dell'Equatore  su/Za  sostitusione  delle  decime 


A  la  Diocesis  de  Guayaquil  para  los  mismos  il"--  aiios  de  1865  y  186t>,  la  suina 

de pesos  131,372 

A  las  Diocesis  nuevas,  paia  dar  principio  a   su  fundación   este  afio,  la  suina 

de  pesos  24,472  divisible  entre  todas  tres pesos  024,472 

A  las  mismas  I  )iocesis  Duevas,  para  el  afio  siguienb  de  1866,  otra  cantidad 
comò  la  anterior,  para  que,unida  con  la  midnd  dei  productode  los  remates 
de  Quito  de  ese  aiio,  se  complete  la  dotación  congrua  de  todas  tres  .    pesos  024,472 

Su  man  286,801 

Art.  2°.  Ascendiendo  el  producto  total  de  los  remates  de  Guayaquil  y  (.  uenca  por  el 
bienio  de  1865  y  18o6,  y  de  Quito  por  solo  el  aiio  presente  de  1866,  a  la  suma  de  pesos  716,189, 
6  reales  (sin  contar  con  los  remates  del  ano  de  1866  en  Quito  ;  y  deduciendo  la  suma  espre- 
sada  de  pesos  286,801  para  dotar  por  dos  anos  las  Iglesias  de  Guayaquil  y  Cucnca,  por  un 
aiio  la  de  Quito,  y  las  nuevas,  segun  se  ha  espresado,  se  condonarà  al  Gobierno  lo  que  ha 
percebido  a  mas  del  tercio  que  le  corresponde  en  el  bienio  del  diezmo  de  Guayaquil,  y 
del  de  Quito  por  el  ano  de  1865,  a  saber  la  cantidad  de  239,596  en  atención  a  las  necesidades 
del  Tesoro,  y  a  los  gastos  que  tuvo  que  hacer  en  la  ultima  guerra  con  el  Gobierno  de 
Nueva-Grenada. 

Art.  3".  Del  producto  del  diezmo  de  la  Arquidiocesis,  en  el  afio  procsimo  de  1866 
tonnara  también  el  Gobierno  el  tercio,  que  le  corresponde.  y  el  resto  despues  de  pagados 
los  pesos  51735  en  este  aiio  a  la  Iglesia  de  Quito,  la  mitad  se  distribuirà  entre  las  tres 
nuevas  Diocesis  para  completar  su  congrua  y  la  otra  mitad  quechua  a  beneficio  del  Gobierno 
por  cuenta  del  donativo. 

Presupuesto  permanente  que  rejird  de  1867  eu  addante. 

Articulo  1".  La  masa  total  de  diezmos  se  dividila  desde  1867  en  addante  en  dos  partes 
iguales,  la  una  para  la  Iglesia,  y  la  otra  para  el  Estado,  sin  que  este  pueda  disponer  nada 
de  la  mitad  correspondente  a  aquella.  La  Iglesia  por  su  parte  quedarà  obligada  al  pagode 
las  cuotas  que  ha  satisfecho  hasta  el  dia  en  favor  de  los  Hospitales  \  Seminarios;  y  el 
Estado,  por  la  suya,  pagarà  las  de  las  Escuelas,  Colegios  destinados  a  la  instrucción  moral 
y  religiosa,  y  casas  de  benelicencia,  que  no  paga  attualmente,  o  que  se  establescan  en  le 
succesivo. 

Art.  2».  La  masa  decimai  correspondii  nte  a  la  Iglesia,  esto  es  la  mitad  del  producto 
total,  se  distribuirà  segun  el  presupuesto  siguiente  por  cada  ano 

Fara  la  Arquidiocesis pesos  65,000 

(         Diocesis  de  Cuenca pesos  39,850 

1  Hocesis  de  Guayaquil pesos  83,000 

Diocesis  de  Loja '.    .  pesos  29,668. 5  r. 

Diocesis  de  Riobamba pes<'s  2».668.5r. 

Diocesis  de  Iba ira pesos  29,668. 5 r. 

(Juando  la  mitad  de  la  renta  decimai  que  se  reserva  la  Iglesia,  no  alcanzare  a  cubrir 
la  cifra  total  del  presupuesto  eonsignado  en  el  presente  Articulo  para  la  dotación  de  las 
seis  Diocesis  del  Ecuador,  el  Gobierno  se  obliga  a  suplir  el  deficit;  tornandolo  de  la  otra 
mitad  de  la  renta  decimai  que  la  Iglesia  cede  a  la  Nacion;  pero  quedando  siempre  al  Fisco 
libre  el  tercio  que  le  corrispondia  antiguamente. 


1088  Accordo  sulla  sistemazione  della  Diocesi  di  Cartagine  a.  1893 

Au.  3°.  El  residuo  sì  hubiese,  se  invertirà  en  auxilio  de  las  mismas  Iglesias,  a  pro- 
porción  de  sus  necesidades,  o  en  la  ereccion  de  nuevas  Diocesis  segnn  lo  estipulado  en  e] 
art0  1i>  del  Concordato,  o  estableeimienio  y  fomento  de  misiones,  segun  lo  estimare  conve- 
niente la  Santa  Sede,  o  el  Ordinario  eclesiastico. 

Art.  4°.  La  Iglesia  designar;-!,  corno  ha  hecho  hasta  ahora,  los  Colectores  o  Tesoreros 
eclesiasticos,  encargados  para  la  recaudación  de  diezmos,  en  el  modo  que  se  acordara 
entre  los  Obispos  y  el  Poder  Ejecutivo. 

Art.  5°.  La  dotación  asignada  a  cadauna  de  las  seis  Iglesias  Catedrales  en  el  presti- 
puesto  que  obra  en  el  articulo  segundo,  se  repartirà,  por  los  ordinarios  respectivos  con  sus 
Capildos  a  los  participes  sin  que  intervenga  en  elio  ninguna  otra  autoridad,  ni  aun  para 
revisar  las  cuentas. 

Art.  b°.  La  asignación  senalada  para  la  Catedra  de  Teologia  en  la  Universidad  se 
erogarà  para  la  subsistencia  de  los  Misioneros  de  montana. 

Art.  7°.  El  presente  arreglo  sera  sometido  a  la  aprobación  del  Congreso  que  està 
actualmente  reunido,  y  con  està  aprobación  en  todas  sus  partes,  quedara  perfeccionado  defi- 
nitivamente. 

Anadase  la  demostracción  de  la  parte  de  diezmos  que  percibe  la  Iglesia  y  el  Estado 
para  el  bienio  de  1865  y  186t>  segun  los  tres  articulos  del  Presupuesto  provisional. 

Francisco  Tavani  Delegado  Aphco 
Ant.  Flores. 

Dalla  copia  nell'Archivio  della  S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord.  Adì.  Equatore  Appendice  .V.  ~-5. 
l'unitavi    i  demostnicción  ». 


CXXVII. 
ACCORDO   SULLA  SISTEMAZIONE   DELLA  DIOCESI  DI  CARTAGINE. 

1.  -  Nota  diplomatica  dell'Emo  Card.  Segretario  di  Stato  a  S.  E.  l'Amba- 
sciatore di  Francia. 

7  novembre  1893. 

Avuto  riguardo  alla  speciale  situazione  in  cui  si  trova  la  Reggenza  di  Tunisi 
sotto  il  Protettorato  della  Francia  e  volendosi  dare  alla  Diocesi  di  Cartagine,  che 
è  compresa  in  quel  territorio,' una  sistemazione  più  conforme  al  nuovo  ordine  di 
cose,  ivi  stabilito,  tra  la  Santa  Sede  ed  il  Governo  della  Repubblica  Francese  è  stato 
conchiuso  il  seguente  accordo,  il  quale  durante  il  protettorato  anzidetto  sarà  da 
ambe  le  parti  costantemente  osservato: 

Art.  I. 

L'Arcivescovo  di  Cartagine  sarà  nominato  dal  Sommo  Pontefice  previo  accordo 
col  Governo  Francese. 


a.  1393  lecordo  >itlln  sistemazione  della  Diocesi  di  Cartagine  1089 


Art.  II. 

Il  Governo  Francese  continuerà  a  somministrare  una  speciale  sovvenzione  annua 
all'Arcivescovo  di  Cartagine  come  al  defunto  Cardinale  Lavigerie.  ' 

Lo  scrivente  Cardinale  Segretario  di  Stato  nel  manifestare  a  Sua  Eccellenza 
il  Signore  Ambasciatore  di  Francia  il  consentimento  della  Santa  Sede  al  menzionato 
accordo,  ha  l'onore  di  confermargli  i  sensi  della  sua  alla  considerazione. 

[Firmato)  M  Card.  Rampolla, 

2.    -  Nota  diplomatica  di  S.  E.  l'Ambasciatore  di  Francia  all'Emo  Card.  Se- 
gretario di  Stato  di  Sua  Santità. 

7  novembre  1893. 

Considérant  la  situation  speciale  dans  laquelle  se  trouve  la  Régence  de  Tunis 
sous  le  Protectorat  de  la  France,  et,  afm  de  donnei*  au  Diocèse  de  Carthage,  qui 
est  compris  dans  ce  territoire,  une  organisation  plus  conforme  à  l'ordre  de  choses 
aitisi  établi,  le  Gouvernement  de  la  République  Francaise  et  le  Saint-Siège  ont  conclu 
l'accord  suivant,  qui,  pendant  la  durée  du  dii  Protectorat,  sera  constamment  observé 
par  les  deux  parties. 

Art.  I. 

L'Archevèque  de  Carthage  sera  nommé  par  le  Souverain  Pontife  après  accord 
avec  le  Gouvernement  Franoais. 

Le  Gouvernement  Francais  continuerà  d'allouer  une  subvention  speciale  annuelle 
à  l'Archevèque  de  Carthage,  cornine  a  leu  le  Cardinal  Lavigerie. 

Le  soussigné,  Ambassadeur  de    France   près  le  Saint-Siège,  en    faisant    part    a 

Son  Eminence  Monsieur  le  Cardinal  Secrétaire  d'Etat   de   l'adhésion  du  Gouverne 

ment  de  la  République  à  l'accord  ci-dessus,  a  l'honneur  de  lui  renouvelcr  les  assu- 

rances  de  sa  haute  considération. 

(signé)  Ed.  Lefebvre  de  Béhaine. 

I  ).i  Conventiones  etc.  losilu,  collazionati  per  1.  la  minuta,  per  2.  l'esemplare  .i  arma 
autograta  dell'ambasciatore  francese  in  Busta  87  nell'Archivio  della  Segreteria  di  Stato. 

'  L'assegno  annuo  è  risalo  in  franchi  75  mila  (Nota    li  Conventi 


1090    Concordato  per  l'erezioni-  della  facoltà  teologica  nell'università  di  Strasburgo    a.  1902 


CXXVIII. 

CONCORDATO  PER  L'EREZIONE  DELLA  FACOLTÀ  TEOLOGICA 
NELL'UNIVERSITÀ   DI   STRASBURGO. 

5  dicembre  1902. 
Le  soussigné  Cardinal  Mariano  Rampolla  ',  Secrétaire  d'Etat  de  Sa  Sainteté,  de 
la  part  du  Saint-Siège,  et  Monsieur  -  le  Baron  Georges  de  Hertling,  Chambellan  de 
Sa  Majesté  le  Roi  de  Bavière,  membre  du  Reichstag  de  l'Empire  Germanique,  Séna- 
teur  du  Royaume  de  Bavière,  membre  de  l'Académie  Royale  Bavaroise  des  Sciences, 
professeur  à  l'Université  de  Munich,  délégué  de  la  part  du  Gouvernement  Imperiai 
Allemand,  sont  convenus  des  articles  suivants: 

Artide  1. 

L'instruction  scientirique  sera  donnée  aux  jeunes  clercs  du  diocèse  de  Strasbourg 
par  une  faculté  de  Théologie  catholique  qui  sera  érigée  à  l'Université  de  Strasbourg. 
En  mème  temps,  le  Grand  Séminaire  épiscopal  continuerà  d'exister  et  de  fonctionner 
pour  l'éducation  pratique  des  dits  clercs,  qui  y  recevront  l'enseignement  nécessaire 
dans  toutes  le  matières  se  rapportant  à  l'exercice  des  fonctions  sacerdotales. 

Artide  2. 

La  dite  faculté  comprendra  notamment  les  branches  suivantes: 

1.  La  propédeutique  théologique  à  la  philosophie 3  ; 

2.  La  théologie  dogmatique; 

3.  La  théologie  morale; 

4.  L'apologétique  ; 

5.  L'histoire  ecclésiastique  ; 

6.  L'exégèse  de  l' Ancien  Testament  ; 

7.  L'exégèse  du  Nouveau  Testament  ; 

8.  Le  droit  canon  ; 

9.  La  théologie  pastorale,  et 
10.  L'Archeologie  sacrée. 

Artide  3. 

La  nomination  des  professeurs  se  fera  après  entente  préalable  avec  i'Evéque. 
Avant  d'entrer  en  fonctions,  les  professeurs  auront  à  faire  la  profession  de  foi  entre 
les  mains  du  doyen,  suivant  les  formes  et  règles  de  PEglise. 


1  La  copia  adii.  <  del  Tindaru  ». 

1         pia  om. 
■  Potrebbe  pensarsi  che  la  formula  dovesse  es»ere  differente,  ma  anch''  in  Germ.  300  è  cosi. 


a.  1904  Convenzione  relativamente  agli  ordini  religiosi  in  spagini  1091 


Artide  4. 

Les  rapports  eatre  la  fàculté  et  ses  membres  d'un  coté  et  l'Eglise  et  les  autorités 
ecclésiastiques  de  l'autre,  sont  déterminés  par  les  Règlements  établis  pour  les  facultés 
de  Théologie  catholique  de  Bonn  et  de  Breslau. 

Artide  5. 

Si  la  preuve  est  fournie  par  l'autorité  ecclésiastique  qu'un  des  professeurs  doit 

fitre  ccmsidéré  comme  incapable  de  continuer  son  professorat,  soit  pour  manque 

d'orthodoxie,  soit  en  raison   de  manquements  graves  aux  règles  de  vie  et   de  con- 

duite  d'un  prètre,  le  Gouvernement  pourvoira,   sans  délai,  à  son   remplacement   et 

prendra  les  mesures  propres  a  laire   eesser   la   participation   dudit    professeur  aux 

affaires  confiées  à  la  faculté. 

Rome  le  5.  Décembre  1902. 

Mariano  Card.  Rampolla. 

Baron  Georges  de  Hertling. 

Da  Arcìiiv  fiir  teatini.  Kirchenrechl  LXXXIII  il' 03),  116 s.,  collazionata  la  copia  senza 
firme  in  Gemi.  300  111   nell'Archivio  della  S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord. 

A  questa  è  identico  ibid.  altro  esemplare  coj  n."  74102  A.  E.)  a  firme  autografe  del  Barone 
von  Hertling  e  del  Card.  Rampolla,  ma  colla  data  di  Berlino  20  novembre  1902  e  con  le 
parti  poste  in  ordine  inverso  dal  testo  pubblicato. 


CXXIX. 

CONVENZIONE  FRA  PIO  X  E  ALFONSO  XIII   RE  DI  SPAGNA 
RELATIVAMENTE  AGLI  ORDINI  RELIGIOSI. 

19  giugno  1904. 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontifìce  Pio  X  y  Su  Majcstad  el  Rey  Católico  de  Espana 
Don  Alfonso  XIII,  con  el  fin  de  aclarar  las  dudas  suscitadas  sobre  la  situación  juri- 
dica  de  las  Ordenes  religiosas  en  Espana  y  la  interpretación  y  aleance  que  debe 
darse  en  esa  materia,  asi  a  los  articulos  del  Concordato  vigente,  corno  a  los  pre- 
ceptos  de  la  Lev  de  Asociaciones  de  treinta  de  Junio  de  mil  ochocientos  odierna 
y  siete  y  a  las  autorizaciones  otorgadas  à  las  Ordenes  y  Casas  religiosas  existentes 
y  resoluciones  dictadas  por  diferentes  Gobiernos  sobre  este  particular,  han  resuelto 
celebrar  un  Convenio,  a  cuyo  efecto  han  nombrado  por  sus  Plenipotenciarios,  a 
saber : 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontince,  à  Su  Excclencia  Monsefìor  Aristides  Rinaldini, 
Arzobispo  de  Heraclea,  Gran  Cruz  de  la  Real  y  distinguida  órden  de  Carlos  III 
y  de  Leopoldo  de  Bèlgica,  Nundo  Apostòlico  en  el  Reino  de  Espana  etc.  etc.  etc,  y 

Su  Majestad  el  Rey  Católico  de  Espana,  al  Excrho.  Seftor  Don  Faustino  Rodri- 
guez  San  Pedro,  Gran  Cruz  de  la  Real  y  distinguida  órden  de  Carlos  III,  de  la  de 


[092  Convenzione  relativamente  agli  ordini  religiosi  in  Spagna  a.  1904 

Santiago  y  la  Espada,  de  Portugal,  Senador  vitalicio  del   Reino,  su  Ministro  de 
Estado,  etc.  etc.  etc. 

Quienes,  despues  de  haber  eanjeado  sus  plenos  Poderes,  hallados  en  buena  y 
debida  forma,  han  convenido  en  los  articulos  siguientes: 

Articulo  primero. 

Las  Ordenes  y  Congregaciones  religiosas  existentes  en  Espafia  en  la  fecha  de 

la  ratifìcación  del  presente  Convenio  y  que   hayan  cumplido  antes  de  ella  con  las 

formalidades  establecidas  en  la  Real  órden  circular  de  nueve  de  Abril  de  mil  nove- 

cientos  dos,  gozaran  de  la  personalidad  juridica,  de  que  hoy  estàn  en  posesion  ;  se 

consideraràn  comprendidas  en  la  excepción  establecida  en  el  panalo  primero  del 

articulo  segundo  de  la  Ley  de  treinta  de  Junio  de  mil  ochocientos  y  siete,  y  se 

reginin  por  sus  reglas  y  disciplina  propia  y  por  las  disposiciones  de  este  mismo 

Convenio. 

Articulo  segundo. 

Las  Ordenes  y  Congregaciones  religiosas  no  tendràn  derecho  a  subvención  ni 
auxilio  alguno  del  Presupuesto  del  Estado  y  estaràn  sometidas,  en  cuanto  &  su 
régimen  canònico,  a  los  Diocesanos  y  Prelados  propios,  segiin  las  reglas  de  sus 
Estatutos  y  las  disposiciones  del  derecho  canonico  y  de  la  disciplina  eclesiastica 
vigente,  y  en  cuanto  a  sus  relaciones  con  el  Poder  civil,  a  las  leyes  generales  del 
Reino.  En  caso  de  discordia,  la  Santa  Sede  y  el  Gobierno  de  Su  Majestad  se  enten- 
deràn  amigablemente  para  allanar  las  dificultades  que  pudieran  surgir. 

Articulo  tercero. 

Las  Casas  ó  Conventos  de  las  citadas  Ordenes  y  Congregaciones  religiosas 

estarAn  sujetas  a  los  impuestos  del  pais  por  sus  bienes  ó  por  las  profesiones  e  indu- 

strias  que  ejerzan,  en  condiciones  de  igualdad  respecto  de  las  demàs  personas  juri- 

dicas  ó  sùbditos  espaììoles  y   no  sertln   objeto   de   ninguna  tributación   ó   exacción 

especial. 

Articulo  cuarto. 

Se  mantendràn  las  Casas  y  Conventos  que  a  la  fecha  de  la  ratifìcación  de  este 

Convenio  tengan  establecidas  las  Ordenes  y  Congregaciones  religiosas  citadas  en  el 

articulo  primero,  pero  no  podràn  abrirse  ni  establecerse  ninguna  otra  en  la  que  se 

haga  vida  comùn  sin  previo  consentimiento  del  Prelado  diocesano  y   sin  autoriza- 

ción  dictada  por  Real  órden.  Estas  autorizaciones  se  publicaràn  necesariamente  en 

la  Gaceta  de  Madrid. 

Articulo  quinto. 

Las  Casas  ó  Conventos  de  las  Ordenes  y  Congregaciones  religiosas  en  que  haya 
ménos  de  doce  individuos  que  hagan  vida  comun,  se  suprimiràn,  agregàndose  los 
religiosos  ó  religiosas  a  otros  Conventos  ó  Casas  de  la  misma  Orden  y  quedando 
los  edificios  y  propiedades  en  que  se  hallasen  establecidos  los  que  se  supriman,  a 
la  libre  disposición  de  los  Superiores.  Se  exceptuan  del  anterior  precepto  las  Comu- 
nidades  religiosas  que  no  hacen  vida  con  ventimi  ó  que  en  virdud  de  su  instituto  se 
dedican  à  obras  de  beneficencia,  ensenanza,  caridad  y  asistencia  a  los  enfermos,  à 
los  ancianos,  a  los  pobres  y  abandonados;  corno  tambien  las  Casas  de  Procura  y  los 


a.  l»'ii  Convenzione  relativamente  agli  ordini  religiosi  />:  Spagna  1093 

Sanatorios  que  pudiesen  tener  las  diferentes  Ordenes  y  Congregaciones  en  algunos 
lugares  especiales.  El  presente  artfculo  tendra  fuerza  ejecutiva,  transcurridos  que 
sean  seis  meses  de  la  publicación  de  este  Convenio  en  la  Gaceta  de  Madrid. 

Articulo  sexto. 

No  se  podra  establecer  en  Espana  ninguna  Orden  6  Congregando  nueva  sin 
que  esté  autorizada  por  Su  Santidad  y  sin  previo  acuerdo  de!  Gobierno  con  la 
Santa  Sede  consignado  en  Keal  Decreto  publicado  en  la  Gaceta  de  Madrid. 

Articulo  séptimo. 

La  C)rden  de  los  P.  P.  Escolapios  continuala  en  las  mismas  condiciones,  derechos 
y  beneficios  que  hoy  disunita. 

Articulo  octavo. 

Las  Asociaciones  para  fines  religiosos,  cuyos  individuos  no  estén  unidos  por  vin 
culo  de  profesión  religiosa  ni  hagan  vida  comiin  y  que  por  lo  tanto  no  tengali  el 
caracter  de  Orden  ó  Congregación  religiosa  se  entiende  que,  sin  perjuicio  de  la  auto 
ridad  que  corresponde  à  los  Obispos  en  la  dirección  del  régimen  espiritual  y  reli- 
gioso de  las  mismas,  se  regiràn  por  la  lev  general  de  Asociaciones  y  los  pi  in.  ì 
pios  del  derecho  comun,  sin  limitación  alguna  para  el  presente  ni  para  lo  porvenir; 
debiendo  inscribirse  en  el  Registro  especial  a  que  se  refiere  el  articulo  séptimo  de 
la  mencionada  Lev  de  Asociaciones  de  treinta  de  Junio  de  mil  ochocientos  ochenta 
y  siete  y  cumplir  los  demàs  preceptos  de  la  misma. 

ViiKulo  noveno. 

Los  extranjeros  no  podran  constituir  en  Espafia  Ordenes  y  Congregaciones 
religiosas  de  las  mencionadas  en  el  articulo  primero  sin  haberse  naturalizado  pre- 
viamente en  el  Reino  con  arreglo  a  la  Lev  comun.  Los  religiosos  que,  conservando 
su  condición  legai  de  extranjeros,  ingrescn  ó  residan  en  algtin  Convento  6  Casa 
religiosa  existente  en  Espafia,  seguiran  sujetos  &  unlas  las  disposiciones  del  derecho 
comiin  vigentes  para  los  siibditos  extranjeros. 

Articulo  dècimo. 

En  el  Ministerio  de  dacia  y  Justicia  se  abrirà  un  Registro  especial  en  el  que 
se  inscribiran  las  Ordenes  y  Congregaciones  religiosas  à  que  se  refiere  este  Con- 
venio v  las  que  por  acuerdo  de  ambas  Potestades  se  constituyan  en  lo  sucesivo. 

AriHul"  undécimo, 

El  Ministerio  de  Grada  y  Justicia,  de  acuerdo  con  el  Consejo  de   Ministros  v 

en  concordia  con  la  Santa  Sede,  dictara  las  medidas  reglanientarias  y  aclaratorias 
que  pudiera  necesitar  la  ejecución  del  presente  Convenio  en  lo  relativo  &  las  Ordenes 
y  Congregaciones  religiosas  establecidas  6  que  se  establezcan  por  acuerdo  de  las 
dos  Potestades. 


1094  Accordo  preliminare  colla  Spagini  per  modifiche  al  concordato  dèi  1851      a.  1904 

Artfculo  duodècimo. 
El  canje  de  las  Ratificaciones  del  presente  Convenio  se  verificarà  en  Madrid,  lo 
antes  que  luere  posible. 

En  fé  de  lo  cual  los  respectivos  Plenipotenciarios  han  firmado  el  presente  Con- 
venio y  le  han  autorizado  con  su  sello. 

Hecho,  por  duplicado,  cn  Madrid  a  diez  y  nueve  de  Junio  de  mil  novecientos 
cuatro. 

f  A.  Rinaldini  Faustino  Rodriguez 

Arzobispo  de  Heraclea  San  Pedro 

Nuncio  Apostolico 

(L.  S.)  (L.  S.) 

Dall'esemplare  a  firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Spagna  293.  4  nel- 
l'Archivio della  S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord.  UArchiv  fiir  kathol.  Kir- 
chenrecht  LXXXV  (1903),  319-321  e  Ada  pontificia  II  (1905),  256-260,  danno  un  testo  francese, 
in  cui  è  da  notare  la  lezione  «  exemption  »  peri'  «exacción»  del  testo  spagnuolo  nell'art.  3. 


cxxx. 

ACCORDO  PRELIMINARE  COLLA  SPAGNA 
PER  MODIFICHE  AL  CONCORDATO  DEL  1851. 

12  luglio  1904. 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontifìce  Pio  X  y  su  Majestad  Catodica  el  Rey  Don  Al- 
fonso XIII,  deseando  vivamente  llegar  a  un  comun  acuerdo  acerca  de  la  necesidad 
y  forma  de  introducir  alguna  modificación  en  el  Concordato  de  1851  '  en  cuanto  se 
refiere  à  los  gastos  del  Culto  y  del  Clero  y  su  mejor  distribución,  han  nombrado 
con  este  objeto,  sus  Plenipotenciarios,  a  saber: 

Su  Santidad  el  Sumo  Pontifìce  à  Su  Excelencia  Monsenor  Aristides  Rinaldini 
Arzobispo  de  Heraclea,  Gran  Cruz  de  la  Real  y  distinguida  órden  de  Carlos  III  y 
de  la  de  Leopoldo  de  Bèlgica,  Nuncio  Apostòlico  en  el  Reino  de  Espana  ect.  ect.  y 

Su  Majestad  el  Rey  Catodico  de  Espana  al  Excmo  Sefior  Don  Faustino  Rodriguez 
San  Pedro,  Gran  Cruz  de  la  Real  y  distinguida  órden  de  Carlos  III,  de  la  de  Santiago 
v  la  Espada  de  Portugal,  Senador  Vitalicio  del  Reino,  su  ministro  de  Estado  ect.  ect. 

Los  cuales  despues  de  haber  canjeado  sus  plenos  poderes  y  hallarlos  en  debida 
forma,  han  convenido  en  formalizar  el  presente  Protocolo. 

Articulo  I. 
De  igual  modo  que  se  hizo  para  el  Concordato  de   1851   se  crearà,  dentro  del 
plazo  de  un  mes  contado  desde  la  ratificación  de  este  Protocolo,  una  Junta  ó  Comi- 

■  V.  p.  770  ti. 


a.  1904        (i  i  01  i  i  preliminare  c//</  Spagna  per  modifit  he  11/  <  "ii<  or  dato  del  (85  1095 


sión  mixta,  la  tnitad  de  cuyos  miembros  sera  nombrada  por  su  Santidad  y  la  otra 
mitad  por  el  Gobierno  de  Su  Majestad  Católica. 

Arti,  ulo  II. 

Sera  Presidente  de  està  Junta  6  Comisión  mixta  el  Muv  Reverendo  Arzobispo 
d(     I  "ledo. 

Artfculo  III. 

Dicha   [unta  6  Comisión  mixta  tenebra  las  atribuciones  siguientes: 

A  -  Estudiar  y  trazar  una  mieva  división  y  circunscrippión  de  las  Diócesis  de 
toda  la  Peninsula  é  islas  adyacentes  completandola  con  las  modificaciones  de  Par- 
roquias  y  demas  a  que  esto  pueda  dar  lugar. 

B  -  Pruponer,  si  por  resultas  de  stis  trabajos  la  creyese  oportuna  y  util,  la 
supresión  de  al«una  ó  algunas  de  las  expresadas  Diócesis  ó  circunscripciones 
haciendo  està  propuesta  a  los  fines  del  articulo  siguiente. 

C  -  A  la  vez  que  lieve  a"  cabo  los  trabajos  antes  referidos  deberà"  examinar 
atenta  y  detenidamente  la  posibilidad  y  la  torma  de  realizar  en  los  gastos  del  Culto 
v  del  Clero  otras  economias  que,  sin  perturbar  gravemente  el  estado  de  la  [glesia 
en  Espana  alivien  la  situai  ión  del  Erario  Piiblico. 

D  -  Examinar  y  proponer  de  igual  minerà   las  medidas  que  juztrue   nu 
cticas  y  oportuna-  para  mejorar  la  situación  econòmica  de  los  Pàrrocos  rurales. 

Vrtìculo  IV. 

Las  propuestas  de  està  Junta  ó  Comisión  mixia  se  considerarci]   y  tcndran  cn 

su  conjunto  por  la  Santa  Sede  y  el  Gobierno  de  Su  Majestad  Católica  corno  bases 

y  punto  de  partida  para  llegar  a  un  acuerdo  definitivo  sobre  los  puntos  indicados 

en  este  Protocolo. 

Articulo  V. 

Este  Protocolo  .--era  ratificado  y  las  ratificaciones  canjeadas  en  Madrid  en  el 
mas  breve  plazo  posible. 

En  fé  de  lo  cual  los  Plenipotenciarios  ban  firmado  el  presente  Protocolo  y  le 
han  autorizado  con  su  sello  en  Madrid  a  doce  de  Julio  de  mil  novecientos  cuatro. 

L.  S.  -  Aristides  Rinaldini,  Arzobispo  de  Heraclea,  Nuncio  Apostòlico. 

L.  S.  -  Faustino  Rodriguez  San  Fedro. 

I  )all'esemplarc  a  firma  autografa  e  sigillo  del  R<  Alfonso, con  cui,  in  data  di  Sant'llde- 
fonso.  3  luglio  1908,  ratifica  il  concordato,  in  Busta  SS  nell'Archivio  della  Segreteria  di 
Stato:  ne  è  dato  un  testo  italiano  in  Archiv  fiir  kathol.  Kir<  I"  nnclit  L.NXM.N  1 ''<''' , 
110  s.  e  Civiltà  Cattolica,  1908,  III,   I 


10%  Concordato  per  le  missioni  cattoliche  nel  Congo  a.  1906 


CXXXI. 
CONCORDATO  PER  LE  MISSIONI  CATTOLICHE  NEL  CONGO. 

26  maggio  1906. 

Le  Saint-Siège  apostolique,  soucieux  de  favoriser  la  diffusion  méthodique  du 
catholieisme  au  Congo,  et  le  gouvernement  de  l'Etat  indépendant,  appréciant  la  part 
consideratile  des  missionnaires  eatholiques  dans  son  oeuvre  civilisatrice  de  l'Afrique 
centrale,  se  sont  entendus  entre  éux  et  avec  les  représentants  des  missions  eatho- 
liques du  Congo  en  vue  d'assurer  davantage  la  réalisation  de  leurs  intentions 
respectives. 

A  cet  effet,  les  soussignés: 

S.  Exc.  Mgr.  Vico,  archevéque  de  Philippes,  nonce  apostolique,  grand'  croix  de 
l'ordre  de  la  Conception  de  Villa  Vicosa,  commandeur  avec  plaque  de  l'ordre  de 
Charles  III,  etc,  dument  autorisé  par  Sa  Sainteté  le  Pape  Pie  X,  et 

Le  chevalier  de  Cuvelier,  officier  de  l'ordre  de  Léopold,  commandeur  de  l'ordre 
de  Saint-Grégoire-le-Grand,  etc,  dùment  autorisé  par  S.  M.  Léopold  II,  roi-souverain 
de  l'Etat  indépendant,  sont  convenus  des  dispositions  suivantes: 

1°  -  L'Etat  du  Congo  concederà  aux  établissements  des  missions  eatholiques  au 
Congo  les  terres  nécessaires  à  leurs  oeuvres  religieuses  dans  les  conditions  suivantes: 

2°  -  Chaque  établissement  de  mission  s'engage,  dans  la  mesure  de  ses  ressources, 
à  créer  une  école  où  les  indigènes  recevront  l'instruction.  Le  programme  compor- 
terà notamment  un  enseignement  agricole  et  d'agronomie  forestière  et  un  ensei- 
gnement  professionnel  pratique  des  métiers  manuels; 

3°  -  Le  programme  des  études  et  des  cours  sera  soumis  au  gouverneur  general 
et  les  branches  à  enseigner  seront  fixées  de  commun  accord.  L'enseignement  des 
langues  nationales  belges  fera  partie  essentielle  du  programme; 

4°  -  Il  sera  fait  par  chaque  supérieur  de  mission,  à  des  dates  périodiques,  rapport 
au  gouverneur  general  sur  l'organisation  et  le  développement  des  écoles,  le  nombre 
des  élèves,  l'avancement  des  études,  etc.  Le  gouverneur  general,  par  lui-méme  ou 
un  délégué  qu'il  designerà  expressément,  pourra  s'assurer  que  les  écoles  répondent 
à  toutes  les  conditions  d'hygiène  et  de  salubrité; 

5°  -  La  nomination  de  chaque  supérieur  de  mission  sera  notifiée  au  gouverneur 
general; 

6°  -  Les  missionnaires  s'engagent  à  remplir  pour  l'Etat,  et  moyennant  indemnité, 
les  travaux  spéciaux  d'ordre  scientifique  rentrant  dans  leur  compétence  person- 
nelle,  tels  que  reconnaissances  ou  études  géographiques,  ethnographiques,  linguisti 
ques,  etc; 

7°  -  La  superficie  de  terres  à  allouer  à  chaque  mission,  dont  l'établissement  sera 
décide  de  commun  accord,  sera  de  100  hectares  culti vables;  elle  pourra  ètre  portée 
à  200  hectares  en  raison  des  nécessités  et  de  l'importance  de  la  mission.  Ces  terres 


a.  1907         Convenzione  sull'insegnamento  nei  seminarti  della  Polonia  Russa  K>»7 

ne  pourront  Otre  aliénées  et  devront  rester  afl'ectées  à  leur  utilisation  aux  oeuvres 
de  la  mission.  Ces  terres  sont  données  à  titre  gratuit  et  en  proprieté  perpetuelle; 
leur  emplacement  sera  déterminé  de  commun  accord  entre  le  gouverneur  genera] 
et  le  supérieur  de  la  mission; 

8°  -  Les  missionnaires  catholiques  s'engagent,  dans  la  mesure  de  leur  personnel 
disponible,  à  assurer  le  ministère  sacerdotal  dans  les  centres  où  le  nombre  des  lidcles 
rendrait  leur  présence  opportune.  En  cas  de  residence  stable,  les  missionnaires  rece- 
vront  du  gouvernement  un  traitement  à  convenir  dans  chaque  cas  particulier; 

9°  -  Il  est  convenu  que  les  deux  parties  contractantes  recommanderoni  toujours 
a  leurs  subordonnés  la  necessitò  de  conserver  la  plus  parfaite  harmonie  entre  les 
missionnaires  et  les  agents  de  l'Etat.  Si  des  difficultés  venaient  à  surgir,  elles  sci  ohi 
réglées  à  l'amiable  entre  les  autorités  locales  respectives,  et  si  l'entente  ne  pouvait 
s'obtenir,  les  mémes  autorités  locales  en  référeraient  aux  autorités  supérieures. 

En  foi  de  quoi  les  soussignés  ont  signé  la  présente  convention  et  y  ont  appose 
leurs  cachets. 

Fait  en  doublé  excmplaire  a  Bruxelles  le  26  mai  1906. 

Ch.  de  Cuvelier. 

Vico, 

Arehevéque  de  Philippes, 

Nonce  Apostolique 

Da  Ardi iv  fur  kathol.  Kirchenrechl  LX  XXVII  (1907),  312  s ,  collazionata  la  copia  nel- 
l'Archivio della  S.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord.,  n."  17874,  ove  le  firme  sono 
in  ordine  inverso. 


CXXXII. 

CONVENZIONE  SULL'INSEGNAMENTO  NEI  SEMINARI1 
DELLA  POLONIA  RUSSA. 

22  limilo  1907. 

Les  soussignés,  ayant  été  autorisés  par  leurs  Gouvernements  de  conclure,  au 
sujet  de  l'étude  et  des  examens  de  la  langue,  de  l'histoire  et  de  la  littérature  russes 
dans  les  Séminaires  catholiques  de  Pologne,  un  accord  sur  la  base  des  Conventions 
de  1882  '  et  de  1897  et  du  Pro-Memoria  remis  par  le  Cardinal  Secrétaire 2  d'Etat 
de  Sa  Sairlteté  au  Chargé  d'Affaires  de  Russie  en  date  du  4  Aoùt  1906,  sont  con- 
venus  des  articles  suivants: 

I.  Le  pian  et  le  programme  de  l'étude  de  la  langue,  de  l'histoire  et  de  la  lit- 
térature russes  sont  formés  par  l'Evèque  (à  la  direction  duquel  Ics  Séminaires  dio- 
césains  sont  soumisi  d'accord  avec  le  Gouvernement,  en  coniormité  de  la  nature  et 
du  but  des  Séminaires.  Les  maìtres  enseignant  ces  branches  sont  de  méme  nommés 
par  l'Evèque  avec  l'agrément  préalable  du  Gouvernement. 


V.  p.  1016  ss. 
Archiv  odi. 


1098  Convenzione  sull'insegnamento  nei  seminarti  della  Polonia  Russa        a.  1897 


II.  Les  examens  de  le  langue,  de  l'histoire  et  de  la  littérature  russes  dans  les 
Séminaires,  a  l'occasion  du  passage  des  élèves  d'une  classe  à  l'autre  et  de  leur 
sortie  du  Séminaire,  se  font  en  présence  du  Gouverneur  locai  ou  d'une  personne 
spécialement  déléguée  par  lui  à  cet  effet,  assistè  d'un  Représentant  de  l'Arrondis- 
sement  scolaire. 

III.  Le  droit  de  donnei*  des  notes  aux  élèves  est  réservé  aux  professeurs;  La 
présence  du  Représentant  du  Pouvoir  et  de  l'autorité  scolaire  aux  examens  a  seule- 
ment  pour  but  de  donnei*  au  Gouvernement  le  moyen  de  s'informer  de  première 
source  sur  la  marche  et  le1  progrès  de  l'enseignement  des2  matières  non  théolo- 
giques  et  de  venir  en  aide  a  cet  enseignement  par  les  moyens  qu'il  a  à  sa  dispo- 
sition. 

IV.  Les  examens  a  l'occasion  du  passage  d'une  classe  à  l'autre  sont  seulement 
verbaux;  les  examens  à  l'occasion  de  la  sortie  du  Séminaire  sont  verbaux  et  par 
écrit. 

V.  Les  thèmes  pour  les  examens  par  écrit  sont  choisis  par  l'Evéque  en  cònformité 
avec  les  cours  de  langue,  d'histoire  et  de  littérature  russes  faits  aux  élèves  du  Sémi- 
naire. Ils  sont  communiqués  par  l'Evéque  qui  extrait,  en  présence  des  Représentants 
de  l'Autorité  civile  et  des3  élèves  de  la  classe  de  sortie,  un  des  billets  cachetés 
indiquant  le  thème. 

Toutes  le  dispositions  de  l'accord  de  1882,  ne  portant  pas  directement  sur  l'en- 
seignement dans  les  Séminaires  du  Royaume  de  Pologne  de  la  langue,  littérature 
et  histoire  russes,  ni  sur  les  examens  de  ces  matières,  restent  en  vigueur,  ainsi  que 
celles  de  la  convention  de  1897. 

Rome,  le  22  *  Juillet  1907. 

R.  Card.  Merry  del  Val. 

S.  Sazonow. b 

Da  Archiv  fiir  kathol.  Kirclienreclit  LXXX  VIII  (1908),  150  s.,  collazionato  l'esemplare  a 
firme  autografe  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Russia  431,  24883  AE  nell'Archivio  della 
8.  Congregazione  degli  Affari  Eccles.  Straord. 


Le  trattative  del  1897  ottennero  la  conclusione  nella  seguente  nota  del 

2  aprile  1897. 

Il  sottoscritto  Cardinale  Segretario  di  Stato  di  Sua  Santità,  nell'accusare  a  V.  E.  rice- 
vimento della  sua  Nota  del  16  marzo,  coll'annessa  risposta  del  suo  Imperiale  (governo  alle 
ultime  comunicazioni  della  Santa  Sede,  ha  l'onore  di  comunicarLe  quanto  segue: 

Per  quel  che  riguarda  l'insegnamento  della  lingua,  letteratura  e  storia  russa  nei  Semi- 
narii  di  Polonia,  la  S.  Sede  prende  volentieri  atto  delle  dichiarazioni  dell'Imperiale  Governo, 
cioè  «  que  la  participation  d'un  représentant  du  Pouvoir  et  de  l'autorité  scolaire  aux  exa- 
mens n'a  été  décrétée  ni  dans  le  but  de  donner  des  notes  aux  élèves,  ce  qui  incombe  au 

1  Archiv:  «  les  >. 

1  Archiv:  «  de  >. 

*  Archiv  om.  •  Représentants  -  des  »  ! 

«  In  Russia  431  :  c«|„». 

-    In  Russia  431  le  firme  sono  in  ordine  inverso. 


a.  1X97         Convenzione  sull'insegnamento  net  seminarti  della  Polonia  Russa  1099 

professeur  examinant,  ni  dans  celui  de  décider  du  sort  de  tei  ou  aurre  élève,  mais  atin 
que  le  Gouvernement  suprème  ait  des  informations  compétentes  sur  la  marche  et  les  progri  s 
de  IVnseignement  des  matières  non  théologiques  et  puisse  venir  en  aWe  a  cel  enseignement 
par  les  movens  quii  a  à  sa  disposition  » . 

In  vista  di  ciò  e  per  deferenza  al  Governo  Imperiale,  la  Santa  Sede  recedi  dall'esi- 
genza di  far  menzione  di  quanto  avea  espresso  nel  suo  Memorandum  del  passato  gennaio 
che  cioè  «qualora  un  alunno  non  riportassi.'  i  suflragii  necessarii  per  l'approvazione,  si 
possa  obligare  soltanto  a  subire  un  novello  esame  >  :  e  che  «  la  mancanza  dei  voti  neces- 
sarii all'approvazione,  non  potrebbe  mai  sortire  l'effetto  d'impedire  all'alunno  la  carriera 
degli  studii  e  molto  meno  l'esercizio  delle  funzioni  ecclesiastiche  » . 

Dopo  ciò,  la  Santa  Sede  nulla  ha  da  opporre  alla  variazione  tinaie,  proposta  dall'Impe- 
riale Governo  al  §  2  del  Regolamento  del  1S95,  che  cioè  «  Les  notes  obtenues  par  les 
élèves  à  ces  examens  sont  prises  en  considération  pour  l'appréciation  du  succès  de  leurs 
études  » . 

Parimenti  la  Santa  Sede,  tenuto  conto  delle  dichiarazioni  del  Governo  Imperiale,  e  per 
dargli  ulteriore  segno  delle  sue  benevole  disposizioni,  acconsente  al  desiderio  mostratogli 
dallo  stesso  Governo,  per  ciò  che  riguarda  il  Memorandum  relativo  alle  parrocchie  di 
Minsk. ' 

Prende  finalmente  atto  della  dichiarazione  del  Governo  Imperiale  sul  terzo  punto, 
riguardante  la  lettura  dei  manifesti  imperiali. 

La  Santa  Sede  invierà  nei  sensi  espressi  una  lettera  all'Arcivescovo  di  Mohilew  per 
ciò  che  lo  riguarda,  ed  un'altra  all'Arcivescovo  di  Varsavia,  che  dovrà  comunicarla  ai  suoi 
suffraganei,  sul  primo  e  sul  terzo  punto. 

Il  sottoscritto  ecc. 

Da  stampa,  maggio  NW,  32  s.  in  Russia  329  VI  nell'Archivio  della  S.  Congregazione  degli  Affari  riccie».  Straord., 
collazionata  la  minuta  in  Russia  329  III  nello  stesso  Archivio. 

1  II  Governo  Russo  accettò  il  promemoria  Vaticano  del  gennaio  1897,  che  a  quest.,  riguardo  dichiarava:  «La 
Santa  Sede  per  provvedere  all'urgentissimo  bisogno  di  quelle  Parrocchie  di  Minsk  nelle  quali  si  era  introdotta  la 
lingua  russa  nel  culto  suppletorio,  consente  che  si  nominino  nelle  forme  canoniche  dalla  competente  autorità  Eccle- 
siastìca  Parrochi,  che  compiano  gli  atti  del  culto  ci  amministrino  i  Sacramenti  nella  lingua  latina».  Stampa cit. 27, 
collazionata  la  minuta  in  Russia  329  III. 

*  La  S.  Sede  aveva  dichiarato  <  lealmente  il  Governo  russo  che  posta  la  diuturna  consuetudine  di  dar  lettura 
in  Chiesa  dei  manifesti  imperiali,  semprechè  non  contengano  nulla  di  dissonante  dalla  fede  e  dottrina  cattolica, 
nessuna  legge  canonica  si  oppone  a  che  tale  lettura  si  taccia  anche  nella  lingua  russa.  Rilevando  nondimeno  le 
molteplici  difficolta  ed  i  pericoli  a  cui  andrebbero  incontro  i  Vescovi,  le  perturbazioni  chi  da  t.ilc  misuri 

aver  luogo  ed  il  danno  dell'allontanamento  dei  fedeli  dalla  Chiesa,  e  facendo  appello  allo  spirilo  di  conciliazione  e  di 
pace,  onde  mostrassi  animato  il  Governo  imperiale,  lo  prega  di  non  insistere  mi  tale  lettura  e  di  non  ricorrere  a 
misure  coattive»,  ed  il  Governo  Russo  aveva  risposto:  >  Dans  la  question  de  la  lecture  des  manifestes  dans  les 
eglises  du  Rovaume  de  Pologne,  t.tnt  dans  l'originai  russe  qu'en  traduction  dans  la  Lingue  locale,  le  Gouvernement 
Imperiai  reconnaìt  que  les  e-cplications  du  Sa  il  S  gè  -ont  complétemenl  satisfaisantes  el  ne  doute  pas  de  son 
intention  de  donner  aux  Evéques  des  instructions  adéquates.  Pour  ce  qu  '    i  dans  celle  question 

toute  mesure  coercitive  des  instructions  dans  ce  sens  "nt  dejft  été  données,  d'ordre  de  Sa  Majesté  l'Empereur,  «in 
autorites  locales  ».  Dai  documenti  in  Russia  329  Ili. 


1100  Concordato  fra  Pio  X  e  Pietro  1  Re  di  Serbia  a.  1914 


CXXXITT. 
CONCORDATO  FRA  PIO  X  E  PIETRO  I  RE  DI  SERBIA. 

24  giugno  1914. 
In  nome  della  Santissima  Trinità 

Sua  Santità  il  Sommo  Pontefice  Pio  X  e  Sua  Maestà  Pietro  I  Re  di  Serbia,  allo 
scopo  di  tutelare  gli  interessi  religiosi  dei  Cattolici  nel  Regno  di  Serbia,  hanno  riso- 
luto di  fare  un  Concordato,  nominando  a  tale  effetto  due  Plenipotenziari;  cioè: 

per  parte  di  Sua  Santità: 

l'Emo  e  Revmo  Signor  Cardinale  Raffaele  Merry  del  Val,  Suo  Segretario  di 
Stato  ; 

e  per  parte  di  Sua  Maestà: 

Sua  Eccellenza  il  Signor  Milenko  R.  Vesnitch,  Inviato  Straordinario  e  Ministro 
Plenipotenziario  di  Sua  Maestà  il  Re  di  Serbia  in  Francia  e  nel  Belgio,  Gran  Croce 
dell'Ordine  di  San  Sa  va,  dottore  in  legge  ecc.;  i  quali,  scambiati  i  loro  rispettivi 
Pieni  Poteri  e  trovatili  in  buona  e  dovuta  forma,  convennero  negli  articoli  seguenti: 

Articolo  1 

La  Religione  Cattolica  Apostolica  Romana  avrà  il  suo  libero  e  pubblico  eser- 
cizio nel  Regno  di  Serbia. 

Articolo  2 

Si  costituisce  nel  Regno  di  Serbia  una  Provincia  Ecclesiastica,  composta  del- 
l'archidiocesi  di  Belgrado,  con  sede  nella  capitale  del  Regno  -  avente  come  terri- 
torio quello  compreso  nei  confini  della  Serbia  prima  dei  trattati  di  Londra  e  Buca- 
rest dell'anno  1913  -  e  della  diocesi  di  Scopia,  suffraganea,  con  sede  in  detta  città  - 
comprendente  i  nuovi  territori  -,  passando  dalla  giurisdizione  di  Propaganda  Fide 

al  diritto  comune. 

Articolo  3 

L'Arcivescovo  di  Belgrado  ed  il  Vescovo  di  Scopia,  alla  cui  giurisdizione  eccle- 
siastica appartengono  tutti  i  Cattolici  del  Regno  di  Serbia,  dipenderanno  negli  affari 
ecclesiastici  direttamente  ed  esclusivamente  dalla  Santa  Sede. 

Articolo  4 

Sua  Santità,  prima  di  nominare  definitivamente  l'Arcivescovo  di  Belgrado  ed 
il  Vescovo  di  Scopia,  notificherà  al  Regio  Governo  la  persona  del  rispettivo  candi- 
dato, per  conoscere  se  vi  siano  fatti  o  ragioni  di  ordine  politico  o  civile  in  con- 
trario. 

Articolo  5 

L'Arcivescovo  di  Belgrado  ed  il  Vescovo  di  Scopia  riceveranno  dal  Regio 
Governo  un  emolumento  annuo,  il  primo  di  dinari  12.000,  con  un'aggiunta  di  4.000 


a.  1914  Concordato  fra  Pio  X  e  Pietro  /  Re  di  Serbia  1101 

dinari,  ed   il   secondo   di   dinari  10.000;    con    diritto   a    pensione   non   inferiore   a 
quello   degli    impiegati    dello    Stato. 

Articolo  6 

Il  titolo  ufficiale  dell'Arcivescovo  di  Belgrado  e  del  Vescovo  di  Scopia  saia  di 
Illustrissimo  e  Reverendissimo  Monsignore. 

Articolo  7 
Prima  di  entrare  in  l'unzione,  1'  Vrcivescovo  di  Belgrado  ed  il  Vescovo  di  Scopia, 
presteranno  alla  presenza  di  un  delegato  del  Regio  Governo  il  giuramento  di  fedeltà 
nella  forinola  seguente:  «  Io  giuro  e  prometto  dinanzi  a  Dio  e  sopra  i  Santi  Evan- 
geli obbedienza  e  fedeltà  a  Sua  Maestà  il  Re  di  Serbia;  prometto  di  non  parteci- 
pare ad  accordo  qualsiasi,  nò  di  assistere  ad  alcun  consiglio,  né  d'incoraggiare  o 
lasciar  cooperare  il  clero  a  me  subordinato  a  qualsivoglia  impresa  che  tenda  a 
turbare   la   pubblica  tranquillità  dello  Stato  ». 

Articolo  8 

L'Arcivescovo  di  Belgrado  ed  il  Vescovo  di  Scopia  avranno  piena  libertà  nel- 
l'esercizio delle  funzioni  ecclesiastiche  e  nel  regime  delle  loro  diocesi,  e  potranno 
esercitare  tutti  i  loro  diritti  e  le  prerogative  del  loro  pastorale  ministero,  secondo 
la  disciplina  approvata  dalla  Chiesa:  da  loro,  nelle  rispettive  diocesi,  dipendono 
tutti  i  membri  del  clero  cattolico,  in  ciò  che  riguarda  l'esercizio  del  sacro  ministero. 

Articolo  9 

All'Arcivescovo  di  Belgrado  ed  al  Vescovo  di  Scopia  spetta,  nella  rispettiva 
diocesi,  l'erezione  delle  parrochie,  d'intelligenza  col  Regio  Governo.  Ad  essi  spetta 
pure  la  nomina  dei  parroci.  Se  però  trattasi  di  persone  estranee  al  Regno,  proce- 
deranno d' intelligenza  col  Governo  Serbo;  se  poi  trattasi  di  sudditi  serbi,  i  Vescovi 
s'informeranno  in  precedenza  presso  il  competente  Ministero,  per  conoscere  se  vi 
siano  ragioni  o  fatti  d'ordine  politico  o  civile  in  contrario. 

Articolo  10 

L'istruzione  religiosa  della  gioventù  cattolica  è  sottoposta,  in  tutte  le  scuole, 
all'Arcivescovo  ed  al  Vescovo  nelle  rispettive  diocesi.  Nelle  scuole  dello  Stalo  essa 
verrà  impartita  da  catechisti  che,  previo  comune  accordo,  saranno  nominati  dal 
Vescovo  e  dal  Ministro  dell'Istruzione  Pubblica  e  dei  Culti.  1  Vescovi  possono 
interdire  l'insegnamento  religioso,  anche  nelle  scuole  dello  Stato,  a  quei  catechisti 
che  si  mostrassero  non  adatti  alla  missione  loro  affidata,  dandone  partecipazione  al 
Ministero  dell'Istruzione  Pubblica  e  dei  Culti,  per  procedere  ad  altra  nomina.  11 
Regio  Governo  stipendierà  i  catechisti  nelle  scuole  dello  Stato.  La  qualità  di  par- 
roco non  è  incompatibile  con  quella  di  catechista. 

Articolo  11 

Per  la  formazione  di  giovani  serbi  idonei  al  sacerdozio  cattolico  sarà  istituito 
un  seminario  nella  capitale  o  nelle  sue  vicinanze,  cui  lo  Stato  fornirà  un'equa  annua 


1102  Concordato  fra  Pio  X  e  Pietro  I  Re  di  Serbia  a.  1914 

dotazione,  restando  all'autorità  ecclesiastica  rispettiva  la  cura  di  sistemarlo  e  gover- 
narlo in  conformità  delle  disposizioni  canoniche.  In  questo  seminario  sarà  usata  per  le 
discipline  non  ecclesiastiche  la  lingua  d'insegnamento  serba, 

Articolo  12 

11  Regio  Governo  riconosce  la  validità  dei  matrimoni  fra  Cattolici,  e  dei  matri- 
moni misti  contratti  alla  presenza  del  parroco  cattolico  secondo  le  leggi  della 
Chiesa. 

Articolo  13 

Le  cause  matrimoniali  fra  Cattolici,  e  fra  coniugi  di  matrimoni  misti  celebrati 
dinanzi  al  parroco  cattolico,  eccetto  in  ciò  che  riguarda  gli  effetti  meramente  civili, 
saranno  giudicate  dai  tribunali  ecclesiastici  cattolici. 

Articolo  14 

II  coniuge  cattolico  avrà  diritto  di  stabilire  che  la  prole  dei  matrimoni  misti, 
celebrati  dinanzi  al  parroco  cattolico,  venga  educata  nella  Religione  Cattolica. 

Articolo  15 

La  forinola  di  preghiera  pel  Sovrano:  Domine,  salvimi  fac  Regem,%A\<i  cantata, 
negli  uffici  divini  in  lingua  slava  o  latina,  a  seconda  delle  condizioni  locali. 

Articolo  16 

Lo  Stato  riconosce  che  la  Chiesa,  rappresentata  dalle  legittime  sue  autorità  e 
dai  suoi  ordini  gerarchici,  ha  vera  e  propria  personalità  giuridica  e  capacità  di 
esercitare  i  diritti  che  le  appartengono. 

Articolo  17 

La  Chiesa  ha  diritto  di  acquistare  per  giusto  titolo,  di  possedere  e  liberamente 
amministrare  beni  si  mobili  che  immobili,  destinati  pei  fini  propri  della  Chiesa  e 
delle  sue  istituzioni  nel  Regno;  e  le  cose  da  lei  acquistate  eie  sue  fondazioni  sono 
inviolabili  come  i  beni  propri  dei  cittadini  dello  Stato. 

Articolo  18 

Le  proprietà  della  Chiesa  potranno  essere  assoggettate  ai  pubblici  tributi,  come 
i  beni  degli  altri  cittadini;  eccettuati  tuttavia  gli  edifici  destinati  al  culto  divino,  i 
seminari  e  le  case  dei  Vescovi  e  dei  parroci,  i  quali  saranno  immuni  da  tasse  e  non 
potranno  mai  essere  destinati  od  adibiti  ad  altro  uso. 

Articolo  19 

I  sacerdoti  ed  i  chierici,  secolari  e  regolari,  non  potranno  essere  obbligati  ad 
esercitare  pubblici  uffici  che  fossero  contrari  al  sacro  loro  ministero  ed  alla  vita 
clericale. 


Concordato  fra  Pio  X  «■  Pietro  I  Re  di  Serbia  1103 


Articolo  20 

Se  in  avvenire  sorgesse  qualche  difficoltà  sulla  interpretazione  dei  precedenti 
articoli  o  su  questioni  per  avventura  dagli  stessi  non  contemplate,  la  Santa  Sede 
ed  il  Regio  Governo  procederanno,  di  comune  intelligenza,  ad  un'amichevole  solu- 
zione,  in   armonia   col   diritto   canonico. 

Artidi,)  21 

La  presente  convenzione  entrerà  in  vigore  immediatamente  dopo  la  ratifica  di 
Sua  Santità  il  Sommo  Pontefice  e  di  Sua  Maestà  il  Re  di  Serbia. 

Articolo  22 

Lo  scambio  delle  ratifiche  avrà  luogo  in  Roma  nel   più  breve  tempo  possibile. 
Roma,  ventiquattro  Giugno  millenovecentoquattordici  (24  Giugno  1914). 

R.  Card.  Merry  del  Val  Mil.  R.  Vesnitch 

L.  S.  L.  S. 

Dall'esemplare  a  tirine  autograte  e  sigilli  dei  plenipotenziarii  in  Busta  su  nell'Archivio 
della  Segreteria  di  stato.  Ibid.  l'esemplare  a  firma  autografa  e  sigillo  di  Alessandro,  Prin- 
cipe ereditario  di  Serbia,  con  cui,  in  nome  di  Re  Pietro  I  e  in  data  di  Valievo  25  agosto  1914. 
ratifica  il  concordato.  Ibid.  inoltre  una  comunicazione  a  firma  autografa  del  Vesnitch  in  data 
di  Roma  12  marzo  1915,  con  cui  al  Card.  Gasparri,  Segretario  di  Stato  di  Sua  Santità,  si 
dichiara  «  que  le  titre  et  le  préambule  de  l'instrument  de  la  ratification  du  Concordat ... 
portent  les  deux  Contractants  en  ordre  inverse  par  la  laute  du  copiste...  et  ne  doit  aucu- 
nement  porter  préjudice  à  l'ordre  consacré  pour  cette  catégorie  de  documents.  et  reservant 
la  préséance  au  Saint-Siège  » . 


ERRATA-CORRIGE 


Pag 


1 

1.  18 

quamqe 

quamque 

6 

14 

(  Irdinarii 

Ordinariis 

9 

32 

nulla 

tiullas 

11 

29 

Si 

Sii 

18 

:; 

apostolorum  communi 

apostolorum,  communi 

• 

22 

secularia 

saecularia 

24  ' 

7 

pacem 

pace 

26 

34 

bonam 

bona 

35 

»    16 

Manuscripts 

Manuscrits 

48 

»     4 

27  febbraio 

28  t(hhraio 

7b 

»    18 

ecclesia  rumprelatis 

ecclesiarum  prelatis 

81 

.     4 

causa  com  eniatur5 

causa    convi  niatur 

111 

.  38 

tom.  cit. 

loc.  cit. 

124 

.     8 

Proni»  ssa 

Promesse 

163 

n.     4 

«  Nisi  » 

.  Nisi  » 

165 

1.     7 

Wilten    151 

Wilten  .  i.  151 

185 

n.    6 

Reg  i-ii. ii  i 

R(egistra  ta 

251 

1.  Il 

AA.  I-X  Vili 

1  /    Arm    l  X  Vili 

'  57 

n.    I 

«  cium  ». 

«  dum  »  ;  cfr.   p.  254    1    1! 

259 

»     2 

255,  1.  11  ss. 

256,  1.11  ss 

261 

1.  36 

Umiejetnoéci 

/   Dlii/fllln.ii  l 

266 

21 

1857 

1858 

» 

28 

30  marzo 

8  marzo 

282 

»    3 

219,  collazionato 

Il  '    collazionato 

285 

In 

AA.  /-.VI/// 

.1.1.  Ann.  I-X  \  III 

302 

n.    4 

!  /    Arm    -IX  \  III 

.1.1.  Arm.  I  A  \  III 

327 

1    28 

I.  Card.  d'Acquaviva 

T.  Card.  d'Acquaviva 

381 

20 

setensii  mi 

estensioni 

395 

.  16 

ed.  Kom.  V ed.  Prat.  IV 

ed.  Rom  IV....,  ed.  Prat.  \ 

415 

1" 

aboliti*  >nc 

abolitione 

515 

21 

obligant 

se  obligant 

517 

16 

quod  labore-! 

qUOl    labore-  ! 

755  II  col 

1.  14 

XVI 

XIV 

767 

27 

Grand  1  luca 

Cran   Dina 

798 

1.  22 

ecelesiasticos 

ecelesiasticos 

831 

3 

VIE 

VII 

841 

Prela. 

Prela. 

864 

-  23 

Reisach  vmi 

Reisach  al 

879 

n.     1 

n.°  4. 

n.  4. 

935 

1.  37 

a 

b 

1066  II  col 

.  26  s. 

derecho 

AGGIUNTE    E    CORREZIONI 


Pag.     /.   i.  31.  Contro  le  stampe  bisogna  leggere     competant 

Pag.  8,  1.  5.  Contro  la  lezione  dei  Bull,  va  letto  «  revelare  »,  come  sta  anch<  a 
p.  470,   1.  25. 

Pag.    48.  La  data  corretta  28  febbraio  1212  va  collocata  sotto  a 

Pag.   80,  n.  4.  Ha  «  inquiratur     anche  .1.1.  Ann.  /-VI'///  510 

Pag.  106,  1.38.  Il  titolo  completo  è:  V.  Nussi,  Conventiones  ile  rebus  ecclesiasticis  itilo- 
S.  Setton  vi  cri  iloti  potestatem. 

l'ai;.  133,  1.3.  Il  Reg.  l'itile.  263,  1.  134*  Archivio  segreto  Vaticano)  ha:  «  varietali  .in  uni- 
ambita  ».  Ibid.  I.  lo  il  citato  Reg  ha:  scribimus  speralus  cooperator  •  e  «  sperattis  » 
può  leggersi  anche  in  .Ititi.  XL1  59.  Una  copia  nel  tomo  86  dell' Arm.  1  delle 
Misceli.  nell'Archivio  segreto  Vaticano,  l.  510"  legge  il  testo  di  p.  137,  I.  l-'J  così: 
«  contenta  dictos  Clericos  delinqtientes  contentionem  iurisdictionis  inti  r  eccl<  siastii  os 
et  saeculares  Iudices  concernentia  per  Ecclesiasti,  as  i  t  saeculares  Curias  insularum 
praedictarum    ,  ciò  che  dà  senso. 

Pag.214,  1.28.  Tanto  l'edizione  di  Gregorio  XIII  quanto  Friedberg  hanno  •  Benedicti  XIII», 
ma  evidentemente  va  letto      Benedicti  XII    ,  di  cui  è  V.hl  re^hnen. 

Pag    105,  1.2,  v.  p.  700,  n.  1. 

Pag.  538,  1.  24  e  558,  1.  37  e  n.  .">.  La  data  della  Maximis  undique,  invece  di  decimoseptimo 
Kalendas  Novembris  1 16  ottobre),  quale  è  nella  copia  Vaticana,  dev'essere  A'  V  Kalen- 
da*  Decembris.  come  è  segnata  nella  Bolla  Universalis  Ecclesiae  di  Pio  IX  del 
3  luglio  1848,  p.  13.">    Pn  I\  Acta,  Pars  prima  1,  134-149.  e  da  Abtn  :v.  p.  o4s    1  13. 

Pag.  670,  1.  31  s.,  v.  p.  653,  n.  2. 

Pag.  7b2,  I.  30 s.,  39;  p.  763,  1.  6,  v.  p.  869.  n   3 

Per  maggiore  comodità  e  vantaggio  degli  studiosi  si  aggiungono  e.  rispettivamente,  si 
completano  indicazioni  bibliografiche  di  documenti  pontifici,  decreti  di  Congregazioni,  ecc., 
ricordati  specificamente  nei  Concordati,  seguendo  L'ordine  nel  quale  vi  si  incontrano  in 
questa  edizione.  ' 

SanctissiniHS  di  Pio  V,  27  giugno  1570  p.  8,  470),  in  lin/l.  Rom.  CoCQ.  Main.  IV, 
pars  HI,  223:  ed.  Taur.  VII,  836  s. 

Urbano  V  ai  metropoliti  d'Inghilterra  e  loro  suffraganei,  24  settembre  1364  (p.  140. 
1.  35  ss.),  regesto  in  W.  H.  Bliss-J.  A  Twemlow,  Papal  Letto*    v.  p.  138,  n.   IV,  12. 

Execrabilis  di  Giovanni  XXII.  1"  dicembre  1317  p.  115,  152,  I7s.  214,  220),  in  Exlrav. 
lo.  XXII,  tit.  Ili,  cap.  un.:  Frieduer<.,  Corpus  Imi*  Gin     v    p.  217,  1.  lo    li,  1207-1 

Ad  regimen  di  Benedetto  XII,  11  gennaio  1335  p.  115.  152,  17n.  214,  220),  in  Extrav. 
canini,  lib.  Ili,  tit.  Il,  cap.  XIII:  Fkiedberg  loc.  cil.  1266  s. 

il     .„-,,  ..,.■   ,  è  riascito  a  trovare  tutti  gli  atti  citati,  ad  es.  il  decreto  23  settembre  1863  indicato 

;.  li-.  Come  già  a  p.217.1e  citazioni  dal  Corpus  iuris  canonici  tono  latte  come  per  qualunqu.  altra  opera,  non 

le  sigle  usuali. 


1108  Aggiunte  e  correzioni 


Cupientes  di  Niccolò  III,  13  dicembre  1279  (p.  147,  154,  158,  179,  183),  in  Liber  sextus 
,/,-t  rei.  lih.  1,  Ut.  VI,  cap.  XVI:  Friedberg  loc.  cit.  954-956;  cfr.  A.  Potthast,  Regesta  Ponti/. 
Roman.  n.°  21665. 

Suscepti  regiminis  di  Giovanni  XXII,  del  1317  (p.  148,  155,  218,  221),  in  Extrav.  Io.  XXII, 
tit.  1,  cap.  II:  Friedberg  loc.  cit.  1205  s. 

Frequens,  decreto  del  concilio  di  Costanza  (p.  169),  in  Mansi,  Sacr.  Condì,  nova  et 
ampi.  Collectio  XXVII,  1159. 

Quia  propter,  del  concilio  lateranense  IV  (p.  236,  237),  in  Decret.  Gregorii  IX,  lib.  I, 
tit.  VI,  cap.  XLII:  Friedbekg  loc.  cit.  87  s. 

Mandatum  di  Gregorio  IX  (p.  247,  249),  ibid.  tit.  Ili,  cap.  XXXVIII:  Friedberg 
loc.  cit.  34. 

Statutum  {de  una  diaeta  ecc.)  di  Bonifacio  Vili  (p.  252  s,  333,  472),  in  Liber  sextus  decret. 
lib.  I,  tit.  Ili,  cap.  XI:  Friedberg  loc.  cit.  941  s. 

Speculatores  di  Innocenzo  XII,  4  novembre  1694  (p.  288),  in  Bull.  Roni.  Cocq.-Main. 
I\,  374-377;  ed.  Taur.  XX,  662-666. 

Ad  exequendum  di  Pio  V,  1«  novembre  1567  (p.  291),  fibid.  rispettivamente  IV,  pars  II, 
401  s.;  VII,  628-630. 

Decreto  della  S.  Congregazione  del  Concilio,  15  marzo  1596,  confermato  da  Clementi-  Vili 
(p.  292,  298),  in  Benedicti  XIV  Buttar ium  II,  179  s.  entro  la  Bolla  Impositi  Nobis  del  27  feb- 
braio 1747. 

Ubi  gratiae  di  Gregorio  XIII,  13  gennaio  1575  (p.  293,  299),  in  Bull.  Rom.  Cocq- 
Main.  IV,  parsili,  298  s.;  ed.  Taur.  VIII,  1 13  s.,  ove  perù  ha  la  data      13  giugno    . 

Clini  sicut  non  sine  gravi  di  Innocenzo  XII,  19  aprile  1700  (p.  293),  ibid.  rispettivamente 
IX,  537-539;  XX,  928-931. 

Decreto  Ad  debitum  di  Clemente  XI,  15  dicembre  1703  (p.  294),  in  Decr.  auth.  Congr. 
Sacr.  Rit.  (v.  p.  844,  n.  1)  I,  471-473,  n.o2123;  qui  però  ha  la  data  «  10  dicembre    . 

Romana  di  Innocenzo  IV  (p.  295),  in  Liber  sextus  decret.  lib.  II,  tit.  XV,  cap.  Ili:  Fkied- 
berg  loc.  cit.  1015  s. 

Decreto  della  S.  Congregazione  dei  Vescovi  e  Regolari,  lo  ottobre  1600  (p.  295),  in 
A.  Bizzarri,  Collectanea  in  usum  secretar iae  S.  C.  Ep.  et  Reg.,  Romae  1863,  20-22. 

Decreto  di  Urbano  Vili,  5  settembre  1626  (p.  295),  in  Appendix  di  Concilium  romanum ... 
celebratum  anno  MDCCXXV,  Romae  1725,  206 s. 

Decreto  conciliare  di  Papa  Simmaco,  6  novembre  502  (p.  272,  333):  v.  Jaffé-K altenbrun- 
ner,  Regesta  Poìit.  Rom.  I,  98;  cfr.  Dee  return  Gratiani,  pars  I,  disi.  CXVI,  can.  I:  Fried- 
berg I,  335-338. 

Ambitiosae  di  Paolo  II,  1°  marzo  14b7  (p.  272,  333,  453,  481,  519,  523,  538),  v.  p.  839,  n.  4; 
è  in  Friedberg  II,  1269. 

Le  costituzioni  ricordate  a  p.  331,  1.  33  s.  sono  indicate  in  Codex  iuris  canonici...  Jou- 
li uni  annotatione ...  auctus  al  can.  2345  e  trovansi  nei  Bull.  Rom.;  clr.  pei  decreti  ancht 
l'Inter  ceteras  di  Alessandro  VII,  1°  febbraio  1661,  in  Bull.  Rom.  Cocq.-Majn.  VI,  pars  V, 
127-131,  ed.  Taur.  XVI,  656-662. 

Iniunctum  Nobis  di  Paolo  IV,  14  luglio  1555  (p.  333),  in  Bull.  Rom.  cit.,  rispettivamente 
IV,  pars  I,  319-321;  VI,  496-498. 

Ingens  muneris  nostri  di  Pio  IV,  6  agosto  1565  (p.  333),  ibid..  rispettivamente  IV,  pars  II, 
240;  VII,  375  s. 

In  supremo  iustittae  solio  di  Clemente  XII,  1°  lebbraio  1735  (p.  347,  374,  391  , 
v.  p.  393,   n.  3. 

<  Hm  alias  di  Gregorio  XIV,  24  maggio  1591  ip.  347),  v.  p.  373.  n.  1. 
Ex  quo  di  Benedetto  XIII,  8  giugno  1725  (p.  347),  v.  p.  373,  ri.  2. 


Aggiunte  e  correzioni  1109 


omnium  Ecclesiarunt  di  Benedetto XIV,  29  novembre  1749   p. 413),  in  BenedictiXTV 
Bullarium  III.  :>4o-549. 

Postquam  per  alias  di  Benedetto  XIV,  27  giugno  1750   p.  413),  ibid.  552-569. 

Diim,  Ultra  mentis  aretina  di   Leone   \    I1'  dicembre  1516  colla   «declaratio  diclae 
bullae»,  Nuper  in  sacro  Lateranensi  conciliti,  l"  marzo  1.~>ls   p.  465),  in  Bull.  Rotn.  Cocq 
M\i.\.  Ili.  pars  III.  147-450;  ed.  Taur.  V,  685-690. 

Si  bene/i  iorum  ili  Clemente  \    a  I  concilio  viennea     p.526),  in  Clementinae,  lib.  Ili 
tìt.  X " ILI,  cap.  II;  Friedberg  loc.  cit.  1165. 


Le  Regulae  cancellariae  edite  da  Adriano  VI  p.  258, 261  furono  stampati  in  Roma,  1522, 
da  Marcello  Silber  col  titolo  Regule  Ordinationes  et  Constitutiones  Cancellane  Sanctis 
simi  Domini  nostri  domini  Adriani  diuina  prouidentia  /'tipe  IV. 


INDICE  DELLE  MATERIE  TRATTATE  NEI  CONCORDATI' 


Abati:  libera  elezione,  158,  237.  312;  con- 
ferma, 147.  153,  237;  età  e  qualità,  237; 
nomina  regia,  236  s.;  residenza,  314  s.; 
giurisdizione  passiva.  9o,  776;  attiva, 
v.  Abbazie. 
\bate  di  Collegiate;  V.  Collegiate. 

—  Abate  di  Covadonga,  777. 

Abbazie:  stato   libero,  312;    massa  e  mensa, 
312,  713;  provvista  e  conferma,  147,  153, 
312;  vacanza.  315. 
claustrali,  v.  Ordini,  Regolari,  Superiori. 

—  concistoriali.  622,  624. 

—  nullius,  ridotte  a  semplici:  497,  563,  600, 

602,  616  621  s.,  668;  soppresse,  649;  giu- 
risdizione, v.  in  genere  Vescovo. 

Abito   e   tonsura:  289,  350,  352,  ^80.  4M.  823. 

Abrogazione  di  Concordati,  v.  q. 

Abuso  (appello  su  1'),  305. 

Acattolici:  cimiteri,  1066;  culto,  984,  1002; 
atti  di  stato  civile,  "736  s.;  matrimonio, 
762,   1049,   1069,  1102  iv.  Università». 

Accademia  ecclesiastica  (S.  Pietroburgo 
760,  1017. 

Accordo  preliminare  per  la  riforma  del  Con- 
cordato, 1094  s. 

Accordo  previo  per  la  nomina  di  vescovi, 
755,  1088 S.    v.  Gradimento  sovrano). 

Accusa  criminale:  6,  485. 

Acervi  pii:  791. 

Acquisti  ecclesiastici:  libertà.  190 S.,  594,628, 
634,  794  -799),  806,  818,  827,  916,  921,  939, 
943,  955,  967,  977,  992  s.,  1011,  1052,  L102; 
autorizzazione  sovrana.  89,  743  -,  767,  769. 

Adulterio:  escluso  dal  diritto  d'asilo,  746 

Adunanze  del  clero:  289  s. 

Advocatiae,  V.   Scultetlae 

Affrancazione  di  censi  ecclesiastici:  vii  tata, 
991  1609,  1010,  1060;  sanata  in  preterito, 
991,  999,  1009  s.,  1060;  composizione,  991, 
1010,  1057;  e  conseguente  riduzione 
d'oneri,  998  ;  restituzione  dei  capitali,  991, 
«98,  1010. 


Aggregazioni  di   confraternite  allo  romanr. 

Albo  indice  pubblico)  degli  ordinandi,  352, 
380,  462. 

Alienazione  di  beni  eccles.  in  genere,  594,806, 
Ms,  839,  874,  889,  917,  920,  1011;  autoriz- 
zazione regia.  827.  ,839,  841,  889  s„  1011. 

Aitar,  portatile:  294,  299. 

Alternativa  nella  collazione  di  benefici  :  con- 
cessa,  180,  184,  214,  219  s.,  253  s.,  256  ss., 
260s.,  510,  651  ss.,  748;  esclusa,  429;  tra 
Vescovi  e  Sovrano,  780,  989,  1008. 

Alunni,  di  Seminario:  libera  ammissione, 
350,  352,  37S,  461,  535,  1017  (v.  Seminario: 
libertà  . 

—  di  Università,  v.  q. 

Amministratori  Apostolici:  per  territorio  se- 
parato. 1022,  liL'b;  per  diocesi  soppresse, 
1014,  1016J;  loro  diritto  episcopale,  1023  ss.; 
relazione  con  la  diocesi  principale,  1026. 

Amministrazione:  di  benefìci,  629,  743 s.,  894; 
di  beni  ecclesiastici,  827,  860,  874,  889  s., 
916  s.,  933,  1011;  mista,  626,  629,  798,  875, 
889,  916,  925;  sede  vacante,  v.  Vacanti; 
cessione,  245. 

—  di  beni  dei  regolari,  577,  827,  840. 

—  di  luoghi  pii,  353  s.,  370,  570,  629,  743,  827 

891  s.,  993. 
Amministrazione  diocesana:  629,  743  s.,  756, 

757. 
Ammortizzazione    Cassa  di):  878,  1057  ss. 
Amnistia:  230. 
Angherie  verso  il  clero  revocate,  37,  49,  98  s,, 

102  s.,  1018. 
Annate:  confermate, 594;  ridotle,218;  rimesse, 

142;    ristrette,  148  s.,  154  s.,  180  s.,  184  s.; 

i  favore  del  Fondo  diocesano,  792. 
Annessi  concordata)  ii :  850,  851  iv.  Note). 
Annotazione  di   battesimo,  ecc.,   v.  Atto   di 

nascita,  ecc..  Libri  parrocchiali. 
Appello:  gradi,  3s.,  242 s.,  986,  1003;  escluso, 

4,5,6,  174,  242,  295;  effetti,  4,  5,  6;  modo 


Compilato  unendo  in  vista  principalmente  il  diruto  canonii 


1112 


Indice  delle  materie  trattate  nei  concordati 


di  eseguirlo,  5, 6;  infra  terminos  regni, 
3s,  43,  242,  263,  325,  762,  899,  904,  911; 

alla  S.  Sede,  4-6,  20,   21,   33,  38,  42,  43, 
45,  76,  SI,  L16s.,   149,    156,   1(4,  224,  242, 
8,  'Ni,,  1003;  ai  tribunali  laici,  986, 
pi-  ;,  ab  abusu,  305 

Approvazione  Pontificia:  in  specie  a  transa- 
zioni temporali  tra  Sovrano  e  Vescovi,  ecc., 
17.;  ss.,  4i>:;  ss.,  501  s.,  537  s.,  669 s.;  per 
riforma  di  costituzioni  regolari,  577. 

Arbitrato  24,  I3b,  697;  obbligatorio,  103  s.; 
nello  cause,  816. 

Archivio:  di  enti  eccles.  soppressi,  646,  659, 
674,  694. 

—  dì  Curia,  760. 

Arcivescovo,  v.  Metropolita. 

Arresto  e  carcerazione  di  ecclesiastici  e  re- 
ligiosi, 724,  737,  740,  741,  745,  766,  769, 
805,  817,  824,  863,  898,  912,  943,  955,  966, 
998,  1005,  1053,  1063. 

Artati  ad  ordines:  351,  379,  461  S. 

Articoli  organici  :  598. 

Articoli  segreti:  637,  799,  829. 

Asilo  (diritto  di):  affermato,  87,  98,  305,  745, 
824,988, 1006;  ristretto,  284  s.,  322 s.,  343  ss., 
373  ss..  381  s.,  454  ss.,  487  ss.;  abuso,  345, 
375,  390;  limitato  a  una  o  due  chiese,  ecc., 
per  città,  490. 

Assegni  :  supplementari,  928,  938,  1079,  1080  ; 
1084,  1085;  pei  vice-parrochi,  291. 

Assenso  sovrano:  (posteriore)  alla  elezione  di 
Vescovi,  16,  17,  338  s. ;  previo,  v.  Gradi= 
mento  sovrano. 

Assessori  laici:  349,  4b4  ss.,  987,  1004. 

Assistenti  o  Definitori  del  Generale  o  Vi- 
cario, 577. 

Associazioni  religiose:  10°*2. 

Assoluzione  di  censure:  162,  ad  cautelarti 
con  reincidenza,  6;  riservata  alla  S.  Sede, 
7;  facoltà  del  Nunzio,  469,  471. 

Atrio  o  portico  o  scala  di  chiesa:  quanto  al 
coniugio,  382,  390. 

Atti  Episcopali:  libera  pubblicazione  e  ese- 
cuzione, 595,  531,  765,  7o8,  822,  857,  933, 
1023,  1075,  1078;  copia  al  Governo,  830, 
843,  865,  866,  884,  905,  906. 
—  Pontifici  (v.  in  genere  Relazioni  con 
la  S.  Sede):  restrizioni,  302,  761,  822, 
1075. 


Atto  di  nascita:  733;  di  illegittimi,  733;  per 
acattolici,  73t>. 

—  di  matrimonio:  734. 

—  di  morte:  735;  per  acattolici.  736. 
Ausiliare  (Vescovo):  773. 
Autorizzazione    governativa   ai   contralti   di 

enti  eccles.,  89,  743  s.,  767,  769. 

Avventizia  (popolazione,  giurisdizione  sulla): 
L042. 

Avvocatura    diritti);  100',  373. 

Azione  giudiziaria  (in  genere,  v.  Cause):  pos- 
sessoria, 216,  220,  c02,  367,  740,  741;  ex 
iure  cesso,  264;  ipotecaria,  263. 

Bando  civile,  v.  Utlagatio;  agli  scomunicati, 
37,  56,  61,  163  (v.  Vitandi). 

Baroni  Napoletani:  causa  rimessa  alla  Santa 
Sede,  228;  corti  baronali,  349. 

Basilica  (privilegi  a):  420. 

Battesimo:  privilegi,  104;  di  esposti,  734;  re- 
gistrazione, 733,  736,  1067  s. 

Benefici:  erezione,  822;  provvista,  147  s.,  154, 
■  159  s.,  166  s.,  284,  362,  510;  inabilità,  243; 
pubblicazione  governativa,  909;  saecula- 
ria  saecularibus,  regularia  regularibus 
240;  ai  regolari,  167,  240,  595;  ari  tem 
pus,  284,  323  ;  curati,  incorporati,  314, 
595;  riservati  ai  regnicoli  (v.  Nazlona 
lità),  355,  361;  riservati  alla  S.  Sede, 
426  (v.  Riserve  beneficiarie  ;  di  nomina 
universitaria,  239,  241  ;  di  nuova  fonda- 
zione, 600,  9%;  amministrazione,  629, 
743  s.,  894;  sospensione  della  collazione, 
745;  privazione  e  sospensione,  866,  867, 
869  s.,  903,  906,  912  s.;  soppressione,  290, 
532,  646,  1072,  1073  s.  (v.  anche  Alterna- 
tiva, Canonici,  Coadiutoria,  Concorso, 
Espettative,  Giuspatronato,  Gradimento 
sovrano,  Residenza,  Rinunzie,  Vacanti1). 

Beneficiati:  requisiti,  147,  154,  159  s,  166  s.; 
obbligali  agli  ordini,  167  (v.  Artati)  -  Cap- 
pellani, 778  (v.  Capitolo:  costituzione). 

Beni  ecclesiastici:  in  genere,  60,  279,  741, 
859,  888,  916  (v.  Acquisti);  inalienabilità, 
594,  806,  818;  inviolabilità,  v.  Proprietà 
eccles.;  soggetto  di  proprietà,  921;  immu- 
nità, v.  Immunità  reale;  amministrazione 
mista,  v.  q.;  cessione,  245;  foro  giudiziario! 
262  ss.;  devoluzione,  1072. 


Indice  delle  materie  trattate  nei  concordati 


1113 


Ben!  ecclesiastici,  indemaniati:  restituzione, 
625,  763,  1059. 

—  secolarizzati:  sanazione.  269,  271  S.,  '-'77  s., 

-,  |.  570   ,    ■  $76,  fi 

978,  UHI,  I019s.,  1057 ss  . 
1064. 

—  facoltà  al   Sovrano  di   ipotecarli,  516, 

524;  di  alienarne  i  fondi,  517, 520   \   Con- 
versione :  concessione  di  frutti,  521 

—  di  diocesi  soppresse,  567;   di  ordini  reli- 

Patrimonio  regolare1. 

—  patrimoniali  o  laicali   di   chierici,  compe 

tenza  per  mobili,  263;  e  immobili 

—  catastati  v.  Manomorta    in  mano  adi 

siastici,  303  s.,  308,  324,  339  - 

—  destinati  al  culto,  immunità,  987,  1006. 
Bestemmia:  i  om]  -   lusa 

dal  diritto  d'asilo,  746. 
Bolla  Crociata:  proventi, 

7'  12, 

Bolle   Apostoliche    beneficiarie:    spedizione 
esclusa,  431  s.;   affermata,  510,   il 

Braccio  ecclesiastico:   188,  264. 

—  militare  o  secolare:  '_',  224,   225,  244,  252 

262,  _  Ss,  771.  B35,  837,  841,  866, 

LI,    986,    987,    1006, 
tempo  di  implorazioni 

Cadaveri,  v.  Cimiteri,  Polizia  mortuaria.  Se- 
poltura. 
Cambio  marittimo,  91. 
Campanili:  circa  il  diritto  d'asilo,  34l 
Cancelleria  Vescovile:  909 
Cancelliere    laico)  di  Curii  eccles.,  349,   164. 
Canoni  di  feudi  eccles.,  334,    l  t9. 
Canoni  (di diritto  can.   obsoleti,  866,  866,  900, 

Canonica   parrocchiale  e  suoi   fondi    esenti 
da    conversione,    923;    immunita,    1063, 

noi. 

Canonici:   requisiti   negli  eligendi,  5l>4,  651, 
692,  716s.,  72  is.,749,  826,  841,907s.;  ordine 
sacerdotale,  778;    nazionalità,    v.  q.;  no- 
mina da  parte  del  Capitolo,  594,  bl 
residenza,  v.  q 

—  forensi,  716 

—  onorai  ii.  651    653;  esclusi,  551. 

—  di  IIa  erezione,  996. 


Canonici:  de  Oficio,  777,  "71  1019; 

v.  Concorso;  degrada  merced), 777, 974, 
1019. 
Capitoli:    canonicali.   !"•'' s  .  564, 

. 
Il 
841,  907  s.;  facoltà  d'elezione  .li  ca 
nonni,  594,  615,  708;  riduzione  di  numero 
■  piti  ilari,  61  ls.,70'  s.;ti  asformati, 646, 
649,  659 s.;  collegiali,  782s.;  ammii 
/ioni  dei  beni, 917;  privilegi  e  immunità, 

Capitoli  generali     religiosi      5    i  SS 

Capitoli  rurali:  89 

Capitolo  (adunanze  ;  552,  777.  voce, 777. 

Capitolo  Cattedrale:  in  genere,  778,  919,  990 
1028;  erezio 

-I     711  S,   715,  747,753,  777.  77S. 

931,  941,  953,    101  I    1019;  conservazione, 

rdotale,  77n;  diritto  di 

_■   :     LI  "N    scovo    ■'     U    158,  172,  183 

237,  653,  666,670,  691,  701,  70 

18;  amministrazione  d<  i 
beni,  890;   ripristinamento,  975. 

Cappellanie  collative:  924 

Cappellano  Maggiore  Regio  e  sua  Curia  : 
634,77".  777.  781  s.,  782;  dei  Mozarabi, 
777;  di  S.  Ferdinando,  777. 

Cappelle    e    oratorii   circa    il  diritto  d'asilo: 
32  imi. 

Carcerazione  di  ecclesiastici,   v.  Arresto. 

Carcerazione  indebita  (appello  in    .ausa  :  5. 

Carceri  di  Curia:  369,  455.  724,  745    836). 

Cardinalato  pel    Patriarca  prò  tempori 
Lisbona,  328,  329. 

Cardinali:  numero,  ecc.,  145,  151,  v.  158; qua- 
lità, 145,  151  .  .  !'  zione,  1  15,  151  ;  r.  stri 
zioni,  145,  \    158,  16  le,  1 19,  156; 

piatto,  164;  patrian  h    i  erimonial 

Carmelitani  Scalzi 

Castrensi    privi  -  * 

1057. 

Catasti.:  24  ..  Beni   ca- 

tastati. Manomorta 
per  esazione  ili  imposi  1082 

Catechismo  parrocchiale:  290 

Cause   ecclesiastiche   in  genere:   liberi 
V  »  ovi    in  giudicarli 
L03s.,   116 s.,    I28s     224 s., 


1114 


Indice  delle  materie  trattale  nei  concordati 


741  s.,  771  s.;  loro  competente,  262  ss.,  766, 
768,  806,  816,  823,  855,  869,  883  s.,  910, 942, 
165,  976,980,  "87.  1003;  specie  per  le 
criminali,  56  s.,  58,  76,  88,  134,  264,  29.-). 
354,  372,  768;  maggiori  e  riservate  alla 
S.  Sede,  3,  9,  149,  632,  806,  817,  824.  911, 
943,  955,  966,  "87,  1005,  1064. 
Cause,  connesse  con  eccles.,  242 

—  contro  laici,  3,   132,  262-265,  303,  354,  369, 
•     372.  756,  Tu'--. 

—  da  terminarsi    nel  regno,   3,  4,   242,  263, 

305,  352,  373,  386,  726,  762,  899,  904,  91 1  ; 
entro  il  biennio,  242  s.  ;  sospese,  143. 

—  beneficiali,  215  s.,  220,  243,  367;    compe- 

tenza ecclesiastica  esclusiva,  354,  372;  in 
possessorio,  contro  un  laico,  740,  741  (di 
giuspatronato  laic,  v.  q. . 

—  matrimoniali,  149,  354,  369,  372,  631,  742, 

756,  762,  760,  768,  823,  855,  869,  883,  910, 
976,  987,  K4l»,  1057,  1102;  istruzione  be- 
nedettina, 869,  910,  986;  istruzione  Rau- 
scher,  839  s.,  841  ;  in  matrimonii  misti,  762, 
1049,  1102;  circa  gli  effetti  civili,  766,  7b9, 
823,  855,  883,  1049,  1057,  1102  (v.  Sponsali  . 

—  civili  e  criminali  di  chierici,  v.  Privilegio 

di  foro. 

Cauzione  personale  da  parte  di  chierici,  135. 

Censi  redenti  e  fiscalizzati,  991,  1010,  1057, 
(V.  Affrancazione). 

Censo  alla  S.  Sede:  21,  34,  40,  72,  113s.,  129; 
229,  332-;  remissioni,  225  s.,  227. 

Censura  di  libri,  v.  Libri. 

Censure:  appello,  5,  6;  libertà,  96,  631,  824. 
856,  883  ;  necessità  delia  sentenza,  244  s. 
restrizioni,  285,  324. 

Cerimonie  liturgiche  e  rituali:  274,  S73,  909, 

Certificati  di  stato  civile:  spedizione  riser- 
vata ai  parrochi,  730,  732,  1067  s. 

Chierici:  de   vita  et  //onestale,  13  s,  41,  289, 
350,  352,  380,  461,  823;  privilegio  di  foro, 
v.  q.;  di  canone,  v.  Percussori;  di  immu- 
nità,  v.    q.  ;  esenzione  da  pubblici  offici, 
1053,   1101;  in   specie   per   la   milizia,  57, 
571,  834,  1019,  1053. 
coniugati,  348,  459,  463. 
e  diaconi  selvatici,  343,  349. 
—  da  inviarsi  a  Roma  per  studii,  1050. 

Chiesa  Cattolica:  indipendenza,  2;  come  so- 
cietà perfetta  e  indipendente,  1052;  per- 


sonalità giuridica,  1052,  1102;  proprietà 
(v.  q.  e  Acquisti  eccles.). 

Chiesa  Costantinopolitana:  37. 

Chiese  editici  di  culto):  564,  1049;  edifica- 
zione, 307,  926;  riparazioni,  97,  143,  624, 
7o0,  926;  custodia,  v.  Vacanti;  immuni 
da  imposte,  806,  818,  923,  944,  956,  967, 
977,  1053,  1102;  asilo,  v.  q.;  cause  rela- 
tive, a56,  884. 

-  matrici,  1045,  1046. 

—  parrocchiali,  624. 

-  rurali  e  dirute  (circa  l'asilo),  340,  375,  382 

not. 
Chinea:  72,  113,  129,  229,  332. 
Cimiteri:    ordinamento     civile-ccclesiastico, 

1C60,  1065-1067;  amministrazione  eccles., 

1065,  1069;  amministrazione  civile,  1065  s.; 

polizia,  1065;  per  acattolici  e  privati  di 

sepoltura  eccles.,  lOoo. 
Circoscrizione:  parrocchiale,  97,  100,292,532, 

534,  561,   503,  639  ss.,  654  ss.,   709  s.,   761, 

783,  804,  815,  927,  933,  952,  953,  965,  970 

990,  1008,  1049,  1101. 

—  diocesana:  innovata,  533,  539-558,  562,  565, 

591,  001-619,  621,  623,  637,  63S-648,  049- 
666,  667-676,  677-682,  684-6S7,  690,  692- 
094,  707  ss.,  711,  715-717,  751  s.,  700,  763, 
772,  774,  796,  803,  809,  846  ss..  930,  941, 
•101  1,  1030,  1033-1039, 1100;  modificata,  567, 
59»,  600,  bl7,  720 s.,  722,  723,  1000,  1022, 
1045  ss.;  affermazioni  di  diritto,  825,  941, 
953,  976,  991,  1009,  1056;  commissione 
mista  per  la  ritorma,  1095. 

Clausura:  293,  299,  589. 

Clero:  istruzione  e  educazione,  v.  Convitti 
ecclesiastici,  Seminario. 

Clero  secolare  polacco:  misure  eccezionali 
revocate,  1018. 

Clero  semplice:  784. 

Coadiutoria:  105,  283;  restrizioni,  283 s.,  326; 
circa  le  riserve  rat  ione  mentis,  257, 259  s., 
260  s. 

Collegi  teologici:  898,  903  (v.  Convitti  eccle- 
siastici). 

Collegiate:  532,  533,  777,  782,  783,  826,  1025. 

Collette  regie:  61,  88. 

Collettoria  generale:  spogli,  77o. 

Collettorie  pontificie:  128 S.,  13". 

Colono:  circa  i  pesi,  34U,  441  s. 


Indice  <icll<-  materie  triiifutr  nei  concordati 


1115 


Commende:  11".  156,  161 S.,  163,  148,616,622; 
diritto,  312s.,  448. 

Commissario  generale  della  Crociata:  776, 
794. 

Commissione    diocesana    per    l'amministra 
zione  dei   Beni   ecclesiastici,   spi  i 
canti,  740,  741,743s.,  769,  812;  mista 
875,  892    v.  Economato 

Commissione  in  partibus  di  cause,  I,  I,  242, 
263,305,  325,  352,  373,  386s.,  726,  762. 

Commissione  mista  per  l'esazione  dei  tributi 
di  dotazione  eccles.,  1082. 

Commissioni  miste  (permanenti  per  luoghi 
pii,  569,  743  s.,  <*H;  per  i  Beni  ecclesia- 
li. i.  626,  629  916,  125;  pei  varanti,  740, 
74L,  828,  875,  892,  9  I 

Compenso:  pei  proventi  beneficiai  i 
361,  630;  di  Portogallo,    I05ss.;   S 
412;  Spagna,  433s.;per  -li  spogli,  I35s  : 
per  beni  e  proventi  indemaniati.  269,  276, 
b98s.,  928,  938,  1019,  1058,  1079. 

complicità  di  ecclesiastici  in  delitto  di  laici, 
737. 

Compulsoriuli:  5. 

Comuni: obbligo  di  manutenzione  della  chi*   a 
parrocchiale,  624  ;  spesa  pei  libri  parrà 
chiali,  731. 

Comunicazione  previa  di  alti  pontifici  da 
pubblicare  1075  v.  Exequatur,  Placet, 
Visura  . 

Concessioni  (territoriali),  a  Missionarii,  1095 

—  straordinarie:    non    derogano  alle    leggi 

generali,  176,  246,  et  vicissim,  177. 
Concilio:   restrizioni  circa   l'intervento  dei 
Vescovi.  1,  2;  circa  la  facoltà  di  convo- 
carlo, 2;  circa   il  luogo  ove  celebrarlo, 
21,  330 

—  ecumenico:  promessa  di  convocazione  lati, i 

dalla  S.  Sede,  168  s. 

—  nazionale,  103*1. 

—  provinciale,  822,  842,   855,  882    v.  Sinodo 

diocesano). 

—  (Congregazione  del  :  296. 

Concistoro  Diocesano:  755,  758;  circa  il  Se- 
gretario o  Procuratore  laici.  762. 

Concordati:  loro  ragione  in  genere, 2, 22, 64, 
194  s.,  214,  219  222  s.,  267  ss.,  330  s.  ;  revo- 
cabilità per  inadempienza,  18,279;  inter 
pretazione,  50,  52,  571,  5%,  635, 


820,   B29    862,  8  >  s.,  946    958, 

'169,  "7'».  ""I.  1012,  l"".'..  1067,  1084,  1103; 
cambiamento  di  costituzioni   statale,  564, 
571  ;   trapasso   a   sovrani   ai  attolii  : 
valore  giuridico,   571,    82,    84,  596,  o35, 
795,  0  828,  861,  B94s.,934,  946, 

179,  994,  1012,  102  \  1061,  1084; 
discussione  dei  Corpi  Legislativi  o  Ese- 
cutivi esclusa,  997,  1061,  1088;  ritratta- 
zione. I6ss.,  581  ss.,  estensione,  705  mo 
difica,  1032,  1094  s  .  i  ipi  istinamento,  598; 
deroga  in  un  solo  caso,  Ih'-'n;  ahi  ogazione, 
598;  ratifica  e  coni.  rma,246,  250,  808,  820, 
862,  81*),  934,  ''.">s.  969,  980,  994,  997,  1012, 
1020,  1022,  1024  s.;  sostituzione,  636;  795; 
pubblicazione,  247;  esecuzione,  636. 

Concordato  addizionale:   1061 

Concorso,  per  le  parrocchiali,  So  129  >10, 
515,  534,  571  62  0  784,  so:;,  826,  831 
832,  855,  907  "l".  964,  litri  be 

neiici.  515,  551,  777.  803,  815,  826,94  l  9 
os  i    1008,   1019;   in  torma  generali  ,  863, 
866,867,  868,  897,  902,  906,  90ì .   nube  pei 
bendici  di  patronato  laicale,  908  s.;  per 

la    prebenda   teol.  e   perni..   803,   81  l.  940, 

952,  963. 
Concubinari©  :  chierico   monizioni)  pene,56, 

243s.;  pubblicità  del  reato,244; laico, 244 
Conferenze  di  casi  morali.  290. 
Conferma  (pretesa  di  da  palle  del  Sovrano: 

869  s.;  907  s,  909,  910. 
Conferre,   nella  nomina, dei   Vescovi,  838. 

Confessione  sacramentali  :  circa  le  facoltà, 
293. 

Confessori  di  Seminari 

Confraternite:  libera  costituzione,  836;  ag- 
gregazione alle  romani 

Coniugio,  v.  Asilo    diritti 

Congregazioni  religiose:  liberta  dei  \ 

807,  819,  827,  855,  873s.,  882,   898,  902s., 

906,933,944,956 

acquisto  di   personalità   giuridica,   1092; 

ordinamento  giuridico,  1092(V.  Regolari 

Congrua:   canonicale,  622;  ^curata,   143,  531, 
534,  623,  745,  802,  813,  826,  867,  9 
962,    973;   episcopale,     31,  622    V.    Dota- 
zione . 

Consacrazione  episcopale:  13,   11.   16,  692. 

Conservatori    Giudici:   I,  295s. 


1116 


Indice  delle  materie  trattate  nei  concordati 


Conservatori!  femminili:  589. 

Consuetudine:  contro  le  regole  liturgiche, 
294;  contro  il  Concilio  di  Trento.  294, 
295,  296. 

Contrabbando  ossia  corpus  de  Iteti  in  luogo 
d'asilo,  306,  34  i,  348,  372;  in  specie  in 
un.  ria  finanziaria,  740,  741,  746,  766, 
769. 

Contravvenzioni:  7  17,  7b6,  769. 

Contribuzioni  del  clero  per  opere  civili,  97 s. 
(V    Immunità  realel 

Contribuzione  prediale  sostituita  a  decime 
1079,  1082. 

Contumace:  vietato  di  appellare,  6. 

Conventi:  soprannumerarii,  763;  circa  gli 
studii,  763;  sottoposti  a  imposte,  1092: 
esenzione,  341,  535;  amministrazione,  577; 
conservazione,  1092;  riordinamento,  535; 
libera  erezione,  807,  819,;  autorizzazione 
alla  fondazione,  1092;  soppressione,  586, 
626  s.,  646,  763;  di  piccoli,  1092. 

—  di  monache:  dotazione,  925  (v.  Ordini,  Re- 
golari. 

Convenzione  addizionale:  928. 

Conversione:  di  beni  eccles.  in  rendita,  517  s., 
520  s.,  559  s.,  790,  792,  877,  880,  922,  1057; 
di  decime,  1079  ss.;  supplemento,  1080, 
1084,  1085  (v.  Affrancazione,  Censi). 

Conversione  o  diminuzione  di  rendita:  di- 
ritto di  risarcimento,  924. 

Convitti  ecclesiastici  :  858  s.,  863,  867,  870, 
871,   S72.   885  888,  c>03,    906,    914-915,  916. 

Corpo  diplomatico  della  S.  Sede,  579. 

Corte  di  Roma:  esecuzione  delle  bolle  ecc., 
3b0,  b37. 

Coto  redondo:  Ilo. 

Crimea  laesae  maiestatìs:  escluso  dal  diritto 
d'asilo,  322,  345,  375,  745  s.;  escluso  dal 
privilegio  di  foro,  457,  740,  741,  829. 

Crimini  (in  opposizione  a  delitti):  737,  824. 

Cristianità:  valore  del  termine,  1039. 

Crociata    v.  Bolla  Cr.,  Terra  Santa). 
Culti  acattolici:  esclusi,  984,  1002. 
Culto  divino:  294,  873,  909  (v.  Spese  di  culto). 
Cura  d'anime:   784;    nella   cattedrale,  613  s.. 
650  v,  747  s.,  nelle  collegiale,  783;  obbligo 
dei  Mendicanti,  838. 
Curia  Romana:  componenti,   146,   152  s.,   167, 
178,    182;    competenza    giudiziaria,    149, 


155  s.,    161  ;   residenza,   581  ;   vacanza   in, 

178  s.,  182  s„  625. 
Curie    ecclesiastiche:   circa    i    laici    che   ne 

fanno  parte,  349,464  ss.;  o  intervengono. 

373. 
Cursori  della   curia    eccles.,   348,  362  s.,  369, 

464  s. 

Dazio  consumo:  assoggettamento  di  enti 
eccles,  527  s.  (v.  Gabelle,  Immunità  realel. 

Debitori  a  enti  eccles.:  loro  competente,  263. 

Decani  (Vicarii  Foranei):  831,  865s.,  867,868; 
certificati  per  la  provvista  dei  benefici, 
868  s.,  908;  alienazione  di  beni  ecclesia- 
stici, 874.  917. 

Decano  Capitolare:  776,  778,  780. 

Decime  ecclesiastiche:  osservanza,  87,  89,  96, 
97,  101,  104,  811,  812,  938,  988,  1007,  1020; 
intassabilità,  188 s.,  192;  destinazione,  811, 
938,  988,  1007,  1086-1088;  da  parte  del  so- 
vrano, 89;  terzo  al  Sovrano,  251,  328,  988, 
1037;  competenza  in  possessorio  e  petito- 
rio,  302,  367,  372,  740,  741,  856,  884;  riparto 
e  transazioni,  252,  448  s.,  802,  828,  837  ss., 
998,  1010;  abolizione  o  rinunzia;  da  parte 
dei  Vescovi,  837-838,  840;  compenso,  838, 
950;  sede  vacante,  938;  supplemento  per 
dotazione,  938,  1079 ss.;  divisione  a  metà 
gn  lo  Stato,  1087;  colletta  e  amministra- 
zione, 938,  948,  988,  1082,  1088;  condona- 
zione per  insolventi,  977;  inversione  e 
sistemazione  delle  rendite,  998;  conver- 
sione, 1079ss.,  1083. 

Decreti  dì  Basilea:  uso  concesso,  169  s.;  sana- 
zione, 171  s. 

Decreti  della  S.  Sede  o  dei  Vescovi,  v.  Atti 
Pontifici,  Atti  Episcopali. 

Degradazione:  procedura,  724,  737,  740,  741, 
767.  824,  857,  885,  943,  955;  per  crimen- 
lesc,  45S,  060,  998,  1005,  1063. 

Delegato  (Regio)  della  (ìiurisdizione  eccles.: 
634. 

Delitti  in  opposizione  a  crimini:  737,  824;  di 
chierici,  767,  824  v.  Privilegio  di  foro, 
cause  criminali);  esclusivamente  eccle- 
siali iei,  769;  esclusi  dal  diritto  d'asilo, 
322,  344  ss.,  454  ss.,  745  s.  ;  esclusi  dal  pri- 
vilegio di  foro,  737,  740,  741. 

Demanio:  625,  626,  763,  1059. 


ìndice  (/<•//(■  materie  trattate  net  concordati 


1117 


Dctrusìo  loco  carcerisi  11,  82  >,  824, 

838,  E 
Devoluzione  nel  conferimenti 
Dignità    capitolari:    237    S.,  328  s.     106,    ~>1" 

551,  625,  712,713,  riserva  alla 

S.  Sede,  77''.  803.81  I  826,940 

989,  l  08    1015,  1019. 
Dimissorie:  facoltà  del   Nunzio,  284,   G6;  dei 

Superiori  Religiosi,  292,  298;  dei  Vicarii 

Capitolari,   125, 
Diocesi,  v.    Circoscrizione,    Dotazione.    Sop 

pressione. 
Diritti  civili  di  chiese,  benefici,  ecc.,  856,884, 

1062     v.  Privilegio  di    l'oro,  cause   civili 
Disammortizzazione      1057-1059     V.     Conver 

sione 
Diserzione  reato  di  :  quanto  al  diritto  d'asilo, 

101. 
Dismembrazioni    territoriali: 

617  s.,  720,  7—'.    _      '  >::.  1045  ss. 

Dispense  pontificie:  restrizioni,   156,  li  I    166. 
Disposizioni  transitorie  nei  Concordati  :  781, 

785,  :,(  1064 

Documenti  attinenti  alla  S.  Sede    cons< 
,  335. 

—  a  diocesi  e  parrocchie,  \ .  Archivio. 
Domicellari  (canonicati    839. 

Dominio:  temporale  della  S.  ^rdr,  pi,  13,  15, 
ls,  i-'.  21,  23s.,  26-28,  32,  16,  38s.,  12,  II. 
45,  47,  73  s.  (Benevento):  81',  84  S.,  1  In.  IS>  s., 
579,  584  ;  Avigi  aissin,  682 

—  alto  della  S.  Sede,  66  ss.  (Sicilia);   111'  ->. 

(Sardegna  e  Corsica),  331,  4:i7. 

Donazioni  e  lasciti  pii:  limitazioni,  742,  7l>i 
(V.  Fondazioni  pie). 

Dotazione*  698  s.,  749,    791,  792  s.,   798,  828, 
864,  861,  871      .  890,  920  (27,  950,  " 
973,  1031;  di  capitoli,  564,  569,592  S.,  599, 
612  s.,  622,  647,  661  s.,  671  s.,  690 
712,  717,   749,  78"),  801,  804,  809,  812,  815, 
821,  947, 953, 959;  di  Seminarli,  564, 
599,  622,  647,  671  s.,  709,  712,  749,  790,  801, 
804,  809,  815    825    947 
980ss., 993, 1024, 1083, 1101  s.;  di  parrocchie, 
564,  599,   709,   789,  981  ss.,  1051  ;  di  vesco- 
vati. 564,  569,  592,  599,  612ss.,  622,  647, 
660  ss..  671  ss.,  681  ss.,    690s.,   708,    712, 
714,  717,  749,  753,  787,  801,  804,  809    312 
815  821,  854,  881,  927, 


ss     101  ls.,    1024,   1049, 

1084,  1086s.,  L089,  LIOOs.;  pagamento  men 

124;  di  fabbricerii  I2s.,  647, 

di  ordini  1 1  ligiosi,  58Ì  con 

venti,925;  di  Coni  ruminili,  589; 

di  Curie  vescovili,  592  s.;  sostituita  a  de- 
nedì  un.-  dei  im< 

v.  q. , 811  s.  9  18,  L086s  :  supplenti  nto  glo 

baie  812,  9 

e  suo  riparto,  1019,  1059;  di  Capitoli,  962, 

973,  980  ss.,  1080    1084 
Doti  di  monache: 
Dottorale:  prebenda  rrado,  v.  Gradi 

accademk  i 

Ecclesiastici    colpevoli:  Prl- 

vilegio  di  foro,  cause  criminali  . 

Ecclesiastici  forestieri  per  i  esen  izio  del 
ministero,  932;  in  specie,  per  la  pudici- 
zie.: 02, 

Economato    v.  Vacanti),  265,    HO,    135 

919;  laico  soppresso,  877;  eccli  sia- 
stico,  336,  135,  877  >..  919;  misto  ;  10  .  il 
828,  875,  892  s., 

Economi  ecclesiastici:   HI. 

Economo    sedi 

Edifici  ecclesiastici:    costruzione,    307,    ."rfW, 
926,  1049;  riparazioni,  97,  i  : 
926;  esenti  da  conversione,  923. 

Educazione  religiosa,  v.  Istruzione  religiosa. 

Elezioni  canoniche:  a  clero  et  populo,  13, 
l  l.  16,   i" 

12  !.,   I  ;.   15,  55  80,  84,  87,  I  1  s.,  I 
_'_'  I,  _'  15  -  ;  assenso  regio  permesso,  21,  ;  :. 
36,  IO  s    v.  Gradimento  sovrano);  vietato, 
17,  76,  116;  i  onfei  ma  pontifìcia  alle  eie 
zioni  di  V<  Si  ovi,  36,  19,  158,  172,  I 
653 s.,  666,  i  -I  s.,  703,  705,  707, 

712,  716,  71"...  748. 
tpitolari,  179,  236,  552 

Eredità  a  monaci     ab  intestato),  263, 

Eremiti   (chierici  e  diaconi    selvati  i 
34  :.  349. 

Eresia  e  altri  delitti  di  fede    petenza,  354, 

i:  l  ;  estirpazione,  38,   12,  11.  15, 
B4;  intolleranza,  v.  Culti  acattolici. 

Erezione  di  parrocchie,  diocesi,  ec<  .  v.  Cir- 
coscrizione. 


1118 


Indice  delle  materie  trattate  nei  concordati 


Esame:  per  gli  ordinandi,  288,  595;  pei  vi- 
cariti curati,  291;  pei  benefici,  869,  909; 
pei  benefici  curati,  594s.  (v.  Concorso  ; 
dei  Vescovi  515,  670. 

Esaminatori  Sinodali:  831  iv.  Concorso). 

Esazione  di  emolumenti  eccles.,  1053  (v.  Col- 
lette regie,  Decime). 

Esclusiva  (privilegio);  784. 

Esecutoria  contro  laici,  262,  264 

Esecuzione  forzosa  contro  eccles.:  341. 

Esenti  dall'Ordinario:  775,  786,  7*;  privi- 
legi concessi  al  Sovrano  circa  le  loro 
cause,  3. 

Esenzione:  dei  regolari,  535;  di  diocesi  dal 
Metropolita,  774. 

Espettatlve  (grazie),  141  s.,  148,  154  s.,  158  s., 
178,  180,  183  s.,  214,  220,  254;  escluse,  237; 
domicellari,  839. 

Esposti:  circa  il  battesimo,  734. 

Espropriazione  coattiva:  pei  beni  eccles.,  839. 

Estradizione  di  sudditi  della  S.  Sede:  '225. 

Estrazione  (di  cause)  dal  dominio  305,  352, 
373,  386  s.,  726,  762,  899,  904,  911;  vietata, 
3,  4,  242,  263  s. 

—  dall'asilo,  del  reo:  procedura,  343 s..   37t>, 

391,  3<G  s.,  455,  491,  746,  988,  1006  s. 

—  del  corpus  <tetfctf,306,346;348ss.,372,  745. 

—  violenta  del  delinquente  dalle  mani  della 

giustizia,  399. 
Bxequalur:  per  bolle  e  brevi,  302;  vietato,  360, 

367,  637,  985  s.,  1003. 
fc.v  iure  cesso:  azione:  circa  la  competenza, 

204. 

Fabbricerie:  813,  860,891,917  (v.  Dotazione). 
Facoltà  teologica:  nell'Università  regia,  859, 

871  s.,  885, 888, 914, 915, 109  s.;  ordinamento, 

1090  s.  (v.  Professori,  Teologia. 
Falsari»  e  frodatori  esclusi  dal  diritto  d'asilo. 

345,  374,  391,  746. 
Feste:  osservanza  del  precetto,  307,  1068. 
Feudi  ecclesiastici:  pontitici,  v.  Dominio  alto 

della  S.  Sede;  episcopali,  330s.,   447 SS., 

473  ss. 
Fidancìae  :  74. 
Figlie  della  Carità  (di  S.  Vincenzo  de  Paoli), 

786. 
Finanza:  delitti  in    materia   di,  737,  740,  746, 

766,  769. 


Firma  del  Concordato  con  riserva,   1017. 

Fiscale  (promotore):  6,  485. 

Fondazioni  pie:  (libertà)  564,  710,  742,  910) 
916,  918;  conservazione,  570,  628,  794,  799, 
805,  818,  827,  943,  955,  967,  977,  993,  1011, 
1024;  amministrazione  dei  beni,5b9,  743s., 
827,  899,  910,  918,  993  (v.  Commissioni 
miste,  Tribunale  misto  :  aumento  di  do- 
tazione, 793;  estinzione  e  destinazione, 
570  s.,  1058;  devoluzione  dei  beni  alla 
Chiesa,  993,  9%,  1011,  1059;  conversione 
in  rendita,  791,  1058. 

—  familiari:  inconvertibili,  924. 
Fondi,  curiali  o  parrocchiali,  933. 

—  di   fabbrica:    amministrazione  ed    eroga- 

zione, 813. 
Fondo  Culto:  per  gli  intercalari,  860 s.,  863 s., 
867,  870,  892,  914. 

—  Religione  e  Studii  :  beni,  827,  828,  838  ;  gius- 

patronato  regio,  826;  congrua  parroc- 
chiale, 826. 

Forma,  nella  celebrazione  del  matrimonio, 
v.  q. 

Foro,  v.  Cause  ecclesiastiche,  foro  compe- 
tente e  Privilegio  di  foro. 

Francescani  (Ordini):  627. 

Franchigie  a  persone  eccles.  sui  loro  beni, 
91,  92  s.,  341  s.,  342  (v.  Immunità  reale). 

Frutti  di  benefìcio,  v.  Concubinario,  Fondo 
Culto,  Intercalari,  Residenza,  Vacanti. 

Furto  e  violenza, quando  escludano  il  diritto 
d'asilo,  344,  374,  391. 

Furto  qualificato:  quando  escluso  dal  diritto 
d'asilo,  74b. 

Furto  sacrilego:  competenza  ecclesiastica, 
355,  372;  esclusione  dal  diritto  d'asilo, 
746. 

(i.-ihelle:  527 s. ;  esenzione,  91,  92:  v.  Immu> 
nità  reale. 

Generale  di  Ordini  religiosi:  575 ss. 

Gerarchia  ecclesiastica:  istituzione,  1031, 1100; 
ristabilimento,  1014  s. 

Ginnasii  e  scuole  medie  cattoliche:  823,  834, 
836,  843,  859,  888,  916;  miste,  858. 

Giudei:  protezione,  88;  restrizioni,  101;  de- 
cime alle  chiese,  101,  104;  convertiti,  104. 

Giudice,  di  secondo  e  terzo  grado  per  le 
cause  ecclesiastiche,  899  ;  di  terzo  grado: 


Indice  delle  aititene  trattate  nei  concardati 


111" 


costituzione, 4 ss  ;  facoltà   7,8;  restrizioni, 

7,  8,  9. 
Giudici  Sinodali:  327. 
(Muramento  di  fedeltà:  alla  S.  Sede,  10  s..  12, 

32,  35,  68,  82,  112 s.,  U5s.,  Il",  121, 

—  al  Sovrano,  19,  76,  117,  224,   764,  807,  819, 

867,  900,  905,  945,  957,  968,  978 

—  pei  parrochi,  534,  56  I,  568,  "  ;i  .  p  i  Vescovi 

563,  568,  5%,  635,  708  s.,  713,  718,  748, 
807,  819,  825,  854,  881,  931,  1048  U01;  pei 
Vicarii  Generali  e  altri  membri  della 
gerarchia  eccles..  931  ;  pei  capi  di  scuole 
o  istituti"  religiosi.  931. 

(Durati  esclusi  dai  processi  criminali  contro 
chierici,  1063. 

Giurisdizione:  personale,  1043. 

—  doppia  (eccles/),  1040,  1042,  1043. 

—  esente  privilegiata,  77".  790. 
Giurisdizione  ecclesiastica  contro   laici,    3s., 

132,  262  ss.,  303,  374.  369,  ;  2,  768 s  .  libertà, 
v.  Cause. 

—  cumulativa,  367  s. 

Gluspatronato,  in  generale:  competenza  su 
cause,  824,  856;  sospensione. 

—  ecclesiastico  nei  benefici  in  genere,  595; 

nelle  parrocchie,  570,  624,  625,  784,  826; 
nei  capitoli,  594. 

—  regio:  49,  51,  53,  55,  95,  97,  100,  102,  138  ss., 

328,  430,  7tò  ss.,  624,  717.  7""  838,  840 
(v.  Nomina  regia);  riprovato,  57;  negato 
a  sovrani  acattolici,  533,  564,  935  s  v.  Ora 
dimento  sovrano);  obbligo  verso  la  (  In  sa, 
624  ;  sui  canonicati  e  parrocchie  ex  j '/tutto 
religionis,  stttdiorum,826, 836;  lus  nomi- 
nandi  nobis:  Savoia  e  Sardegna,  209  s., 
210,  212  s.,  615  s.,  617;  Inghilterra,  49,51, 
55;  Francia,  218,  221,  236,  502,  507,  508, 
562,  563,  564;  Due  Sicilie.  223,  • 
634,  637;  Portogallo.  328  s.,  105  ss.,  510; 
per  l'India  e  Cina,  845  ss.,  1030;  Austria, 
825,  826;  per  Gorizia  e  Udine,  41";  per 
Milano  e  Mantova.  51  I  >.  ;  per  Bosnia  Er- 
zegovina, 1015;  Spanna.  \  s  ovati,  122 ss., 
benefìci,  425,  430  s.,  784;  parrocchie,  784; 
Baviera,  594;  Costarica.  802;  Guatemala, 
813;  previo  consulto  coi  Vescovi,  825, 
83-.,  988;  Haiti,  930,  935  s.;  Honduras, 
939;  Nicaragua,  951,  952;  San  Salvador, 
963;  Venezuela,  ,r,\.  Equatore,  988,  1007; 


Colombia  commendazione),  1055;  preteso 
dal  Wurttemberg,  863;  dal  Baden,  897, 
899s  .  905,908. 

—  regolar..  11.7,  240;  trapasso  nel   Sovrano, 

595;  di  corporazione  soppressa,  836. 

—  laicale,  dichiarato  estinto,  61  ;  <  in»  i  bene- 

fici  soppressi,  290;  conservato,  87,  99, 
328  s.  128  s.,  595  patrono  negligente  de- 
volvitur  tu/  Episcopum,  869,  909;  circa  le 
parrocchie,  570, 624, 625,  784, 908 s  obbligo 
circa  la  congrua,  826;  competenza  nelle 
cause,  7o6.    768,    824,  9,  911; 

verifica,  908. 

Gradi  accademici:  nei  Vescovi,236;  nei  cano- 
nici, 159  s.,  238  s.,  651  ;  nei  parrochi,  160, 
241;  pei  beneficiati  in  genere,  23'»;  inai- 
mi, i/ione,  239  s.;  prelazione,  240;  in  teo 
logia  o  diritto  conferimento,  823,834;  fa 
colta  ai  Vescovi  di  conferirli,  834,  1019; 
riconoscimento  governativo,  1019. 

Gradimento,  dell'autorità  eccles.  nella  scelta 
di  maestri  laici,  1049. 

-  sovrano:  533,  066,  691,  1048,  1055,  1099; 
a  nomine  ecclesiastiche.  21,  197>  s.,  197, 
201  s.,  207,  208  s.,  221,  ■<■  •  666  691,  701, 
06,  720,  748,  758,  831,  832,  835,  843, 
S7.3,  So5,  Soo.  So7.  SOS.  881  ""!  s.,  904  S., 
935  s.,  1020  s.,  l"l".  1075  forma  di  ri- 
chiesi.. ,  I076s.;  a  nomine  di  insegnanti, 
1017,  1097;  a  nomina  di  Legato  I *< mt i- 
ficio,  1. 

Grassazione:  esclusi  dal  diritto  d'asilo,  322, 
344,  488,  740  (v.  Omicidio). 

Uravamina   nationis  alamanicuc  :    169 

Greci:  ecclesiastici  :  circa  il  privilegio  di  loro, 
340,  342. 

liominium:   pel  regno  delle  Due  Sicilie:  21, 
6,  40:  poi  homogium,  66,  68,  121,  332; 
per  Sardegna  e  Corsica    I12s.,  116   119 

Iconoclasmo:  escluso  dal  diritto  d'asilo,  74o. 
Illegittimi:  circa  gli    atti  di   nascila,   7;'.3;    le 

enfiteusi  di  beni  eccles.,  263. 
Immagini  sacre,  v.  Iconoclasmo. 
Immunità:  personale,    60,   77,   81,  87,   9S    SS., 

117.  132,  !  14    »1  ss.,  347  ss.,  456ss.,  164  s., 

721  s.,  730  738,  739  s.,  805,  816,  824  .  v.  Prl- 

vilegio  di  foroi. 


1120 


ìndice  delle  materie  trattate  net  concordati 


Immunità   reale,  60,  77,  81,  87  s.,  91,  92,97s., 
117,  187,  L89,  224,  309,  323,  338ss.,  341  s„ 
371,  441  s .  530,  628,  806,818,  859,  889,944, 
167,  "77,  987,  1006,  1035,  1102. 

-  locale,  77.  347  ss.,  373  ss.,  388  ss.,  454,  190, 
824,  988   v.  Asilo). 

Tribunale  misto  per  le  cause  relative  alla, 
357  ss. 

Impedimenti  matrimoniali:  facoltà  di  di- 
spensa dei  Vescovi. 533;  del  Delegato  re- 
Sio,  8;  del  Nunzio  Pontificio.  469,  471; 
osservanza.  570. 

Impero  (Sacro  Romano  :  16,  30  s.,  120. 

Imposte:  per  dotazione  eccles.,  792;  per  sup- 
plemento, 1080  v.  Contribuzione  prediale, 
Tassa  sul  sale);  esazione,  1081,  1083;  solve 
et  repete,  1082;  esenzione  (v.  Immunità 
reale  . 

Inabilità  ai  bendici,  243. 

Incardinazione:  287,  288  s. 

Incendiarii:  esclusi  dal  diritto  d'asilo,  344, 
374,  382,  74b. 

Incesto,  escluso  dal  diritto  d'asilo.  74b. 

incompatibilità  di  benefici,  240,595,781,867; 
dispensata,  166  s. 

Indemaniamene  di  beni  ecclesiastici.  625, 
763,  1059  (v.  Beni  secolarizzati 

Indice:  dei  libri  proibiti,  511;  pubblico  desìi 
Ordinandi,  v.  Albo. 

Indulgenze:  149,  156,  164,  165,  471. 

Indulto  quaresimale:  proventi,  7»4. 

Infedeli  venuti  alla  fede,  1(4. 

Inibizioni  appellatorie:  5 

inquisizione  (Tribunale  della),  cessazione 
della  facoltà  di  giudicare  dei  libri,  513. 

Insegnanti,  v.  Istruzione  religiosa. 

Insegne  canonicali:  660. 

Insinuazione  dei  gradi:  239  s. 

Intercalari  ((rutti  :  v.  Fondo  Culto,  Vacanti 
proventi). 

Interdetto  locale:  96,  97;  limitazioni,  245. 

Investiture:  rinunziate  da  parte  del  Sovrano, 
10,  13,  18;  anulo  et  virga,  14,  16,  19;  del 
regno  delle   Due  Sicilie,  v.  Hominium. 

Ipoteca  su  beni  ecclesiastici:  concessa  al  Re, 
516,  422,  524. 

Ipotecaria  (azione  :  competenza,  263 

Ispettore  ecclesiastico  nelle  scuole  governa- 
tive, 823,  si.3,  903,  912,  985,  1003  (v.  Scuole  . 


Ispettore,  governativo  nelle  scuole  di  Semi- 
narii,  1097  s. 

Ispezione  circa  le  fondazióni  non  ecclesiasti- 
che. 899;  per  Luoghi  pii,  v.  q. 

Istanza,  v.  Terza 

Istruzione,  religiosa  obbligatoria:  1054;  vigi- 
lanza dei  Vescovi  v.  Ginnasi],  Scuole, 
593,  771,  800,  810,  822,  830,  842,  843,  857, 
872,  885,  898,  906,  ''12,  913,  937,  949,  961, 
971,  9S4,  1049,  1054.  L087,  1101;  autorizza- 
zione e  dimissione  di  insegnanti,  822,  823, 
'    857,  912,  1049,  1101;  per  i  testi,  v.  Libri. 

—  secondaria  da  premettersi   alla  teologica, 

901  s.,  905  s, 

Laici  soggetti  al  foro  criminale  ecclesiastico, 
3,  132,  262  ss.,  303,  354,  3b9,  372,  76s. 

Laurea  dottorale,  v.  Gradi  accademici. 

Lavori  forzati  esclusi  per  gli  ecclesiastici, 
724,  737.  1005,  1063. 

Legati  pii:  libertà,  57,  S8,  91  s.  (v.  Fonda= 
zioni  pie);  commutazioni,  bl3,  769. 

Legato  Pontificio:  libertà,  21,  336;  sicurtà,  11, 
12;  previo  gradimento  sovrano,  1,  21,  33; 
veci  concesse  al  Sovrano,  1,2,  3  ss. 

Leggi  conti  arie  ai  Concordati,  v.  Concordati, 
valore  giuridico. 

Legislazione  canonica:  indipendente  dalla  ci- 
vile, 1052;  in  desuetudine,  v.  Canoni  oh 
soleti. 

Lettere  Apostoliche:  libera  pubblicazione  e 
esecuzione,  224:  restrizioni,  302,  761,  822, 
1075  (v.  Relazioni  con  la  S.  Sede  . 

—  dimissorie  o  testimoniali,  V.  q. 
Lettorale  (prebenda):  777. 

Libri:  censura,  511  ss.  5%,  633,  765,  768,  771, 
801,  811,  823,  834,  937,  950,  961,  972,  984, 
1002. 

—  forestieri:  introduzione  e  estrazione,  355, 

771,  797,  834. 

—  licenza,  513  s.,  512  ss  ;  v.  Tribunale  misto. 

—  di  istruzione  religiosa  :  scelta  dei  testi,  823, 

831,  832,  843,  857,  873,  885,  898,  913,  984, 
1002,  1054 

—  facoltà  di  testare  circa  i  -,  825 
-  di  regolari  soppressi,  589. 

—  parrocchiali:  725,   736;   copia   per    la   Cu- 

ria, 728,  732;  originale  pel  Governo,  729, 
732;  copia  autentica  e   suo   valore,  1067; 


Indice  delle  materie  trattate  neicotii 


1121 


lingua  volgare,  730;  moduli  obbligatorii, 
731,  1067;  compilazione,  732;  rettifiche, 
732;  atti  da  unire.  733;  matrimonii  di  co- 
scienza,  733;  partile  segrete,  1067. 

Liceat  scribere: 

Lingua  da  studiale  in  Seminario: serba,  1050, 
1102;  inglese,  1072,  1073;  russa.  1097-1099. 

—  nelle  scuole  di  missioni:  belghe.  1096 

—  liturgica  latina:  595,  731,  843,  1099;  slava, 

1049:  russa  nel  culto  suppletorio,  1099. 
Luoghi   pii:   visita   e   rendiconto,  353  s.,  370, 
i  629, 892; governo,  .~'>u:  ispezioni   epi- 
scopale, -836. 

—  sacri  e  annessi)  esclusi  dal  diruto  d'asilo, 

346,   575.  382s.,  489. 

Maestre-escuela   prebenda):  ~~~. 

Maestri  per  le  scuole  eleni,  cattoliche.  823, 
863,  913,  985,  1063. 

Magistero  i<  Iran  di  Ordini  militari,  giuris- 
dizione ecclesiastica,  77"). 

—  Scuole    pei  maestri  elementari,  913. 
Magistrale   prebenda):  777.  783. 

Mandato  beneficiario  del  R.  P.,  '241  s.  :  tòr- 
mola,  247  s.,  249 

Manifesti    imperiali:  lettura    in   chiesa,  109t!. 

Manomorta:  beni  eccles.  esenti,  189,  191; 
sottoposti,  303s.,  108  324,  139,  370  628; 
estesa  a  fondazioni  pie,  339;  abolita.  742. 

Mano  regia:  89-9  1,  ''o-10b. 

Marina  pontificia:  113,  227. 

Matrimonii  misti:  validità  riconosciuta  da 
parte  della  Chiesa,  762,  1069;  riconosciuta 
da  parte  dello  Stato,  1049,  1102;  cauzioni 
per  la  prole,  1102. 

Matrimonio:  impedimenti,  v.  q.;  forma  tri- 
dentina, 1056,  1069,  1070,  Il  vi:  presenza  del 
l'ufficiale  di  stato,  1056;  da  chi  deve  esser 
chiesta.  1056;  in  articulo  inortis,  105t>; 
attestazione  dell'autorità  eecles.  per  effetti 
civili,  1056;  di  acattolici.  1069,  1070.  1071; 
validità  riconosciuta  dallo  Stato,  1049, 
1101;  registrazione,  733;  pei  matrimonii 
di  coscienza, 733, 734; cause  matrimoniali, 
v.  q. 
Mendicanti  Ordini  :  838  V.  Questue. 
Mensa,  vescovile:  amministrazione  dei  beni, 

743. 
—  abbaziale.  v.  Abbazia 


Mercati  e  vendite:  regolamento  civile-eccle 

siastico,  '. 
Messa:  294,  299. 

—  conventuali-:  552. 

—  parrocchiale:   circa  i   mercati,   ecc.,    1068. 
Metropolita:   540  s.,   566,    580,   583  -..   591  s., 

611,  617s.,  649 ss.,  668,  678s.,  707 s.,  773, 

774.   1014,  1019,  1030. 
Milizia:  esenzione  pei  chierici, 57 s., 571,  834, 

1019,  1053 
Milizia:  delitti  contro  la    disciplina    militare, 

circa  il  diritto  d'asilo,    197,  401. 

—  pontificia  :  11.'  s..  227. 

Ministri  sacri  e  ufficiali  pubblici,  730s.,  798. 
Minorenne:  omicida-,  circa    il  diritto  d'asilo, 

391 
Missione    diritto  e  sussidio  di     807,  819,  s-11*- 

852,  909,  945,  957,978,993,  1012,  1050  1082, 

1088,  L096S.;  nazionalità,  1031 
(Collegi  di  :  786. 

Congregazioni'  della  :  786. 

—  Seminario  delle  missioni  esteri  :  1051. 

—  lavori  scientifici,  1096. 

Misure  eccezionali  verso  il  .loro  revocate, 
1018. 

Monache:  conservazione.  7m>.  798,  >i;x;  go- 
verno, 827;  eia  usura.  -."'3,  299,  589;  ele- 
zioni, 158;  confessioni,  294,  299;  ammini- 
strazione dei  beni,  743:  sussidio.  787. 

Monarchia  Sicula:  abolizione.  3 

Monasteri  e  Priorati:  elettivi,  158,  237  S.;  di 
nomina  regia,  '-'37:  pontificia,  237;  ammi- 
nistrazione dei  beni,  743:  riforma,  37, 910, 

997    v.  Ordini,   Regolari 
Monte  Frumentarlo:  629. 
Moralità    pubblica  :  tutela,  570,  706,  7o7. 

Nazionalità  requisita  nella  concessione  dei 
benefici,  I95s.,  197,  201  s.,  204,  206,  207, 
551,  594,  624,  650s.,  666,  ,o91  -.,  'A)l.  905; 
per  Vescovi,  533,  1075,  1078;  pel  gene- 
ralato (in  ordini  religiosi ,  575. 

Negozi  secolareschi:  vietati  li  chièrici, 
I3s 

Neofiti:   104. 

Nobiltà:  prova    per  la  dispensa  dai  gradi  e 

stuelli .  239;  requisita  pei  l'ammissione  in 

oli  cattedrali.  551  :  di  rogata, 
841. 


I L22 


lutine  delle  materie  trattate  nei  concordati 


Nomina  Regia  ai  vescovati,  236,  563,  567,  580, 
595,  745    v.    Conferre,   Qiuspatronato    re= 

gio)- 

Notaio  di  Curia:  .573,  470 s. 

Note  integranti  del  Concordato:  896,935,948 
(V.  Annessi'. 

Noviziato:  libera  ammissione,  627,  827;  stu- 
di i,  535,  588. 

Nunziatura:  Tribunale.  282  nota,  283,  322, 468; 
184-487;  Uditore,  484,  486;  Abbreviatore, 
486. 

Nunzio  Apostolico:  467  ss.;  prerogative,  1:83, 
3'-''-',  328;  tribunale.  282,  283,  322;  326  S.;  fa- 
coltà di  conferire  coadiutorie,  283;  facoltà 
di  conferire  bendici,  284,  326,1510.;  facoltà  di 
visita,  46S;  facoltà  di  delegare- cause,  326; 
facoltà  di  dare  dimissorie,  326,  469;  facoltà 
di  dare  assoluzione  e  dispense,  469  ss., 
471;  facoltà  circa  i  beni  eccl.,  470;  facoltà 
circa  lo  studio  del  diritto,  470;  facoltà 
circa  la  creazione  di  notai,  470  s.;  facoltà 
circa  le  indulgenze,  471  ;  formalità  nel- 
l'atto  di  possesso,  328;  circa  i  processi  nel- 
l'elezione di  Vescovi,  328;  precedenza, 
329  s.;  surrogazione  di  deputati  al  Tribu- 
nale misto,  356;  giurisdizione  esente,  776. 

Omicidio:  60;  quando  escluso  dal  diritto 
d'asilo,  13-14,  22,  344  ss.,  347,  373,  381  ss.; 
392,  746  ;  composizione,  349;  commesso  da 
chierico  (circa  il  privilegio  di  toro),  348; 
commesso  da  minorenne, 391,  393;  atroce, 
391,  393. 

Oneri  pii  (riduzioni),  613;  di  fondi  alienati, 
793  o  convertiti.  998. 

Oratori!,  v.  Cappelle  e  Oratorii. 

Oratorii  privati  (Messa),  294,  299. 

Oratorio  di  S.  Filippo  Neri  Congregazione 
dell),  786. 

Ordinario,  v.  Vescovo. 

Ordinati  in  sacrisi  franchigia,  341. 

Ordinazione:  in  genere,  292,  632;  libertà,  568, 
772,  822,  855,  882;  titolo  di  beneficio  o  di 
domicilio,  288;  titolo  mensae  855,  898, 
902,  906;  titolo  di  cappellania  o  patri- 
moni! 303,  323,  351,  380;  studii  prerequi- 
siti,- 901  S.,  905  s.,  altri  requisiti,  287  SS. 
(v.  Patrimonio  sacro.  Tonsura 

Ordini  Militari:  775,  776,  792 


Ordini  Religiosi:  ammissione, 807, 819,  827,855 
873,  882,  898,  902,  906,  910,  933,  944,  956,  968, 
978,  993,  1012,  1053  (v.  Congregazioni  Re- 
ligiose; ;  stranieri  1029  ;  Mendicanti,  v.  q.  ; 
autonomia  nazionale,  575  ss.;  conservati, 
786,  798;  ripristinamento,  585  ss.,  594, 
626  ss.  ;  riforma,  910,  997;  libertà  di  go- 
verno, 1054,  1092;  autorizzazione  cano- 
nica pel  riconoscimento  civile,  1054;  inde- 
maniamento  dei  beni  sanato,  1058;  condi- 
zioni per  la  personalità  giuridica,  1092; 
autorizzazione  civile,  1093;  fondati  da 
stranieri,  1093;  registrazione,  1093;  rego- 
lamenti civili,  1093. 

Ore  Canoniche:  871. 

Orientali,  v.  Rito  diverso. 

Ospedali  e  ospizi:  97,  1.49,  .993,  1011  (y.  Luo- 
ghi  pii). 

Ospizio:  pei  sacerdoti  infermi  e  vecchi,  593, 
663;  pei  chierici  corrigendi,  663. 

Ostaggi:  11,  12,  15,  77,  118. 

Palazzo  Episcopale  e  immobili  annessi:  611  s., 
613,  639,  647,  662  S.,  712,  745,  749,  788, 1024; 
franchigia,  1053,  1102;  esente  da  conver- 
sione, 922. 

Pallio  concesso  dal  concilio  di  Basilea,  172.  _ 

Pareggiamento  delle  scuole  di  Seminario,  825. 

Parlamento:  circa  l'elezione  dei  Vescovi,  533; 
l'erezione  e  soppressione  di .  parrocchie, 
534;  le  missioni  cattoliche,  1050;  la  ratifica 
di  Concordati,  977,  1061,  1088. 

Parrocchie:  provvista  per  terne,  980,  1008 
(v.  Circoscrizione,  Concorso,  Congrua, 
Cura,  Dotazione,  Esame,  Qiuspatronato, 
Gradimento  sovrano). 

—  maggiori:  783. 

Parrochi:  nomina,  v.  Concorso;  non  sono 
ufficiali  civili,  730  s.,  798;  circa  l'istru- 
zione religiosa,  857,  885,  1100;  presiedono 
l'amministrazione  della  fabbrica,  917,  e 
dei  fondi  parrocchiali,  933. 

—  rurali:  1095. 

Patenti   d'immunità  pei   laici  al  servizio  di 

Cune,  348,  362,  369,  464. 
Patriarca  ad  honòrem  :  1030. 
Patriarcato:  Lisbonense,  328  s.;    delle  Indie 

Goa),  1030;  (estinto^  Aquileiense,  413  ss., 

415,  416. 


Indice  licite  materie  trattate  nei  coi 


1 123 


Patrimonialità    privilegio  di):  784. 
Patrimonio  ecclesiastico:  ripristino,  699 

parazione,  879;  pesi  e-  passività  tr. insani. 

698  ss. 

—  regolare:  riparto,  586-590,  626  ss.,  791;  re- 

stituzione ai  Vescovi   e  conversione.  790, 
792  s. 

—  sacro:  323,  460;  tassazione  sinodale,  284, 

289,  303,   632  ;   tassazione    prescritta    nel 
Concordato,  323;  soggetto  a  tributo,  308; 
esente,  530;  escluso  dalla  manomoi 
ratifica  civile,  535,  632  - 

Patrimonio  Pontificio,  v.  Dominio  temporale 
della  S.  Sede:  in  Sicilia,  1    v.  Hominium  . 

Pellegrinaggi,  processioni  e  simili  funzioni 
di  folle:  822,  902,  906. 

Pena,  capitale,  769;  (rei  di)  esclusi  dal  diritto 
d'asilo,  344  ss.  ;  pei  chierici,  v.  Degrada- 
zione 

—  pecuniaria  :  306. 

Penalità,  aggiunta  ai  Concordati,  190. 

Pene  graviorl,  inflitte  a  ecclesiastici:  diritto 
dei  Vescovi  alla  revisione  del  processo, 
724,  737,  740,  711,  7b7,  824,  857,  885,  943, 
955,  966,  998,  1005,  1063. 

Pensioni  di  Dataria  o  Palatine:   conservate, 
329,  336,  630;  ristrette  o  compens 
310  s..  325,  337,  405  ss.,  412.   133  s.;  reno 
vatorie,    325;   regolate,   337;   conglobate 
in   un   compenso,  355  s.,  360,  361. 

—  a  religiosi,  v.  Vitalizio. 
Percussori  di  chierici:  60,  163. 
Permutazione  di  beni  eccles.,  101;  dei  b 

liei,  240  s. 
Perquisizione  in  chiesa  o  luogo  immune,  346, 

377,  465  s. 
Placet  regio:  822    V.  Exequatur,   Visura 
Plagiarli:  391. 

Poligamia:  competenza  eccles.,  354,  372. 
Polizia  mortuaria:  735,  1066. 
Polluzione  di  chiese:  746 
Pontificali    pei    prelati  inleriori,  843  s.;  vesti 

e  ornamenti,  788,  825. 
Possesso:  titolo.  243;  présa  di-,  827. 

—  di  titolo  fendale,  4)5447. 

Possessorio  della  giurisdizione  laicale  nelle 

cause  eccles.,  216,  220,  302,  3o7. 
Postilla  a  Concordati:  572. 
Povertà:  prova  pel  gratuito  patrocinio,  6. 


Praefectura  Urbis  mila  S.  Sede:  23,  26,    27 S. 
Pragmatica  di  Francia:  234-236. 
Precedenza:  della   S.  Sede   nell'enunziativa 

delle  parti  contraenti,  1103;  cfr.  561,  565, 
704,  1091,  1097,  1098;  dei  Vescovi,  777 
v  Nunzio  ;  tra  canonici,  551;  nelle  sacre 
funzioni:  competenza,  367,  372. 
Preci  pubbliche:  in  genere,  632,  822;  pel  So- 
vrano, 5o3,  709,  Sus.  819,  934,  "4.",,  957,  969, 
993,  L012,  1049,  1057,  1102;  nella  colletta, 
"7  ' 

Predicatori:  Libertà,  7os;  ammissione  dei  fo- 
restieri, 307,  766,  902,  906. 

Prefettura  Apostolica:  1050. 

Prelati:  inferiori,  circa  i  pontificali,  166. 

—  regolari  :  giurisdizione  esente,  763,  776, 
827    v.  Abbazie  m/llius  . 

Prerogative  della  Corona:  795. 

Presenza  del  Sovrano  alle  elezioni  di  Vescovi 
e  abati.  1%. 

Primato  Pontificio:  2,  76,  512,  583;  esige  la 
libera  comunicazione  tra  la  S.  Sede  e 
i  Vescovi  e  popolo  (v  Relazioni  con  la 
S.  Sede  . 

Primizie:  93  '73,   1020. 

Priorato:  in  genere  v.  Abbazie,  Alonasterl  . 
dei  quattro  ordini  militari,  775. 

Privazione  e  sospensione  di  ecclesiastici,  866, 
867,  869  s.,  903,  906,  911  s. 

Privilegio:  contro  il  Concilio  di  Trento,  2%;  di 
foro:  alle  rinato.  2.  3  ss.,  70,  88,  92, 132  ss., 
347  ss.,  372,  460  ss.,  465.  738,  805,  816  '-7.,. 
987,  995-998  ;  ristretto:  a)  quanto  alle  cause 
civili  dei  chierici,  592,  631,  737,  739.  741. 
745,  766,  768, 805,  816,  824,  856  s.,  88:  :  - 
954  966,  1005  s.,  1062  s.;  b  quanto  alle 
criminali,  805,  817,  824  -i.   942, 

954,  966,  I005s.,  1053,  1062;  aneli,  per  al- 
cuni delitti  di  religione,  835,  837;  con 
tribunale  specialmente  costituito,  8 
o  special,  giurisdizione,  Utó;  con  cau- 
tele circa  la  pubblicità,  1063;  particolar- 
mente quanto  alle  cause  contro  Vicarii 
Generali  o  Capitolari,  Dignità,  Canonici, 
1005 s.,  1064:  diritto  di  revisione  episco- 
pale per  le  pene  graviori,  v.  Revisione; 
Arresto  e  carcerazione  di  eccles.;  deca- 
denza dal  privilegio  (v.  Abito  e  tonsura. 
Chierici  coniugati,   289,  995  (recidività). 


1124 


Indice  delie  materie  trattate  nei  concordati 


Processi  nell'elezione  dei  Vescovi:  328,  653, 

066,670,  681,  691,  701,  706,  712,  716,  719  s., 

748. 
Professione,  di   tede,  del  Papa  nel  Concilio, 

16  s.;  nei  capitoli,  551;  dei   professori  di 

teologia,  1090. 

—  religiosa:  libera  ammissione,  827;  età,  535, 

763,  832  s.  (V.  Voti  solenni). 

Professori  nei  ginnasi  i  cattolici  :  823,  834,  843, 
859,  888;  di  teologia  catechetica,  ecc.,  822, 
825,  859,  885,  888,  904,  985,  1003,  1090,  1091 
v.  Teologia  e  altre  scienze  sacre);  storia 
eccles.  e  diritto  canonico,  915;  rimozione 
da  parte  del  Vescovo,  1055;  di  lingua, 
letteratura  e  storia,  1097  s. 

Propagazione  della  fede,  v.  Missione:  leggi 
contrarie,  764. 

Proprietà  ecclesiastica  v.  Acquisti  eccles., 
Beni  eccles.):  939,  943,  955,  967,  977,  993, 
1011,  1052,  1102. 

Proselitismo:  leggi  contrarie,  7b4. 

Protezione,  pontificia:  1,  23 s.,  28,  119  (v.  Homi- 
aiuta). 

—  regia  (su  luoghi),  353  s.,  370. 
Protocollo  speciale:  1026. 
Provinciali  religiosi:  763. 
Pubblicazioni    governative    delle    provviste 

ecclesiastiche,  909. 

Questue:  165,  745,  838. 
Qulntanae:  61. 

Ragionieri  o  Semi=ragionieri  (Canonici  di 
IP  erezione)  nell'elezione  del  Vicario  Ca- 
pitolare, 9%. 

Rappresentanza  del  Pontefice,  come  concessa 
al  Sovrano,  1-2. 

Recidività  come  causa  di  decadenza  dal  privi- 
legio di  foro,  995  s. 

Reclusione  o  relegazione:  invece  dei  lavori 
forzati  per  ecclesiastici,  724,  737,  1005, 
1063;  o  d'altra  pena  infamante,  766,  768; 
revisione  dei  processi  contro  chierici, 
che  la  importano,  v.  Pene  graviori,  Revi- 
sione. 

Recursos  de  fuerza:  986,  1003. 

Regalle  preservate  al  Sovrano,  11,  13  s.,  14, 
16, 19;  riprovate,  57  ;  restituite  alla  Santa 
Sede,  23,  26,  68. 


Registri  civili  parrocchiali:  727-736,  1067  s.; 
particolare  per  acattolici  o  privati  di  se- 
poltura eccles.,  735  s. 

Regolari:  ammissione  nello  Stato,  conserva- 
zione o  ripristino,  v.  Congregazioni,  Con 
venti,  Ordini;  ammissione  di  postulanti, 
292,  298,535,627;  professione,  v.  q  ;  novi- 
ziato, v.  q.;  ordinazioni,  292  s.,  298;  con- 
fessioni, 294,  299;  elezioni  e  governo,  577, 
827,  838,  840;  esenzione  e  visita,  285,  325, 
535,  827;  Iranchigia,  341  ;  amministra- 
zione dei  beni,  577,  586,  589;  benefici,  167, 
240,  595;  cause,  4,  6,  295. 

—  di  Ordini  soppressi,  v.  Vitalizio. 

—  circa  l'esecuzione    dei  decreti  Tridentini, 

298. 

Regresso  ad  primaeva  tura  :  1083. 

Relazioni  con  la  S.  Sede:  libertà,  283,  322, 
568,  595,  633,  702,  766,  768,  801,  811,  821, 
857,  884,  933,  938,  950,  961,  972,  ^85,  1003, 
1018,  1075,  1078;  ristretta,  761. 

Religione  Cattolica:  religione  di  Stato,  566, 
620,  771,  796,  800,  810,  937,  949,  960,  984; 
riconoscimento,  561  s.,  591,  600,  766,  767, 
821,  930,  971,  1048,  1052,  1099;  ad  esclu- 
sione di  altre,  984,  1002  ;  ed  inoltre  profes- 
sata dal  Sovrano,  562,  564;  non  profes- 
sata, 564,  935  s.  ;  tutela,  571,  5%,  600,  766, 
767,771,  801,  824,  930,  937  s.,  949,  960,971, 
985,  1003,  1052;  insegnamento,  v.  Istru- 
zione religiosa,  Scuole. 

Requisizioni:  90,  92,  99,  100  s.;  di  alloggi,  87 
835. 

Residenza  dei  prelati  in  genere:  129;  abba- 
ziale,  314;  di  beneficiati,  167,551,553,594, 
711,  715,  781,  867;  episcopale,  531,  532,  711, 
747,  1023,  1026  (v.  Palazzo  Ep.);  dei  Gene- 
rali (o  Vicarii  Generali)  di  religione,  575. 

Restituzione  in  pristinum  di  Arcivescovi  de- 
posti, 171;  dei  Vescovi  espulsi  dalle  loro 
sedi,  531. 

Revalidazione:  258  s. 

Revisione  :  dei  processi  criminali  graviori 
contro  ecclesiastici:  724,  737,  740,  741,  767, 
824,  857,  885,  943,  955,  966,  998,  1005,  1063. 

Revisione  dei  conti  di  chiese  e  luoghi  pii: 
353  s.,  370,  891  s.,  993;  di  amministrazioni 
di  beni  ecclesiastici,  860. 

Ricattatori:  esclusi  dal  diritto  d'asilo, 344,  374. 


Indice  delle  unitene  trattale  nei  concordati 


1125 


Ricettizie  [Chiese  :  624. 

Ricognizione  di  dominio:  332 (V.  Ghinea,  Ho- 
mintimi  . 

Rinunzie  in  mano  della  S.  Sede,  per  esecu- 
zione di  concordato:  ai  canonicali,  50os.  ; 
b)  vescovili,  562,  565,  567,  583. 

Riparto  di  pesi  fra  ecclesiastici  e  secolari, 340 s. 

RIpristinamento  di  diocesi  soppresse:  398i 
599;  di  Ordini,  v.  q. 

Riserve  beneficiarie,  annullate:  111  s.,  594; 
escluse  nei  mesi  d'alternativa  libera, 
•J53  s.,  257  s.;  ristrette,  145  ss., 
158 s.,-  178s.,  182,  195  s.,  214  s.,  220,241; 
ratinili  mensis,  147  s.,  154,  158  s.,  179  s., 
184,  214  s.,  254,  428,  505  s.,  624,  625;  per  le 
parrocchie,  570,  625;  confermate,  220, 510, 
515;  privative  alla  Santa  Sede,  426 ss., 
779:    v    Dignità,  Vacanze  . 

Rito  ambrosiano:  1024 

Rito  diverso:  governo  ecclesiastico  di  popolo 
di-,  753 s.,  764;  parrocchie  cattoliche  di-, 
826. 

Rituale:  873,  909. 

Riversali  Note  :  1040,  1041,  1044,  1046,  1047, 
1072  ss.,    1075  ss.,    1085. 

Rota  Matritense:  costituzione,  184  SS.;  com- 
petenza, 485  s. 

Saecularia  saecularibus,  regalarla  regolari- 
bua:  240. 

Salvacondotto  pel  ritornò  di  ecclesiastici  fuor- 
usciti: 1020. 

Scolopii:  1093. 

Scultetiae  sive  advocatiae  nei  beni  ahha- 
Ziali  ,  314. 

Scuole  (anche  pubbliche):  in  genere,  621,858; 
vigilanza  dei  Vescovi,  593,  771,  800,  810, 
822,  830,  842,  843,  .857,  871,  875,  885,  937, 
949,  961.  971.  984,  1002,  1054;  confessiona 
lità,898,913,  1054    v.  Istruzione  religiosa 

—  elementari,   ispezione  vescovile,  823,  863, 

895,  1003. 

—  medie  (V.  Oinnasli  . 

—  di  missione:  1095 
Secolarizzazione,  di  beni  ecclesiastici: 267  ss.; 

sanazione, v. Beni  secolarizzati; compenso 
della  Chiesa.  269,276  s.,  t019,  1058;  cipro- 
razione,  806,  818,944,  956,  968,  978,  1020. 

—  di  religiosi:  587,  588,  628. 


Sedizione  delitto  di  :  esclùso  dal  privilegio 
ili  loro.  740,  741,  829 

Segnatura  di  Giustizia    papale):  4SI  s. 

Segretario  del  Vescovo:  757  s. 

Segretezza  delle  trattative  concordatarie,  531, 
919. 

Segreto  ministeriale  per  gli  ecclesiastici 
1064. 

Seminario:  istituzione,  564,593,  612,  616,  622, 
639,  "17.  654,  669,  681,  687,  702,  705,  709, 
712  s.,  718,  749,  753, 77,4,  785,  7%,  804,  Bl  », 
S22,  825,  *58,  863  s.,  870  s.,  885-887, 913  81, 
1>U,'»53,  %4,972,l'7:V>Sl,  IW2,  1015,  1019 s., 
1089,  1101  s.;  minore  e  maggiore,  870s., 
«14,  916;  generale,  785;  franchigia,  341, 
977,  987,  1053,  1102;  obbligo  di  rimanervi 
per  gli  ordinandi,  350,  352,  378,  461,535; 
fondi  tv.  Dotazione)  933;  contribuzioni, 
914;  assegno,  928,  947,  1019;  liberi 
593,  623,  709,  758,  785,  796,  804,  816,  825, 
831,  858,  ss;,,  931,  941,  953,  964,  ''72,  984, 
1(302,  lOlos.,  1019,  1024;  elezione  e  dimis- 
sione degli  ufficiali,  758,  804,  822,  825,  831, 
858,  885,  931,  941,  953,  964,  972,  984,  1002, 
1017,  1024;  diritto  a  frutti  di  sede  vacante 
791,  898;  amministrazione  dei  beni  743, 
863 s.,  898;  studii,  760,  8 13  ;  pareggiamento, 
825;  regolamento  e  costituzione,  '*<•':,  l«  •»<, 
lui 7;  lingua  da  apprendere  o  usare,  1050, 
1072,  !07;i,  10%  ss.;  riserva  dei  diritti  dello 
Stato  1017;  nazionalità  del  rettore,  1072, 
1073;  studii  di  lingua,  letteratura  e  storia 
nazionale,  1097  S.,  (V.  Accademia,  Collegi 
teologici,  Convitti    ecclesiastici 

Separazione  dei  coniugi,  v.  Cause  matrim., 
1057. 

Sepoltura:  quanto  tempo  dopo  la  morte,  735; 
circa  la  negazione  di  sepoltura  cccles., 
7  6    v.  Cimiteri,  Polizia  mortuaria). 

Servizio,  alla  chiesa,  obbligatorio  pei  chierici 
i    aspi!  anti  I  8,  161,    35;  del  Se- 

minario alla  cattedrale,  288. 
corali  15  (v.  Capitolo). 

Significatoria  o  dichiarazione  di  debito  in 
persona  di  amministrazione  eccles  .  15  :  S. 

Simonia:  assoluzione  e  dispensa,   162  S. 

Sinodo  diocesano  e  provinciale:  libera  con- 
vocazione, 371,  611,  822,  830,  831,  8  G,  84  I, 
".,  928,  986,  1003. 


1126 


Indice  delle  materie  trattate  nei  concordati 


società  dannate  dalla  Chiesa:  escluse,  984, 10  & 

soppressione,  di  abbazie  semplici  :  649  ;  di  ab- 
bazie nullius,  567,600,  602,  616,  621,  668; 
di  benefizi  semplici,  290,  532,  646,  1072;  di 
collegiate,  532,  533,782;  di  conventi,  586, 
626  s.,  656,  7o3;  di  piccoli  conventi,  522, 
r>3r),  1092;  di  pie  fondazioni,  570, 1058;  di  isti- 
tuti religiosi,  355,  586,  626-629;  di  vesco- 
vati, 360,  533,  542  S.,  544  s.,  567,  580,583,591, 
598,  602,  621,  6:58  s.,  649,  668,  685,  773,  1026. 

Sospensione  (di  chierici)  dall'ordine  mal  rice- 
vuto, 353,  381  (v.  Privazione). 

Sovrano:  privilegi  personali  circa  la  scomu- 
nica e  interdetto,  198,  201,  203  (v.  Beni, 
Presenza,  Regalie,  Sussidio,  Terzeì. 

Spese,  di  culto:  789,  801,  l«3,  981  ss.,  1059, 
1044,  1095  (v.  Dotazione,  Fabbricerie). 

—  giudiziarie  rimesse  ai  poveri,  6;  in  Nun- 

ziatura, 326. 
Spoglio  (diritto  di),  da  parte  del  Sovrano: 
riprovato,  37,  38,  42,  43,  45,  57,  84,  102, 
629,  776;  transatto,  61,  88,  283,326,  410  ss., 
431  ;  da  parte  della  S.  Sede,  336;  derogato, 
788,  825  (v.  Vacanti  i. 

—  dei  Vescovi:  cede  alla  Cattedrale,  974. 
Sponsali:  cause,  823,    1057;  quanto  a   effetti 

civili,  76s,  H  57. 
Stampa  (v.  Libri):  censura  regia,  306,  570,  831. 
Statuti  capitolari:  556 s.,  615,  651,  681,  718. 
Stola  (diritti  di):  789,  802,  813,  93'»,   951,  962, 

973,  1053. 
Studii,  accademici  richiesti  pel  conseguimento 

di  benefici   e  offici   ecclesiastici,  239;    in 

Seminario,  v.  q.;  o  Noviziato,  v.  q. 
Stupro:  escluso  dal  diritto  d'asilo,  746. 
Suburbicarii    vescovati):  580. 
Sudditi  della  S.  Sede:  estradizione,  225. 
Suffragane!:  532,  541  s.,  54  !,  546  s.,  567,  649  ss., 

659  s.,  679  ss.,  685,  707  s.,   752  s.,  763,  773, 

847  ss.,  1014,  1030;  circa  le  cause,  911. 
Superiori    Religiosi:    libertà  d'elezione,   158, 

237,  312,  575;   circa    le   dimissorie,  292; 

governo,  827;  circa  le  confessioni,  299. 
-  Generali:  575,  827. 
Sussidio  sui  beni  eccles.  concesso  al  Sovrano, 

283,  522  s.,  524  s. 

Tassa  sul  sale  pel  fondo  culto,  269,  276, 
278  s. 


Tasse  di  Curia  Romana,  216,  218,  221,  315. 
594,  016. 

—  di  Curia  episcopale,  749. 

Teologia  e  altre  scienze  sacre,  822,  834    '< 
949,  961,  972,  984,  1003,  1055,  1090  (v.  Fa- 
colta  teologica,  Professori 

Terne:  nelle  provviste  di  Vescovi,  691,  701, 
700,  988,  1007,  1031;  di  prebende,  1015;  di 
parrocchie,  990,  1008. 

Terra  Santa:  liberazione,  36,  220  iv.  Bolla 
Crociata). 

Terza  istanza  e  successive  per  le  cause  eccle- 
siastiche, 3  s.,  242,  263,  305,  352,  373,  386, 
726,  762,  899,  904,  911. 

Terze  di  decime,  per  le  fabbriche,  97;  con- 
cesse al  Sovrano,  251,  328,  988,  1087;  tran- 
satte, 252;  cfr.  992,  1010. 

Terzo  pensionabile,  311,  629  s. 

Testimoniali  per  ordinazioni,  288  s.,  352,  380, 
462  (v.  Tonsura). 

Testimonio  in  processo,  373;  testi  ecclesia- 
stici, 835, 1065;  in  cause  sanguinis,  loto; 
per  rogatoria,  1065;  per  atti  civili,  732. 

Titoli,  episcopali  di  altre  sedi  aggiunti,  085, 
773,  1026;  d'ordinazione,  v.  q. 

—  ufficiali  del  Vescovo,  1049,  1100. 
Tonsura  e  requisiti   per   l'ammissione,  287, 

350  s.,  351,  378,  460  s.,  823;  obbligo  di  ordi- 
narsi, 324. 
Traslazioni  (episcopali^:  libertà,  20  s.,  34. 

—  di  sede  episcopale,  773. 

Tribunale  Ecclesiastico  Siculo,  4  ss.;  misto, 
342,  349,  354,  356-359,  360;  Apostolico- 
Regio  [del  Excusado),  776;  Pontificio  Por- 
toghese per  la  censura  dei  libri,  512; 
Episcopale,  869,  903,  910  (v.  Cause  eccle- 
siastiche). 

Tributi,  esenzione,  309,  323  s.,  371,  530  (V.  Inv 
munita  reale);  di  origine  o  finalità  eccle- 
siastica, v.  Contribuzione  prediale,  Im- 
poste, Tassa  sul  sale. 

Triennale  possessore,  243. 

Università  cattolica:  fondazione,  834,  916;  pro- 
fessori, 834;  frequenza  di  acattolici,  834; 
sorveglianza  del  Vescovo,  1054  (v.  Facoltà 
teologica). 

Università:  alunni  aspiranti  agli  ordini,  351, 
378  s.,  459,  461,  535,  8o5,  914;   studio  del 


ielle  materie  trattate  nei  concordati 


1127 


diritto  civile,  per  i   ■  Lesiastù  i,    17 
scovi,  rome  Arcicancellieri,  833  s. 
Vtlagaiio:  50,  52. 

Vacanti:  chiese,   diritto  di   custodia,   I 
55  310;  negato,  57,  77.  117. 

—  benefici,  in  Curia,   158,  183    v.  Riserve  . 

—  beni   e   proventi:    loro   applicazione.    lt>4, 

283,  310.  326,  336,  410  ss.,    I 
71.',  717  s.,  71o.  74|  ss.,   745,  769,  781,  791, 
811.   825,   828,    8 
v.  Spoglio). 

Vacanza  di  sede:  annunzio  alla   S.  Sede  da 
parte  del  Governo,  '074.  1076;  annunzio 
al  Sovrano  da  parte  del  Capitolo 
v   Assenso  sovrano.  Elezioni   capitolari, 
Gradimento  sovrano  . 

Vacanze    canonicali,    552,    61  718 

v    Capitoli  . 

Valore  beneficiale  da  esprimere  nelle  prov- 
vide, 242;  tassazione,  325;  di  vescovati, 
675,  694  (v.  Dotazione  . 

Vari  (Cursori  ,    164  s! 

Veneficio:  escluso  dal  diritto  d'asilo,  344, 374. 

Versione    nuova:  di  Concordato,  1001  ss. 

Vescovati:  di  elezione  capitolare,  36,  11 
172.  17Q.  237,  653,  666,  670,  691,  70 
705,  707,  :•      :  6,  7l9s.,  748;   di    nomina 
regia,    236,    Iti,  328,    336s.,   (v.   Oluspa- 
tronato  regio  ;  di  nomina  puntili. 
580;  frutti  di  sede  vacante,  310,  .'!  K 
503,  629,  712,  743,  749,  825,  974   v.  Vacanti  . 
unione  e  soppressione,  360. 

Vescovo:  denominazione,  311.  376,  166;  pnn 
vista    i.v.   Elezioni  canoniche,  (iiuspat ro- 
mito,   Nomina  regia  ;  esame  e  processo, 
v.  q.;  qualità  de)  promovendo    236   748; 
nazionalità,  v.  q  :  relazione  al  Parlamento 
sul    nominando,  533;   obbligo  di    1 
in  Roma, 533 s  :  cons  icrazione,  v.q.;  osse- 
quio al    Sovrano.  302    v.  (Muramento  di 
di  fedeltà);   libertà  di  giurisdizione,   19 
51,    53,   631,   755,   757,   7ò7,   770,  797,  806, 
324    854    868,  870  ss..  882,  932 
1003, 1018,  1023,  1049,  1101;  su  tutto  il  ter 
ritorio,  775;   dipendenza  esclusiva   dalla 
S.  Sede.  1100;  libertà  di  comunicazione 


col  clero  1   popolo,  592  631,  1 

I  1078   iv.  Atti 

Episcopali  ;    accesso  diretto  alle  autorità 
pubbliche,  B61,  894,  986;  altri  prerogative, 
ome  principe  temporale,  475  ss., 
178  Tsonali   nel 

7:  circa  la  celebrazione  della 
Messa,  294  -  ;   sp  1  iale   frane  Iiìliì.i      11 . 
/ioni  di  canonici,  >94, 4 
.ione  di  pie   volontà     I 
v.   Luoghi    Pli  ;    elezione    del    Vicario 
Generale,  709,  *">i    867,  864,  882,  e  altri 
suoi  adiutori.  822,  854,  868  "01,  909,  1023 
v.  Alienazione,  Amministrazione,  Bene- 
fici,   Cause,    Curie  eccles.,   Impedimenti 
matrimoniali.  Libri,  Luoghi   Pil,  Ordina 
zlone,  Regolari,  Seminarlo). 
Vicariato  del  Re  nei  feudi  eccles.,  330  s.,  137. 
Vicari!  Apostolici:  849,  1034-1039,  1045,  1050. 
Vicario    Capitolare:   (lezione   e  costitu/i 
781,  804,  812,  816,  932,  942,  954,  965 
990,  9%,  1009,  1019;   circa   le  dimissorie, 
uà  l'amministrazione  dioce- 
sana, 629;  cause  1  riminali  riservati-  alla 
S.  Sede,  1064. 
Vicario,  Castrense:  77'>. 

—  curato  perpetuo,   166,   291,    784;   assegno, 

291;  «</   /rnipit^,  784,   785,  901,  "05,  932, 
976;  sostentamento,  624. 

—  (lenerulc.  Diocesano  (v.  Vescovo,  elezione 

del  Vicario  Generale):  per  pan.-  di  dio- 
cesi soggetta  ad  altro  stato.  301,  305,   07  s., 
,  per  diocesi   unite,  773;  durante  la 
inza  di  sede,  9  12. 
in  Ordini  Ri  >75  ss 

Visita  ad  Umilia:  371.  631. 

Visita  Pastorale:  libi  i  I  153  S.,    70, 

i7!   631  i  registri  parrocchiali, 

727  s.;  appello  dai  decreti,  5. 

Visite  Apostoliche:  libertà,  21,    14 

Visura   di    bolle   e   brevi   apostolici,    I  2,  367. 

Vitalizio:  per  religiosi  di  conventi  soppn 
586 s.;  588, 590, 628  926,  1059;  transatto,  698. 

Vitandi:    .7.  61,   163.  _'l  I  s. 

Voti  solenni:  eia  per  professare,  535,  763, 
832 s.;  donazioni  a  professi,  71'.,  .ause  di 
nullità,  756    v.  Professione  religiosa}. 


ELENCO  DEI  PAPI  CHE  CONCLUSERO  I  CONCORDATI 
0  SONO  MENZIONATI  IN  ESSI 


Adriano  IV.  20  23,  24,  2f 

no  VI.  258,  261,  11"". 
Alessandro  III,  23-31. 
Alessandro  IV.  i,  2%. 
Alessandro  VI, 
Alessandro  VII,  I 

Benedetto  XII,  214,  220,  Il "7. 

Ben<  detto  Xm,  2-11  »,  2l  6-208, 21 1.  »,  211  s 

336,337,347  82,  S85,  386, 

3S9,  3  .  188,  727,  1108. 

Benedetto  XI  \,  2  I.  209,  212 

386,  387,  380,  392  |  2,   104, 

410-448,  451,    154,   160,   187,    188,    189,    191, 

"■I",  634,  668,    727,  756,  762, 

869,  910,  986,  1004,  Il "7,  1109. 
Bonifacio  Vili,  4,  112-124,  198,  201,  252,  296, 

333,  472,  1108. 

Calisto  II,  18  s. 

Celestino  III. 

Clemente  III,  32. 

Clemente  IV,  62-79,  94,  95,  107. 

Clemente  V,  124-128,  526,  1109. 

Clemente  VI,  128-131. 

Clemente  VII.  202,  204,  205,  207,  208,  256-261. 

Clemente  Vm,  1%,  200-203,  204,  205 

211,  292,  295,  298,    81,  1108. 
Clemente  X 1 .  2  n„  3, 282-285, 2! 1 1.  '_"  •'  », .  121, 1 108. 
Clemente  XII,  311-330  331  365,  374, 

391,  393,  4iu  423,  187,  188,  1108. 
Clemente  XIII.  381-  85,  102,  104, 

ll.'i-NJ,  489. 
Clemente  XIV,  385  195,  102s.,  104,  184492,797. 

Lugenio  IV,  168-177,  180,  185. 

Giovanni  XII,  121. 

Giovanni  XXII.  155,  21 1,  216, 218, 220, 221,  1107, 

1108. 


Giulio  II,  185,  198,  201, 

Giulio  MI.  131-137,  203, 

Gregorio  VII,  13,  17. 

Gregorio  IX,  56-59,  247,249,  296,  1108. 

\.  31-86,  95,  107,  111. 
Gregorio  M,  79-81,  132s.,  137-144,  132s.,  164, 

Gregorio  XIII,  203,  204,205,  207,208,  293,  299, 
:    1107,  1108. 
0  XTV,  331,  347,    173,  487,  188,  1108. 
Gregorio  XV,   1 
1  Gregorio  XVI,  2n.,  685, 724-744, 747-750, 796-7  19. 

ozo  I,  512. 
Innocenzo  lì,  23. 
Innocenzo  III,    544,  18-56,  82. 
Innocenzo  l\  ,  1.  59-62,  66,  295,  296,  1108. 
Innocenzo  VIII,  198,  201,  222-233,  234. 
Innocenzo  IV 
Innocenzo  XII.   196,  204 s.,  207,  208,  211,  288, 

.  311,  337,  1108. 
Innocenzo  XIII,  286-297,  299,  424. 

Leone  X,  196-199,  201,  204,  205,  207,  208,  211, 
258,  259, 
1109. 

22,  723,  745,  866,  90  , 
904,  913,  1026,  1028. 
Leone  XIII.  77:.  1001-1086,  1088-1091, 1097 s. 

Martino  IV.  107  s. 
Martino  V,  1  14-168 

Niccolò  IH,  147,  154,  158,  179,  L83,  1106. 
Niccolò  [V,  89-111. 

Niccolò  \  ,  176-196,  200,  204,  205,  207,  208,  21 1  s., 
310,  311,   B6,  337,  411. 

Onorio  HI.  4547,  82. 
Onorio  IV, 


11  IO  Elenco  dei  Papi  <  he  conclusero  i  concordati  o  sono  menzionati  in  essi 


Paolo  II,  272, 333, 453, 481, 519, 523, 839, 879, 1108.  Pio  IX,  2  n.,   744-747,750,   751-796,   800-1001, 

Paolo  IV,  333,  1108.  1086-1088, '1107. 

Paolo  V,  262-266,  331.  Pio  X,  1091-1098,  1100-1103. 

Pasquale  I,  121. 

Pasquale  II,  1  s..  10-18,  583.  Simmaco,  272,  333,  1108. 

Pio  il,  234.  Sisto  IV,  197 s.,  200 s.,  214-222,  234,  472. 

Pio  IV,  330,  333,  1108.  Sisto  V,  331. 

Pio  V,  8,  291,  331,  470,  1107,  1108. 

Pio  VI,  208-210,  212,  395-101,  403,  404,  493-560,  Urbano  II,  1,  3,  13,  17. 

752  s.  Urbano  IV,  79. 

Pio  VII,  196,  211-213,  482  s.,  561-688,  b97,  700,  Urbano  V,  140-142,  1107. 

703,  704,  705,  707,  708,  754,  844,  876-878.  Urbano  VIII,  267-281,  282  s.,  295,  331,  653,  670, 
Pio  VIII,  722-724.  701,  706,  1108. 


CAPI  DI  STATO  0  DI  ENTI 
E  PLENIPOTENZIARI!  RICORRENTI  NEI  CONCORDATI  ' 


Acquaviva  (de)  Troiano,  card 

Aepli  A.  0.   plenipot  svizzero),  1021  s.,  1028. 

Agnozzi  G.  B. (incaricalo  d'anari  della  S.  £ 

in  Svizzera!,  1000  s. 
Albani  Alessandro,  card 
Alberoni   Giulio   (plenipot.  di   Filippo  V  di 

Spagna  .  282-285. 
Alberto  I  di  Ilabsburg,  imper.,  120-124. 
Alberto  IT  d'Austria,  re  dei  Romani 
Aldrovandi   Pompeo     arciv.   di    Neoces 

nunzio  in  Spagna  .  282-286. 
Alessandro,    principe  ereditario   di    Serbia, 

1103. 
Alessandro  I,  imperatore  di  Russia,  638. 
Alfonso,  conte  di  Boulogne,  59-62. 
Alfonso,  duca  di  Calabria,  228-232. 
Alfonso  V  d'Aragona,  l'- 
Alfonso XIII,  re  di  Spagna,  1091-10%. 
Amedeo  V,  conte  di  Savoia,  198,  201. 
Amrhyn  G.C. (commissario  svizzero), 711-714. 

720-722. 
A  ngiono  G.  Fr.  (avvocato  pa  t  ri  mon .  del  S.  O.  dei 

Ss.  Maurizio  e  Lazzaro),  145,449,  I 
Antiochia  (patriarca  d'Antiochia,  vescovo  di 

Valence,  Gerardo  de  Crussol,  inviato  fran- 
cese), 219. 
Antonelli  Giacomo,  card.,  7h7-7<>",  800-Soo,  810- 

820,  897,  920-929,  929-936,  936-948, 

960-970,  971-983,  983-999. 
Archinto  A.,  card.,  -143. 
Arezzo  Tommaso,  v.  Seleucia. 
Arroyo  A.  M.  (ministro  di  Guatemala  ,  1"1^ 

1021. 
Augusto  III,  re  di  Polonia,  311-321. 


Baldasseroni  ( '.     plenipot.  toscano),  767-769. 
Barbaroux  co:  Gius,  (invialo  straordinario 
di  Sardegna     182. 

I  '.anne  Ruggero  (inviato  francese),  235  s. 

Barrios  G.  (presidente  di  S.  Salvador),  960-970. 

Baumgartner  Giacomo  (delegato  del  senato 
ammin.  dei  cattolici  di  San  (  '.allo  ,  747-750. 

Beatrice,  imperatrice,  23,  25,  26,  28, 

Berckheim  C.  G.  (bar.  von)  (plenipotenziario 
badese  ,  880 
iti  T.,  card.,  725. 

Bernier    plenipotenziario   francese),   561^565. 

Bertrando  de  Comenga,  card.,  131- 1.'*>. 

Blacas  d'Aulps(de)  P.  L.  G.  C.  co:  (plenipo- 
tenziario francesi 

Bloudoff  L.  co:  (de)  (plenipot.  russo),  751  765. 

Bonaparte  Giuseppe  (plenipotenziario  Ir. in- 
cese), 561-565. 

Bonaparte  Napoleone  iprimo  console  della 
repubblica  francese,  presidente  della  re- 
pubblica italiana,  imperatore,  561-565, 
565-572,  579-585. 

Boninsegni  G.  (plenipotenziario  toscano',  ,'o5 
767. 

Borgarelli  G.    plenipot.  di  Sardegna),  482. 

Borromeo  Federico,  card.,  262 

Bourbon  L.,  card.,  574 

Bouténeflf  A.  (plenipotenziario  russo), 751 

Bouténefl  M.  (plenipotenziario  russo),  1016- 
1018. 

Broglia  co:  Fr.  (plenipotenziario  di  Sarde- 
gna ,  737  s. 

Brunelli  G.  (arciv.  di  Tessalonica,  nunzio  in 
Spagna),  770-7%. 


Balbi  Bertone  M.  A.,  vescovo  di  Novara,  474-  Cairol  (de)  de  Madaillan  Giov.,  vescovo  di 
480,  481.  Grenoble,  493-503. 

Balbis  Simeone  conte  di  Rivera  G.  B.  (pieni-  Caissotti  di  Verduno  C.  L.  (deputato  regio  di 
potenziano  di  Sardegna),  335,  337,  413.  Sardegna  .  171-480. 

1  Furono  omessi  i  lestimonii  ed  altre  persone  non  aventi   le  suindicate  qualità  e  nei  primi  concordali  i  luleius 
sori,  vescovi,  ecc.,  talora  indicati  con  la  sola  iniziale. 


1132 


Capi  di  Stato  o  ili  enti  e  pienipotensiarii  ricorrenti  nei  concordati 


Capaccini  Fr.  (sostituto,  della  segreteria  dei 

Brevi),  705-707. 
Cappellari  M.,  card..  704-707. 
Capraia  G.  B.,  card.,  566-572, 
Carlo  I  d'Angiò,  re  delle  Due  Sicilie,  62-79. 
Carlo  II  d'Angiò,  re  delle  Due  Sicilie,  79,  86-88. 
Carlo  IH,  duca  di  Savoia,  198 s.,  201  s. 
Carlo  III,  re  di  Spagna,  473,  485-487,  489-491. 
Carlo  IV,  imperatore,  124. 
Carlo  IV,  re  di  Spagna,  559  s.,  573. 
Carlo  V,  imperatore,  131-137. 
Carlo  VI,  imperatore,  3,  4,  7. 
Carlo  VII  di  Borbone,  re  delle   Due  Sicilie, 

338-364. 
Carlo  Alberto,  re  di  Sardegna,  725-738. 
Carlo  Emanuele  I,  duca  di  Savoia,  200-203. 
Carlo  Emanuele  III,  re  di  Sardegna,  212,  330- 
335,  335-337,  3b4-395,  410-413,  437-440,  444- 
451,  460,  473-481. 
Carlo  Emanuele  IV,  re  di  Sardegna,  519-527. 
Carlo  Felice,  re  di  Sardegna,  403  s. 
Carlo  Lodovico,  duca  di  Lucca,  698. 
Carlo  Teodoro,  duca  di  Baviera,  454-4.56,  536- 

538. 
Caro  M.  A.   (vice-presidente   di   Colombia), 

1068. 
Carrera  R.  (presidente  del  Guatemala), 810-820. 
Carvajal  Giov.,  card.,  178-185. 
Casella  Giorgio  (vice-presidente  del  consiglio 

di  Stato  del  Cahton  Ticino),  1025. 
Caselli  C.  (plenipotenziario  pontificio),  561-565. 
Celles  (de)  co:  F.  G.  (plenipotenziario  dei  Paesi 

Bassi),  705-707. 
Cempini  Fr.  (commissario  regio  toscano),  586, 

590. 
Cerruti  C.  G.  (plenipotenziario  di  Sardegna), 

182. 
Chasteneuf  (sire  de),  inviato  francese,  219. 
Ciolek  Erasmo,  v.  Plock. 
Consalvi  Ercole,  card.,  561-565,591-596,  597-601, 

620-637. 
Costa  dArignano  V.  M.  B.,  card.,  arciv.  di 

Torino,  517. 
Costanza,  regina  di  Sicilia,  35  s. 
Cretet  (plenipotenziario  francese),  561-565. 
Cristiani  iconte),  443. 
Crussol  (de)  Gerardo,  v.  Antiochia. 
Cuvelier  (cav.  de),  ini  alitato  di  Leopoldo  II, 
i'  sovrano  dello  Stato  del  Congo,  I096s. 


Damasco  (arciv.  di),  v.  Fini. 

Dani  G.  F.  M.  (avvocato  fiscale  regio  di  Sar- 
degna), 445,  449,  450,  451. 

De  Andrea  Girol.,  arciv.  di  Melitene,  nunzio 
in  Svizzera,  747-750. 

Del  Castillo  y  Ayensa  G.  (plenipotenziario  di 
Spagna),  796-799. 

De  Lis  Bertrand  Em.  (plenipot.  di  Spagna), 
770-796. 

De'  Medici  L.  (plenipotenziario  delle  Due  Si- 
cilie), 620-637. 

De  Zelada,  card.,  536. 

Dionigi,  re  di  Portogallo,  89-111. 

Di  Pietro  Cam.,  card.,  845-R52. 

Doria  Fr.  M.,  arciprete  di  Savoia,  493-503. 

Doria  G.,  arciv.  di  Seleucia,  nunzio  in  Fran- 
cia, 505-507. 

Droz  Numa  (plenipotenziario  svizzero),  1025  s. 

Edoardo  III,  re  d'Inghilterra,  137-144. 
Eleonora,  regina  dAragona,  131-136. 
Emanuele,  re  di  Portogallo,  251-253. 
Enrico  V,  imperatore,  10-17, 18  s. 
Enrico  VI,  re  di  Germania,  23,  25, 26, 28,  29, 30 
Enrico  VII,  imperatore,  124-128. 

Facchinetti  Cesare  (nunzio  in  Spagna),  282  s. 

Faubert  Pietro  (plenipot.  haitiano),  930-936. 

Federico,  granduca  di  Baden,  880-919. 

Federico  I  imperatore,  23-31. 

Federico  I,  re  di  Sicilia,  35  s. 

Federico  II  imperatore,  39-47. 

Federico  II  di  Hohenzollern,  marchese  di 
Brandenburg,  168-177. 

Federico  III  imperatore,  168-185. 

Federico  III  dAragona,  79-81. 

Federico  Guglielmo  HI,  re  di  Prussia,  648- 
663. 

Ferdinando,  duca  di  Panna,  527-529. 

Ferdinando  I,  re  di  Napoli,  222-233. 

Ferdinando  I,  re  delle  Due  Sicilie,  620-637. 

Ferdinando  II,  imperatore,  come  re  di  Boe- 
mia, 266-281. 

Ferdinando  II,  re  delle  Due  Sicilie,  724  s. 

Ferdinando  VI,  re  di  Spagna,  422-437. 

Ferrata  Domenico  (plenipotenziario  pontificio), 
1021-1028. 

I  errerò  di  Roascio,  marchese  d'Ormea,  301- 

309,  310  s. 


Capi  di  si,iin  o  ili  enti  <-  plenipotemiarii  ricorrenti  nei  concordati 


1133 


Figueroa  M.  V.  (plenipotenziario  spalinolo), 
137. 

Filippo  di  Svevia,  re  dei  Romani,  36-38. 

Filippo  III,  re  di  Spagna,  duca  di  Milano, 
263-266. 

Filippo  V,  re  di  Spagna,  282-285,  286s.,  321- 
327. 

Fini  F.  A.,  arciv.  di  Damasco,  poi  card. 
309. 

Firrao  G.,  card.,  321-327. 

Flores  Ant.  presidente  dell'Equatore),  1079- 
1085,  1086-1088. 

Fonseca  (da)  d'Evora  G.  M.  (plenipotenziario 
portoghese),  328-330. 

Fonseca  (da)  Magalhaes  (plenipotenziario  por- 
toghese), 84 

Foscolo  D.  A.,  arcivesc.  di  Corfu  (rappresen- 
tante del  duca  di  Lucca),  b98s. 

Francesco  1.  re  di  Francia,  233-251. 

Francesco  IV,  duca  di  Modena,  739-742 

Francesco  V.duca  di  Modena,  742-747,  S76-880. 

Francesco  Giuseppe  I,  imperatore  d'Austria, 
821-844,  1014  s. 

Friderich  Fr.  G.  (delegato  svizzero),  720  s 

Galiani  Celestino,  v.  Tessalonica. 

Gandollo  di  Ricaldone  G.  C,  arcivesc.  di  Ca- 
gliari e  vesc.  d'Iglesias,  444-452. 

Garcia  Moreno  G.  ^presidente  dell'Equatore), 
983-995. 

Geffrard  F.  (presidente  di  Haiti),  929-934 

Germain  G.  P.  I.  (consigliere  d'ambasciata 
dei  Paesi  Bassi,  705-707. 

Giacomo  d'Aragona,  re  di  Sardegna  e  Cor- 
sica, 112-119. 

Giorgio  IV,  re  di  Hannover,  689  s. 

Giovanna  I,  regina  di  Napoli,  79-81. 

Giovanni,  card,  di  S.  Angelo,  v.  Carvajal. 

Giovanni,  card,  di  San  Lorenzo  in  Lucina 
(Juvenis),  186-193 

Giovanni  Senza  Terra,  re  d'Inghilterra.  I 

Giovanni  II,  re  di  Castiglia,  145. 

Gizzi  P.  (internunzio  in  Svizzera),  711-714. 

Giuseppe  II  imperatore,  duca  di  Milano  e  Man- 
tova, 514  s. 

Giuseppe-Emanuele,  re  di  Portogallo,  457- 
459. 

Gmiir  L.  (delegato  del  senato  amministrativo 
dei  cattolici  di  San  Gallo),  747-750. 


i,i  tvier  di  Vergennes C.  (ministro francese), 
51  6607. 

('.rimani  Pietro,  doge  di  Venezia,  114-422, 

Guevara  S.,  arcivesc.  di  Caracas  (plenipoten- 
ziario venezuelano),  971-983. 

Guglielmo  I.  re  dei  Paesi  Bassi,  704 -71". 

Guglielmo  I,  r»  di  Sicilia,  20-23,  32. 

Guglielmo  l,  re  del  Wtlrttemberg,  E 

Guglielmo  li,  re  di  Sicilia,  32. 

Guidobono  Cavalchini  C.  A.,  card.,  494  197. 

Gutierrez  Carlo  (plenipotenziario  dell'Hon- 
duras), 937-948. 

Haeftelin  (von)  Casimiro,  vescovo  di  Cherso- 
neso  (plenipotenziario  bavan 

I  lamine!  vice-presidente  del  Consiglio  Fede- 
rale Svizzero),  1027. 

rlarrach  E.  A.,  card.,  267-281. 

rlertling  G.  bar.  voti),  delegato  del  governo 
imperiale  germanico,  mtis. 

Holguin  C.  presidenti  di  Colombia),  1061- 
L06a 

lluillier  d'i  Giovanni  (inviato  francese), 219. 

Iacobini  Lud., card.,  mi  ls.,  1016-1018, 1018-1021, 

1029-1039,  1048-1050,  I050s. 
Isabella  II,  regina  di  Spagna,  77<>-796, 796-799, 

920-929. 

(uvenis  Giovanni,  card.,  v.  Giovanni. 

Lambruschini  L.,  card.,  736-738,  751-765,  796- 

Larrea  L.  A    plenipotenziario  equatoriano), 

L086. 
Lelebvre  de  Béhaine  Ed.  ambasciatore  fran- 

0s„  1088  s. 
Leopoldo  II,  granduca  di    Insania,  765-769. 
I  j&  ipoldo  II,  re-sovrano  dello  Stato  del  Congo, 

10%. 
Lercari  \.  M.,  card..  310s. 
Litta  Lorenzo,  arcivesc.  di   Tebe,  legato  in 

Russia,  539-554. 
Lodovico  duca  di  Savoia,  195  s. 
Lorenzana  (de)  Ferdinando    plenipotenziario 

costaricense,  miatemalen.se,  nicaraguense 

e  di  San  Salvador),  800-809,  s  10821,  949- 

959,  960-970. 
Loret  Bernardo  (inviato  francese),  217,  219. 


1134 


Capi  di  Stato  o  di  enti  e  plenvpotenziarii  ricorrenti  nei  concordati 


Lucini  Cesare  Alberico,  v.  Nicea. 

Ludolf  C.  G.  C.  (ministro  napoletano),  725. 

Luigi  [,  re  di  Portogallo,  1029-1048. 

Luigi  XI,  re  di  Francia,  214-222,  234. 

I  uigi  XVI,  re  di    Francia,  493-503,  505-508, 

677,  684  s. 
Luigi  XV 111,  re  di  Francia,  597-601,  677-688. 

Magatti   Massim.  (plenipot.  svizzero),    1023  s. 

Marescalchi  Ferdin.  (plenipotenziario  della  re- 
pubblica italiana),  566-572. 

Maria  I.  regina  di  Portogallo,  509-511,  511- 
515. 

Maria  Luisa,  duchessa  di  Lucca,  697,699. 

Maria  Teresa,  imperatrice,  regina  d'Unghe- 
ria e  Boemia,  duchessa  di  Milano,  414-419, 
440-443. 

Martinez  T.  (presidente  del  Nicaragua),  948- 
959. 

Massimiliano  Giuseppe,  re  di  Baviera,  591- 
597. 

Mazio  R.  (rappresentante  pontificio),  698  s. 

Medina  J.  M.  (presidente  dell'Honduras),  936- 
947. 

Merry  del  Val  Raffi,  card.,  1097  s.,  1100-1103. 

Meyer  Renward  (delegato  svizzero),  1000. 

Millo  G.  (datario),  405-409. 

Mocenni  Mario,  arciv.  di  Eliopoli,  1001-1013, 
1039-1042. 

Mora  J.  R.  (presidente  di  Costarica),  800-809. 

Muti  Bern.,  arciv.  di  Petra,  nunzio  in  Porto- 
gallo, 509-511. 

Natta  Ignazio  M.,  arciv.  di  Cagliari  e  vesc. 

d'Iglesias,  443-452. 
Niccolò  I,  imperatore  delle  Russie,  751-765. 
Niccolò  I,  principe  di  Montenegro,  1048-1050. 
Nicea   (arciv.   di),    Cesare    Alberico   Lucini, 

nunzio  in  Spagna,  467-472. 
Nostitz  Ottone  (barone  di),  plenipotenziario 

boemo,  268-281. 
Nuflez  Raff.  (presidente  di  Colombia),  1051- 

1061. 
Nuti  G.  B.  (commissario  regio  toscano),  586, 

590. 

Ordonez  Ign.  (plenipotenziario  equatoriano), 

084-999. 
Ormea  (d1),  v.  Ferrerò  di  Roascio. 


Ostini  P.,  arciv.  di  Tarso,  nunzio  in  Svizzera, 

720-722. 
Ottone  IV,  imperatore,  38  s. 
Ow  (vonì  Adolfo  (plenipotenziario  wurttem- 

berghese),  853-865. 

Paar  co:  Lud.  (ambasciatore  austriaco),  1014 s. 

Paez  J.  A.  (presidente  di  Venezuela),  971- 
980. 

Palloni  <;.  B.,  card.,  267-281. 

Paolo  I,  imperatore  delle  Russie,  539,  543, 

Paolucci  Camillo,  arciv.  d'Iconio,  nunzio  in 
Polonia,  311-316,  319. 

Peiretti  C.  (avvocato  generale  del  re  di  Sar- 
degna), 474-480. 

Pereira  Sampajo  Eman.  (ministro  di  Porto- 
gallo), 405-409. 

Peterelli  R.  (delegato,  plenipotenziario  sviz- 
zero), 1000,  1021  s.,  1028. 

Pietro  I,  re  di  Serbia,  1100,  1103. 

Pietro  IV,  re  d'Aragona,  128-131,  131-137. 

Pietro  V,  re  di  Portogallo,  844-852. 

Plock  (vescovo  di),  Erasmo  Ciolek,  oratore 
del  re  di  Polonia,  254. 

Pontano  Giovanni,  222-233. 

Priocca  Damiano  (plenipot.  di  Sardegna),  516. 

Rampolla   Mariano,    card.,    1042-1048,    1051- 
1069,    1069-1078,   1079-1086,  1088  s.,  1090  s., 
1098  s. 
Rauscher  G.  O.  (arciv.  di  Vienna,  plenipoten- 
ziario austriaco),  821-841. 
Reding  (de)  C.  (delegato  svizzero),  720  s. 
Regazzi  Pietro  (plenipot.  svizzero),  1023  s. 
Reisach  Aug.,  card.,  853-865,  880-W4. 
Riccini  co:  Girolamo  (ministro  modenese), 739. 
Rinaldini  Aristide,  arcivesc.  d'Eraclea,  nun- 
zio in  Spagna,  1091-1094,  1094  s. 
Rios  (de  los)  y  Rosas  Antonio  (plenipoten- 
ziario spagnuolo),  920-929. 
Rodi  (arciv.  di),  Emidio  Ziucci,  nunzio  in  Ba- 
viera, 536-538. 
Rodolfo  I  di  Habsburg,  imperatore,  81-86. 
Rodriguez  San  Pedro  F.,  1091-1W4,  1094  s. 
Roll  (de)  L.  (commissario  svizzero),  711-714, 

720722. 
Rorengo  di  Rorà  Fr.,  v.  Torino. 
Rosshirt  Fr.  C.  (plenipotenziario  badese),  880- 
904. 


Capi  di  Stato  o  di  enti  e  plenipotensiariì  ricorrenti  nei  concordati 


Ruchonnet    L.    (plenipotenziario    svizzero  rorino    arciv.  di),   Francesco   Lucerna    Ro- 

1025  s.  rengo  di  Ro 

Ruggero I,  conte  di  Calabria  e  Sicilia,  1,2, 3s.  rfautmannsdorl    conte   Massimiliano  (pieni- 
Ruggero  11,  conte  di  Sicilia,  1  s.  potenziano  boemo),  267-281. 

Troll     \ndn  ,i      pl(  1 1 1 1  0  en<  to),    Il  s. 

Sa  M<  Ilo  (de)  A.  (plenipotenziario  portogli» 

509-5 1 1 .  i  li,  id  C.  (conted  ,  plenipot austriaco,  415. 
Sancio  I,  re  di  Portogallo,  56  n. 

Sancio  11,  re  di  Portogallo,  56-59,  60.  Valenti  s..  card  I  »  164,  412  s.,  437. 

Sazonow  S.  (plenipot.  russo),  IO  Veintemilla  [de)  [gn.    presidente  dell'Equa- 
Seleucia  (arciv.  di),  Tommaso  Arezzo    dele-  tore),  1001-1013. 

gato  apostolico),  586,  590.  Velez   G.  F.   (plenipotenziario    colombiano), 
Sigismondo  1,  re  di  Polonia,  254-261.  1051-1061,  1061-1068. 

Silva  (da)  FerrSo  de  Carvalho  Màrtens  (amba-  Venezia  (doge  di),  v.  (  .rimani. 

sciatore   e   plenipotenziario  portoghese),  Vernaza  Cornelio  I  iziario  equa- 

1029-1048.  loriano,  1001-1013. 

Simmons  J.  L.  A.   (plenipotenziario   britan-  Vesnitch  M.R. (plenipotenziario serbo),  1100- 

nico),  1069-1078.  1103. 

Simone,  figlio  di  Ruggero  1,  eonte  di  Siri  Viale  Prelà  M.,  card.,  pronunzio  in  Austria, 

lia,  2.  821-841. 

Slavata    conte    Guglielmo    (plenipotenziario  Vico,    arciv.    di    Filippi,    nunzio    apost 

boemo),  267-281.  LI s. 

Spina  Gius.,  arciv.  di  Corinto  (plenipotenzia-  Vittorio  Amedeo  II,  re  di  Sardegna,  2U>-2US, 

rio  pontificio),  561-565.  301-309,    HO  s. 

Sundécic  Giovanni  (plenipotenziario  moni,-  Vittorio  Amedeo  III,  redi  Sardegna,  20 

negrino\  1048-1"5".  395-401,  493-503,  516519 

Vittorio  Emanuele  I,  re   di    Sardegna,  212  S., 
Tancredi,  re  di  Sicilia,  32-35.  482,  602  ^.,  614  s.,  616  -. 

Tarlo  conte  Giov.  (plenipotenziario  polacco),  Vizzardelli,  card.,  765-767. 

312-316,  31".  Vorster  F.G.  (delegato  svizzero.,  720s. 
Tavani  Francesco  delegato  apost  all'Equa- 
tore, 1086-1068.  Welti  (presidente  dilla  Confederazione  sviz 
Teoderico  (d'Erbach),  arciv.  di  Magonza,  168-  zera  ,  1022,  1029. 

177.  Wiglialpando   Rodr.,  marchese  della  Com- 
Tessalonica  (arciv.  di),  Celestino  Galiani,  338-  posta,  ministro  di  Filippo  V  re  di  Spagna, 

364.  321,  327. 

Toggenburg  I.  R.  (delegato  svizzere.  1000. 

Toledo  Osorio  (de)  Pietro  (governatore  di  Mi  Ziucci,  v.  Rodi. 

lano),  262-265.  Zucchi  A.   vicario  capitolare  di  Novara),  402. 


STATI  OD  ENTI,  AI  QUALI  SI  RIFERISCONO  I  CONCORDATI 


America  spagnuola,  559  -. 

Aragona,  128-137. 

Austria-Ungheria,  114-422,821-844,  1014  s. 

Baden,  880-' 

Barcellona    contea  di  ,  1_ 

Baviera,  454-457,  536-533,  591- 

Belgio,  505-509. 

Boemia,  266-281. 

Bosnia  e  Erzegovina,  1014  s. 

Catalogna  (principato  di),  131-137. 

Cerdagna,  128-131,  131-1 

Chiusa  (abb.  di  S.  Michele  della.  193-504. 

Colombia,  1051-1069: 

Congo,  10%  s. 

Corsie...  112-119,  128-1  il,    31 

Costarica,  800-809. 

Crevalcore  contea  e  marchesato  di),  138 s, 

D(  Minato.  214-217,  220  S. 

Due  Sicilie,  62-79,  79-81,  2  i-637. 

Equatore,  983-999,  1001-1013,  1079-1088. 
Erzegovina,  v.  Bosnia. 

Francia,    150-157,  214-222,   233-251,  561-565, 
579-585,  597-601,  677-688,  1050s.,  I 

Germania,  157-165,  168-185,  1090  s. 
Giorgio  (S.l:  milizia  di  -,  187  I 
Grenoble  (arciv.  dì),  493-604. 
Guatemala,  81&821,  1018-1021. 

Haiti,  929-936. 
Hannover,  689-6%. 
Honduras.  9 

Iglesias  (mensa  vescovile  di  .  143-4 
Impero  romano-germanico,  10-19,  23-31, 
41-47,  81-86,  120-128. 


Inghilterra,  18  56,  1  17-144,  165-168. 
Italia  (repubblica  d  ,  565 

Ivi/.,.  L31-1  ;:.  186-195. 

a,  697-700. 

Maiorca,  128-131,  131-137,  186 

Malta,  1069-1078. 

Mantova,  51 1  ». 

Masserano   principato  di  ,  438s. 

Mauri/io  e   Lazzaro  (Sacro  Ordine  dei    - 

144-451. 
Milano,  262-266,  140-44  t,  514  ». 
Minorca,  128-131,  131-1  17   186-195. 
Modena.  739-747,  876 
Montenegro,  1048-1050. 
Montesa,  ordine  delia  B,  \  .  di,  187  195. 

Napoli,  20-23,3236,  39-41,  222-233,  724  s. 

Nicaragua,  948-959. 

Novara  (mensa  vescovile  di),  47:t-483. 

Paesi  Bassi,  704-71". 

Parma 

Piemonte,  v.  Sardegna. 

Polonia.  253-261,311-321  8-648,  1097- 

Portogallo,  56-62,  89-111,  251-25 

409,  457-459,  509-514,  844-852,  1029-1048 
Prussia,  '4.S-666. 

Reno  superiore,  667-676,  700-' 

Roussillon,  128-131,  131-137,  18 

Russia,  538-558,  751-765,  1016-1018,  1097-1099. 

San  Salvador,  960-970. 

gna,  112-119,  128-1  11,  131-137. 
Sardegna  Piemonte),  301-311,  1-405, 

U0413,  437-440,    159-46 

601-619,  7J 
Savoia  193504. 


jl3g  Sta//  od  cuti,  ai  quali  si  riferiscono  i  concordati 


Serbia,  1100-1103.  Toscana,  585-590,  765-769. 

Sicilia,  1-10,  20-23,  3236,  39-41,  86-88.  ^^  ^^     186_m 

Spagna,    144-150,    282-300,    321^27,    422-437,  ^^        ^ 

467-172,   484492,    559  s„   573^79,   770-799,  Venezuela  y71.„s:i 

920-929,  1091-1094,  1094  s. 

Svizzera.  711-724,  747-750,  1000  s.,  1021-1029.  Wurttemberg,  853-875. 


INDICE   DEL  VOLUME 


Avvertenza 

Soric  dei  Concordati 

Concordati 

Errata-corrige 

Aggiunte  e  correzioni 

Indice  delle  materie  trattati   n  'ti 

Elenco  dei  Papi  che  conclusero  i  concordati  o  sono  menzionati  in  essi 
Capi  di  Stato  o  di  enti  e  plenipotenziarii  ricorrenti  nei  concordati   . 
Stati  od  enti,  ai  quali  si  riferiscono  i  concordati 


v-vii 

IX-XiX 

I   1103 

1105 

i :   7-1109 

1111-1127 

29-1130 

31-1136 

il  17-11  18 


a 


BX  Catholic  Church.      Treaties, 

865  etc. 

A5  Raccolta  di  concordati  su 

1919  materie  ecclesiastiche 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 

UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY